"พืชสมุนไพร"

ปท ่ี 10 รายไตรมาส เดอื นกรกฎาคม-กนั ยายน 2561

วารสารเพอ่ื การเตอื นภยั สินคาการเกษตรและอาหาร เริ่มเสนทางการพัฒนา

“พชื สมนุ ไพร”
ภมู ปิ ญญาไทยสตู ลาดโลก

สมนุ ไพร “โภชนเภสชั ”

จากสวนปาสูอ าหารเพ่อื สุขภาพ สมนุ ไพรในตลาดปลายทาง

สำนกั งานมาตรฐานสินคา เกษตรและอาหารแหงชาติ (มกอช.) กระทรวงเกษตรและสหกรณ

แวะคุย...กับบก. สารบญั

สวัสดคี ะ่ สมาชกิ วารสาร Early Warning ทกุ ท่าน สถิตนิ �ำ เขา้ -สง่ ออก 3
พบกนั อกี ครงั้ กบั วารสารเพอ่ื การเตอื นภยั สนิ คา้ เกษตรและอาหาร (ACFS Early Warning) ม.ค. - ก.ค. 2561
รายไตรมาส ฉบับเดือนกรกฎาคม – กันยายน 2561 ฉบบั นม้ี าพรอ้ มกบั เรอื่ งเด่น “อาหาร
เพ่ือสขุ ภาพ” ที่ก�ำลงั เป็นกระแสนยิ มในยคุ ปจั จุบนั โดยอาหารเพอ่ื สขุ ภาพได้พัฒนามาจาก จับกระแส NTBs 4
ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรไทยทถี่ อื วา่ เปน็ ภมู ปิ ญั ญา และสมบตั ลิ ำ้� คา่ ของชาวไทย ผลติ ภณั ฑเ์ หลา่ นี้
ได้แปรรปู เปน็ หลายลกั ษณะ ทั้งยารักษาโรค หรอื ไม่วา่ จะเปน็ อาหารเสรมิ ซึง่ ล้วนต้องการ เริ่มเส้นทางการพัฒนา 5
วัตถุดิบสมุนไพรที่มีคุณภาพและความปลอดภัย จึงน�ำไปสู่ข้อก�ำหนดมาตรฐาน พืชสมุนไพรภูมิปัญญาไทย
ในกระบวนการผลติ พชื สมนุ ไพร ตลอดจน นอกจากนย้ี งั มขี อ้ มลู สถานการณผ์ ลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร
ในภาคอุตสาหกรรมในไทยสู่ตลาดโลก แนวทางการพัฒนาพืชสมุนไพรให้กลายเป็น สตู่ ลาดโลก
ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรทไี่ ดร้ บั การยอมรบั ในหลกั สากล อกี ทงั้ ยงั รวมถงึ แนวโนม้ การด�ำเนนิ งาน
ยุทธศาสตร์พัฒนาสมุนไพรแห่งชาติฉบับท่ี 1 เพื่อยกระดับผลิตภัณฑ์สมุนไพรอย่างจริงจัง สมนุ ไพรจากสวนป่า 9
และไทยมีมาตรฐานการผลิตของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์รับรองต้ังแต่วัตถุดิบต้นทาง สู่อาหารเพื่อสขุ ภาพ
อีกด้วย
นอกจากนี้ “จับกระแส NTBs” และ “ขา่ วสนั้ รอบโลก” ยงั มปี ระเดน็ ที่น่าสนใจ เช่น 12โภชนเภสชั
สาธารณสขุ ประกาศ หา้ ม PHOs – ไขมันทรานส์ ในไทยเน่อื งจากอาจกอ่ ให้เกิดอันตราย
ตอ่ รา่ งกาย หรอื ไมว่ า่ จะฝง่ั สหรฐั ฯ ทคี่ ดิ คน้ บรรจภุ ณั ฑแ์ บบใหม่ ในอตุ สาหกรรมสตั วป์ กี ซงึ่ สมุนไพรในตลาดปลายทาง
ใชป้ ระโยชนจ์ ากอะลมู เิ นยี ม (ฟอยล)์ และฟลิ ม์ หมุ้ อาหาร โดยนอกจากจะเพมิ่ ความสะดวกสบาย
ยังชว่ ยลดการเสียของอาหารไดอ้ กี ดว้ ย และบทความอื่นๆ ทน่ี ่าสนใจอกี หลายบทความคะ่ 14From Farm (Herbal)
ทางทีมงาน Early warning ได้คัดสรรสาระเพ่ือท่านผู้อ่านอย่างต่อเนื่อง ท้ังน ี้
หากทา่ นผอู้ า่ นมขี อ้ เสนอแนะหรอื ตอ้ งการขอ้ มลู เพมิ่ เตมิ จากบทความและขา่ วสารเพอ่ื การ to Health Product
เตอื นภยั สนิ คา้ เกษตรและอาหาร สามารถตดิ ตอ่ กองบรรณาธกิ ารไดท้ อ่ี เี มล acfsearlywarning@
gmail.com และสามารถสมคั รสมาชกิ วารสาร Early warning ไดฟ้ รที ่ี www.acfs.go.th คะ่
ทั้งนี้ทางทีมงาน Early warning ได้ปรับโฉมระบบเตือนภัยสินค้าเกษตรและอาหาร
(ACFS Early Warning) ใหม่ โดยจะเริม่ ใชร้ ะบบใหม่ตั้งแต่เดือนมิถนุ ายน 2561 เพือ่ เพม่ิ
ชอ่ งทางการกระจายขอ้ มลู ประเทศคคู่ า้ ใหเ้ ขา้ ถงึ งา่ ยกวา่ เดมิ ไดท้ ่ี http://warning.acfs.go.th
ซึง่ มีความสะดวก รวดเรว็ ใช้งานง่าย และสามารถสง่ ขอ้ มลู ขา่ วสารทางอเี มล ใหแ้ ก่สมาชกิ
ไดต้ รงตามประเดน็ ความสนใจ เชน่ กลมุ่ สนิ คา้ ประเทศ ประเดน็ ปญั หา อกี ทงั้ ยงั เปดิ โอกาส
ให้สมาชิกบอกเลิกรับข้อมูลทางอีเมลได้โดยง่าย หากท่านมีข้อสงสัยประการใด สามารถ
ติดต่อได้ที่ ฝ่ายพฒั นาเทคโนโลยสี ารสนเทศ ศูนย์เทคโนโลยสี ารสนเทศและการส่อื สารมก
อช. โทรศัพท์ 0-2579-4986

ขา่ วสั้นรอบโลก 15

ท่ปี รึกษา สลกั เพ็ชร์ สถานท่ตี ิดตอ่
พงศาพิชณ์
ดร.เสรมิ สขุ นรภมู พิ ภิ ัชน์ กองนโยบายมาตรฐานสินคา้ เกษตรและอาหาร
นายพิศาล สาระศาลนิ ส�ำ นักงานมาตรฐานสินคา้ เกษตรและอาหารแหง่ ชาติ
นายยุทธนา 50 ถนนพหลโยธนิ แขวงลาดยาว เขตจตจุ ักร กรุงเทพฯ 10900
นายวทิ วัสก์ โทรศัพท์: 02-561-4190, 02-561-4204 โทรสาร: 02-561-4088
E-mail: [email protected] / [email protected]
กองบรรณาธกิ าร
นางสาวกลุ วดี ววิ ฒั สวัสดนิ นท์
นายชนวัฒน์ สิทธธิ รู ณ์
นายธวชั ชยั ศีลแสน
นายวรพงศ์ วไิ ลรัตน์
นางสาวจันจริ า ทรพั ยอ์ าภรณ์
นางสาวศศิพิมพ์ บรุ รี ัตน์

2 EARLY WARNING

สถิติการนำเขา – สง ออก ตง้ั แตเดือน ม.ค – ก.ค. 2561

ที่มา : สำนกั งานเศรษฐกจิ การเกษตรโดยความรวมมือกบั กรมศุลกากร

757,458,958,429 สนิ คาสง ออก 5 อนั ดับแรก ม.ค.-ก.ค. หนวย : ลา นบาท
292,183,094,609
ผลิตภณั ฑจากสตั วน ้ำ 112,594,376,263
ขาวและผลิตภณั ฑ 110,209,441,581
ยางธรรมชาติ 96,012,313,747
ผลติ ภณั ฑจากสตั ว 84,337,316,406
ผลไมแ ละผลติ ภัณฑ 81,363,960,783

นำเขา สงออก สนิ คานำเขา 5 อันดับแรก ม.ค.- ก.ค. 73,084,936,666
38,103,341,434
ผลิตภัณฑจากสัตวน้ำ 31,822,487,597
กากและเศษที่เหลอื ใชท ำอาหารสัตว 22,194,691,880
พืชอาหาร 17,960,215,527
พืชน้ำมัน
ผลไมและผลติ ภัณฑ

ตลาดนำเขา 5 อันดบั แรก ม.ค.-ก.ค. ตลาดสง ออก 5 อันดบั แรก ม.ค.-ก.ค.

122.501 มูลคา (ลานบาท) มลู คา (ลานบาท)

92.43 71.05 45.80

40.64 37.55 32.23
26.27
13.19 11.73

จนี ญีป่ ุน สหรัฐอเมริกา เวยี ดนาม มาเลเซยี สหรฐั อเมรกิ า จนี บราซลิ เวยี ดนาม อนิ โดนีเซยี

SPS/TBT NOTIFICATION มี.ค.- พ.ค. 2561

การประกาศมาตรการ (คร้งั ) SPS การประกาศมาตรการ (ครงั้ ) TBT

18% มอนเตรเนโกร 14% ยูกันดา
เคนยา รวันดา
แคนาดา 15% แทนซาเนยี
30% เปรู บราซลิ
12%ยูกันดา เคนยา

47%
13%

11%
26% 14%

ประเด็น ระเบยี บ/มาตรฐาน 87 ประเด็น ระเบียบ/มาตรฐานท่วั ไป 49.27
ระเบียบ/มาตรฐานนำเขาสนิ คาเกษตร 74 ระเบียบวธิ ีการตรวจวิเคราะห 36.59
MRLs 54 ฉลาก/บรรจภุ ณั ฑ 6.83
กกั กนั /ระงบั นำเขา 50 วตั ถเุ จอื ปน 1.46
วตั ถุเจอื ปน 43 อื่นๆ 5.85
ฉลาก 3
อน่ื ๆ 66

EARLY WARNING 3

จบั กระแส

NTBs

สาธารณสขุ ไทย ประกาศ
หา้ ม PHOs – ไขมนั ทรานส์

ไทย เตรียมยกเลิกการใช้ไขมันทรานส์ และอาหารที่มี อนิ โดนเี ซยี ดนั ใบรบั รองทนู า่
สว่ นประกอบของไขมนั ทรานสต์ ง้ั แตป่ ี 2562 เปน็ ตน้ ไป โดย MSC เปน็ มาตรฐานเดยี ว
เมื่อวันท่ี 13 กรกฎาคม 2561 ที่ผ่านมา กระทรวง ของตลาด
สาธารณสขุ ไดป้ ระกาศขอ้ ก�ำหนดอาหารทหี่ า้ มผลติ น�ำเขา้
หรอื จ�ำหนา่ ย นำ้� มนั ทผี่ า่ นกระบวนการเตมิ ไฮโดรเจนบางสว่ น ในการประชุม International Coastal Tuna Business
(Partially Hydrogenated Oils : PHOs) และอาหาร Forum (ICTBF) คร้ังที่ 6 เมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม–
ท่ีมีไขมันทรานส์เป็นส่วนประกอบ ทั้ง โดนัท พาย หรือ 1 มิถุนายน 2561 ณ เกาะบาหลี สาธารณรัฐอินโดนีเซีย
อาหารของทอดต่างๆ พร้อมได้ยืนยันหลักฐานทาง หน่วยงานภาครัฐร่วมกับภาคอุตสาหกรรมทูน่าใน
วิทยาศาสตร์ที่ชี้ว่าไขมันทรานส์เพ่ิมความเสี่ยงต่อการเป็น อินโดนีเซีย น�ำโดยกระทรวงกิจการทางทะเล และ
โรคหัวใจ และหลอดเลือด ซึ่งอาจก่อให้เกิดอันตราย การประมง (MMAF) ได้เห็นชอบร่วมกันที่จะยกระดับ
ตอ่ รา่ งกาย โดยประกาศดงั กลา่ วมผี ลบงั คบั ใชต้ งั้ แต่ 180 วนั การใชป้ ระโยชนใ์ บรบั รองมาตรฐานการผลติ อยา่ งยง่ั ยนื ของ
นบั ต้ังแตว่ ันทป่ี ระกาศ สนิ คา้ ประมง ตามกรอบปฏบิ ตั ขิ อง Marine Stewardship
Council (MSC) มาใช้เป็นมาตรฐานการซ้ือขายทูน่า
จากน่านน้�ำอินโดนีเซีย ภายในปี 2562 โดยจะส่งเสริม
การประสานภาคส่วนท่ีเกี่ยวข้อง เพ่ือสร้างความเข้าใจ
การยอมรับ และความร่วมมือตลอดภาคอุตสาหกรรม
ซึง่ ขณะน้มี ผี ู้ซือ้ รายใหญ่ ผู้ผลิต และแปรรูป และเครือขา่ ย
รา้ นคา้ ปลกี กวา่ 14 แห่ง เข้าร่วมจดั ท�ำขอ้ ตกลงกับภาครัฐ
เพอื่ สง่ เสรมิ การใชป้ ระโยชนท์ รพั ยากรทางทะเล อยา่ งยง่ั ยนื
และอนุรักษส์ ง่ิ แวดล้อม

4 EARLY WARNING

เริม่ เสน ทางการพัฒนา

“พชื สมนุ ไพร”
ภูมปิ ญญาไทยสูตลาดโลก

พืชสมุนไพร (Medicinal Plants) หรือพืชที่มสี รรพคุณ
ทางยาเปน สว นประกอบสำคญั ของ“ยาสมนุ ไพร”ทีเ่ ปน ศาสตรค วามรู
ของชนเผาโบราณทั้งในเอเชียตะวันออก ยุโรป โดยเฉพาะจนี ทมี่ หี ลักฐาน

คมั ภีรการใชประโยชนจากสมุนไพรในการบำบดั รกั ษาโรค
ซงึ่ จะสะทอนใหเหน็ ถงึ ภมู ปิ ญ ญาทางการแพทย
ชนั้ สูงมานับพันกวาปม าแลว

ยาสมุนไพรสวนใหญลวนมีเอกลักษณเฉพาะในแตละทองถิ่น ซึ่งเกิดจากการผสมผสานวัตถุดิบและ

ไอปงคจนค วถาึงมกราูรทใชั้งพสาิษรตอาอนกพฤิษททธิ์กำใาหรลยดาสทมอุนนไคพวรากมลเปานยเพปิษนส“มทดุลรรัพะหยวาสงินธาทตหุ ารงอื ปองญคป ญระากอ”บทพี่ถนื้ ูกฐจาานรขึกอแงลธะรสรามนชตาตอิ

ตำนานวัฒนธรรมขามกาลเวลามาจนถึงปจจุบนั

เมอื่ พชื สมนุ ไพรกลบั มาไดรับความนิยมอีกคร้ัง

สกู ารพัฒนาเปน “ผลิตภัณฑสมนุ ไพร”

แมว้ ทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยจี ะสามารถพฒั นา และสรรสรา้ ง นอกจากน้ีในฐานะสารออกฤทธ์ิที่มีสรรพคุณทางยา
ยาแผนปจั จบุ นั ทเี่ ชอ่ื วา่ มปี ระสทิ ธภิ าพของสารออกฤทธส์ิ งู และ สมุนไพรยังทวีความส�ำคัญก้าวเข้าสู่การพัฒนาในฐานะวัตถุดิบ
ผา่ นการวจิ ยั ทดสอบใหม้ คี ณุ ลกั ษณะ การผลติ และปรมิ าณตวั ยา ทางภาคอุตสาหกรรมหลากหลายประเภท ทั้งอุตสาหกรรม
ทเ่ี ปน็ มาตรฐาน ทวา่ ดว้ ยกระแสนยิ มผลติ ภณั ฑธ์ รรมชาติ ท�ำให้ เกษตรแปรรูป อุตสาหกรรมผลิตยาแผนไทย อุตสาหกรรม
ผู้คนหวนกลับมาสนใจ และให้ความนิยมในวิถีการแพทย์ การผลติ ยาพฒั นาสมนุ ไพร และอตุ สาหกรรมผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร
แผนโบราณ ท่ีมีส่วนผสมระหว่างองค์ความรู้และความศรัทธา รปู แบบต่างๆ เชน่ ยาเมด็ ยาผง ยาแคปซลู ยาฉดี เจล หรอื
ในการรักษามากยิ่งขึ้น ซ่ึงเพ่ือผนวกกับวิทยาศาสตร์ทาง ครมี ทาภายนอก ซง่ึ การพฒั นาสมนุ ไพรดงั กลา่ วนนั้ มผี ลมาจาก
การแพทยท์ พี่ ฒั นาอยา่ งกา้ วกระโดดแลว้ ขอบเขตการวจิ ยั คน้ ควา้ ความต้องการใช้สมุนไพรที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว รวมไปถึง
และศึกษาการใชป้ ระโยชนข์ องสมนุ ไพรในปจั จบุ นั จงึ ขยายตวั การพัฒนาสู่การแปรรูปเพื่อสร้างมูลค่าเพ่ิมของสมุนไพรต่างๆ
อยา่ งกวา้ งขวาง และมกี ารพฒั นาตอ่ ยอดไปสกู่ ารผสมผสานกบั ที่จะตอบสนองความต้องการ และสร้างความหลากหลาย
การแพทยแ์ ผนปจั จบุ นั ทจ่ี ะชว่ ยเพม่ิ มลู คา่ การคา้ สมนุ ไพร เพอื่ ในการใช้ประโยชน์จากสมุนไพร ท่ีแต่ก่อนเป็นเพียง ยาหม้อ
ไปสู่เป้าหมายการรักษาท่ีมีประสิทธิภาพสูงสุด และลดทอน หรือยาต้ม โดยถูกพัฒนาเป็น เคร่ืองดื่มแบบผงพร้อมชงด่ืม
ผลข้างเคียงจากการใช้ยาแผนปัจจุบัน ท่ีสร้างคุณภาพชีวิตให ้ ยาสมุนไพรแคปซูล หรือผลิตภัณฑ์แบบอื่นๆ ท่ีช่วยเพ่ิม
มีความยัง่ ยนื ความสะดวกในการบริโภคมากข้ึน

EARLY WARNING 5

สถานการณก์ ารพัฒนา และการคา้ “สมุนไพร”

ตลาดสมุนไพรโลก ในปัจจุบันการใช้หรือบริโภคสมุนไพรและผลิตภัณฑ์ธรรมชาติเป็นกระแสที่ท่ัวโลกให้ความสนใจ และ
ความตอ้ งการเพม่ิ ขนึ้ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง จากความเชอ่ื ทวี่ า่ “สมนุ ไพรปลอดภยั และเปน็ ธรรมชาติ ไมม่ สี ารตกคา้ งทเี่ ปน็ อนั ตรายตอ่ รา่ งกาย”
พร้อมไดม้ ีการน�ำสมุนไพรมาพัฒนาสร้างมลู คา่ เปน็ กลมุ่ สินคา้ ท้งั ในผลติ ภัณฑ์อาหาร รวมไปถึงผลิตภัณฑ์ความงาม หรือผลติ ภณั ฑ์
ดแู ลสขุ ภาพ ซง่ึ เปน็ การเพม่ิ ความหลากหลายในการใชป้ ระโยชนจ์ ากสมนุ ไพร ทช่ี ว่ ยสรา้ งรายไดอ้ ยา่ งมหาศาล โดยมปี ระเทศทส่ี รา้ ง
รายได้จากสมุนไพร จนกลายเป็นผคู้ า้ ส�ำคัญของตลาดโลก อยา่ งเช่น

“จนี ”ตลาดสมนุ ไพรอนั ดบั 1 ของโลก มสี ดั สว่ นตลาดสมนุ ไพรโลกถงึ รอ้ ยละ 36.2 และสารสกดั

ร้อยละ 24.3 ซง่ึ ตลาดสมนุ ไพรของจีนเปน็ ตลาดตน้ แบบทีส่ ามารถผลักดนั สมนุ ไพรพรอ้ มสร้างช่องทางการจ�ำหนา่ ยผลติ ภณั ฑจ์ าก
สมนุ ไพรสตู่ ลาดโลก สามารถสรา้ งยอดขายไดม้ หาศาล เฉพาะบรษิ ทั ผลติ สมนุ ไพรของจนี 1 แหง่ สามารถจ�ำหนา่ ยผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร
ไดม้ ากถึง 1 แสนล้านบาทต่อปี

“ไททำยไม ” รอ้ ยละ 0.58 และสดั สว่ นของสารสกดั เพยี งรอ้ ยละ 0.2 ทัง้ ๆ
ท่ีไทยเป็นประเทศที่มีความหลากหลายทางชีวภาพ มีจ�ำนวน
นอกจากจีนแล้วนั้น… ผู้ส่งออกสมุนไพรล�ำดับรองลงมาท่ีมี สมุนไพรท่ีสามารถน�ำมาใชป้ ระโยชน์ไดม้ ากกว่า 1,800 ชนดิ
ท่ีสามารถน�ำมาใช้ประโยชน์ท้ังใน ดา้ นการแพทย์ ผลติ ภณั ฑ์
ถงึ ตอ งนำเขาสมนุ ไพรมูลค่าการส่งออกสมุนไพรเป็นอันดับ 2 ก็คือ “อินเดีย” สุขภาพ หรืออาหารเสริม โดยขณะท่ีในประเทศไทยวัตถุดิบ
สมุนไพรที่ถูกน�ำมาใช้ส่วนใหญ่ในปัจจุบัน มักเป็นสมุนไพร
โดยมีสัดส่วนตลาดสมุนไพรร้อยละ 9.1 และสารสกัดร้อยละ ท่ีได้จากการเพาะปลูกแบบผสมผสานในครัวเรือน สมุนไพร
13.6 และอันดับ 3 คือ แคนาดา ท่ีมีเฉพาะสัดส่วนตลาด ท่ีได้จากการเก็บในธรรมชาติ และสมุนไพรน�ำเข้าจาก
สมุนไพรอยู่รอ้ ยละ 6.4 และ อันดับ 4 คือ สหรัฐอเมริกา ท่มี ี ตา่ งประเทศ
สดั สว่ นของตลาดสมนุ ไพรรวมกบั สารสกดั สมนุ ไพรอยทู่ รี่ อ้ ยละ
10.2 ในขณะท่ีประเทศไทย ประเทศผู้ส่งออกสมุนไพร
ล�ำดับที่ 28 ของโลก มีส่วนแบ่งการตลาดสมุนไพรเพียง

“ไททำยไม ” ดว้ ยไทยเป็นประเทศเกษตรกรรม แตจ่ ะเน้นเพาะปลกู พชื
ตอ งนำเขาสมนุ ไพร เศรษฐกิจ ส�ำหรับการค้าเป็นส่วนใหญ่ ในขณะที่มีพื้นท่ี
การเพาะปลกู พชื สมนุ ไพรเพยี งเลก็ นอ้ ย ซง่ึ ผคู้ นสว่ นใหญม่ กั นยิ ม
เพาะปลูกในครัวเรือนไม่เน้นเพาะปลูกเชิงการค้า และด้วย
ยงั ขาดความชดั เจนของมาตรฐานในกระบวนการผลติ จงึ ท�ำให้
ไทยยังจ�ำเป็นท่ีจะต้องมีการน�ำเข้าสมุนไพรจากต่างประเทศ
เป็นจ�ำนวนมาก เพ่ือใชเ้ ป็นวตั ถดุ บิ
หรือน�ำมาผลิตเป็นสารสกดั

6 EARLY WARNING

ส�ำหรบั ใชเ้ ปน็ ส่วนประกอบของยา อาหารเสรมิ และผลติ ภัณฑต์ ่างๆ นอกจากการน�ำเข้าสมนุ ไพรแลว้ นั้น ไทยกม็ ตี ลาดการสง่ ออก
สมุนไพร ทงั้ ในรูปผลติ ภณั ฑ์ความงาม และพชื สมุนไพร โดยมตี ลาดรองรบั อาทิ จีน ญีป่ นุ่ ไต้หวัน เวยี ดนาม และสหรฐั อเมริกา

มูลคา (ลา นบาท) อัตราการขยายตัว (รอ ยละ : ปต อ ป)

รายการ 2559 2560 2561 2559 2560 2561

และเผคลรติือ่ ภงสณั ำฑอาบงำรสุงบผู วิ 84,872.98 (ม.ค.-ก.ค.) 2.77 -2.16 (ม.ค.-ก.ค.)
สมุนไพร 613.53 41.37 -28.14
319.09 การสงออก 50.87 28.01 9.52
สารสกดั สมนุ ไพร -28.06
35,566.71 83,036.82 51,473.32 15.02 8.41 -16.98
เครื่องสำอาง 19,967.53 11.13 -3.82
สารหอมระเหยสกัดจากพืช 440.90 192.98 18.28
0.79
408.47 224.93

การนำเขา

38,557.76 25,757.05

19,204.52 11,522.17

สถิติการนำเขาสมุนไพร สถติ กิ ารสงออกสมุนไพร

หนวย : ลานบาท

40,000.00 35,566.71 38,557.76
35,000.00
319.09 408.47 224.93
30,000.00 613.53 192.98
404.90 51,473.32
25,000.00 25,757.05 84,872.98 83,036.82

20,000.00 19,967.53 19,204.52
15,000.00

10,000.00 11,522.17

5,000.00 ป พ.ศ. ป พ.ศ.

2559 2560 2561 2559 2560 2561

(ม.ค.-ก.ค.) (ม.ค.-ก.ค.)

เครอื่ งสำอาง สารหอมระเหย สารสกัดสมุนไพร สมนุ ไพร เครอื่ งสำอาง สบู และ
สกัดจากพืช ผลติ ภัณฑร ักษาสิว

ไทยยกแผนสนับสนุน ยกระดับผลิตภณั ฑ์ “สมุนไพร” อยา่ งจริงจัง

ความต้องการสมุนไพรไทยในตลาดโลกเพ่ิมสูงขึ้น ท�ำให้แนวโน้มความต้องการสมุนไพรท่ีมีมาตรฐานส่งออกก็เพิ่มขึ้นเช่นกัน
ส่งผลให้ภาครัฐมีแผนเตรียมพัฒนาสมุนไพร ตั้งแต่การเพาะปลูก และการเก็บเกี่ยวให้เป็นไปตามมาตรฐาน Good Agricultural
Practice (GAP) ซ่ึงเปน็ มาตรฐานทร่ี ัฐบาลมีการผลกั ดนั พรอ้ มสง่ เสริมใหม้ ีการผลิตตามมาตรฐานดังกล่าว ตามแผนแม่บทแหง่ ชาติ
วา่ ด้วยการพัฒนาสมนุ ไพร ฉบับที่ 1 ซึง่ แผนดังกลา่ วต้งั เป้าหวงั เพิม่ มลู คา่ ผลิตภัณฑส์ มุนไทยได้มากกว่า 3.2 แสนลา้ นบาท ภายใน
ระยะ 5 ปีข้างหนา้ ...

EARLY WARNING 7

“สมนุ ไพร” ดว้ ยการพฒั นาวทิ ยาการขา้ งตน้ อตุ สาหกรรมผลติ สมนุ ไพร
จงึ ถกู ปรบั เปลยี่ นจากการเกบ็ วตั ถดุ บิ ในธรรมชาติ เปน็ การปลกู
ในเชิงพาณิชย์ โดยผลผลิตท่ีได้ถูกน�ำมาใช้เป็นอาหารเพ่ือ
จากสวนปา่ สอู่ าหารเพอ่ื สขุ ภาพ รับประทาน อาหารเสริมสมุนไพร ในคน หรืออาหารสัตว ์
ตลอดจนถงึ ผลติ ภัณฑแ์ ละโภชนเภสชั อ่ืนๆ

ความสำ� คญั ของสมนุ ไพรไทย สมนุ ไพรและอาหารสขุ ภาพในปจั จบุ นั

สมุนไพรไทย ถือเป็นสมบัติล�้ำค่าที่ส่งเสริมการพัฒนา การพฒั นาสมนุ ไพรเพอ่ื น�ำไปใชป้ ระโยชนท์ งั้ ในรปู แบบตา่ งๆ
ภูมิปัญญาท้องถิ่น และเศรษฐกิจฐานรากของประเทศไทย ทง้ั ในคน หรอื ในสตั ว์ สง่ ผลใหม้ กี ารขยายตวั ของอตุ สาหกรรม
อดีตสมุนไพรผูกพันอยู่กับวิถีด�ำรงชีพร่วมกับธรรมชาติของ และความต้องการของผู้บริโภคต่อสมุนไพร หรืออาหาร
บรรพชน ในฐานะวตั ถดุ บิ ทเ่ี ปย่ี มสรรพคณุ ทางการบ�ำบดั รกั ษา เพื่อสุขภาพที่มีเพิ่มข้ึน ท�ำให้วัตถุดิบตามแหล่งธรรมชาต ิ
สุขภาพ กระทั่งวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเข้ามายกระดับ ไมเ่ พยี งพอตอ่ ความตอ้ งการ น�ำไปสกู่ ารเพาะปลกู พชื สมนุ ไพร
การใชป้ ระโยชนส์ มนุ ไพรใหม้ ศี กั ยภาพสงู ขนึ้ เชน่ การสกดั สาร ดังนั้นจึงมีการพัฒนาการปลูกจากแหล่งท้องถ่ินสู่ภาค
ออกฤทธท์ิ มี่ คี วามบรสิ ทุ ธ์ิ และมปี ระสทิ ธภิ าพในการปอ้ งกนั อุตสาหกรรมเพ่ือให้ตอบสนองต่อความต้องการในการ
รักษาโรคสูงกว่าสมุนไพรสดหรือตากแห้ง หรืออาศัยความร ู้ น�ำสมนุ ไพรมาใชใ้ นรปู แบบตา่ งๆ ซงึ่ ในปจั จบุ นั รฐั บาลไดก้ �ำหนด
ในการผสมตวั ยาทอี่ อกฤทธเิ์ สรมิ ซง่ึ กนั และกนั แนวทางการพฒั นาสมนุ ไพรแห่งชาติฉบบั ที่ 1 พ.ศ. 2560 -
พ.ศ. 2564 ประกอบดว้ ย 4 ยทุ ธศาสตร์ คอื

8 EARLY WARNING

1ยทุ ธศาสตรท์ ่ี ส่งเสริมผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพ ส่งเสริม 2ยทุ ธศาสตรท์ ่ี พฒั นาอตุ สาหกรรม และการตลาดสมนุ ไพร
การปลูกพืชสมุนไพร แปรรูปเบื้องต้น เพอ่ื ไปสูร่ ะดับสากล
อยา่ งมีคณุ ภาพ

3ยทุ ธศาสตรท์ ่ี ส่งเสริมการใช้ประโยชน์ของผลิตภัณฑ์ 4ยทุ ธศาสตรท์ ่ี สร้างความเข้มแข็งของการบริหารและ
สมุนไพรเพ่ือการรักษาโรคและการเสริม นโยบายภาครัฐเพื่อการขับเคลื่อนสมุนไพร
สร้างสุขภาพ เพิ่มการใช้สมุนไพรในระบบ ไทยอยา่ งยง่ั ยืน
สุขภาพ ในการรักษาโรคและเสริมสร้าง
สุขภาพ

ยุทธศาสตร์ดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าอุตสาหกรรมพืชสมุนไพรไทยในปัจจุบันได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก อีกท้ัง
ในปัจจุบันโลกได้เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ จึงเป็นปัจจัยเสริมที่ท�ำให้ความต้องการบริโภคผลิตภัณฑ์สมุนไพรมีเพ่ิมมากข้ึน
สาเหตุที่ผลิตภัณฑ์สมุนไพรได้รับความนิยม เน่ืองจากความเช่ือด้านสรรพคุณและผลข้างเคียงของผลิตภัณฑ์สมุนไพร
ตลอดจนถึงการที่สามารถซื้อได้ในราคาท่ีถูก ส่งผลให้สมุนไพรเป็นท่ีต้องการของตลาดท้ังในประเทศและต่างประเทศ
เป็นอย่างมาก

สมนุ ไพรเกยี่ วขอ้ งกบั อาหารเพอ่ื สขุ ภาพอยา่ งไร?

การมีสุขภาพที่ดีต้องเร่ิมที่จากภายในสู่ภายนอก อาหาร ในปัจจุบันยังคงมีต่อเน่ือง จึงท�ำให้สมุนไพรถูกปรับเปล่ียน
ท่ีรับประทานจึงเป็นพ้ืนฐานส�ำคัญของสุขภาพ ก่อนหน้าน ี้ ใหอ้ ยใู่ นรปู แบบของผลติ ภณั ฑอ์ าหารเสรมิ สมนุ ไพรเพอื่ สขุ ภาพ
คนไทยมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินอาหารตามภาวะ และเพอ่ื ใหผ้ บู้ รโิ ภคมน่ั ใจวา่ ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรทรี่ บั ประทาน
ที่เร่งรีบ ท�ำให้รูปแบบอาหารด้ังเดิมมาเป็นอาหารส�ำเร็จรูป ตอ้ งมีความปลอดภัย ไม่วา่ จะเปน็ สินคา้ เกษตรอนิ ทรยี ์ หรือ
ท่ีอาจมีคุณค่าทางโภชนาการต�่ำ แต่ในปัจจุบันคนเริ่มนิยม ผลิตภัณฑ์สมุนไพรท่ีปราศจากสารเคมี ท่ีส�ำคัญต้องผ่าน
หันมารักสุขภาพมากขึ้นแต่เนื่องจากภาวะความเร่งรีบ กระบวนการตามข้อก�ำหนดมาตรฐานต่างๆ นน้ั เอง

ทำ� ไมตอ้ งมาตรฐาน GAP หลกั เกณฑ์ วธิ กี าร และเงอ่ื นไขการรบั รองคณุ ภาพผลติ ภณั ฑ์
สมนุ ไพร (Quality Thai Herbal Product) กลมุ่ ผลิตภณั ฑ์
พชื สมนุ ไพร? เสริมอาหาร พ.ศ. ๒๕๖๑ เพ่ือสร้างมาตรฐานท่ีดี เป็นท่ี
ขณะน้ีกรมการแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก ยอมรับของสากลในทุกขั้นตอนของการผลิต โดยในฐานะ
อยรู่ ะหวา่ งรา่ งพระราชบญั ญตั ผิ ลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร โดยอยใู่ น ผผู้ ลติ ตอ้ งใหค้ วามส�ำคญั กบั แหลง่ โรงงาน หรอื สถานประกอบ
ข้ันตอนการพิจารณาของส�ำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา การผลิตที่ต้องสะอาดได้มาตรฐาน GMP รวมทั้งผลิตภัณฑ์
ซึ่งร่างพ.ร.บ. ดังกลา่ วได้ระบถุ งึ หลกั เกณฑ์ วิธีการ เงื่อนไข สมุนไพรจ�ำเป็นต้องสร้างความเช่ือม่ันด้านความปลอดภัย
เกีย่ วกบั การผลติ น�ำเข้า ขาย และการเกบ็ รกั ษาผลิตภัณฑ์ ให้ผู้บริโภค จึงต้องมีการรับรองมาตรฐานวัตถุดิบต้นทาง
สมุนไพร และมีข้อก�ำหนดบังคับใช้ที่สอดคล้องกับระเบียบ ซึ่งระเบียบข้างต้น ก�ำหนดการรับรองวัตถุดิบไว้เป็น
กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ว่าด้วย 3 ลกั ษณะ ไดแ้ ก่

EARLY WARNING 9

1. การรบั รองมาตรฐานเกษตรอนิ ทรยี ์ ของกระทรวง 3. การรับรองการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส�ำหรับ
เกษตรและสหกรณ์ (Organic Agriculture) ซ่ึงเป็น พืชสมุนไพร (GAP) พืชสมุนไพรที่ก�ำหนดโดย
มาตรฐานสินคาเกษตรท่ีกําหนดวิธีการผลิต แปรรูป ส�ำนักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ
แสดงฉลาก และจําหนายผลิตผลและผลิตภัณฑ (มกอช) หรือ มกษ. 3502 - 2561 ด้วยข้อก�ำหนด
เกษตรอนิ ทรีย และครอบคลุมถึงผลติ ผลท่ไี ดจากระบบ ความปลอดภัยอาหารเป็นนโยบายหลักของกระทรวง
การผลติ แบบเกษตรอนิ ทรยี ข อง พชื สตั วน ำ้� และปศสุ ตั ว เกษตรและสหกรณ์ โดยมุ่งเน้นให้วัตถุดิบพืชสมุนไพร
รวมท้ังผลิตผลจากปาหรือจากธรรมชาติและผลิตภัณฑ ไดร้ บั คณุ ภาพ ปลอดภยั และเหมาะสมส�ำหรบั การแปรรปู
ทใ่ี ชเ ปน อาหาร หรอื อาหารสตั ว์ โดยขอ้ ก�ำหนดไดอ้ ธบิ าย เป็นผลิตภัณฑส์ มุนไพรตา่ งๆ โดยครอบคลมุ วตั ถุดบิ พชื
ถึงความหมายของคําที่ใชในมาตรฐานสินคาเกษตร สมุนไพรในรูปผลิตผลสด และพืชสมุนไพรท่ีผ่านการ
หลักการของเกษตรอินทรีย์ ขอกําหนดวิธีการผลิตพืช ลดความชนื้ ทง้ั นี้ มกอช. ไดท้ �ำขอ้ ก�ำหนดทางการเกษตร
อนิ ทรยี ์ จนถงึ ขอ้ ก�ำหนดขน้ั ตำ�่ ในการตรวจและมาตรการ ทดี่ สี �ำหรบั พชื สมนุ ไพรอยา่ งชดั เจนตง้ั แตแ่ หลง่ เพาะปลกู
ท่ีควรระมัดระวังภายใต ระบบการตรวจและรับรอง จนถึงการบันทึกข้อมูลและการตามสอบ ซึ่งมี
โดยเปน็ ไปตามมาตรฐานสินคา้ เกษตร : เกษตรอินทรีย รายละเอียดระบุไว้เพ่ือเป็นข้อก�ำหนดและมาตรฐาน
เลม ๑ : การผลิต แปรรูป แสดงฉลาก และจําหนาย แก่แหล่งเพาะปลูกพืชสมุนไพรทั่วประเทศ โดย
ผลติ ผลและผลติ ภณั ฑเ กษตรอนิ ทรยี  (มกษ. 9000 - 2552) สอดคล้องตามพระราชบัญญัติมาตรฐานสินค้าเกษตร
พ.ศ. ๒๕๕๑ ในฐานะมาตรฐานสินค้าเกษตรประเภท
มาตรฐานทัว่ ไป

2. การรบั รองตามระบบการรบั รองแบบมสี ว่ นรว่ ม ทง้ั นค้ี วามปลอดภยั ของวัตถุดบิ พชื สมนุ ไพรนั้นจะส่งผล
(Participatory Guarantee System ; PGS) กระทบโดยตรงตอ่ ผูบ้ ริโภค ท�ำให้หนว่ ยงานทีเ่ กี่ยวข้อง
เปน็ มาตรการส�ำหรบั เกษตรกรที่ตอ้ งการปรบั เปล่ยี นให้ ให้ความส�ำคัญและกระตือรือร้นท่ีจะผลักดันการพัฒนา
เข้ากับเกษตรอินทรีย์มากข้ึน ซึ่งอาจจะมีข้อผ่อนปรน มาตรฐานของสมุนไพรไทยมากขึ้น อีกทั้งวัตถุดิบ
บางประการ โดยชุมชนสามารถเข้ามามีส่วนร่วมใน สมุนไพรมีความส�ำคัญต่อการผลิต ผลิตภัณฑ์สมุนไพร
การก�ำหนดหลักเกณฑ์ การรับรองในแตล่ ะพื้นที่ โดยมี ทมี่ คี ณุ ภาพ ดงั นนั้ มาตรฐานตา่ งๆ จ�ำเปน็ ตอ้ งมขี อ้ ก�ำหนด
ผูร้ บั รองหลักเกณฑด์ งั กลา่ วอีกช้นั หนง่ึ ที่ชัดเจน และให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากลเพ่ือให้
เปน็ ทย่ี อมรบั และสรา้ งความนา่ เชอ่ื ถอื ใหแ้ กผ่ ปู้ ระกอบการ
ของประเทศไทย ในการผลิตให้เปน็ ไปตามหลักสากล

10 EARLY WARNING

“โภชนเภสชั ”
สมนุ ไพรในตลาดปลายทาง

จากสมนุ ไพรธรรมชาตสิ ผู่ ลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพทหี่ ลากหลาย ดว้ ยแรงผลกั ดนั ของเวชศาสตรช์ ะลอวยั (Anti-aging) และ
กระแสคา่ นยิ มผลติ ภณั ฑธ์ รรมชาติ สง่ ผลใหพ้ ฒั นาการของผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรกา้ วไปถงึ ขดี สดุ Pharmaceutical
หรือในฐานะของยาสมนุ ไพร Cosmeceutical หรือเวชส�ำอาง และสดุ ท้าย Nutraceutical หรอื โภชนเภสชั
ซ่ึงเป็นผลิตภัณฑ์อาหารเสริมทีม่ ีสรรพคณุ ในการส่งเสรมิ สขุ ภาพ

นิยามของ ‘โภชนเภสัช’

ผคู้ นสว่ นใหญม่ กั รจู้ กั โภชนเภสชั ในนยิ าม “อาหารเสรมิ ” โภชนเภสัชของภาคอตุ สาหกรรม ครอบคลุมจนถึงบางส่วน
หรือ “ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร” ที่มีรูปแบบการบริโภค ของอาหารฟังก์ชัน (Functional Food) หรืออาหารท่ีมี
คล้ายคลึงกบั ยา คอื อยใู่ นลักษณะของแคปซลู เมด็ ผง หรอื สรรพคุณทางโภชนาการ ส่งเสริมสุขภาพ หรือมีคุณสมบัติ
สารละลาย ทผี่ ลติ จากวตั ถดุ บิ ซงึ่ มสี ารออกฤทธห์ิ รอื สรรพคณุ ปอ้ งกนั โรคสงู กวา่ อาหารทว่ั ไป (Conventional Food) และ
ตามธรรมชาติอยู่แล้วเท่าน้ัน แต่ความเป็นจริง นิยามของ สามารถบรโิ ภคได้ในปริมาณเท่าอาหารปกติ

EARLY WARNING 11

แต่ทั้งนี้ ‘โภชนเภสัช’ อาจถูกก�ำหนดขอบเขตไว้เฉพาะ ต่อการพัฒนาผลิตภัณฑ์และการเข้าถึงตลาดเพ่ือสร้าง
อาหารฟังก์ชันท่ีมีคุณค่าทางโภชนาการหรือสารออกฤทธ ์ิ ชอ่ งทางในการแข่งขนั โดยเฉพาะโภชนเภสัชจากสมุนไพรที่
ในปริมาณสูงตามธรรมชาติ เช่น ผลิตผลพืชที่มีคุณสมบัติ แทบทุกประเทศตีความไว้ว่า “หากระบุสรรพคุณในทาง
ต่อต้านอนมุ ลู อิสระเท่าน้ัน โดยอาจไม่รวมถงึ อาหารฟงั กช์ ัน การรกั ษาแลว้ จะตอ้ งจดทะเบยี นในฐานะยา ไมใ่ ชอ่ าหารหรอื
กลุ่มที่ผ่านการเติมสารอาหารให้ออกฤทธิ์เป็นประโยชน ์ อาหารเสริม” ซึ่งจะท�ำให้ยากต่อการจดทะเบียน การผลิต
ตอ่ รา่ งกาย เช่น เครอ่ื งดมื่ อเิ ลก็ โทรไลต์ เปน็ ตน้ และควบคุมความปลอดภัย ให้ได้ตามมาตรฐานท่ีประเทศ
การตีความขอบเขตกฎหมายของประเทศคู่ค้าที่มีต่อ คคู่ า้ ตอ้ งการ
ผลิตภัณฑ์ ‘โภชนเภสัช’ นั้น จึงมีความส�ำคัญอย่างย่ิง

มาตรการ “โภชนเภสชั ” ของประเทศคคู่ า้ ส�ำคัญ

ตลาดโภชนเภสชั ภณั ฑท์ ยี่ งั มขี อบเขตกำ้� กง่ึ ระหวา่ งอาหาร หรอื ค�ำกลา่ วอา้ งทางสขุ ภาพตามกฎหมายประเทศคคู่ า้ ส�ำคญั
และยานี้ มกี ารเตบิ โตเปน็ อยา่ งมากนบั ตง้ั แตศ่ พั ทด์ งั กลา่ วถกู ที่เพม่ิ สงู ขึ้นอยา่ งต่อเนอื่ ง
นิยามเมื่อเกอื บ 40 ปที ีผ่ า่ นมา โดยเฉพาะในประเทศพัฒนา เช่นเดียวกับอาหารและยา โภชนเภสัชจ�ำเป็นต้องม ี
เชน่ สหภาพยโุ รป สหรฐั อเมรกิ า หรอื ออสเตรเลยี ทผี่ คู้ นหนั การควบคุมตลอดกระบวนการผลิตจนถึงวางจ�ำหน่าย
มาใหค้ วามส�ำคญั ตอ่ การบรโิ ภค ‘อาหารเปน็ ยา’ ตามศาสตร์ เพื่อสร้างความม่ันใจและความปลอดภัยแก่ผู้บริโภค
ตะวนั ออก สงิ่ ทส่ี ะทอ้ นถงึ ความนยิ มของโภชนเภสชั คอื งานวจิ ยั ในวงกวา้ ง โดยประเทศทมี่ ขี อบขา่ ยกฎระเบยี บดา้ นโภชนเภสชั
คุณสมบัติและสรรพคุณสุขภาพจากแหล่งพันธุกรรมพืช ท่ีนา่ สนใจ ได้แก่
และสตั ว์ รวมถงึ ตวั เลขการยน่ื ขอจดทะเบยี นทรพั ยส์ นิ ทางปญั ญา

สหรัฐอเมรกิ า

แม้กฎหมาย Federal Food, Drug and Cosmetic Act กต็ อ่ เมอ่ื ผลติ ภณั ฑว์ างจ�ำหนา่ ยในทอ้ งตลาดแลว้ (ไมต่ อ้ งขอ
(FFDCA) ขององค์การอาหารและยาสหรัฐฯ (U.S. Food Pre-Market Approval) ก็ตาม แต่สถานประกอบการ
and Drug Administration) จะครอบคลมุ ถงึ อาหารท่วั ไป ผลิตโภชนเภสัชภายใต้กฎหมาย DSHEA ก็ต้องผ่าน
ทม่ี สี ว่ นประกอบทเ่ี ปน็ สมนุ ไพร หรอื New Dietary Ingredient มาตรฐานข้ันต้นในการปฏิบัติที่ดีและเป็นปัจจุบันของ
(ส่วนประกอบอาหาร/วัตถุเจือปนอาหารที่ไม่เคยมี สถานประกอบการ (Current Good Manufacturing Practice:
ประวัติการจ�ำหน่ายในตลาดสหรัฐฯ ก่อนวันท่ี 15 ตุลาคม (CGMP) ทตี่ อ้ งควบคมุ การผลติ ตลอดกระบวนการ และมกี าร
2537) แต่ส�ำหรับผลิตภัณฑ์ที่เป็นโภชนเภสัชน้ัน ไม่มี ติดฉลากผลิตภัณฑ์ การระบุส่วนประกอบโภชนาการ และ
กฎหมายหรือระเบียบก�ำกับควบคุมโดยตรง นอกจาก การกลา่ วอา้ งสรรพคณุ ท่เี ป็นไปตามระเบยี บ 21 CFR 101
กฎหมาย Dietary Supplement, Health and Education พร้อมทั้ง U.S.FDA ยังได้เปิดช่องทางร้องเรียนกรณีได้รับ
Act (DSHEA) ฉบบั ปี 2537 (1994) ทค่ี รอบคลมุ ถงึ อาหารเสรมิ อันตรายหรอื ความผดิ ปกติจากการบรโิ ภคโภชนเภสัชดว้ ย
ทมี่ สี ว่ นประกอบหรอื เปน็ ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร ท�ำใหโ้ ภชนเภสชั
ส่วนใหญ่ท่ีเข้าข่ายการตีความของกฎหมาย DSHEA ก็จะ
สามารถขนึ้ ทะเบยี นเปน็ อาหารเสรมิ ได้
ทั้งนี้ แม้วา่ ผู้ผลิตโภชนเภสชั ทีเ่ ขา้ ขา่ ยขึน้ ทะเบยี นภายใต้
DSHEA จะมชี อ่ งทางและโอกาสทเี่ ปดิ กวา้ งกวา่ ผลติ ภณั ฑย์ า
โดยเฉพาะกระบวนการก�ำกบั ควบคมุ ทผี่ อ่ นปรนกวา่ เชน่ U.S.
FDA จะสามารถใชอ้ �ำนาจก�ำกบั ดแู ลหรอื ทบทวนความปลอดภยั

12 EARLY WARNING

สหภาพยโุ รป Nutraceuticals, Foods for Special Dietary Uses, Foods
for Special Medical Purpose, Functional Foods and
สหภาพยุโรปมีแนวทางการก�ำกับควบคุมโภชนเภสัชที่ Novel Food) Regulations, 2016 ครอบคลมุ ทง้ั อาหารเสรมิ
คล้ายกับสหรัฐฯ คือก�ำกับดูแลไว้ในกฎหมาย Directive อาหารท่ีมวี ัตถุประสงค์พิเศษ อาหารทางการแพทย์ อาหาร
2002/46/EC ทก่ี �ำกบั ควบคมุ การขนึ้ ทะเบยี นและมาตรฐาน ฟงั กช์ นั และโภชนเภสชั ทั้งนี้ ระเบยี บดังกลา่ วไดก้ �ำหนดให้
ของสารเสรมิ โภชนะ พรอ้ มทง้ั มหี นว่ ยงานดา้ นความปลอดภยั โภชนเภสัชเป็นกลุ่มผลิตภัณฑ์ท่ีมีประโยชน์ด้านการ
อาหารแหง่ สหภาพยโุ รป (European Food Safety Authority ส่งเสริมสุขภาพ มีข้อควรระวังและข้อบ่งชี้การใช้ประโยชน์
: EFSA) ด�ำเนนิ การศกึ ษาวจิ ยั ดา้ นความปลอดภยั คณุ สมบตั ิ ในระดับเดียวกับอาหารเสริม รวมทั้งให้ระบุฉลาก
ดา้ นโภชนาการ หรอื ผลกระทบทางสรรี วทิ ยา (Physiological อย่างชัดเจนว่าเป็น “Nutraceuticals” และ “not for
Effects) ไว้ส�ำหรบั อ้างอิง medical use” (หา้ มใช้เพอื่ การรักษาโรค)
แตท่ ง้ั นี้ นอกจากตอ้ งปฏบิ ตั ติ ามขอ้ ก�ำหนดของผลติ ภณั ฑ์ ทั้งนี้ ระเบียบท่ีครอบคลุมผลิตภัณฑ์โภชนเภสัชของ
กลุ่มอาหารเสริมแล้ว ผู้ผลิตโภชนเภสัชจ�ำเป็นต้องค�ำนึงถึง FSSAI ไดม้ ผี ลบงั คบั ใช้แลว้ ตั้งแต่วนั ที่ 1 มกราคม 2561
การกลา่ วอ้างทางโภชนาการหรอื สรรพคณุ (Nutritional &
Health Claims) บนฉลาก ใหเ้ ปน็ เพยี งการกลา่ วอา้ งปรมิ าณ ออสเตรเลยี
สารอาหาร วิตามิน เกลือแร่ ท่ีส�ำคัญหรือมีประโยชน์ต่อ
การส่งเสริมสุขภาพ และไม่ใช่ออกฤทธ์ิในการบ�ำบัดรักษา ออสเตรเลียมีแนวทางก�ำกับควบคุมเวชภัณฑ์ทางเลือก
ซ่ึงจะเข้าข่ายต้องจดทะเบียนสถานประกอบการและ ของออสเตรเลียผา่ นกฎหมาย Therapeutics Goods Act
ผลิตภัณฑ์เป็นยาโดยทันที และจะต้องปฏิบัติการติดฉลาก ท่ีประกาศในปี 2532 (1989) และระเบยี บ Therapeutics
เปน็ ไปตามมาตรฐานของสหภาพยโุ รป Regulation (EU) No. Goods Regulations ที่ประกาศในปีถัดมา โดยแม้จะมี
1169/2011, การใช้ข้อความกล่าวอ้างทางโภชนาการหรือ ความพยายามในการก�ำหนดกฎหมายควบคุมผลิตภัณฑ์
สรรพคุณเฉพาะท่ีได้ขึ้นทะเบียนหรืออนุญาตไว้แล้วตาม ท่ีมีสรรพคุณทางยา เช่น ผลิตภัณฑ์สมุนไพร อาหารเสริม
Regulation (EU) No. 1924/2006 และหากส่วนประกอบ จนถงึ ผลติ ภณั ฑอ์ โรมาและยาอยา่ งตอ่ เนอื่ ง แตก่ ย็ งั ไมส่ ามารถ
ของโภชนเภสัชน้ันไม่มีประวัติถูกจ�ำหน่ายเชิงพาณิชย์หรือ ด�ำเนินการประกาศกฎหมายให้เป็นรูปธรรมแทนกฎหมาย
การบริโภคในสหภาพยุโรปก่อนเดือนพฤษภาคม 2540 และระเบียบเดิมได้ ท�ำให้สินค้ากลุ่มเวชภัณฑ์และยาของ
จ�ำเป็นต้องได้รบั การจดทะเบียนตามระเบียบ Novel Food ออสเตรเลียในปัจจุบัน ถูกแบ่งออกเป็นสินค้าที่ต้อง
ซง่ึ ไดป้ รับปรงุ ใหมเ่ ม่ือปี 2558 เป็น Regulation (EU) No. ขนึ้ ทะเบยี น (Registered) หรอื จดทะเบยี นทว่ั ไป (Listed) โดย
2015/2283 และอ้างอิงการแสดงค่าปริมาณสารอาหาร ขน้ึ อยกู่ บั ระดบั ความเสย่ี งตอ่ ผบู้ รโิ ภคของผลติ ภณั ฑแ์ ตล่ ะชนดิ
อา้ งองิ ทคี่ วรไดร้ บั ตอ่ วนั (Dietary Reference Values: DRV)
ของ EFSA ด้วย
ท้ังนี้ แม้จะมีเสียงวิพากษ์วิจารณ์เก่ียวกับมาตรฐาน
ก า ร ท ด ส อ บ ส ร ร พ คุ ณ ห รื อ ค ว า ม ป ล อ ด ภั ย ข อ ง ย า
อนิ เดีย ท่ีข้ึนทะเบียนหรอื จดทะเบยี นทวั่ ไป รวมท้งั แนวทางควบคมุ

ในฐานะประเทศเอเชียใต้ท่ีเป็นผู้น�ำทั้งด้านโภชนเภสัช โภชนเภสัชภายใต้โครงสร้างกฎหมายของออสเตรเลีย
และเวชส�ำอาง ผลติ ผลสมนุ ไพรและงานวจิ ยั ทเ่ี ปดิ กวา้ งท�ำให้ จะไม่ชัดเจนนัก แต่หน่วยงาน Therapeutic Goods
อุตสาหกรรมด้านผลิตภัณฑ์ของสมุนไพรพัฒนาทัดเทียมกับ Administration (TGA) ของออสเตรเลียก็มีอ�ำนาจก�ำกับ
ประเทศชั้นน�ำของโลก และท�ำให้อนิ เดียมีระเบียบท่กี �ำหนด ควบคุมผลิตภัณฑ์ท่ีผ่านการวางตลาด เช่น การเฝ้าระวัง
ขอบเขตการบงั คบั ใชต้ ่อโภชนเภสัชอยา่ งชดั เจน ความปลอดภัยและประสิทธิภาพในการออกฤทธิ์หรือ
โดยเมื่อปี 2559 หน่วยงานก�ำกับดูแลความปลอดภัย สรรพคณุ ของผลติ ภณั ฑท์ ง้ั ทเี่ ปน็ Registered/Listed รวมทงั้
อาหารแห่งอินเดีย (The Food Safety and Standards ก�ำกบั ควบคมุ การโฆษณาหรอื กลา่ วอา้ งสรรพคณุ ผา่ นกฎหมาย
Authority of India : FSSAI) ได้ประกาศระเบียบ Food TherapeuticGoods Advertising Code 2007 (TGAC) เพอื่
Safety and Standards (Food or Health Supplements, เป็นมาตรการคุ้มครองผูบ้ ริโภค

EARLY WARNING 13

From Farm (Herbal)
to Health Product

1 จากฟารม โดยมมี าตรฐานทใ่ี ชร บั รอง
วตั ถดุ บิ ผลติ ภณั ฑส มนุ ไพร
“ผลติ ภณั ฑส มนุ ไพร”
Good Agricultural Practice (GAP)
ผลติ ภณั ฑส มนุ ไพร : จากแหลง เพาะปลกู สมนุ ไพรสตู ลาดผบู รโิ ภค
ปจ จบุ นั ไดม กี ารพฒั นาอตุ สาหกรรมผลติ สมนุ ไพร มาตรฐานรบั รองการปฏิบัติทางการเกษตรท่ีดี
สำหรบั สมนุ ไพร (GAP) ทเ่ี ปน มาตรฐาน
และเปลย่ี นจากการเกบ็ สมนุ ไพรตามธรรมชาติ เปน การเพาะปลกู
เชงิ พาณชิ ย แตเ นอ่ื งจากกอ นหนา นป้ี ระเทศไทยยงั ไมม แี นวทาง ทีก่ ำหพนืชดสโมดนุ ยไพมรกตอ้ังชแ.ตทแี่จหะคลรงเอพบาคะลปุมลวูกตั ถุดิบ
ควบคมุ มาตรฐานจากตน ทางทช่ี ดั เจน จงึ รว มยกรา งระเบยี บ
Participatory Guarantee System (PGS)
มาตรการ เพอ่ื พฒั นายกระดบั การผลติ อยา งครบวงจร
ระบบการรับรองแบบมีสวนรวม เปนมาตรการสำหรับ
การปรับเปล่ียนใหเ ขากบั เกษตรอินทรยี 

2 การแปรรปู Organic Agriculture

จากกระแสการพฒั นาสมนุ ไพรจนกลายเปน็ ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรในรปู แบบตา่ งๆ ยงั มกี ารพฒั นา มเปาตดน รามฐนาากตนารเรฐกเาษกนษตทรตคี่ อรรนิแอบทบบรคยีทล ่เีเมุกปก้อื น าหรรนะผนุบลตบิตอจตรดัาะมกบมาบรากตนาริเวรฐผศาลนติ
สมนุ ไพรเปน็ ผลติ ภณั ฑเ์ สรมิ หรอื โภชนเภสชั (Nutraceuticals) ในรปู แบบ แคปซลู เมด็ มกษ.9000-2552
หรอื ผง ซงึ่ โภชนเภสชั นน้ั มนี ยิ ามครอบคลมุ จนถงึ บางสว่ นของอาหารฟงั กช์ นั (Functional
Food) ท่ีมีคุณค่าทางโภชนาการ หรือสารออกฤทธ์ิปริมาณสูงตามธรรมชาติ ทั้งน้ี 3 ตลาดการคาสมุนไพร
กฎระเบยี บ และมาตรการ ของโภชนเภสชั ยงั กำ้� กง่ึ อยรู่ ะหวา่ งอาหารและยา จงึ ตอ้ งควบคมุ
กระบวนการผลติ ถงึ การวางจำ� หนา่ ยรวมทง้ั การจดทะเบยี นสถานประกอบการผลติ อยา่ งรดั กมุ ตลาดสมนุ ไพรไทย ปจั จบุ นั มลู คา่ การสง่ ออกผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร
เพอื่ สรา้ งความมน่ั ใจ และความปลอดภยั ตอ่ ผบู้ รโิ ภค ในปี 2561 ชว่ งเดอื น ม.ค – ก.ค อยทู่ ่ี 51473.32 ลา้ นบาท และ
สมนุ ไพรกวา่ 192.98 ลา้ นบาท โดยตลาดมกี ารขยายตวั เพม่ิ ขนึ้
มาตรฐานกระบวนการการผลติ ทจ่ี ะมหี ลกั เกณฑค วบคมุ กระบวนการผลติ อยา่ งตอ่ เนอื่ ง
ในสถานประกอบการประกอบดว ยหลกั เกณฑส ำคญั 2 ระบบ ไดแ ก

Good Manufacturing Practice : GMP

ผใลนิตกภรGะณั MบฑPวสนซมกง่ึ นุ าเปไรพผนรลหเิตลปโกันดเเยกกเณณนฑนฑกทห าี่ดรรใีอื ปนขอกองากกรำนัผหลแนติลดอะพขาห้ืนจดัาฐราคนวหทารมจ่ีอื เำสเีย่ปงน
ทอี่ าจเปน อันตรายตอผูบริโภค

Hazard Analysis and Critical Control Point: HACCP DISCOUNT

HACCP (การวิเคราะหอ ันตรายและควบคุมความเสี่ยง ณ จดุ วิกฤต)ิ
เปนกรอะรนั ะบตบบรวกานายกรจจาารดั กผกเลชาิตอ้ืรคอจณุุลาหนิ ภาทารรพยีหแรสลือาะผรคลเควิตมาภมี ัณแปลฑละอสสดม่ิงภุนแัยไปพลทรกีใ่ใชปหใลป นอรกมาาศอรจนื่คาๆวกบคมุ
14 EARLY WARNING

ขา่ วสน้ั
รอบโลก

ฟิลิปปินส์ผลักดันฟาร์มทูน่าคร้ังแรกของประเทศ

ฟลิ ปิ ปนิ ส์ เผยพยายามผลกั ดนั การท�ำฟารม์ ปลาทนู า่ เปน็ ครงั้ แรก ในดา้ นตา่ งๆ รวมถงึ ดา้ นอาหารสตั วน์ ำ้� ทง้ั นก้ี ระชงั เลยี้ งปลาปดิ
ทจ่ี งั หวดั ซามาร์ (Samar) โดยส�ำนกั งานประมง และทรพั ยากร ทไ่ี ดร้ บั การถา่ ยทอดเทคโนโลยจี ากญป่ี นุ่ เปน็ กระชงั แบบปดิ ทม่ี ี
ทางนำ�้ (Bureau of Fisheries and Aquatic Resources :BFAR) เสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลางขนาด 50 เมตร ซงึ่ จะสามารถใชเ้ ลยี้ งปลากวา่
ได้ปรึกษาขอค�ำแนะน�ำจากญ่ีปุ่น ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านการ 1,000 ตวั เปน็ ระยะเวลา 6-12 เดอื นจนไดข้ นาดทพ่ี รอ้ มจบั ขาย
เพาะเลยี้ งปลาทนู า่ โดยจดุ ประสงคใ์ นครงั้ นเี้ พอ่ื ปรกึ ษาเกยี่ วกบั
การเพาะเลี้ยงปลาทูน่าครีบเหลืองในกระชัง ท้ังนี้ญี่ปุ่นได้
ท�ำการพฒั นากระชงั ซง่ึ จะสง่ มอบใหท้ างการทอ้ งถนิ่ และมอบให้
ชาวประมงตามชายฝง่ั เปน็ ผดู้ แู ล โดยโครงการดงั กลา่ วเปน็ การ
รว่ มมอื กนั ของหนว่ ยงานองคก์ ารความรว่ มมอื ระหวา่ งประเทศ
ของญี่ปุ่น และผู้เช่ียวชาญจาก Feedmix ซ่ึงลูกปลาทูน่าจะ
ถกู จบั มาจากแหลง่ ธรรมชาตเิ พอ่ื น�ำไปเพาะเลย้ี ง ในกระชงั โดย
หนว่ ยงาน BFAR จะสนบั สนนุ ชาวประมงทอ้ งถนิ่ ทเี่ พาะพนั ธป์ุ ลา

ภาคอุตฯ สัตว์ปีกสหรัฐฯ คิดค้นบรรจุภัณฑ์แบบใหม่

ผปู้ ระกอบการผลติ สตั วป์ กี รายใหญข่ องสหรฐั ฯ ไดม้ กี ารคดิ คน้
บรรจุภัณฑ์เน้ือสัตว์ปีกรูปแบบใหม่ ซ่ึงใช้ประโยชน์จาก
อะลมู เิ นยี ม (ฟอยล)์ และฟลิ ม์ หมุ้ อาหาร เพอ่ื เพมิ่ ความสะดวก
สบาย ลดการเสยี ของอาหาร และชว่ ยยดื อายใุ นการเกบ็ รกั ษา
เนอ้ื สตั วป์ กี จะถกู บรรจแุ บบสญู ญากาศบนถาดฟอยลแ์ บบใหม่
ทจ่ี ะชว่ ยในการก�ำจดั ออกซเิ จนสว่ นเกนิ จากอาหาร และเพมิ่ อายุ
ในการเกบ็ รกั ษาแบบแชเ่ ยน็ มากขน้ึ โดยถาดดงั กลา่ วสามารถทน
อณุ หภมู สิ งู ไดต้ งั้ แต่ 40-400 องศาเซลเซยี ส ในสภาพรปู ลกั ษณ์ ซง่ึ นบั วา่ เปน็ ทางเลอื กใหมท่ เ่ี ปน็ มติ รตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม เมอื่ เทยี บกบั
คงเดิม นอกจากน้ีถาดดังกล่าวยังสามารถรีไซเคิลได้ 100% พลาสตกิ ทใ่ี ชอ้ ยา่ งแพรห่ ลายทวั่ ไปนอกเหนอื จากการใชบ้ รรจภุ ณั ฑ์

ดดั แปลงบรรยากาศ (Modified Atmosphere Packaging :
MAP) ทเ่ี รม่ิ ไดร้ บั ความนยิ มเพม่ิ ขนึ้
ท้ังน้ี ผู้ประกอบการผลิตสัตว์ปีกรายใหญ่ ช้ีผู้บริโภคจะม ี
ความต้องการบรรจุภัณฑ์แบบใหม่เพ่ิมข้ึน เน่ืองจากผู้บริโภค
สามารถลอกฟิล์มหุ้มอาหารและสามารถใช้ประโยชน์ส�ำหรับ
เปน็ ภาชนะปรงุ อาหารไดท้ นั ที ซง่ึ จะชว่ ยเพมิ่ ความสะดวกสบาย
ใหก้ บั ผบู้ รโิ ภคบางรายทไี่ มต่ อ้ งการสมั ผสั เนอ้ื สตั วป์ กี ทไ่ี มส่ กุ

EARLY WARNING 15

ส ิถ ิตการนำเ ขา – สงออก ัจบกระแส NTBs

ัต้งแตเดือน ม.ค – ก.ค. 2561

เ ิ่รมเ สนทางการพัฒนา

“ ืพชสมุนไพร”

ภูมิ ปญญาไทยสูตลาดโลก

สมุนไพร “โภชนเภสัช”

จากสวนปาสูอาหารเพื่อสุขภาพ สมุนไพรในตลาดปลายทาง

ACFS ปที่ 10 รายไตรมาส เดือนกรกฎาคม-กันยายน 2561 ชำระคาฝากสง เปน รายเดอื น
ใบอนุญาต เลขท่ี 96/2551
EWAARRNLINYG ปณ.เกษตรศาสตร 10903

วารสารเพื่อการเตือนภยั สนิ คาการเกษตรและอาหาร

สำนกั งานมาตรฐานสินคา เกษตร
และอาหารแหงชาติ (มกอช.)
50 เกษตรกลาง บางเขน ถนนพหลโยธนิ
แขวงลาดยาว เขตจตจุ กั ร กรงุ เทพฯ