เห่ชมนก

กาพย์เห่เรือ

บทเห่ชมนก

พระนิพนธ์เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร

คำนำ

หนังสือ E-Book เล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของ
รายวิชา ภาษาไทย โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ผู้อ่านได้รับความรู้
เรื่องกาพย์เห่เรือ ตอน บทเห่ชมนก ที่ประพันธ์โดย เจ้าฟ้าธรรม
ธิเบศ หรือ เจ้าฟ้ากุ้ง หนังสือเล่มนี้มีเนื้อหาเกี่ยวกับคุณค่าทาง
วรรณศิลป์ คุณค่าทางสังคม รวมถึงความหมายของนกชนิดต่างๆ
ที่ปรากฏภายในเรื่อง ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจและ
ต้องการศึกษาเกี่ยวกับวรรณกรรมไทย

ผู้จัดทำคาดหวังเป็นอย่างยิ่งว่า การจัดทำหนังสือ E-Book
เล่มนี้ จะสามารถให้ข้อมูลที่เป็นประโยชน์แก่ผู้ที่สนใจศึกษา
กาพย์เห่เรือได้เป็นอย่างดี

ผู้จัดทำ

ส า ร บั ญ

โครง 1


กาพย์ 1-12

- กาพย์ 1 1
- กาพย์ 2 2
- กาพย์ 3 : นกยูง, นกสร้อยทอง 3
- กาพย์ 4 : นกสาลิกา 4
- กาพย์ 5 : นกนางนวล 5
- กาพย์ 6 : นกแก้ว 6
- กาพย์ 7 : ไก่ฟ้า 7
- กาพย์ 8 : แขกเต้า 8
- กาพย์ 9 : นกดุเหว่า 9
- กาพย์ 10 : นกโนรี 10
- กาพย์ 11 : นกสัตวา 11
- กาพย์ 12 12

คุณค่าทางวรรณคดี 16-20

- คุณค่าด้านเนื้อหา 16
- คุณค่าด้านวรรณศิลป์ 17-18
- คุณค่าด้านสังคม 19-20

ความน่าสนใ
จของเห่ชม 21
อ้างอิง 22
ผู้จัดทำ 23

1

กาพย์เห่เรือ

บทเห่ชมนก

โคลง อัสดง
ค่ำแล้ว
รอนรอนสุริยโอ้ นุชพี่ เพียงแม่
เรื่อยเรื่อยลับเมรุลง คลับคล้ายเรียมเหลียว
รอนรอนจิตจำนง
เรื่อยเรื่อยเรียมคอยแก้ว

เวลาย่ำค่ำมาถึง พระอาทิตย์ก็ลับเหลี่ยมเขา พี่คิดคำนึงถึงนาง
อันเป็นที่รัก พี่คอยรอน้องเมื่อเห็นใครคลับคล้ายคลับคลาก็ตัอง
เหลียงมองเพราะนึกว่าเป็นนาง

กาพย์ ๑

เรื่อยเรื่อยมารอนรอน ทิพากรจะตกต่ำ

สนธยาจะใกล้ค่ำ คำนึงหน้าเจ้าตราตรู

เมื่อถึงเวลาพระอาทิตย์ตกดิน เป็นเวลาใกล้ค่ำพี่ก็ยังคิดถึงแต่

นางอันเป็นที่รัก

2

กาพย์ ๒

เรื่อยเรื่อยมาเรียงเรียง นกบินเฉียงไปทั้งหมู่
ตัวเดียวมาพลัดคู่ เหมือนพี่อยู่ผู้เดียวดาย

มองเห็นนกที่บินกันมาเป็นหมู่ แต่มีตัวหนึ่งที่พลัดออก
มาก็เหมือนพี่ที่ต้องอยู่เดียวดายเพราะจากน้อง

กาพย์ 3
๓

เห็นฝูงยูงรำฟ้อน คิดบังอรร่อนรำกราย
สร้อยทองย่องเยื้องชาย เหมือนสายสวาทนาดนวยจร

เห็นฝูงนกยูงราแพนหางก็คิดถึงเมื่อตอนที่นางฟ้อนรำให้ดูเห็นนก
สร้อยทองกำลังเดินบนดินก็นึกถึงนางตอนเดินนวยนาด

นกยูง มีจุดเด่นคือรักเดียวใจเดียวมีคู่แค่ตัวไปตลอดชีวิต
หากตัวใดตัวนึงตายอีกตัวก็จะตายด้วย เพศผู้มีขนหางยาวที่มี
สีสันสวยงามแผ่ออกเพื่ออวดเพศเมีย เรียกว่า "รำแพน"
นกสร้อยทอง มีความสามารถเลียนเสียงมนุษย์ได้เหมือนนกแก้ว
จึงนิยมเลี้ยงเป็นสัตว์เลี้ยงกันสูง

4

สาลิกามาตามคู่ ชมกันอยู่สู่สมสมร
แต่พี่นี้อาวรณ์ ห่อนเห็นเจ้าเศร้าใจครวญ

นกสาลกิาบินตามหาคู่และอยู่คู่เคียงกัน
แต่พี่นี้ก็อาวรณ์นึกถึงไม่เห็นเจ้าทำให้เศร้าเสียใจ
นกสาลิกา หรือ นกแม็กพาย (magpie) เป็นชื่อสามัญของนก
จำพวกหนึ่ง ที่อยู่ในวงศ์นกกา โดยนกที่ได้ชื่อว่า "นกสาลิกา" หรือ
"นกแม็กพาย" นั้นจะเป็นนกขนาดเล็กที่กระจายพันธุ์อยู่ในภาคพื้น

ยุโรป, ยูเรเชีย และเอเชีย

กาพย์ ๕ 5

นางนวลนวลน่ารัก ไม่นวลพักตร์เหมือนทรามสงวน
แก้วพี่นี้สุดนวล ดั่งนางฟ้าหน้าใยยอง

นกนางนวลมีผิวนวลน่ารักยังไม่มีผิวนวลเหมือนหน้าของน้อง
ที่นวลงามผุดผ่องงามราวกับนางฟ้า

นกนางนวล เป็นนกที่มีพฤติกรรมอยู่รวมกันเป็นฝูงใหญ่
หากินตามชายฝั่งทะเล และบางชนิดเข้ามาหากินในแหล่งน้ำจืดบ้าง
เป็นนกที่ชาวทะเลหรือนักเดินเรือให้ความนับถือ โดยถือว่า หากได้พบ

นกนางนวลแล้วก็แสดงว่าอยู่ใกล้แผ่นดินมากเท่านั้น

6

กาพย์ ๖

นกแก้วแจ้วแจ่มเสียง จับไม้เรียงเคียงคู่สอง
เหมือนพี่นี้จะประคอง รับขวัญน้องต้องมือเบา

นกแก้วจับเสียงแจ้วจับคู่อยู่ด้วยกัน เหมือนพี่นั้น
ประคองและรับขวัญน้องอย่างมือเบา

นกแก้ว เป็นนกที่อาศัยและหากินบนต้นไม้ กินผลไม้และ
เมล็ดพืช บินได้ดีและบินได้เร็วพบอาศัยอยู่เป็นคู่หรือเป็นฝูง
ทำรังตามโพรงต้นไม้

7

กาพย์ ๗

ไก่ฟ้ามาตัวเดียว เดินท่องเที่ยวเลี้ยวเหลี่ยมเขาเหมือน
พรากจากนงเยาว์ เปล่าใจเปลี่ยวเหลียวหานาง

นกไก่ฟ้าที่เดินมาตัวเดียวได้เดินท่องเที่ยวอยู่ที่เหลี่ยมภูเขา
เหมือนกับพี่ที่พรากจากน้องอันเป็นที่รัก พี่นั้นรู้สึกเปล่าเปลี่ยวใจ

คิดถึงเที่ยวเหลียวมองหาน้อง

ไก่ฟ้า มีรูปร่างไล่เลี่ยกับไก่บ้าน มีจะงอยปากและขาแข็งแรง
ตัวผู้มีหางยาว และสีสันสวยงามกว่าตัวเมีย บินได้แต่ในระยะ
ทางสั้น ๆ ทำรังบนพื้นดิน กินเมล็ดพืช ผลไม้สุก และแมลง
เป็นอาหาร

8

กาพย์ ๘

แขกเต้าเคล้าคู่เคียง เรียงจับไม้ไซ้ปีกหาง
เรียมคะนึงถึงเอวบาง เคยแนบข้างร้างเรียมนาน

นกแขกเต้าที่อยู่ด้วยกันเป็นคู่ ๆ บนต้นไม้ไซ้ปีกหางให้กันทำให้พี่
นั้นคิดถึงน้องที่เคยแนบข้าง ตอนนี้จากน้องมานานหลายวัน

นกแขกเต้า มีลักษณะหัวใหญ่ คอสั้น หางยาวแหลม มีสีขนที่
หลากหลาย ตัวผู้ลำตัวสีเขียว และสีเขียวอ่อนอมฟ้า อกสีชมพู
แก้มส้ม ตัวเมียจะมีหัวสีน้ำเงินแกมเทา จะงอยปากบนสีดำสนิท
กินเมล็ดพืชเป็นอาหาร หากินบนต้นไม้

9

กาพย์ ๙

ดุเหว่าเจ่าจับร้อง สนั่นก้องซ้องเสียงหวาน
ไพเราะเพราะกังวาล ปานเสียงน้องร้องสั่งชาย

เห็นนกดุเหว่าร้องเสียงไพเราะก้องกังวาล ก็คิดถึงเสียงนาง




นกดุเหว่า หรือนกกาเหว่ามีขนาดใกล้เคียงกับอีกา ลำตัว
เพรียวยาว ตาสีแดง หางยาวและแข็ง เท้าจับกิ่งไม้มีลักษณะ
พิเศษต่างจากนกชนิดอื่น พบตามสวนหรือป่าโปร่งทุกภาค

ในประเทศไทย

10

กาพย์ ๑๐

โนรีสีปานชาด เหมือนช่างฉลาดวาดแต้มกาย

ไม่เท่าเจ้าโฉมฉาย ห่มตาดพรายกรายกรมา
เห็นนกโนรีสีแดงสวยงาม แต่ก็ไม่เท่านางที่ห่มผ้าตาดเดินไปมา

นกโนรี ส่วนใหญ่นกแก้วโนรีแชทเทอริ่งจะมีขนสีแดงเข้ม
ส่วนต้นขาและปีกมีสีเขียวอ่อน ปลายหางของสัตว์ชนิดนี้มีสี
เขียวเข้ม โดยปกติแล้วนกชนิดนี้จะชอบอยู่บริเวณสวนและ

ป่ามะพร้าว

11

กาพย์ ๑๑

สัตวาน่าเอ็นดู คอยหาคู่อยู่เอกา
เหมือนพี่ที่จากมา ครวญหาเจ้าเศร้าเสียใจ
เห็นนกสัตวาคอยหาคู่อยู่ตัวเดียว ก็เหมือนตนที่จากมา ต้องมาคร่ำครวญ

หานางอันเป็นที่รักด้วยความเสียใจ




นกสัตวา ตัวค่อนข้างใหญ่ และมีสีสันมหัศจรรย์ที่สุดในโลก
เพราะนกตัวผู้และนกตัวเมียมีสีสันแตกต่างตัดกันมากที่สุด
ในโลก ไม่เหมือนนกชนิดใดเลย นกแก้วชนิดนี้แพร่กระจาย
กว้างขวางมาก จากหมู่เกาะเครื่องเทศ เรื่อยไปจนถึงนิวกีนี

12

กาพย์ ๑๒(จบ)

ปักษีมีหลายพรรณ บ้างชมกันขันเพรียกไพร
ยิ่งฟังวังเวงใจ ล้วนหลายหลากมากภาษา

นกนั้นมีหลายประเภท หลายชนิด บ้างก็ขันร้องเสียงดังก้องป่า ยิ่ง
ฟังแล้วยิ่งรู้สึกหลากหลาย

คุณค่า 13

ด้านเนื้อหา

๑.การลำดับเรื่องราว
- ช่วงเช้า >>> เห่ชมเรือ
- ช่วงสาย >>> เห่ชมปลา
- ช่วงบ่าย >>> เห่ชมไม้
- ช่วงเย็น >>> เห่ชมนก
- ช่วงค่า >>> บทเห่ครวญ

มีการลำดับเรื่องราวอย่างชัดเจน

๒.การพรรณนา

เรื่อยเรื่อยมาเรียงเรียง นกบินเฉียงไปทั้งหมู่
ตัวเดียวมาพลัดคู่ เหมือนพี่อยู่ผู้เดียวดาย

มีการพรรณนาถึงนกนานาชนิดเชื่อมโยงถึงความอาลัย
ต่อนางอันเป็นที่รักได้อย่างลึกซึ้ง

คุณค่า 14

ด้านวรรณศิลป์

๑. การใช้อุปมาโวหาร

นางนวลนวลน่ารัก ไม่นวลพักตร์เหมือนทรามสงวน

แก้วพี่นี้สุดนวล ดั่งนางฟ้าหน้าใยยอง

ตามบทประพันธ์ข้างต้น มีการใช้อุปมาโวหาร โดยการเปรียบ
หญิงคนรักกับนกนางนวล กล่าวคือ นกนางนวลมี่มีผิวนวลน่ารัก

ยังไม่นวลเหมือนผิวหน้าของน้อง

๒. การสรรคำ

เรื่อยเรื่อยมาเรียงเรียง นกบินเฉียงไปทั้งหมู่

ตัวเดียวมาพลัดคู่
เหมือนพี่อยู่ผู้เดียวดาย

การรู้จักใช้คำที่มีความหมายเด่นชัด คำแต่คำมีความไพเราะ

มีสัมผัสที่คล้องจองและแพรวราว ทั้งสัมผัสใน สัมผัสนอก สัมผัสอักษร

สัมผัสสระ รวมถึงสำนวนที่ใช้มีความเข้าใจง่าย วางในตำแหน่งที่เหมาะสม

15

๓. การเล่นอักษร

รอนรอนสุริยโอ้ อัสดง
เรื่อยเรื่อยลับเมรุลง ค่ำแล้ว
รอนรอนจิตจำนง นุชพี่ เพียงแม่
เรื่อยเรื่อยเรียมคอยแก้ว คลับคล้ายเรียมเหลียว

ตามบทประพันธ์ข้างต้น จะเห็นได้ว่ามีการเล่นอักษรพยัญชนะ
ตัวเดียวกัน ได้แก่ ร และ ค

๔. บุคลาธิษฐาน

เห็นฝูงยูงรำฟ้อน คิดบังอรร่อนรำกราย

สร้อยทองย่องเยื้องชาย เหมือนสายสวาทนาดนวยจร




จากประพันธ์ข้างต้น จะเห็นว่ามีการกล่าวถึงสิ่งมีชีวิตที่ไม่ใช่มนุษย์

แสดงกริยาเหมือนมนุษย์ คือ ฝูงนกยูงรำฟ้อน

คุณค่า 16

ด้านสังคม

๑. ด้านค่านิยม

เห็นฝูงยูงรำฟ้อน คิดถึงบังอรร่อนรำกราย
สร้อยทองย่องเยื้องชาย เหมือนสายสวาทนาดนวยจร

เดินเบาๆ

ตามบทประพันธ์ข้างต้น มีการแสดงค่านิยม คุณลักษณะและ
คุณสมบัติของกุลสตรีไทยในสมัยโบราณ คือต้องมีมารยาทงามในการ

เดิน เดินด้วยกริยาที่อ่อนหวาน นุ่มนวล

นางนวลนวลน่ารัก ไม่นวลพักตร์เหมือนทรามสงวน

แก้วพี่นี้สุดนวล ดั่งนางฟ้าหน้าใยยอง

แสดงค่านิยมความสวยงามของผู้หญิงในสมัยนั้น นิยมผู้หญิงที่มี
ใบหน้านวลขาวผุดผ่องว่าเป็นคนที่สวย

๒. ด้านการแต่งกาย 17

โนรีสีปานชาด เหมือนช่างฉลาดวาดแต้มกาย
ไม่เท่าเจ้าโฉมฉาย ห่มตาดพรายกรายกรมา

แสดงให้เห็นถึงลักษณะการแต่งกายของคนในสมัยนั้น ผู้หญิงแต่งกาย
ด้วยผ้าไหมควบกับเงินแล่งถือว่าเป็นชุดที่มีความเก๋ ใส่แล้วสวยกว่านกโนรี




๓. ด้านเอกลักษณ์



จากบทประพันธ์ในเรื่องนี้สะท้อนถึงเอกลักษณ์ไทยที่แสดงให้เห็นว่าคนไทย
มีความเจ้าบทเจ้ากลอน เช่น มีการใช้คำเปรียบเปรยตัวเองเสมือนนกนานา
ชนิด และเเสดงให้เห็นกิริยาท่าทางของนกชนิดต่างๆที่สามารถพบเห็นได้ตาม

ป่าเขา

18

ความน่าสนใจของบทเห่ชมนก

(1) นางสาวธนภร มักสิก ชั้นม.6 เอกอาเซียน เลขที่ 1
”คิดว่าเรื่องนี้เป็นเรื่องที่ให้ความรู้เรื่องนกต่าง ๆ ที่เราไม่เคยรู้จักมาก่อน และได้
เห็นถึงจินตการของผู้แต่งที่สามารถเชื่อมโยงคนรักกับนกชนิดต่าง ๆ ได้”

(2) นางสาวณฐินี แสงโสดา ชั้นม.6 เอกอาเซียน เลขที่ 11
“ผู้แต่งใช้ภาษาที่สละสลวยที่แสดงถึงความคิดถึงคนรักอยากชัดเจน ทำให้บทเห่
ชมนกมีภาษาที่สวยงาม อีกทั้งยังได้รับความรูัเรื่องนกชนิดต่างๆ”

(3) นางสาวอภิชญา คนไหวพริบ ชั้นม.6 เอกอาเซียน เลขที่ 17
”เป็นเรื่องที่ให้เห็นการเปรียบเทียบคนรักกับนกชนิดต่าง ๆ ได้อย่างสร้างสรรค์”

(4)นางสาวณภัทร ภิรัชอมรพันธ์ ชั้นม.6 เอกอาเซียน เลขที่ 18
เป็นเรื่องที่ให้ความรู้เกี่ยวกับลักษณะของนกแต่ละชนิดและการอยู่อาศัยของนก
ชื่อของนกแต่ละชนิดและพฤติกรรมของนก

(5) นางสาวพิชชานันท์ ศุภะเรืองสิทธิ์ ชั้นม.๖ เอกอังกฤษ-อาเซียน เลขที่ 20
“ผู้แต่งมีความเชี่ยวชาญในการแต่งประพันธ์ เลือกใช้ภาษาที่ความหมายดีและ
พรรณนาจนทำให้เกิดภาพตาม และทำให้รู้จักชนิดพันธุ์นก พฤติกรรมของนก
มากขึ้นและทำให้รับรู้ว่าความรู้สึกของคนคนนึงที่สามารถมีถึงคนรักได้มากเพียง
นี้”

(6)นายพีรวัส เจียรธนะกานนท์ ชั้นม.๖ เอกอังกฤษ-อาเซียน เลขที่ 21
"บทเห่ชมนกนั้นเป็นบทที่พรรณาถึงนกได้อย่างเป็นธรรมชาติ เห็นภาพและยัง
เติมอารมณ์ความรู้สึกคิดถึงลงไปด้วย ทำให้เป็นบทที่เหมาะสำหรับการศึกษา
ด้านการใช้ชีวิต ภาษา และลักษณะของนก"

19

Wikipedia.//2564.//นกยูง.//สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน พ.ศ.2565 จาก
https://th.wikipedia.org/wiki/นกยูง

Wikipedia.//2564.//นกขุนทอง.//สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน พ.ศ.2565 จาก
https://th.wikipedia.org/wiki/นกขุนทอง

Wikipedia.//2564.//วงศ์นกนางนวล.//สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน พ.ศ.2565
จาก https://th.wikipedia.org/wiki/วงศ์นกนางนวล

Wikipedia.//2560.//นกสาลิกา.//สืบค้นเมื่อ 26 มิถุนายน พ.ศ.2565 จาก
https://th.wikipedia.org/wiki/นกสาลิกา

sites.google.//2558.//นกแก้ว.//สืบค้นเมื่อ 27 มิถุนายน พ.ศ.2565 จาก
https://sites.google.com/site/creammyaksuda/satw-bk/nk-kaew

Wikipedia.//2565.//ไก่ฟ้า.//สืบค้นเมื่อ 27มิถุนายน พ.ศ.2565 จาก
https://th.wikipedia.org/wiki/ไก่ฟ้า

Wikipedia.//2564.//ไก่ฟ้า.//สืบค้นเมื่อ 27มิถุนายน พ.ศ.2565 จาก
https://th.wikipedia.org/wiki/นกแขกเต้า

20

ผผูู้้จจััดดททำำ

(1) นางสาวธนภร มักสิก เลขที่ 1 (ความรับผิดชอบ :
กาพย์ 3-5 และสารบัญ)
(2) นางสาวณฐินี แสงโสดา เลขที่ 11 (ความรับผิดชอบ :
โคลง กาพย์ 1-2 และคำนำ)
(3) นางสาวอภิชญา คนไหวพริบ เลขที่ 17 (ความรับผิด
ชอบ : กาพย์ 6-8 และหน้าปก)
(4) นายพีรวัส เจียรธนะกานนท์ เลขที่ 21 (ความรับผิด
ชอบ : กาพย์ 9-12)
(5) นางสาวพิชชานันท์ ศุภะเรืองสิทธิ์ เลขที่ 20 ( ความรับ
ผิดชอบ : คุณค่าด้านวรรณศิลป์ )
(6) นางสาวณภัทร ภิรัชอมรพันธ์ เลขที่18 (ความรับผิด
ชอบ : คุณค่าด้านสังคม )

เห่ชมนก

เรื่อยเรื่อยมาเรียงเรียง นกบินเฉียงไปทั้งหมู่
ตัวเดียวมาพลัดคู่ เหมือนพี่อยู่ผู้เดียวดาย