เครื่องมือทางภูมิศาสตร์ จัดทำ และเรียบเรียงโดย ด.ญ.กรวรรณ อินทรทัต ม.3/1 เลขที่1 Social Study
สารบัญ หัวข้อ หน้า แผนที่ รูปถ่ายทางอากาศ ภาพถ่ายจากดาวเทียม ลูกโลกจำ ลอง เข็มทิศ บารอมิเตอร์ 2 - 3 4 5 - 6 7 8 9 เครื่องมือทางภูมิศาสตร์ 1
เครื่องมือทางภูมิศาสตร์ (geographic tools) เครื่องมือทางภูมิศาสตร์ หมายถึง อุปกรณ์ที่ช่วยให้ทราบ ตำ แหน่งที่ตั้ง ขอบเขต ความสัมพันธ์ของข้อมูล ได้อย่าง รวดเร็ว ถูกต้อง และทันสมัยอยู่เสมอ สามารถจัดเก็บหรือ เรียกใช้ได้อย่างเป็นระบบเป็นประโยชน์ต่อการเดินทางการ พัฒนาเศรษฐกิจสังคมการวางแผนการใช้ที่ดินและผังเมือง ประโยชน์ของเครื่องมือทางภูมิศาสตร์ – ใช้ในการศึกษาเรียนรู้ ทำ ให้สามารถเข้าใจปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นใน พื้นที่ต่าง ๆ และเข้าใจความสัมพันธ์ของสิ่งต่าง ๆ ที่ปรากฏอยู่ในพื้นที่ – จำ ลองสภาพพื้นผิวโลก ให้มีขนาดย่อส่วนลง ช่วยในการศึกษาเรียนรู้ เกี่ยวกับพื้นที่ – เป็นเครื่องมือในการปฏิบัติภารกิจประจำ ของหน่วยงานต่าง ๆ – ใช้ในการสำ รวจ การวัด บันทึก ค่าข้อมูลต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับพื้นที่ เช่น การตรวจวัดสภาพอากาศ การวัดระยะทาง การสำ รวจรังวัดทาง วิศวกรรม การบันทึกภาพถ่ายทางอากาศ การสำ รวจข้อมูลด้วย ดาวเทียม เป็นต้น – ใช้เป็นเครื่องมือประกอบการตัดสินใจในการบริหารจัดการพื้นที่และ การวางแผนงานต่าง ๆ เช่น การวางแผนการใช้ที่ดิน การทำ แผนที่ภาษี การจัดการภัยพิบัติ การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การ จัดการด้านมลพิษสิ่งแวดล้อม เป็นต้น — ใช้เช้ป็นสื่อในแหล่งศึกษาเรียนรู้ เช่น พิพิธภัณฑ์ ห้องสมุด ศูนย์การ เรียนรู้ขององค์กรต่าง ๆ 1
1.แผนที่ (map) แผนที่กายภาพ เป็นแผนที่แสดงลักษณะทางภูมิศาสตร์เป็นหลัก แผนที่รัฐกิจ เป็นแผนที่เน้นการแสดงเขตการปกครองเป็นหลัก แผนที่เศรษฐกิจ แสดงเขตอุตสาหกรรม การเกษตร การประมง และ ทรัพยากรธรรมชาติ แผนที่ธรณีวิทยา (geologic map) แผนที่แสดงชั้นหินต่าง ๆ และ ลักษณะทางธรณีวิทยาอื่น ๆ แผนที่เฉพาะเรื่อง (thematic map) แสดงที่ตั้งของสิ่งหนึ่งสิ่งใดหรือกลุ่ม ใดเป็นการเฉพาะ แผนที่เล่ม (atlas) เป็นการรวบรวมแผนที่ชนิดต่าง ๆ มาไว้ในเล่ม เดียวกัน ประเภทของแผนที่ : แผนที่สามารถแบ่งออกตามลักษณะการแสดงผล เช่น 1. 2. 3. 4. 5. 6. แผนที่ คือ รูปจำ ลองอย่างง่ายของบริเวณหนึ่ง และมีการแสดงความสัมพันธ์ระหว่างองค์ ประกอบต่าง ๆ แผนที่มักเป็นสองมิติซึ่งแสดงระยะห่างระหว่างจุดสองจุดในบริเวณใด บริเวณหนึ่งตามหลักเรขาคณิต นอกจากนี้เรายังสามารถวาดแผนที่แสดงคุณสมบัติของ บริเวณต่าง ๆ บนพื้นโลก เช่น ความหนาแน่นของประชากร ความสูงของพื้นที่ เป็นต้น 2
1. 2. 3. 4. 5. 1.แผนที่ (map) องค์ประกอบสำ คัญ 3
ด้านยุทธศาสตร์การทหาร ซึ่งเริ่มมีมาตั้งแต่สงครามโลกครั้งที่ 1 ต่อมา ได้พัฒนาขึ้นทั้งด้านกล้องถ่ายภาพ เครื่องบิน และเทคนิควิธีการ ใช้เป็น ข้อมูลยุทธศาสตร์ที่สำ คัญในสงครามโลกครั้งที่ 2 จนกระทั่งปัจจุบัน ด้านพลเรือน มีการใช้รูปถ่ายทางอากาศเพื่อการทำ แผนที่ และการ สำ รวจทางด้านโบราณคดี ธรณีวิทยา สมุทรศาสตร์ อุตุนิยมวิทยา การ วางแผนการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ การวางผังเมือง และระบบจราจร โดยเฉพาะในการแก้ไขแผนที่ที่ล้าสมัย จำ เป็นต้องใช้รูปถ่ายทางอากาศ มาเป็นข้อมูลในการแข้ไขปรับปรุง ประโยชน์ของรูปถ่ายทางอากาศ รูปถ่ายทางอากาศ (Aerial Photography) รูปถ่ายทางอากาศ คือ รูปภาพของลักษณะภูมิประเทศที่ปรากฏอยู่บนพื้นผิวโลก ซึ่งได้มาจาก การถ่ายภาพทางอากาศ ด้วยวิธีการนำ กล้องถ่ายรูปที่มีขนาดใหญ่และมีคุณภาพสูงกว่ากล้อง ถ่ายรูปทั่วไปติดไว้กับอากาศยานที่บินไปเหนือภูมิประเทศบริเวณที่ต้องการถ่ายภาพ ( รูปถ่ายทางอากาศมีลักษณะคล้ายกับแผนที่แต่แผนที่มีมาตราส่วน ตายตัว ขณะที่ค่าอัตราส่วนของรูปถ่ายทางอากาศมีความเปลี่ยนแปลงไป ตามระดับความสูง และมุมมองจากกล้องถ่ายรูป ) 4
ภาพจากดาวเทียม (satellite imagery) ภาพถ่ายจากดาวเทียม หมายถึง ภาพถ่ายที่ได้จากการบันทึกข้อมูลของดาวเทียม ด้วยอุปกรณ์ บันทึก ข้อมูล (Sensor) ด้วยการใช้คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าเป็นสื่อบันทึกข้อมูลในลักษณะของช่วง คลื่น ข้อมูลที่ได้จาก ภาพถ่ายดาวเทียมจะมีประโยชน์ต่อการพัฒนาประเทศ และสามารถนาไป ประยุกต์ใช้ได้ในหลายๆ สาขา เช่น ลักษณะภูมิประเทศ ธรณีวิทยา การเกษตร สิ่งแวดล้อม การ วางผังเมือง โบราณคดี อุตุนิยมวิทยา การแก้ไข แผนที่ และระบบสารสนเทศภูมิศาสตร ประโยชน์ของภาพจากดาวเทียม : ใช้ศึกษาการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ เช่นเดียวกับภาพถ่ายทางอากาศ ศึกษาการเปลี่ยนแปลงของ ทรัพยากรที่อยู่ใต้ดิน และการพยากรณ์อากาศ วางแผนการใช้ที่ดิน ข้อมูลจากดาวเทียม 5
ภาพจากดาวเทียมนำ มาประยุกต์ใช้ในด้านต่างๆ ได้อย่างหลากหลาย เช่น 1.ลักษณะภูมิประเทศ ภูมิประเทศบนพื้นผิวโลกทั้งลักษณะภูมิประเทศสำ คัญ เช่น ที่ราบ ที่ราบสูง เนินเขา ภูเขา และลักษณะภูมิประเทศระดับรอง เช่น อ่าว เกาะ แหลม แม่น้ำ ลำ ธาร ห้วย ดินดอนสามเหลี่ยม ย่อมมี ความเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา โดยเฉพาะภูมิประเทศระดับรองปรากฏความเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วมาก ดาวเทียมสามารถมองเห็นได้เด่นชัด และบันทึกความเปลี่ยนแปลงนั้นอยู่ตลอดเวลา ซึ่งอาจนำ ไปใช้ศึกษา ลักษณะภูมิประเทศที่เป็นปัจจุบันได้ เช่น ภูมิประเทศในพื้นที่ใกล้ปากแม่น้ำ เจ้าพระยา บริเวณบางกระเจ้า อำ เภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการอีกไม่นานจะเกิดทะเลสาบรูปแอกขึ้นได้ 2.ด้านการเกษตร ข้อมูลจากดาวเทียมสามารถนำ ไปใช้ประโยชน์ในด้านการเกษตร เช่น การ จัดการพื้นที่เพาะปลูก การคาดคะเนผลผลิต การวางแผนการใช้ประโยชน์ที่ดิน 3.ด้านป่าไม้ ข้อมูลภาพจากดาวเทียมอาจนำ ไปใช้ในการศึกษาและติดตามการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ ป่าไม้ได้อย่างต่อเนื่อง เช่น การจำ แนกชนิดป่า การประเมินหาพื้นที่เสียหายจากไฟป่า 4,ด้านการวางผังเมือง ข้อมูลภาพจากดาวเทียมอาจนำ ไปใช้ไปในการศึกษาการขยายตัวของชุมชน เพื่อวางผังเมืองและพัฒนาสาธารณูปโภค ( รูปถ่ายทางอากาศ และภาพถ่ายดาวเทียม เป็นการสื่อสารโดยใช้ภาพแสดงข้อมูลบริเวณ ภาพนั้นๆ เพื่อช่วยอธิบายความหมายของภาพเหล่านั้นได้ เช่น การอ่านแปล ตีความ ภาพถ่ายทางอากาศและภาพถ่าย ดามเทียม ใช้การการสารวจพื้นโลก เพียงแค่เรามอง ภาพก็สามารถเข้าใจลักษณะของภูมิประเทศในเบื้องต้นได้ แต่ในทางกลับกัน ถ้าเรา อธิบายเพียงตัวอักษร ไม่มีภาพถ่ายทางอากาศหรือภาพถ่ายดาวเทียม ความเข้าใจ อาจจะ ไม่ชัดเจนดังการเห็นภาพ เหมือนดังคาว่า “ภาพหนึ่งภาพ แทนคาเป็นพันคา” ) 6
ลูกโลกจำ ลอง (mock globe) เป็นเครื่องมือทางภูมิศาสตร์ที่ใช้สำ หรับการศึกษาวิชา ภูมิศาสตร์ เป็นการจำ ลอง ลักษณะของ โลก หรือ เทห์ฟ้า อาจทำ มาจากกระดาษ พลาสติกหรืออื่น ๆ ลูกโลกทำ หน้าที่คล้ายกับ แผนที่ แตกต่างกันตรงที่ลูกโลกจะไม่บิดเบือนความจริง เป็นเพียงการลด ขนาดของโลกหรือเทห์ฟ้านั้น ๆ จึงทำ ให้สามารถแสดงภาพรวมของสภาพภูมิประเทศ ขนาดประเทศและลักษณะทางกายภาพได้เหมือนจริงมากกว่า แต่มีข้อเสียคือลูกโลกจะ ไม่สามารถมองภาพรวมทั้งหมดของโลกในเวลาเดี่ยวกันได้อีกทั้งยังพกพาได้ลำ บาก ลูกโลกแสดงลักษณะผิวโลก โดยแบ่งผิวโลกออกเป็น 2 ส่วนอย่างชัดเจน คือ ส่วนที่เป็น ทะเลหรือมหาสมุทรโดยส่วนมากจะเป็นสีฟ้าและน้ำ เงิน และแสดงพื้นดินด้วยสีต่าง ๆ ตาม ความสูงโดยจะมีการกำ หนดอยู่บนลูกโลกนั้น ๆ ส่วนที่สมมติขึ้น เช่นมีการใช้เส้นละติจูด ลองจิจูด เส้นศูนย์สูตร เพื่อเป็นการบอกพิกัดทาง ภูมิศาสตร์ หรือมีการใช้จุดหรือสัญลักษณ์ในการบอกเมืองท่าหรือเมืองสำ คัญเป็นต้น ข้อมูลที่แสดงบนลูกโลกนั้นมีการใช้สัญลักษณ์, สี, หรืออื่น ๆ ในการแสดงสภาพบนผิวโลกเช่น ความสูงความต่ำ เป็นต้นโดยจะมีการแสดง 2 แบบ ดังนี้ 1. 2. ( ลูกโลกมีสองแบบคือลูกโลกธรรมดาหรือในภาษาอังกฤษเรียกว่า ( terrestrial globe ) แปลตรงตัวว่าโลกบก และทรงกลมท้องฟ้า ในภาษาอังกฤษเรียกว่า ( celestial globe ) แปลตรงตัวว่าโลกท้องฟ้า ซึ่งปกติแล้วจะ แสดงกลุ่มดาวบนท้องฟ้าหรือแสดงดวงดาวบนท้องฟ้าและตำ แหน่งของวัตถุทางดาราศาสตร์ที่น่าสนใจ ) 7
เข็ม ข็ ทิศทิ (compass) เข็มทิศ คือเครื่องมือที่แสดง จุดทิศหลัก ที่ใช้สำ หรับ การเดินเรือ และการกำ หนดทิศทางด้านภูมิศาสตร์ โดยทั่วไปประกอบด้วยเข็ม แม่เหล็กหรือส่วนประกอบอื่น ๆ อย่างหน้าปัดเข็มทิศหรือ วงกลม แสดงทิศ ที่ใช้หมุนเพื่อจัดตำ แหน่งตัวเองไปที่ ทิศเหนือแม่เหล็ก 1.การบอกทิศทางแบบมุมทิศ (Azimuth) เป็นวิธีการที่คิดขึ้นมาเพื่อใช้ในการบอกทิศทาง คือวัดขนาดของมุมทาง ราบที่ วัดจากแนวทิศเหนือหลักเวียนตามเข็มนาฬิกามาบรรจบกับแนว เป้าหมาย ที่ต้องการมุมทิศนี้จะมีค่าตั้งแต่ 0-360 องศา และเมื่อวัดมุม จากเส้นฐานทิศเหนือหลักชนิดใดก็เรียกทิศเหนือตามหลักนั้น 2. การบอกทิศทางแบบแบริง (Bearing) คือการบอกทิศทางเป็นค่าของมุมในแนวราบ ซึ่งวัดจากแนวทิศเหนือ หลักไปยังแนวเป้าหมายในทิศทางตะวันออกหรือตะวันตก หรือวัดจาก แนวทิศใต้หลักไปแนวเป้าหมายทิศตะวันออกหรือตะวันตก ดังนั้นขนาด ของมุมแบริงจะมีค่าไม่เกิน 90 องศา การอ่านค่ามุมแบบแบริงจะเริ่มต้น ด้วยทิศหลัก เช่นทิศทาง AB เบนจากทิศเหนือไปทิศตะวันตกเป็นมุม 75 องศา เรียกทิศทาง AB นั้นว่า มีมุมแบริง 75 องศาตะวันตก ( เข็มทิศมักแสดงมุมในรูปองศา: ทิศเหนือเทียบเท่ากับ 0° และตัวเลขมุมเพิ่มขึ้นตามเข็มนาฬิกา ดัง นั้น ทิศตะวันออกเทียบเท่ากับ 90° ทิศใต้คือ 180° และทิศตะวันตกคือ 270° จำ นวนเหล่านี้บนเข็ม ทิศแสดง มุมทิศ หรือ แบริ่ง ที่มักระบุเป็นองศา ถ้าทราบ มุมบ่ายเบน ท้องถิ่นระหว่างทิศเหนือแม่ เหล็กและ ทิศเหนือจริง จะทำ ให้ทิศทางของทิศเหนือแม่เหล็กเทียบเท่ากับทิศเหนือจริง ) 8
บารอมิเตอร์ เป็นเครื่องมือตรวจวัด ความดันบรรยากาศ สำ หรับวัดค่าความกดดัน ที่เกิดจากแรงดันของอากาศ โดยใช้ของเหลวหรือวัสดุแข็งที่สัมผัสโดยตรงกับอากาศ การเปลี่ยนแปลงความกดดัน สามารถนำ ไปพยากรณ์การเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศ ในช่วงเวลาสั้น ๆ การวัดความกดดันอากาศหลายจุดนำ มาประมวลผลภายใน การ วิเคราะห์อากาศพื้นผิว (surface weather analysis) เพื่อช่วยค้นหา ร่องความกด อากาศ (surface troughs), ระบบความกดอากาศสูง (high pressure systems) และ เส้นความกดอากาศเท่า (frontal boundaries) บารอมิเ มิ ตอร์ (barometer) แอนนิรอยด์บารอมิเตอร์ (aneriod barometer) ชนิดไม่ใช้ปรอทหรือของเหลวแบบอื่น ๆ เป็นบารอมิเตอร์ที่จะทำ เป็นตลับ โลหะแล้วนำ เอาอากาศออกจนเหลือน้อย (คล้ายจะทำ ให้เป็นสุญญากาศ) เมื่อมีแรงจากอากาศมากดตลับโลหะ จะทำ ให้ตลับโลหะมีการเคลื่อนไหว ทำ ให้เข็มที่ติดไว้กับตัวตลับชี้บอกความกดดันของอากาศโดยทำ สเกล บอกระดับความดันของอากาศไว้ แอนนิรอยด์บารอมิเตอร์ประดิษฐ์โดยวีดี (Vidi) ในปี พ.ศ. 2388 มีขนาดเล็กพกพาไปได้สะดวก ( บอรอมิเตอร์แบบปรอทสามารถทำ ขึ้นได้โดยใส่ปรอทในท่อแก้วยาว แล้วคว่ำ ลง ในอ่างปรอท ความดันของปรอทจะทำ ให้ลำ ของปรอทค้างอยู่ในหลอด ในแต่ละวัน ความดันของปรอทจะมีการเปลี่ยนแปลง ความสูงของลำ ปรอทจะมีการ เปลี่ยนแปลงด้วย ความสูงของลำ ปรอทในภาพวัดระยะได้ 760 mm เรียกว่าความ ดันมาตรฐานของบรรยากาศ (เขียนว่า 760 mm Hg หรือ 760 มิลลิเมตรปรอท) ) 9
THE END ☆ THANK YOU เสนอ คุณครู อนงค์ ตามสายสุด