ศิลปะแขนงอื่นๆ กับการแสดง

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ ศิลปะแขนงอื่นๆ กับการแสดง 1. เครื่องแต่งกาย • ศิลปะด้านเครื่องแต่งกายจัดเป็นองค์ประกอบที่มีความส าคัญมากต่อการแสดงนาฏศิลป์ไทย เพราะ นอกจากจะใช้สวมใส่เพื่อความวิจิตรงดงามแล้ว เครื่องแต่งกายยังสามารถบ่งบอกถึงประเภทของการ แสดง ประวัติ ที่มา บุคลิกลักษณะ เชื้อชาติ และฐานะของตัวละครได้อีกด้วย เช่น หนุมานแต่งกายยืนเครื่องลิงสีขาว สวมหัวโขนวานรสีขาว หัวโล้น ปากอ้า สวมมาลัยทอง มีดาวเดือนในปาก และมีเขี้ยวอยู่กลางเพดานปาก ศีรษะโขน หนุมาน การแต่งกาย โขนลิงหนุมาน การแต่งกาย โขนยักษ์ทศกัณฐ์ การแต่งกาย ละครนาง นางสีดา การแต่งกาย โขนพระ พระราม การแต่งกาย การแสดงพื้นบ้านภาคอีสาน การแต่งกาย ละครพันทาง เชื้อชาติพม่า การแต่งกาย ระบ าไก่ ใบความร ู ้ ท ี่2

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ 2. ฉาก แสง สี เสียง เป็นศิลปะประกอบการแสดงที่ส าคัญในการสื่อเรื่องราวได้เป็นอย่างดี เนื่องจากผู้ชมจะเข้าใจเรื่องราว เชิงประจักษ์ โดยไม่ต้องจินตนาการและจะได้รับความประทับใจในการแสดงจากฉาก แสง สี เสียง ประกอบการแสดงที่สมจริง เช่น ในการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ ตอนพระรามข้ามสมุทร บทโขนได้ อธิบายฉากไว้ชัดเจนว่าต้องแบ่งเป็น ๒ ส่วน คือ ส่วนที่เป็นพื้นดิน หรือบนฝั่ง กับส่วนที่เป็นมหาสมุทร เพราะตามเนื้อเรื่อง สุครีพ หนุมานและพวกลิง จะอยู่บนฝั่งและช่วยกันขนหินโยนลงไปในมหาสมุทรที่ มีนางสุพรรณมัจฉาและบริวารปลาอาศัยอยู่ ซึ่งนางสุพรรณมัจฉาและบริวารปลาก็จะช่วยกันขนก้อน หินที่พวกลิงโยนลงมาเอาออกไป เป็นต้น หากต้องการให้การแสดงนาฏศิลป์ไทยเกิดความงดงามและสร้างบรรยากาศให้สมจริงตามจินตนาการ ก็ยังสามารถใช้แสง สี เสียงเข้ามาช่วยเพิ่มบรรยากาศได้ไม่ว่าจะเป็นการน าแสง สี มาใช้เป็นเครื่องบ่ง บอกเวลาในท้องเรื่อง เช่น แสงอ่อนนวลในตอนเช้า แสงสีส้มในตอนเย็น เป็นต้น หรือการใช้เสียงสร้าง ความสมจริง เช่น เสียงฟ้าผ่า เสียงฟ้าร้อง เสียงระเบิด เป็นต้น 3. อุปกรณ์ประกอบการแสดง เป็นการน าศิลปะแขนงอื่นๆ มาใช้ประกอบการแสดงและเป็นส่วนส าคัญที่ช่วยให้การแสดงสมจริงและน่า ประทับใจมากยิ่งขึ้น โดยอุปกรณ์ที่น ามาประกอบในการแสดงนาฏศิลป์ จะแบ่งออกได้เป็น ๕ ประเภทหลักๆ ดังนี้ อาวุธ จะใช้อาวุธที่ท าเทียมขึ้นมา มีน้ าหนักเบา เพื่อความสะดวกและความปลอดภัยของผู้แสดง เช่น ทวน ดาบคู่ กระบี่ กริช เป็นต้น

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ เครื่องมือเครื่องใช้ที่ใช้ประกอบการแสดง มักเป็นเครื่องมือประกอบอาชีพและเครื่องใช้ใน ชีวิตประจ าวันที่เป็นของจริง หรือใกล้เคียงกับของจริง เช่น กระติบข้าวเหนียว เคียวเกี่ยวข้าว เป็นต้น ซึ่งเครื่องมือเครื่องใช้เหล่านี้จะใช้ประกอบการแสดงเพื่อสื่อความหมาย เครื่องดนตรีเป็นสิ่งที่ผู้แสดงจะถือประกอบในการแสดงบางประเภทเท่านั้น เช่น ฉิ่ง ใช้ประกอบการ แสดงระบ าฉิ่ง กลองยาว ใช้ประกอบการแสดงร ากลองยาว เป็นต้น พฤกษชาติในที่นี้หมายถึง ดอกไม้ ใบไม้ กิ่งไม้ และต้นไม้ ทั้งที่เป็นของแท้และของที่ท าเทียมขึ้นมา อุปกรณ์เบ็ดเตล็ด เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ประกอบการแสดงบางชุดเท่านั้น เช่น ก้อนหินที่ท าขึ้นจากโฟม น ามาใช้ประกอบการแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์ ตอนพระรามข้ามสมุทร เป็นต้น ตัวอย่างการแสดงที่ใช้อาวุธ ละคร ราชาธิราช - ตอน สมิงพระรามรบกามณี

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ ความสัมพันธ์ของนาฏศิลป์กับสาระการเรียนรู้อื่น 1. นาฏศิลป์กับภาษาไทย ความสัมพันธ์ของนาฏศิลป์กับสาระภาษาไทยที่ก าหนดไว้ในหลักสูตร ส่วนใหญ่จะอยู่ในหนังสือเรียนที่ ตัดตอนมาจากวรรณคดีบทละครไทย เช่น เรื่องสังข์ทอง เรื่องอิเหนา เรื่องรามเกียรติ์ เป็นต้น แต่ใน ความเป็นจริงครูผู้สอนสามารถน ากิจกรรมนาฏศิลป์เข้ามาสอดแทรกในการเรียนการสอนภาษาไทยได้ เพื่อท าให้ผู้เรียนมีความสนใจในบทเรียนมากยิ่งขึ้น ไม่รู้สึกเบื่อหน่าย เช่น จัดแสดงละครร า เรื่อง อิเหนา หรือการน าโคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน นิทาน สุภาษิต ค าพังเพยในบทเรียนมาจัดแสดงเป็นชุด การแสดงตอนสั้นๆ เป็นต้น นอกจากนี้ ในบทเรียนภาษาไทยและวรรณคดีบางเรื่อง จะมีบทร้องและท านองเพลงไทยเพลงพื้นเมือง การขับเสภา หรือการอ่านท านองเสนาะ จึงควรน านาฏศิลป์มาช่วยเสริม โดยการให้ผู้เรียนฝึกการ ตีความหมายตามบทร้องที่อยู่ในบทเรียนและร าใช้บท ซึ่งจะช่วยท าให้บทเรียนน่าสนใจผู้เรียนจะมี ความกระตือรือร้นที่จะเรียนมากขึ้น เพราะต้องการแสดงออกในการร าและแสดงละคร 2. นาฏศิลป์กับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี การจัดแสดงนาฏศิลป์บางชุดการแสดงต้องอาศัยองค์ประกอบอื่นๆ ที่ช่วยสร้างอารมณ์และ บรรยากาศ เช่น ฉาก แสง สี เสียง เป็นต้น ซึ่งการแสดงในปัจจุบันต้องการความอลังการในเรื่อง องค์ประกอบต่างๆ เหล่านี้ จึงจ าเป็นต้องพึ่งพาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในการสร้างความสมจริง เช่น การท าเสียงพิเศษ เทคนิคการสร้างภาพให้ปรากฏบนเวที เพื่อประกอบการแสดงนาฏศิลป์ เช่น ฉากฟ้าแลบในการแสดงชุดเมขลา - รามสูร ต้องอาศัยความเข้มของแสง ทิศทาง สีของแสงเข้ามาช่วย สร้างอารมณ์ร่วมให้กับผู้ชม เป็นต้น เทคโนโลยีเป็นปัจจัยส าคัญที่ท าให้รูปแบบการแสดงนาฏศิลป์พัฒนาขึ้น เช่น น าคอมพิวเตอร์เข้ามามี บทบาทในการออกแบบฉาก ให้มีความงดงามตระการตา เช่น ฉากที่มีน้ าตก น้ าพุ พายุ ระเบิด ฉาก อวกาศ ฉากจ าลองสถานที่ต่างๆ เป็นต้น นอกจากนี้ ยังน าเทคโนโลยีมาช่วยในการเผยแพร่นาฏศิลป์ ไทยทางเครือข่ายอินเทอร์เน็ต สร้างเป็นซีดี (CD) หรือดีวีดี (DVD) จึงท าให้มีผู้นิยมชมการแสดงนาฏศิลป์ ไทยเพิ่มมากขึ้น

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ 3. นาฏศิลป์กับสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม เนื้อหาสาระที่อยู่ในกรอบของวิชาสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม สามารถน ามาแต่งเป็น บทประพันธ์ประเภท ค ากลอนให้ผู้เรียนแสดงได้ เช่น ประวัติบุคคลส าคัญในประวัติศาสตร์ ขนบธรรมเนียม ประเพณีสภาพความเป็นอยู่ เป็นต้น สามารถเรียนรู้ได้ผ่านทางละคร พื้นบ้านที่เป็นภูมิปัญญาถ่ายทอดสืบต่อกันมา เพื่อให้เยาวชนรุ่นใหม่ได้ศึกษาและท าความ เข้าใจได้ง่ายขึ้น นาฏศิลป์ไทยจะมีความเกี่ยวโยงกับประวัติศาสตร์ ซึ่งเป็นวิชาหนึ่งในสาระการเรียนรู้กลุ่ม สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม เพราะนาฏศิลป์เข้าไปมีส่วนส าคัญในการเป็นหลักฐานที่ ให้ข้อมูลระบ าศรีวิชัย เป็นระบ าที่ประดิษฐ์ขึ้นโดยเลียนแบบจากภาพจ าหลักผสมกับท่าร า ของนาฏศิลป์ชวาทางประวัติศาสตร์เกี่ยวกับประวัติความเป็นมาความเชื่อ วัฒนธรรม วิถีชีวิต และการแต่งกายของผู้คนในอดีต ซึ่งจะศึกษาได้จากชุดการแสดงต่างๆ เช่น “ระบ าลพบุรี” ที่ ประดิษฐ์ขึ้นโดยเลียนแบบจากลีลาท่าทางของภาพประติมากรรมและภาพแกะสลักที่ปรากฏ อยู่บน ทับหลังและหน้าบันของปราสาทหินพิมายและปราสาทหินพนมรุ้ง อันเป็นศิลปะขอม ในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๕ – ๑๗ 4. นาฏศิลป์กับศิลปะ นาฏศิลป์เป็นวิชาหนึ่งในสาระการเรียนรู้กลุ่มศิลปะ ซึ่งสาระการเรียนรู้กลุ่มนี้จะประกอบ ไปด้วยวิชาทัศนศิลป์ ดนตรี และนาฏศิลป์ นาฏศิลป์มีความสัมพันธ์กับทัศนศิลป์ในการ แสดงนาฏศิลป์ทุกชุด เพราะทัศนศิลป์เป็นองค์ประกอบที่มีส่วนช่วยสร้างเสริมบรรยากาศ ให้ผู้ชมมีความรู้สึกคล้อยตามไปกับการแสดง เช่น ฉาก เครื่องแต่งกาย การแต่งหน้า แสง สี เสียง เป็นต้น

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ • นอกจากนี้ในการแสดงก็ต้องอาศัยความรู้เรื่องทัศนธาตุเกี่ยวกับจุด เส้น รูปทรง และสี ขณะเดียวกัน การก าหนดต าแหน่งการยืนของผู้แสดงก็ต้องดูให้มีความสมดุล มีความกลมกลืนของท่าร า เครื่อง ดนตรีและเพลงร้อง ซึ่งเป็นการน าเอาหลักการจัดองค์ประกอบศิลป์มาประยุกต์ใช้ได้อย่างเหมาะสม • ส าหรับนาฏศิลป์และดนตรีก็มีความสัมพันธ์กัน ในฐานะที่ดนตรีช่วยเสริมให้การแสดงนาฏศิลป์ชุด ต่างๆ เกิดความน่าสนใจมากยิ่งขึ้น เพราะดนตรีสามารถช่วยถ่ายทอดความรู้สึกให้ผู้ชมเกิดอารมณ์ ต่างๆ ตามการแสดงนั้นๆ ได้ 5. นาฏศิลป์กับสุขศึกษาและพละศึกษา • นาฏศิลป์มีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับวิชาสุขศึกษาและพลศึกษา เพราะการท ากิจกรรมนาฏศิลป์ เป็นการออกก าลังกายทุกส่วนของร่างกาย เป็นการใช้พลังในร่างกายบังคับกล้ามเนื้อให้เคลื่อนไหวไป ในทิศทางที่ต้องการ ถือเป็นการสร้างเสริมให้สุขภาพร่างกายแข็งแรง สมบูรณ์ผ่อนคลายความตึง เครียด ท าให้มีสุขภาพจิตดีตามหลักวิชาสุขศึกษาและพลศึกษา 6. นาฏศิลป์กับการงานอาชีพ • นาฏศิลป์กับการงานอาชีพและเทคโนโลยี ท าให้เกิดการเรียนรู้และฝึกทักษะในการสร้างสรรค์ชิ้นงาน สามารถเป็นพื้นฐานในการประกอบอาชีพต่อไปในอนาคตได้ เช่น การสร้างเครื่องแต่งกาย ชุดการ แสดง การสร้างเครื่องประดับ การท าหัวโขน การสร้างศิราภรณ์ การสร้างฉากการแต่งหน้า ท าผม การสร้างอุปกรณ์ประกอบการแสดง เป็นต้น โดยครูผู้สอนต้องวางแผนร่วมกันเพื่อสอนให้ผู้เรียนรู้จัก การประดิษฐ์อุปกรณ์ประกอบการแสดง โดยจะต้องยึดหลักความประหยัดและใช้วัสดุที่หาได้ง่ายใน ท้องถิ่นเป็นหลัก การท าหัวโขน พัสตราภรณ์ เครื่องนุ่งห่มที่เป็นผ้า ถนิมพิมพาภรณ์ เครื่องประดับตกแต่งตามร่างกาย

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ ศิราภรณ์หรือเครื่องประดับ มาจากค าว่า "ศีรษะ" และ "อาภรณ์" หมายความถึงเครื่องประดับส าหรับ ใช้สวมใส่ศีรษะ ชฎาตัวพระ ชฎาตัวนาง กระบังหน้า ปันจุเหร็จ

วิชานาฏศิลป์ ม.2 ครูผู้สอน นางสาวพิมพ์มาดา ศรศิลป์ ค าชี้แจง ให้นักเรียนตอบค าถามให้ถูกต้อง (10 คะแนน) 1. ให้นักเรียน ยกตัวอย่างศิลปะแขนงอื่นๆ กับการแสดง มาอย่างน้อย 2 แขนง พร้อมอธิบายพอสังเขป (4 คะแนน) ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. .............................................................................................................................................................................. 2. “แต่งกายยืนเครื่องสีขาว สวมหัวโขนสีขาว หัวโล้น ปากอ้า สวมมาลัยทอง มีดาวเดือนในปาก และมี เขี้ยวอยู่กลางเพดานปาก” เป็นลักษณะศีรษะโขนของตัวละครใด (1 คะแนน) ............................................................................................................................. ................................................. 3. ให้นักเรียน ยกตัวอย่างความสัมพันธ์ของนาฏศิลป์กับสาระการเรียนรู้อื่น มาอย่างน้อย 1 สาระการ เรียนรู้ พร้อมอธิบายพอสังเขป (1 คะแนน) ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................. ................. ................................................................................................................. ............................................................. 4. จากภาพเป็นเครื่องประดับศิราภรณ์ มีชื่อเรียกว่าอะไร (2 คะแนน) ............................................................................................................................. ................................................. 5. จากภาพเป็นเครื่องประดับศิราภรณ์ มีชื่อเรียกว่าอะไร (2 คะแนน) ............................................................................................................................. ................................................. ใบงานท ี่2 ชื่อ..........................................................................ชั้น..................เลขที่............