WERENCE WONG- KIT MEDIA

BDS 3023

SEJARAH & PERKEMBANGAN BAHASA,
KESUSASTERAAN DAN KEBUDAYAAN

KADAZAN DUSUN

DISEDIAKAN OLEH: WERENCE WONG CHUN HAU NAMA PENSYARAH: DR ROSLIAH KITING
(D20192091893)

LATAR BELAKANG

Kadazandusun merupakan salah satu bahasa peribumi yang dituturkan oleh masyarakat Kadazandusun di Sabah, negeri
Bawah Bayu. Suku Kadazandusun merupakan penduduk utama di Sabah. paling
Mereka terutamanya tertumpu di wilayah Tuaran, Ranau, Penampang, Bapar dan Tambunan (Abdul Hamid Ahmad,
1993: 1). Mengikut statistik, terdapat kira-kira 40 kumpulan etnik dalam suku Dushun Kadashan. daripada
Perbezaan dalam bahasa, loghat, sebutan dan ejaan banyak dipengaruhi oleh etnik tertentu. Oleh itu, sebutan dan ejaan
suku kaum Kadazan Dusun di Sabah berbeza antara satu daerah dengan daerah yang lain, tetapi
Masih mempunyai maksud dan maksud yang sama. Menurut Jacqueline Pugh-Kitingan (1987), masyarakat
Kadazandusun mempunyai persamaan asas dengan suku kaum di Sabah iaitu dari segi institusi sosial, dari segi sejarah
lisan,Struktur sosial, keturunan, kepercayaan, pertanian, bahan budaya, agama dan adat resam.

Genre lisan Sabah merupakan sastera rakyat tradisional tertua di negeri ini. Ia berkembang melalui tradisi lisan, kerana
masyarakat pada masa itu tidak mempunyai sistem tulisan. ia dicipta dalam masyarakat
tanpa pengetahuan penciptanya dan telah diturunkan dari satu generasi ke satu generasi. Tidak perlu dikatakan, masih
terdapat sebilangan kecil generasi tua daripada semua kumpulan etnik di Sabah yang masih bercakap genre.
Bentuk cerita lisan seperti mitos dan cerita rakyat, atau bentuk cerita bukan lisan seperti puisi tradisional (pantun, syair,
gulindan dan mantera), peribahasa, dongeng, teka teki, dll.
Oleh yang demikian, puisi tradisional berstruktur banton merupakan salah satu genre lisan, maka terdapat pelbagai
istilah di Nusantara merujuk kepada genre lisan struktur banton. di Sabah setiap
Suku kaum menggunakan istilah atau nama panggilan untuk mengenal pasti genre puisi lisan berstruktur berdasarkan
suku kaum masing-masing.

Haro pipiro kokomoi do Kobosuratan:

HIIS SUNDAIT POINUKADAN TANGON

SUNDAIT

1. Taas ku rangkawan, tumolop kolombitutung, 7. Gunoon nogi om posilingon, au nogi gunoon om
tompukili bulawan. ( Magapon ) poopion. ( Rambot )

2. Popoton po om tobukan nogi. ( Manata’ do poring) 8. Modsu id watu om makan id kayu.
3. Amu otingkod do minum nga soira ayahan om tumutuad ( Dangol )

( Ponduran/ Tungkapas id palu ) 9. Gulu nogi maganak ko’ monontian
4. Kirasuk nogi tanak po om bulagoi nogi molohing. ( Parai )

( Poring ) 10. Nuraduradan di aki kobubungahan. ( Lawa’/Tingkawa )
5. Akan-akanon mulok, odop-odopon tuo. 11. Iso no wawayaan kopopolidon. ( Bubu )
12. Tobok-tobokon popidokot mongumolig di asam di asu.
( Poring )
6. Waig di omboluou au okunggu-kunggu. ( Monurut roun do rimbio )

( Tobu )

POINUKADAN

1.Sulu torukakang pourudang bermaksud 6. Romou mato koihadan kolondod
Kobolingkaangan/ halangan/cabaran/masalah sompomogunan : kesedihan yg teramat sangat
:Akan ku kuatkan hati mengatasi halangan dan dirasakan sedunia/sebangsa
sehingga tercapai cita-cita ku
2. Nokopurokot : kehidupan yang telah kukuh
2.Nakalanut buruyut bermaksud Nokolohing/
tua 3. Haro pootudan: anak-anak yang senang
:Sukar untuk memberikan nasihat kepadanya kerana ibubapanya mempunyai kekayaan atau
kerana telah tua. pangkat.

3. Malapau :menduakan suami atau isteri/ curang 4. Ganta koowit pais o karabau : kerbau yang
kepada suami atau isteri. Orang yang cukup umur untuk disembelih juga bermakna
melakukannya hendaklah membayat sogit yang tidak ditentukan saiz kerbau yang diminta.
disebut adat lapau.
5. oros daton momogun, aralom nga otolop i, it
4.Tinipu toi ko nopung: hantaran yang diminta. oribau nga kadangi dot amu aganggal ot siriban
:bahas yang dalam pun boleh difahami, yang
5. Sorou po, koboli kasari gambir = bersyukur tidak dalam pun kadang-kadang sukar jika
dengan pengetahuan yang ada walaupun tidak diselitkan dengan peribahasa.
banyak

HIIS

SUNDAWIL

Sudawil nogi iso bontuk do hiis di koubasanan id kadazandusun. Sudawil nopo diti nga iso
bontuk pantun id boros malayu nga amu kopiagal o kopolombusan do id kadazandusun. Sudawil
diti kiguno do popolombus ponontudukan, pomolihis do ginawo, popoitalang do topurimanan,
om nogi pomolihis id ababayan do momuhaboi.

POMITANAN: Angkab nga poinwalad
Timungo rinamasan
Roun sansayau-sayau Orumbang kokitanan
Okito do rumamboi
Kolumison kararayou Osompuru sunduan
Sontob tutumombului Osindak posorili
Suang talun tamangan Kotuo ku lomiding
Tinungkusan pinasandad Rapaon kalangadan
Tomposion tinungkusan Paganakan suminding

SUNDAIT
Sundait nopo nga kiwaa piagalan do taala-ala tu minog do misimbar-simbar. Sundait nopo diti

nga sundoiton di maamaso mongomot parai montok do papatagak do apaasan om nogi
ponginiba tadau. Kikotumbayaan o komolohingan pogulu do mogisusundait nopo maso

mongomot nga ogumu no o tomot parai id toun sumusuhut.

POOMITANAN:

1 Tumulud tohun? (buhod / bonging)
2 Tumulud sasalahan? (kondiu)

TANGON

I KAKI-KAKI OM I ROGON GAYO



TOSUNG OM TOOLUH



KOUBASANAN

*RUSAP*



TOMBIROG

SARAMAN

MONGKUDU

HIHINGGOS

TUNGAU/DUNGAU

SALONG-SALONG

GOSING/GOLOSING/GALATAH

MANDAHASI

GAMUT LINTOTOBOU

TALI-TALI

POUNSIKOU