ปาริชาต ช้างลี้

ชุมชนท้องถิ่น หมู่บ้านนาฮ่อง จัดทำโดย นางสาวปาริชาต ช้างลี เลขที 5 ชัน 5/4 โรงเรียนแม่แจ่ม สำนักงานเขตพืนทีการศึกษามัธยมเชียงใหม่ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขันพืนฐาน กระทรวงศึกษาธิการ

สารบัญ เรื่อง หน้า คำนำ 4 กิตติกรรมประกาศ 5 บทคัดย่อ 6 บทที 1 ประวัติหมูบ้าน 7 บทที 2 สภาพทางนิเวศวิทยา 8 - 9 2.2 ลักษณะทีตัง 2.3 เนือที 2.4 ลักษณะภูมิประเทศ 2.5 ภูมิอากาศ 2.6 ข้อมูลสิงปลูกสร้าง 2.7 การคมนาคม บทที 3 ระบบการปลูกพืชและการใช้แรงงาน 10 3.1 ปฏิทินการปลูกพืชและการใช้แรงงาน บทที 4 ประชากร 10 บทที 5 ปราชญ์ชุมชน 11-16 5.1 ภูมิปAญญาท้องถิน ด้านการสาธารณะสุข (การใช้ยาสมุนไพร) 5.2 ภูมิปAญญาท้องถิน ด้านหัตกรรม (การถัก) 5.3 ภูมิปAญญาท้องถินด้านหัตกรรม (การทอผ้า) 5.4 ภูมิปAญญาท้องถินด้านดนตรี (ปGHและซึง) 5.5 ภูมิปAญญาท้องถินด้านหัตกรรม (การจักรสาน) 5.6 ภูมิปAญญาท้องถิน ด้านนาฏศิลปJและการละเล่นพืนบ้าน (การรำดาบ) บทที 6 ข้อมูลด้านศาสนา วัฒนธรรม ความเชือ และประเพณี 17-18 6.1 ประเพณีตานก๋วยสลาก 6.2 ประเพณีเลียงผี 6.3ประเพณีแห่พระเจ้า

บทที 7 ปAญหา และแนวทางการพัฒนาของชุมชน 18 7.1 ปAญหา 7.2 แนวทางการพัฒนาของชุมชน บทที 8 ระบบการเมืองและการปกครองท้องถิน 19 บรรณานุกรม 20 ภาพประกอบการลงสำรวจชุมชน 21 สารบัญภาพ (ต อ) ภาพที่ หน้า 1. แผนทีเดินดินชุมชนบ้านนาฮ่อง 9 2. ภมิปAญญาท้องถิน ด้านการสาธารณะสุข (การใช้ยาสมุนไพร) 11 3. ภูมิปAญญาท้องถิน ด้านหัตกรรม (การถัก) 12 4. ภูมิปAญญาท้องถินด้านหัตกรรม (การทอผ้า) 13 5. ภูมิปAญญาท้องถินด้านดนตรี (ปGHและซึง) 14 6. ภูมิปAญญาท้องถินด้านหัตกรรม (การจักรสาน) 15 7. ภูมิปAญญาท้องถิน ด้านนาฏศิลปJและการละเล่นพืนบ้าน (การรำดาบ) 16 8. แผนผังโครงสร้างการบริหารงานในชุมชนบ้านนาฮ่อง 19 9. ภาพประกอบการลงสำรวจชุมชน 21

คำนำ รายงานฉบับนีเป็นส่วนหนึงของรายวิชา วิถีชุมชนการค้นคว้าและเขียนรายงานโดยมีวัตถุประสงค์เพือให้ทราบถึงข้อมูลรายละเอียดส่วนต่าง ๆ ของหมู่บ้านนาฮ่อง ไม่ว่าจะเป็นส่วนประชากร การบริหารงาน อาชีพ และศาสนา ผู้จัดทำคาดหหวังเป็นอย่างยิงว่าการจัดทำเอกสารฉบับนีจะมีข้อมูลทีเป็นประโยชน์ต่อผู้ทีสนใจ ศึกษาประวัติของหมู่บ้านนาฮ่อง เป็นอย่างดี ผู้จัดทำ นางสาวปาริชาต ช้างลี เลขที 9 ชัน ม.5/4 กิตติกรรมประกาศ โครงงานเล่มนีสำเรPจลุล่วงด้วยความกรุณาจากครู กรวรรณ โกฏิมูล ครูทีปรึกษาโครงงานทีให้ คำเสนอเเนะ แนวคิด ตลอดจนเเก้ไขข้อบกพร่องต่าง ๆ มาโดยตลอด จนโครงงานเล่มนีเสรPจสมบูรณ์ ผู้ศึกษาจึงอยากกราบขอบพระคุณเป็นอย่างสูง

ขอกราบขอบพระคุณผู้ทีให้คำปรึกษาต่าง ๆ และผู้ให้ข้อมูลต่าง ๆ เกียวกับชุมชนบ้านนาฮ่องสำหรับโครงงานเล่มนี เพือให้เกิดประโยชน์แก่ชุมชนและผู้ศึกษา ชื่อโครงงาน : ชุมชนท้องถิน หมู่บ้านนาฮ่อง ชื่อผู้เขียน : นางสาวปาริชาต ช้างลี อาจารย์ที่ปรึกษา : ครูกรวรรณ โกฏิมูล ป.การศึกษา : 2565 บทคัดย อ การศึกษาครังนีมีวัตถุประสงค์เพือศึกษาประวัติความเป็นมา สภาพทางนิเวศวิทยา ระบบการปลูกพืชและการใช้แรงงาน ประชากรกลุ่มชาติพันธุ์ ปราชชุมชน ข้อมูลด้านศาสนา วัฒนธรรม ความเชือ ประเพณี ปAญหาและแนวทางการพัฒนาของชุมชนบ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่

1. ประวัติหมู บ้าน

ประวัติและความเป็นมาของหมู่บ้านนาฮ่อง หมู่ที 5 ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่นัน ได้มีผู้เฒ่าผู้แก่เล่าสืบต่อกันมาว่า ครังหนึงในอดีตทีผ่านมา ณ บริเวณ ทีตังหมู่บ้านนาฮ่องปAจจุบันนี เป็นทีอยู่อาศัยของชาวจีนฮ่อจำนวนหนึง ซึงได้มาปAกหลักปAกฐานทํามาหากิน และได้ชุดลำเหมืองฝายพร้อมกับเบิกพืนทีนาไว้แปลงหนึง ต่อมาชาวจีนฮ่อเหล่านีได้อพยพหนีออกไปจึงปล่อยพืนทีนาทิงไว้เป็นทีรกร้างต่อมาได้มีการเปTดสัมทาน การทำไม้สักขึนใน พืนทีแห่งนี โดยการนำของนายพรหมา และลูกน้องซึงในบันดาลูกน้องของนายพรหมานันมีอยู่คนหนึงชือว่า นายตุ่น ได้มาพบเหPนสภาพพืนทีรกร้างทีชาวจีนฮ่อทิงไว้เหPนว่าเป็นทำเลทีดี เหมาะสมกับการทํามาหากินจึงได้กลับไปชักชวนญาติพีน้องอันประกอบไปด้วย พ่ออุ้ยศรี พ่อ อุ้ย พ่ออุ้ยพรหม พ่ออุ้ยแสน และแม่อุ้ยเตียน มาร่วมกันแผ้วถางทำการบุกเบิก ซึงในเบืองต้นได้มาสร้างเพิงพักชัวคราวเพือทำการเลียงวัว ควาย ก่อน แต่ต่อมาได้มีญาติพีน้องจากหมู่บ้านต่าง ๆ ในตัวเมืองแม่แจ่มเข้ามาสมทบ จึงได้ร่วมกันบุกเบิกพืนทีนาขึนใหม่เพือแบ่งปAนกันทำนาปลูกข้าว โดยอาศัยพืนทีนาและแนวลำเหมืองฝายเดิมของชาวจีนฮ่อ ทีนาบริเวณนีจึงได้ชือว่า "นาย" และ เพียนมาเป็น "นาฮ่อง" ซึงเป็นทีมาของชือ หมู่บ้านนาฮ่อง มาจนถึงปAจจุบันนีในระยะต่อมา มีจำนวนประชากรและครัวเรือนมาอยู่อาศัยเพิมมากขึนเรือย ๆ จึงได้มีการขอจัดตังเป็นหมู่บ้านอย่าง เป็นทางการ และมีผู้ใหญ่บ้านคนแรก ชือพ่ออุ้ยญา เสน่ห์ใจ 2. สภาพทางนิเวศวิทยา

2.2 ลักษณะที่ตั5ง บ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ตังอยู่บนทีราบสูงโดยสูงจากระดับนำทะเลประมาณ 8.0 เมตร มีแม่นำสายไหญ่ใหลผ่านตรงกลางของหมู่บ้าน คือแม่นำแม่หยอด อันเป็นสาขาหนึงของลำนำแม่แจ่ม ทิศเหนือติดกับถนนสายแม่แข่ม-ขุนยวม ทิศใต้ติดกับหมู่บ้านนาฮ่องใต้ หมู่ที 10 ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ทิศตะวันออกติดกับบ้านแม่นาจร อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ และทิศตะวันตกคิดกับหมู่บ้านโปVงขนุน หมู่ที ๑๕ ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ 2.3 เนื5อที่ บ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ มีพืนทีประมาณ 38 ตารางกิโลเมตร 2.4 ลักษณะภูมิประเทศ บ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ มีสภาพเป็นภูเขาสูงชันรกันดาร การคมนาคมไม่สดวก และอยู่ในเขตปVาสงวนแห่งชาติเกือบทังพืนที มีนำแม่แจ่มแม่นำขุนแม่นาย และแม่นำแม่หยอดเป็นสายหลัก 2.5 ภูมิอากาศ ฤดูร้อน เริมตังแต่ เดือน มีนาคม และพฤษภาคม ฤดูฝน เริมตังแต่ เดือน มิถุนายน และพฤษจิกายน (ฤดูเพาะปลูก) ฤดูหนาว เริมตังแต่ เดือน ธันวาคม และกุมภาพันธ์ (ฤดูเกPบเกียว) 2.6 ข้อมูลสิ่งปลูกสร้าง ครัวเรือน 399 หลัง โรงเรียนระดับประถมศึกษา 1 แห่ง วัด 1 แห่ง ศาลากลางบ้าน 1 แห่ง ปVาช้า 1 แห่ง

แหล่งนำสำคัญ 2 แห่ง 2.7 การคมนาคม ระยะทางคมนาคมห่างตัวอำเภอ 33 กิโลเมตร ใช้เวลาเดินทางโดยประมาณ 40 นาที และระยะทางคมนาคมห่างตัวจังหวัด 159 กิโลเมตร ใช้เวลาเดินทางโดยประมาณ 4 ชัวโมง 3. ระบบการปลูกพืชและการใช้แรงงาน อาชีพของประชากรในพินทีตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม ส่วนมากเกษตรกรมีอาชีพ ทางการเกษตรทีเป็นพืชเศรษฐกิจทีสำคัญ แยกได้ดังนี 1. พืชผักทัวไป 2. ข้าว 3. ถัวเหลือง 4. ผลไม้เมืองหนาว 5. ข้าวโพด การประมง ในพืนทีองค์การบริหารส่วนตำบลแม่ศึก ไม่มีการทำการประมงเป็นอาชีพ ปศุสัตว์ มีโค กระบือ สุกร ไก่พืนเมือง ไก่ไข่ เป็ดเทศ ช้าง 3.1 ปฏิทินการปลูกพืชและการใช้แรงงาน แผนทีเดินดินชุมชนบ้านนาฮ่อง

การปลูกพืชของชาวอำเภอแม่แจ่มจะมีการเริมปลูกพืชในช่วงเดือน มิถุนายน ถึง เดือนพฤศจิกายน และทำการเกPบผลผลิตในช่วงเดือน ตุลาคม ถึงเดือน ธันวาคม 4. ประชากร ในชุมชนบ้านนาฮ่องส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ 80% และศาสนาศริสต์ 20% คนส่วนใหญ่เป็นคนพืนเมืองและส่วนน้อยเป็นชนเผ่ากระเหรียง รวมประชากรทังหมดเป็น 1,083 คน แบ่งเป็นหญิง 519 คน และชาย 564 คน 5. ปราชญ์ชุมชน ภูมิป>ญญาท้องถิ่น ด้านการสาธารณะสุข (การใช้ยาสมุนไพร) ข้อมูลส วนบุคคล ชือ-สกุล : นายคำ คำมูล (คำ) วัน/เดืิอน/ปGเกิด : 18 ธันวาคม 2490 ศาสนา : พุทธ ระดับการศึกษา : ประถมศึกษา สถานภาพ : สมรสอยู่ด้วยกัน อาชีพหลัก : ทำสวน ทีอยู่ : 10 หมู่ 5 บ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ความชำนาญด้านภูมิป>ญญาท้องถิ่น ชือภูมิปAญญาท้องถิน : การใช้ยาสมุนไพร

ลักษณะภูมิปAญญา : การใช้ยาสมุนไพร เช่น ใช้ยาสมุนไพรในการรักษาโรค ภูมิป>ญญาท้องถิ่น ด้านหัตกรรม (การถัก) ข้อมูลส วนบุคคล ชือ-สกุล : นางคำ คำมูล (คำ) วัน/เดืิอน/ปGเกิด : 8 กรกฎาคม 2491 ศาสนา : พุทธ ระดับการศึกษา : ประถมศึกษา สถานภาพ : สมรสอยู่ด้วยกัน อาชีพหลัก : ทำสวน ทีอยู่ : 10 หมู่ 5 บ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ความชำนาญด้านภูมิป>ญญาท้องถิ่น ชือภูมิปAญญาท้องถิน : การถัก ลักษณะภูมิปAญญา : การถัก เช่น การถักสวิงตักปลา

ภูมิป>ญญาท้องถิ่น ด้านหัตกรรม (การทอผ้า) ข้อมูลส วนบุคคล ชือ-สกุล : นางฟองจันทร์ โยระภัตร วัน/เดืิอน/ปGเกิด : 10 เมษายน 2512 ศาสนา : พุทธ ระดับการศึกษา : ประถมศึกษา สถานภาพ : แต่งงานแล้ว อาชีพหลัก : เกษตกร ทีอยู่ : 120 หมู่ 5 นาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม ความชำนาญด้านภูมิป>ญญาท้องถิ่น ชือภูมิปAญญาท้องถิน : การทอตัวซิน ลักษณะภูมิปAญญา : การทอเช่น การทอผ้าซินต่างๆ

ภูมิป>ญญาท้องถิ่น ด้านดนตรี (ป.Aและซึง) ข้อมูลส วนบุคคล ชือ-สกุล : นายบุญรันต์ ยาลังกา วัน/เดืิอน/ปGเกิด : 12 มกราคม 2495 ศาสนา : พุทธ ระดับการศึกษา : ประถมศึกษา สถานภาพ : แต่งงานแล้ว อาชีพหลัก : เกษตรกร ทีอยู่ : 78 หมู่ 5 ตำบนแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ความชำนาญด้านภูมิป>ญญาท้องถิ่น ชือภูมิปAญญาท้องถิน : การเล่นปGHและซึง ลักษณะภูมิปAญญา : การเล่นดนตรีพืนบ้าน เช่น การเปVาปGHและดีดซึง

ภูมิป>ญญาท้องถิ่น ด้านหัตกรรม (การจักรสาน) ข้อมูลส วนบุคคล ชือ-สกุล : นายตา เกติ (ตา) วัน/เดืิอน/ปGเกิด : 16 กันยายน 2490 ศาสนา : พุทธ ระดับการศึกษา : ประถมศึกษา สถานภาพ : สมรสอยู่ด้วยกัน อาชีพหลัก : ทำสวน ทีอยู่ : 243 หมู่ 5 บ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ความชำนาญด้านภูมิป>ญญาท้องถิ่น ชือภูมิปAญญาท้องถิน : การจักรสานด้วยก้านมะพร้าม ลักษณะภูมิปAญญา : การทำไม้กวาด เช่น ทำไม้กวาดจากวัสดุท้องถิน

ภูมิป>ญญาท้องถิ่น ด้านนาฏศิลปCและการละเล นพื5นบ้าน (การรำดาบ) ข้อมูลส วนบุคคล ชือ-สกุล : นายศรีวัลย์ ใจยาว (วัลย์) วัน/เดืิอน/ปGเกิด : 7 ตุลาคม 2501 ศาสนา : พุทธ ระดับการศึกษา : ประถมศึกษา สถานภาพ : สมรสอยู่ด้วยกัน อาชีพหลัก : ทำสวน ทีอยู่ : 39 หมู่ 5 บ้านนาฮ่อง ตำบลแม่ศึก อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ความชำนาญด้านภูมิป>ญญาท้องถิ่น ชือภูมิปAญญาท้องถิน : การรำดาบ ลักษณะภูมิปAญญา : การรำดาบ เช่น การรำดาบแสดงในงานบุญกะถิน

6. ข้อมูลด้านศาสนา วัฒนธรรม ความเชื่อ และประเพณี 6.1 ประเพณีตานก๋วยสลาก ประเพณีตานก๋วยสลากมักทำกันตังแต่เดือน 12 เหนือ ถึงเดือนยีเหนือ หรือตังแต่เดือนกันยายนถึงเดือนตุลาคมของทุกปG ซึงสืบทอดกันมาตังแต่รุ่นสู่รุ่นซึงมีพระสงฆ์ทีจำพรรษาอยู่ในวัดเพราะอยู่ ในช่วงเข้าพรรษาประเพณีตานก๋วยสลากมีความเชือว่าเป็นการทำบุญแก่ ญาติผู้ล่วงลับแล้วยังเป็นการทำทานสงเคราะห์แก่คนยากไร้ ซึงถือว่ามีกุศล แรง ก่อนวันตาก๋วยสลากชาวบ้านมักจะเตรียมของใช้ ดอกไม้หรือขนมที ชาวบ้านนิยมทำ เช่นขนมเทียนทีคนภาคเหนือเรียกว่าขนมจ๊อก ขนมสาคู เป็นต้นเพือใช้สําหรับใส่ต้นสลาก 6.2 ประเพณีเลี5ยงผี ประเพณีเลียงผี แสดงให้เหPนถึงการรู้จักตอบแทนผู้มีพระคุณ คือ ปูVย่าตายาย ทำให้ลูกหลานมีทียึดเหนียวจิตใจ สร้างความสามัคคีระหว่างญาติพีน้อง การเลียงผี หมายถึงการจัดอาหารคาวหวานไปเซ่นสังเวย ดวงวิญญาณผู้ตาย ณ หิงผีปูVย่าหรือหอผีชาวล้านนาถือว่า เมือปูV ย่า ตา ยาย ตายไปวิญญาณจะวนเวียนมารักษาลูกหลาน ดังนันภายในบ้านของชาวล้านนา จึงจัดทำ"หิงผีปูVย่า"

ไว้ทุกบ้าน โดยจัดตังไว้ทีสูง นิยมจัดตังไว้บนหัวนอนของบ้าน สูงจากพืนกระดานราว ๒ เมตร หิงผีปูVย่านีถือว่าเป็นของสูง เดPกๆจะไปเล่นไม่ได้ ผู้อาวุโส หรือพ่อแม่เท่านันทีจะเกียวข้องกับหิงปูVย่าได้ นอกจากนีชาวชนบทล้านนาบางแห่ง เชือว่า ปูVย่าตายายทีตายไปแล้วหลายคนและ เป็นญาติพีน้องสายเลือดเดียวกัน น่าจะอยู่ร่วมกันได้ จึงคิดสร้าง "หอผี" ขึน เพือให้ผีอยู่ร่วมกัน ความสำคัญ การเลียงผีเป็นสิงสำคัญทีผูกพันกับการดำเนินชีวิตเป็นอย่างยิง โดยเชือว่าการเลียงผีจะทำให้ครอบครัวอยู่อย่างเป็นสุข 6.3 ประเพณีแห พระเจ้า ประเพณีแห่พระเจ้า เป็นประเพณีและพิธีกรรมทีมีมาอย่างยาวนาน เนืองจากชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกร จึงมีความเชือว่าเมือฝนฟaาไม่ตกต้องตามฤดูกาล หรือต้องการนำในการทำการเกษตร จะมีการแห่พระเจ้าเพือขอฝน โดยจะมีการนำพระประจำวัดแห่ไปทัวชุมชน และให้ชาวบ้านอาบนำให้พระเจ้า 7.ป>ญหา และแนวทางการพัฒนาของชุมชน 7.1 ป>ญหา ในชุมชนจะมีกลุ่มวัยรุ่นทีไม่ทำงาน ไม่เรียน แล้วพากันไปเสพยาดืมสุราแล้วกPคนกลุ่มนันเสพยาเยอะเกินไปเขาอาจจะมาทำร้ายคนในหมู่บ้าน แล้วทำให้คนกลุ่มนันไม่มีอาชีพ ไม่มีอนาคต 7.2 แนวทางการพัฒนาของชุมชน ทำการประชุมหมู่บ้านเพือหารือว่าต้องการให้รณรงค์การเสพของมึนเมา เอาคนกลุ่มนันเข้าบำบัดให้เกินเสพสารเสพติด แล้วไปเรียนหนังสือ การงานทำเลียงตัวเอง

8. ระบบการเมืองและการปกครองท้องถิ่น

บรรณานุกรม นายเพรช คำมูล. ข้อมูลหมู บ้านนาฮ องเพื่องานปอยหลวง. สืบค้นเมือ 29 มกราคม 2566. สำนักงานพัฒนาพิงคนคร (องค์การมหาชน). ประเพณีตานก๋วยสลาก. เข้าถึงเมือ 27 กุมภาพันธ์ 2566. เข้าถึงได้จาก https://pinkanakorn.or.th อรวรรณ สุรักษ์. ประเพณีเลี5ยงผีปูHย า. เข้าถึงเมือ 27 กุมภาพันธ์ 2566. เข้าถึงได้จาก https://archives.mju.ac.th ภาพประกอบการลงสำรวจชุมชน