ผ้าไทย

ผา้ ไทยสเสีส้นนั ทาองัศจรรย์

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles



เ ส ้ น ท า ง . . สี สั น . . อั ศ จ ร ร ย ์ ผ ้ า ไ ท ย

ผ้า..มิใช่แค่อาภรณ์ห่มกาย แต่ยังเป็นเคร่ืองสะท้อนวัฒนธรรมและ
อัตลักษณ์ของท้องถิ่น บอกเล่าความเป็นมาของชนชาตินั้นได้เป็นอย่างดี
ผ้าทอของไทย ซ่ึงมีวิวัฒนาการมายาวนาน มีความงดงามและปราณีต
จงึ เปน็ เครอ่ื งเชดิ ชชู าติ เปน็ ตน้ ทนุ ทางวฒั นธรรม เปน็ มรดกทางภมู ปิ ญั ญา
อันล้ําค่า และเป็นศิลปะประจ�ำชาติ ที่คนไทยทุกคนต้องภาคภูมิใจ
ด้วยสายพระเนตรอันยาวไกลในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรม
ราชินีนาถ ทรงน�ำผ้าทอของไทยมาใช้เป็นฉลองพระองค์ ให้พสกนิกรได้
เหน็ เป็นตัวอยา่ ง ทรงอนุรักษผ์ ้าไทยมิให้สูญหายไปจากแผน่ ดิน ทรงเผย
แพร่ความงดงามของผ้าไทย ให้เป็นที่ประจักษ์ชัดต่อสายตานานาชาติ
จนผา้ ไหมไทยมชี อื่ เสยี งไดร้ บั ความนยิ มชมชอบไปทวั่ โลก กลายเปน็ สนิ คา้
ส่งออกที่น�ำรายได้เข้าประเทศและดึงดูดใจให้นักท่องเท่ียวเดินทาง
เข้ามาชมและเลือกซอื้ กลบั ไปเป็นของท่ีระลึก
เม่ือผ้าไทยกลายเป็นวาระแห่งชาติ รัฐบาลจึงได้มีนโยบายส่งเสริม
การแต่งกายด้วยผา้ ไทย เพอื่ เปน็ การสนับสนุนและอนรุ ักษก์ ารทอผา้ พนื้
บา้ น การย้อมผา้ แบบโบราณของชุมชนตา่ งๆ ทั่วทุกภมู ภิ าค ผา้ ไทยจงึ ได้
รบั ความนยิ มในการสวมใสอ่ กี ครงั้ สง่ ผลใหเ้ กดิ นกั ออกแบบแฟชน่ั เสอ้ื ผา้
รุ่นใหม่ ประดิษฐค์ ดิ ค้นการแต่งกายดว้ ยผา้ ไทยใหท้ ันสมัย สวมใสใ่ นชีวิต
ประจ�ำวนั ไดท้ กุ โอกาส รวมทงั้ ยงั ไดม้ กี ารจดั เทศกาลงานประเพณปี ระจ�ำปี
ท่ียิ่งใหญ่ในแต่ละภูมิภาค
เพื่อเป็นการประชาสัมพันธ์และเผยแพร่คุณค่าผลงานผ้าไทยของ
ชุมชนในภาคต่างๆ รวมทั้งเป็นการส่งเสริมการท่องเท่ียว การท่องเท่ียว
แห่งประเทศไทยจึงได้รวบรวมเส้นทางท่องเท่ียว ชุมชนคนทอผ้า และ
เทศกาลผา้ ไทย มาไว้เป็นแนวทางเพือ่ ให้นกั ทอ่ งเท่ียวผู้หลงรักและสะสม
ผ้าไทย ที่มองเห็นคุณค่าอันประเมินมิได้ของลวดลายต่างๆ ในผ้าไทย
เหลา่ นน้ั ใหส้ ามารถวางแผนการเดนิ ทางไปชมและซอื้ ผา้ ไทยไดอ้ ยา่ งจใุ จ
และมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์งานหัตกรรมผ้าไทยให้คงอยู่คู่ประเทศไทย
ตลอดไป

The Wonders of Thai Fabrics

Fabric is not only an ornament worn around bodies, but
also a reflection of individual cultures and identities, recounting
their historical background. Through long evolution, beautiful
and delicate Thai hand-woven fabric represents a national honor,
a cultural capital, a precious heritage of wisdom and a national art
all Thai people should be proud of.
Being visionary, Her Majesty Queen Sirikit of Thailand uses Thai
hand-woven fabric as her garments, intended as a precedent for
the Thai people. With an aim to help preserve the Thai fabric, she
disseminated its beauty to an international audience, thus making
Thai silk well-known throughout the world. Thai silk is Thailand’s
leading export, attracting tourist to browse and buy as souvenirs.
With Thai-hand-woven fabric proclaimed a national agenda, the
government has promoted clothes wearing made from Thai-woven
fabric in support of and to preserve the indigenous weaving, ancient
dyeing process belonging to the country’s all regions. Thai fabric
has been once again back in trend, resulting in nouveau fashion
designers to invent and create modern attire using Thai fabric to
fit daily use and all occasions. Region-wise, monumental festivals
are held annually.
To publicize, make known the value of woven fabric from
individual regions and promote tourism, TAT has collected travel
routes, weaving communities, Thai textiles festivals as a guideline
for tourists mesmerized in and fond of Thai woven fabric whose
worth is invaluable in various patterns. This publication will assist
in their planning to browse and buy, while being a part preserving
Thai handicraft in ages to come.

4 เสน้ ทาง สีสัน อศั จรรศผ์ า้ ไทย

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 5

ส า ร บั ญ

หนา้

• เส้นทางผ้าไทย 8 14
• สบื สานสายใย ผา้ ทอไทลอ้ื และผา้ ปักชาวเขา จังหวดั เชยี งราย 14 22
• ผา้ ไหมนางงาม ซ่นิ สนั ก�ำแพง จงั หวัดเชียงใหม ่ 18 30
• สานสายฝา้ ยไหม ผา้ ทอลายนํา้ ไหล จงั หวัดน่าน 22 38
• หอมกล่นิ ผ้าหม้อหอ้ ม บ้านทงุ่ โฮ้ง จังหวัดแพร ่ 26 46
• แพรพรรณเลอคา่ ผ้าไหมยกดอก จังหวดั ล�ำพูน 30
• ลมหายใจ ผ้าทอไทลื้อ บา้ นท่งุ มอก จงั หวัดพะเยา 34
• ถกั ทอพชื เศรษฐกิจ สรา้ งคณุ ค่า ผ้าใยกัญชง อ�ำเภอพบพระ
จังหวดั ตาก 38
• เสนห่ ภ์ ูษา ผา้ ตนี จกหาดเสี้ยว จังหวดั สุโขทัย 42
• ผ้าย้อมคราม สีสันแหง่ ชีวติ จงั หวัดสกลนคร 46
• งามวิไล ผ้าไหมมัดหม่ี อ�ำเภอชนบท จงั หวัดขอนแก่น 50
• สายไหมใจกลางอีสาน มดั หมส่ี รอ้ ยดอกหมาก
จังหวดั มหาสารคาม 54
• ต�ำนานผ้าทอเบญจสาเกต บ้านหวายหลึม จงั หวัดร้อยเอด็ 58
• ลายหมี่คน่ั ขอนารี ผา้ ไหมช้นั ดี อ�ำเภอบ้านเขวา้ จังหวัดชัยภมู ิ 62
• เสน่หง์ านศลิ ป์ ผ้าซนิ่ ตนี แดง จังหวัดบุรีรมั ย์ 66
• วจิ ิตรแพรพรรณ มัดหม่โี ฮลและมดั หม่อี ัมปรม จงั หวัดสุรนิ ทร ์ 70
• ชมพูงามสมคา่ ผา้ กาบบัว จังหวัดอุบลราชธาน ี 74
• ผูกมดั สารพดั สี ผ้ามัดหม่ี อ�ำเภอบ้านหม่ี จังหวดั ลพบรุ ี 78
• สีสนั สะดดุ ตา ผา้ ขาวมา้ รอ้ ยสี บ้านหนองขาว จงั หวดั กาญจนบรุ ี 82
• ภมู ิปญั ญาล้ำ� ค่า ผ้าจกชาวไทยวน จังหวัดราชบุร ี 86
• มนตรา ผา้ พิมพ์ลายโขมพัสตร์ จงั หวดั ประจวบครี ีขันธ ์ 90
• วิถีผา้ ปาเต๊ะ ชมุ ชนท่องเท่ยี วบ้านเกาะกลาง ต�ำบลคลองประสงค์
จังหวัดกระบ่ ี 94
• ผ้าทอนาหมนื่ ศรี วิถีนาโยง จงั หวดั ตรงั 98
• ย้อนรอยโบราณ ผ้าทอลายราชวัตถ์ เกาะยอ จงั หวัดสงขลา 102
• พิพิธภณั ฑ์ผา้ ไทย 106
• เทศกาลผ้าไทย 112


6 เสน้ ทาง สสี นั อศั จรรศผ์ า้ ไทย

Content

Page

54 • Trail of Thai hand-woven fabrics 8
• Tai Lue’s hand-woven fabric and hilltribe’s needlework,
Chiang Rai 14
• Fabric of the beauty queen, San Kamphaeng sarong, Chiang Mai 18
• Preserving Lai-Nam Lai patterned silk, Nan 22
• Indigo-dyed fabric, Ban Thung Hong, Phrae 26
• Surpassing fabrics, brocaded silk, Lamphun 30
• Breath of Tai Lue’s woven fabric, Ban Thung Mok, Phayao 34
62 • Weaving of hemp fabric, an economic plant, Phop Phra, Tak 38

• Charms of patterned fabrics, Ban Hat Siew, Sukhothai 42
• Indigo-dyed fabric-color of life, Sakon Nakon 46
• Beautiful Mudmee silk, Chonnabot district, Khon Kaen 50
• Soi Dok Mak Mudmee, silk thread in the heart of the Northeast
(Isan) Maha Sarakham 54
• The Legend of Benja Saket silk, Ban Wai Luem, Roi Et 58
• Best silk, Kor-na-ree Mudmee, Ban Khwao, Chaiyaphum 62
70 • Charming Arts Sinh of Teen Dang Mudmee, Buri Ram 66

• Fine Hol and Amprom, Surin 70
• Beautiful Pink “Kabbaw” fabric, Ubon Ratchathani 74
• Multi-colored bundled Mudmee, Ban Mi district, Lopburi 78
• Eye-catching diverse-colored loincloth, Ban Nong Khao,
Kanchanaburi 82
• Priceless local wisdom of Tai Yuan’s textile, Ratchaburi 86
82 • Magic of Khommaphat patterned fabric, Prachuap Khiri Khan 90
• “Batik” ways of life, tourism community, Ban Koh Klang
Tombon Klong Prasong, Krabi 94
• Nameunsri woven fabric, Na Yong way of life, Trang 98
• Retracing the ancient Ratchawat woven fabric,
Koh Yo Island, Songkhla 102
• Museums of Thai Textiles 106
98 • Events & Festivals of Thai Fabrics 112

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 7

เสน้ ทางผ้าไทย Trail of Thai hand-woven fabrics

มรดกทางวัฒนธรรมอันล�ำ้ ค่า ภูมปิ ัญญาของชมุ ชน

Precious Cultural Heritage, Representative of Community Wisdoms

CเชhียiงaรnาgยRai แผนที่แสดงแหลงทอผาพื้นเมืองในปจจุบัน
Map showing current local hand-woven fabric sites
CเชhียiงaใnหgมM ai Pพhะaเยyาao
นNาaนn
ลLaำmพูนตTpaาhkกunกKUอสSaำuุทุพtSสแmhpัยuรุโPเพขพahรธkhpiทงณอAhาชaehเTนัยาnnรoพtบahงบcีbgteชุรทhahTุรunีรnอahaีrRรgอUiiiงboาaุตtPuชntชCtรแPchบragัยhดNนihพherุนNรนaิตaคaartรีคaiaาdถพPkbรn kรทehปiiuaิจtjhสioฐtrิตtลLoวinมPเรoรพnพhรpPบชeSคbaรุรtaฉCtuบีcwhะhhrNนูรoiเaaaณชคamncbิงkนNรhเuhนคaทoNหnoLเาkรลรeนooยnhราKขยnnอกeาohอNgชgงinsนoบaสMมaBnแyRัวีมหouaokกลaาาhaaktนำสcaeภLาhsnอUูaรaBบaุดmdคrsuุรaสSราoNหiีรrpmธkaรมniนoัมrhาhkะaanนอยaaแuTmegงmีกhคoสSวaKาuุรnKกhยินriaาaiRรnทสSฬliอoaaรกสยiskลศSินiเEยYnoอiนรธtsaโn็ดีสคaุสsะkรoธNeเรtกahtนNkษMมohคaุnกoukรAอดUอhnพkำmาุบdboนนหลaonnมาาhรnaจรPาatเชhRjnจaธaaรrาntิญocนoehีmnathani

Cจันhทanบtุรhี aburi

SสuุราraษtรTธhาaนnี i ผามัดหมี่ (Mudmee Silk)
Kกrรaะbบiี่ นNคakรhศoรีธnรSรมi Tราhชammarat ผาจก (Chok Silk)
ผาขิด (Khit Silk)
Tตrรaังng ผายก (Yok Silk)
ผาแพรวา (Phae Wa Silk)
สSoงขnลgาkhla ผาบาติก (Batik)

8 เสน้ ทาง สีสัน อศั จรรศผ์ ้าไทย

เสน้ ทางการทอผา้ พนื้ เมอื งในประเทศไทย
สามารถแบ่งออกตามกลุ่มชาตพิ ันธ์ุได้ดังนี้

• ไทยวน หรือ โยนก (แถบเชียงราย เชยี งใหม่ แพร่ สระบุรี นครราชสมี า อตุ รดิตถ์ และราชบุร)ี
• ไทลอ้ื (แถบพะเยา เชียงราย และน่าน)
• ไททรงด�ำ หรือ ลาวโซง่ (แถบเพชรบรุ ี นครปฐม ชัยนาท และกาญจนบรุ )ี
• ไทครัง่ (ลาวคร่งั ลาวเวียง ลาวกา) (แถบอุทัยธานี ชัยนาท พิจิตร สุพรรณบุรี และนครปฐม)
• ชาวไทยพวน (แถบสุโขทยั ลพบรุ )ี
• ภไู ท หรือ ผไู้ ทย (แถบสกลนคร มุกดาหาร และกาฬสนิ ธุ์)
• ไทกยู (กูย-ส่วย-เขมร) ทีอ่ ยใู่ นเขตอีสานตอนใต้ (แถบสรุ ินทร)์
• ไทยภาคใต้ (แถบนครศรีธรรมราช ตรงั สรุ าษฎร์ธานี และสงขลา)

ไทกูย

Tai Kui

ไทยวนหรอื โยนก ไทลอื้ ชาวไทยพวน

Tai Yuan or Tai Yonok Tai Lue Thai Phuan

ไทคร่งั ภูไท

Tai Krang Phu Thai

ลาวโซ่ง ไทยภาคใต้

Lao Song Thailand’s southerners

Trails of Thai hand-woven clothes can be divided according to ethnic
groups as follows:

• Tai Yuan or Tai Yonok (in Chiang Rai, Phrae, Uttaradit, Nakhon Ratchasima, Saraburi,
Ratchaburi)
• Tai Lue (in Chiang Rai, Phayao, Nan)
• Lao Song or Tai Song Dam (in Phetchaburi, Nakhon Pathom, Chai Nat, Kanchanaburi)
• Tai Krang (Lao Krang, Lao Wiang, Lao Ka) (in Uthai Thani, Phichit, Chai Nat, Suphan
Buri, Nakhon Pathom)
• Thai Phuan (in Sukhothai, Lop Buri)
• Phu Thai (in Sakon Nakhon, Mukdahan, Kalasin)
• Tai Kui (including Kui, Suay and ancient Khmer) (in the Southern part of northeast’s Region
around Surin)
• Thailand’s southerners (in Nakhon Si Thammarat, Trang, Surat Thani and Songkhla)

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 9

วัตถดุ ิบทีใ่ ช้ ได้แก่ ฝา้ ยและไหม Raw Materials : Silk and Cotton

ฝา้ ย ไหม

ฝ้าย เป็นพืชเศรษฐกิจเจริญเติบโตได้ดีใน เส้นใยไหมได้จากตัวไหม ส่วนใหญ่นิยมเล้ียง
บริเวณท่ีมีอากาศร้อน ปลูกได้ท่ัวทุกภาคของ ไหมกันในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ประเทศไทย มักปลูกในช่วงพฤษภาคมและเก็บ ตวั ไหมมลี กั ษณะคลา้ ยหนอน เมอ่ื แกต่ วั จะชกั ใยหมุ้
เกยี่ วธนั วาคม ฝา้ ยไดม้ าจากสว่ นทหี่ อ่ หมุ้ เมลด็ ของ ตัวของมนั เอง เรยี กวา่ “รงั ไหม” รังไหมน้จี ะน�ำมา
ตน้ ฝา้ ย หรอื ทเี่ รยี กวา่ “ปยุ ฝา้ ย” โดยน�ำฝา้ ยมาแยก สาวเปน็ เสน้ ไหม แลว้ จงึ น�ำไปฟอกดว้ ยการตม้ เพอื่
เส้นใยออกจากเมลด็ ฝ้าย เรียกวา่ “การหีบฝา้ ย” ให้ได้เส้นใยไหม จากนั้นจึงน�ำมาย้อมสีและน�ำไป
จากนนั้ น�ำมาดดี ใหข้ นึ้ ฟแู ลว้ ปน่ั เปน็ เสน้ ดา้ ย เมอ่ื ทอ ทอเป็นผืนผ้าตามที่ต้องการ เส้นไหมมีคุณสมบัติ
เป็นผืนผ้าแล้วจะมีคุณสมบัติเน้ือนุ่ม โปร่งสบาย ล่นื มนั แวววาว และยดื หยนุ่ ไดด้ ี
ระบายความรอ้ นไดด้ ี สวมใส่แลว้ เยน็ สบาย

Cotton Silk

Cotton is an economic crop that grows Derived from silkworm, silk is mostly
well in tropical climate, plantable all over the grown in the north, northeast plains. The
country. Generally planted in May and harvested silkworm resembles worms. When aged, it
in December, cotton is derived from its aril, called spins webs called “cocoon” to cover itself.
cotton wool, by separating cotton fibers from This cocoon’s thread will be pulled as silk,
cotton seed known as “cotton gin”. Flipped to fluff, and bleached by boiling. Afterwards, it is
the cotton is then spun into thread. When woven dyed and woven into desired fabric. The
into fabric, it features a soft, airy and well ventilated silk’s characteristic is slick, shiny, and resilient.
material comfortably cool when put on.

การย้อมผา้ ดว้ ยสยี อ้ มธรรมชาติ Dyeing with natural dyes.

แบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ การย้อมร้อน There are two types of dyeing, namely
กับการย้อมเย็น การย้อมร้อน คือ การต้มแก่น hot and cold dyeing.
เปลือก ใบ รากของพืชจนได้สีท่ีต้องการ แล้วน�ำ • Hot dyeing involves a boiling of its core,
ผา้ ลงไปตม้ เชน่ ผา้ มดั หม่ี จงั หวดั สรุ นิ ทร์ ผา้ มดั ยอ้ ม leaves, roots till the desired color is achieved,
บา้ นคริ ีวง จงั หวดั นครศรธี รรมราช เป็นตน้ and have the silk boiled, like a weft ikat, Surin
ส่วนการย้อมเย็น คือ การย้อมชีวภาพ ไม่มี or tie-dyed fabrics at Ban Khiriwong, Nakhon
สารพิษ เป็นกระบวนการหมักด้วยพืช ดิน หรือ Si Thammarat.
โคลน เชน่ ผา้ หมกั โคลนบา้ นนาตน้ จน่ั จงั หวดั สโุ ขทยั • Cold dyeing, on the other hand, involves
the bio-nontoxic fermentation in plants, soil or

10 เสน้ ทาง สีสนั อศั จรรศผ์ ้าไทย

ผา้ ไหมมัดหมี่ จงั หวดั ขอนแกน่ ผา้ ยอ้ มคราม จังหวดั mud. Samples include mud-fermented fabrics
สกลนคร ผา้ หมอ้ หอ้ ม จังหวัดแพร่ เป็นตน้ at Ban Na Ton Chan in Sukhothai, Mudmee silk,
นอกจากนั้นการย้อมด้วยการเขียนเทียน Khon Kaen, indigo-dyed fabric in Sakhon Nakhon,
เพิ่มลวดลาย เรยี กว่า ผ้าบาตกิ เชน่ ผ้าบาตกิ หรือ indigo-dyed fabric in Phrae. Besides, the dyeing
ปาเตะ๊ จงั หวัดนครศรธี รรมราช also involves wax application to add patterns
called batik, such as batik in Nakhon Si
Thammarat.
ยอ้ ม สสี ัน พชื พรรณธรรมชาติ Dyeing by natural pigments

สีน�ำ้ เงิน         สแี ดง            สเี หลือง         สดี �ำ              สเี ขียว
ไดจ้ าก คราม           ได้จาก ครั่ง  ได้จาก แก่นขนนุ ได้จาก ผลมะเกลือ ไดจ้ าก ใบหกู วาง
หอ้ มหรอื ฮ่อม รากยอ ดอกค�ำฝอย เปลือกตน้ มะรดิ
แกน่ แขหรอื ลกู กระจายผล รากแถลงหรอื มะพูด
แกน่ แกแล ขม้ินชัน และเปลือกสมอ

Blue Red Yellow Black The green
from Kram (indigo) from lac, cheese from the core of from fruits of ebony, from the foliage of
fruit roots, safflower. jackfruits, cockspur stonebreaker, beach almond, bark
and Hom thorn, and turmeric fruit and shell of of Mabolo tree,

ink nut trees roots of Mundu

สีน�ำ้ ตาล สสี ม้    สีม่วง    สชี มพู สเี ทา
ไดจ้ าก เปลือกไม้ ไดจ้ าก ลูกค�ำแสด ได้จาก ลกู หวา้ ได้จาก แกน่ ไม้ฝาง ไดจ้ าก สะตอ
เปลือกตน้ ชงโค
โกงกาง ตน้ มหากาฬ
แกนหลมุ พอ ลกู เนยี ง

Brown from the bark Orange from Purple from Pink from Grey from stink
of the mangrove, achiote jambolan, bark of heartwood of beans
core of intsia caesalpinia sappa,
palembanica, butterfly tree purple passion.
archidendron jiringa
The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 11

กรรมวิธใี นการทอ Weaving Methods

การทอลายขัด หรือ การทอผ้าพื้น Interrupted or plain weaving : It isa
เป็นวิธีการเบื้องต้นของการทอผ้าทุกชนิด basic method for all weavings. Its
คือทอเส้นพุ่งขัดกับเส้นยืน เรียกตาม weaving involves pushing thread
ความหนาของเนื้อผ้า เช่น ผ้าไหมที่ขัด with vertical thread according to the
ด้วยเส้นยืนและเส้นพงุ่ เพียงเส้นเดยี ว เรียก fabric thickness. This includes the silk
ว่าผ้าไหมหนึ่งเส้น ถ้าเพิ่มเส้นพุ่งควบเป็นสองเส้น weaving using a single vertical and pushing
เรียกว่า ผ้าไหมสองเส้น ถ้าควบเส้นพุ่งเป็นส่ีเส้น thread, called a single silk thread. If the thread is
จะเรยี กวา่ ผ้าไหมส่เี สน้ doubled, it is called double threaded. If mounted
in four threads, it is called tetra-threaded.
Mounted weaving : It is a weaving
การทอควบเสน้ เปน็ เทคนคิ การทอผา้
ท่ีน�ำเส้นไหมหรือฝ้ายสองสีปั่นเข้าด้วยกัน technique blending two colors of silk
(การปั่นไก) แล้วน�ำไปทอจะได้เนื้อผ้าที่มี or cotton to result in an iridescent
ลกั ษณะสเี หลอื บเชน่ ผา้ หางกระรอกอสี าน color, such as squirrel-tailed fabric
เรยี กผา้ มบั ไม หรอื ผา้ กะเนยี วในภาษาเขมร called in the Northeast as Mumbai or
มีการทอมากในจงั หวดั สรุ นิ ทร์ บุรีรมั ย์ Ka Neo in Khmer. It is mostly woven in
Surin and Buri ram.

มัดหมี่ กรรมวิธีการทอผ้าที่ใช้เทคนิค Mudmee : refers to a weaving technique
การมดั ยอ้ มดา้ ยหรอื เสน้ ไหมดว้ ยเชอื กฟาง of dyeing bundled thread or silk in
เป็นเปลาะๆ ใหไ้ ดล้ วดลายตามท่ีต้องการ plastic cords knotted at interval to
น�ำไปย้อมสีเรียงล�ำดับจากสีอ่อนไปหาสี produce desired patterns. The fabric
เขม้ กอ่ นน�ำมาทอ ผา้ มดั หมท่ี มี่ ชี อื่ เสยี ง ไดแ้ ก่ is then dyed in colors ranging from light
มดั หมีป่ ูม สุรินทร์ มดั หมี่ตีนแดง ร้อยเอ็ด ผ้ามดั
หมี่ไทครั่งของจังหวดั อุทยั ธานี ชยั นาท สุพรรณบุรี to dark colors. Mudmee ikat includes
นิยมใช้สีแดงคร่ัง ชาวไทล้ือเมืองน่าน เรียกว่า Poom Mudmee of Surin, Roi Et, Teen Dang
มดั ก่าน (คาดกา่ น) Mudmee in Roi Et, Tai Krang Mudmee in Chai Nat
ขิด (ภาษาอีสานแปลว่าสะกิดหรืองัด and Suphan Buri, where Nan’s based-red lac is
ช้อนขึ้น) คือ การทอโดยใช้ไม้เข่ียหรือ popular, called Mud Kan (Kad Kan).
สะกิดเพื่อช้อนเส้นด้ายยืนยกข้ึนเป็น
ช่วง ตามลวดลายตลอดหน้าผ้า แล้วพุ่ง Khit : (referring to nudging or raising
กระสวยสอดเสน้ พงุ่ ไปตลอดแนว ท�ำใหเ้ กดิ in the Northeast) means the weaving
เป็นลวดลายยกตัวนูนบนผืนผ้า เป็นลวดลาย using a stick to nudge or raise the
ซ้ำ� ๆ สีเดยี วตลอดแนวผ้า นยิ มใชฝ้ า้ ยมากกวา่ ไหม threads at interval following the fabric
ทอเปน็ หมอน ผา้ หม่ ผา้ ขาวมา้ patterns the entire length of the cloth
with a bobbin raising the thread along the
12 เส้นทาง สสี นั อัศจรรศ์ผ้าไทย
way, thus causing raised, embossed patterns
on the cloth. Most of the patterns are repeated.
Cotton is more popular than silk. The weaving
results in pillows, blankets and loincloths.

จก (หมายถึง ควัก ล้วง) เป็นการทอ Chok : (referring to plucking or fishing out)
และการปักผ้าไปพร้อมๆ กัน โดยใช้ไม้ means the simultaneous weaving and
ขนเม่น หรือน้ิวมือ ยกหรือจกด้ายเส้น embroidering using porcupine hair or
ยนื ขน้ึ แลว้ สอดดา้ ยพงุ่ เขา้ ไปตามจงั หวะ one’s nail to raise or pluck the thread and
ของลาย (สามารถท�ำลวดลายได้หลากสี insert it back according to the required
ต่างกับขิดจะเป็นสีเดียวตลอดแนว) นิยมทอ
หนา้ แคบ เพอื่ ใชต้ กแตง่ เชงิ ผา้ ซน่ิ เรยี กวา่ ซนิ่ ตนี จก patterns (patterns can be diverse, different
เช่น ผ้าซ่ินตีนจกหาดเสี้ยว จังหวัดสุโขทัย ผ้าซ่ิน from Khit which focuses on a single color). Normally
ตนี จกแม่แจ่ม จังหวดั เชยี งใหม่ woven on a narrow strip to embellish sarongs,
called pushed sarongs, it includes Hat Siew raised
ผ้าแพรวา เป็นเทคนิคการผ้าทอผ้า sinh in Sukhothai and Mae Chaem, Chiang Mai.
ไหมให้เกิดลวดลายผสมกันระหว่างลาย
ขดิ กบั ลายจก ผา้ แพรวาจะตอ้ งมหี ลายๆ Phae Wa silk : a silk weaving technique
ลายอยใู่ นผนื เดยี วกนั เชน่ ผา้ ไหมแพรวา to enable a mixture of Khit and raised
จงั หวดั กาฬสนิ ธ์ุ patterns, comprise diverse colors in
ยกดอก เปน็ การทอผา้ ยกลายใหน้ นู สงู ขนึ้ ใน a single cloth like Phrae Wa silk from
ตวั คลา้ ยการทอขดิ แตใ่ ชเ้ สน้ พงุ่ ตงั้ แต่ 1 เสน้ Kalasin.
หรอื มากกวา่ ท�ำใหเ้ กดิ ลวดลาย สว่ นใหญ่
สอดแทรกด้วยเส้นไหม หรือด้ินสีต่างๆ Brocaded silk : refers to embossed weaving
ถา้ ยกดว้ ยไหมเรยี กวา่ ยกไหม ถา้ ยกดว้ ย similar to the Khit weaving technique, using one
ทองเรียกว่า ยกทอง ลวดลายยอดนิยม
ไดแ้ ก่ ลายดอกพกิ ลุ ผา้ ยกทมี่ ชี อื่ เสยี งไดแ้ ก่ ผา้ ยก or more vertical pushing threads to create
ไหมสรุ ินทร์ ผ้าไหมยกดอกล�ำพนู ผา้ ไหมยกเมอื ง patterns. Most patterns are broken in by
นคร ผา้ ยกเกาะยอ และผ้ายกพมุ เรยี ง multi-colored silkorbraidthreads.Ifrasied
ยกมุก เป็นเทคนิคการทอ โดยใช้ in silk, it is called silk-raised. If raised in
เส้นยืนพิเศษเพ่ิมบนก่ีทอผ้า ลายยกบน golden fabric, it called golden-raised.
ผ้าเกิดจากการใช้ตะกอลายยกด้ายยืน
พิเศษ ท�ำใหเ้ กิดลายนนู บนผนื ผา้ ในทาง The popular pattern is mimusops. The famous
ยนื ซงึ่ ตา่ งจากผา้ ขดิ ผา้ จก ทเ่ี กดิ ลายทาง brocaded fabrics include Surin’silk, Lamphun’s
ขวางจากเสน้ พงุ่ เชน่ ผา้ ยกมกุ ลบั แล ผา้ ซนิ่ brocaded silk, Nakhon’s brocaded silk, Ko Yor’s
มุกไทยวนอ�ำเภอตรอน จังหวัดอุตรดิตถ์ ผ้าจอง brocaded silk and Pum Riang’s brocaded silk.
ภูไท จงั หวดั มุกดาหาร
ปักและปะ ผ้าปักและปะของชาวเขา Yok Muk : is a weaving technique giving
มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว มีเทคนิคการทอ additional vertical threads onto the loom.
วสั ดุ และลวดลาย จากหลายชนเผา่ เชน่ The raised pattern on the fabric is caused
กะเหรย่ี ง (ปกาเกอะญอ, ยาง) แมว้ (มง้ ), by special raised pattern heddle to create
เย้า (เมี่ยน), อีก้อ (อาข่า), ลีซอ (ลีซู), vertical embossed pattern, different from
ปะหลอ่ ง เป็นตน้ Khit Weaving whose patterns come from

horizontalstripes,such as the fabricsfrom Lablae,
Tai Yuan rasied fabric in Tron district, Uttaradit,
Chong Phu Thai in Mukdahan.

Embroidery and Patchworks :
Hilltribe’s embroidery and patchworks
are unique in weaving, materials,
patterns. These come from different
tribes, such as Karen, Hmong, Yao (Mien),
Akha, Lisu and Palaung.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 13

สืบสานสายใย
ผา้ ทอไทล้อื และผา้ ปกั ชาวเขา

จังหวดั เชยี งราย

Tai Lue’s hand-woven fabric
and hilltribe’s needlework,

Chiang Rai

เชียงราย หรือเมืองเชียงแสนแห่งอาณาจักร Chiang Rai or Chiang Saen of Lanna
ล้านนาแต่โบราณกาล มีความหลากหลายทาง Kingdom in the old days, it is rich in culture and
ศิลปวัฒนธรรมและชาติพันธุ์ มีท้ัง ไทยวน ไทลื้อ ethnicity which includes Tai Yuan, Tai Lue,
ไทใหญ่ ไทเขนิ อาขา่ ขมุ ชาวมเู ซอ มง้ (แมว้ ) เยา้ ฯลฯ Shan, Tai Khuen, Akha, Khmu, Lahu, Hmong
กลมุ่ ใหญท่ สี่ ดุ ในเชยี งรายคอื ไทยวน รองลงมาคอื (Miao), Yao, the largest group of whom are Tai
ไทลอื้ ซงึ่ ไดอ้ พยพมาจากแควน้ สบิ สองปนั นา มณฑล Yuan, followed by Tai Lue who emigrated from
ยูนนาน สาธารณรัฐประชาชนจีนตอนใต้ในสมัย Yunnan province, southern China, in the early
ตน้ รตั นโกสนิ ทร์ ชาวไทยลอ้ื มวี ฒั นธรรมประเพณที ี่ Rattanakosin period. Possessing outstanding
โดดเด่น โดยเฉพาะการแต่งกายท่ีงดงามและมี culture and exquisite and unique grooming,
เอกลกั ษณ์ ผา้ ทอลายนำ้� ไหล ซงึ่ เปน็ ลายโบราณของ Tai Lue maintain their flowing patterned fabric
ไทลอ้ื ยงั เปน็ เครอ่ื งบง่ บอกความเปน็ ไทยลอื้ ไดเ้ ปน็ which witnesses their true identity. Tai Lue’ s
อยา่ งดี การทอผา้ ของชาวไทลอื้ นนั้ มเี ทคนคิ พเิ ศษ weaving technique focuses not only on
ใช่ว่าเพียงแต่ลายผ้า แต่รวมถึงการย้อม การทอ Patterns but also dyeing, weaving process,
การเกบ็ รกั ษา ผา้ ทอไทลอ้ื จงึ คงความสวยงามอยไู่ ด้ maintenance, all of which enable age-old beauty.
นบั รอ้ ยปี

14 เสน้ ทาง สีสนั อัศจรรศ์ผ้าไทย

▲ ลวดลายการทอ ▲ Weaving Patterns

บ้านศรีดอนชยั มีถิน่ ฐานเดิมคอื เมืองอู เหนอื Ban Si Don Chai has settled over the
แคว้นสิบสองปันนา ชาวไทล้ือที่นี่ใช้ชีวิตเรียบ region formerly known as Ou City, north of
ง่าย และยังคงอนุรักษ์วัฒนธรรมดั้งเดิมเอาไว้ใน Xishuangbanna. These Tai Lue led an easy living,
เทศกาลต่างๆ โดยเฉพาะงานจุลกฐินของทน่ี ่ี ชาว maintaining indigenous cultures in a number of
บ้านท้ังเด็กและผู้ใหญ่ จะสวมใส่ผ้าทอไทล้ืออัน festivals, in particular micro Kathina when the
วิจิตรบรรจง เป็นภาพประทับใจที่หาดูได้ยากใน young and old would wear exquisitely-woven
ปจั จบุ นั บา้ นศรดี อนชยั เปน็ หมบู่ า้ นทอ่ งเทยี่ วท่ีมี Thai Lue fabrics, planting a lasting impression
ความเข้มแข็งสามัคคี แยกพื้นที่การปกครองออก hard to be found nowadays. Ban Si Donchai is
เป็นบ้านศรีมงคล ซึ่งในย่านน้ีมีคนล้ือหลายครัว an integral Tourist village, administered in Si
เรอื นทอผา้ พนื้ เมือง มที ง้ั ผา้ ลายนำ้� ไหล ซน่ิ เมืองอู Mongkon houses, the neighborhood of which
ซ่ินตางาย และเส้ือปั๊ด (เส้ือที่ป้ายไปด้านข้าง) comprises many Lue households weaving local
นักท่องเที่ยวสามารถมาเยี่ยมชมการทอผ้าและ fabrics, including the flowing water patterns,
พกั คา้ งทโ่ี ฮมสเตยข์ องหมบู่ า้ น มากนิ “ขา้ วกน้ั จน้ิ ” sarongs of the city Ou or Ta Ngai and Put shirts
สักการะ “หลวงพ่อเพชร” พระพุทธรูปศักด์ิสทิ ธ์ิ (shirts which are swept sideways). Visitors can
ที่วัดศรีดอนชัย และเที่ยวชมพิพิธภัณฑ์ล้ือลายค�ำ visit the weaving demo and stay the night over
แหล่งรวมและจัดแสดงผ้าทอไทยล้ือโบราณ in homestays within the village, tasting “Khao
เปดิ ทุกวนั เวลา 9.00-18.00 น. ติดตอ่ คุณสรุ ิยา Kun Jin”, worshipping ‘Luang Po Pet’- sacred
วงคช์ ยั โทร. 08 9838 5724 Buddha image at Wat Si Don Chai, and visiting
บ้านหาดบ้าย เป็นหมู่บ้านชาวไทยล้ือที่มี Lue Lai Kham museum which houses designs
ช่ือเสียงการทอผ้าพื้นเมือง ของอ�ำเภอเชียงของ and exhibits Tai Lua’s ancient fabric pattern
ต้ังอยู่ริมแม่น�้ำโขง ระหว่างเส้นทางเชียงแสน- displays. The museum is open daily from
เชียงของ ซ่ึงเป็นถนนเลียบริมโขง นักท่องเท่ียว 9.00 am-6.00 pm contact Mr. Suriya Wongchai
สามารถน่ังเรือหางยาวไปยังบ้านหาดบ้าย โดยข้ึน Tel. +668 9838 5724
เรือท่ีทา่ เรอื บัก๊ ใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง พรอ้ ม A Tai Lue village famous for weaving,
ชมทัศนียภาพสองฝั่งโขงอันสวยงาม บริเวณบ้าน Ban Hat Bai in Chiang Khong district is located
หาดบา้ ย จะตรงขา้ มบา้ นดอยแดง เมอื งตน้ ผง่ึ แขวง along the Mekong River between Chiang
บ่อแก้ว สปป.ลาว ซึ่งเป็นจุดผ่อนปรน ไทย-ลาว Saen - Chiang Khong route, a road along the
เปิดให้ข้ามไปฝั่งลาว ทุกวันพฤหัสบดีและวันศุกร์ river. Tourist can enjoy a boat ride to Ban Hat
ตั้งแตเ่ วลา 09.00-15.00 น. Bai, by boarding at Buck dock, which takes
about one hour while enjoying the beautiful
scenery on both banks of the river. Ban Hat
Bai lies opposite Ban Doi Daeng in Ton Pheung,
Bokeo province, Lao People’s Democratic
Republic (LPDR), Thai - Lao checkpoint for
border trade, open every Thursday and Friday
to cross over to Laos from 9.00 am-3.00 pm.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 15

For those who love textiles cannot miss Ban
San Kong in Mae Chan district, a true source
conserving the hilltribes’handicrafts and local
wisdom. Embroidery is known as their innate
talent. Most people here are Hmong, Akha and
the indigenous people living together since
ancient times, passing down cultural ways from
ส�ำหรับคนรักเส้นสายลายผ้าปัก ต้องไปบ้าน generation to generation. These people have
สันกอง อ�ำเภอแม่จัน แหล่งอนุรักษ์งานฝีมือและ long opted to spend life with embroidery. At
ภูมปิ ญั ญาท้องถิ่นของชาวไทยภูเขา การปกั ผา้ ด้วย present, there is a village occupational center
มอื เสมอื นอยใู่ นสายเลอื ดของชาวไทยภเู ขา ผคู้ นทนี่ ่ี set up in 2000 (covering 300 members) to
เป็นชาวม้ง อาข่า และชาวพ้ืนเมืองดั้งเดิม อาศัย allow them to spend time together creating
อยู่รวมกนั มาตง้ั แต่โบราณ สง่ ต่อวิถวี ฒั นธรรมจาก hilltribe-patterned embroidery, which is now
รุ่นสู่รุ่น ทุกคนที่นี่เลือกใช้ชีวิตที่อยู่กับลายผ้าปัก a 5 star OTOP, establishing a secure earning
มาอย่างยาวนาน ปจั จบุ นั มีศูนย์อาชพี ของหมบู่ า้ น for the villagers. At present, the embroidery
ทีก่ ่อต้ังขนึ้ เม่อื ปี พ.ศ. 2543 (มสี มาชกิ 300 ราย) has led to the creation of a stable income
เพื่อให้คนในหมู่บ้านใช้เวลาร่วมกัน ท�ำหัตถกรรม to people in the village. This embroidery has
ผา้ ปกั ลายชาวไทยภเู ขา จนกลายเปน็ OTOP ระดบั been processed into clothes, handkerchiefs
5 ดาว ของต�ำบล อนั น�ำมาซง่ึ การสรา้ งรายไดท้ ม่ี นั่ คง scarves, belts, pillow cases, bags and mobile
ให้กับคนในหมู่บ้าน ผ้าปักยังได้ถูกน�ำแปรรูปเป็น phone holders. In Mae Chan district, there is
เสือ้ ผา้ ผ้าเช็ดหนา้ ผา้ พนั คอ เข็มขดั ปลอกหมอน a women’s development group at Ban San
กระเป๋า ซองโทรศัพทม์ ือถือ ฯลฯ ในอ�ำเภอแม่จัน Luang Tai that still preserves the Tai Lue’s
ยังกลุ่มพฒั นาสตรี บา้ นสันหลวงใต้ ทย่ี ังคงอนรุ กั ษ์ fabric weaving, which includes the local fabric
การทอผ้าตีนจกของชาวไทล้ือเอาไว้ มีการทอผ้า of loincloths for sale at reasonable price. In
พืน้ เมอื งจนไปถงึ ผา้ ขาวมา้ ราคาย่อมเยาในจังหวัด Chiang Rai, there is an interesting Lanna woven
เชียงราย ยังมีพิพิธภัณฑ์ผ้าทอล้านนาท่ีน่าสนใจ fabric museum located in Wat Phra That Pha
ต้ังอยู่ในวัดพระธาตุผาเงา อ�ำเภอเชียงแสน Ngao in Chiang Saen district. Open daily from
เปดิ ทกุ วนั 8.00-17.00 น. โทร. 0 5377 7151 8.00 am-5.00 pm, it can be contacted at Tel.
+66 5377 7151
กลุ่มสตรีทอผา้ ศรดี อนชัย Si Don Chai Women’s weaving Group
188 ศรมี งคล หมู่ 12, 14 ต�ำบลศรีดอนชยั อ�ำเภอ
เชยี งของ จังหวดั เชียงราย 57140 188 Si Mongkon, moo12, 14 Si Don Chai
✆ 08 1287 7732 คณุ แวน่ แกว้ ภริ มยพ์ ลดั sub-district, Chiang Khong district, Chiang
Rai 57140 Contact Ms. Wankeaw Piromplat
กลุ่มทอผ้าไทลอื้ บ้านหาดบ้าย ✆ +668 1287 7732
192 หมู่ 1 ต�ำบลริมโขง อ�ำเภอเชยี งของ จังหวดั Ban Had Bai, Thai Lue Textile Group
เชยี งราย 57140 192 moo 1, Rim Khong sub-district, Chiang
✆ 0 8572 3878 คุณแดง ธรรมวงค์ Khong district. Chiang Rai 57140 Ms. Daeng
Thammawong ✆ +66 8572 3878

16 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศผ์ ้าไทย

กลุ่มผ้าปักด้วยมือบ้านสันกอง 109 หมู่ 2 Ban San Khong Needlework Group
บ้านสันกอง ต�ำบลแม่ไร่ อ�ำเภอแม่จัน จังหวัด 109 moo 2, Ban San Khong, Mae Rai sub-district,
เชยี งราย 57240 ✆ 08 1568 9385, 0 5366 7719 Mae Chan district, Chiang Rai 57240 Contact
คุณนธิ ี สธุ รรมรัก Ms. Nithee Suthamarak ✆ +668 1568 9385,
กลุ่มพัฒนาสตรี บ้านสันหลวงใต้ 150 +66 5366 7719,
ซอย 5 หมู่ 3 บ้านสันหลวงใต้ ต�ำบลจอมสวรรค์ Ban San Luang Tai Women’s Develop-
อ�ำเภอแมจ่ นั จังหวัดเชียงราย 57110 ✆ 0 5365 ment Group 150 Soi 5 Moo Ban San Luang
3490, 08 1022 1463, 08 6915 6181 คณุ รตั นาพร Tai, Chom Sawan subdistrict, Mae Chan district,
Chiang Rai 57110 Contact Ms. Rattanaporn
✆ +66 5365 3490, +668 1022 1463, +668
6915 6181

Hall of หOอpฝiu�นmอGุทยoาldนeสnามTเrหiaลnี่ยgมieทอPงaคrkำ

Ban San กKลhมุoผngา ปNกeดeว dยleมwอื บorาkนสGนั roกuอpง 1

Cพh�พiaธ� nภgณั SฑaสeถnานNแaหtiงoชnาaตlเิ Mชียuงsแeสuนm 1290 WโบรaาtณChสiถaาnนgวMดั เaชnียงHมiนั่storic Site 1129

1129 BกลanุมทHอaผtาBไทaiล,ือ้ Tบhาaนi หLาuดeบTาeยxtile Group
พLuธ� eภlaัณikฑhล aอื้ mลาMยคusำeum
1016 1129
4004 1020

1

1098 1271 CทะhเiลaสnาgบSเชaียeงnแสLนake

กWลoมุ mพeัฒn’นsาDสตevรeบ� lาloนpสmันหeลnวt งGใตro uop at Ban Luang Tai 1098 Sกลi Dมุ สoตnรCท� hอaผiา Wศรo�ดmอeนnช’sยั Weaving Group

แหล่งทอ่ งเที่ยว Tourist attractions
เชยี งรายมีแหล่งทอ่ งเทยี่ วเด่นๆ เชน่ ดอยตุง Chiang Rai’s prominent attractions include
ดอยแมส่ ลอง ดอยชา้ ง แมส่ าย ภชู ฟ้ี า้ ดอยผาตั้ง Doi Tung, Doi Mae Salong, Doi Chang, Mae Sai,
ศนู ยส์ ง่ เสรมิ การเกษตรทส่ี งู ดอยผาหมน่ วดั รอ่ งขนุ่ Pu Chi Fa, Doi Pa Tang, highland agricultural
วัดพระแก้ว ฯลฯ แต่เฉพาะในอ�ำเภอเชียงของ center, Doi Pa Mon, Wat Rong Khun, Wat Phra
มีแหล่งท่องเท่ียวมากมาย เช่น วัดศรีดอนชัย Kaew. Chiang Khong district itself prides in
วัดหัวเวียง เชียงของ วัดครึ่งใต้ เชียงของ เป็นต้น temples, such as Wat Si Don Chai, Wat Hua
Wiang Chiang Khong, Wat Kruengtai Chiang
Khong.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 17

ผ้าไหมนางงาม ซิน่ สันกำ� แพง

จังหวดั เชียงใหม่

Fabric of the beauty queen,
San Kamphaeng sarong,

Chiang Mai

ภาพนางสาวไทยและนางงามในอดตี นงุ่ ผา้ ถงุ Memories of Miss Thailand or Miss
หรือผ้าซิ่น ปรากฏกายพร้อมร่มสีสดใส เป็นภาพ Beauty Queen wearing a skirt or sarong
ตดิ ตาตรงึ ใจใครหลายคน โดยเฉพาะผา้ ซนิ่ ลายขวาง with bright-colored umbrella were lasting
สีฟา้ สด ทน่ี างงามจกั รวาลคนแรกของไทย สวมใส่ impressions to many people, in particular
เฉิดฉายในนครนิวยอร์ก เป็นอีกหนึ่งความภูมิใจ the bright blue striped sarong worn by
ของชาวไทย นั่นคือซ่ินไหมสันก�ำแพง มรดกทาง Thailand’s first Miss Universe in New York.
วัฒนธรรมของอ�ำเภอสันก�ำแพง จังหวัดเชียงใหม่ That was Thailand’s utmost pride. The sarong
นั่นเอง worn is a silk sarong, a cultural legacy of San
สันก�ำแพงเป็นแหล่งที่มีการทอผ้ามาแต่ครั้ง Kamphaeng district, Chiang Mai.
อดีต ชมุ ชนตา่ งๆ ในอ�ำเภอสนั ก�ำแพง ลว้ นมฝี ีมอื San Khamphaeng has been a source of
ในการทอผ้าด้วยก่ีพื้นเมือง สืบทอดกันมาแต่ fabric weaving in old days, with its communities
บรรพบรุ ษุ จวบจนเมอื่ 100 กวา่ ปที ผี่ า่ นมา ไดเ้ รม่ิ มี being skilled in weaving using local loom. It was
การคา้ ขายระหวา่ งเชยี งใหมแ่ ละพมา่ จงึ ไดม้ กี ารน�ำ over a hundred years ago that Thailand began
เส้นไหมดิบจากพม่ากลับมาเชียงใหม่ น�ำเส้นไหม trading with Myanmar. Raw silk was brought from
ดังกล่าวมาทอเป็นผ้าซ่ินไหม ผ้าโสร่งไหม แล้ว Myanmar, later woven as silk sarongs and sent

18 เส้นทาง สีสัน อศั จรรศผ์ า้ ไทย

ด�ำเนินการส่งกลับไปขายให้พม่าอีกต่อหนึ่ง back to Myanmar for sale. The
คนสันก�ำแพงไม่ได้เล้ียงไหมเอง ด้วยเหตุพื้นฐาน people of San Khamphaeng
ของคนสนั ก�ำแพง เปน็ คนใจบญุ สนุ ทาน ไมต่ อ้ งการ didn’t feed silkworms them-
ฆ่าตัวไหม ต่อมาจึงมีพ่อค้าชาวจีนได้น�ำไหมจาก selves, indicating they were
สาธารณรัฐประชาชนจนี เกาหลี เขา้ มาขาย ชาว kindhearted and loathed
สันก�ำแพงส่วนใหญ่จึงเริ่มมีการเปลี่ยนมาใช้ไหม to kill them. Later, Chinese
จากสาธารณรัฐประชาชนจนี และเกาหลีแทน merchants brought in the
ผ้าซ่ินนั้นมีท้ังผ้าพ้ืนที่เรียกว่าผ้าด้าน เป็น silkworms from China, Korea,
ผ้าไหมสีเดียวทอตลอดกันไปท้ังผืน ไม่มีลวดลาย causing the San Khamphaeng people to use silk
และมีผ้าซ่ินหางกระรอก (ซ่ินไก หรือ ปั่นไก from China and Korea instead.
หมายถึงเอาเส้นไหมสตี า่ งๆ 2 เสน้ 2 สี มาปั่นหรอื Sarongs comprised the plain fabric called
พันเกลียวเข้าด้วยกันแล้วทอ) ผ้าซ่ินเวลานั้นส่วน terrycloth-a same–colored the whole length
ใหญ่เป็นลายขวาง ลวดลายเฉพาะคือ ลายโสร่ง without patterns, and soft silk sarong (sinh kai
และลายตารางผ้าขาวม้า or pun kai refers to the spinning of two different
ต่อมาในปี พ.ศ. 2481 ได้มีการประกวด colored silks for later weaving). Sarongs at that
นางสาวไทย ผชู้ นะการประกวดในปนี น้ั ไดส้ วมชดุ time were mostly of stripes, with particular
ท่ีตกแต่งและเล่นเชิงผ้าไหมของสันก�ำแพงข้ึนไป patterns of sarong and loincloth stripes.
ประกวดบนเวที ส่งผลให้รัฐบาลในขณะน้ัน Later in 1938, there was a Miss Thailand
ได้เชิญร้านค้าผ้าไหมจากสันก�ำแพงไปออกร้าน Beauty Pageant with the first winner wearing a
ขายของในงานวันรัฐธรรมนญู ท่ีสวนอัมพร ซ่งึ ขาย dress adorned and patterned with silk from San
ดิบขายดี มีชื่อเสียงโด่งดังมาก จนมีนักท่องเท่ียว Khamphaeng, thus giving an idea to the govern-
มาเที่ยวสันก�ำแพงเพ่ือชมการทอผ้าไหม ในสมัย ment to invite silk shops from San Khamphaeng
น้ันแต่ละร้านจึงนิยมเลือกคนสวยๆ ตามหมู่บ้าน to display their products at the Amphorn Garden
หรอื มนี างงามมาชว่ ยขายผา้ ดว้ ยเวลาเอาผา้ ไหมมา on the Constitution Day. The silk sold well and
เทยี บกบั ตวั แลว้ ดสู วย มกี ารสง่ นางงามเขา้ ประกวด became so famous that Tourist were drawn to
ตามงานฤดูหนาว พอเสร็จจากการประกวดก็ visit a demo of silk weaving in San Khamphaeng.
น�ำนางงามมาขายของท่ีร้าน ดังนั้นสันก�ำแพงจึง At that time, each booth would select beauties
ถือว่าเป็นแหล่งนางงามและนางงามมีส่วนท�ำให้ from the village to help sell the silk. Silk looked
ผ้าไหมสันก�ำแพงขายดี มีการส่งผ้าไหมไปขาย admirable when worn by the beauties. These
ตามรา้ นต่างๆ ในเมอื งเชียงใหม่ รวมทัง้ ในจงั หวัด beauties were opted to compete during winter
อ่ืนๆ เช่น แพร่ ล�ำพูน ล�ำปาง กรุงเทพ ฯลฯ ตอ่ มา fairs, after time of which they would be hired to
ภาคอีสานเริ่มมีการทอผ้าไหมเพิ่มมากข้ึน และมี help sell the silk. San Khamphaeng is therefore a
การเปล่ียนแปลงไปใช้ไหมญ่ีปุ่น ร้านค้าส่วนใหญ่ source of beauty queens who were part of help-
จึงเปล่ียนมาเป็นทอผ้าฝ้าย ทอผ้าขาวม้า และ ing boost the silk selling. Silk was later dispatched
ทอผ้าแบบอื่นแทน หลังจากนั้นผ้าไหมสันก�ำแพง for sale in Chiang Mai and other provinces such
กเ็ รม่ิ หายไป ปจั จบุ นั ไดม้ กี ารฟน้ื ฟแู ละอนรุ กั ษล์ าย as Phrae, Lumphun, Lampang, and Bangkok. As
ผา้ ซน่ิ สนั ก�ำแพงขึ้นมาใหม่ silk weaving was on the rise in the northeast,

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 19

▲ ลวดลายการทอ there was a shift to use silk from Japan. Most
shops decide to change to the weaving of cotton,
ลวดลายผา้ ไหมสนั ก�ำแพงทเี่ ปน็ ภมู ปิ ญั ญาของ loincloth and other types of fabrics. Afterwards,
คนสันก�ำแพงในอดีตนั้น จะมีลักษณะเด่นในเร่ือง the silk weaving in San Khamphaeng gradually
ไหมมขี นาดเสน้ เลก็ นำ้� หนกั เบา และมลี วดลายเปน็ disappeared and has been recently restored
แนวขวาง ซงึ่ มลี วดลายดงั น้ี in terms of conserving the San Khamphaeng
1. ลาย 7 วัน หรอื เชิง 7 วนั   เปน็ การใชส้ ี 7 sarong patterns.
สตี ามวนั ใน 1 สปั ดาห ์ เพอื่ ใส่กับเส้อื สตี ่างๆ ไดใ้ น
1 สปั ดาห์ เปน็ เอกลกั ษณเ์ ฉพาะมที ส่ี นั ก�ำแพงเทา่ นน้ั ▲ Weaving Patterns
2. ลายพีระ ผ้าไหมสีฟ้าที่ได้รับความนิยม
เป็นอย่างมาก เน่ืองจากได้ทอผ้าไหมถวายให้ Local wisdom of the community in the past,
พระองค์เจ้าพีรพงศ์ภาณุเดช ทรงขับรถแข่งคู่ the patterns on the silk from San Khamphaeng
พระทัย ช่ือว่ารอมิวลุส ซ่ึงมีสีฟ้าสด ต่อมาเรียก is unique in its tiny thread, light weight and
กนั ว่าสีฟา้ พีระ สีฟ้าจึงเป็นสีทนี่ ิยมทีส่ ดุ ในเวลานัน้ with stripes. The patterns include:
มกี ารยอ้ มเสอ้ื ไหมและผา้ ซน้ิ เปน็ สฟี า้ แลว้ ตงั้ ชอื่ วา่ 1. 7-day pattern - it’s a pattern using 7
“ผา้ ไหมลายสพี ีระ” colors of the days of the week to match the
3. ลวดลายที่ได้คิดขึ้นตามยุคสมัย ได้แก่ clothes worn in a week. This is unique of San
“ลายสามเหล่ม” เป็นร้ิวขวางตลอดแนวสีเดียว Khamphaeng district.
กับสีพื้นของผ้าแต่มีสีอ่อนกว่าทอสลับกันทั้งผืน 2. Bira pattern - a blue silk highly popular,
“ลายตาปลาลิ๋ม” เป็นเส้นสามเส้นคล้ายวงรอบ it was woven for Prince Birabongse Bhanudej
ของดวงตาปลาช่อน ทอสลับกับลายพ้ืนสีของผ้า Bhanubandh who rode his favorite racing car
และต่อชายผ้าท้ังด้านบนและด้านล่าง “ลายสาม titled “Romulus” which was bright blue. The
แลว หรือ ลายอภัสรา” เป็นลวดลายสามแถว color was later referred to as Bira’s blue and was
หรือสามแนวสลับไล่สี เน่ืองด้วยอาภัสรา หงสกุล esteemed at that time. The dyeing silk of sarongs
นางสาวไทย พ.ศ. 2507 เปน็ ตวั แทนประเทศไทย was in blue and named “Bira-patterned silk”.
โดยได้สวมใส่ผ้าไหมสันก�ำแพงเข้าร่วมประกวด 3. Patterns created following the living
นางงามจักรวาล และได้รับต�ำแหน่งครองมงกุฎ epoch–these patterns included “Sam Lem
นางงามจักรวาลคนท่ี 14 ค.ศ. 1965 นอกจากน้นั pattern”- bearing characteristics of horizontal
ยังมี ลายกีเ่ พา้ ลายไหมยกดิ้นเงินดนิ้ ทอง ลายไหม stripes the entire length, similar to the fabric’s
ยกไหม ลายยกช้าง เป็นต้น      base color, but lighter, woven alternatingly,
“Pla Lim pattern”- bearing the three lines
20 เสน้ ทาง สีสนั อัศจรรศผ์ ้าไทย similar to the circumference round the common
snakehead, woven alternatingly with the fabric’s
base color, and with top and low edge of the
fabricsextended,“SamLaeoorApasarapattern”
-bearing characteristics of 3 rows of stripes with
colors alternating. Miss Apasara Hongsakul,
Miss Thailand in 1964, representing Thailand to
compete for a Miss Universe contest, wore a
silk dress made in San Khamphaeng and she
triumphed the crown as a 14th Miss Universe of

1965. Also, there are other patterns such as Ki
Pao pattern, gold-and silver brocaded silk, silk
brocaded Yok Chang and Wong Duen patterns.

Chaleamraja Sankhumphange silk
Waving Cultural Center,
ศนู ยว์ ัฒนธรรมเฉลิมราช พพิ ิธภณั ฑ์ผ้าไหม 12/1 moo 5, San Kamphaeng sub-district,
สนั ก�ำแพง San Kamphaeng district, Chiang Mai 50130.
12/1 หมู่ 5 ต�ำบลสันก�ำแพง อ�ำเภอสันก�ำแพง ✆ +668 1881 2881
จงั หวัดเชยี งใหม่ ✆ 08 1881 2881 San Pa Ka Women’s Group 149 moo 8, Ton
Pao sub-district, San Kamphaeng district, Chiang
สตรีบ้านสันป่าค่า Mai 50130 ✆ +668 5526 6696
149 หมู่ 8 ต�ำบลต้นเปา อ�ำเภอสันก�ำแพง จังหวัด
เชียงใหม่ ✆ 08 5526 6696 San Khamphaeng Cotton Handicraft

กลุ่มหัตถกรรมผ้าฝ้ายทอมือสันก�ำแพง Group 18/2 moo 7, San Kamphaeng sub-district,
18/2 หมู่7 ต�ำบลสนั ก�ำแพง อ�ำเภอสนั ก�ำแพง จงั หวดั San Kamphaeng district, Chiang Mai 50130.
เชยี งใหม่ 50130 ✆ 0 5333 1296, 08 1998 1838 Contact Ms. Aemsiri Thansahawat ✆ +66 5333
คุณเอีย่ มศริ ิ ตันสหวฒั น์ 1296, +668 1998 1838

พBhรuะตbำinหgนกัPภaพูlaง�cคeราชนเิ วศน ศMูนuยlbอ eุตrสryา-หpกuรlรpมPกaรpะดerาษaสnาdแUละmรมbrella Industrial Center

พPhรrะaธtาhตaุดt อDยoสi ุเSทuพthep 121 กSลanุมหKัตhถaกmรpรhมaผeาnฝgายCทoอttมoือnสHันaกnำdแพicงraft Group

107 3029
121
1001 121

118 121

Cพhพ� ia�ธnภgณั MฑสaiถNานaแtiหoง nชaาlตMิเชuยี sงeใuหmม 3029
11

1006 Sกลanุม สPตaรK�บaา นWสันomปาeคnา’s Group

121 1317 1006
108

3029

121 11
1317
Rอุทoยyaานl PหaลrวkงรRาaชjพapฤrกuษek 108
ศูนยวัฒนธรรมเฉลมิ ราช พพ� ธ� ภัณฑผ าไหมสนั กำแพง
แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว Chaleamraja Sankhumphange silk Waving Cultural Center,
นำ้� พรุ ้อนสันก�ำแพง หมูบ่ ้านแม่ก�ำปอง กล่มุ
ทอ่ งเทยี่ วเชงิ นเิ วศบา้ นปง-หว้ ยลาน กลมุ่ ทอ่ งเทยี่ ว Tourist attractions
เชงิ เกษตรบา้ นมว่ งเขยี ว กลมุ่ หตั ถกรรมรม่ บอ่ สรา้ ง Attractions include San Khamphaeng Hot
เมืองโบราณเวียงกุมกาม บ้านจ๊างนัก พิพิธภัณฑ์ Springs, Mae Kampong Village, the ecotourism
ผ้าป้าแสงดา เชียงใหม ่ at Ban Pong-Huai Lan, Agro-tourism at Ban
Muang Khiew, Bo Sang Umbrella Handicraft
Centre, Wiang Kum Kam, Ban Chang Nak, Pa
Saengda Cotton Textile Museum

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 21

สานสายฝา้ ยไหม ผ้าทอลายนํ้าไหล

จังหวดั น่าน

pParettseerrnveindgsiLlka,i-Nam Lai

Nan

นันทบุรีศรีนครน่าน เมืองงามแห่งล้านนา Nanthaburi Si Nakhon Nan or Muang Nan
ตะวนั ออก ใครทีม่ าเทีย่ วจงั หวดั นา่ น ทีแ่ รกท่ตี อ้ ง is a beautiful city of eastern Lanna. Those who
มาเยือนคือวัดภูมินทร์ เพื่อยลจิตรกรรมฝาผนัง come to Nan must visit the Wat Phumin as a
อันเกา่ แก่ ต�ำนานกระซิบรักบนั ลอื โลกอันเล่อื งช่ือ first priority to see the oldest mural renowned
ในจิตรกรรมฝาผนังนี้จะเห็นการแต่งกายของ for whispering love legends. Gorgeous in full
สุภาพสตรีท่ีเต็มยศและงดงาม ภาพเหล่าน้ีเป็น attire with decorations, the ladies’ were
หลักฐานช้ันดีในการผ้าทอลายนํ้าไหลของชาว depicted in the mural. These paintings are
ไทล้ือ ซึ่งสืบเชื้อสายมาจากชาวไทยล้ือในดินแดน good evidences of Tai Lue’s woven fabric in
สิบสองปันนา สาธารณรัฐประชาชนจีน อพยพ flowing water pattern the Tai Lue people were
เข้ามาอยู่ในประเทศไทยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2379 descendants from Tai Lue in Xishuangbanna,
โดยการน�ำของเจ้าหลวงเมืองล้า เข้ามาต้ังถิ่นฐาน China who migrated to Thailand since 1836,
ท่ีอยู่ท่บี ้านหนองบวั บา้ นต้นฮา่ ง และบ้านดอนมูล led by Chao Luang Mueang La. They settled
อ�ำเภอท่าวงั ผา จังหวดั นา่ น in Ban Nong Bua, Ban Ton Hang and Ban Don
ผ้าทอลายนํ้าไหล เริ่มทอกันคร้ังแรกท่ีบ้าน Mun in Tha Wang Pha district.
หนองบัว อ�ำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน เป็นศิลปะ First woven at Ban Nong Bua, Tha Wang
การทอผ้าด้วยมือของชาวไทล้ือโบราณ ที่สามารถ Pha district, Nan, the flowing water pattern was
สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษมาจนถึงปัจจุบัน

22 เส้นทาง สสี นั อศั จรรศ์ผ้าไทย

ใชเ้ ทคนคิ การทอแบบลว้ งหรอื จก โดยใชฝ้ า้ ยสตี า่ งๆ an art of ancient Tai Lue’s hand weaving led
สอดขน้ึ สอดลงใหไ้ หลไปในทางเดยี วกนั ไลร่ ะดบั ไป to preserve the local wisdom till today. The
เรอี่ ยๆ มีลวดลายเป็นทางยาวและเป็นคลื่นเหมอื น techniques used were raised or pushed weaving,
ขน้ั บนั ได มองดเู หมอื นสายนา้ํ ก�ำลงั ไหล จนิ ตนาการ having cotton of various colors insert up and
จากวิถีชีวิตของชาวจังหวัดน่าน ท่ีอยู่ท่ามกลาง down in the same direction, gradually down,
ธรรมชาติ ห้อมล้อมไปด้วยภูเขามีสายนํ้าน่าน thus making a ladder-like look as if the water
ไหลผา่ น were flowing. This is the imagination imitated
from the way of living of the Nan people who
▲ ลวดลายการทอ live a life surrounded by mountains and Nan
ผ้าทอลายน้ําไหล ใช้เทคนิคการล้วงให้เกิด River flowing through the city.
ลายทตี่ อ้ งการขณะทที่ อ เปน็ ลายทไี่ ดร้ บั ความนยิ ม ▲ Weaving Patterns
ขายดีท่ีสุด และกลายเป็นสินค้าเอกลักษณ์ของ
จังหวัดน่าน ปัจจุบันได้มีการพัฒนาเพ่ิมลวดลาย The weaving technique of water flowing
มากขึ้น เช่น ลายจรวด ลายใบมีด ลายดอกไม้ ลาย pattern focuses on creating patterns while
ธาตุ ลายกาบหลวง ลายปลาหมกึ ลายเลบ็ มือนาง weaving, making it the most popular and best
เป็นต้น ต่อมาได้มีการทอลายจรวด ลายแมงมุม selling product identical of Nan. At present,
สลบั กับลายนาํ้ ไหลเพ่ือความสวยงามยงิ่ ขน้ึ more patterns have been added such as rocket,
นอกจากนน้ั เมอื งนา่ นยงั มผี า้ ซน่ิ พน้ื ทโี่ ดดเดน่ blade, flower, stupa, sheath, squid, and
อีกหลายชนิด ได้แก่ ซ่ินม่าน ซิ่นป้อง ซ่ินค�ำเคิบ Rangoon creeper. Later, the patterns of rocket
ซิ่นก่าน (คล้ายมัดหมี่อีสาน) ซิ่นเชียงแสน และ -laced spider were added to enrich the beauty.
ผ้าปักชาวเขา นักท่องเท่ียวสามารถเยี่ยมชมวิถี Besides, Nan also has a number of outstanding
ชมุ ชนการทอผ้าซนิ่ ได้ตามชุมชนต่างๆ ได้ดงั น้ี sarong patterns such as Man, Pong, Kham
Khueb, Kan (similar to the northeast’s ikat),
Chiang Saen and embroidered fabric from hill
tribe dwellers. Visitors can observe the weaving
community’s ways of living at the following:

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 23

คุณสมพิศ เทพศิริ กลุ่มทอผ้าบ้านดอนไชย ต�ำบล Sompit Thepsiri from the weaving Group at
กลางเวียง อ�ำเภอเวียงสา เป็นผู้น�ำล่องถอดแกะลวดลาย Ban Don Chai, Klang Wiang sub-district, Wiang Sa
ผ้าซ่ินจากภาพจิตรกรรมฝาหนังท่ีถือเป็นอัตลักษณ์ของ District, pioneered disassembling and etching
วัดภูมินทร์ออกมาทอเป็นผ้าซ่ินถ่ินเมืองน่านได้ส�ำเร็จ sarong patterns from the murals considered
แล้วให้ช่ือลายว่า “ปู่ม่าน ย่าม่าน” distinctive of Wat Phumin to achieve a Nan’s unique
sarong, entitled it as “Pu Man and Ya Man”

กลุ่มทอผ้าบ้านดอนไชย (วราภรณ์ผ้าทอ) Weaving Group at Ban Don Chai
56 หมู่ 7 ต�ำบลกลางเวยี ง อ�ำเภอเวียงสา จังหวดั (Waraporn Weaving) 56 moo 7, Klangwiang
น่าน 55110 ✆ 0 5475 2201, 08 3322 1885 sub-district, Wiang Sa district, Nan 55110
กลุม่ ทอผ้าจนั ทร์สมการทอ 68 หมู่ 5 บ้าน ✆ +66 5475 2201, +668 3322 1885
หนองบัว ต�ำบลปา่ คา อ�ำเภอท่าวงั ผา จงั หวัดนา่ น Chansom Weaving Group 68 moo 5,
55140 ✆ 0 5468 5222, 08 9838 0536 Ban Nong Bua, Pa Ka sub-district, Tha Wang
คณุ จันทรส์ ม พรหมปัญญา Pha district, Nan 55140 Contact Ms. Chansom
กล่มุ ผา้ ทอบา้ นหลายทุ่ง 8 หมู่ 3 ต�ำบลปอน Prompanya ✆ +66 5468 5222, +668 9838 0536
อ�ำเภอทุง่ ช้าง จังหวัดนา่ น 55130 Ban Lai Thung Weaving Group 8
✆ 08 4809 1446 คุณชนกิ า โสดานาฎ, moo 3 Pon sub-district, Tung Chang district,
✆ 08 5422 6606 คณุ สมจิต โสดานาฎ Nan, 55130 Contact Ms. Chanika Sodanat
✆ +668 4809 1446, or Ms. Somchit Sodanat
✆ +668 5422 6606

24 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผา้ ไทย

Chกanลsมุ oทmอผWาจeนั aทviรnส gมGกาroรทuอp BกลanุมผLาaทi อTบhาuนnหgลWายeทaงุving Group

Tนaำ้ dตกMตaาnดมWา eนterfall

Tad Man Weterfall

หBมanบู า NนoไทnยgลBอื้ uหaน(อTงhบaัวi Lue Village) 1148 1256 อDุทoยipาhนuแkหhงaชาNตaดิ tiอoยnภnคูaาl Park

1082

101 นS้ำilตaกPศhลิ eาtเพWชaรterfall
1169 Pวนhอatทุ uยpาcนaถvำ้eผFาoตrูบest Park

Tai Lue Natural Cกoลloุม rผBาทanอไDทลoื้อnสMธี uรรnมWชาeตaิvบiาnนgดgอrนoมuลูp 1091 1168

101

Weaving Group at Ban Don Chai (กWลุมarทaอpผoาrบnา wนeดaอvนinไชgย) 1162

วWดั aพtรPะhธrาaตTแุ ชhแaหtงChae Haeng

แหลง่ ท่องเที่ยว Tourist attractions
While in Nan, visitors can visit Wat Phumin,
ตัวอ�ำเภอน่านสามารถเท่ียวชมวัดภูมินทร์ Nan National Museum, Wat Phra That Chang
พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน วัดพระธาตุช้างค้�ำ Kam Worawihan on the opposite side and pay
วรวิหาร ซ่ึงอยู่ข้ามกัน และไปสักการะพระธาตุ respect to Chae Haeng, a stupa for those born
แช่แห้งเป็นพระธาตุประจ�ำปีเถาะ หากไปอ�ำเภอ in the year of the Rabbit. If going to Tha Wang
ท่าวงั ผาควรไปเยอื นวัดหนองบัว เป็นวดั เกา่ แกใ่ น Pha district, they should visit Wat Nong Bua,
หมบู่ า้ นหนองบวั ถา้ ไปเวยี งสากต็ อ้ งไปชมวดั บญุ ยนื the oldest temple in the village. When in Wiang
พระอารามหลวงส�ำคัญที่สุดของอ�ำเภอเวียงสา Sa district, they should visit Wat Boon Yuen,
หากมาในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ อย่าพลาดชมดอก Wiang Sa’s important temple under the royal
ชมพูภูคาที่อุทยานแห่งชาติดอยภูคา พันธุ์ไม้ที่ patronage. If they come during February, they
หายากทส่ี ดุ ในโลก หลงเหลอื อยแู่ ตใ่ นประเทศไทย should not miss Chomphoophukha flowers at
เท่านัน้ Doi Phu Kha National Park, the rarest species
in the world that are extant only in Thailand.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 25

หอมกลิ่นผ้าหมอ้ ห้อม

บา้ นท่งุ โฮง้ จังหวัดแพร่

Indigo-dyed fabric,

Ban Thung Hong, Phrae

จังหวัดแพร่ หรือ เมืองแป้ ได้ชื่อว่าเป็น Known as the gate to the Lanna, Phrae
ประตูเมืองสู่ล้านนา เป็นเมืองโบราณที่มีช่ือ or Mueang Pae was an ancient town called by
เรียกกันหลายอย่าง คือ พลนคร เมืองพล เมือง different names such as Pala Nakhon, Mueang
แพล โกศัยนคร หรือ “เวียงโกศัย” ซึ่งแปลว่า Phon, Mueang Phlae, Kosai Nakhon or “Wiang
ผ้าแพรเน้ือดี เม่ือไปถึงเมืองแพร่ จะพบเห็น Kosai” which means good quality satin. Once
“ผ้าหม้อห้อม” เส้ือผ้าพ้ืนเมืองที่มีสีฟ้า สีน�้ำเงิน in Phrae, visitors normally see blue to navy
สคี ราม จนไปถงึ สกี รมทา่ จนกลายเปน็ เอกลักษณ์ blue indigo-dyed clothes displayed for sale
ของจังหวดั แพร่ around the city, iconic of the city’s identity.
“หม้อห้อม” เป็นค�ำพื้นเมืองที่เรียกตาม “Morhom”, is a local term representing
กระบวนการย้อมผา้ ใน “หมอ้ ” ดว้ ย “หอ้ ม” เป็น a dyeing process in the “pot” with “indigo”.
ของดีเลื่องชื่อท่ีมีชื่อเสียงมานานของจังหวัดแพร่ Long known as the city’s best pick, it was
เกิดจากภูมิปัญญาชาวบ้านท่ีน�ำเอาล�ำต้นและใบ originated from the local wisdom by which stems
ของหอ้ ม มาหมกั ในหมอ้ ตามกรรมวธิ โี บราณ ท�ำให้ and leaves of the indigo were fermented in a
ไดน้ ำ�้ สกี รมทา่ หรอื สนี ำ�้ เงนิ คราม เราจงึ เหน็ ชาวแพร่ pot according to an ancient process, imparting
นยิ มใสห่ มอ้ หอ้ มกนั อยา่ งแพรห่ ลาย เรยี กไดว้ า่ เปน็ the blue or navy blue liquid. We generally see
ชดุ แต่งกายประจ�ำถิน่ ของชาวแพร่เลยทีเดยี ว ใคร people in Phrae wear morhom shirts on a wider
ไปเที่ยวเมืองแพร่ก็มักจะซื้อกลับมาสวมใส่และ scale, thus easily taken as Phrae’s community
เป็นของฝาก (ต้นห้อมและต้นครามเป็นไม้พุ่ม clothing. Those visiting Phrae normally either
ต่างชนิดกัน ต้นห้อมมักข้ึนในท่ีอากาศเย็นชุ่มน�้ำ get themselves these shirts or buy as souvenirs.
ส่วนตน้ คราม ชอบแดด ทนอากาศร้อนไดด้ ี พชื ทง้ั (Hom tree and indigo are shrubs of different
สองชนดิ นมี้ คี วามโดดเดน่ เคยี งควู่ ฒั นธรรมชาวลา้ นนา genera. Hom trees grow in cool wetland while
เนอื่ งจากน�ำมาใช้ยอ้ มสีครามแบบธรรมชาติ) indigos withstand the sun and hot weather).

26 เสน้ ทาง สีสนั อศั จรรศ์ผ้าไทย

ถนนสายหมอ้ ห้อม มสี นิ ค้าจากผา้ หมอ้ ห้อม Both plants are outstanding and closely related
ที่หลากหลายตลอดสองข้างทางของถนนสาย to Lanna culture due to their use as natural dyes.
แพร่-น่าน ยาวกว่า 4 กม. จนอาจเรียกได้ว่าเป็น Abounding with diverse morhom products
แหล่งผลิตและจ�ำหน่ายผ้าหม้อห้อมท่ีใหญ่ท่ีสุดใน on both sides of a 4 km Phrae-Nan route, likely
โลก ถนนสายหม้อห้อมเส้นน้ีต้ังอยู่ท่ีบ้านทุ่งโฮ้ง to be named as the world’s largest morhom
หรอื เดิมเรยี กวา่ บา้ นท่งั โฮ้ง มบี รรพบุรุษเปน็ ชาว fabric manufacturing and distribution center,
ไทยพวน ซ่ึงอพยพมาจากเมืองพวน แขวงเมือง the morhom street is located at BanThung
เชยี งราย สปป.ลาว เมอื่ ประมาณ พ.ศ. 2360 อาชพี Hong, or formerly as Thung Hong whose
หลักของชาวบ้านทุ่งโฮ้ง คือการท�ำผ้าหม้อห้อม ancestors were Tai Phuan emigrating from
ซึ่ ง เ ป ็ น ภู มิ ป ั ญ ญ า ท ้ อ ง ถ่ิ น ข อ ง บ ร ร พ บุ รุ ษ ท่ี Xiangkhoang province in Laos around 1817.
สืบทอดมาหลายชั่วอายุคน จนได้รับการคัดเลือก A main occupation for the Ban Thong Hong
เป็นหมู่บ้านท่องเท่ียว OTOP เชิงหัตถกรรม people, morhom fabric production has been a
(OTOP Village Champion Handicrafts local wisdom passed down from generations and
Tourism) ชาวบ้านที่น่ีสวมใส่ผ้าหม้อห้อมในชีวิต selected to be an OTOP Village Champion
ประจ�ำวัน ตลอดจนงานประเพณีต่างๆ ถือเป็น Handicrafts Tourism. The villagers prefer wearing
เอกลกั ษณข์ องชาวแพร่ ดงั ค�ำขวญั ของจงั หวดั แพร่ morhom shirts in their everyday living, not to
ทว่ี า่ “หมอ้ หอ้ มไมส้ กั ถนิ่ รกั พระลอ ชอ่ แฮศรเี มอื ง mention at festivals, the characteristic of which
ลือเลือ่ งแพะเมืองผี คนแพร่นี้ใจงาม” is unique for the people in Phrae, resonated in
the provincial slogan as “Morhom, teakwood,
Phra Lor’s love land, iconic Chaw Hae stupa,
famous Phae Mueang Phi, generous people”.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 27

▲ ลวดลายการทอ ▲ Weaving Patterns

ผ้าหม้อห้อมของหมู่บ้านทุ่งโฮ้งยังคงทอ Still hand-woven, the morhom fabric at
ด้วยมือ แต่มีความโดดเด่นในการพัฒนาลวดลาย Ban Thung Hong is distinct in its enhanced
โดยใช้การพิมพ์ลาย ซ่ึงเป็นการน�ำเทคนิคการท�ำ prints, adopted from the south’s batik making,
บาติกทางภาคใต้มาประยุกต์ใช้ เทียนที่ใช้พิมพ์ where wax used for printing must be stickier
ลายจึงต้องเหนียวกว่าทั่วไป เพื่อกันสีซึมเข้าใน than normal, to protect the colors from
เนอื้ ผา้ เพราะขั้นตอนในการย้อมครามต้องย้อม seeping into the fabric. The steps for indigo
และตากให้แห้งหลายครั้งข้ึนอยู่กับความเข้มของสี dyeing process involve several dyeings and
ทีต่ อ้ งการ การดแู ลรักษาผ้าหมอ้ ห้อม กอ่ นใช้ควร dryings, depending on the intensity of the
แช่น�้ำเกลือหรือน�้ำส้มสายชู เพ่ือกันสีตก ซักแล้ว desired color. To maintain a morhom fabric,
ควรตากในท่รี ่ม first soak in salt water or vinegar to prevent
บ้านทุ่งโฮ้งมีศูนย์บริการนักท่องเท่ียว พร้อม discoloration, and dry it in the shade.
ท้ังยังเป็นแหล่งจ�ำหน่ายสินค้า OTOP ภายใน Located 4 km from the city, the visitor
หมู่บ้านอีกด้วย อยู่ห่างจากตัวจังหวัดประมาณ center at Ban Thung Hong is a source of OTOP
4 กม. การเดนิ ทางสตู่ �ำบลสามารถใชเ้ สน้ ทางหลวง products within the village, accessible by
101 ถนนยันตรกจิ โกศล Highway 101 to Yantrakit Koson road.

28 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย

กลุ่มวิสาหกิจชุมชนหม้อห้อมทุ่งเจริญ Indigo-dyed community enterprise at
ย้อมสีธรรมชาติ 291 หมู่ 5 ต�ำบลทุ่งโฮ้ง Morhom Tong Chareon 291 moo 5, Thung
อ�ำเภอเมือง จงั หวัดแพร่ 54000 ✆ 0 5453 3696, Hong sub-district, Mueang district, Phrae 54000
08 9851 3048 คณุ ประภาพรรณ ศรตี รยั (ปา้ เหงย่ี ม) Contact Ms. Prapaphan Si Trai (Auntie Ngium)
✆ +66 5453 3696, +668 9851 3048

Kพoพ� m�ธoภnณั Mฑท uอsงeถu�ินmโกมลผาโบราณ กaMtลoBมุ raผhnoูผ mลThติ FuผanาbgหrมiHcอ oMหnอagมnบuาfaนcทtงุuโrฮeงrs Group

101

LFศaeนู baยrrกincาisnรเgJรo�ยCkนeรnLูผtoeาnrจgกCเมitอื yงลอง

1023

อPุทhaยาKนlแoหnง gชNาตaิผtioากnลalอPงark 1024 PแพhะaเeมือMงuผe� ang Phi
1022
1023
101

1023 11

101

พPhรrะaธาTตhชุ aอ tแCฮho Hae

Wอทุ iยanานgแKหoง sชaาiตNิเวaย� tงioโกnศalัยPark แKกaงeหnลgวLงuang

แหล่งท่องเที่ยว Tourist attractions
มาแพรแ่ ลว้ ตอ้ งไปนมสั การองคพ์ ระธาตชุ อ่ แฮ Visitors coming to Phrae are recommended
ปูชนียสถานอันศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองของจังหวัด to worship Phra That Cho Hae, the city’s iconic
แพร่ เทีย่ วตอ่ ทีค่ ุ้มเจา้ หลวงเมืองแพร่ วดั พระธาตุ holy, and travel further to Khum Chao Luang
เชิงชุม วัดพระบาทมิ่งเมือง วัดศรีพันตัน บ้าน Mueang, Phrae, Wat Phra That Cheong Chom,
วงศ์บุรี บ้านเสาร้อยต้น อุทยานแห่งชาติเวียง Wat Phra Bat Ming Mueang, Wat Si PhanTon,
โกศยั แพะเมืองผ ี Vongbury House Museum, Ban Sao Roi Ton,
Wiang Kosai National Park, Phae Mueang Phi.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 29

แพรพรรณเลอคา่
ผ้าไหมยกดอก

จงั หวดั ล�ำพูน

Surpassing fabrics, brocaded silk,

Lamphun
Lamphun or Nakhon Hariphunchai during
ล�ำพูน หรือ นครหริภุญชัยในรัชสมัยของ the reign of queen Jamadevi was one of the
พระนางจามเทวี เป็นอาณาจักรอันรุ่งเรืองและ North’s oldest and thriving kingdoms. One of
เก่าแก่ท่ีสุดแห่งภาคเหนือ ล�ำพูนเป็น 1 ใน 8 8 provinces with a history of over 1,300 years,
จังหวัดล้านนาที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานกว่า it is a small and simple city, yet it carries with
1,300 ปี เมอื งเลก็ ๆ เรยี บงา่ ย แฝงไวซ้ ง่ึ ความเกา่ แก่ its historical and cultural antiquity. Lamphun
ทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม มีผ้าทอมือ is famed for identical hand-woven “brocaded
ที่มีอัตลักษณ์โดดเด่นอันเลื่องช่ือ คือ “ผ้าไหม silk-Lamphun-Yok Dok silk”, woven
ยกดอกล�ำพูน” เป็นผ้าไหมท่ีใช้เทคนิคการทอ through brocaded pattern technique and the
ยกเป็นลวดลายให้นูนสูงข้ึน โดยการใช้ก่ีพ้ืนเมือง traditional loom. Most patterns are of flowers,
ลวดลายท่ีทอส่วนมากเป็นลายดอกไม้ ซ่ึงถือว่า representing a true identity of Lamphun,
เป็นเอกลักษณข์ องผา้ ยกล�ำพูน เช่น ลายดอกพิกลุ such as mimusops, petal, white cheesewood,
ลายกลีบล�ำดวน ลายเมด็ มะยม ลายพุ่มข้าวบิณฑ์ gooseberry seed, and funnel-like float. The
เป็นต้น ในอดีตผ้ายกน้ีจะใช้ในคุ้มเจ้าหรือใน brocaded silk was normally used in princely
พระราชส�ำนักเท่านนั้ residence or palaces.

30 เสน้ ทาง สสี นั อศั จรรศผ์ ้าไทย

คนล�ำพนู ทอผา้ ใชเ้ องมานมนานมพี นื้ ฐานทกั ษะ The people of Lamphun have been long
การทอผ้าที่ประณีต โดยเฉพาะคนล�ำพูนเช้ือสาย time weaving cloths for their own use, exerting
ไทลอ้ื เมอื งยอง ทอี่ พยพมาจากสาธารณรฐั สหภาพ meticulous skill, in particular those descending
เมียนมาในสมัยพระเจ้ากาวิละ ชาวยองท่ีอพยพ from Tai-Lue, Mong Yawng, who migrated from
มาล�ำพูนได้ตั้งถิ่นฐานกระจายอยู่ตามพ้ืนที่ส�ำคัญ Myanmar during the reign of King Kavila. These
ตา่ งๆ ในจงั หวดั ล�ำพนู เชน่ หมบู่ า้ นเวยี งยอง ซง่ึ ตง้ั migrating Yawng people settled in various areas
อยตู่ รงขา้ มวดั พระธาตหุ รภิ ญุ ชยั  เปน็ ตน้ ชาวล�ำพนู in Lamphun, like in Wiang Yong village located
แตเ่ ดมิ นยิ มทอยกดอกในผา้ ฝา้ ย ลวดลายไมว่ จิ ติ ร opposite Hariphunchai Temple. Formerly,
นัก กระท่ังพระราชชายา เจ้าดารารัศมีในรัชกาล the Lamphun people were in trend weaving
ท่ี 5 ซง่ึ เปน็ พระญาตกิ บั เจา้ เมอื งล�ำพนู ไดถ้ า่ ยทอด brocaded cotton without intricate patterns. It
ความรเู้ รอ่ื งการทอผา้ ไหมยกดอกทม่ี ลี วดลายสวยงาม was till queen Dara Rassami, wife of King Rama V,
แปลกตาและวิจิตรบรรจง ซ่ึงพระองค์ได้เรียนรู้ a relative of Lamphun ruler, gave out hands-ons
มาจากราชส�ำนัก ให้กับเจ้าหญิงส่วนบุญและ of brocaded silk weaving whose patterns were
เจ้าหญิงล�ำเจียก พระชายาและพระธิดาของเจ้า stunning and elaborate. Having learnt from the
จักรค�ำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครล�ำพูนองค์สุดท้าย royal court, she trained princesses Suan Boon
ท�ำให้ผ้าไหมยกดอกเป็นท่ีต้องการมาก ล�ำพูนจึง and Lam Chiak, wife and daughter respectively,
กลายเปน็ ศนู ย์กลางการทอผ้าไหมยกดอกที่ส�ำคัญ to prince Chakkham Khajornsak, Lamphun’s
ของไทย มีการทอผ้าไหมยกดอก และผ้าฝ้าย last ruler. The brocaded silk was therefore in
ยกดอกดว้ ยกพี่ นื้ เมอื งกนั แทบทกุ บา้ น  high demand, enabling Lamphun to be one of
Thailand’s important brocaded silk weaving
▲ ลวดลายการทอ centers, with nearly every household weaving
ผา้ ยกล�ำพนู มลี วดลายทห่ี ลากหลาย เชน่ ลาย brocaded silk and cotton using traditional loom.
เม็ดมะยม ลายกุหลาบพันปี ลายเอ้ืองผึ้งจันทน์ผา ▲ Weaving patterns
ลายสายน้�ำผึ้ง และลายใบมะขาม เป็นต้น แต่ Lamphun’s brocaded sik embraces a num-
ลวดลายด้ังเดิมของผ้ายกล�ำพูนท่ียังคงได้รับนิยม ber of designs, such as gooseberry seed, Azalea,
น�ำมาผสมผสานกบั ลวดลายอน่ื ๆ มากทส่ี ดุ คอื ลาย Phueng Chan Pha orchid, Sai Nam Phueng, and
ดอกพิกุล ต่อมาได้มีการออกแบบลวดลายดอก tamarind, though its original pattern normally
พิกลุ ทีห่ ลากหลายขน้ึ เชน่ พกิ ลุ เครอื พิกลุ มีขอบ used in blend with other patterns is white
พิกุลก้านแย่ง พิกุลเชิงใหญ่ พิกุลถมเกสร พิกุล cheesewood. Later, diversified cheesewood
เลก็ พิกุลใหญ่ พิกุลสมเดจ็ และพกิ ลุ กลม เปน็ ต้น patterns were created, such as bunched,
ลวดลายโบราณได้สูญหายไปมาก เน่ืองจากมิได้ edged, snatching, large-framed, filled pollen,
ลอกลายไว้ เจ้าพงศ์แก้ว ณ ล�ำพูน (ผู้บุกเบิก small, large, princely, and circular. Many ancient
patterns have been lost since there were no
กิจการผา้ ไหมในภาคเหนอื และ copyings. Chao Pongkaeo Na Lamphun (a silk
ถวายการดแู ลผา้ ไหมในฉลอง pioneer in the north and a lady taking care
พระองค์สมเด็จพระนางเจ้า of Queen Sirikit’s attire) gave out hands-ons
สิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ)
ผู้ได้รับการถ่ายทอดวิชา

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 31

ทอผ้าและมีความสามารถในการเรียนรู้ลายผ้า on fabric weaving and was an able person in
ยกโบราณท่ีสวยงามของคุ้มล�ำพูน จึงได้เริ่มเก็บ ancient brocaded fabric belonging to Lamphun.
ลวดลายไว้โดยบันทึกไว้ในกระดาษกราฟ เพ่ือ The copying was then made onto graph paper
เปน็ ตน้ แบบและป้องกนั การสูญหาย to be used as prototype and avoid possible loss.
ผ้าไหมยกดอก จังหวัดล�ำพูน นอกจากจะได้ Winning a 5-star OTOP, Lamphun’s
OTOP ระดบั 5 ดาวแลว้ กรมทรพั ยส์ นิ ทางปญั ญาได้ brocaded silk was announced in October 2007
ประกาศใหผ้ า้ ไหมยกดอกล�ำพนู เปน็ ผา้ ไหมประเภท by the Department of Intellectual Property the
แรกของโลกทไ่ี ดร้ บั การขน้ึ ทะเบยี นเปน็ สนิ คา้ สง่ิ บง่ ชี้ world’s first kind of silk to be registered as a
ทางภมู ศิ าสตรใ์ นประเทศไทยเดอื นตลุ าคมพ.ศ.2550 GI (Geographical Indication).
ชมผา้ ทอลา้ นนาไดท้ สี่ ถาบนั ผา้ ทอมอื หรภิ ญุ ชยั Visitors can view woven Lanna fabic at
ซง่ึ ถอื ก�ำเกดิ โดย เจา้ ดารารตั น์ ณ ล�ำพนู (หลานเจา้ Hariphunchai Institute of hand-woven fabric,
ผู้ครองนครล�ำพูนองคส์ ดุ ทา้ ย) บรจิ าคทีด่ นิ จ�ำนวน initiated by Chao Dararat Na Lamphun (niece
5 ไร่ จดั ตั้งขนึ้ ท่ีต�ำบลตน้ ธง นอกจากนัน้ ยงั ชมผา้ of Lamphun’s last ruler) who donated a 5 rai
ไหมยกดอกลวดลายโบราณหาได้ยากได้ท่ี ศูนย์ piece of land at Ton Thong sub-district. In
ศลิ ปหตั ถกรรมผา้ ไหมยกดอกจงั หวดั ล�ำพนู เพญ็ ศริ ิ addition, they can view rare ancient-patterned
ไหมไทย และท่ีพิพิธภัณฑ์ผ้าโบราณ เฮือนยอง brocaded silk at Lamphun’s Brocaded Silk
วัดต้นแก้ว ส่วนแหล่งผ้าทอในจังหวัดล�ำพูน มีอยู่ Handicraft Center, Pensiri Thai Silk, and Ancient
หลายชุมชน เช่น บ้านดอนหลวง ซึ่งเป็นชุมชน Fabric Museums at Yong Wat Ton Kaeo House.
ชาวยองดง้ั เดมิ และเปน็ หนง่ึ หมบู่ า้ น OTOP เพอ่ื การ Sources of woven fabric in Lamphun
ท่องเที่ยวของจังหวัดล�ำพูน มีการจัดงาน “แต่งสี are in many sub-districts, namely, Ban Don
อวดลายผ้าฝ้ายดอนหลวง” ทุกปี (จัดงานครง้ั ละ Luang-original Ywang community and tourism
5 วัน เริ่มวันศุกร์แรกของเดือนเมษายน) ชมและ OTOP village where a fest on “decorate and
เรียนรผู้ า้ ทอลา้ นนาการทอผา้ ล�ำพนู ไดท้ ี่ show off Don Luang cotton” is held annually,
5 days each year, at the start of April’s first
สถาบนั ผา้ ทอมอื หรภิ ญุ ชยั หมู่ 2 ต�ำบลตน้ ธง Friday. Visitors are welcome to visit and learn
อ�ำเภอเมอื ง จงั หวดั ล�ำพนู 5100 ✆ 0 5356 0144 Lamphun’s fabric weaving at the following:

ศนู ย์ศลิ ปหตั ถกรรมผา้ ไหมยกดอก จงั หวัด Hariphunchai Hand-woven Fabric Institute
ล�ำพนู เพญ็ ศริ ไิ หมไทย 123 หมู่ 2 ต�ำบลเวียงยอง Moo 2, Ton Thong sub-district, Mueang district,
อ�ำเภอเมอื ง จงั หวดั ล�ำพนู 51000 ✆ 0 5351 0524 Lamphun 51000 ✆ +66 5356 0144
พิพิธภณั ฑผ์ ้าโบราณ เฮือนยองวัดต้นแกว้ Lamphun’s Yok Dok Silk Handicraft
67 หมู่ 3 ต�ำบลเวยี งยอง อ�ำเภอเมอื ง จงั หวดั ล�ำพนู Center at Pensiri Thai Silk
51000 ✆ 08 8622 9451 พระครไู พศาลธรี คณุ 123 moo 2, Wiang Yong sub-district, Mueang
(เจา้ อาวาส) district, Lamphun, 51000 ✆ +66 5351 0524

ศูนย์หัตถกรรมบ้านดอนหลวง หมู่ 7 ต�ำบล Ancient Textile Museum at Huen Yong
แม่แรง อ�ำเภอป่าซาง จังหวัดล�ำพูน 51120 Wat Ton Kaeo 67moo3,Wiang Yong sub-district,
✆ 093 1497432, 08 6183 1590 คณุ อไุ ร ทา่ เจรญิ Mueang district, Lamhpun 51000 Contact
(ประธานกลุม่ ) Abbott Phrakru Pisarntirakun ✆ +668 8622 9451

32 เสน้ ทาง สสี ัน อศั จรรศ์ผ้าไทย

Ban Don Luang Crafts Center
Moo 7, Ban Luang sub-district, Pasang district,
Lamphun 51120 Contact Ms. Urai Tha Charoen
(Group Leader) ✆ +669 3149 7432, +668
6183 1590

Haพriพ� P�ธhภuณัn CฑhสaถiาNนแaหtiงoชnาaตl หิMรuภ� sญุ euไชmย วWงั aมtจั SฉiาวbดัuศnรYบ� uุญenยืนFish Park

1147

AWพnพ� act�ธieTภnoัณtnฑTKeผaxาetโioบleราMณusเฮeอืumนยaอtงHวดั uตenนแYกoวng

106
11

PอนhrุสaาวNรaย� nพ gรCะนhาaงmจาaมthเทeวw� i Monument 106 114

116 กCลloมุ thทอWผeา aแมviส nาgรบMาaนeตSอaงn Ban Tong 116 11

106

BศูนanยหDตั oถnกLรuรมanบgานCดrอafนtหsลCวeงnter 116

Phra KhrubอaนSสุ iาWวรiย�cพhaรiะคMรoบู nาuศmรว� eช� nยั t

แหลง่ ท่องเท่ยี ว Tourist attractions
มาล�ำพนู ตอ้ งกนิ ล�ำไย แลว้ ไปไหวพ้ ระบรมธาตุ When visiting Lamphun, taste longan,
ปกเกศเกลา้ วัดพระธาตหุ ริภญุ ชัย วดั คู่บ้านคูเ่ มือง worship the Buddha’s relics at Wat Phrathat
และไปสกั การะอนสุ าวรยี พ์ ระนางจามเทวี จงึ จะถอื Hariphunchai, pay homage to Queen Jamadevi
ไดว้ า่ มาถงึ ล�ำพนู พระนางจามเทวปี ฐมกษตั รยี แ์ หง่ monument - the first ruler of Lamphun, who,
อาณาจักรหริภุญชัย นอกจากจะทรงเป็นวีรสตรี apart from being a courageous heroine, brought
ผกู้ ลา้ หาญแลว้ ยงั น�ำพระพทุ ธศาสนามาประดษิ ฐาน Buddhism to this land and helped flourish it.
บนแผน่ ดนิ น้ี และท�ำนบุ �ำรงุ จนเจรญิ รงุ่ เรอื ง จากนนั้ Afterward they are recommended to visit Wat
ไปวัดจามเทวี ชมพระเจดีย์ทรงสี่เหล่ียมแบบ Jamadevi - a Bodh Gaya square - shaped stupa
พทุ ธคยา ภายในบรรจพุ ระอฐั ขิ องพระนางจามเทวี housing her ashes.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 33

ลมหายใจ ผ้าทอไทลอื้

บ้านทงุ่ มอก จงั หวัดพะเยา

Breath of Tai Lue’s woven fabric,

Ban Thung Mok, Phayao

A small city, Phayao is full of charms
จงั หวดั พะเยาเปน็ เมอื งเลก็ ๆ ทแี่ ฝงเรน้ ไปดว้ ย worth discovering. With a unique tradition
มนต์เสน่ห์อันชวนค้นหาอยู่มากมาย มีประเพณี of water circumambulation, it is “only
เวียนเทียนกลางน้�ำ “หน่ึงเดียวในไทย” ท่ีน่า Thailand’s amazing” fascination. Phayao’s
ตนื่ ตาตน่ื ใจไมน่ อ้ ยจงั หวดั พะเยามที อผา้ ทม่ี เี อกลกั ษณ์ identity is its striking and famous woven
โดดเดน่ และมชี อื่ เสียง ได้รับ OTOP ระดบั 5 ดาว fabric that has won a 5 - star OTOP, that is
คือ ผ้าทอไทล้ือจากบ้านทุ่งมอก ซ่ึงมีบรรพบุรุษ a Tai Lue’woven fabric at Ban Thung Mok
เป็นชาวไทลื้อ ที่อพยพมาจากแคว้นสิบสองปันนา whose ancestors were Tai Lue migrating from
มณฑลยนู าน ทางตอนใตข้ องสาธารณรฐั ประชาชน Xishuangbanna, Yunnan province, in the
จนี ในสมัยรชั กาลที่ 1 ไดม้ ีรบั ส่งั ให้เจ้าผู้ครองนคร south of China. During the reign of Rama I,
น่าน ไปตีเมืองเชียงตุง แล้วกวาดต้อนชาวไทลื้อ he commanded that the governor of Nan
จากแคว้นสิบสองปันนา มาอยู่เชียงม่วน (อ�ำเภอ attack the city of Kengtung and assembled
เชยี งมว่ น จงั หวดั พะเยาในปจั จบุ นั ) ตอ่ มาไทลอ้ื กลมุ่ Tai Lue people from Xishuangbanna to
พญาค�ำและพญาธนะ ได้ขออนุญาตเจ้าเมืองน่าน settle in Chiang Muan (now Chiang Muan
อพยพผู้คนเข้ามาอย­ ู่เมืองเชียงค�ำ (อ�ำเภอเชียงค�ำ district in present Phayao Province). Later,
จงั หวัดพะเยา ในปจั จุบัน) และไดต้ ัง้ ชอื่ หม่บู ้านว่า groups Tai Lue belonging to potentates
“บ้านมาง” ตามชื่อบ้านเมืองเดิมในสิบสองปันนา Phaya Kham and Phaya Thana asked for
ส่วนพญาค�ำได้แยกออกต้ังบ้านเรือนริมฝั่งแม่น�้ำยม Nan’s governor’s permission to emigrate

34 เส้นทาง สสี ัน อัศจรรศ์ผ้าไทย

ด้านตะวันตกเฉียงเหนือของบ้านมาง ตั้งชื่อว่า the people to settle in Chiang Kham (now
บ้านทุ่งมอก แต่เดิมเรียกว่า บ้านอะม๊อก ชาว Chiang Kham district in present Phayao
ไทล้ือ ยังคงรกั ษาประเพณีวัฒนธรรมของตนเองไว้ Province) and named the village “Ban Mang”
ไมว่ า่ จะเป็นวถิ ีความเป็นอยู่ สถาปตั ยกรรม ภาษา after their original town in Xishuangbanna.
ประเพณีและความเชือ่ ถือทางศาสนา Phaya Kham asked to separate for settlement
along the Yom River, northwest of Ban Mang
▲ ลวดลายการทอ and named the village as Ban Thung Mok,
which was previously called Ban A Mok. Tai
ทอผ้าของชาวไทลื้อ เดิมทอไว้ส�ำหรับใช้ใน Lue have conserved their cultural legacy,
ครวั เรอื น ลวดลายในการทอเปน็ การทอสลบั สแี ละ whether it be ways of living, architecture,
มมี กุ 2 มกุ มีเกาะ 1 เกาะ ซงึ่ ยังทอกนั มาจนถงึ mother tongue, tradition and religious
ปัจจุบัน ต่อมาได้มีการเปลี่ยนแปลงและพัฒนา beliefs.
ลวดลาย เพิ่มสีสันให้ดูสวยงามมากย่ิงข้ึน เช่น
ลายขิด ลายน�้ำไหล และลายจก โดยส่วนใหญ่ ▲ Weaving patterns
จะทอเพ่ือน�ำมาเป็นผ้านุ่งของสตรี ซึ่งเรียกกันว่า Originally woven for household use,
“ซิน่ ลอื้ ” Tai Lue’s woven fabric is of alternating
ซิ่นล้ือ มีเอกลักษณ์ตายตัวไม่เปลี่ยนแปลง patterns and 2 pearls and a grab woven
ทอด้วยเส้นด้ายพุ่งสีต่างๆ ทอลายขวางล�ำตัวอยู่ together. Such practice is maintained till
กลางตัวซ่ิน สลับริ้วสีพ้ืนโดยมีช่องของลายเท่าๆ today. Later, new patterns have been
กัน ลักษณะผ้าลายซิ่นหรือผ้านุ่งไทล้ือ แบ่งเป็น added and developed to enrich its beauty,
3 ส่วน คอื ตนี ซิน่ (ดา้ นลา่ งของผา้ ) ตัวซ่ิน (ตัวผา้ ) such as Khit, flowing water, pushed, most
และหัวซน่ิ (ดา้ นบนของผา้ ) ผลิตภณั ฑผ์ า้ ทอไทลื้อ of which are woven into women’s sarongs
บา้ นทงุ่ มอก พเิ ศษกวา่ ทอ่ี นื่ ๆ คอื ใชก้ ก่ี ระตกุ ความ called “Sinh Lue”.
กว้าง 70 นิ้ว และ 100 นิ้ว ซ่ึงจะทอผ้าตะเข็บ Sinh Lue has fixed characteristic,
เดียว มีผลติ ภณั ฑ์ เช่น ผ้าถงุ ผ้าคลมุ เตียง ผ้าสไบ woven with diverse colored threads with
ทั้งนี้ มหาวิทยาลัยพะเยายังได้อนุรักษ์วัฒนธรรม patterns across the fabric, alternated with
พื้นถ่ิน โดยการใช้ “ผ้าทอไทล้ือ ลายต่�ำก้าว” basic stripes whose aperture is of equal
ซ่ึงเป็นลวดลายเก่าแก่ของชาวไทล้ือ ท่ีได้รับการ size. The sarong pattern or Tai Lue’s clothing
สร้างสรรค์มาอย่างเป็นเอกลักษณ์เฉพาะประดับ is categorized into 3 portions, namely,
บนครุยวทิ ยฐานะให้โดดเด่นอีกด้วย sinh foot (bottom of sarong), sinh body
(sarong) and sinh head (top of sarong).
Tai Lue’s woven fabric at Ban Thung Mok
is more categorical than others in that it
uses a pushing loom of 70 and 100 inches
width, which weave a single-seamed fabric.
The collection includes sarongs, bed sheets,
and shawls. The University of Phayao have

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 35

ชมผ้าทอไทยลื้อได้ท่ีกลุ่มทอผ้าไทลื้อ บ้าน collaborated in conserving the local
ทุ่งมอก บ้านมาง นอกจากนั้นยังมีแม่หญิงชาว culture by using “Tai Lue’ woven fabric
เชียงค�ำจะมารวมตัวกนั ทอผา้ ที่วัดพระธาตสุ บแวน of Tum Kao pattern”-one of Tai Lue’s
และในบริเวณศูนย์วัฒนธรรมไทยลื้อ เชียงค�ำ ancient patterns solely created and used
ซึ่งตั้งอยู่ท่ีวัดหย่วน เชิญแวะเวียนไปชมวิธีการทอ as decoratives on academic gowns.
และซอื้ หาไดท้ ี่ Visitors can take part in a demo of Tai
Lue’s woven fabric at BanThung Mok, Bang
Mang. Besides, the women of Chiang Kham
กลุ่มทอผา้ ไทลอื้ บา้ นทุง่ มอก normally gather to do the weaving at Wat
วดั ทงุ่ มอก 13 หมู่ 2 ต�ำบลเชยี งบาน อ�ำเภอเชยี งค�ำ Sob Wan and at Tai Lue’s cultural center,
จงั หวดั พะเยา56110✆054416396,0810303479, Chiang Kham located at Wat Yuan. Visitors
08 4808 0030 คุณศรัญญา ใจกล้า (ฝา่ ยขาย) can browse and buy the woven products at

กลุ่มทอผ้าไทลือ้
หมู่ 5 ต�ำบลบา้ นมาง อ�ำเภอเชยี งมว่ น จงั หวดั พะเยา Tai Lue Weaving Group at Ban Thung
56110 ✆ 06 2284 9921 คุณแสงนิล อุ่นตาล Mok Wat Thung Mok 13 moo 2, Chiang Ban
(ประธานกล่มุ ) sub-district, Chiang Kham district, Phayao
56110 Contact Ms. Saranya Chaikla (sales)
กลุ่มหัตกรรมทอผ้าไทลื้อบ้านธาตุสบแวน ✆ +66 5441 6396, +668 1030 3479, +668
วัดพระธาตุสบแวน 138/1 หมู่ 1 ต�ำบลหย่วน 4808 0030
อ�ำเภอเชียงค�ำ จังหวดั พะเยา 56110 ✆ 0 5441 Tai Lue Weaving Group
5208 Moo 5, Ban Mang sub-district, Chiang
ศูนย์วฒั นธรรมไทยลอื้ เชยี งค�ำ Muan district, Phayao 56110 Contact
177 หมู่ 3 ต�ำบลหย่วน อ�ำเภอเชียงค�ำ จังหวัด Ms. Saeng Nin Uon Tan (Group Leader)
พะเยา 56110 ✆ 08 7182 6731 ✆ +666 2284 9921

36 เสน้ ทาง สสี นั อัศจรรศ์ผ้าไทย

1021 Wวัดaนtนั Nตaาnรtาaมram

Tai Lue Weaving Gกrลoมุ uทpอaผtา Bไทaลn้อื TบhuานnทgุงMมอoกk 1148 1210 1210
1021
Wat SaenวMัดแuสeนaเnมgอื งMมaา วWัดaพtรPะhธrาaตtกุhaูผ tาKแดuงPha Daeng
1021
1021 1148
1021

1021

วWดั aพtรPะrนaงั่ Nดนิang Din
อSนacสุ rรiณficผeูเrสMียสeลmะorial

Ban Sob Wan Tai Lue Woven Fabric
Handicraft Center Wat Sob Wan 138/1
moo 1, Yuan district, Chiang Kham district,
Phayao 56110 ✆ +66 5441 5208
Tai Lue Cultural Center, Chiang
Kham 177 moo 3, Yuan sub-district, Chiang
Kham district, Phayao 56110 ✆ +668 7182
6731

Tourist attractions
Attractions include Wat Phra That Sob
แหล่งทอ่ งเทย่ี ว Wan, 4 km away from Chiang Kham district
วดั พระธาตสุ บแวน อยหู่ า่ งจากทวี่ า่ การอ�ำเภอ whose old stupa contains the Buddha’s hair
เชยี งค�ำ 4 กม. มอี งคพ์ ระธาตเุ จดยี เ์ กา่ แก่ บรรจเุ สน้ and jaw bone, statue of King Ngam Muang,
พระเกศา และกระดูกส่วนคาง ของพระพุทธเจ้า Phayao Lake, Wat Si Khom Kham, Wat Phra
อนุสาวรยี พ์ อ่ ขนุ ง�ำเมอื ง กวา๊ นพะเยา วดั ศรโี คมค�ำ That Chom Thong, Phayao is rich in national
พระธาตจุ อมทอง จงั หวดั พะเยาเตม็ ไปดว้ ยอทุ ยาน parks such as Doi Phu Nang National Park,
แหง่ ชาติมากมาย เช่น อุทยานแหง่ ชาตดิ อยภนู าง Mae Puem National Park, Phu Sang National
อุทยานแห่งชาติป่าแม่ปืม อุทยานแห่งชาติภูซาง Park, Phu Lanka National Park, Kaeng Luang
วนอทุ ยานภลู งั กา วนอทุ ยานไดโนเสารแ์ กง่ หลวง   Dinosaur Forest Park.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 37

ถกั ทอพืชเศรษฐกิจ
สร้างคณุ ค่า ผ้าใยกญั ชง

อำ� เภอพบพระ จงั หวดั ตาก

aWneaecvoinngomofichpelmanpt,fabric,Phop Phra, Tak Bordering Myanmar, Tak Province has
spectacular natural attractions and cultural
centers. It is also a production and weaving
ตากเป็นจังหวัดที่มีชายแดนติดกับสาธารณรัฐ source of hemp fiber, highly popular in the
แหง่ สหภาพเมยี นมาร์ มแี หลง่ ทอ่ งเทย่ี วทางธรรมชาติ market at present.
และวฒั นธรรมทง่ี ดงามหลายแหง่ เปน็ แหลง่ ผลติ และ A miraculous plant usable for many
ทอผา้ ใยกญั ชงทก่ี �ำลงั เปน็ นยิ มของตลาดในขณะนี้ purposes since the old days, hemp is an
กัญชง หรือ “เฮมพ์” (Hemp) เป็นพืช economic crop on the highland easily grown,
มหศั จรรยท์ ใี่ ชป้ ระโยชนไ์ ดส้ ารพดั มาแตโ่ บราณ เปน็ consuming less water. In three months, it can
พชื เศรษฐกจิ บนพืน้ ท่สี ูง ปลูกงา่ ยใชน้ ำ้� น้อย เพยี ง be used, whether it is bark, stalk or seeds.
3 เดอื น กส็ ามารถน�ำมาใชป้ ระโยชนไ์ ด้ ใชไ้ ดท้ ง้ั เปลอื ก Processable into more than 25,000 renewable
ตน้ และเมล็ด สามารถน�ำไปแปรรูปเปน็ ผลติ ภัณฑ์ products in place of cotton fiber, it is good
ได้มากกวา่ 25,000 ชนิด ทดแทนเส้นใยจากฝ้าย for weaving, producing biodiesel, making good
ไดเ้ ป็นอยา่ งดี ใช้ผลติ เป็นไบโอดีเซล ใชท้ �ำเป็นเย่ือ quality pulp, among other industrial products
กระดาษช้ันดี และท�ำผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมอีก to replace deforestation. It also possesses
มากมาย อีกทัง้ มสี รรพคุณทางยาอกี ด้วย medical properties.

38 เสน้ ทาง สีสนั อัศจรรศ์ผ้าไทย

“กัญชง” เป็นพืชท่ีจัดอยู่ในกลุ่มเดียวกับ In the same category as marijuana, hemp
กญั ชา (Marijuana) แต่จะมสี าร THC ซงึ่ เปน็ สาร contains however less Terahydrocannabinol
เสพติดน้อยมาก ไม่เป็นอันตรายต่อมนุษย์ ดังน้ัน (THC) - addictive constituents, thus unharmful
ในหลายประเทศจึงถือว่ากัญชงไม่ใช่ยาเสพติด to human beings. In many countries, hemp is
แตใ่ นประเทศไทย “กญั ชง” ยังถกู จดั เป็นพืชสาร not considered an addictive substance. Still,
เสพติดให้โทษประเภทท่ี 5 ตามพระราชบัญญัติ in Thailand it is categorized
ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษ พ.ศ. 2522 จงึ ปลกู อยใู่ นวงจ�ำกดั as addictive plant No.5
เฉพาะในพ้นื ทีค่ วบคุมเทา่ นัน้ pursuant to Drugs Act
เส้นใยกัญชง ได้จากส่วนเปลือกของล�ำต้น B.E. 2522, permitted
มคี วามเหนียว แขง็ แรง เงางาม เป็นพืชทใ่ี หเ้ สน้ ใย to be grown only in
ยาวใกลเ้ คยี งกบั ลนิ นิ จงึ สามารถน�ำไปท�ำเปน็ เสอ้ื ผา้ confined areas.
หมวก ผา้ เชด็ ตวั กระเปา๋ รองเทา้ เชอื ก เสอ้ื เกราะ Derived from the bark
กันกระสุน วัสดุทดแทนสิ่งทอ และอ่ืนๆ ซึ่ง of the trunk, hemp fiver is tough, strong and
ก�ำลังเป็นสินค้าที่นิยมของผู้บริโภคกลุ่มอนุรักษ์ glossy. Producing long fiber relatively to that
ส่งิ แวดล้อม of linen, hemp can be used to make clothes,
เน้ือผ้าท่ีทอจากกัญชง นอกจากมีความ hats, towels, bags, shoes, ropes, bulletproof
สวยงาม และมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวแล้ว ท้ังยัง vests, and materials to replace textiles.
ให้ความเย็นสบายในฤดูร้อน อบอุ่นสบายใน Beautiful and unique, the fabrics woven
ฤดูหนาว ดูดซับความช้ืนได้ดีกว่าไนลอน ป้องกัน from hemp keep wearers cool in summer,
รังสียูวี ด้วยคุณสมบัติดังกล่าว จึงมีการน�ำกัญชง comfortably warm in winter. With better
มาแปรรูป ท�ำเป็นเครื่องนุ่งห่มมาเน่ินนานใน absorption than nylon and protecting against
หลายๆ ประเทศ ซงึ่ ไดร้ บั ความนยิ มอยา่ งตอ่ เนอื่ ง UV, hemp has long been then processed for
โดยเฉพาะในประเทศญี่ปุ่น ถือว่ากัญชงเป็นพืช clothing in many countries, constantly on
มงคล คนญ่ีปุ่นจึงนิยมเส้ือผ้าที่ทอจากใยของ the trendy increase, in particular Japan.
กัญชง ปี พ.ศ. 2547 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ Considered a sacred plant, the Japanese
พระบรมราชนิ นี าถ เสดจ็ พระราชด�ำเนนิ เยยี่ มราษฎร like to wear hemp-woven cloths. I2004,
ในพื้นที่ภาคเหนือ ทรงสนพระทัยและมีพระราช HM Queen Sirikit visited the people in the
ประสงคท์ จ่ี ะใหม้ กี ารศกึ ษาและสง่ เสรมิ ใหเ้ กษตรกร North, showing interest and intention to
ชาวไทยภเู ขาไดป้ ลกู กญั ชง เพอื่ ใชใ้ นครวั เรอื น และ encourage the hilltribe farmers to grow hemp
จ�ำหนา่ ยสตู่ ลาด เปน็ การสง่ เสรมิ อาชพี และสรา้ งราย for personal use and sale in the market, as
ไดจ้ ากงานหตั ถกรรมอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง มลู นธิ โิ ครงการ additional occupations and constant earning.
หลวง จงึ ไดศ้ กึ ษาวจิ ยั สายพนั ธก์ุ ญั ชงทม่ี สี ารเสพตดิ The Royal Project Foundation made a study
ตำ่� จนสามารถขน้ึ ทะเบยี นรบั รองพนั ธแ์ุ ละทดลอง of low narcotic-based cannabis sativa till they
ปลกู กญั ชงในพนื้ ที่ 5 จงั หวดั ภาคเหนอื ไดแ้ ก่ จงั หวดั could register it and piloted planting it in five
เชยี งใหม่ เชยี งราย นา่ น ตาก และเพชรบรู ณ์ provinces, including Chiang Mai, Chiang Rai,
ส�ำหรับพ้ืนที่น�ำร่อง อ�ำเภอพบพระ จังหวัด Nan, Tak and Phetchabun.
ตาก ถือเป็นพื้นที่ท่ีมีศักยภาพ เพราะชาวเขา A pilot area, Phop Phra district in Tak

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 39

เผา่ มง้ ไดม้ ีการปลกู กัญชง เพอื่ ใช้สอยในครัวเรอื น Province is considered potential as the
กันอยา่ งแพรห่ ลายตามวิถีชวี ิตด้งั เดิม ชาวบ้านทนี่ ี่ Hmong hilltribe people have already had to
ได้สะสมภูมิปัญญาในการใช้ประโยชน์จากกัญชง grown hemp for their household use, following
มานาน โดยน�ำเสน้ ใยมาถกั ทอเปน็ เสอื้ ผา้ ใชใ้ นชวี ติ the primitive lifestyle. These villagers have long
ประจ�ำวนั ส�ำหรบั ใสใ่ นงานวนั ปใี หมแ่ ละงานมงคล accumulated the wisdom in making use of
ต่างๆ ในด้านความเช่ือและวัฒนธรรมดั้งเดิม จะ hemp, weaving its fiber for clothes used
ใช้เส้นด้ายท่ีท�ำจากเส้นใยกัญชง มัดมือให้กับเด็ก in everyday use, on New Year and other
ที่เกิดใหม่ ส่วนชาวม้งที่เสียชีวิต จะต้องใส่เคร่ือง auspicious festivals. Traditional belief-and
แต่งกาย รองเท้า และมัดร่างด้วยเชือกที่ท�ำจาก culture-wise, they wrap yarn made from hemp
กัญชงท้ังส้ิน นอกจากน้ันชาวม้งยังใช้กัญชงเป็น around newborn babies’ hands. On a Hmong’s
ยาบ�ำรุง และใช้เมล็ดเคี้ยวสดๆ เป็นยาสลายน่ิว death, he will be put in a costume, shoes, and
อกี ด้วย tied up in rope made from hemp. In addition,
hemp is also used as a tonic, with fresh seeds
▲ ลวดลายการทอ being chewed to dissolve kidney stone.
▲ Weaving patterns
เกือบ 10 ปี ทมี่ ลู นธิ ิโครงการหลวงไดใ้ หก้ าร Having been supported for almost 10
สนับสนุนชาวเขาเผา่ ม้ง ในพื้นทอี่ �ำเภอพบพระ จึง years by the Royal Project Foundation, Hmong
ได้ถักทอผ้าจากใยกัญชง ท่ีเรียกว่าท�ำเท่าไหร่ก็ไม่ hilltribe people in Phop Phra district have
พอขาย ในปี พ.ศ. 2557 สถาบนั วิจัยและพฒั นา been assiduously weaving hemp-based fabric,
พื้นที่สูง (องค์การมหาชน) จึงได้ส่งเสริมการปลูก yet still fall behind the increasing demand. In
เฮมพ์เชิงพาณิชย์ที่บ้านใหม่คีรีราษฎร์ และบ้าน 2014, the highland research and development
ใหม่ยอดคีรี ต�ำบลคีรีราษฎร์ อ�ำเภอพบพระ ใน institution (public organization) prompted
พ้ืนท่ี 97 ไร่ ปัจจุบันได้ขยายไปถึง 150 ไร่ และ hemp growth on a commercial basis at Ban
ยังจัดสรรงบประมาณรวมท้ังจัดอบรมให้ความรู้ Khiri Rat and Ban Mai Yot Khiri in Khiri Rat
ในการพฒั นาผลติ ภณั ฑผ์ า้ ใยกญั ชง พฒั นาเครอ่ื งมอื sub-district, Phop Phra district on an area of
ในการลอกเปลอื กกญั ชงออกล�ำตน้ เพอ่ื ลดขน้ั ตอน
และลดระยะเวลาการผลิต และพัฒนาผืนผ้าทอ
จากเฮมพ์ทม่ี คี วามหลากหลายมากกวา่ 15ลวดลาย
นักท่องเท่ียวท่ีสนใจสามารถเยี่ยมชมและเลือกซื้อ
ผลิตภณั ฑ์ได้ที่

40 เส้นทาง สสี นั อศั จรรศผ์ ้าไทย

97 rai (0.15 sq km), now extended to 150 rai
(0.24 sq km). Moreover, budget has been allotted
as well as trainings to hand on hemp-based
fabric development, develop devices for shelling
its bark from the trunk, aimed to minimize
production time, among enriching over more
than 15 patterns. Visitors and browse and buy
กลุ่มผ้าทอใยกัญชงบ้านใหม่ยอดคีรี hemp-based products at the following:
21/1 หมู่10 ต�ำบลคีรีราษฎร์ อ�ำเภอพบพระ
จังหวัดตาก 63160 Ban Mai Yot Khiri Hemp fiber weaving
✆ 06 2145 3875 คุณหม่อ แซว่ าง (ประธานกลุ่ม) Group 21/1 moo 10, Khiri Rat sub-district,
Phop Phra district, Tak 63160 ✆ +666 2145
3875 Ms. Mor Sae Wang (Group Leader)
นM้ำaพe�รKอaนsแaมกHาoษtาSpring

1

พPhรrะaธtาhตaดุ tอDยoดiินDจin่ี (หKนิ iก(H�วิ )in Kio) 12

105 เMนินysพt�ศerวiงous Hill ShศrาiลnสeมoเfดK็จพinรgะเTจaา kตsาiกnสTินhมeหGาrรeาaชt 104
1
12

12 12 Pนำ้aตWกปaiา หWวaาtยerfall 104
1090 1
Pน้ำhตaกCพhาaเrจoรe�ญn Waterfall

Shrine oศfาKลiสnมgเดN็จaพreรsะuนaเรnศTวhรมeหGาrรeาaชt ศSาi ลMหaลhักaเrมaือtงCสiมี่tyหSารhาrชine
HกลeมุmผpาทfiอbeใยrกWญั eชaงvบinา gนใGหrมoย uอpดaคtีรB� an Mai Yot Khiri

MดาaนeพSรoมdแดBนoแuมnส dอaดry Post

1090

1090

แหล่งทอ่ งเทีย่ ว Tourist attractions
อ�ำเภอพบพระ เปน็ อ�ำเภอในเสน้ ทางระหวา่ ง Phop Phra district is between Mae Sot
อ�ำเภอแม่สอด สู่อ�ำเภออุ้มผาง ซ่ึงเป็นที่ต้ังของ district and Umphang district where the famous
“นำ�้ ตกทลี อซ”ู อนั เลอ่ื งชอ่ื นอกจากนี้ จงั หวดั ตาก Thi Lo Su Waterfall is located. Attractions in
ยงั มแี หลง่ ทอ่ งเทยี่ วทส่ี �ำคญั อกี มากมาย อาทิ เขอ่ื น Tak also include Bhumibol Dam, King Taksin
ภมู พิ ล ศาลสมเดจ็ พระเจา้ ตากสนิ มหาราช อทุ ยาน the Great Shrine, Mae Moei National Park,
แห่งชาติแม่เมย วัดพระบรมธาตุ สะพานสมโภช Wat Phra Borommathat, Bangkok Bicentennial
กรุงรัตนโกสนิ ทร์ 200 ปี ฯลฯ Bridge, etc.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 41

เสน่หภ์ ูษา ผ้าตีนจกหาดเสยี้ ว

จังหวัดสุโขทยั

Charms of patterned fabrics,
Ban Hat Siew,
Sukhothai Hat Siew sub-district in Si Satchanalai
district, Sukhothai Province, has 4 villages
weaving fabrics, namely, Ban Hat Siew, Ban
ต�ำบลหาดเส้ียว อ�ำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัด Hat Sung, Ban Mai and Ban Rak. The fabrics
สุโขทัย มีหมู่บ้านทอผ้าพ้ืนบ้านอยู่ส่ีหมู่บ้าน คือ manufacturers in these villages are known as
บ้านหาดเสี้ยว บ้านหาดสูง บ้านใหม่ และบ้าน Hat Siew fabric due to the fact that Ban Hat
แม่ราก ผ้าท่ีผลิตในบริเวณหมู่บ้านเหล่าน้ีมักเป็น Siew is located close to the road, acting as a
ทร่ี จู้ กั กนั ทว่ั ไปวา่ ผา้ หาดเสยี้ ว ทงั้ นอี้ าจเปน็ เพราะ center for buying and selling. That is why even
บริเวณบ้านหาดเสี้ยวอยู่ใกล้ถนน เป็นศูนย์กลาง fabrics coming from other villages are generally
ในการซ้ือขายผ้าทอพื้นบ้าน แม้ผ้าท่ีทอจากเขต called Hat Siew fabrics.
อ่ืนของสุโขทัยที่มีขายอยู่ในบริเวณบ้านหาดเสี้ยว The fabric of Ban Hat Siew is the local
กม็ กั ถกู เรียกรวมไปว่า ผ้าทอหาดเส้ยี ว wisdom of Tai Phuan in Hat Siew sub-district,
ผ้าหาดเสี้ยว เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาว descended from their ancestors migrating
ไทยพวนต�ำบลหาดเสยี้ ว สบื ทอดมาจากบรรพบรุ ษุ from Xieng Khouang province, Laos (whose
ซ่ึงเป็นคนพวนที่อพยพมาจากเมืองพวน แคว้น major river flowing through Xieng Khouang is
เชียงขวาง สปป.ลาว (เชียงขวางมีแมน่ ำ้� สายส�ำคญั Phuan River) around 1827. Peace-loving, calm,

42 เสน้ ทาง สีสัน อศั จรรศ์ผา้ ไทย

ไหลผา่ นคอื แมน่ �้ำพวน) เมอ่ื ประมาณ พ.ศ. 2370 hospitable and religious, having nice-sounding
ชาวพวนมีนิสัย รักความสงบ ใจคอเยือกเย็น มี accent, Tai Phuan people have maintained
ความโอบอ้อมอารี ยึดม่ันในศาสนา มีภาษาพูดท่ี their indigenous culture, in particular the
มีส�ำเนียงไพเราะ ชาวไทยพวนยังด�ำรงวัฒนธรรม fabric weaving. Every woman needs to learn
ดังเดิมอยู่ โดยเฉพาะวัฒนธรรมการทอผ้า ผู้หญิง weaving before the age of 16. So every girl
ทุกคนที่จะต้องหัดทอผ้าให้เป็นก่อนอายุ 16 ปี has their own patterned sarong, considered
ดังน้ันหญิงสาวแทบทุกคนจึงมีผ้าซ่ินตีนจกประจ�ำ necessary to be worn for various ceremonies.
ตัว เพราะซิ่นตีนจกเป็นผ้าส�ำคัญส�ำหรับนุ่งในพิธี On marriages, it is women who prepare
ต่างๆ เมื่อยามออกเรือนแต่งงาน ผู้หญิงยังต้อง cloth-based household items like mattresses,
เปน็ ผเู้ ตรยี มเครอ่ื งใชไ้ มส้ อยในการออกเรอื นทเี่ กยี่ ว blankets, handkerchiefs, shoulder bags and
เนื่องกับผ้าแทบทั้งส้ิน เช่น ที่นอน ผ้าหลบนอน loincloths. As social and economic changes
(ผ้าห่ม) ผ้าเช็ดหน้า ย่าม และผ้าขาวม้า เป็นต้น occur, the household production has become
ครน้ั เมอื่ สภาพทางเศรษฐกจิ และสงั คมเปลย่ี นแปลง a manufacture for sale. Nowadays, a number of
ไป ผา้ ทอพน้ื บา้ นทเ่ี คยผลติ ใชใ้ นครอบครวั กเ็ ปลยี่ น Ban Hat Siew people make a living by weaving.
เปน็ การผลติ เพอ่ื จ�ำหนา่ ย จนในปจั จบุ นั ชาวหาดเสย้ี ว
จ�ำนวนไม่น้อยท่ียึดการทอผ้าเปน็ อาชพี หลกั ▲ Weaving patterns
Noticeably outstanding from other types
▲ ลวดลายการทอ of fabric, the Ban Hat Siew fabric is hand
patterned the entire length, by use of
ผ้าซิ่นตีนจกบ้านหาดเสี้ยว ซึ่งมีจุดโดดเด่น porcupine hair (fishing out) pulling the cotton
กว่าผ้าชนิดอื่น คือ ใช้มือจกผ้าเป็นลวดลายท้ัง from the bottom up to the top by weaving
ผนื  โดยจะใชข้ นเมน่ ในการจก (ล้วง) ฝา้ ยจากด้าน from the front (while other fabrics like Mae
ลา่ งขน้ึ ดา้ นบนโดยจะทอผา้ จากดา้ นหนา้ (ผา้ ตนี จก Chaem fabric from Ratchaburi Province, is woven
ของท่อี ่ืนๆ เช่น ผา้ จกแมแ่ จ่ม ผา้ จกราชบรุ ีจะทอ from the back.) Tai Phuan’s fabric structure
จากด้านหลัง) โครงสร้างของผ้าตีนจกไทยพวน comprises 2 portions, namely main pattern and
หาดเสย้ี ว ประกอบดว้ ย 2 ส่วน คือ ลายหลกั  และ additive pattern, the weaving of which requires
ลายประกอบ ผูท้ อจะตอ้ งใช้ความวริ ยิ ะ อุตสาหะ painstaking expertise in pattern recognition, as
และความช�ำนาญในการจดจ�ำลวดลาย เพราะตอ้ ง weavers have to cater to individual threads
นบั เส้นดา้ ยแต่ละเสน้ เพื่อใสด่ ้ายสใี นการจกเข้าไป to be inserted in colored threads using the
โดยใชข้ นเมน่ ในการสอดดา้ ยสนี น้ั ๆ ใชเ้ วลานานกวา่ porcupine hair- a more time-consuming task than
ผ้าประเภทอ่ืน ลวดลายของผ้าซิ่นตีนจกของบ้าน other types of fabric. Ban Hat Siew’s fabrics
หาดเสยี้ วมที ง้ั หมด 9 ลาย คอื ลายสข่ี อ ลายแปดขอ include 9 patterns, namely 4 hooks, 8 hooks,
ลายเครือน้อย ลายเครือกลาง ลายเครือใหญ่ tiny creeper, middle creeper, big creeper, bowl
ลายน�ำ้ อา่ ง ลายสิบสองหนว่ ยตัด ลายมนสิบหก water, 12 cutting measures, 16 rounds and
และ ลายสองทอ้ ง นอกจากนยี้ งั มผี า้ ซน่ิ ชนดิ ตา่ งๆ duo expanse. Other types of sarongs include
อีกมาก เช่น ซิน่ เข็บ ซ่ินมกุ ซ่ินแขบเย้  ซิน่ ตาเติบ Kheb, Muk, Khaeb Ye, Ta Tueb, Ta Payeo, Ta
ซนิ่ ตาผะเหยอ่ ซน่ิ ตะผะนอ้ ย ซนิ่ ตาเคง่ิ ซน่ิ วยั หวาน Pa Noi, Ta Kheung, young age, Om Daeng and
ซน่ิ ลายออ้ มแดง  ซิ่นลายตาหม่าโดน เป็นตน้

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 43

ผู้สนใจสามารถไปชมขั้นตอนการทอผ้าได้ที่ Ta Mah Don. Those interested may visit for a
สาธรพิพิธภัณฑ์ผา้ ทองค�ำ บ้านหาดเสี้ยว ซ่ึงมีการ demo of the weaving process at Ban Hat Siew
จดั แสดงเรอ่ื งราวความเปน็ มาของผา้ ทอลายโบราณ where complete exhibits narrating background
ของชาวไทยพวน บ้านหาดเสย้ี ว ไว้อยา่ งครบถ้วน of ancient-patterned fabrics of Tai Phuan are
ไมว่ ่าจะเปน็ จกเก้าลายบ้านหาดเสย้ี ว ผา้ ท่ีใชใ้ นพิธี available, no matter Ban Siew 9-striped pattern,
บวชนาคด้วยขบวนช้าง ผ้าท่ีใช้ในพิธีแต่งงาน ซ่ึง the fabric used in elephant-paraded novice
ลว้ นเปน็ เอกลกั ษณผ์ า้ ทอมอื ของชาวไทยพวน บา้ น ordaining, the fabric used in marriage, all of
หาดเส้ยี ว ทส่ี บื ทอดต่อกนั มานับร้อยๆ ปี บริเวณ which are Tai Phuan’s unique hand-woven
ด้านสาธรพิพิธภัณฑ์ จะมีร้านขายผ้าเรียงรายให้ fabric at Ban Hat Siew, passing down from
เลือกซอื้ ยาวประมาณ 3 กม. แต่หากตอ้ งการไปดู generations over ages. In front of the museum
ถึงชุมชนท่ีเป็นแหล่งทอผ้า ให้ข้ามสะพานแม่น้�ำ there are shops selling fabrics lining the street
ยมแล้วเลี้ยวขวาก็จะพบชุมชนทอผ้ากระจายอยู่ over a 3 km distance. But for those in need
ท้งั ต�ำบล for a site visit to the weaving communities are
สาธรพิพิธภัณฑ์ผ้าทองค�ำ 477/2 ต�ำบล recommended to cross a bridge over the Yom
หาดเสยี้ ว อ�ำเภอศรสี ชั นาลยั จงั หวดั สโุ ขทยั 64130 River where they will see weaving communities
✆ 0 5567 1143 scattering around the place.
กลุม่ ทอผา้ บ้านหาดเสย้ี ว 1/429 หมู่ 1 บา้ น Sathorn Golden Textile Museum
หาดเส้ียว ถ.ศรีสัชนาลัย ต�ำบลหาดเส้ียว อ�ำเภอ 477/2 Ban Hat Siew sub-district, Si Satchanalai
ศรีสัชนาลยั จงั หวัดสโุ ขทัย 64130 district, Sukhothai 64130 ✆ +66 5567 1143
✆ 08 9643 1687 คณุ จารณุ ี (เลขากลมุ่ ), Ban Hat Siew Weaving Group
คณุ ยายชะออ้ น ก�ำไล (ประธานกลมุ่ ) 1/429 moo 1 Ban Hat Siew, Si Satchanalai
กลมุ่ หตั ถกรรมพนื้ บา้ นโบราณหาดเสยี้ ว 130 Road, Ban Hat Siew sub-district, Si Satchanalai
หมู่ 2 ต�ำบลหาดเสี้ยว อ�ำเภอศรสี ัชนาลัย จงั หวดั district, Sukhothai 64130 Contact Ms. Jarunee or
สโุ ขทยั 64130 ✆ 0 5567 1321, 08 9858 8576 Ms. Cha-On Kamlai ✆ +668 9643 1687
คุณรววี รรณ ขนาดนิด (ประธานกลมุ่ ) Ban Hat Siew Ancient Handicraft Group
กลุ่มทอผ้าและตัดเย็บบ้านหาดเสี้ยว 434 130 moo 2, Hat Siew sub-district, Si Satcha-
หมู่ 2 ต�ำบลหาดเส้ยี ว อ�ำเภอศรสี ชั นาลยั จงั หวัด nalai district, Sukhothai 64130 Contact
สุโขทัย 64130 ✆ 0 5567 2572, 08 1374 1422 Ms. Rawiwan Kanadnit (Group Leader)
คณุ ปา้ สจุ ินต์ โพธิวิจิตร (ประธานกลมุ่ ) ✆ +66 5567 1321, +668 9858 8576
กลุ่มทอผ้าและตัดเย็บเสื้อผ้า ชุมชนเมือง Ban Hat Siew Weaving and Sewing Group
เทศบาลตำ� บลหาดเสยี้ ว 62 หมู่ 5 ต�ำบลหาดเสยี้ ว 434 moo 2, Hat Siew sub-district, Si Satcha-
อ�ำเภอศรีสชั นาลยั จงั หวัดสุโขทัย 64130 nalai district, Sukhothai 64130 Contact Ms.
✆ 08 1888 1987 คุณป้าเพ็ญศรี กันทะเปา Suchin Powichit (Group Leader) ✆ +66 5567
(ประธานกลุ่ม) 2572, +668 1374 1422
Weaving and Sewing Group at Ban Hat
Siew Municipality 62 Moo 5 Tambon Hat
Siew, Si Satchanalai district, Sukhothai 64130
Contact Ms. Pensi Kantapao (Group Leader)
✆ +668 1888 1987

44 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศผ์ า้ ไทย

1177 101 สSาaธthรoพrn�พG�ธภoัณldeฑnผTาทexอtงilคeำMuseum
กBลanมุ หHตั aถtกSรieรwมพAน�้ nบcาieนnโบtรHาaณnหdาicดrเaสfยี้t วGroup

101

อSทุi Sยาaนtcแhหaงnชaาlตaิศi Nรส� aัชtiนoาnลaยัl Park 102

อSทุriยsaานtcปhรaะnวaตั lศิaiาสHตisรtศoรriส� cชัaนl าPลaยัrk 101 TศCaนูoonยsศSeึกarษnvาgeแkaลhnะaอdloนLkุรeัก(aษTranเตoinาthสguังCคrieโaลnnกtge()rเตาทเุ ร�ยง)

Sพa�พwธ� aภnัณkhฑwสถorาaนnแaหyง oชkาตNสิ aวtiรoรnคaวlรMนาuยsกeum 101 สP(TวhhนruaหnลRgวuงMaพnaรgeะรCRว haงawเฉloiลmeมิ mgพ)รPะhเกraยี kรiตatิ (Pทuงุ แbมliรcะวPง�a)rk

แหลง่ ทอ่ งเท่ียว Tourist attractions
แหล่งท่องเท่ียวยอดนิยมเมืองสุโขทัย ได้แก่ Sukhothai’s most popular attractions
อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย อุทยานประวัติ include Si Satchanalai National Park, Sukhothai
ศาสตร์สุโขทัย อุทยานแห่งชาติรามค�ำแหง Historical Park, Ramkhamhaeng National Park,
พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ สวรรควรนายก วดั ศรชี มุ Sawankhaworranayok National Museum, Wat
วดั สรศักด์ิ วัดมหาธาตุ พพิ ิธภัณฑ์ปลาในวรรณคดี Si Chum, Wat Sorasak, Wat Mahathat, and
เฉลมิ พระเกียรติ Fish Museum

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 45

ผา้ ย้อมคราม สีสนั แหง่ ชีวิต

จงั หวดั สกลนคร

Indigo-dyed fabric-color of life,

Sakon Nakon

สกลนคร เมืองพุทธศาสน์ พระธาตุห้าแห่ง A city of Buddhist with five Buddhist
แหล่งอารยธรรมสามพันปี มีความเจริญรุ่งเรือง stupas, Sakhon Nakhon has been a
ของพุทธศาสนามาต้ังแต่อดีต นอกจากจะได้รับ birthplace of 3,000 year old civilization with
การขนานนามว่าเป็น “แหล่งธรรมะแห่งอีสาน” thriving Buddhism. Called “the Northeast’s
ยังเป็นแหลง่ ผลติ และยอ้ มครามธรรมชาติ ทสี่ �ำคญั Dhamma source”, it is also the country’s vital
ของประเทศ ฝีมือปราณีต ละเอียดละออ สีสัน production and dyeing base of indigo with
สดใส ชื่อเสยี งดังไกลไปถึงฮอลลวี ้ดู ในภาพยนตร์ scrupulous, delicate and bright feature
เร่ืองทรอยด์ ได้เลือกใช้เสื้อผ้าที่ผ้าย้อมครามด้วย well - known to Hollywood. In the movie “Troy”,
สีธรรมชาติฝมี อื แมฑ่ ตี าจากสกลนครน่นั เอง the indigo-dyed fabric by MaeThi in Sakhon
สีครามเป็นสีย้อมธรรมชาติท่ีเก่าแก่มากว่า Nakhon was used as performer costumes.
6,000 ปี กระบวนการย้อมแบบธรรมชาติก�ำลัง Indigo is a natural dye aged over 6,000
กลับมาเป็นทน่ี ยิ ม แทนสีย้อมผา้ สงั เคราะห์ ทเี่ ปน็ years. More and more, natural dyeing process
ออกไซดข์ องโลหะหนกั ซง่ึ โลหะหนกั หลายชนดิ เปน็ has been back in trend in place of synthetic
สารกอ่ มะเร็ง dyeing which comprise oxide and heavy metal,
the latter of which causes cancer.

46 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศผ์ า้ ไทย

เสนห่ ข์ องผ้าย้อมคราม ทีใ่ ครๆ หลงใหล คือ Indigo-dyed fabric charm people are
มีคุณสมบัติเด่นท่ีเนื้อผ้านุ่ม ใส่สบาย ยามอากาศ enamored in is the supple, comfortable fabric
หนาวใสแ่ ลว้ อนุ่ แตเ่ มอ่ื อากาศรอ้ นใสแ่ ลว้ เยน็ เปน็ giving warmth in winter. On hot days, the fabric
ผ้าที่สามารถป้องกัน UV มีกล่ินหอมเฉพาะตัว is protecting against UV, possessing its identical
กล่ินครามหอมอ่อนๆ ป้องกันยุงได้ อีกทั้งเป็น scent.The lightindigoscentis mosquitorepellant.
กระบวนการย้อมเย็นท่ีอาศัยการหมักสีธรรมชาติ The dyeing process is cold dyeing with natural
สีสันและเส้นใยที่ได้จะมีความคงทนสูงกว่า dye fermentation where colors and threads
การย้อมท่ใี ชค้ วามร้อน เรียกว่าสตี ดิ ทนนานตลอด are durable, more resistant than hot dyeing.
การใช้งานของอายุผ้าเลยทีเดียว การย้อมคราม The achieved color lasts as long as the fabric’s
ของจังหวัดสกลนครยังท�ำแบบโบราณแท้ๆ เป็น use. Sakhon Nakhon’s dyeing is a real ancient
มติ รตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม process, friendly to the environment.
การย้อมครามให้ได้คุณภาพดี สีสันสะอาด The good quality indigo dyeing process
สดใส ติดทน สีไม่ตก เป็นผลมาจากคุณภาพ giving out clear bright undiscolored color
ของวัตถุดิบและความรู้ความช�ำนาญของผู้ผลิต comes from the raw material quality and
การเลย้ี งครามเพอ่ื ท�ำสยี อ้ ม นยิ มใชห้ มอ้ หรอื โอง่ ดนิ manufacturers’ expertise. To keep indigo
ส่วนผสมและวิธียอ้ มไดจ้ ากการหมัก ตน้ กง่ิ และ for dyeing, it is normally done in mud jars.
ใบครามสด ผสมกับปูนขาวและขี้เถ้า ซ่ึงเป็น The mixture and dyeing process come from
สูตรลับของแต่ละตระกูล การเลี้ยงครามน้ันต้อง fermentation of stalks, branches and leaves
ดแู ลใหด้ ี เพราะนำ�้ ครามเปน็ อนิ ทรที ม่ี ชี วิ ติ สามารถ combined with lime and ashes. Formulas are
เก็บไว้ใช้ได้ตลอดท้งั ปี unique in individual families. Feeding indigo has
เทคนิคการย้อมครามนั้นคือการย้อมหลายๆ to be well taken care of as it is a living organic
ครั้ง เพราะการย้อมครามแต่ละครั้งสีครามจะ substance, good a year round.
เข้าไปในเน้ือผ้าแต่จะได้ความเข้มไม่มาก กว่าจะ Techniques of indigo dyeing involve
ได้สีน้�ำเงินท่ีเห็นๆ กันอย่างน้อยต้องย้อม 3 ครั้ง several dyeings, as each dyeing allows minimal
เลยทเี ดียว ต้องขย�ำให้ทวั่ ทง้ั ผนื เพื่อให้สีตดิ อย่าง soaking. For a blue indigo generally seen, it
สม่�ำเสมอ ก่อนน�ำกลับมาย้อมอีกคร้ัง เพ่ือให้การ will need at least 3 times of dyeing. It needs
ดูดซึมสที ี่ดยี ิ่งขึน้ constant squeezing of the entire piece prior
to a redyeing to achieve a better absorbing.

▲ Weaving patterns
Visitors can have a demo of indigo-dyed
fabric at indigo-dyed weaving group at Ban
Don Koi, Phanna Nikhom district, Sakhon
Nakhon - a center of the province’s famous OTOP
hand-woven fabrics. The weaving attention
focuses on the traditional dyeing process using
indigo to Mudmee bundling and brought to be

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 47

▲ ลวดลายการทอ intricately woven on ancient looms, which is
presented in patterns of swallows, vase, globe
เย่ียมชมกรรมวิธีการผลิตผ้าย้อมครามของ amaranth, verandah, Leb Mue Nang, Indian
กลุ่มทอผ้าฝ้ายย้อมครามที่บ้านดอนกอย อ�ำเภอ mulberry, extended bob, capsized and turned
พรรณานิคม ซ่ึงเป็นแหล่งผลิตผ้าทอมือสินค้า up, not to mention others. Each fabric has
OTOP ที่มีชื่อเสียงของจังหวัดน้ี ความต้ังใจ charm and uniqueness of their own.
ในการท�ำงานของกลมุ่ ทอผา้ ทน่ี ี่ เรมิ่ ตงั้ แตก่ ระบวน In Phanna Nikhom district, the well-known
การย้อมผ้าแบบด้ังเดิมที่ใช้สีจากต้นคราม มีการ indigo-dyed weaving group is the Ban Non Rua,
มัดย้อมแบบผ้ามัดหม่ี แล้วน�ำข้ึนกี่ทอด้วยก่ีแบบ Ban Don Koi, indigo-pushed dyed cotton from
โบราณที่ประณีตบรรจง เช่น ผ้าทอมัดหม่ีลาย Kram Sakon Group and Mae Thita who focuses
นกนางแอน่ ลายแจกนั ลายบานไมร่ โู้ รย ลายเฉลยี ง on old and newly created patterns. The indigo
เล็บมือนาง ลายลูกยอ ลายตุ้มต่อ ลายคว�่ำหงาย dyeing concentrates on different shades of hues,
และอีกมากมาย ผา้ แตล่ ะลายช่างมเี สนห่ ส์ วยงาม which, when woven, will render varied more
มีเอกลกั ษณแ์ ตกตา่ งกันไป beauty than the originally dyed fabric using a
ในอ�ำเภอพรรณานิคมมีกลุ่มทอผ้าย้อมคราม single color. Sewing has been made tailored to
ที่โดดเด่นคือ กลุ่มทอผ้าย้อมครามบ้านดอนกอย fit the new generation.
กลุ่มทอผ้าฝ้ายเข็นย้อมครามบ้านโนนเรือ และยัง Ban Don Koi Indigo-dyed fabric Group
มีกลุ่มทอผ้าย้อมครามที่มีการออกแบบพัฒนา 284 moo 2, Ban Don Khoi, Sawang sub-district,
ลวดลายใหท้ นั สมยั เชน่ กลมุ่ ยอ้ มครามสกล กลมุ่ Phanna Nikhom district, Sakon Nakhon 47130
ยอ้ มครามแมฑ่ ตี า ซงึ่ เนน้ นำ�้ หนกั ของสคี ราม ใหม้ ี Contact Ms. Udomporn Srisuthat ✆ +668
สอี อ่ นแกแ่ ตกตา่ งกนั ไป เมอ่ื น�ำมาทอจะท�ำใหค้ วาม 8730 7916, Ms. King Kaew Peekhun ✆ +668
สวยงามทห่ี ลากหลายกวา่ ผา้ ยอ้ มครามแบบดงั้ เดมิ ที่ 5760 5857, Ms. Tawill U-paree (Group Leader)
ใชเ้ พยี งใชส้ เี ดยี ว และยงั ไดม้ กี ารออกแบบตดั เยบ็ ให้ ✆ +668 7091 2190
ทนั สมยั เหมาะกบั คนรนุ่ ใหมอ่ กี ดว้ ย Ban Non Rua Indigo-dyed pushed
cotton Group 43/1 moo 3, Na Hua Boa
กลุ่มทอผ้าย้อมครามบ้านดอนกอย sub-district, Phanna Nikhom district, Sakon
284 หมู่ 2 บ้านดอนกอย ต�ำบลสว่าง อ�ำเภอ Nakhon 47130 Contact Ms. Amporn Thongchai
พรรณานิคม จงั หวัดสกลนคร 47130 (Group Leader) ✆ +668 7223 1679
✆ 08 8730 7916 คณุ อุดมพร ศรสี ทุ ศั น์
✆ 0857605837 คณุ กิ่งแก้ว ปีคุณ
✆ 08 7091 2190 คณุ แมถ่ วลิ อปุ รี (ประธานกลมุ่ )
กลุ่มทอผ้าฝ้ายเข็นย้อมครามบ้านโนนเรือ
43/1 หมู่ 3 ต�ำบลนาหัวบ่อ อ�ำเภอพรรณานิคม
จงั หวดั สกลนคร 47220
✆ 0 4296 1092, 08 7223 1679
คณุ อมั พรพรรณ ทองไชย (ประธานกลมุ่ )

48 เสน้ ทาง สสี นั อัศจรรศ์ผา้ ไทย

Bกลanุม ทDอoผnา ยKอoiมIคnรdาiมgบoา-dนyดeอdนfกaอbยric Group พTh�พaธ�i ภSณัo ฑMไทusยuโสem 22
22 ชTุมhaชนRคaาeทCอaลtคิ hoทlาicแรC ommunity NสถoาrtนhแeสaดsงteพrันnธFปุ rลeาsนhำ้wจaดื ter Aquarium

22 NหนoอnงgหHารan

22 22
22
PพhรuะตPำhหaนnกั ภRพู atาcนhรaาnชiนwิเeวtศRนesidence

223
213 241

Pพh�พuธ� PภhัณaฑnภMูพuานseum Wวดั aพtรPะhธrาaตTเุ ชhงิ aชtมุ Cวhรoวห�enารg Chum Worawihan

แหล่งท่องเท่ยี ว Tourist attractions
จงั หวดั สกลนครมแี หลง่ ทอ่ งเทยี่ วส�ำคญั ทมี่ ชี อ่ื Sakhon Nakhon has many famous Tourist
เสยี งมากมายและหลากหลายรปู แบบ เชน่ พระธาตุ attractions and in a variety of modes, such as
เชงิ ชมุ พระธาตภุ เู พก็ พพิ ธิ ภณั ฑอ์ าจารยฝ์ น้ั อาจาโร Phra That Choeng Chum, Phra That Phu Pek ,
พิพิธภัณฑ์อาจารย์ม่ัน ภูริทัตโต อุทยานแห่งชาติ Achan Fan Ajaro Museum, Museum, Achan Man
ภผู ายล อุทยานแหง่ ชาตภิ ูพาน พระต�ำหนกั ภูพาน Purithattho, Phu Pha Yon National Park, Phu
ราชนิเวศน์ ศูนย์ศิลปาชีพบ้านกุดนาขาม ฯลฯ Phan National Park, Phu Phan Rajaniwet Palace,
Ban Kut Na Kham Arts and Crafts Center.

The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 49

งามวไิ ล ผา้ ไหมมัดหม่ี

อ�ำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น

Beautiful Mudmee silk,

Chonnabot district, Khon Kaen

“ชนบท” เป็นเมืองเก่าที่มีประวัติศาสตร์ An old city with a long history, Chonnabot
มายาวนาน โดยมีบรรพบุรุษ อพยพมาจากเมือง had its ancestors migrating from Souvannap-
สุวรรณภูมิ แคว้นจ�ำปาสัก สปป.ลาว มาตงั้ เมอื งที่ houm, Champasak, Laos and settled in Ban
บ้านหนองกองแกว้ ตอ่ มาในปี พ.ศ. 2335 รชั กาล Nong Kong Kaeo. Later in 1792, King Rama I had
ท่ี 1 ได้โปรดเกล้าฯ ให้ยกบ้านหนองกองแก้วขึ้น Ban Nong Kong Kaeo raised to a city, called
เป็นเมือง พระราชทานนามว่า “ชลบถพิบูลย์” “Chonnabot Pibun”. In 1966, the government
และในปี พ.ศ. 2509 ทางราชการจึงได้ตั้งเมือง has raised it a district called “Chonnabot”.
ชนบทขน้ึ เป็นอ�ำเภออีกครั้งในชอ่ื “ชนบท” จนถึง
ปัจจบุ นั

50 เส้นทาง สสี นั อัศจรรศผ์ ้าไทย