การศึกษาวิธีการจัดการความปวดหลังการผ่าตัดทางศัลยกรรม โดยไม่ใช้ยาระงับอาการปวด อาจารย์นิเทศ อาจารย์ ดร. กาญจนาณัฐ ทองเมืองธัญเทพ จัดท าโดย นางสาวธนิตาภรณ์ พามา รหัสนักศึกษา 6126211 นางสาวปทิตตา จันทร์สุก รหัสนักศึกษา 6126215 นักศึกษาพยาบาลศาตรบัณฑิตชั้นปีที่ 4 รายวิชา พยคร 493 ปฏิบัติการพยาบาลเพื่อเข้าสู่วิชาชีพ (NSID 493 Nursing Professional Internship) โครงการจัดตั้งวิทยาเขตนครสวรรค์ มหาวิทยาลัยมหิดล
การศึกษาวิธีการจัดการความปวดหลังการผ่าตัดทางศัลยกรรมโดยไม่ใช้ยาระงับอาการปวด ความเป็นมาและความส าคัญ ความปวดหลังการผ่าตัด เป็นความปวดชนิดเฉียบพลันที่เกิดขึ้นกับผู้ป่วยทุกรายที่ได้รับการผ่าตัด ทางศัลยกรรมอย่างแน่นอน และเป็นสิ่งที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ (จุฑารัตน์ สว่างชัย, ชุลีพร ปิยสุทธิ์และ ศิริพร แก้วกุลพัฒน์, 2562) องค์การอนามัยโลก หรือ World Health Organization จึงให้ความส าคัญ และยอมรับให้ความปวด เป็นสัญญาณชีพที่ 5 (5 th Vital sign) ที่ต้องได้รับการดูแลและให้การพยาบาล แต่ทั้งนี้ก็ยังพบว่ามีจ านวนถึง 1 ใน 3 ของผู้ป่วย ที่ได้รับการผ่าตัด เกิดความไม่สุขสบายจากความปวด อยู่ในระดับปานกลางถึงระดับมาก ใน 24 ชั่วโมงแรกหลังการผ่าตัด (กรรณิกา ฉ่ าพึ่ง และ อนัญญา มานิตย์, 2561) และความปวดจะทุเลาลงในช่วง 24 – 48 ชั่วโมงหลังการผ่าตัด (ประวีณา อัศวพลไพศาลม และ จุฬาวรี ชัยวงค์นาคพันธ์, 2564) ทั้งนี้ จากการศึกษาอุบัติการณ์ความปวดหลังการผ่าตัดในประเทศ สหรัฐอเมริกา พบว่า มีผู้ที่มีอาการปวดหลังการผ่าตัดสูงถึงร้อยละ 80 โดยมีอาการปวดในระดับปานกลาง ถึงขั้นรุนแรง และหากไม่ได้รับการรักษา จะส่งกระทบต่อการท างานของระบบสรีรวิทยาต่าง ๆ ของร่างกาย ต่อไป (ปิยศักดิ์ และ ปรัชญ์วิไล, 2563) ปัจจุบันการพยาบาลเพื่อบรรเทาความปวดหลังผ่าตัด มีความก้าวหน้าอย่างต่อเนื่องและมากขึ้นเรื่อยๆ การระงับปวดหลัง เช่น การเลือกใช้เทคนิคและยาแก้ปวดที่เหมาะสม เพื่อลดความรุนแรงและระยะเวลาของ ความปวดให้น้อยลง ดังนั้น ผู้ป่วยที่ได้รับการระงับปวดด้วยยา จึงต้องมีการเฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อนจากยาที่ อาจเกิดขึ้นด้วย (อัญชลี จักรสาน, สุภารัตน์ หมื่นโฮ้ง และ แสงอรุณ ใจวงศ์ผาบ, 2563) การบรรเทาความปวด โดยไม่ใช้ยา (Non-pharmacological technique) จึงเป็นการพยาบาลอย่างหนึ่งที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อสนับสนุน ใ ห้ ก า ร รั ก ษ า อ า ก า ร ป ว ด จ า ก ก า ร ใ ช้ ย า ใ ห้ มี ป ร ะ สิ ท ธิ ผ ล ดี ยิ่ ง ขึ้ น โดยส่งผลให้มีการใช้ยาบรรเทาปวดในปริมาณเท่าเดิมหรือลดลงได้ (ญาณิศา ชมชื่น, 2555) จากการทบทวน วรรณกรรมพบว่า การบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา มีอยู่ด้วยกันหลายวิธี ได้แก่ การลดความวิตกกังวลโดย ให้ความรู้และข้อมูลแก่ผู้ป่วยและญ าติการใช้เทคนิคผ่อนคลายผ่านการท าสมาธิ กา รหายใจ เทคนิคการเบี่ยงเบนความสนใจผ่านการอ่านหนังสือ การฟังเพลง-ธรรมมะ เทคนิคการจัดท่านอนของผู้ป่วย การนวด การสัมผัส และการใช้ความร้อนหรือความเย็น ผลการศึกษาพบว่า การให้การพยาบาลเพื่อบรรเทา ความปวดหลังการได้รับการผ่าตัดโดยไม่ใช้ยา สามารถท าให้ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดทางศัลยกรรม รู้สึกผ่อนคลายและลดความไม่สุขสบายลง ถือเป็นบทบาทอิสระของพยาบาลซึ่งช่วยเสริมฤทธิ์การบรรเทาปวด ให้ดีขึ้น ช่วยลดปริมาณการใช้ยาบรรเทาปวด และภาวะแทรกซ้อนของยาลงได้(จุฑารัตน์ สว่างชัย, ชุลีพร ปิยสุทธิ์และ ศิริพร แก้วกุลพัฒน์, 2562) จากการส ารวจข้อมูลจากบุคลากรผู้ปฏิบัติงานหอผู้ป่วยศัลยกรรมหญิงร่วมกับหอผู้ป่วยศัลยกรรมชาย ทั่วไป ของโรงพยาบาลแห่งหนึ่ง พบว่ามีผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดทางศัลยกรรม ในช่วงเดือนธันวาคม พ.ศ. 2564 – เดือนมกราคม พ.ศ. 2565 จ านวนทั้งสิ้น 308 ราย เป็นผู้ป่วยหญิง 174 ราย และผู้ป่วยชาย 209 ราย ได้รับการประเมินความปวดหลังการผ่าตัดด้วยเครื่องมือประเมินความปวดแบบตัวเลข (Numeric Pain Rating Scale) ผู้ป่วยทั้งเพศหญิงและเพศชายมีระดับความปวดหลังการผ่าตัดที่ 24 ชั่วโมงแรก เฉลี่ยอยู่ที่ 7 - 9 คะแนน และมีระดับความปวดหลังการผ่าตัดที่ 24 - 48 ชั่วโมง เฉลี่ยอยู่ที่ 4 - 6 คะแนน ตามล าดับ ทั้งนี้ จากการสอบถามบุคคลากรผู้ปฏิบัติงานยังพบว่า เมื่อผู้ป่วยมีระดับความปวดมากกว่า 4 คะแนน ผู้ป่วยจะได้รับการพยาบาลใช้ยา เพื่อบรรเทาความปวดทุกราย ร่วมกับมีการน าการบรรเทา ความปวดโดยไม่ใช้ยา ด้วยเหตุนี้ คณะผู้จัดท า จึงได้สนใจศึกษาวิธีการจัดการความปวดหลังการผ่าตัด
ทางศัลยกรรม เพื่อน าข้อมูลไปเป็นแนวทางในการให้การพยาบาลเพื่อลดความเจ็บปวดของผู้ป่วยที่ได้รับการ ผ่าตัดทางศัลยกรรม กลุ่มผู้ป่วยที่ศึกษา ผู้ป่วยชายและผู้ป่วยหญิง ที่เข้ารับการผ่าตัดทางศัลยกรรม ณ หอผู้ป่วยศัลยกรรม ในช่วงเดือนมีนาคม พ.ศ. 2565 วัตถุประสงค์ 1. เพื่อศึกษาสถานการณ์และบริบทการให้การพยาบาลเพื่อบรรเทาความปวดจากการผ่าตัดทางศัลยกรรม ในหอผู้ป่วยศัลยกรรมหญิงและหอผู้ป่วยศัลยกรรมชายทั่วไป 2. เพื่อศึกษาวิธีการจัดการความปวดให้กับผู้ป่วยหลังผ่าตัดทางศัลยกรรม ผลลัพธ์ที่คาดว่าจะได้รับ 1. ทราบสถานการณ์และบริบทการให้การพยาบาลเพื่อบรรเทาความปวดจากการผ่าตัดทางศัลยกรรม ในหอผู้ป่วยศัลยกรรมหญิงและหอผู้ป่วยศัลยกรรมชายทั่วไป 2. เป็นแนวทางในการให้การพยาบาลเพื่อลดความเจ็บปวดของผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดทางศัลยกรรม ผลการวิเคราะห์สถานการณ์ จากการรวบรวมข้อมูลของผู้ป่วยที่เข้ารับการผ่าตัดทางศัลยกรรมหญิง และศัลยกรรมชายทั่วไป ในช่วงเดือนมีนาคม พ.ศ. 2565 จ านวนทั้งสิ้น 7 ราย เป็นการเข้ารับการผ่าตัดใหญ่ทั้งหมด 7 ราย โดยมีรายชื่อการผ่าตัดดังตารางต่อไปนี้ ล าดับที่ รายชื่อการผ่าตัด 1 Repair incisional hernai + lysis adhesion + repair small bowel 2 Open gastrostomy 3 Explor lap with simple suture with omental patch 4 Explor lap to simple suture 5 Explor lap + loop sigmoid colostomy + abdominla tollet 6 Explor lap with lysis adhesion 7 Loop sigmoid colostomy
จากผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดทั้ง 7 ราย ได้เข้าท าการประเมินระดับความปวดภายหลังการเข้ารับการ ผ่าตัดด้วยเครื่องมือประเมินความปวดแบบตัวเลข (Numeric Pain Rating Scale) ที่ระยะเวลา 24 ชั่วโมงแรก หลังผ่าตัด จ านวน 3 ราย และที่ระยะเวลา 24 – 48 ชั่วโมง 4 ราย (แผนภูมิที่ 1) แผนภูมิที่ 1 แสดงเวลาที่เข้าประเมินความปวด ในผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดทางศัลยกรรม ทั้งนี้ ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดทางศัลยกรรมที่ได้รับการประเมินความปวดภายใน 24 ชั่วโมงแรกหลัง ผ่าตัด พบว่า ก่อนให้การพยาบาลเพื่อบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ผู้ป่วยมีคะแนนความปวดอยู่ที่ 5 – 7 คะแนน (อยู่ในระดับปวดมาก และปวดปานกลาง) และหลังการให้การพยาบาลเพื่อบรรเทาความปวด โดยไม่ใช้ยา ผู้ป่วยมีคะแนนความปวดอยู่ที่ 3 – 6 คะแนน (อยู่ในระดับปวดปานกลาง และปวดน้อย) และมีการได้รับยาเพื่อบรรเทาความปวดทั้ง 3 ราย ในขณะเดียวกัน ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดทางศัลยกรรม ที่ได้รับการประเมินความปวดภายใน 24 – 48 ชั่วโมงหลังผ่าตัด ก่อนให้การพยาบาลเพื่อบรรเทาความปวด โดยไม่ใช้ยา ผู้ป่วยมีคะแนนความปวดอยู่ที่ 3 – 5 คะแนน (อยู่ในระดับปวดปานกลาง และปวดน้อย) และหลังการให้การพยาบาลเพื่อบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ผู้ป่วยมีคะแนนความปวดอยู่ที่ 3 - 4 คะแนน (อยู่อยู่ในระดับปวดปานกลาง และปวดน้อย) และไม่มีการได้รับยาเพื่อบรรเทาความปวดร่วมด้วย (แผนภูมิที่ 2 และ 3) แผนภูมิที่ 2 เปรียบเทียบระดับความปวดก่อนและหลังการให้การบรรเทาปวดโดยไม่ใช้ยา 3, 43% 4, 57% เวลาที่เข้าประเมินระดับความปวดหลังผ่าตัด ภายใน 24ชั่วโมงหลังผ่าตัด หลัง 24-48ชั่วโมงหลังผ่าตัด 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 รายที่ 1 รายที่ 2 รายที่ 3 รายที่ 4 รายที่ 5 รายที่ 6 รายที่ 7 เปรียบเทียบระดับความปวดก่อน-หลังให้ค าแนะน าวิธีการบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ก่อน หลัง
แผนภูมิที่ 3 แสดงผลการได้รับยาบรรเทาความปวดหลังการแนะน าวิธีการบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ดังนั้น จากการศึกษาในครั้งนี้ สามารถสรุปได้ว่า การบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยาในผู้ป่วย ที่เข้ารับการผ่าตัดทางศัลยกรรม สามารถช่วยบรรเทาความปวดหลังการผ่าตัดได้จริง โดยสามารถช่วยลด คะแนนความปวดได้อยู่ที่ 1 – 2 คะแนน ในผู้ป่วยจ านวน 6 ราย และช่วยไม่ให้ผู้ป่วยมีระดับความปวดมากขึ้น กว่าเดิม จ านวน 1 ราย อีกทั้งยังช่วยบรรเทาปวดในผู้ป่วยหลังการผ่าตัด 24 ชั่วโมงแรกให้สุขสบายมากขึ้น และสามารถช่วยลดโอกาสการใช้ยาบรรเทาความปวดได้ในผู้ป่วยที่เข้ารับการผ่าตัดมาแล้ว 24 - 48 ชั่วโมงได้ (แผนภูมิที่ 4) แผนภูมิที่ 4 แสดงผลการลดลงของระดับความปวดหลังการบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ประเด็นข้อเสนอแนะในการพัฒนาคุณภาพการบริการ 1 . น าผลก า รศึกษ า ขย ายผลก า รใช้ง านในผู้ป่วยที่เข้ า รับก า รผ่ าตัดท างศัลยก ร รม ระดับเล็ก หรือการผ่าตัดกลุ่มอื่น ๆ ในโรงพยาบาลต่อไป 29% 71% การได้รับยาบรรเทาความปวดหลังการแนะน าวิธีการบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ได้รับยา ไม่ได้รับยา 6, 86% 0, 0% 1, 14% ผลสรุปการลดลงของระดับความปวดหลังการบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ลดลง เพิ่มขึ้น คงเดิม
เอกสารอ้างอิง กรรณิกา ฉ่ าพึ่ง และ อนัญญา มานิตย์. (2561). การพัฒนารูปแบบการจัดการความปวดในผู้ป่วยผ่าตัด . กระดูกสันหลัง โรงพยาบาลพระนารายณ์มหาราช. วารสารพยาบาลโรคหัวใจและทรวงอก. 29(1), . 42-57. จุฑารัตน์ สว่างชัย, ชุลีพร ปิยสุทธิ์และ ศิริพร แก้วกุลพัฒน์. (2562). การจัดการความปวดแบบผสมผสาน: . การตั้งเป้าหมายระดับความปวดหลังการผ่าตัด. วารสารวิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี อุตรดิตถ์. . 11(2), 161-171. จุฑารัตน์ สว่างชัย และ ศรีสุดา งามข า. (2560). ความปวดของผู้ป่วยหลังผ่าตัดช่องท้องโรงพยาบาลสวรรค์ ประชารักษ์. วารสารวิจัยทางวิทยาฝสาสตร์สุขภาพ. 11(1), 1-11. ญาณิศา ชมชื่น. (2555). ความพึงพอใจต่อการจัดการความปวดของผู้ป่วยหลังการผ่าตัด โรงพยาบาล. อุทุมพรพิสัย. สืบค้นเมื่อวันที่ 3 มีนาคม 2565, จาก http://www.utp.go.th/index.php. ประวีณา อัศวพลไพศาลม และ จุฬาวรี ชัยวงค์นาคพันธ์. (2564). ประสิทธิผลของการใช้แนวปฏิบัติทาง คลินิกส าหรับการจัดการความปวดในผู้ป่วยวิกฤตศัลยกรรม ห้องผู้ป่วยหนักศัลยกรรม โรงพยาบาลแพร่. วารสารโรงพยาบาลแพร่. 29(1), 139-152. ปิยศักดิ์ วิทยบูรณานนท์ และ ปรัชญ์วิไล นุชประมูล. (2563). การศึกษาหาระดับคะแนนความปวดหลัง. ผ่าตัดในผู้ป่วยที่มารับการผ่าตัดทางศัลยกรรมแบบไม่ฉุกเฉิน โดยใช้แบบค าสั่งการรักษาระงับปวด หลังผ่าตัดในโรงพยาบาลวชิรพยาบาล. วชิรเวชสารและวารสารเวชศาสตร์เขตเมือง. 64(2), . 125-132. อัญชลี จักรสาน, สุภารัตน์ หมื่นโฮ้ง และ แสงอรุณ ใจวงศ์ผาบ. (2563). การพัฒนาแนวปฏิบัติทางคลินิกการ จัดการความปวดผู้ป่วยหลังผ่าตัด หอผู้ป่วยศัลยกรรมชาย กลุ่มงานการพยาบาลผู้ป่วยศัลยกรรม โรงพยาบาลแพร่. วารสารโรงพยาบาลแพร่. 28(1), 121-134.