Pedagog gazetasi

1956-yil TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI GAZETASI 2020-yil

Ma'naviy-ma'rifiy gazeta 4(1005)-son, noyabr, 2020-yil

Monolog Gender tenglikni Jahon amaliyotida Yangi O'zbekistonda
emas, dialog ta'minlash yo'lida maktab ta'limi ta'lim tendensiyalari
kerak (3-bet) (4-bet) (7-bet)
(1-2-betlar)

Insonni tili qalbi
yomonlashishiga ko‘ra yomonlashadi.

Qalb quduq misolidir. Til esa chelak.
Chelak quduqda borini olib chiqadi.

Yoshlarga ta’lim-tarbiya berish, asosan, o‘quv
jarayonida amalga oshiriladi. Ta’lim-tarbiya muassasasi
sharoitida o‘qituvchining rahbarligi ostida amalga
oshiriladigan o‘quv jarayoni didaktikaning predmeti
hisoblanadi. “Agar mendan sizni nima qiynaydi?, - deb
so‘rasangiz, farzandlarimizning ta’lim – tarbiyasi, deb
javob berardim”, deb ta’kidlagan edi Prezidentimiz
Sh.M.Mirziyoyev.

Abdulla Avloniy ta’kidlaganidek: “Ilm inson uchun
g‘oyat oliy va muqaddas fazilatdir. Ilmsiz inson mevasiz
daraxt kabidir”. Bunday ogʻriqli muammoni hal qilishda
mamlakatimizdagi barcha ta’lim turlarida katta islohotlar
amalga oshirilmoqda. Ta’lim turlaridan biri hisoblanmish
va yurt kelajagini taraqqiy ettirishda salmoqli xizmat
qiladigan maskan bu - oliy ta’lim hisoblanadi.
Oliy ta’lim muassasalarida boʻlajak mutaxassislar
tayyorlanadi va bunda ta’lim jarayoni faoliyatning asosiy
qismi hisoblanadi. Bugungi kun pedagogikasida oʻquv
jarayoni professor-oʻqituvchi va talabaning oʻzaro
hamkorligida amalga oshiriladigan faoliyatdir.
Mamlakatimizda oliy ta’limning maqsadi intellektual
salohiyatli, ma’nan yetuk, iqtisodiy va texnikaviy
taraqqiyotga hissa qoʻshadigan yuqori malakali,
raqobatbardosh mutaxassislar yetishtirishdan iborat. Shu
ma’noda Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev o‘z

ma’ruzalaridan birida oliy ta’limga e’tibor qaratib “…nafaqat
akademik ilm-fanni, balki oliy o‘quv yurtlaridagi ilm-fanni yanada
rivojlantirish muhim vazifa hisoblanadi”, degan edilar.

Davlat buyurtmasi, talabi va oliy ta’limning maqsadiga mos
keladigan yetuk kadrni tayyorlash jarayonida professor,
oʻqituvchi va talaba orasidagi munosabat, muloqot va hamkorlik
quyidagi koʻrinishlarda amalga oshiriladi:
1. Auditoriyada amalga oshiriladigan dars (ma’ruza, amaliy,
seminar va laboratoriya) mashgʻulotlarida.
2. Auditoriyadan tashqari ishlardagi faoliyatda (fan va mustaqil
ish topshiriqlari yuzasidan suhbatlar).
3. Ustoz-shogird doirasidagi faoliyatda.
4. Guruh murabbiyi faoliyatida va boshqalarda.

Bugungi kun muammosi mustaqil fikrlovchi, oʻz sohasini
xalqaro talablar darajasida egallagan, muammoli vaziyatlarda
kreativ fikr yuritadigan mutaxassislarni yetishmasligidir. Bu
muammoning sabablaridan biri ta’lim turlarida oʻqituvchi va
talaba oʻrtasidagi muloqotni toʻgʻri yoʻlga qoʻyilmaganidir.

"ZIYO" JAMOASI MUNOJAT "BAYROG'IMIZ - TDPU
"Talabalar teatr YO'LCHIYEVA FAXRIMIZ" Chilonzor
studiyalari festivali"da nomli bayram tumanidagi 8 ta
3-o'rinni egalladi. bilan uchrashuv tadbiri o'tkazildi. maktabni
tashkil etildi. otaliqqa oldi.
@qwertygod_bot www.tdpu.uz
Aloqa [email protected]

Monolog emas, dialog kerak

(davomi)

Dastlab, auditoriyadagi dars (ma’ruza, amaliy, seminar va fikrni qabul qilish madaniyati va eng asosiysi, talabaning darsdagi Masalan, buyuk alloma Zamaxshariy “Tilingdan chiqqan
laboratoriya) mashgʻulotlarida va undan tashqarida amalga faol ishtiroki ta’minlanadi. Dialog janjalga, oʻzaro hurmatsizlikka, sadaqang (ya’ni, pandu nasihating va ma’viza-yu hasanang)
oshiriladigan holatlar haqida fikr yuritamiz. Oliy ta’lim oʻquv tarbiyasizlikka sababchi boʻlmasligi kerak. Bunda oʻqituvchining ba’zan qo‘lingdan chiqqan sadaqangdan xayrliroqdir” degan edi.
faoliyatida professor-oʻqituvchi va talaba oʻrtasidagi muloqotda, oʻrni, salohiyati, viqori, salobati va yaxshi suhbatdoshligi muhim Ya’ni ustoz, murabbiyning talabaga berayotgan ta’lim va tarbiyasi
asosan, oʻqituvchi ma’lumot beruvchi, bilim ulashuvchi, talaba oʻrinni egallaydi. Bizningcha, pedagog va talaba orasida juda mana shunday maqomga ega. Abu Nasr Farobiy o‘zining
esa tinglovchi, oʻzlashtiruvchi sifatida “vazifa” bajarmoqda. Bu yaqinlik, erkin muloqot qilish imkoniyati va ochiqlik boʻlishi bilan “Namunali ta’lim” haqidagi risolasida shunday yozgan: “Aql o‘z
muloqotni adabiyotda, teatr shahnalarida qoʻllaniladigan birga oraliq masofa (interval) boʻlishi shart. Bu talabani nooʻrin harakatini avval seziladigan narsalarga, keyin esa aqlga muvofiq
“monolog” koʻrinishidagi muloqot deb atashimiz mumkin. taltayishdan, erkinlikni suiste’mol qilishdan, oʻzaro yo‘sinda, ya’ni xossalarni sintez qilishga yo‘naltirishi ma’qul”. Ya’ni
Monolog - sahna yoki boshqa adabiy asar ishtirokchisining oʻz- hurmatsizlikdan saqlaydi. Darslarda amalga oshirilgan dialog talabalar bilishi kerak bo‘lgan materialni ularga asosan ikki xil
oʻziga yoki oʻzgalarga qaratilgan, javob talab qilmaydigan nutqidir. talabada oʻqib-oʻrganishga nisbatan tashqi va ichki motivlarni yo‘sinda tushuntirish foydali bo‘ladi, deb hisoblagan. Dastlab,
Ma’ruza va amaliy mashgʻulot darslarida oʻqituvchi mavzu shakllantiradi va rivojlantiradi, talabani faollashtiradi. Faollik sezishga yaqin narsalarni oldingi o‘ringa qo‘yish, so‘ngra aqlga
doirasidagi materiallarni monolog tarzda qanchalik toʻliq va muayyan manbalar bilan uzviy bogʻlangan boʻlib, ular inson yaqin narsalarni olg‘a surish lozim, deb aytgan. Ya’ni har bir
toʻgʻri bermasin talabaning oʻzlashtirish koʻrsatkichi qoʻyilgan oliy ehtiyojlari bilan belgilanuvchi ichki manbalar, inson hayoti va ustoz va murabbiy ta’limda ham, tarbiyada ham shogirdga
maqsad darajasida boʻlmaydi. Bunga asosiy sabab talabaning faoliyatining ijtimoiy sharoitlarida aniqlanuvchi tashqi manbalar koʻrsatmali namuna boʻlishi va amalda shogirdga mehrini bera
darsda passiv tinglovchi sifatida ishtirok etganidir. Monolog va shaxsiy manbalardir. Koʻrinib turibdiki, toʻgʻri tashkil qilingan olishi kerak. Mazkur fikr ta’lim berish bilan birga tarbiyaga ham
termini mazmunidan kelib chiqilsa, ma’ruzachi mavzu va oʻtkazilgan dialog talaba imkoniyatlarini keng ochib bera oladi. foydalidir. Ustoz shogirdi bilan alohida (invidual) ish olib borsa,
mazmuniga berilib gapiraveradi, oʻz dunyosida “chiroyli rol Qadimda ta’limning suqrotcha suhbat (ta’lim oluvchini guruh murabbiyi esa talaba bilan ham butun guruh a’zolari
oʻynayveradi”, ammo talaba diqqati 15-20 minutdan soʻng uni muammoli savollarga javob topishga undash asosida tashkil davrasida, ham yakka tartibda ish olib boradi. Ushbu faoliyatda
anglashdan, tushunishdan charchaydi va oʻzlashtirishi past etilgan ta’lim) va dogmatik o‘qitish (bilimlarni yodlash va ustoz va murabbiydan shaxsiy namuna, halollik, adolatlilik,
boʻladi. Ma’ruzachi yuqorida qayd etilgan mahoratini namoyish takrorlash) kabi turlaridan ham foydalanilgan. Bu ham biz mehribonlik, oʻzganing yutugʻidan quvonish, qaygʻusiga sherik
qilish jarayonida talaba diqqatini darsga jalb qilish mexanizmlari aytgandek ustoz va shogird oʻrtasidagi dialog hisoblanadi. boʻlish, muammoni hal qilishda amaliy yordam koʻrsatish kabi
bilishi va uni amalda qoʻllay olishi kerak boʻladi. Mavzu hayotiy Zamonaviy ta’limda esa bular ilmiy jihatdan ancha insoniy fazilatlar samimiy ma’noda talab etiladi. Bu ustoz va
misollar orqali, talabaning bevosita ishtirokini ta’minlagan holda takomillashgan holda tadqiq qilingan. Masalan, mening talabalik talaba oʻrtasidagi dialogda oʻzini namoyon qiladi.
yoritilsa, koʻzlangan maqsadga erishiladi. Shuning uchun
bugungi kunda darslarda bir qator interaktiv metodlardan davrimda ustozim dotsent P.Adilov chizma geometriyadan Ustoz oʻz shogirdi bilan asosan ilm-fan, uning muammolari va
foydalanish tavsiya etilmoqda. olimpiada masalalarini berar va yechimini bajarishimni talab qilar yechimlari toʻgʻrisida tadqiqot ishlarini olib borsa-da,
edi. Ba’zan qisqa muddatda, ba’zan haftalab masalaga yechim shogirdning tarbiyasiga boʻlgan e’tiborini bir soniyaga ham
Qariyb 30 yil davomida mamlakatimizdagi ta’lim tizimiga yangi topar edim. Ayrim hollarda masala yechimini topa olmas unutmaydi. Chunki shogirdi uning el oldidagi yuzi hisoblanadi.
pedagogik texnologiya, interaktiv metodlar, axborot- edim. Ustoz hech qachon masala yechimini darrov aytmas, Ustoz-shogird an’analarini sharq allomalaridan oʻrganish
kommunikatsion texnologiya kabi terminlar kirib keldi. Ammo ammo shu masala doirasidagi yechimi biroz oson boʻlgan maqsadga muvofiqdir. Shu ma’noda professor S.S.Bulatovning
haligacha bu texnologiya va metodlarning amaliy tatbiqi fanlar va masalalar berar edi, ya’ni meni haligi masalaning yechimiga ustoz-shogird odoblariga bagʻishlangan bir qator ilmiy
mavzular kesimida klassifikatsiya qilinmagan. Har kim darsda yoʻnaltirar edi. Bu holat meni izlanishga, kitob oʻqishga, turli adabiyotlarini oʻqib-oʻrganish mumkin. Guruh murabbiyiga
bilganicha, xohlaganicha tatbiq qilib kelmoqda. Agar ulardan masalalar yechishga, kreativ fikrlashga majbur qilar edi. Ustoz talabaning shartli ravishdagi “ota va onasi” deb qarashimiz
maqsadga muvofiq va oʻrinli foydalanilsa, u talabalar fikr bilan masalalar yechimi doirasida koʻp suhbat va ijodiy mumkin. Talaba guruh murabbiyiga oʻz quvonchlarini, dardlarini
yuritishga, tahlil qilishga, darsda “gapirishga”, qoʻyilgan tortishuvlar oʻtkazar edik. va muammolarini ayta olishi kerak. Talabaga bunday sharoitni
muammoni hal qilishga, oʻz pozitsiyasini himoya qilishga murabbiy yaratishi shart. Buning uchun murabbiyda sir saqlay
yoʻnaltiradi. Bunda didaktik oʻyin, muammoli ta’lim, hamkorlikda Endi ustoz-shogird va guruh murabbiyi faoliyatida oʻqituvchi olish, insonni qadrlash, kibrga berilmaslik kabi xislatlar boʻlishi
oʻqitish texnologiyalarining oʻrni beqiyos. Ayniqsa, talabani faol va talaba oʻrtasidagi munosabatlar haqida fikr yuritaylik. Sharq kerak. Bunda talaba va murabbiy oʻrtasida oʻzaro ishonchga
muloqotga jalb qilishda interaktiv (oʻzaro muloqot) metodlarning allomalari bilim olishning asosiy qonuniyatlariga faqat o‘qitishni asoslangan suhbat - dialog boʻlishi kerak. Buyuk allomalardan biri
oʻrni va amaliy ahamiyati katta. emas, balki axloqiy tarbiyalashni ham yetakchi o‘ringa qo‘ygan Zamaxshariy aytganlaridek: “Yoki ilmli bo‘l, yoki ilmga tayanib ish
tutadigan bo‘l, loaqal ilmni tinglab eshitadigan bo‘l, ammo
Oʻqitishda interaktiv metod bu - oʻqituvchi va talabaning dialog to‘rtinchisi bo‘lma, chunki kasodga uchrab halok bo‘lasan”.
yoki suhbat koʻrinishidagi hamkorligi hisoblanadi. Dialog - ikki
kishi oʻrtasidagi ogʻzaki muloqot, suhbat demakdir. Xulosa qilib aytganda, oliy ta’limdagi oʻquv va tarbiyaviy
faoliyatda har doim professor-oʻqituvchi va talaba oʻrtasida
Ma’ruza va amaliy mashgʻulot darslarida oʻqituvchi va talaba, samimiy suhbat - dialog qilish imkoniyati yaratilishi lozim.
talaba va talaba, talaba va oʻqituvchi dialogi tashkil qilinsa, qizgʻin Shundagina darslarimizda qiziqarli suhbatlar, sogʻlom raqobat,
munozara, muloqot madaniyati va doimo “uygʻoqlik” vujudga sifatli oʻzlashtirish jarayoni amalga oshadi. Bunda barcha
keladi. Shuningdek, talaba tomonidan muammoli vaziyat hamkasblarimizga, talabalarga sabr-toqat, izlanuvchanlik,
yechimini izlash, tayyor yechim yoʻllari bilan birga oʻzgacha ijodkorlik, bagʻrikenglik va foydali ilm tilab qolamiz.
yondashuvlar amalga oshiriladi. Bu talabani kreativ fikrlashga va
oʻz gʻoyasining asosini isbotlashga undaydi. Oʻqituvchi va talaba A.N. Valiyev
oʻrtasidagi dialogda oʻzaro hurmat, oʻzganing fikrini qadrlash, oʻz Texnologik ta’lim fakulteti Murabbiylar kengashi raisi, dotsent
gʻoyasi (fikri)ni asoslay olish, notoʻgʻri fikr bildirgan shaxsni toʻgʻri
B.I.Yuldashev
Texnologik ta’lim fakulteti Yoshlar bilan ishlash boʻyicha dekan

muovini

Gender tenglikni ta’minlash masalalari bo‘yicha onlayn
seminar o‘tkazildi

Ziyo

jamoasi

muvaffaqiyatlari

Bugungi kunda gender tenglik – O‘zbekiston “Adolat” SDP Siyosiy organlariga saylovlarda deputatlikka Teatr ko'zgu emas, balki shisha degandi bir faylasuf. Odamlar
samarali iqtisodiy va ijtimoiy teatrga aktyorlarning ko'z yoshlarini ko'rish uchun emas, balki o'z
taraqqiyotning muhim omillaridan biriga Kengashi a’zolari, O‘zbekiston nomzodlarni ko‘rsatishda xotin-qizlar ko'z yoshlarini his qilish uchun borishadi. TDPUning "Ziyo" jamoasi
aylanmoqda. Davlatimiz rahbari “Hozirgi OTMlarning talaba-yoshlari o'rtasida o'tkaziluvchi “Talabalar teatr
kunda har bir xotin-qiz demokratik Musulmonlar idorasi xodimlari, Xalq uchun 30 foizlik kvota belgilanishi studiyalari” festivalining mintaqaviy saralash bosqichda a'lo darajada
jarayonlarning kuzatuvchisi emas, balki ishtirok etishdi. Bundan avvalgi chorak final bahslarida ham "Eng
faol va tashabbuskor ishtirokchisi deputatlari Toshkent shahar Kengashi muhim va ahamiyatlidir. Shu nuqtai yaxshi spektakl" yo'nalishi bo'yicha birinchilikni qo'lga kiritgan
bo‘lmog‘i shart”, deb ta’kidlagani ham universitetimizning "Ziyo" jamoasi, ushbu bosqich bahslarida ham
bejizga emas. Shu bois mamlakatimizda deputatlari ishtirok etdi. Onlayn nazardan, turli loyihalar va tadbirlarda 1-o'rinni qo'lga kiritib, final bosqichiga yo'llanmani qo'lga kiritishgan
xotin-qizlarning o‘z imkoniyatlarini edi. Mashaqqatli mehnat, chuqur izlanish va harakatlar sabab "Ziyo"
to‘laqonli ro‘yobga chiqarishlari uchun seminardagi ma’ruzalarda ayollarni turli kasalliklardan himoya jamoasi “Talabalar teatr studiyalari” festivalining final bosqichida
barcha shart-sharoitlarni ta’minlash 3-o’rinni egalladi. Barchani ushbu muvaffaqiyat bilan tabriklaymiz,
davlat siyosati darajasiga ko‘tarilib, bir mamlakatimizda ayollarning huquq va qilish, oiladagi ma’naviy muhitni yanada "Ziyo" jamoasiga esa butun universitet nomidan minnatdorchilik
qator amaliy ishlar olib borilmoqda. bildiramiz. Odam bolasi qalbiga titroq sola olish, o'z san'ati bilan
Xususan, joriy yilning 4-noyabr kuni erkinliklarini himoya qilish, gender yaxshilash, xotin-qizlarning tibbiy jamiyatni yaxshilikka chorlay olish - bu haqiqiy mo'jiza. Sizning
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat ijroingizda yana ko'plab mo'jizalarni ko'ramiz deb umid qilib qolamiz.
pedagogika universiteti va O‘zbekiston tenglikning qonuniy asoslari, ayollarga madaniyatini oshirish, ularning Siz bizning faxrimizsiz!
“Adolat” SDP Ayollar qanoti Respublika
Kengashi hamkorligida “Xotin-qizlarning qilinayotgan g‘ayriinsoniy hatti- zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni
ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, gender
tengligini ta’minlash va ayollarga xarakatlarning sabablari va oqibatlari egallashiga yordam berish, erta
nisbatan zo‘ravonliklarni oldini olish -
mamlakatdagi islohotlarning muhim soha mutaxassislarning bu yo‘nalishdagi nikohlarning oldini olishga yo‘naltirilgan
omili” mavzusida onlayn-seminar
o‘tkazildi. Tadbirda Nizomiy nomidagi takliflari va kutilayotgan yechimlarga loyihalar, seminar va davra suhbatlarini
TDPU xotin-qizlar maslahat Kengashi
a’zolari va professor-o‘qituvchilari, atroflicha to‘xtalib o‘tildi. So‘zga chiqqan o‘tkazish o‘ziga xos ahamiyatga
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis
Qonunchilik palatasi deputatlari, ma’ruzachilar tomonidan ijtimoiy-siyosiy ega.Yurtimizda xotin-qizlarning

faol ayollar jamiyat taraqqiyotining salohiyatini yanada rivojlantirish,

yetakchi kuchi ekanligi alohida yetakchilik qobiliyatini kuchaytirish,

ta’kidlanib, yurtimizda xotin-qizlar siyosatchi, rahbar va jamoat arboblari

huquqlari va erkinligini ta’minlashning sifatida o‘zlarini namoyon qilishga imkon

mustahkam huquqiy bazasi yaratadi. Shu bilan birga, bu

shakllantirilgani, ularning mamlakatimiz mamlakatimizda olib borilayotgan

hayotining barcha jabhalarida faol ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, axborot va

ishtirokini ta’minlashga qaratilgan keng mafkuraviy islohotlar jarayonida xotin-

ko‘lamli chora-tadbirlar amalga qizlarning ishtirokini kengaytirishda o‘z

oshirilayotgani qayd etildi. Davlat va samarasini berishi shubhasiz.Seminarda

jamiyatni boshqarishda xotin-qizlarning bugungi kunda ayollarni qiynayotgan

ishtirokini kengaytirish maqsadida milliy muaamolar va ularning yechimida

saylov qonunchiligimizda siyosiy to‘g‘risi borasida muhokama etilib,

partiyalar tomonidan hokimiyat vakillik tegishli chora-tadbirlar belgilandi.

Balandlarda hilpirayver bayrog'im! Munojat Yo'lchiyeva bilan uchrashuv tashkil
etildi
Dunyo istalgan mamlakat, hududni uning
bayrog‘i orqali taniydi. Bayroq, xuddi inson Yaxshi san’at asari yurakdan-yurakka to’g’ri
chehrasi misol, o‘zida mamlakatning turmushi, yetib boradi. Chunki san’at tarjimaga muhtoj
o‘tmishi va buguni haqida dastlabki va emas. O’zining noyob iste’dodi bilan nafaqat
ko‘pincha aniq tasavvurlarni taqdim etadi. Vatanimizda balki, butun dunyo sahnalarida ham
18-noyabr — O‘zbekistonning milliy tanilib ulgurgan, an'anaviy musiqamizning eng
ramzlaridan biri — davlat bayrog‘i qabul yorqin yulduzlaridan biri Munojat Yo’lchiyeva
qilingan kun. Bu yil xalqaro maydonda mustaqil noyob ovozi, mahoratli ijrosi bilan ko’plab
O‘zbekiston bayrog‘i hilpirab turganiga 29 yil muxlislariga ega. 27-noyabr kuni Nizomiy
to‘ldi. Shu munosabat bilan Nizomiy nomidagi nomidagi Toshkent davlat pedagogika
Toshkent davlat pedagogika universiteti universitetida mumtoz qo'shiqlarning betakror
tomonidan “Bayrog‘imiz – faxrimiz, g‘ururimiz!” nomli ma’naviy-ma’rifiy tadbir tashkil etildi. An’anaviy ijrochisi O‘zbekiston xalq artisti Munojat
hamda onlayn shaklda o‘tkazilgan tadbirda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi maslahatchisi Odina Yo’lchiyeva bilan uchrashuvi bo’lib o’tdi.
Jamoliddinova, unversitet Yoshlar bilan ishlash bo‘yicha prorektori Feruza Madraximova, Uchrashuv ochiq suhbat shaklida o’tkazilib,
Maktabgacha ta’lim fakulteti dekani Muxabbat Mirsoliyeva hamda professor-o‘qituvchilari va talaba- talabalar maqom san’ati, ijodkorning ijod yo’liga
yoshlar ishtirok etdi.Bayram tadbirida universitet miqyosida “Balandlarda hilpirayver bayrog‘im!” oid savollariga javob oldi. Tadbir davomida
shiori ostida o‘tkazilgan videoroliklar tanlovi g‘oliblari taqdirlandi. Tadbir yakunida iqtidorli talabalar Munojat Yo’lchiyeva bilan birgalikda ijro etilgan milliy kuy-qo’shiqlar, barchaga ko’tarinki
tomonidan tayyorlangan badiiy chiqishlar yig‘ilganlarga bayramona kayfiyat ulashdi. kayfiyat ulashdi. Ko’plab nufuzli xalqaro tanlovlarda ishtirokchisi Munojat Yo’lchiyeva bilan
o’tkazilgan bunday uchrashuvlar talaba-yoshlarning san’atni qalban tushunishga, ruhan
Dilafruz Aytbayeva qabul qilishga, qadrlashga bir turtki vazifasini o’taydi, desak aslo mubolag’a bo’lmaydi.
TDPU matbuot kotibi

Jahon amaliyotida maktab ta'limi
rivojlanishining tendensiyalari

Maqolada xalqaro ta'lim tizimlarining umumiy ta'lim to'g'risidagi Jahon Deklaratsiyasi (Jomtien, 2. Ijtimoiy munosabatlarning tabiati va iqtisodiy boshqarishning yangi metodologiyasida aks
rivojlanish tendensiyalari muhokama qilinadi. ettirilgan degan xulosaga kelish muhimdir.
Maktab ta'limini tashkil etishning invariantlari 1990) ta'limning quyidagi asosiy jihatlari va rivojlanish darajasi jamiyatning yanada ochiq Xalqaro universitetgacha ta'lim tizimining
aniqlanadi va tahlil qilinadi. XXI asrda ta’limni rivojlanish tendensiyalari bir qator yo’nalishlarni
rivojlantirish strategiyalarining obyektiv g'oyasi tamoyillarini o'z ichiga oladi: turini yaratdi. Bunday jamiyatlarda asosiy o'z ichiga oladi:
tuzildi. Bugungi ta’lim tizimidagi innovatsion
yangilanishlarni, boshqarish usullari to’g’risidagi hamma uchun ta'lim olishning mavjudligi, e'tibor insonning qobiliyatlarini erkin aniqlashga Birinchi holat. Ta'lim standarti kutilgan
bilimlarni sintez qilish maqsadida, XXI asr natijalar ko'rinishidagi ta'lim maqsadlari sifatida
ta’limini rivojlantirish strategiyalarining obyektiv tenglikka urg'u berish, o'quv natijalariga qaratilgan. ko'rib chiqiladi. Maktab ta'limining har bir
g'oyasi tuzildi. darajasi uchun kompetensiyalar shaklida,
XX asrning so'nggi o'n yilligi. Bu butun xalqaro e'tiborni qaratish, boshlang'ich ta'limning 3. Ko’plab ta'lim tizimlarida boshqalarning kutilayotgan o'quv natijalariga erishishga e'tibor
ta'lim tizimlari uchun yangi kontseptual qaratgan holda o'rta ta'limni tashkil etish
g'oyalarni, rivojlanish yo'llarini jadal izlash vositalari va doirasini kengaytirish, o'quv yutuqlarini o'zlashtirishga moyillik bor. istiqbollari, chet el pedagogik hamjamiyatida
davriga aylandi, chunki ijtimoiy rivojlanish ta'lim maktab va umuman ta'lim tizimining uzluksiz
jarayonini oldindan belgilangan maqsadlarga muhitini boyitish, sheriklik aloqalarini 4. Ta'limning tabiati pragmatik bo'lib, rivojlanishini rejalashtirish uchun asosiy shart
muvofiq ravishda takomillashtirish uchun o'z sifatida ko'rib chiqilgan.
vaqtida o'zgartirishlarni talab qildi. Jamiyatdagi mustahkamlash. “ziyrakliksiz, samoviy meditatsiyasiz,
ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar yosh avlodni Ikkinchi yo’nalish. Islohot kutilayotgan
o'qitish va tarbiyalashda yangi jihatlarni belgilab Jomtien Deklaratsiyasiga muvofiq, asosiy ta'lim ideallashgan muhitda yuz beradi” natijalarga erishishni baholashning xalqaro
berdi, universitetgacha bo'lgan ta'lim darajasiga mezonlarini hisobga olgan holda amalga
yangi talablarni qo'ydi va o'qitishning an'anaviy ehtiyojlari ko'lami va ularni qondirish usullari oshiriladi, masalan:
usullarini tubdan qayta ko'rib chiqishni talab 1. Matematik va tabiiy fanlar bo'yicha TIMSS
qildi. Shuning uchun, XX asrning so'nggi muayyan mamlakatlar va madaniyatlarga qarab Bugungi kunda jamiyat hayotining siyosiy va (Third International Mathematics and
choragida ko'plab mamlakatlar uzluksiz ta'lim Science Study);
tizimida muhim daraja sifatida, o'rta umumiy farq qiladi va vaqt o'tishi bilan muqarrar ijtimoiy-iqtisodiy tomonlarini globallashtirish 2. PISA (Programmer
ta'limning tarkibi va mazmunida chuqur va ko'p for International Student Assessment) dasturi;
qirrali islohotlarni o’tkaza boshladilar. ravishda o'zgarib turadi. Jamiyatga jarayonlari, XXI asr ta'limining yangi o'rni va 3. PIRLS o'qish qobiliyatini xalqaro o'rganish
XX asrning so'nggi choragida. Dunyoning (Progress in International Reading Literacy
yetakchi mamlakatlari, jamiyatni jadal integratsiyalash ushbu jamiyatning harakter va ahamiyatini anglash, shuningdek, Study).
rivojlantirish maqsadida, aholining ta'limi va Uchinchi yo’nalish. Bolalarning tabiiy psixologik
ta'lim sohasidagi o'xshash muammolarni hal xususiyatiga bog'liq. Shu sababli, ta'lim milliy universitetgacha ta'lim sifatining yangi va fiziologik rivojlanish bosqichlarini va mehnat
qilish zaruratiga duch kelganda, o'zlarining bozori talablariga «muvofiqlashtirish»
maktab ta'lim tizimini faol ravishda xususiyatga ega, ba'zi hollarda esa tushunchalari xorijiy davlatlar o'rta ta'lim ehtiyojlarini hisobga olgan holda maktab
o'zgartirishga kirishdilar. Umuman olganda, tuzilmasi takomillashtiriladi.
G.I.Vanyurixin ta'kidlaganidek, chet elda olib subemntsional xususiyatga ega. Umuman tizimining rivojlanish jarayonlariga sifatli ta'sir
borilayotgan islohotlar mazmuni ta'limning (Davomi kelasi sonlarda)
global maqsadlariga "jahon sivilizatsiyasi olganda, xorijiy mamlakatlarda ta'lim tizimlari va ko'rsatishi aniq.
rivojlanishidagi asosiy ijobiy tendensiyalarni Sirojiddin Buriyev
ta'minlash"ga e'tiborni qaratish zarurligini o'quv jarayonini tashkil etishning muhim 1980-yillarning o'rtalaridan boshlab Dunyoning "Pedagog" gazetasi muharriri
hisobga oldi.
prinsiplari sezilarli farqlarni namoyon etadi va rivojlangan davlatlari umumiy o'rta ta'limining
Xalqaro ta'lim tizimlarining umumiy rivojlanish
tendensiyalarini ko'rib chiqish bizga maktab umumiy tendensiyalar, qoida tariqasida, o'ziga milliy tizimlariga xos bo’lgan yangi
ta'limini tashkil etishning invariantlarini
aniqlash va tahlil qilish, XXI asrda ta’limning xos milliy shakllarda namoyon bo'ladi. xususiyatlarni o'zlashtira boshladi, shu
rivojlanish strategiyalari to'g'risida obyektiv fikr
berish imkonini beradi. Dastlab biz qayd Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot jumladan:
etadigan narsa, xorijiy mamlakatlarda maktab
islohotlarini ikki guruhga bo'lish mumkin. Dasturi inson rivojlanishi to'g'risidagi
Ulardan biri mamlakat taraqqiyoti uchun ta'lim
tizimining yuqori samaradorligini oshirish ma'ruzalarida Inson taraqqiyoti indeksidan - integral o'quv maqsadlarining fan
motivlariga, ikkinchisi esa ma'lumot olish
imkoniyatini yengillashtirish va shu tariqa (Inson taraqqiyoti indeksi) foydalanadi - har yili maqsadlaridan ustunligi;
ijtimoiy adolatni tasdiqlash va barchaga teng
ta'lim imkoniyatlarini berishga asoslanadi. mamlakatlarda o’tkaziladigan taqqoslash va - boshlang'ich ko'nikmalarni shakllantirish
Argumentlarning birinchi guruhi jamiyatning
iqtisodiy, texnokratik vazifalarini amalga yashash darajasi, savodxonlik, ta'lim va uzoq usulini o'qitishda, faoliyatga asoslangan
oshiradi, ikkinchisi - ijtimoiy. Barcha uchun
umr ko'rish uchun tadqiq qilinadigan hudud, yondashuv bilan cheklanish;

insoniy potensialining asosiy belgisi - o'qishga vakolatli yondashuvni amalga

hisoblangan. oshirish;

Tadqiqotlardagi ma'lumotlar shundan dalolat - o'quvchilarning maktab ta'limi sifatini

beradiki, inson rivojlanishi indeksi yuqori baholashning yangi tizimiga o'tish;

bo'lgan mamlakatlar, yuqori texnologiyali post- - o'quvchilar va o'qituvchilar o'rtasidagi

industriyadan keyingi jamiyatning shakllanishi munosabatlardagi avtoritarizmni hamkorlikka,

bilan ajralib turadigan mamlakatlardir. Bu o'quv faoliyatidagi sheriklikka almashtirish.

mamlakatlarda, birinchidan, ta'limni va uning Uchinchi ming yillikda dunyoning aksariyat

ma’zmunini tashkil qilish doimiy o’zgarishlarga rivojlangan mamlakatlarida keng qamrovli

uchramoqda, shu jumladan, maktab ta'limi kompetensiya va ko'nikmalar nuqtai nazaridan

uchun mutlaqo yangi talablar qo'yilmoqda, kutilayotgan natijalar shaklida, o'rta ta'lim

ikkinchidan, bu davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy natijalarini aniqlash paradigmasi qabul qilindi.

rivojlanishida yuqori natijalarga erishish vositasi Xalqaro hamjamiyat buni maktab o'quvchilariga

sifatida qaraladi. hayotiy vaziyatlarni hal qilishda malakali

Inson taraqqiyoti indeksi V.B.Mironov ta'limni bo'lishga va bitiruvchilarga hayot davomida

rivojlantirish istiqbollarini o'rganib chiqib, samarali ishlashga imkon beradigan, shaxsga

postindustriyadan keyingi rivojlanayotgan yo'naltirilgan ta'limni yaratish uchun asos

mamlakatlarning o'ziga xos xususiyatlarini sifatida ko'radi.

quyidagilar bilan taqqosladi: Tadqiqot nuqtai nazaridan, xalqaro amaliyotda,

1. Bugungi mamlakatlar uzoq madaniy o'rta ta'lim tizimidagi "ish"

an'analarga ega bo'lgan barqaror siyosiy va natijasiga ko’ra, kompetensiyalarni ta'lim

ijtimoiy-iqtisodiy tizimlardir. mazmuni sifatida tanlash va o'quv jarayonini

TDPUda ungan mashhurlar: Dilshod Rajab

Dilshod Rajabning shoʻx va ravon, yodlash juda oson, goʻzal sheʼrlari boshlangʻich sinf Dilshod Rajabning she’rlari o’zining soddaligi, bir nafasda o’qilishi, ravonligi va xalqchilligi bilan
darsliklarining (matematikadan tashqari) deyarli hammasidan joy olgan. Shoirni tanishtirishga ham ajralib turadi. Shoir she’rlarida so’z o’yinlaridan ham mohirlik foydalanadi. Buni “Jumboq
hojat bo’lmasada, shuni aytib o’tish kerak-ki, Dilshod Rajab – Shofirkon tumanida tug‘ilgan va bola”, “So’zboylovchi”, “Harflarga hazil(lashma)”, “Bosh harfi olinsa”, “Ehtiyot shart” kabi bir qator
Nizomiy nomidagi TDPU filologiya fakultetini tamomlagan. Filologiya fanlari nomzodi, olim. she’rlarida kuzatishimiz mumkin.
Shoirning tinimsiz ijodiy mehnati tufayli “Otamning bog‘i”, “Daryo ko‘ngil”, “Jilvon o‘g‘loni”,
“Alifbo”, “Sanoq”, “Sukut sarhadi”, “Poyezdning bolasi” kabi she’riy va nasriy kitoblari yuzaga Dilshod Rajabning manzara sheʼrlarida favqulodda topqirlik yaqqol koʻzga tashlanadi. U
kelgan. Istiqlol davri oʻzbek bolalar adabiyotining oʻziga xosligi anʼanaviy mavzularda yozilgan qalamga olinayotgan mavzuning eng xarakterli jihatlarini badiiy obraz darajasigacha koʻtarib,
asarlarning ham poetik mazmuniga, ham badiiy ifodasiga koʻra yangilanganligida koʻzga yumor bilan
tashlanadi. Bundan tashqari, bu davr adabiyotida, ayniqsa, sheʼriyatida shoʻro davriga xos katta estetik mazmunni yengil va taʼsirchan tarzda yosh kitobxon qalbiga yetkaza oladi. Uning
boʻlmagan topqirlik – manzara sheʼrlar, rasmli sheʼrlar, savolli sheʼrlar, raqamli sheʼrlar kabi bir sheʼrlarini oʻqigan yosh kitobxon oʻzi kunda koʻrib-bilib yurgan, lekin deyarli eʼtibor bermagan
qator ijodiy izlanishlar, adabiy eksperimentlar amalga oshirildiki, bu hol bolalar shoirlarining narsa-hodisalarning favqulodda nafis va topqirlik bilan chizilgan manzaralaridan hayratga
poetik nigohigʻoyat oʻtkirligidan dalolat beradi. Shu jihatdan, bugungi oʻzbek bolalar sheʼriyatida tushadi. Muhimi shundaki, bu manzaralar shunchaki chizilmaydi, balki ularga salmoqli ijtimoiy-
Dilshod Rajab o’z o’rniga ega shoirlardan biri. estetik vazifa singdirilgan boʻladi. Shu tariqa, bolalarga atalgan, sirtdan qaraganda “quvnoqqina”
Shoir bugungi bolalar adabiyoti haqida so’z yuritar ekan shunday deydi: sheʼr oʻziga xos tarzda falsafiy mazmun bilan boyitilganligini kuzatamiz. Shu jihatdan shoirning
- Bugungi bolalar adabiyoti meni uncha ham qoniqtirmaydi. Bolalar shoir-yozuvchilari bor. “Otamning bogʻi” (1996), “Daryo koʻngil” (1997) kabi sheʼriy toʻplamlariga kiritilgan bir turkum
Lekin “yarq” etib koʻzga tashlanadigan, yaxshi maʼnoda “shov-shuv” boʻladigan asarlar sheʼrlari xarakterlidir.
yaratilmayapti-da. Bu oʻzi oson ish ham emas. Lekin bolalar kitobxonligi bilan bolalarga yaxshi
asarlar kam yaratilayotganini bogʻlash toʻgʻri emas. Bular boshqa-boshqa masala. Koʻpincha Bundan tashqari yozuvchi ijodida faqat dardi, hayoli qorin to'ydirish, ozini nafsini o'ylaydigan
bolalar kam oʻqiyotganiga sabab qilib, yaxshi asarlar kam yozilayotganini koʻrsatishadi. Aslida insonlar timsoli ham qattiq tanqid ostiga olib yozilgan she'rlari ham mavjudki, buni o'qigan
agar bola oʻqiyman, desa shu paytgacha yaratilgan oʻzbek va jahon bolalar adabiyotining sara kitobxon darrov sergak tortadi. Bunday she'rlardan “Kungaboqar “ni olaylik,
namunalari toʻlib-toshib yotibdi. Shunday ekan, kitob oʻqimaslikka hech qanday bahona ham,
asos ham yoʻq. Bolalar koʻp kitob oʻqishi kerak, mayli keyinchalik qaysi soha egasi boʻlmasin, ular Kungaboqar chindanam
avvalo, inson. Kitob esa Inson qalbini, didini tarbiyalaydi. Men, kitob va adabiyotni eng tengsiz Menga juda yoqadi.
ustozlarim, deb bilaman. Adabiyotsiz hayot yo`q. Adabiyotdan yiroq inson to`laqonli shaxs U doim yorug ’likka,
sifatida kamol topmaydi. Yuksaklikka boqadi.
Shoir ijodkor bo`lish uchun nima qilmoq kerak degan savolga:
- Har bir inson bolalikdan tabiatga mehr bilan ulg`ayishi kerak. Faqat ijodkor bolalarni emas, Lekin hamma ham unga
umuman, hamma o`g`il-qizlarni tabiatga yaqinlashtirish kerak. Texnika, ilg`or texnologiyalar Shu ko ’z bilan qaramas.
aqlni charxlashi aniq. Tabiat, maftunkor borliq esa, betakror zavq-shavq beradi. Qalbga
jo`shqinlik tuhfa etadi, qalbni tarbiyalaydi deya javob beradi. Va, shoirning: «Har faslning o‘z Ba’zilar bor hayotda
xislati bor», degan satrlari nihoyatda rost, hayotiy. Ayniqsa, bizning jannatmonand yurtimizda Fikri-zikri qorin, nafs.
shunday: har bir faslning o‘z fayzi, tarovati bor. Shu xususida men ham yozgan edim:
Yurtimizning to‘rt fasli, Farqi yo ’qdir ularga
Bizga atalgan asli: Qay tomonga boqishi.
Yoz – ochiq ayvonimiz,
Kuz to‘kin dasturxondir. Ular uchun muhimi
Qish – momiq choponimiz, Pistasini chaqishi.
Bahor – yashil maydondir! - deya qo’shimcha qiladi shoir. Darhaqiqat, yuqoridagi fikrlardan kelib
chiqib va shoirning ijodiga nazar tashlash orqali shuni aytish mumkinki, tabiat ham shoirga Dilshod Rajab shuningdek mustaqillik davrida davriy matbuotda yuzga yaqin chiqishlar qildi.
ilhom manbai bo’lib xizmat qiladi. Buni O'ndan ziyod to'plamlarga so'z boshi va taqrizlar yozdi. U 1994 - 2004 yillarda O'zbekiston Davlat
Keldim, mana tanish maysazor, matbuot qo'mitasida, O'zbekiston yozuvchilar uyushmasi “Adabiyot jamg'armasi” nashriyotida,
Tanish atrof, tanish daraxtlar. Respublika “Shahidlar xotirasi” xayriya jamg'armasida turli lavozimlarda ishladi. 2005 yildan
Bunda hamma narsa, neki bor buyon O'zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining “Muhofaza” jurnali, “Vaziyat”
Yuragimga solar farahlar - satrlari orqali ham ko’rishimiz mumkin. gazetasi birlashgan tahririyatida bosh muharrir lavozimida faoliyat yuritmoqda. Yuzdan ortiq
ilmiy, ilmiy-ommabop va publisistik maqolalari chop etilgan. Jurnalistika sohasida VI “Oltin
qalam” Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlov sovrindori (2011 yil).

Shoir, filologiya fanlari nomzodi Dilshod Rajab o'zining bolalarga atalgan qator kitoblari, ilmiy
va ilmiy-ommabop maqolalari bilan o'zbek bolalar adabiyoti rivojiga o'z hissasini qo'shib
kelmoqda. O'zbekiston yozuvchilar uyushmasi bolalar va o'smirlar adabiyoti kengashi a'zosi
sifatida ham faoliyat ko'rsatmoqda.

Maftuna Abdullayeva
TDPU Tarix fakulteti 3-bosqich talabasi

ЛИНГВИСТИКА И СОВРЕМЕННЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

С каждым годом сфера образования требует введения новых подходов к обучению и своей деятельности традиционные и инновационные методы преподавания, что дает

воспитанию подрастающего поколения. Одной из основных задач педагогики как науки студентам возможность понять все тонкости русского языка. Лекционные и семинарские

является разработка и применение на практике современных образовательных технологий, занятия Малохат Халиловны разнообразны не только в плане содержания, но и

способствующих обучению и воспитанию учащихся. Поэтому основная задача педагогов - преподносятся в интересной и увлекательной для студентов форме (презентации,

повышение эффективности обучения воспитанников в соответствии с требованиями видеолекции). Стоит отметить, что автором занимательных видеолекций, посвященных

современности, выбор таких средств, методов и форм организации работы с детьми, различным темам по русскому языку, является сама Малохат Халиловна. Это лишнее

которые оптимально соответствуют поставленной цели развития личности. Современные доказательство того, что данный преподаватель идёт в ногу со временем, используя в своей

педагогические технологии направлены на повышение качества образования, а также на профессиональной деятельности различные современные педагогические технологии, за

реализацию государственных стандартов образования. что студенты очень благодарны ей. Не одно поколение специалистов по лингвистике было

За годы независимости в нашей стране проделана огромная работа по развитию выпущено под руководством Малохат Халиловны. Нынешние студенты и выпускники с

образовательной системы, созданию необходимых условий для повышения теплом и любовью отзываются об интересных и увлекательных занятиях по

интеллектуального потенциала молодежи посредством обучения современным знаниям, сопоставительной типологии русского и узбекского языков, методике преподавания

которые помогут обучающимся найти достойное место в мире. Одним из важных русского языка, организованных Малохат Халиловной и стремятся стать достойными

нормативных документов по данному вопросу является Стратегия действий по пяти своего педагога, стараясь так же организовывать уроки в увлекательной и доступной

приоритетным направлениям развития Республики Узбекистан в 2017–2021 годах, в которой форме, как их наставник. Обучение наиболее эффективно, когда доставляет радость от

определены важнейшие направления, связанные с дальнейшим совершенствованием и чувства удовлетворенности и понимания изучаемого материала. В этом плане

модернизацией системы непрерывного образования, обеспечением интеллектуального, видеолекции Малохат Халиловны являются достойным примером. Они совмещают в себе

физического развития учащейся молодежи на основе качественного образования, и подробную информацию об особенностях русского языка, правилах орфографии,

подготовкой высококвалифицированных учителей, поскольку качество инновационного орфоэпии, лексики, преподнесённой в удобной для студентов форме, что обеспечивает

развития высшего образования зависит от уровня профессионального мастерства высокую усваиваемость изучаемого материала.

преподавателей вуза, их взаимодействия с обучающимися и коллегами. Цель Таким образом, Малохат Халиловна Узакова является современным педагогом, который

современного образования заключается в том, чтобы сделать знания инструментом, охотно делится со студентами не только своими знаниями в области лингвистики, но и в

доступным для будущих специалистов в различных областях. Показательным в этом плане области методики преподавания языка.

является педагогическая деятельность старшего преподавателя кафедры «Русского языка и

методики преподавания» Ташкентского государственного педагогического университета Студенты группы 401- РТ факультета
имени Низами Узаковой Малохат Халиловны. Малохат Халиловна мастерски сочетает в русского языка и литературы

ABDULLA AVLONIY ASARLARIDA tavsiflar kiritdi. Kitobga kiritilgan hikoyalarning ikkitasi bevosita
LINGVOPOETIKA do'stlikka bag'ishlangan bo'lib, biri «Yolg'on do'st», ikkinchisi esa
«Chin do'st» deb nomlangan. Adib mazkur masalaning kishilar
Abdulla Avloniy hamma vaqt xalq dardi bilan yashagan o‘zbek ziyolilaridandir. U o'z xalqi g'amiga hamdardgina hayotida favqulodda ahamiyatga ega ekanligini yaxshi anglaydi.
bo'lib qolmagan, uning istiqboli uchun qayg'urgan, unga ozodlik va baxt qidirgan, uni muqaddas g'oyalar uchun Shuning uchun ham unga alohida e'tibor bilan qaraydi. Ayniqsa,
kurashga da'vat qila olgan jadidlardan biridir. Maktablar ochib, keng xalqni ma'rifatli qilishga, yoshlarni davrning haqiqiy do'st orttirish yoshlikdan boshlanishini, binobarin, bu
ilg'or ruhida tarbiyalashga uringan. Ta'limiy-axloqiy asarlar, darsliklar yozib, o'zbek pedagogik fikri taraqqiyotida sifatlarni yoshlikdan singdirib borish zaruratini yaxshi his qiladi.
sezilarli iz qoldirdi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Jadidchilik harakatining, o'zbek jadid adabiyotining, ya'ni milliy
ong, milliy adabiyotning maydonga kelishi va taraqqiyotiga katta xizmat qildi. Ushbu maqola davomida biz
Abdulla Avloniy asarlari tili va lingvopoetikasini o‘rganib chiqamiz.

Bugungi davrda Abdulla Avloniyning asarlari muhim ahamiyat tortib, xalq og‘zaki ijodiga xos til elementlarini ham qo‘llagan.

kasb etadi. Avloniyning boshlang‘ich maktab o‘quvchilari uchun Abdulla Avloniyning “Turkiy guliston yoxud axloq” asarining

“Birinchi muallim” (1912), “Ikkinchi muallim” (1912), “Turkiy o‘zida 20 dan ortiq xalq maqol va matallari qo‘llangan. Bundan

guliston yoxud axloq” (1913), “Maktab gulistoni” (1916) va to‘rt juz tashqari, “Turkiy guliston yoxud axloq” asar tilida Sharqning

(qism)dan iborat “Abadiyot yoxud milliy she'rlar”i (1909-1916) XX islom olamida alohida o‘rin tutgan buyuk shaxslarning nomi

asr boshlaridagi o‘zbek bolalar adabiyotining eng yorqin qo‘llanib badiiy adabiyotdagi muhim badiiy san'atlardan biri

sahifalarini tashkil etadi. Muallif kitoblari yaratilishi sababini talmehning qo‘llanganligini ko‘rishimiz mumkin, jumladan,

shunday izohlaydi: payg‘ambar Rasuli akram nabiyyi muhtaram s.a.v., Hazrati

Ibrohim a.s., Hazrat Ali, hazrati imom Husayn, Imom Shofe'

"Bizim Turkiston maktabi islomiyasinda avvaldin oxira qadar hazratlari, sharqda odillik va donolikning peshvosi No‘shiravoni

ta'lim bo‘linajak kitoblar Chor kitob, Sabot-ul ojizin, Fuzuliy, odil, yevropalik mutafakkirlar Suqrot hakim, Aflotun, Arastu,

Navoiy, Xo‘ja Hofiz, Bedil va “Maslak-ul muttaqin”lar kabi she'r Siyuti, shuningdek, sharq allomalari, mutafakkirlar, Hazrati Ali «Yolg'on do'st» L. N. Tolstoyning «Ikki do'st» hikoyasining

kitoblari oldig‘i jumlaning ma'lumidur. Roziy, Rumiy, Muhiddin va nomi noma'lum ulamolarning hamda taijimasidir. Uni dastlab Aliasqar Kalinin «Muallimi soniy»siga

Qur'oni karimdan keltirilgan oyatlar va hadislar asar qismlari tarjima qilib kiritgan edi. Uning mazmuni shunday: ikki do'st

Bu kitoblarning ba'zilari e'tiqod va amaliyoti islomiyag‘a taalluq mazmuning, umuman olganda, asarning to‘la qonli chiqishida safaiga chiqadilar. Yo'l tog' ichidan o'tar edi. Do'stlarning biri

mashkur masalalardan iborat o‘lg‘onlaridin hamda aksarlari muhim rol o‘ynagan. uzoqdan yo'lbarsni ko'rib qoladi va yugurgancha daraxtga chiqib

forsiy tilda yozg‘onlari uchun yosh bolalarning onlardin oladi. Ikkinchisi shoshilib, nima qilishini bilmay qoladi va yerga

istifodalari, bir narsa anglamoqlari imkon xorijinda edi. Voqeyan "Arslon va ayiq" hikoyasida do'stlik va hamjihatlikning hayot cho'zilgancha o'zini o'likka solib yotib oladi. Yo'lbars uni iskab

o‘z ona tilini durust bilmagan, endigina harflarni bir-biridan moyasi ekanligi ibratli bir voqea orqali ko'rsatiladi. Arslon bilan ko'radi va o'lik gumon qilib, qaytib ketadi. Daraxt tepasiga qochib

ayirgan bir yosh bolaning qo‘liga “Chor kitob”ni berib, “Ibtido ayiq do'stlashadi. Do'stlar bir kuni ovga chiqadilar. Ancha yashiringan o'rtoq daraxtdan tushadi va yo'lbars uning qulog'iga

mekunam ba nomi xudo”; yoki Sabot-ul ojizin”ni berib, Sano lil urinishlardan so'ng bir kiyikni qo'lga tushiradilar. Lekin nogahon nima deb ketganini bilmoqchi bo'ladi. «Shodlig'ingda o'rtoq

xoliq-ul g‘affor-ul aflok kabi forsiy va arabiy lisonlarda o'rtada janjal chiqadi. Arslon kattaligini pesh qiladi va o'ljaning bo'lib, g'am vaqtinda tashlab qochadirg'on nomard kishilar ila

yozilmish... jumlalarni o‘qutmak ila yerdan turub yulduzga qo‘l ko'prog'ini talab etadi. Ayiq esa kichikligiga qaramasdan ko'p yo'ldosh bo'lma deb ketdi», — javob beradi u. «Janjalchilik zarari»

uzatmak yoki igna ila quduq qazimoq orasida farq yo‘qtur". mehnat qilganini aytadi. Bahslashuv urushga aylanadi. Ikkala hikoyasida takabburlik va manmanlikning yomon oqibatlari

tomon ham holdan toyadi. Qimirlashga majoli qolmaydi. Bundan ixcham bir voqea yordamida aniq va ta'sirchan yetkaziladi: katta

Turkiston maktablarida o‘z shevamizda yozilgan mukammal bo'rilar xabar topadilar va o'ljani pok-pokiza tushiradilar. O'z bir ariqning ustidan o'tish uchun uzun bir taxta qo'yilgan. Ikki

axloq, kitobining yo‘qligi, afrodi millatning shunday bir asarga qilmishlaridan pushaymon do'stlar surgalib kelib, qoldiq echki unga bir vaqtda ro'para kelib qoladi. Ikkalasi ham bir-

tashna va muhtojligi o‘zi muallimlar jumlasidan bo‘lmish taniqli suyaklarni chaynash bilan kifoyalanadilar. Avloniy birdamlikka biroviga yo'l berishni xohlamaydi. Ahvol suzishgacha borib yetadi

o‘zbek ma'rifatparvari Abdulla Avloniyga qattiq ta'sir qiladi, alohida urg'u beryapti. Bir hikoyasida chumolilar hamkorligini va har ikkalasi ham suvga qulab tushadi. Bu hikoya «Ikki uloq»

Shuning uchun ko‘p vaqtlar tajriba so‘ngidan adibi muhtaram o'rnak qilgan edi. Endi ittifoqsizlikning zarari, balki, halokatli nomi bilan Aliasqar Kalininning «Muallimi soniy»sida ham

Shayx Sa'diy usulinda yozmakni, garcha og‘ir ish bo‘lsa ham, oqibatini ko'rsatmoqda. U xususiy emas, milliy dard edi. Faqat uchraydi. Inson fe'lini hayotiy voqealar orqali ko'rsatuvchi latifa

o‘ziga muqaddas bir vazifa deb hisoblagan Avloniy ― “Turkiston Avloniy zamoni uchun emas, undan keyingi 80—90 yil va hikoyatlar, afandi sarguzashtlari xalq og'zaki ijodimizda

guliston yoxud axloq” asarini yozib tugallaydi va 1913-yilda chop mobaynida ham eng muhim muammolardan bo'lib kelayotir benihoya ko'p.

ettiradi. Umuman olganda, A.Avloniy xalq tilini mukammal bilgan

adibdir. Shu sababli ham o‘z asarlarining o‘quvchilarga tushunarli «Eshak ila bulbul» masali I. A. Krilovdan qilingan erkin «Ikkinchi muallim»ni ko'zdan kechirar ekanmiz, biz ulardagi

bo‘lishini inobatga olib, xalq jonli so‘zlashuv tiliga yanada tarjimadir. Aliasqar Kalinin uning nasriy mazmunini bergan edi. hikoyalarning ko'pchiligini mana shu zaminda maydonga

yaqinlashtirishga harakat qilgan. Uning asarlarida bu kabi xalq Avloniy she'riy yo'l bilan tarjima etdi. Masalning asosiy ruhini - kelganini, adib ularni qayta ishlab, zamon ruhini singdirganini

ijodiyoti namunalarining ko‘p qo‘llanishini ham shu narsa bilan go'zallikning ulug'vorligi, xunuklikning tubanligini saqlab qoldi. ko'ramiz. Asardagi «Taqsim», «Ikki devona», «Ochko'zlik», «Aqlli

asoslash mumkin. Abdulla Avloniy asarlarining tili o‘ziga xos. Lekin unga milliy kolorit baxsh etdi. O'zbek o'quvchisining didi bog'bon» va shularga o'xshash qator hikoyalarda bu hol sezilib

Uning asari tilida xalq so‘zlashuv tiliga xos til elementlaridan va tushunchasiga mos tushadigan, unga oson singadigan turadi.

Avloniy asarlarining shirali tili, keltirilgan xilma-xil maqol

hikmatlar, ravon, ta'sirchan uslub ularni o‘sha davrdagi ko‘pgina

ta'limiy-axloqiy asarlardan ajralib turadi. U, aytish mumkinki,

o‘ziga xos badiiy asar hamdir. Avloniy dorini asalga qo‘shib

bemorga yegizgan tabibga o‘xshaydi. O‘zining axloq va ta'lim,

borliq va jamiyat haqidagi qimmatli fikrlarini o‘quvchiga nafis va

go‘zal libosda taqdim qiladi. Ba'zan hayratomuz obrazli iboralar,

chiroyli lirik, epik parchalar keltirib, kitobxonga estetik zavq ham

yetkazadi. Undagi ibratli, mazmundor, ayni paytda ixcham

hikoyalar kitobxonning xotirasida uzoq saqlanib qoladi.

Ma'lumki, xalq maqol va iboralari har qanday asarni xalq hayoti

bilan yanada yaqinlashtiradi, uning badiiy mukammaligini

ta'minlab, estetik ta'sir kuchini oshiradi. Bu narsani his qilgan

shoir o‘z zamonasining ayanchli ahvolini tasvirlagan.

"Diqqatman" she'ridan olingan parchada "To‘g‘ri so‘z tuqqanga

yoqmaydi, qop yo‘qotgandek" kabi xalq iboralarini qo‘llash bilan

she'rni sodda, ravon, keng xalq ommasi uchun tushunarli

bo‘lishni ta'minlagan va Turkiston aholisining ayanchli ahvolini

obrazli tavsirlashga erishgan.

Jahona Karimova
Boshlang'ich ta'lim fakulteti 2-bosqich talabasi

YANGI O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TENDENSIYALARI

Yangi O‘zbekiston so‘ngi yillarda kelib ustuvor vazifasiga aylanib Prezidentimiz ta’biri qilinishiga omil bo‘layotganini qayd etadi. umumjamiyat ishi davlat siyosatining ustuvor
jahonga o‘z nomini tanitdi. Iqtisodiy – siyosiy bilan aytganda “Maktab – bu hayot-mamot O‘zbekiston endi hech qachon, birorta davlatga jihatiga aylandi. Zero, ta’lim tizimiga e’tibor
jihatdan yuksaldi. Ayniqsa, yoshlarni bilim masalasi, kelajak masalasi. Uni davlat, hukumat qarambo‘lmasligini ta’kidlaydi. O‘zbekistonda mamlakat taraqqiyotining kelajagiga e’tibor
ma’rifatga oshno qilib tarbiyalash, ularni va hokimlarning o‘zi hal qilolmaydi. Bu butun har jihatdan faol insonni tarbiyalashga e’tibor bilan qiyoslanadi. Umuman, muayyan bir
zamonaviy kasb-hunarga yo‘naltirish muhim jamiyatning ishi, burchiga aylanishi kerak” qaratishga, g‘oyaviy tarbiya vositasida shaxsning mamlakat doirasidagi ta’lim jarayonini isloh
ahamiyat kasb etmoqda. Bugungi kunda ilmli ko‘tarilib, yoshlar va ta’lim uyg‘unligi salohiyatini maksimal darajada yuzaga etishning har qaysi modeli universal darajaga
bilimli avlodni voyaga yetkazish kelajakda ta’minlanmoqda. Milliy ta’lim-tarbiya tizimining chiqarishga erishish, har bir bolaning iqtidorini ko‘tarilishga da’vo qilishi mumkin emas.
O‘zbekistonni buyuk bo‘lishiga dadil qadamdir. amaldagi holati uni zamon talablari asosida rivojlantirishga urg‘u berilmoqda. Shu o‘rinda O‘zbekistonda ta’lim tizimini isloh etish
Buyuk bobokolonimiz Mahmud az- modernizatsiya qilish, yoshlarni yuksak bilim- mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga dasturini joriy etish bo‘yicha amalga oshirilgan
Zamahshariy ta’kidlab o‘tganidek, “Yoki ilmli ma’rifat egalari, jismoniy va ma’naviy sog‘lom oshirilgan ta’lim islohotlari va istiqbollari bilan va amalga oshirilayotgan barcha ishlar, birinchi
bo‘l, yoki ilmga tayanib ish tutadigan bo‘l, loaqal insonlar etib tarbiyalash, ta’lim bog‘liq o‘zgarishlarni ta’lim tizimi navbatda, mamlakatimizning uzoq muddatli
ilmni tinglab eshitadigan bo‘l, biroq to‘rtinchisi muassasalarining rahbar va pedagog xodimlari rivojlanishining global tendensiyalari bilan manfaatlari, hozirgi rivojlanish bosqichining
bo‘lma, chunki kasodga uchrab halok bo‘lasan nufuzini oshirish, ularning samarali faoliyat qiyosiy taqqoslasak. XX asr intihosi va XXI asr mavjud holati va xususiyatlariga javob beradi.
(juvonmarg bo‘lasan).” haqiqatdan ham ilmi yuritishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish ibtidosida jahon hamjamiyatida ta’limni Xulosa qilib aytganda, mamlakatimiz ta’lim
bo‘lish, bilimga tayanib ish ko‘rish bu dono bo‘yicha izchil chora-tadbirlarni amalga rivojlantirish borasida ulkan yutuqlarga erishildi. tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarning
insonning asosiy dasturidir. Buyuk oshirishga qaratilgan joriy yilning 6-noyabrdagi 1960-yilda dunyo aholisining 36 foizi hatto pirovard maqsadi har tomonlama shakllangan
bobokolonlarimizning ilmga bo‘lgan muhabbati, “O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida bazaviy ma’lumotga ega bo‘lmagan bo‘lsa, intellektual kadrlarni tayyorlash, davlat va
talpinishi, intilishi hamda ilmni o‘rganishga ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish 2000-yilda aholi sonining ikki baravar o‘sishiga jamiyat taraqqiyotini yanada yuksaltirish va
bo‘lgan rag‘bati kuchli bo‘lgan, birgina Imom chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6108-sonli qaramay, bu ko‘rsatkich 25 foizga kamaydi. O‘zbekistonning xalqaro nufuzini oshirish bilan
Buxoriy maktabda o‘n yoshlik vaqtlarida hadis Farmoni milliy ta’limni yangi bosqichga olib 1975-yilgacha dunyoda katta yoshli har ikkinchi bog‘liq ishlarni yanada takomillashtirishdan
yodlashga qunt bilan kirishganliklari , Navoiy chiqishda haqiqiy “ta’lim inqilobi” bo‘ldi desam kishi yozish va o‘qishni bilmagan bo‘lsa, ayni iboratdir. Yuqorida keltirilgan statistik
10-12 yoshidan she’rlar yozishni boshlagan. mubolog‘a bo‘lmaydi. Bugun yaratilgan paytda savodsiz odamlar soni deyarli yarim ma’lumotlar jamiyat taraqqiyoti ko‘proq inson
Navoiyning zamondoshi bo‘lmish tarixchi sharoitlarga javoban yoshlarimiz ham olayotgan baravarga qisqardi.Ma’lumki, iqtisodiy jihatdan ma’naviy omili bilan bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi.
Xondamir qoldirgan ma’lumotlarga ko‘ra, bilimlari va ilmlari bilan Yangi O‘zbekistonning rivojlangan mamlakatlar ta’lim ko‘rsatkichi O‘zbekiston bu borada erishgan yutuqlarning
mashhur o‘zbek shoiri Lutfiy (1369-1465) kelajakda buyuk mamlakat bo‘lishiga zarama- bo‘yicha ham yetakchilik qiladi. Shuning uchun asosiy mezoni ham inson omiliga alohida e’tibor
qarigan chog‘larida bolakay Navoiy bilan zara hissa qo‘shish, yaratilgan imkoniyatlarga iqtisodiy taraqqiyoti past bo‘lgan mamlakatlar, qaratilganligi bilan uzviy bog‘liqdir. Ayniqsa,
ko‘rishadi va uning she’riy iqtidorini yuqori “labbay” deb javob berishi maqsadga jumladan, Afrika davlatlari bu ko‘rsatkichdan inson omili, ta’lim va ilm-fan tadqiqotlari uchun
baholaydi. Albatta shunday buyuklarni muvofiqdir. Shuning uchun bo‘lsa kerak, orqada qolmoqda. Rivojlangan mamlakatlar investitsiyalar, ta’lim rivojiga qaratilgan davlat
tarbiyalagan xalq yana shunday buyuklarni AQShlik siyosatshunos Zbignev Bjezinskiy fuqarolarining 1–2 foizini savodsizlik tashkil xarajatlarining darajasi, umuman, ta’lim
tarbiyalashi mumkin, shu maqsad va ezgu amal o‘zining mashhur “Buyuk shaxmat taxtasi” qilsa-da, mehnatga layoqatli aholining o‘rtacha tizimining holati O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy
yo‘lida mamlakatimizda “Milliy tiklanishdan – kitobida O‘zbekistonning kelajagi buyukligini 32 foizi (25–65 yosh) oliy ma’lumotga ega taraqqiyoti va innovatsion salohiyatining eng
milliy yuksalish sari” – g‘oyasi ilgari surilib, Yangi uning Amir Temur asos solgan, poytaxti mutaxassislar hisoblanadi. BMT ma’lumotlariga kuchli tomonlaridan biri ekanini alohida
O‘zbekistonni faqatgina ilmli yoshlar bilan birga Samarqand bo‘lgan buyuk saltanatning ko‘ra, oliy ma’lumotli mutaxassislar Kanadada – ta’kidlash lozim.
quramiz degan ezgu maqsad sari to‘g‘ridan-to‘g‘ri vorisi ekanligi hamda 43, AQShda – 38, Yaponiyada 36 foizni tashkil
vatandoshlarimiz intilishmoqda. O‘zbekiston rahbariyati va ko‘p sonli mehnatsevar xalqi bilan qilar ekanShu jihatdan mamlakatimizda yetuk Sobitov Otabekxo‘ja
Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev bog‘laydi. U mamlakatning mustaqillik yillarida avlodni tarbiyalash, malakali, raqobatbardosh,
rahbarligida yoshlar ta’limini yanada erishayotgan yutuqlarini e’tirof etar ekan, jahon standartlariga javob bera oladigan TDPU Pedagogika va psixologiya
rivojlantirish, ta’limni isloh qilish yagona davlat O‘zbekiston xalqining g‘oyaviy hamjihatligi duch kadrlarni tayyorlash, jamiyat taraqqiyotining fakulteti 1-bosqich talabasi
siyosat darajasiga ko‘tarilib, davlatning eng kelayotgan muammolarning samarali hal yuksak maqsadlariga erishishga yo‘naltirilgan

Iqtidorli yoshlar –yurt tayanchi

Mamlakatimiz siyosiy hayotida o’tgan yil davomida amalga oshirilgan ishlar, Yurtboshimiz “ O’zbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirishni maqsad qilib qo’ygan ekanmiz, bunga faqat

joriy yil va kelgusi yillarga mo’ljallangan ustivor yo’nalishlarning dasturiy ma’ruzasini jadal islohotlar, ilm-ma’rifat va innovatsiya bilan erisha olamiz. Buning uchun, avvalambor, tashabbuskor

o’z ichiga olgan Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisiga navbatdagi islohotchi bo’lib maydonga chiqadigan, strategik fikr yuritadigan, bilimli va malakali yangi avlod kadrlarini

Murojaatnomasida 2020-yil yurtimizda “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni tarbiyalashimiz zarur” deya biz yoshlarga katta ishonch va umid bildirdi. Ilm-ma’rifat, yuksak ma’naviyat

rivojlantirish yili”, deb e’lon qilgan edi. kerakligini va ilm yo’q joyda qoloqlik, jaholat va albatta, to’g’ri yo’ldan adashish bo’ladi deya ta’kidlagani bejizga

emas ekan.

Endilikda oliy ma’lumot olaman, o’z ustimda ishlab, ilmli bo’laman, degan, yuragida o’ti bor, jo’shqin

yoshlarimizning tahsil olishi uchun hamma qulayliklar yaratilganligi quvonarli hol. Shuningdek, maktab

bitiruvchilarini oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini 2020-yilda kamida 25 foizga va kelgusida 50-60 foizga

yetkaziladi. Bu borada oliy ta’lim qamrovini oshirish to’lov kontraktiga bog’liq bo’lib qolmasligini hisobga olib,

oliy o’quv yurtlariga talabalar qabul qilish davlat grantlarini 2 barobar ko’paytirilishi ayniqsa abiturientlar va

ularning ota onalariga katta xushxabar bo’ldi.

Bundan tashqari qizlar uchun alohida grantlar ham ajratilishi, xotin-qizlar qo’mitasiga ushbu grantlar asosida
o’qitishga nomzodlarni tanlash va saralash me'zonlarini ishlab chiqishi bo’yicha ko’rsatmalar berilishi, oliy ta’lim
muassasalariga kirish imtihonlarini ham optimallashtirishtirilganligini ta’kidlamoqchiman. Oliy ta’lim standartlari
xorijiy tajriba asosida takomillashtirilgani, ta’lim yo’nalishlari va o’qitiladigan fanlarni qayta ko’rib chiqilib,
mutaxassislikka aloqasi bo’lmagan fanlar soni 2 barobar qisqartirilishi talabalar uchun samarali o’qish tizimini
yaratadi.

Shuningdek, har bir oliy ta’lim va ilmiy-tadqiqot dargohi nufuzli chet el universitetlari va ilmiy markazlari bilan
hamkorlikni yo’lga qo’yganligi tahsinga loyiq. Shu o’rinda bizning Toshkent davlat pedagogika universiteti ham
bugungi kunda Rossiya, Janubiy Koreya, Germaniya va boshqa yetakchi xorijiy mamlakatlarning nufuzli
universitetlari bilan keng qamrovli hamkorlikni yo’lga qo’ygan bo’lib, talabalarning ta’lim olishi uchun barcha
shart-sharoitlar yetarli yaratilgan. Bu kabi imkoniyatlar biz talaba yoshlarni yanada chuqur bilim olishimizga va
albatta vatanimiz ravnaqiga munosib hissa qo’shishimizga ishonchni anglatadi. Zero, jamiyatimizda oliy
ma’lumotga ega, yuksak malakali mutaxassislar qancha ko’p bo’lsa, rivojlanish shuncha tez va samarali bo’ladi.

Aziza Kamolova
TDPU Boshlang'ich ta'lim fakulteti 2-bosqich talabasi

O‘zingni bil deydi Suqrot. O‘zini bilgan Robbini

taniydi deyiladi Islomda. O‘zni bilishni har kim

o‘zicha tushunadi. Kimdir psixologik test

yechib, go‘yo o‘zining kimligini bilgisi keladi.

Yana kimdir choyni ho‘plab, xayol surib, o‘zi

haqida o‘ylasa, go‘yo kimligini bilib oladi.

Boshqalar esa o‘zi haqida boshqalarning

gap‐so‘ziga qarab biladi. Odamlar u haqda nima

desa, demak, u shunaqa odam.Men esa bularni

yetarli hisoblamayman. Odam faqat

sinovdagina bilinadi. Ammo sinov bilan ham har

kim o‘zini kashf qilmaydi. Buning uchun fikrlash

kerak. O‘z hissiyotlari, aqlidagi xayollar,

mulohazalar qayerdan kelayotganini ongli tahlil

qila olishi kerak. Boshqacha aytganda,

introspektiv tahlil kerak (sinov+tafakkur). Aks

holda, o‘zingni bil degan hikmat har kimning

qo‘lidan keladigan oson ish bo‘lib qolar

edi.Xo‘sh, men o‘zimning kimligimni qanday va

qachon bilaman? Men o‘zimni jasur deb

o‘ylashim mumkin. O‘zimni bilimli, toqatli,

hissiyotini jilovlay oladigan deb o‘ylashim

mumkin. Ammo buni qanday bilaman?

Boshimga favqulodda ish tushganda. Og‘ir kasal

bo‘lsam, yonimda sariq chaqa ham qolmasa,

yaqin odamimdan ayrilsam, boyib ketsam,

mansab tegsa, hukmronlik qilish imkoni berilsa,

haqorat eshitsam, tanqid eshitsam, kimdir Sinovlarsiz o‘zingni bilolmaysan
maqtasa, kimdir aldasa… O‘shanda ichimdan
qanday hissiyotlar o‘tadi? Yig‘laymanmi,

kulamanmi, o‘zimni qo‘lga olamanmi, o‘zimni

o‘ldirgim keladimi, mushtlashamanmi, qo‘rqamanmi… Bularning bari mening mohiyatimni fosh qiladi. Men doimiy bir xilda hayot kechirsam, demak, men hali o‘zimning kimligimni bilmayman.

Chunki hayotim bir maromda kechyapti, ishlayman, pul topaman, hammasi joyida. Men ochilmagan qo‘riqman, o‘z-o‘zim uchun ham sinoatman. Boy odamlar xushmuomala bo‘lsa, ular chindan

yaxshi odam deb o‘ylamayman. Ular gado bo‘lib qolganda ham o‘shanday xushmuomalaligini saqlay oladimi? Ba’zilar men optimistman deydi va o‘zi tinch bir jamiyatda, doimiy bir ishda ishlaydi. Bir

kunda hayoti ostin‐ustun bo‘lib ketsa, o‘shanda ham optimistligini saqlab qola oladimi? Qiynalib arang bola‐chaqasini boqayotgan odamning qo‘rs muomalasini ko‘rib, tarbiyasiz dermiz, balki ishi

yurishib ketsa, boshqacha odam bo‘lib qolar? Kimdir amaldor bo‘lib o‘zgarib qolsa, burni ko‘tarilib ketdi, deb yozg‘iradi umrida amaldor bo‘lib ko‘rmaganlar. Balki ularning o‘zlariga amaldorlik berilsa,

nima karomatlar ko‘rsatishini o‘zlari ham bilishmaydi. Chunki bu sinov boshlariga tushmagan.Mark Avreliy shunday yozadi: “Har tong o‘zingga shunday degin: men bugun shilqim, ko‘rnamak,

kekkaygan, ayyor, hasadchi va sho‘rtumshuqlar bilan to‘qnash kelishim kerak.” Avreliy odamlarni kamsitmayapti, balki o‘zini muqarrar sinovga tayyorlamoqchi. Faqat shu yo‘l bilan u o‘z sovuqqonligi,

bosiqligi, sog‘lom aqlini saqlab qolmoqchi.Xullas, insonning kimligi sinovlarda bilinadi. Boshga tushgan sinov esa o‘z‐o‘zimizni kashf qilish uchun bir imkoniyatdir. Ammo bu imkoniyat, agar aqlni

ishlatmasak, qo‘ldan chiqib ketaveradi. Boshimizga har savdolar tushadi, fikrlamaymiz, demak, o‘zimizning kimligimizni ham bilolmaymiz.Inson avvalo o‘zini bilishi kerak, menimcha, shunda u

boshqalarning ustidan hukm chiqarishga shoshilmaydi. Inson o‘zgartirishi, yaxshilashi mumkin bo‘lgan yagona narsa uning o‘zidir deydi stoiklar. O‘zgartirish uchun esa avval bilish kerak. Islomda

aytilgan bu dunyo sinov uchun degan e’tiqodni men sal boshqacharoq shaklda, shunday tushunaman: men sinalaman – jannatiy yo do‘zaxiy bo‘lish uchun emas – o‘zimni kashf qilish uchun.

Oqibatning qanday yakun topishi menga bog‘liq emas.

Xurshid Yo'ldoshev

Ingranar fayziga suq tushgan xonam, Fransuzning "Samarqand" nomli romani
Ko‘zlarim sirtiga sirtmoq taqalar.

Menda yo‘q menimni qaytarsin, ona, Asli kelib chiqishi livanlik fransuz yozuvchisi Amin Ma’lufning "Samarqand" romani juda
Cho‘ntagim bijg‘itib yotgan chaqalar. ajoyib asar. Bu kitob hali bizda kitob shaklida chiqmagan, lekin "Jahon adabiyoti" jurnalida

Botinim qa'rida ko‘llab ber, kulol, tarjima qilinib, bosilgan. Mazkur kitobda buyuk shoir Umar Hayyomning Samarqandda
Shafaqda tovlanib qaqrasin tanim. kechgan yillari tasvirlangan.

Oqshomning pinjida o‘rlaydi afsun, Tunning quchog‘ida balqiydi hilol, Kitobdan iqtiboslar:
Daraxt yozib bo‘lar so‘nggi xatlarin. Sovuq sochlarini undan qizg‘anib. *Hech narsaga hayron bo‘lma, haqiqatning ham, odamlarning ham qiyofasi ikkitadir.
Yaxlagan kaftiga kuhlaydi mavsum,
Yashagan umriga so‘ng so‘z axtarib. Tag‘in, kapalakka mengzanar yaproq, *Bizda urushga erkaklar kiradi, biroq ularga kim bilan urishganlarini ayollar aytib
To tongdan to tunga ulansa taqdir. berishadi.
Qushlar qanotidan to‘kildi oyat, Shamolning epkini tuyilar ko‘proq, *Qani tur, hali abadiy uyquga ketadigan vaqt keladi.
Lahzalar parishon, lahzalar mulzam. Kimgadir muhabbat, kimgadir tahqir. *O‘sha tun bir-birimizni bir kitobning ichiga ko‘milib sevdik.
Cho‘qqiga ko‘milgan toshlar - hidoyat, *Uyqusiz o‘tgan tunlar tug‘ilgan fikrlarning umri uzoq bo‘ladi.
Dunyoga keldingmi? Dunyoga qulsan...
Illo, vujudingda sapchirkan tug‘yon, *Ne-ne donishmndlar kelib-ketdi bu dunyoga. Shamlar kabi yoritmoqchi bo‘ldilar bu
Takabbur chirmalib o‘sdi ichimda,
Qarg‘ishga qorishib vujudim zaklar. Yashagin, yashagin, yasha hurlanib. zulmatni. Barisi bir ertak aytdiyu, uyquga ketdi...
Bugun paymonasi ming tur bichimda,
Bir paytlar ko‘tyalang chopgan go‘daklar. Mudragan seningni uyg‘otgin, uyg‘on, *Kelajak ko‘rilishi taqiqlangan tushdir.
Kimga xo‘rlanish - bu kimga nurlanish... *Tug‘ilmaganlar naqadar baxtli! Asarda bunday parchalar millionlab topiladi.

Ma’luf turli madaniyatlarni bir-biriga qorishtirishi va tarixni ishoralar bilan tushuntirishi
orqali mashhurlikka erishgan.

Temurbek Toirov Mirzohid Muzaffar

. Tahrir hay'ati Muharrir Manzil Nashr indeksi Adadi Gazeta 2013-yil 15-yanvarda Toshkent shahri
Matbuot va axborot boshqarmasida 02-00170
Muassis raqam bilan ro'yxatga olingan.

Nizomiy Feruza Madrahimova Sirojiddin Buriyev Toshkent shahri, 145 2500 Elektron
nomidagiToshkent Alisher Mirazizov Chilonzor tumani gazeta
davlat pedagogika Bunyodkor
universiteti ko`chasi, 27-uy

Bahosi - Kelishilgan narxda Qog'oz bichimi - A3 Elektron pochta: [email protected]
www.tdpu.uz
Gazeta tahririyati kompyuterida terildi va Bosishga topshirish vaqti: 14:00
sahifalandi. Bosishga topshirildi: 15:50