185 อุณาทิคณะ (อุณาทิปัจจัยใน ๓ กาล) การุ นายช่าง วายุ ลม สาทุ ของหวาน สาธุ ยินดี ขอบคุณ พนฺธุ เผ่าพันธุ์ อายุ อายุ ทารุ ฟืน ท่อนไม้ ราหุ อสุรินทราหู กรุณา ความสงสาร วาโต ลม ภูมิ ภาคพื้น เขโม ความสิ้น-เสื่อม อตฺตา ตัวตน ตน สมโถ ธรรมสงบกิเลส สปโถ สบถ สาปแช่ง อาวสโถ ที่อยู่ เป็นต้น ศัทพ์ประเภทกิตก์ สามารถนำา ไปจำาแนกรูปและอรรถด้วยวิภัตติ นามได้ เพราะจัดเข้าเป็นศัพท์ประเภทนาม ยกเว้นเฉพาะศัพท์กิตก์ที่ลง ตเวตุนาทิปัจจัย ๕ ตัว คือ ตเว ตุํ ตุน ตฺวา ตฺวาน ที่จำาแนกวิภัตติ ไม่ได้ จึงจัดเป็นอพฺยยศัพท์ ลง สิ วิภัตติแล้วลบไป จบ กิตกกัณฑ์ที่ ๗ จบ บาลีไวยากรณ์เบื้องต้น 6. กิตกกัณฑ์ 185 7.7. กิริยากิตก์ที่มีใช้มาก
186 ภาคพิเศษ คำ�ไหว้ครูอ�จ�รย์ ลูกศิษย์ : อ�จริโย เม ภนฺเต โหหิ. ท่านผู้เจริญ ขอท่านจงเป็นอาจารย์ของข้าพเจ้า อาจารย์ : ป�ส�ทิเกน สมฺป�เทถ. ท่านทั้งหลาย จงตั้งใจเล่าเรียนด้วยความเลื่อมใสเถิด ลูกศิษย์ : อ�ม ภนฺเต. เจ้าข้า ท่านผู้เจริญ คำ�ล�ครูอ�จ�รย์ ลูกศิษย์ : อ�จริยำ นม�ม ภนฺเต. ท่านผู้เจริญ ข้าพเจ้าทั้งหลาย ขอกราบลา อาจารย์ : นิทฺทุกฺข� โหถ, สุขิต� โหถ, ธมฺเม สค�รว� โหถ. ท่านทั้งหลาย จงพ้นจากทุกข์จงมีความสุข และจงมีความเคารพในพระธรรมเถิด ลูกศิษย์ : ส�ธุ ภนฺเต. กราบขอบพระคุณ ท่านผู้เจริญ ภาคพิเศษ 186 คำาไหว้ครูอาจารย์
187 คำ�ทักทายด้วยภาษาบาลี ๑. สฺวาคตำ เต. ๒. สุปภาตำ ภนฺเต. สุปภาตำ อาวุโส. ๓. กจฺจิ ขมนียำ ยาปนียำ ภนฺเต. ขมนียำ อาวุโส, ตวำ ปน. ๔. กินฺนาโมสิ ตฺวำ. (กินฺนามาสิ ตฺวำ) พุทฺธปฺปิโย นาม ภนฺเต. (สุมนา นาม ภนฺเต) ๕. กุโต อาคจฺฉสิ ภนฺเต. คามโต อาคจฺฉามิ, ตวำ ปน. น้ำาโสมนิคมโต อาคจฺฉามิ. ๖. กุหึ คจฺฉถ ตุมฺเห. อาปเณ คจฺฉาม, ตุมฺเห ปน. อุตฺตรนครำ คจฺฉาม. ๗. กำ สิปฺปํ สิกฺขถ ตุมฺเห ปาลิพฺยากรณำ สิกฺขาม, ตุมฺเห ปน. ติปิฏกำ อุคฺคณฺหาม. ๘. สุรตฺตำ ภนฺเต. สุรตฺตำ อาวุโส. ภาคพิเศษ 187 คำาทักทายด้วยภาษาบาลี
188 คันถนีติ ๑. คนกับโค อสนํ เมถุนํ นิทฺทา โคเณ โปเสปิ วิชฺชติ วิชฺชา วิเสโส โปสสฺส หีโน โคณสโม ภเว. อาหารการหลับทั้ง เสพกาม มีแก่ชายโคนาม นับผู้ ชายไววิทยางาม เห็นแปลก โคแฮ แม้บ่มีศิลป์รู้ เสื่อมร้าย ราวโค ๒. เอาแต่เรียน โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ มูโคว สุปินํ ปสฺสํ กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห. ศิษย์เสพศิลป์มากล้น เหลือจำา ครรไลหลงงึมงำา อัดอั้น บ่อาจต่อตอบคำา นานนิ่ง ดูดุจใบ้ลิ้นสั้น ไป่แก้สุบิน ๓. ช้าดีกว่า สิเน สิปฺปํ สิเน ธนํ สิเน ปพฺพตมารุหํ สิเน กามสฺส โกธสฺส อิเม ปญฺจ สิเน สิเน. ภาคพิเศษ 188 คันถนีติ
189 เรียนศิลป์แสวงทรัพย์ด้อม เดินไศล สามสิ่งอย่าเร็วไว ชอบช้า เสพกามหนึ่งคือใจ มักโกรธ สองประการนี้ถ้า ผ่อนน้อยเป็นคุณ ๔. เส้นทางบัณฑิต สุจิปุภาวิลิมุตฺโต น หิ โส ปณฺฑิโต ภเว สุจิปุภาวิลิคาโห ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจติ. เว้นวิจารณ์ว่างเว้น สดับฟัง เว้นที่ถามอันยัง ไป่รู้ เว้นเล่าลิขิตสัง เกตว่าง เว้นนา เว้นดังกล่าวว่าผู้ ปราชญ์ได้ฤมี สุ = สุตนำ สนใจฟัง จิ = จินฺตนำ คิดพิจารณา ปุ = ปุจฺฉนำ ถามข้อสงสัย ภา = ภาสนำ ท่องบ่นสาธยาย วิ = วิสชฺชนำ อธิบายความได้ ลิ = ลิขนำ บันทึกจดจำา ๕. ศิลป์กับทรัพย์ โปตฺถเกสุ จ ยํ สิปฺปํ ปรหตฺเถสุ ยํ ธนํ ยทา กิจฺเจ สมุปฺปนฺเน น ตํ สิปฺปํ น ตํ ธนํ. บ่จำาความรู้ไว้ ใบลาน ทรัพย์ฝากท่านสาธารณ์ ป่นปี้ คาบใดกิจบันดาล ดลเกิด บ้างแฮ ทรัพย์แลความรู้นี้ ห่อนได้เป็นคุณ ภาคพิเศษ 189 คันถนีติ
190 ๖. เกียจคร้านเสียคน อลสสฺส กุโต สิปฺปํ อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ อธนสฺส กุโต มิตฺตํ อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ อสุขสฺส กุโต ปุญฺญํ อปุญฺญสฺส กุโต วรํ. มักคร้านฤรอบรู้ วิทยา ศิลปศาสตร์เสื่อมสินหา ไป่ได้ ไร้ทรัพย์อับผู้มา เป็นเพื่อน เว้นมิตรสุขบุญไซร้ เลิศล้ำาแรมโรย ๗. มนต์กับมลทิน อสชฺฌาย มลา มนฺตา อนุทฺธาน มลา ฆรา มลํ วณฺณสฺส โกสชฺช ปมาโท รกฺขโต มลํ. เจ็ดวันเว้นว่างซ้อม ดนตรี ห้าวันอักขระหนี เนิ่นช้า สามวันจากนารี เป็นอื่น วันเดียวบ่ล้างหน้า อับเศร้าศรีหมอง ๘. ศิลป์จตุรภาค อาจริยา ปาทมาทตฺเต ปาทํ สิสฺโส สชานนา ปาทํ สพฺรหฺมจารีหิ ปาทํ กาลกฺกเมน จ. ส่วนหนึ่งจากครูผู้ สอนสั่ง ส่วนสองปัญญาหลั่ง รอบรู้ ส่วนสามจากเพื่อนคู่ เคียงข้าง ตนแฮ ส่วนสี่คืนวันสู้ ศาสตร์ได้สมถวิล ภาคพิเศษ 190 คันถนีติ