BCG

คู่มือ
แนวทางการขบั เคลือ่ นธนาคารปูมา้

ตามโมเดลเศรษฐกิจใหม่
(BCG Model)

คู่มือ
แนวทางการขบั เคลือ่ นธนาคารปูมา้ ตาม
โมเดลเศรษฐกจิ ใหม่ (BCG Model)

จดั ทาโดย
สถานวี จิ ัยประมงคลองวาฬ
ศนู ยบ์ ริหารงานวิจัยและสนับสนุนวชิ าการ คณะประมง
มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์

สนบั สนุนโดย
สานักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.)
ภายใต้โครงการขยายผลธนาคารปูม้าเพ่ือ “คืนปูมา้ สู่ทะเลไทย”

คานา

“ธนาคารปูม้า (Crab bank)” เป็นนวัตกรรมและภมู ิปัญญาในการฟ้ื นฟูทะเลไทยของ
ชาวประมงพ้ืนบ้าน หรือชุมชนท่มี ีการทาประมงปูม้าซ่ึงมีความสาคญั ต่อการอนุรักษ์ทรัพยากรปู
ม้าด้วยการนาแม่ปูม้าไข่นอกกระดองท่ีติดมากบั อวน หรือเคร่ืองมือประมงอ่ืน ๆ ของสมาชิก
ชุมชนมาปล่อยในกระชัง หรือในถัง หรือบ่อพักท่ีสร้างไว้บริเวณชายหาด เพื่อให้ ไข่ท่ีหน้าท้อง
ของแม่ปูฟักออกเป็นตวั อ่อนกอ่ นนาแม่ปูไปขาย หลังจากน้ันลูกปูแรกฟักจะถูกปล่อยกลับคืนสู่
ธรรมชาติเพ่ือให้เจริญเติบโตเป็ นปูม้าขนาดใหญ่ต่อไป อย่างไรก็ตาม การนาองค์ ความรู้
เทคโนโลยี หรือนวัตกรรมเข้ามาช่วยหนุนเสริมในการขยายผลธนาคารปูม้าเพื่อเพ่ิม ขีด
ความสามารถของชุมชนท้องถ่ินในการพัฒนา การพ่ึงตนเอง และการจัดการตนเองบนฐาน
ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงมีความสาคัญ และมีความจาเป็นท่ีต้องดาเนินการ โดยเฉพาะ
อย่างย่งิ การบริหารจัดการการดาเนินงานธนาคารปูม้าชุมชนตามแนวทางโมเดลเศรษฐกิจใหม่
หรือ BCG model ซ่ึงเป็นการบูรณาการการพัฒนาเศรษฐกิจในสามมิติไปพร้อม ๆ กัน ได้แก่
เศรษฐกจิ ชีวภาพ (Bioeconomy) เศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) และเศรษฐกจิ สี
เขยี ว (Green Economy) โดยมุ่งเน้นการใช้ประโยชน์ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า มีการนาทรัพยากรท่ี
ใช้แล้วนากลับมาใช้ใหม่และเป็นมิตรต่อส่ิงแวดล้อม ท้ังน้ี เพื่อการยกระดับการดาเนินการ
ธนาคารปมู ้าชุมชน และยกระดับเศรษฐกิจฐานรากของชุมชนให้เกิดข้ึนอย่างเป็นรูปธรรมและ
ย่งั ยนื

คู่มือ “แนวทางการขบั เคลื่อนธนาคารปูม้าตามโมเดลเศรษฐกจิ ใหม่ (BCG Model)” เล่ม
น้ี คณะผู้จัดทาเรียบเรียงข้นึ จากการถอดบทเรียนจากการดาเนินงานโครงการ “การขับเคล่ือน
ธนาคารปูม้าตามโมเดลเศรษฐกจิ ใหม่ (BCG Model) ในพ้ืนท่ีกลุ่มเครือข่ายธนาคารปูม้า
อาเภอปะทิว-เมือง จังหวัดชุมพร” ตลอดจนศึกษาค้นคว้าจากบทความ หนังสือ ตาราและ
แหล่งข้อมูลต่าง ๆ ท่ีปรากฏอยู่ในเอกสารอ้างอิงของคู่มือน้ี ท้ังน้ีเพ่ือส่งต่อองค์ความรู้ หรือ
แนวทางการดาเนินการธนาคารปมู ้าชุมชนตามแนวทาง BCG Model ต่อไป

คณะผู้จัดทาขอขอบพระคุณท่านผู้ทรงคุณวุฒิทุกท่านท่ีได้ช่วยกรุณาตรวจแก้ไขต้นฉบับ
ตลอดจนข้อเสนอแนะต่าง ๆ อันเป็ นประโยชน์จนทาให้คู่มือเล่มน้ีสมบูรณ์ย่ิ งข้ึน และ
ขอขอบคุณสานักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ท่ีได้สนับสนุนงบประมาณและการดาเนินงานมา
โดยตลอด

คณะผูจ้ ดั ทำ
มถิ นุ ำยน 2565

สารบญั 1
3
โมเดลเศรษฐกจิ ใหม่ (BCG model) 4
-เศรษฐกจิ ชีวภาพ 5
-เศรษฐกจิ หมุนเวียน 8
-เศรษฐกจิ สเี ขยี ว 11
12
การจัดการความร้ ูการดาเนินการธนาคารปูม้ าตามแนวท าง 15
BCG model 17
18
- สร้างระบบการใช้ประโยชน์ทรัพยากรปูม้าตามวิถี 23
ชุมชน
26
- พัฒนาต่อยอดและส่งเสริมกจิ กรรม
- สร้างมูลค่าเพ่ิมให้กบั ปมู ้าและผลติ ภณั ฑป์ ระมง 35
- สร้างแบรนด์และบรรจุภัณฑท์ ่เี ป็นอตั ลกั ษณ์
- สร้ างการบริการท่ีเช่ือมโยงกิจกรรมการอนุรักษ์
ทรัพยากรปูม้ากบั กจิ กรรมการท่องเท่ียวเชิงวิถชี ุมชน
- สง่ เสริมและขบั เคล่อื นกจิ กรรมธนาคารปมู ้าและการใช้
ประโยชน์ทรัพยากรสตั ว์นา้ ตามแนวทาง BCG model ให้กับ
กล่มุ โดยชุมชนมีส่วนร่วม

ผลกระทบของการขับเคล่อื นธนาคารปูม้าตามแนวทาง BCG
model

บทสรปุ

โมเดลเศรษฐกจิ ใหม่
(BCG model)

-1-

โมเดลเศรษฐกจิ ใหม่ (BCG model)

โมเดลเศรษฐกิจใหม่ หรือ BCG model เป็นการบูรณาการการ
พัฒนาเศรษฐกจิ ในสามมิติไปพร้อม ๆ กนั ได้แก่ เศรษฐกิจชีวภาพ
(Bioeconomy)เศรษฐกจิ หมุนเวียน (Circular Economy) และ
เศรษฐกิจสีเขียว (Green Economy) ซ่ึงโมเดลดังกล่าวน้ีจะเป็น
การครอบคลุม 4 อุตสาหกรรมเป้ าหมายท่ีเป็ น S-Curve ของ
ประเทศ อันได้แก่ เกษตรและอาหาร พลังงานและเคมีชีวภาพ
การแพทย์และสุขภาพ และการท่องเท่ียว (สานักงานพัฒนา
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ, 2562; อดิสร, 2562)

-2-

เศรษฐกจิ ชีวภาพ (Bioeconomy)

มาจากฐานคิดของการใช้ ประโยชน์จา ก
ความเข้มแขง็ ของการมีทรัพยากรชีวภาพ
(Biological resources) ภาคการเกษตร
และผลผลิต ซ่งึ เป็นตัวขบั เคล่ือนท่ีแท้จริง
เป็นการผลิตท่ตี ้องมุ่งหน้าสโู่ จทย์ใหม่ของ
การสร้ างมูลค่าเพ่ิม หรือเป็ นระบบ
เศรษฐกิจท่ีมุ่งเน้ นการใช้ ประโยชน์
ทรัพยากรชีวภาพอย่างคุ้มค่า โดยนา
ความรู้หรือองค์ความรู้จากท้องถ่ิน เสริม
ด้ ว ย วิ ท ย า ศ า สต ร์ เ ท ค โน โล ยี แ ล ะ
นวัตกรรมมาสร้ างมูลค่าเพ่ิมให้ กั บ
ทรัพยากรท้ังการผลิตสินค้า บริการ และ
การใช้ประโยชน์ตามหลักการทางชีววิทยา
ให้ สามารถสร้ างรายได้ ให้ เกิดข้ ึนต ลอด
ห่วงโซ่ของการผลิต พร้ อมกับการท่ีจะ
ช่วยแก้ไขปัญหาท่เี กดิ ข้ึน ท้ังน้ีเพ่ือให้เกิด
ความย่ังยืนของทรัพยากรชีวภาพและ
ความม่ันคงทางอาหาร

-3-

เศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular economy)

ระบบเศรษฐกจิ ท่ีมุ่งเน้นการนาทรัพยากรกลับมาใช้ประโยชน์ เพ่ือ
ไม่ ให้ เกิดปัญหาการขาดแคลนและสร้ างมูลค่ าเพ่ิ มจากการนา
ทรัพยากรมาใช้ประโยชน์ โดยจะให้ความสาคัญกบั การจัดการขยะ
ภายหลังจากการบริโภคแล้วและการลดปริมาณของเสยี ให้น้อยลง
หรือเท่ากบั ศูนย์ (Zero waste) ให้มีการใช้ประโยชน์จากทรัพยากร
มากท่ีสดุ และคุ้มค่าท่ีสดุ ต้ังแต่การผลิต การออกแบบท่ีทาให้เกิด
ของเสยี น้อยท่ีสดุ การใช้วัสดุทางเลอื ก ตลอดจนการนาวัสดุกลับมา
ใช้ซา้ (Reuse, Refurbish, Sharing) หรือแปรสภาพกลับมาใช้ใหม่
(Recycle, Upcycle)

-4-

เศรษฐกิจสีเขียว (Green economy)

ระบบเศรษฐกิจท่ีมุ่งเน้นความย่ังยืนของส่ิงแวดล้อม การใช้
ทรัพยากรอย่างเหมาะสมและยกระดับคุณภาพความเป็นอยู่ โดย
เน้นการพัฒนาเศรษฐกจิ ควบคู่ไปกบั การพัฒนาสงั คมและรักษา
สง่ิ แวดล้อมอย่างสมดุล ใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพโดยลด
หรือไม่ให้มีผลกระทบต่อส่งิ แวดล้อม พร้อมกับปกป้ อง อนุรักษ์
หรือฟ้ื นฟูทรัพยากร ตลอดจนการส่งเสริมการควบคุมมลพิษและ
ของเสีย การลงทุนสีเขียวและงานสีเขียว เพ่ือการใช้ประโยชน์
ทรัพยากรท่ยี ่ังยืน โดยท่มี ีความเป็นอยู่ท่ีดีของคนหรือชุมชนเป็น
เป้ าหมาย

-5-

ในการประเมินผลการดาเนินงานของระบบเศรษฐกจิ แบบ BCG
model น้ัน ต้องทาการประเมินผลท้ังในมิติทางเศรษฐกิจ สงั คม
และสง่ิ แวดล้อม เพ่ือแสดงให้เหน็ ถงึ ข้อดี-ข้อเสยี ของการใช้ระบบ
เศรษฐกจิ แบบ BCG model ซ่งึ ต้องพิจารณาถงึ ความเหมาะสมใน
การคัดเลือกตัวช้ีวัด และการประเมินผลตัวช้ีวัดในมิติต่าง ๆ ซ่ึง
แตกต่างกันไปตามการดาเนินธุรกิจ รวมถึงกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วน
เสียท่ีแตกต่างกันไปตามแต่ละกลุ่มธุรกิจ โดยผลท่ีได้จากการ
ดาเนินงานเป็ นการนาเสนอแนวทางและรูปแบบการตรวจวัดผล
การดาเนินงานระบบเศรษฐกิจแบบ BCG model ท่ีเหมาะสม
นอกจากน้ี การรวบรวมผลการประเมินในมิติเศรษฐกิจ สังคม
และส่งิ แวดล้อม ประกอบเป็น BCG index สามารถนาไปส่กู าร
พัฒนาและปรับปรุงการดาเนินงานเพ่ือเข้าส่กู ารพัฒนาท่ีย่ังยืนได้
ต่อไป (สานักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ,
2562)

-6-

กรอบดาเนินการยกระดบั เศรษฐกิจชมุ ชน
ตามโมเดลเศรษฐกิจใหม่ (BCG model)

-7-

การจดั การความรู้การ
ดาเนนิ การธนาคารปูม้าตาม

แนวทาง BCG model

-8-

การจดั การความรูก้ ารดาเนนิ การธนาคาร
ปูมา้ ตามแนวทาง BCG model

ธนาคารปมู ้า (Crab bank)
เป็ นนวัตกรรมและภูมิปัญญาในการฟ้ื นฟูทะเลไทยของ

ชาวประมงพ้ืนบ้าน หรือชุมชนท่ีมีการทาประมงปูม้ าซ่ึงมี
ความสาคัญต่อการอนุรักษ์ทรัพยากรปูม้า ท้ังน้ี การนาองค์
ความรู้ เทคโนโลยี หรือนวัตกรรมเข้ามาช่วยหนุนเสริมในการ
ขยายผลธนาคารปูม้าเพ่ือเพ่ิมขดี ความสามารถของชุมชนท้องถ่นิ
ในการพัฒนา การพ่ึงตนเอง และการจัดการตนเองบนฐาน
ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงมีความสาคัญ และมีความจาเป็นท่ี
ต้ องดาเนินการ โดยเฉพาะอย่างย่ิงการบริหารจัดการการ
ดาเนินงานธนาคารปูม้าชุมชนตามแนวทาง BCG model ซ่ึงเป็น
การพัฒนาเศรษฐกจิ ในสามมิติไปพร้อม ๆ กนั ได้แก่ เศรษฐกิจ
ชีวภาพ (Bioeconomy) เศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular
Economy) และเศรษฐกจิ สเี ขียว (Green Economy)

-9-

BCG model

ช่วยพัฒนาและส่งเสริมกิจกรรมการใช้ ประโยชน์ทรัพยากร ปูม้ า
จากทะเล รวมไปถึงทรัพยากรสัตว์น้าชนิดอ่ืน ๆ ท่ีเป็ นสินค้า
ประมงของกลุ่มสมาชิกธนาคารปูม้าท้ังด้านการผลิต การสร้าง
มูลค่าเพ่ิม และการบริการ เพ่ือให้เกดิ กจิ กรรมเศรษฐกิจจากฐาน
ทรัพยากรและใช้ประโยชน์อย่างเหมาะสมกบั พ้ืนท่ี โดยมีข้ันตอน
พัฒนาและสง่ เสริม 6 ด้าน ดังน้ี

- 10 -

สร้างระบบการใช้ประโยชน์ทรัพยากรปูม้า
ตามวิถชี ุมชน

ร่วมพัฒนาและส่งเสริมกิจกรรมการใช้ประโยชน์ทรัพยากรปูม้ าโดย
ชุมชนมีส่วนร่วม เพ่ือให้ เกิดแนวทางการดาเนินกิจกรรม ห รือ
Learning platform ตามกรอบ BCG model ท่ีเหมาะสมกับบริบท
ชุมชน

- 11 -

พฒั นาต่อยอดและส่งเสริมกจิ กรรม

นาแนวทางการดาเนินงานตาม (1) มาพัฒนาต่อยอดกจิ กรรมธนาคาร
ปูม้าของชุมชนในทุกมิติ ท้ังในด้านเศรษฐกิจชีวภาพ (Bioeconomy)
เศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) และเศรษฐกิจสีเขียว
(Green Economy)

Learning platform การดาเนินงานด้านเศรษฐกจิ ชีวภาพ
(Bioeconomy)
- 12 -

Learning platform การดาเนินงานดา้ นเศรษฐกิจหมุนเวียน
(Circular Economy)

- 13 -

Learning platform การดาเนนิ งานดา้ นเศรษฐกิจสเี ขียว
(Green Economy)

- 14 -

สร้างมูลค่าเพ่มิ ให้กบั ปูม้าและผลติ ภณั ฑ์
ประมง

ต่อยอดการตลาดและการจาหน่ายผลิตภัณฑร์ ปู แบบใหม่ท้งั ในด้านตัว
ผลิตภัณฑเ์ พ่ือสร้างมูลค่าเพ่ิม และช่องทางการตลาดใหม่ให้สามารถ
สร้างรายได้ให้เกิดข้ึนตลอดห่วงโซ่ของการผลิต พร้อมกับการช่วย
แก้ไขปัญหาด้านการผลิตและจาหน่ายผลติ ภณั ฑข์ องกล่มุ

ตัวอย่างรูปแบบบรรจุภณั ฑ์ผลิตภัณฑข์ องกะหร่ีพัฟปูม้าท่ีเป็นอตั ลักษณ์ของกลุ่มเครือข่ายธนาคารปมู ้า
อาเภอปะทวิ -เมือง จังหวัดชุมพร โดยใช้บรรจุภัณฑท์ ่เี ป็นมิตรต่อส่งิ แวดล้อม
- 15 -

ผลิตภัณฑ์ปลาอินทรี (เดิม) ขาย ผลิตภัณฑ์ปลาอินทรี (ใหม่) ขายแบบ
แบบปลาสด ห่ันช้ินหรือขายท้ังตัว ผลิตภัณฑ์ปลาแดดเดียวทอดพร้ อม
และขายแบบแดดเดียวห่ันช้ิน ช่ัง รับประทาน (Ready to Eat) บรรจุถุง
นา้ หนักบรรจุถงุ พลาสตกิ ขาย สุญญากาศ ติดแบรนด์สินค้าเพ่ือเพ่ิม
ช่ อ ง ท าง ก า รต ล า ด ด้ ว ย ก ารข า ยผ่ า น ส่ื อ
ออนไลน์

- 16 -

สร้างแบรนดแ์ ละบรรจุภัณฑท์ ่เี ป็นอตั ลกั ษณ์

การสร้างมูลค่าเพ่ิมให้กับผลิตภัณฑท์ ่ีพัฒนาในรูปแบบต่าง ๆ เพ่ือให้
เป็ นผลิตภัณฑ์ท่ีเป็นเอกลักษณ์ของท้องถ่ิน ด้วยการสร้างแบรนด์และ
บรรจุภัณฑท์ ่ีเหมาะสมกบั ผลิตภัณฑ์ของธนาคารปูม้าท่ีมีบริบทด้านการ
จาหน่ายและผลติ ผลิตภณั ฑเ์ ข้ามาเก่ยี วข้อง

ตวั อย่างการพฒั นาแบรนดผ์ ลติ ภณั ฑป์ ระมงของธนาคารปูมา้ ภายใตก้ ลุ่มเครอื ข่าย
ธนาคารปูมา้ อาเภอปะทวิ -เมอื ง จงั หวดั ชมุ พร
- 17 -

สร้ า งก าร บริ กา รท่ีเช่ือ มโยง กิจกร รมกา ร
อนุรักษ์ทรัพยากรปูม้ ากับกิจกรรมการ
ทอ่ งเทย่ี วเชิงวถิ ชี ุมชน

พัฒนาปรับปรุงการบริการธนาคารปูม้าของกล่มุ ให้เกดิ รายได้เพ่ิมจาก
การบริการด้านการท่องเท่ียวตามบริบทของกล่มุ โดยมีแนวทางดังน้ี

(1) จัดประชุมกลุ่มสมาชิกและผู้มีส่วนได้ส่วนเสียใน
พ้ืนท่ีเป้ าหมาย และร่วมกาหนดเส้นทางการท่องเท่ียวในท้องถ่นิ

(2) ลงพ้ืนท่สี ารวจเส้นทางท่ีกาหนดข้ึน เพ่ือวิเคราะห์
ความเป็ นไปได้ ในการดาเนินการรวมไปถึงผู้มีส่วนได้ ส่วนเ สียในการ
ดาเนินการ

(3) สร้างเส้นทางการท่องเท่ียวท่ีก่อให้เกิดรายได้
หมุนเวียนสชู่ ุมชนตามบริบทของพ้ืนท่เี ป้ าหมาย รวมไปถงึ สร้างส่อื การ
ท่องเท่ียวเพ่ือใช้โปรโมท

(4) ทดสอบด้านการบริการ

- 18 -

การเย่ยี มชมการดาเนินการ การปล่อยลูกปมู ้า
ธนาคารปูม้าของชุมชน คนื ส่ทู ะเล

นกั ทอ่ งเท่ยี วลงเรือ ดานา้ ชมปะการัง เท่ยี วเกาะไข่

ตัวอย่างกจิ กรรมบริการด้านการท่องเท่ียวเชงิ วิถขี องสมาชิกศนู ยเ์ รียนร้ธู นาคารปู
ม้าชุมชนบ้านหินกบ ต.ชุมโค อ.ปะทวิ จ.ชุมพร

- 19 -

นักท่องเท่ยี วเย่ยี มชมการดาเนินการธนาคารปูม้าของชุมชน

นักท่องเท่ียวล่องเรือ เท่ยี วเล ปล่อยลูกปู

นักท่องเท่ียวเรียนร้วู ิถชี าวประมงชุมชนบางสน
ตวั อย่างกจิ กรรมบริการด้านการท่องเท่ียวเชิงวิถีของศูนย์เรียนร้ธู นาคารปูม้าโฮมสเตย์

บ้านไม้ชายคลอง ต.บางสน อ.ปะทิว จ.ชุมพร
- 20 -

นักทอ่ งเทยี่ วเยยี่ มชมการดาเนินการ นกั ท่องเทยี่ วร่วมปล่อยลูกปูม้า
ธนาคารปูม้าชุมชน คืนสทู่ ะเล

นกั ท่องเทยี่ วชมวิถชี ุมชน นักท่องเทยี่ วรบั ประทานอาหารพ้นื บ้าน
ชาวปากนา้ ชุมพร

นักท่องเทยี่ วล่องเรือชมอโุ มงค์ นกั ท่องเทยี่ วร่วมถา่ ยภาพปิ ดทรปิ
โกงกาง ณ คลองบ้านอเี ลต็ ด้วยการเทยี่ วหาดปากนา้ ชุมพร

ตวั อย่างกจิ กรรมบริการด้านการท่องเท่ียวเชงิ วิถี one day trip ของศูนยก์ ารเรียนรู้
เพาะพันธลุ์ ูกปแู ละการอนุรักษ์ทรัพยากรชายฝ่งั โดยชุมชน ต.ปากนา้ อ.เมือง จ.ชุมพร

- 21 -

นักท่องเท่ียวลงเรือเตรียมไป นักท่องเท่ียวลงเรืออุโมงค์ นักท่องเท่ยี วปล่อยปู หาหอย
ชมอุโมงค์โกงกาง โกงกาง ณ คลองบ้านอเี ลต็ แลหาดอกี อ๋ ย อกี หน่ึง
กจิ กรรมใน one day trip

ของกลุ่มธนาคารปูม้าชุมชน
บ้านอเี ลต็

ตัวอย่างกจิ กรรมบริการด้านการท่องเท่ยี วเชิงวิถีของสมาชิกธนาคารปมู ้า
ชุมชนบ้านอเี ลต็ ต.หาดทรายรี อ.เมือง จ.ชุมพร

- 22 -

ส่งเสริมและขบั เคล่อื นกจิ กรรมธนาคารปูม้า
และการใช้ประโยชน์ทรัพยากรสตั ว์นา้ ตาม
แนวทาง BCG model ให้กับกลุ่มโดยชุมชน
มสี ่วนร่วม

สร้างการเรียนรู้และการจัดการอย่างเป็ นระบบ โดยมีแนวทางการ
ดาเนินการ ดังน้ี

1) หน่วยงานท่ีเก่ียวข้องจัดกิจกรรมถ่ายทอดองค์
ความรู้ เทคโนโลยีและนวัตกรรมสู่พ้ืนท่ีเป้ าหมาย พร้ อมส่งมอบ
นวตั กรรมให้ชุมชน เพ่ือการเรียนร้แู ละการจัดการต่อไป

2) ประธานหรือผู้นากล่มุ ทาความเข้าใจกับสมาชิก หรือ
คนรุ่นใหม่ในท้องถ่ินท่ีมีแนวคิดพัฒนากิจกรรมในด้านต่าง ๆ ของ
ชุมชน

3) ส่งเสริมสมาชิกให้ทางานและเรียนรู้กระบวนการ
ดาเนินการสร้างนวัตกรรม หรือแนวทางดาเนินการร่วมกนั ระหว่างผู้มี
ส่วนได้ส่วนเสยี หรือภาคีเครือข่ายในพ้ืนท่ีจนเข้าใจกระบวนการ

4) บุคคลท่ีเป็ นแกนนา หรือคนรุ่นใหม่ในท้องถ่ิน
สามารถถ่ายทอดองค์ความรู้ หรือเผยแพร่กระจายนวัตกรรมส่ชู ุมชน
รวมไปถงึ ผู้มาขอใช้บริการได้

- 23 -

กจิ กรรมการให้บริการวิชาการด้านการพัฒนาผลิตภณั ฑป์ มู ้าและผลิตภณั ฑป์ ระมงอนื่ ๆ ของ
หน่วยงานท่เี ก่ยี วข้องต่อผู้นากล่มุ ธนาคารปมู ้าชุมชนในพ้นื ท่ี อ.ปะทิว จ.ชุมพร

กจิ กรรมอบรมเชิงปฏบิ ัตกิ าร “การสร้างมูลค่าเพ่ิมให้กบั ผลิตภัณฑ์ปมู ้า”
โดยหน่วยงานท่ีเกย่ี วข้องเพื่อถ่ายทอดองค์ความรู้ เทคโนโลยีและนวัตกรรมสู่กลุ่มสมาชกิ

ธนาคารปูม้าในพ้ืนท่ี อ.ปะทิว จังหวัดชุมพร
- 24 -

กจิ กรรมถ่ายทอดองค์ความรู้ “การจัดการต่อยอดธนาคารปมู ้าชุมชนส่กู ารท่องเท่ยี วโดย
ชุมชนเพื่อความย่งั ยืน”โดยหน่วยงานท่เี ก่ยี วข้องส่สู มาชิกธนาคารปูม้าชุมชนบ้านอเี ลต็

ต.หาดทรายรี อ.เมือง จ.ชุมพร

- 25 -

ผลกระทบของการ
ขบั เคล่ือนธนาคารปูม้าตาม
แนวทาง BCG model

- 26 -

ผลกระทบของการขบั เคลื่อนธนาคารปูม้า
ตามแนวทาง BCG model

จากกรณีศึกษาการดาเนินงานโครงการ “การขับเคล่ือนธนาคารปูม้า
ตามโมเดลเศรษฐกิจใหม่ (BCG Model) ในพ้ืนท่ีกลุ่มเครือข่าย
ธนาคารปูม้าอาเภอปะทวิ -เมือง จังหวัดชุมพร” น้ัน เกดิ การดาเนินการ
ธนาคารปูม้ าท่ีเช่ือมโยงกับการท่องเท่ียวเชิงวิถีท่ีก่อให้ เกิดการสร้ าง
รายได้ดังน้ี

- 27 -

ธนาคารปูมา้ ชมุ ชนบา้ นอีเล็ต

การดาเนนิ การ/กจิ กรรมเดมิ

ดาเนินการธนาคารปูม้าแบบปกติ โดยไม่มเี ร่ืองของ
การท่องเท่ยี วเชิงวิถเี ข้ามาเก่ยี วข้อง

การดาเนินการ/กจิ กรรมใหม่

• การดาเนนิ การธนาคารปูม้าท่เี ช่ือมโยงกับเส้นทาง
การท่องเท่ยี วโดยชุมชนท่พี ร้อมให้บริการในรปู แบบ
one day trip และ two days trip
• เกดิ การบูรณาการการใช้ทรัพยากรร่วมกนั ระหว่าง
ธนาคารปูม้า 3 พ้ืนท่ี กบั ผู้มีส่วนได้ส่วนเสยี ในพ้ืนท่ี
ตา มควา มร่ วมมือหรือ ข้ อ ตก ลง โดยเ ฉพ า ะ
ทรัพยากรธรรมชาติในพ้ืนท่ีเส้นทางท่องเท่ียว ต.
ปากนา้ ถึง ต.หาดทรายรี เช่น อุโมงค์โกงกางคลอง
บ้านอีเล็ต วิถีชีวิตชุมชนปากน้าชุมพร โฮมสเตย์
เป็ นต้ น

- 28 -

ศูนยก์ ารเรียนรูเ้ พาะพนั ธุล์ ูกปูและการอนุรกั ษ์
ทรพั ยากรชายฝัง่ โดยชมุ ชน ต.ปากน้า

การดาเนนิ การ/กจิ กรรมเดมิ

• ดาเนินการธนาคารปูม้าแบบปกติ โดยไม่มีเร่อื งของ
การทอ่ งเท่ยี วเชิงวถิ ีเข้ามาเก่ยี วข้อง
• มกี ารดาเนนิ การเร่อื งการจัดการทรพั ยากรชายฝ่ังโดย
ชุมชนบ้างเป็นคร้งั คราว เช่น กจิ กรรมเกบ็ ขยะทะเลของ
ชุมชน

การดาเนนิ การ/กจิ กรรมใหม่

• การดาเนนิ การธนาคารปูม้าท่เี ช่ือมโยงกบั เส้นทางการ
ท่องเท่ียวโดยชุมชนท่ีพร้อมให้บริการในรูปแบบ one
day trip และ two days trip
• เกิดการบูรณาการการใช้ทรัพยากรร่วมกันระหว่าง
ธนาคารปูม้า 3 พ้ืนท่ี กับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในพ้ืนท่ี
ต า ม ค ว า ม ร่ ว ม มื อ ห รื อ ข้ อ ต ก ล ง โ ด ย เ ฉ พ า ะ
ทรัพยากรธรรมชาติในพ้ืนท่ีเส้นทางท่องเท่ียว ต.
ปากนา้ ถึง ต.หาดทรายรี เช่น อโุ มงคโ์ กงกางคลองบ้าน
อเี ลต็ วิถชี ีวิตชุมชนปากนา้ ชุมพร โฮมสเตย์ เป็นต้น

- 29 -

ธนาคารปูมา้ กล่มุ ชมุ ชนปากน้าชุมพร

การดาเนนิ การ/กจิ กรรมเดิม

ดาเนนิ การธนาคารปูม้าแบบปกติ โดยไม่มีเร่อื งของการ
ทอ่ งเท่ยี วเชิงวิถเี ข้ามาเก่ยี วข้อง

การดาเนนิ การ/กจิ กรรมใหม่

• การดาเนินการธนาคารปูม้าท่เี ช่ือมโยงกับเส้นทาง
การท่องเท่ียวโดยชุมชนท่พี ร้อมให้บริการในรปู แบบ
one day trip และ two days trip
• เกิดการบูรณาการการใช้ทรัพยากรร่วมกนั ระหว่าง
ธนาคารปูม้า 3 พ้ืนท่ี กับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในพ้ืนท่ี
ต า ม ค ว า ม ร่ ว ม มื อ ห รื อ ข้ อ ต ก ล ง โ ด ย เ ฉ พ า ะ
ทรัพยากรธรรมชาติในพ้ืนท่ีเส้นทางท่องเท่ยี ว ต.
ปากน้า ถึง ต.หาดทรายรี เช่น อุโมงค์โกงกางคลอง
บ้านอเี ลต็ วิถีชีวิตชุมชนปากนา้ ชุมพร โฮมสเตย์ เป็ น
ต้น

- 30 -

ธนาคารปูมา้ นาทุ่ง
การดาเนินการ/กจิ กรรมเดมิ

ดาเนนิ การธนาคารปูม้าแบบปกติ โดยไม่มเี ร่ืองของ
การท่องเท่ยี วเชิงวถิ เี ข้ามาเก่ยี วข้อง

การดาเนินการ/กจิ กรรมใหม่
ขยายผลส่กู ารเช่ือมโยงเร่อื งของการทอ่ งเท่ยี วเชิงวิถีโดย
ชุมชนบนเส้นทางทอ่ งเท่ยี ว “คลองหัววงั -พนกั ตัก”

- 31 -

ศูนยเ์ รียนรูธ้ นาคารปูมา้ โฮมสเตยบ์ า้ นไมช้ ายคลอง
การดาเนินการ/กจิ กรรมเดิม

• ดาเนินการธนาคารปูม้าท่มี ีเร่ืองของการท่องเท่ยี วโดยชุมชน
เข้ามาเก่ยี วข้อง
• มีบริการล่องเรือชมวิถชี ุมชนท่ีสามารถสร้างงาน สร้างรายได้
ให้กบั สมาชิก หรือคนในชุมชนได้

การดาเนินการ/กจิ กรรมใหม่
ช่วยต่อยอดและขยายผลสแู่ ผนพัฒนาการท่องเท่ยี วโดย
ชุมชนระดบั จังหวัด โดยความร่วมมือ และผลกั ดนั จาก
ภาคีเครอื ข่ายของทมี วิจัยในพ้ืนท่จี งั หวดั ชุมพร

- 32 -

ศูนยเ์ รียนรูธ้ นาคารปูมา้ บา้ นหินกบ
การดาเนินการ/กจิ กรรมเดิม

• ดาเนนิ การธนาคารปมู ้าท่มี เี ร่อื งของการทอ่ งเท่ยี ว
โดยชุมชนเข้ามาเก่ยี วข้อง
• มกี ารบรกิ ารล่องเรือดานา้ ชมปะการงั ตกปลา เท่ยี ว
เกาะไข่ ท่สี ามารถสร้างงาน สร้างรายได้ให้กบั สมาชิก
หรอื คนในชุมชนได้

การดาเนินการ/กจิ กรรมใหม่

ช่วยต่อยอดและขยายผลส่แู ผนพัฒนาการทอ่ งเท่ยี ว
โดยชุมชนระดับจงั หวัด โดยความร่วมมอื และผลกั ดัน
จากภาคีเครอื ข่ายของทมี วจิ ัยในพ้ืนท่จี งั หวดั ชุมพร

- 33 -

นอกจากน้ี เกดิ การต่อยอดและขยายผลไปการส่จู ดั ต้งั เป็ นวสิ าหกจิ
ชุมชนท่พี ร้อมเป็นชุมชนแหล่งเรียนร้ธู นาคารปมู ้าต้นแบบต่อไป

กลุ่มธนาคารปูมา้ เป้ าหมาย ชือ่ กลุม่ ทจี่ ดั ต้งั

ศูนย์เรียนร้ธู นาคารปูม้าบ้านหิน วิสาหกจิ ชุมชนแหล่งเรียนรู้
กบ ต.ชุมโค อ.ปะทิว จ.ชุมพร ธนาคารปมู ้าเพ่ือการท่องเทย่ี ว

เชิงนิเวศบ้านหินกบ
ธนาคารปูม้ากล่มุ แม่บ้านประมง วสิ าหกจิ ชุมชนแม่บ้านประมง
พ้ืนบ้านสะพลี ต.สะพลี อ.ปะทวิ ตาบลสะพลี
จ.ชุมพร
ธนาคารปูม้าชุมชนบ้านบ่อสาโรง วสิ าหกจิ ชุมชนธนาคารปูม้าและ
ต.ปากคลอง อ.เมือง จ.ชุมพร การท่องเท่ยี วโดยชุมชนบ้านบ่อ

สาโรง

- 34 -

สรปุ

- 35 -

การดาเนินการธนาคารปูม้าตามแนวทาง BCG model จาก
กรณีศึกษาการดาเนินงานในพ้ ืนท่ีกลุ่มเครือข่ ายธนาคารปูม้ า
อาเภอปะทวิ -เมือง จังหวัดชุมพร สามารถสรปุ ผลลัพธ์ของการ
ดาเนินงานด้านเศรษฐกจิ สงั คม และสง่ิ แวดล้อม ได้ดังน้ี

ดา้ นเศรษฐกจิ

รายไ ด้ ขอ งครัว เรือ นขอ งสมา ชิกเ พ่ิมข้ ึ น
จากการส่งเสริมและพัฒนาอาชีพด้านการ
พัฒนาผลิตภัณฑ์มากท่ีสุด (ร้ อยละ
63.3) ผลท่ไี ด้รับจากดาเนินงานธนาคาร
ปูม้าชุมชนตามแนวทาง BCG model ใน
ภาพรวมมีความเหมาะสมและคุ้มค่ามาก
ท่สี ดุ (ร้อยละ 69.4)

- 36 -

ด้านสงั คม

การดาเนินกจิ กรรมช่วยสร้างความสมั พันธ์อนั ดี
ของคนในชุมชนมากท่ีสุด (ร้ อยละ 57.1)
สมาชิกมีความเข้ าใจในรูปแบบกิจกรรมและ
สามารถนาแนวทางการดาเนินกิจกรรมไป
ปฏบิ ตั ิได้จริงมากท่สี ดุ (ร้อยละ 44.9) ธนาคาร
ปูม้าในชุมชนสามารถเป็ นแหล่งเรียนรู้ หรือ
สามารถพัฒนาเป็นแหล่งเรียนร้ขู องชุมชนได้ใน
อนาคตมากท่สี ดุ (ร้อยละ 67.3) และธนาคาร
ปูม้าสามารถเป็ นแหล่งท่องเท่ียว หรือสามารถ
พัฒนาเป็ นแหล่งท่องเท่ียวของชุมชนได้ ใน
อนาคตมากท่สี ดุ (ร้อยละ 71.4)

- 37 -

ด้านส่งิ แวดล้อม

การดาเนินกิจกรรมทาให้ คนในชุมช น
รับรู้และตระหนักถึงความสาคัญในการ
อนุ รั กษ์ท รัพยาก รปูม้ า และทรั พย า ก ร
ชายฝ่ังมากข้นึ มากท่ีสุด (ร้อยละ 59.2)
การจดั ต้งั ธนาคารปูม้าในชุมชนทาให้เกดิ
กจิ กรรมการอนุรักษท์ รัพยากรปูม้าและมี
การ ฟั ก ไข่ ปู ม้ า เพ่ื อปล่ อยลูกปู ม้ า คืน สู่
ทะเลเพ่ิมมากข้ึนมากท่ีสุด (ร้ อยละ
67.3)

- 38 -

ทง้ั น้ี 3 ปัจจยั สาคัญของการขับเคล่ือนธนาคาร
ปูม้าตามแนวทาง BCG model มดี งั น้ี

หน่วยงานภาครัฐ โดยเฉพาะหน่วยงานส่วนท้องถ่ิน
ควรเข้ามามีบทบาทอย่างชัดเจนและต่อเน่ือง ท้ังใน
ด้านเชิงนโยบายและเชิงปฏบิ ัติ ท้งั น้ีเพ่ือความย่ังยืน
ของการดาเนินการและการส่งเสริมในด้านต่าง ๆ
ให้กบั ชุมชน

หน่วยงานภาครัฐ หรือหน่วยงานท่ีมีบทบาท
เก่ยี วข้องในแต่ละด้านควรร่วมกนั สร้างความเข้าใจท่ี
ตรงกันในการจัดทาแผนพัฒนาชุมชนแบบบูรณา
การตามแนวทาง BCG และควรยึดการวางแผน
พัฒนาตามศักยภาพของแต่ละท้องถน่ิ เป็นหลัก

ผู้นากลุ่มและสมาชิกกลุ่มต้องเห็นตรงกัน และมี
ส่วนร่วมในการดาเนินการตามบริบท หรือบทบาท
ของตน จึงจะสามารถให้การดาเนินการเป็นไปอย่าง
ต่อเน่ืองและเกดิ ความย่ังยืนได้

- 39 -

คณะผู้จดั ทา

คณะผูจ้ ัดทา หัวหน้าสถานวี ิจัยประมงคลองวาฬ
เรียบเรียงโดย นกั วิชาการประมง
ดร.วุฒิชัย อ่อนเอ่ยี ม นกั วชิ าการประมง
นางสาววาสนา อากรรตั น์ ผ้ชู ่วยนกั วิจยั
นายอนุรกั ษ์ สขุ ดารา
นางสาวร่งุ ทวิ า คนสนั ทดั

ออกแบบ
นางสาวนรารัตน์ ริมไธสง

เอกสารอ้างองิ
ประกอบคู่มือ

เอกสารอา้ งอิงประกอบคู่มอื

กรรณิการ์ อุ่นอบ, ปรารถ แก้วเศษ และไพรัช ถิตย์ผาด. 2558. แนว
ทางการประยุกต์ภมู ิปัญญาพ้ืนบ้านเพ่ือการอนุรักษ์และการเพาะพันธุ์ปูม้าของ
ชาวประมงพ้ืนบ้านจังหวัดประจวบคีรีขันธ์. วารสารรมยสาร 13(2): 125-
131.

จนิ ตนา จินดาลิขติ , ลิขิต บุญสทิ ธ์,ิ มาลา สพุ งษ์พันธุ์, ไพโรจน์ ซ้ายเกล้ียง
และเพญ็ แข เนอื่ งสกุล. 2561. ค่มู อื ธนาคารปูม้า. สานกั งานคณะกรรมการวิจัย
แห่งชาต,ิ กรงุ เทพฯ.

วุฒชิ ยั ออ่ นเอ่ยี ม และวาสนา อากรรัตน์. 2562. ศึกษาการจัดการธนาคาร
ปูม้าของชุมชนประมงพ้ืนบ้านท่ีประสบความสาเร็จในการดาเนินการ. หน้า
1 8 1 3 - 1 8 2 1 . ใ น ก า ร ป ร ะ ชุ ม วิ ช า ก า ร ร ะ ดั บ ช า ติ ค ร้ั ง ท่ี 1 6
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกาแพงแสน. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
วิทยาเขตกาแพงแสน, นครปฐม.

สกุ าญจน์ รัตนเลิศนุสรณ์. 2550. หลักการจัดการส่งิ แวดล้อมแบบย่ังยืน.
สมาคมสง่ เสริมเทคโนโลยี (ไทย-ญ่ีป่ นุ ), กรุงเทพฯ.

สานักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.). 2562.
BCG in Action: The New Sustainable Growth Engine โมเดลเศรษฐกจิ ส่กู าร
พัฒนาท่ีย่ังยืน. กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม,
กรุงเทพฯ.

อดิสร เตอื นตรานนท.์ 2562. ขบั เคลื่อนเศรษฐกจิ ด้วย BCG โมเดล แหล่ง
สบื ค้นhttps://www.bangkokbiznews.com/news/detail/844298

อทุ ยั ปริญญาสทุ ธินันท์. 2558. การจัดการชุมชน : มโนทัศน์และทฤษฎีท่ี
จาเป็นต้องทบทวน. วารสารการจดั การสมัยใหม่ 13 (2): 104-113.