ปลาดุก-draft

คู่มือ

การเลี้ยงปลาดุก

ลักษณะปลาดุก

ปลาดุกเป็นปลาน้ำจืดที่เป็นที่รู้จักกันโดยทั่วไป ในประเทศไทยมี
พันธุ์ปลาดุกอยู่ 5 ชนิด แต่ที่เป็น ที่รู้จักทั่วไป คือ ปลาดุกอุย (Clarias
macrocephalus) และปลาดุกด้าน (Clarias batrachus)

ปลาดุกอุย (Clarias microcephalus)
เป็ นปลาพื้ นบ้านของไทยชนิดไม่มี
เกล็ด รูปร่างเรียวยาว มีหนวด 4 เส้น
ที่ริมฝีปาก สีของผิวหนัง ค่อนข้าง
เหลือง มีจุดประตามตัวและบริเวณ
ด้านข้างของลำตัวอย่างเด่นชัด เนื้อสี
ออกเหลือง มีมันมาก ลำคัวค่อนข้างทู่
ส่วนปลายของกระดูกท้ายทอยจะป้ าน
และสั้น

ปลาดุกด้าน ( Clarias batrachus )
เป็นปลาน้ำจืด สีของลำตัวค่อนข้างคล่ำ
เล็กน้ อย เนื้อมีสีขาว มีมันน้ อย ส่วนหัว
ค่อนข้างแหลมและส่วนปลายของ
กระดูกท้ายทอยมีลักษณะแหลมยาว
ลักษณะดังกล่าว สังเกตเห็นได้ชัดเจน
มาก

การเตรียมสถานที่

การเลือกสถานที่

ปั จจัยที่ควรนำมาพิจารณาในการ
เลือกสถานที่สร้างบ่เลี้ยงปลา ดังนี้

1.สถานที่ไม่เป็ นที่ลุ่มหรือที่ดอนเกินไปสามารถ
จัดระบบน้ำระบายน้ำเข้า - ออกได้ดี
2. สภาพน้ำต้องเป็นน้ำสะอาดปราศจากสารพิษ

การเตรียมบ่อเลี้ยงปลาดุก
โดยใช้กระชังบก

1.เตรียมพื้นที่ให้เรียบสม่ำาเสมอ
2.ขุดหลุมและฝั่งเสาตามขนาดของกระชังปลาที่ต้องการก่อสร้างใช้
ขนาด 2 × 4 เมตร
3.นําผ้าพลาสติก PVC หรือไม้ไผ่ มาขึงทําเป็นกระชังปลาตามแบบเสาที่
ได้ ฝังไว้โดยยกกระชังให้สูงขึ้น 1 เมตร
4.ทําความสะอาดกระชังปลาโดยการใส่น้ำแช่ไว้1คืนเพื่อดับกลิ่น
พลาสติก
5.พลางแสงกระชังปลาดวยซาแลนพรางแสง 80 เปอร์เซ็นต์
6.ทําการถ่ายน้ำเสียออกจากกระชังโดยให้เหลือน้ำเก่าอยู่ 2 ใน 3 ส่วน
เมื่อกระชังปลาเริ่มมีน้ำเสีย

การเตรียมบ่อเลี้ยงปลาดุก
โดยใช้กระชังน้ำ

1.เตรียมพื้นที่ลงกระชังน้ำ
2.การเตรียมกระชัง กว้าง 2 เมตร ยาว 4 เมตร สูง 1.2 เมตร
3.การเตรียมไม้ไผ่ ทำกระชัง 4 ท่อน 2 X 4 (กว้าว X ยาว)
และหลัก 4 หลัก
4.นำไม้ไผ่ที่ตัดไว้ 4 ท่อน มาร้อยเชือกใส่กับกระชังเพื่อเพิ่มความ
แข็งและความตึงของกระชัง
5.การเลี้ยงปลาดุกในกระชังภายในบ่อเลี้ยงปลาที่เป็นบ่อดิน โดยการ
แขวนกระชังให้ลอยสูงกว่าระดับพื้นบ่อประมาณ 30เซนติเมตร
ความลึกของกระชังประมาณ 90 เซนติเมตรระยะห่างจากขอบบ่อ
พอประมาณ
6.การเตรีมหินถ่วงมาวางใส่ 4 มุม ของกระชัง เพื่อถ่วงกระชังให้ตึง
ของกระชัง

การเตรียมพันธุ์ปลา

แหล่งพันธุ์หรือบ่อเพาะฟั ก ควรดูจาก

1. ความน่าเชื่อถือและไว้วางใจได้ใน
เรื่องคุณภาพ

2. มีการคัดเลือกพ่อแม่พันธุ์ เพื่อให้ได้
พันธุ์ที่มีคุณภาพ

3. มีความชำนาญในการขนส่งลูกปลา

ลักษณะภายนอกของลูกปลาต้องปกติสมบูรณ์
ซึ่งสังเกตจาก

1.การว่ายน้ำต้องปราดเปรียว ไม่ว่ายควงสว่าน หรือ
ลอยตัวตั้งฉากกับพื้นบ่อ

2.ลำตัวสมบูรณ์ ไม่ผอมบาง ไส้ขาด หนวด หาง ครีบ
ไม่กร่อน ไม่มีบาดแผล ไม่มีจุด

3. ขนาดลูกปลาต้องเสมอกัน

วิธีการปล่อยลูกปลาลงบ่อเลี้ยง

ก่อนปล่อยลูกปลามีการทำร่มเงาไว้ในบ่อให้ลูกปลาได้ใช้เป็ นที่
อยู่อาศัย ปล่อยปลาในเวลาเช้า หรือเย็น เพื่อหลีกเลี่ยงอุณหภูมิที่สูง
ในเวลากลางวันและระวังอุณหภูมิที่แตกต่างกัน 5 องศา แช่ลอยถุง
15 – 20 นาที 9 เพื่อปรับอุณหภูมิระหว่างน้ำในถุงกับน้ำในบ่อเพื่อ
ป้ องกันลูกปลาช็อค หรือไม่ แล้วเปิดให้น้ำบ่อเข้าไปในถุงครึ่งต่อครึ่ง
ปล่อยให้ลูกปลาปรับตัวสักครู่แล้ว รวบปากถุงจุ่มลงในบ่อแล้วยกก้น
ถุงขึ้น อย่ายกก้นถุงเท เหนือน้ำเพราะลูกปลาติดค้างอยู่ในถุงหลัง
ปล่อยลูกปลาดุกแล้ว 6 ชั่วโมง จึงให้อาหารได้ หรือให้วันต่อไป

อัตราการปล่อยลูกปลาในกระชัง

ปลาขนาด 2-3 ซม. อัตราปล่อยประมาณ 600 ตัว/ขนาด 2 x 3
เมตร (กว้าง X ยาว ) สำหรับกระชัง ปลาที่มีการถ่ายเทน้ำได้สะดวก
จะเพิ่มจำนวนปลาให้มากกว่านี้ก็ได้ แต่ไม่ควรปล่อยปลาให้แน่นจนเกิน
ไป เพราะจะทำให้ปลาโตช้าและทำอันตรายกันเอง เพื่อป้ องกันโรคซึ่ง
อาจจะติดมากับลูกปลา

อาหารและการให้อาหารปลาดุก

อาหารนับเป็นปัจจัยสำคัญ เนื่องจากต้นทุนการเลี้ยงปลาดุกประมาณ
60 - 70 % เป็นค่าอาหาร อาหารที่ใช้เลี้ยงหากมีสารอาหารครบถ้วนและมี
ปริมาณเพียงพอ และจะต้องมีความสมดุลกันระหว่าง สารอาหารแต่ละชนิด
ด้วย จะส่งผลให้ปลามีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรง ปราศจากโรค อาหารที่ใช้
เลี้ยงปลาดุก มี 2 ประเภท คือ อาหารสำเร็จรูป อาหารสด

อาหารสำเร็จรูป

อาหารสำเร็จรูป มีระดับโปรตีนแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับขนาด
ของปลาที่จะให้ มีหลายยี่ห้อและราคา แตกต่างกันไป วิธีการให้
อาหารสำเร็จรูปค่อนข้างง่ายเพียงแต่สาดอาหารลงในบ่อเลี้ยงให้ปลา
กินก็เสร็จแล้วแต่การเลือกซื้ออาหารสำเร็จรูปนั้นจะต้องพิจารณา
จากความคงทนในน้ำ ควรอยู่ในน้ำได้นานไม่ต่ำกว่า 15 นาที ส่วน
ประกอบของอาหารควรละเอียด มิฉะนั้นจะย่อยยาก และราคาต้อง
เหมาะสมด้วย

อาหารสด

อาหารสด ที่เหมาะสมแต่ละท้องถิ่น ได้แก่ เนื้อปลา เนื้อสัตว์ต่างๆ
ไส้ไก่ ไส้ปลา ปลาเป็ด เศษ อาหารจากโรงงาน เครื่องในสัตว์ แมลงต่าง ๆ
ปลวก หนอน ตัวไหม ไส้เดือน เป็นต้น อาหารเหล่านี้สามารถหา ซื้อได้
ราคาถูก ควรนำมาใช้เสริมให้แก่ปลาด้วย ก่อนนำมาใช้ควรบดให้ละเอียด
และผสมรำ การให้อาหารควรให้ กินเป็นที่ และควรให้ที่เดิมทุกครั้ง
อย่าสาดทั่วบ่อ เพราะจะทำให้น้ำเสียได้ง่ายขึ้นติดโรคได้ง่าย การถ่ายน้ำ
บ่อยครั้งจะทำให้ปลาโตเร็วขึ้นเพราะการที่ปลาได้น้ำใหม่บ่อยๆทำให้ปลา
มีความกระปรี้กระเปร่าและกิน อาหารได้มาก

การเลือกอาหารให้เหมาะกับอายุของปลาด้วย

การเลือกอาหารให้เหมาะกับอายุของปลาด้วย หากเลือกไม่เหมาะ
สม จะทำให้ปลากินอาหารไม่ได้ หรือ การให้อาหารไม่เพียงพอครับ

1.อาหารสำหรับลูกปลาวัยอ่อน ใช้สำหรับลูกปลาขนาด 1 – 4 เซนติเมตร
2.อาหารปลาดุกเล็กพิเศษ ใช้สำหรับลูกปลาขนาด 3 เซนติเมตร 1 เดือน
3.อาหารปลาดุกเล็ก ใช้สำหรับปลาอายุ 1-3 เดือน
4. อาหารปลาดุกใหญ่ ใช้สำหรับปลาอายุ 3 เดือน - ส่งตลาด

เทคนิ คการเลี้ยงปลาดุก

การทำให้ปลาดุกให้ตัวใหญ่ยาวได้น้ำหนั ก




วิธีการเลี้ยงปลาดุกให้ตัวโต ตัวใหญ่ ยาว หลังจากปล่อยลูกปลาลงบ่อ
แล้ว ให้อดอาหาร 4 วัน เพื่อเป็นการปรับสภาพของลูกปลาให้เข้ากับน้ำในบ่อ
จากนั้นวันที่ 5 ก็เริ่มให้อาหาร โดยให้อาหารลูกปลาดุกในปริมาณที่ไม่ต้อง
มาก แต่ให้บ่อยครั้ง ลูกปลาจะค่อยๆ เจริญเติบโต หลังจากนั้นเมื่อปลาอายุได้
ประมาณ 2 เดือน ให้หยุดให้อาหาร 7 วัน วิธีนี้จะทำให้ปลาดุกผอม และยืด
ตัวออก แล้วจึงค่อยให้อาหารต่อ ผลที่ได้คือปลาดุกจะตัวโต และยาว ซึ่งเมื่อ
เห็นว่ามีขนาดพอเหมาะเช่น 2 หรือ 3 ตัวต่อกิโลกรัม ก็สามารถจำหน่ายได้

การทำให้ปลาดุกที่เลี้ยงบ่อดินผิวสวยสีเหลือง
นวลเหมือนปลาดุกนา

ก่อนจะจับปลาดุกขายประมาณ 1 เดือน ให้นำกล้วยน้ำหว้าสุกมา
บดผสมกับรำรวม ใน อัตราส่วนรำ รวม 6 ก.ก. ต่อกล้วยสุก 1 หวี ผสม
คลุกเคล้าให้เข้ากัน จากนั้นนำไปตากแดดให้แห้ง หว่านให้ปลาดุกกินทุกวัน
วันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น ต่อเนื่องกันไม่น้ อยกว่า 1 เดือนก่อนจับขาย
เพียงเท่านี้ก็จะทำให้ปลาดุกที่เลี้ยงในบ่อดินมีมีสีเหลืองนวล น่ารับประทาน
และมีกลิ่นคาวน้ อยลงด้วย

เทคนิคการเลี้ยงปลาดุกให้โตเร็ว ทนทานต่อโรค
ด้วยมะเดื่ อชุมพร

นำมะเดื่อชุมพรสุกมาใส่ถุงไล่อากาศออกให้หมด มัดถุงไว้ประมาณ
1เดือน จะเกิดจุลินทรีย์ซึ่งเป็นจุลินทรีย์ที่ไม่ต้องการอากาศ นำมาใช้
เลี้ยงปลาดุก ช่วงที่ปลาดุกมีอายุได้ประมาณ 3 เดือน สำหรับปริมาณที่ให้
ก็ได้ตามความเหมาะสม วันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น โดยไม่ทำให้น้ำเน่าเสีย
สามารถเก็บไว้ได้นานเป็นปี สูตรนี้จะช่วยเร่งการเจริญเติบโต ทำให้ปลา
ดุกน้ำหนักดี ประหยัดต้นทุนค่าอาหาร รวมทั้งลดอาการท้องผูก ทำให้
ปลาดุกที่เลี้ยงไว้ทนทานต่อโรคได้ดี

การจัดการน้ำ

การจัดการน้ำในกระชังบก

ก่อนให้อาหารลูกปลาทุกครั้งต้องใช้สายยางดูดของเสีย และเศษ
เหลือของอาหารที่สะสมอยู่กันบ่อออกก่อนเสมอ พร้อมกันนั้น ให้ดูดน้ำ
ในบ่อทิ้งประมาณ 1 ใน 3 ของน้ำในบ่อ และในขณะกันก็ให้เติมน้ำใหม่
ลงไปให้ได้ระดับเท่าเดิมแล้วจึงให้อาหาร เพื่อเป็นการเร่งให้ลูกปลากิน
อาหารและมีการเจริญเติบโตดี อีกทั้งยังเป็นการป้ องกันการเน่าเสียของ
น้ำอีกด้วย แต่ถ้าให้อาหารที่ไม่มีชีวิต เช่น ไข่ตุ่นบด เต้าหู้บด จะต้องดูด
ตะกอนทุกครั้ง หลังจากให้อาหารประมาณ 30 นาทีด้วย




การจัดการน้ำในกระชังน้ำ

การให้อาหารลูกปลาทุกครั้งควรให้อาหารพอพอประมาณไม่ให้มาก
จนเกินไป ทำให้ไปกินอาหารไม่หมดก่อให้เกิดน้ำเน่าเสียได้ หรือให้นำ
ผักตบชวาใส่ลงไปในกระชังเล็กน้ อย

โรคของปลาดุก
และการระวังรักษา

สาเหตุที่เกิดโรค




สาเหตุที่ทำให้ปลาดุกเป็ นโรคนั้นเนื่ องมาจากปลาเครียดและ
อ่อนแอ ทำให้เชื้อแบคทีเรียเข้าสู่ตัวปลาแสดงพิษออกมาได้ขึ้น ซึ่ง
สาเหตุดังกล่าวนั้นเกิดเพราะ
1.น้ำเสีย หรือก้นบ่อมีเศษอาหารเน่าเสียหมักหนมอยู่มาก
2.การปล่อยปลามีจำนวนมากเกินไปในกระชังเดียวกัน
3.โปรโตซัว เชื้อรา แบคทีเรีย ไวรัส
4.ปลาขาดธาตุอาหาร และมีอาหารไม่เพียงพอในการเลี้ยง

ลักษณะที่สามารถสังเกตได้จากภายนอก

1.กินอาหารลดลงหรือไม่กินอาหาร
2.พฤติกรรมการว่ายน้ำผิดปกติ เช่น การว่ายน้ำควงสว่าง ว่ายหงาย
ท้อง ว่ายไร้ทิศทาง
3.ความผิดปกติตามอวัยวะต่างๆ เช่น ครีบกร่อน มีแผลตามตัว สีซีด
หรือเปลี่ยนไป เช่นสีเหลืองหรือคล้ำ มี ขลุยหรือปุยขาวเกาะตามตัว
มีจุดตกเลือดตามตัว ตาโปน ตาขาวขุ่น ตาหลุด มีเมือกมาก เหงือกกุด
ท้องหรือโคนครีมบวม

ลักษณะที่สามารถสังเกตได้จากภายใน

1.มีของเหลวสะสม ในช่องท้อง อาจมีสีใส เหลืองหรือมีเลือดปน ตับ
หรือม้ามมีสีซีดมีจุดขาวหรือดำตามอวัยวะภายในต่างๆ

โรคติดเชื้อจากแบคทีเรีย

โรคตัวด่าง

สาเหตุ
เกิดจากแบคทีเรียท่อนยาว (แฟคซิแบคเตอร์ คอลัมนารีส) มัก
เกิด ในช่วงคุณภาพน้ำเกิดการเปลี่ยนอย่างรวดเร็ว และช่วงลูกปลา
อายุ 20-45 วัน

อาการหรือลักษณะความผิดปกติ

ในปลาขนาดใหญ่ ปลากินอาหารน้ อยลง บางส่วนของผิวมีสีซีดหรือ
ขาวเป็น เปื้ อนชัดเจนหรือมีบาดแผลหลุมลึกตามลำตัว ปลาว่ายน้ำเชื่องช้า
ที่ผิวน้ำ ทยอยตายเรื่อย ๆ และจะตายมากอย่างรวดเร็วในช่วงที่คุณภาพ
น้ำไม่ดี ในปลาขนาดเล็ก ลูกปลาจะแสดงอาการลอยหัว กินอาหารลดลง
ว่ายน้ำช้า ผิวหนังมีสีขาวเป็นเปื้ อนหรือ หนวดกุดตัวตั้งตรงที่ผิวน้ำและ
ทยอยตายเป็น จำนวนมาก

การป้ องกันรักษา

รักษา ลดหรืองดให้อาหาร แช่ปลาด้วยด่างทับทิม 0.5-1 กรัม/ตัน
เสริมวิตามินซี ใน อาหาร 3-5 กรัม/กิโลกรัม ในช่วงอากาศเปลี่ยน (ร่วม
กับการเสริมยา ปฏิชีวนะ 3-5 กรัม/กิโลกรัม)

โรคกกหูบวม ท้องบวมน้ำ

สาเหตุ

เกิดจากแบคทีเรียท่อนสั้น (แอโรโมแนส ไฮโดรฟิลลา) เมื่อทำการ
แยกเชื้อจากตับหรือม้าม สามารถพบแบคทีเรียจำนวนมาก และมีสาเหตุ
โน้ มนำมาจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม เช่น ฝนตก อากาศ
เปลี่ยนโดยเฉพาะช่วงน้ำหลากหรือปลายฝนต้นหนาวทำให้ปลาอ่อนแอ
เกิดโรคง่าย




อาการหรือลักษณะความผิดปกติ

สามารถเกิดขึ้นได้ทั้งในปลาขนาดเล็ก และขนาดใหญ่ ปลาที่เกิด
โรคจะแสดงอาการท้องบวมน้ำ บริเวณครีบหู บวมโต หนวดกุดหรืออาจมี
บาดแผลและจุดตกเลือดตามลำตัว เมื่อผ่าช่อง ท้องจะมีน้ำสีเหลืองทะลัก
ออกมาเป็นจำนวนมาก ตับมีสีซีด

การป้ องกันรักษา
ลดหรืองดให้อาหาร ผสมยาปฏิชีวนะ 3-5 กรัม/อาหาร 1 กิโลกรัม
ติดต่อกัน 5-7 วัน เสริมวิตามินซี ใน อาหาร 3-5 กรัม/กิโลกรัม ในช่วง
อากาศเปลี่ยน (ร่วมกับการเสริมยาปฏิชีวนะ 3-5 กรัม/กิโลกรัม)

โรคที่ไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อ

โรคขาดวิตามินซี

สาเหตุ
เป็นสารอาหารที่ละลายน้ำได้ง่ายเมื่อถูกความร้อน จึงสูญเสียง่าย อาการ
ที่พบโตช้า สร้างกระดูกผิดปกติ ตัวคดงอ เส้นเลือดเปราะ แผลหายช้า
ติดเชื้อแบคทีเรียได้ง่าย ปลาดุกที่เป็นโรค พบมากเมื่อเลี้ยงหนาแน่น
ส่วนใหญ่พบในลูกปลา

อาการหรือลักษณะความผิดปกติ
ลักษณะความผิดปกติ ตัวคดงอ คอพับ หัวกะโหลกเป็นรู

กะโหลกร้าว มีแผลระหว่างคอ ปลาจะตายจำนวนมากระหว่างการจับ
หรือขนส่ง

การป้ องกันรักษา

ใช้อาหารที่เสริมวิตามินซี 3-5 กรัม/อาหาร 1 กิโลกรัม ติดต่อ
กัน นาน 5-7 วัน - เก็บอาหารไว้ในที่ร่ม ให้ห่างความชื้นและแสงแดด

โรคดีซ่าน

สาเหตุ

เกิดจากปลากินอาหารที่มีไขมันที่เหม็นหืน เช่น คอไก่ ไส้ไก่หรือ
เศษเครื่องในสัตว์ ที่เน่าหรือเก็บไว้นาน รวมทั้งอาหารสำเร็จรูปที่ชื้นหรือ
เก็บไว้ในที่ ๆ มีความร้อนสูง

อาการหรือลักษณะความผิดปกติ

ลำตัวโดยเฉพาะส่วนท้องมีสีเหลือง ภายในช่องท้องจะมีของ
เหลวสีเหลืองสะสมอยู่ ไขมันสะสมภายใน ผนัง ช่องท้อง รวมทั้ง
ลำไส้มีสีเหลือง ถุงน้ำดีมีสีเข้ม หากคุณภาพน้ำไม่ดีและอุณหภูมิของ
น้ำสูง ปลาจะทยอยตายเป็นจำนวนมาก

การป้ องกันรักษา

หลีกเลี่ยงการใช้อาหารสด ใช้อาหารสำเร็จรูปที่มีคุณภาพ รักษา
คุณภาพน้ำให้ดีอยู่เสมอ

การป้ องกันการเกิดโรค

1. ไม่ปล่อยหรือเลี้ยงหนาแน่นจนเกินไป
2. รักษาคุณภาพน้ำให้ดีอยู่เสมอ
3. ให้อาหารที่มีคุณภาพและสม่ำเสมอ
4. หมั่นทำความสะอาดวัสดุหรืออุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยง
5. มีบ่อพักน้ำคุณภาพดีสำหรับเปลี่ยนถ่าย
6. เน้ นการจัดการสุขภาพสัตว์น้ำในช่วงวิกฤติ ที่จะโน้ มนำทำให้สัตว์น้ำ
เกิด ความเครียด โดยเฉพาะช่วง เปลี่ยนแปลงสภาวะอากาศอย่าง
เฉียบพลัน อากาศร้อนติดต่อกันเป็นเวลานาน ฝนตกฟ้ าครึ้มติดต่อกัน
หลายวัน น้ำหลาก ช่วงเปลี่ยนถ่ายน้ำใหม่ ช่วงรอยต่อระหว่างฤดู เช่น
ร้อนและฝน หรือ ปลาย ฝนต้นหนาว

การแปรรูป