พัทลุง เมืองแห่งทะเลโบราณยุคไทรแอสซิก พัทลุงตั้งอยู่บนแผ่นเปลือกโลกชาน-ไทย เช่นเดียวกับบริเวณภาคเหนือ ภาคตะวันตก จนถึงภาคใต้ ของเรา ที่เมื่อครั้งบรรพกาลแผ่นอินโดจีนที่อยู่บริเวณภาคอีสานเมื่อราวยุคไทรแอสซิกถึงจูแรสซิกที่ผ่านมา จังหวัดพัทลุงมีความโดดเด่นของชั้นหินยุคไทรแอสซิก กระจายตัวเป็นเขาลูกโดดครอบคลุมทั้งจังหวัด มี รายงานการพบซากดึกดำบรรพ์ของสัตว์ทะเลจำนวนมาก ซากดึกดำบรรพ์ที่พบในจังหวัดพัทลุง ซากดึกดำบรรพ์ที่พบเจอในพื้นที่ ตำบลมะกอกเหนือ อำเภอควนขนุน จังหวัดพัทลุง ภูเขาทอง ซากดึกดำบรรพ์ที่พบเจอจากชั้นหิน สำรวจค้นพบ3ชนิด อิคธิโอซอร์ แอมโมนอยด์ และ โคโนดอนต์
ภูเขาทอง แหล่ง ซากดึกดำบรรพ์ ต้นยุคไทรแอสซิก ข้อมูลอ้างอิง https://www.google.co.th/maps เบื้องหลังวัดภูเขาทอง เขาทองที่สูงเด่นมองเห็นได้แต่ไกล เป็นเขาที่มีอายุเก่าแก่ที่สะสมตัวในทะเลโบราณช่วงต้นไทรแอสซิก ชั้นหินดังกล่าวจัดอยู่ใน หมู่หินโดโลไมด์ภูเขาทอง (Phukhaothongdolomite Member) หมวดหินชัยบุรี (Chaiburi Formation) ภาพแสดงพื้นที่เขาทอง บริเวณหลัง วัดภูเขาทอง อำควนขนุน จังหวัดพัทลุง รูปภาพ : งานวิจัย ดร.กิตติชัย และคณะ
เขาทองอยู่ในช่วงไหนของต้นไทรแอสซิก ยุคไทรแอสซิกเป็นยุคเริ่มต้นของยุคมีโซโซอิก (Mesozoic Era) ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ผ่านพ้นการ สูญพันธุ์ครั้งยิ่งใหญ่ (mass extinction) ในช่วงสิ้นยุคเพอร์เมียน ที่เป็นช่วงเวลาที่สิ่งมีชีวิตกว่า 90% ได้สูญ พันธุ์ลง และนับเป็นการจบมหายุคพาลีโอโซอิก (Paleozoic Era) จากตารางธรณีกาลยุคไทรแอสซิกจะเห็นได้ว่าช่วงอายุของชั้นหินบริเวณภูเขาทองนั้นอยู่ในช่วงปลาย ของยุคไทรแอสซิก สมัย Olenekian ครอบคลุมอายุ Smithian ถึง Spathian โดยทราบอายุการใช้ข้อมูลซาก ดึกดำบรรพ์แอมโมนอยต์ และการศึกษา (Carbon isotope) ภาพแสดงตารางธรณีกาลยุคไทรแอสซิก แหล่งที่มาจากข้อมูล : https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B9%81%E 0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%8B%E0%B8%B4%E0%B8%81
แหล่งซากดึกดำบรรพ์ของวัดภูเขาทอง พ.ศ.2534 พบซากดึกดำบรรพ์สัตว์เลื่อยคลานในทะเล Thaisaurus chonglakmanii Marzin,1991 ที่เชื่อว่าเป็นสัตว์เลื่อยคลานในทะเลที่เก่าแก่ที่สุด โดย Mazin และคณะในปี 1991 พ.ศ.2538 - 2539 ศึกษาชั้นหินบริเวณ จ.พัทลุง และตั้งหมวดหินขึ้นมาใหม่ ชื่อว่า หมวดหินชัยบุรี (Chaiburi Formation) ที่ประกอบไปด้วย สามหมู่หิน คือ หมู่หินโดโลไมต์ภูเขาทอง (Phukhaothong Dolomite Member) ลักษณะของชั้นหินขนิดนี้ประกอบไปด้วยชั้นหินโดโลไมต์สีเทาอ่อน เทาอมชมพู ชั้นหิน บางถึงหนา ลักษณะเนื้อหินปูน (Microfacies analysis) คือ Dolomite facies หมู่หินปูนเจียก (Chiak Limestone Member) วางตัวอยู่ตอนบนของหมู่หินโดโลไมต์ภูเขาทอง ลักษณะเนื้อหินปูนของหมู่หินนี้ทาง ตอนล่างจะเป็น Laminated mudstone facies หินปูนมีสีเทาถึงเทาเข้ม กำหนดอายุได้ สปาเทียนถึง อานิ เซียน (Spathian-Anisian) และตอนบนของหมู่หินนี้เป็น Bioclastic mudstone facies ซึ่งชั้นหินนี้ไม่ พบ ลักษณะ Laminated mudstone facies หมู่หินปูนพนมวังก์(Phanomwang Limestone Member) เป็น ชั้นหินที่วางตัวอยู่บนสุดของหมวดหินชัยบุรี หินปูนมีสีเทาอ่อนถึงเทาเข้ม หมู่หินนี้สามารถแบ่งออกเป็น สอง ชั้นย่อยตามลักษณะเนื้อหินปูนอย่างละเอียด คือที่ตอนล่างเป็น Bioclastic wackestone facies มีสีเทา เทา อมเขียวจนถึงเทาเข้ม จากการศึกษาซากดึกดำบรรพ์โคโนดอนต์ร่วมกับหลักฐานทางธรณีวิทยา โดย Ampornmaha 1995 และ 1996 พ.ศ.2560 มีการแก้ไขข้อมูลอายุชั้นหินของหมวดหินชัยบุรี และจัดแบ่งแท่งลำดับชั้นหินด้วยซากดึก ดำบรรพ์กลุ่มโคโนดอนต์ โดย Sardsud และคณะ 2017 พ.ศ.2563 รายงานพบซากดึกดำบรรพ์แอมโมนอยต์ 3 สกุล 3 ชนิด คือ Marcoxia chaiburiensis Tongtherm and Shigeta, 2020 Tirolites sp. Intet. Idahocolumbites sp. โดยแอมโมนอยด์ดังกล่าว พบในจุดใกล้เคียงกันจุดที่เคยมีรายงานค้นพบซากสัตว์เลื้อยคลานในทะเล Thaisaurus chonglakmanii Marzin,1991 และสามารถกำหนดอายุของชั้นหินบริเวณที่พบว่าอยู่ในช่วงยุคต้น Spathian และเทียบเคียงได้ กับแอมโมนอยด์Columbites zone โดย Tongtherm และคณะในปี 2020 พ.ศ.2564 พบแอมโมนอยด์ 26 ชนิด โคโนดอนต์ 32 ชนิด แกลโทพอต 1 ชนิด สามารถกำหนดชั้น หินบริเวณภูเขาทอง ที่อยู่ในหมู่หินโดโลไมต์ภูเขาทอง ให้อยู่ในช่วงปลายของต้นยุคไทรแอสซิก สมัย Olenekian ครอบคลุมอายุ Smithian ถึง Spathian โดย Tongtherm ในปี2021
รูปภาพ : ภูเขาทองในปัจจุบัน [ถ่ายเมื่อ 14 มิถุนายน 2566] อิคธิโอซอร์ (Ichthyosaur) สัตว์เลื่อยคลานในทะเล อิกทิโอซอรัส (อังกฤษ: Ichthyosaurus; Ichthyo = ปลา, saurus = กิ้งก่า)เป็นสัตว์เลื้อยคลานทะเลในวงศ์ อิคธิโอซอร์ชื่อของมันหมายถึง กิ้งก่าปลา อิคธิโอซอรัส ถูกตั้งชื่อโดย De la Beche และ Conybeare ในปี ค.ศ.1821 มันอยู่ในทะเลร่วมกับสัตว์ทะเลอื่น ๆ แหล่งข้อมูล:https://th.wikipedia.org/wiki/อิคธิโอซอร์ อิคธิโอซอร์(Ichthyosaur) สัตว์เลื่อยคลานในทะเลที่สูญพันธุ์ไปทั้งหมดแล้วมีชีวิตอยู่ในช่วงต้นยุคไทรแอสซิกถึงครีเทเชียสตอน ปลาย ในประเทศไทยมีรายงานพบ Thaisaurus chonglakmanii Mazin et al., 1991 ที่ถือว่าเป็นตัวที่เก่าแก่ ที่สุดในโลก ในหมู่หินภูเขาทองโดโลไมต์ หมวดหินชัยบุรี บริเวณวัดภูเขาทอง จังหวัดพัทลุง
กำเนิดอิคธิโอซอร์ Ichthyopterygi ถือเป็นกลุ่มสัตว์เลื่อยคลานในทะเลเป็นกลุ่มที่สองที่ประสบความสำเร็จในช่วง มหายุคมีโซโซอิก ในช่วง 251 ถึง 65.5 ล้านปีที่ผ่านมา เป็นกลุ่มที่แพร่กระจายกว้าง ปรากฎตัวครั้งแรกเมื่อต้น ยุคไทรแอสซิกและสูญพันธุ์ไปในช่วงต้นของปลายยุคครีเทเชียส (Bardet. 1992. McGowan and Motani, 2003) การดำรงชีวิต เป็นสัตว์กินเนื้อ จำพวกปลา สัตว์มีกระดูกสันหลังขนาดเล็ก โดยมีรายงานพบซากดึกดำบรรพ์ของพวก มันที่บริเวณกระเพาะ มีซากดึกดำบรรพ์ของพวกปลาหมึกรวมอยู่ด้วย รูปภาพ : https://pterosaurheresies.wordpress.com/2015/04/13/thaisaurus-and-the-origin-of-the-ichthyosauria/?fbclid=IwAR2- PeiMVQKsXiDPROb1vAY6qjc_JBmNW3jo23sfs_P2YTQ9lbeKJY7XwgM
แผนที่ภูเขาทอง รูปภาพ : งานวิจัย ดร.กิตติชัย และคณะ
รูปภาพ : แผนหินซากดึกดำบรรพ์จำลอง รูปภาพ : งานวิจัย ดร.กิตติชัย และคณะ A : ครีบ A1 ครีบหน้าขวา A2 ครีบหลังซ้าย B : กะโหลก พบสัตว์เลื่อยคลานในทะเล Thaisaurus chonglakmanii ที่เก่าแก่จากต้นยุคไทรแอสซิก เขาทอง อ.ควนขนุน จ.พัทลุง (Mazin et al., 1991)
รูปปั้นจำลอง : อิคธิโอซอร์ แอมโมนอยด์ Ammonoid แอมโมนอยด์ญาติที่ใกล้เคียงกับปลาหมึกในปัจจุบัน และเป็นสัตว์ทะเลโบราณอีกกลุ่มที่ถูกใช้เป็นซาก ดึกดำบรรพ์ดัชนี แอมโมนอยด์ที่ค้นพบในยุคไทรแอสซิก จังหวัดพัทลุง เริ่มศึกษาอย่างจริงจังด้วยหน่วยวิจัยปลาหมึก แห่งมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ที่ศึกษาซากดึกดำบรรพ์ของนอติลอยด์และแอมโมนอยด์ที่พบในยุคไทรแอ สซิก เขาอกทะลุ จังหวัดพัทลุง เมื่อประมาณ 6 ปีที่ผ่านมา หรือในปี พ.ศ. 2559 พบซากดึกดำบรรพ์กลุ่มปลาหมึกยุคไทรแอสซิก บริเวณเขาอกทะลุทั้งนอติลอยด์และแอมโมนอยด์ โดยแบ่งเป็น นอติลอยด์ 9 ชนิด และแอมโมนอยด์ 24 ชนิด โดยทั้งหมดพบในช่วง Anisian ที่จัดอยู่ในกลางยุค ของยุคไทรแอสซิกตอนต้น แอมโมนอยด์ คือ ตัวละครที่สำคัญ พบแอมโมนอยด์ในชั้นหินด้านล่างของชั้น T. choglakmanii Mazin et al., 1991 พบแอมโมนอยด์ชนิด Tiroliter sp. ซึ่งเป็นสกุลที่มีรายงานเฉพาะในช่วงต้นอายุ Spathian ของสมัย Olenekian ของต้นยุคไทรแอสซิกเท่านั้น บริเวณใกล้กับชั้นหินที่มีรายงานการพบซากดึกดำบรรพ์สัตว์เลื้อยคลานในทะเลโบราณ ยังพบแอมโม นอยด์ Marcouxia chaiburiensis Tongtherm and Shigeta, 2020 ที่เป็นชั้นหนามากกว่าหนึ่งเมตร และ ชั้นแอมโมนอยด์นี้สามารถเทียบเคียงได้กับแอมโมนอยด์ในชั้น Columbites ammonoid Zone ของอเมริกา ที่อยู่ใกล้เส้นศูนย์สูตรในช่วงไทรแอสซิกเหมือนกับที่พัทลุง
พัทลุง!! ความโดดเด่นของทรัพยากรซากดึกดำบรรพ์กลุ่มปลาหมึกยุคไทรแอสซิก Nautiloid - 2 ชั้นย่อย 2 อับดับ 4 วงศ์ 4 สกุล 9 ชนิด Ammonoid - 1 ชั้นย่อย 4 อันดับ 32 วงศ์ 30 สกุล 50 ชนิด Coleoid - 2 ชนิด ? รูปภาพ : งานวิจัย ดร.กิตติชัย และคณะ กลุ่มปลาหมึกสามารถแบ่งออกได้เป็นกลุ่มใหญ่ๆ นอติลอยด์ (Nautiloid) มีเปลือกอยู่ภายนอกลำตัว มีรูปทรงเปลือกหลากหลาย ตั้งแต่เปลือกตรง จนถึงเปลือกขด พบตั้งแต่ยุคแคมเบรียบจนถึงปัจจุบัน เช่น นอติลุส
แอมโมนอยด์ (Ammonoid) มีเปลือกอยู่ภายนอกลำตัว เปลือกส่วนใหญ่ขด มีโครงสร้างประดับบน เปลือกที่หลากหลาย พบตั้งแต่ช่วงยุคดีโวเนียนและสูญพันธุ์ไปพร้อมกับไดโนเสาร์ในเหตุการสูญพันธุ์ครั้ง ยิ่งใหญ่เมื่อสิ้นสุดยุคครีเทเชียส โคลีออยด์ (Coleoid) เป็นกลุ่มปลาหมึกในปัจจุบัน มีวิวัฒนาการลดรูปของเปลือกจากภายนอก เข้า ไปอยู่ภายในตัว จากหลักฐานด้านดีเอ็นเอ Cordova และคณะ (2022) ให้ข้อมูลว่ากลุ่มปลาหมึกโคลีออยด์ถือ กำเนิดในช่วงกลางยุคไทรแอสซิก ซากดึกดำบรรพ์ปลาหมึกในยุคไทรแอสซิกที่พบใน พัทลุงและถูกตั้งเป็นชนิดใหม่ทางวิทยาศาสตร์ 2018 - นอติลอยด์Phatthalungoceras srisuki Tongtherm and Nabhitabhata,2018 บริเวณที่พบ : เขาอกทะลุ อ.เมือง จ.พัทลุง อายุ : หมู่หินโดโลไมต์ภูเขาทอง หมวดหินชัยบุรี ต้นยุคไทรแอสซิก 2020 - แอมโมนอยด์ Marcouxia chaiburiensis Tongtherm and Shigeta, 2020 บริเวณที่พบ : เขาทอง อ.ควนขนุน จ.พัทลุง อายุ : หมู่หินโดโลไมต์ภูเขาทอง หมวดหินชัยบุรี ต้นอายุสปาเทียน (lower Spathian) ต้นสมัยโอลินีเทียน (lower Olenekian) ต้นยุคไทรแอสซิก 2021 - แอมโมนอยด์ Eutomoceras paladeji Tongtherm and Nabhitabhata, 2021 บริเวณที่พบ : เขาอกทะลุ อ.เมือง จ.พัทลุง อายุ : หมู่หินโดโลไมต์ภูเขาทอง หมวดหินชัยบุรี ต้นยุคไทรแอสซิก 2021 - แอมโมนอยด์ Eutomoceras wantanae Tongtherm and Nabhitabhata, 2021 บริเวณที่พบ : เขาอกทะลุ อ.เมือง จ.พัทลุง อายุ : หมู่หินโดโลไมต์ภูเขาทอง หมวดหินชัยบุรี ต้นยุคไทรแอสซิก นอติลอยด์ (Nautiloid)
แอมโมนอยด์ (Ammonoid) โคลีออยด์ (Coleoid) Marcoxia เป็นสกุลหนึ่งของแอมโมนอยด์ที่พบในช่วงต้นยุคไทรแอสซิก ช่วงอายุ Olenekian (Spathian) เท่านั้น ทั่วโลกมีรายงานพบเฉพาะสหรัฐอเมริกาและที่บริเวณ จังหวัดพัทลุง ประเทศไทย โดยชนิดที่พบในจังหวัด พัทลุง คือ Marcoxia Chaiburiensis Tongtherm and Shigeta, 2020 พบที่หมู่หินภูเขาทองโดโลไมต์ หมวด หิน ชัยบุรี บริเวณวัดภูเขาทอง จังหวัดพัทลุง ( Olenekian เป็นชื่อของช่วงอายุในต้นยุคไทรแอสซิก) แอมโมนอยด์เป็นอีกกลุ่มหนึ่งของสัตว์บรรพกาลที่มีวิวัฒนาการสูง แพร่กระจายกว้างรูปร่างของพวก มันเปลี่ยนแปลงไปในแต่ละยุค ด้วยเหตุผลข้างต้นนักบรรพชีวินใช้แอมโมนอยด์ในการเป็นซากดึกดำบรรพ์ดัชนี ในการบอกอายุชั้นหิน ถึงแม้ว่าจะผ่านช่วงเหตุการณ์สูญพันธุ์ครั้งยิ่งใหญ่มาหลายครั้งจนพวกมันลดจำนวนลง เป็นอย่างมาก แต่ก็สามารถกลับมาฟื้นตัวได้ทุกครั้ง จนครั้งสุดท้ายที่ตรงกับเหตุการณ์ช่วงไดโนเสาร์สูญพันธุ์ ในช่วงสิ้นยุคครีเทเชียสพวกมันก็ได้หายไปจากโลกนี้ลงเหลือไว้เพียงซากดึกดำบรรพ์ในชั้นหินให้เราพบเห็น รูปปั้นจำลอง : แอมโมนอยด์
โคโนดอนต์ (Conodont) ตัวคล้ายปลาไหล ดำรงชีพแบบปรสิต ส่วนใหญ่พบแต่ซากดึกดำบรรพ์ฟันของพวกมัน โคโนดอนต์ คือ กลุ่มปลาที่ไม่มีขากรรไกร (agnatha) มีลักษณะคล้ายพวกปลาไหล ในทางอนุกรมวิธานจัดพวก มันอยู่ในชั้น Conodonta ที่สูญพันธุ์ไปทั้งหมดแล้ว มีชีวิตอยู่ในช่วงแคมเบรียน ถึงต้นยุคไทรแอสซิกมีขนาด ตัวเล็กมาก ซากดึกดำบรรพ์ที่พบจะเป็นเพียงส่วนของฟันที่มีขนาดเล็กในระดับมิลลิเมตรจัดเป็นซากดึกดำ บรรพ์ดัชนีที่ใช้บ่งบอกอายุของชั้นหิน ในประเทศไทยมีรายงานพบเป็นจำนวนมาก ซากดึกดำบรรพ์ดัชนี ไขความลับอายุทางธรณีกาล จัดเป็นซากดึกดำบรรพ์จุลภาพ เนื่องจากซากที่พบส่วนใหญ่ คือ โครง ร่างฟันที่มีขนาดเล็กระดับมิลลิเมตร สามารถพบได้ในตะกอนทะเล แพร่กระจายกว้างมีช่วงปรากฎตัวที่ ยาวนานมากว่า 300 ล้านปี พบตั้งแต่ยุคแคมเบรียบและสูญพันธุ์ไปในช่วงเริ่มต้นของยุคจูแรสซิก รูปภาพ : บอร์ดแสดงซากดึกดำบรรพ์ในพิพิธภัณฑ์ฯ ม.สงขลานครินทร์
กว่าจะรู้ว่ามันคือปลาไม่มีขากรรไกร เนื่องจากเป็นซากดึกดำบรรพ์ขนาดเล็ก และซากที่พบส่วนใหญ่เป็นฟัน ทำให้ช่วงแรก ๆ ของ การค้นพบนักบรรพชีวินยังระบุบได้แค่ซากดึกดำบรรพ์ ของสิ่งที่คล้ายฟัน จึงเรียกสิ่งนั้นว่า conodont elements ต่อมาเริ่มมีรายงานค้นพบซากดึกดำบรรพ์ที่มีส่วนประกอบ ของเนื้อเยื่อจึงทำให้เข้าใจโครงสร้างร่างกายพวกมัน และรูปแบบของฟันพวกมันมากขึ้น โคโนดอนต์
โคโนดอนต์ ที่พัทลุง ในปี พ.ศ. 2538 มีการศึกษาลำดับชั้นหินโดยละเอียดของบริเวณวัดภูเขาทอง และลูกโดดยุคไทรแอ สซิกใน จ.พัทลุง มีการตั้งหมวดหินชัยบุรี (chiburi Formation) โดย Ampornmaha (1995) จากการศึกษา พบชั้นหินยุคไทรแอสซิกตอนต้นจนถึงตอนปลายสภาพแวดล้อมโบราณเป็นทะเลเปิด แผ่นอนุทวีปชาน-ไทย หรือชิบูมาลี โดยซากดึกดำบรรพ์จุลภาพกลุ่มโคโนดอนต์ถือเป็นซากดึกดำบรรพ์ดัชนีที่ดีอีกกลุ่มหนึ่งที่ถูกใช้กัน อย่างแพร่หลาย จากข้อมูลโคโนดอนต์ ซากดึกดำบรรพ์โคโนดอนต์ บอกอายุชั้นหินเขาทอง ซากดึกดำบรรพ์โคโนดอนต์ Neospathodus waageni Sweet, N. Kummel Sweet โดย Ampornmaha (1995,1996) อัปสร สอาดสุด (2545) Sardsud et al. (2017) ทำให้ทราบว่าชั้นหินปูนโดโล ไมต์บริเวณภูเขาทองอยู่ในช่วงต้นยุคไทรแอสซิก อายุ Olenekian รูปปั้นจำลอง : โคโนดอนต์
รูปฟันของโคโนดอนต์ จากกล้องจุลทัศน์ รูปภาพ : งานวิจัย ดร.กิตติชัย และคณะ
รูปภาพ : งานวิจัย ดร.กิตติชัย และคณะ
ประวัติการศึกษาพัทลุง