คณิต

Cell membrane

Phospholipid : มี 2 ส่วน คือ ส่วนหัวมขี ้วั และ ส่วนหางไม่มีข้วั เป็ นโครงสร้างหลัก จะมี
การเรียงตัวเป็ นช้ัน 2 ช้ัน เอาหัวออกด้านนอกเอาหางมาชนกันด้านใน

Protein : ทาหน้าท่ีลาเลยี งสาร, เป็ นเอนไซม์, จบั กนั กบั เซลล์ข้างเคยี ง
และเซลล์ตวั เอง เพอื่ นาสัญญาณต่างๆ, เป็ นที่ยดึ เกาะของ
โครงร่างของเซลล์

Cholesterol : จะแทรกๆ อยู่ในช้ัน ทาหน้าทเ่ี กยี่ วกบั การไหลลนื่

Carbohydrate : ทาหน้าทเี่ กย่ี วกบั การจบั กนั ของเซลล์

_

เยอ่ื หุ้มเซลล์(Cell membrane หรือ plasma membrane)

(คาร์โบไฮเดรตจบั กบั โปรตีน)

คาร์โบไฮเดรต

โปรตีน

โครงสร้างของเยอ่ื หุ้มเซลล์

ไกลโคลโปรตนี สายใยโปรตนี
คาร์โบไฮเดรตจับกบั โปรตีน
โปรตีนแทรก
ในช้ันไขมัน

ช้ัน
ไขมนั

โปรตีนแทรกในช้ันไขมนั

ไซโทพลาซึม (Cytoplasm)

- เป็ นส่วนทอ่ี ยู่ระหว่าง
เยอ่ื หุ้มเซลล์กบั นิวเคลยี ส

- ประกอบด้วยน้า 70%
- นอกจากน้ันเป็ นโมเลกลุ ของสารและไอออน

ทมี่ ลี กั ษณะกงึ่ แขง็ กง่ึ เหลว รวมเรียกว่า ไซโทซอล (Cytosol)
- นอกจากน้ันยงั ประกอบด้วย ออร์แกเนลล์ (organell)

สรุป ไซโทพลาซึม ประกอบด้วย
ไซโทซอล และ ออร์แกเนล จาให้ดนี ะเพอ่ื น

ต่อไป ... เรียนเร่ือง
ออร์แกเนลล์ท่ีมเี ยอ่ื หุ้มช้ันเดยี ว

(ได้แก่ RER ,SER Golgicomplex, Lysosome, Vacuole

1.เอนโดพลาสมิกเรติคลู มั (Endoplasmic reticulum)

มี 2 ชนิด คอื RER กบั SER

1. Rough Endoplasmic reticulum (RER)
- อยู่ชิดกบั เยอ่ื หุ้มนิวเคลยี ส มไี รโบโซมเกาะ
- มหี น้าทส่ี ังเคราะห์โปรตนี (พบมากในตับอ่อน ลาไส้เลก็ ต่อมใต้สมอง)

2. Smooth Endoplasmic reticulum (SER)
- อยู่ห่างจากเยอ่ื หุ้มนิวเคลยี ส ไม่มไี รโบโซมมาเกาะ
- มหี น้าทส่ี ร้างสารพวกไขมนั (พบมากในเซลล์ต่อมหมวกไตช้ันนอก และเซลล์ที่

สร้างฮอร์โมนเพศชาย)

โปรตนี ออกนอกเซลล์โดยวิธีเอก็ โซไซโทซิส

r

RER

Ribosome

ถงุ บรรจุ
โปรตีน

เโปรตนี

SER Golgi body

ไรโบโซมท่ีผวิ RER สังเคราะห์โปรตนี ส่งให้ Golgi body จดั แต่งและส่งออกนอกเซลล์

2.Golgi apparatus หรือ Golgi body
หรือ Golgi complex)

มลี กั ษณะเป็ นถุงแบน ๆ โดยปลาย
ถุงพองเป็ นกระเปาะ และเรียงซ้อน
กนั เป็ นต้งั ๆ
ต้งั ละ 5-10 ถุง

Golgi body หรือ Golgi apparatus

มหี น้าทอ่ี ะไร สาคญั อย่างไร

„ 1. รับโปรตนี ท่ี RER สังเคราะห์แล้วนามา

• - ประกอบ ตกแต่ง โดย อดั ให้แน่น
- สร้างคาร์โบไฮเดรตเพม่ิ เตมิ เข้าไป
- สร้างเยอื่ ล้อมรอบโปรตนี เป็ นถุง
และหลดุ ออกนอกเซลล์

2. ขนส่ง สารต่างๆ ออกนอกเซลล์
3. สร้างคาร์โบไฮเดรตโมเลกลุ ใหญ่ เช่น แป้ ง เซลลูโลส

และไกลโคเจน

3. ไลโซโซม(Lysosome)

„มีลกั ษณะเป็ นถุงภายในถุงมีเอนไซม์
มหี น้าที่ ย่อยสลายสารและโครงสร้างต่างๆ ภายในเซลล์ รวมท้งั อาหารท่กี นิ เข้า
มาและย่อยเซลล์เม่ือหมดอายุ เรียกว่า ออโตไลซิส (Autolysis)
„

ไลโซโซมมลี กั ษณะเป็ นถุง ภายในถุงมเี อนไซม์
จงึ สามารถย่อยเซลล์ทตี่ าย หรือส่ิงแปลกปลอม
ใช่ไหม ? ถ้าง้นั เซลล์พวกใดจะมี ไลโซโซม
มากเป็ นพเิ ศษ

ไลโซโซมพบมากในเซลล์เมด็ เลอื ดขาว
และ เซลล์หางลูกอ๊อด

4.แวคิวโอล(Vacuole)

- เหน็ ได้ชัดในเซลล์พชื ท่เี กดิ มานานแล้ว
- นอกจากนัน้ ยงั พบในพวก โพรทสิ ต์
- Vacuole สามารถแบ่งออกเป็ น 3 ชนิด

คือ

แวควิ โอล

„1. food vacuole ‟ เกบ็ อาหาร
„ 2. sap vacuole ‟ เกบ็ สารสี
„ 3. contractile vacuole ‟ กาจดั นา้ ส่วนเกนิ

แวควิ โอล (vacuole) พบท้งั ในเซลล์ พชื สัตว์ และ โพรโทซัว

1. แซปแวควิ โอล(Sap vacuole)

- พบในเซลล์พชื
- มขี นาดใหญ่ อยู่กลางเซลล์
- ซ่งึ กนิ พนื้ ท่เี กือบ 80% ของเซลล์
- ทาหน้าท่สี ะสมสารต่างๆ เช่น รงควัตถุ

นา้ ตาล แอลคาลอยด์ สารอนินทรีย์ นา้ มนั
หอมระเหย เป็ นต้น

l

2. คอนแทร็กไทลแ์ วคิวโอล
(Contractile vacuole)

- พบในโพรโทซัวนา้ จดื เช่น
พารามเี ซียม อะมบี า

- ทาหน้าทข่ี บั ถ่ายของเหลวทเี่ กนิ
ความต้องการออกจากเซลล์

- ขนาดของ Contractile vacuole
เปลย่ี นแปลงตามปริมาณ
ของเหลวทอ่ี ยู่ภายใน



3. ฟูดแวควิ โอล
(Food vacuole)

- พบในโพรโทซัวบางพวก

และในเซลล์สัตว์ชัน้ สูงท่กี นิ ส่ิงแปลกปลอม

เช่น เซลล์เมด็ เลือดขาว

- ทาหน้าท่เี กบ็ สะสมอาหาร

- ย่อยอาหารท่นี าเข้าเซลล์

ออร์แกเนลลท์ ่ีมีเยอ่ื หุม้ 2 ช้นั

(ไมโทคอนเดรีย , คลอโรพลาสต)์

1.Mitochondria (ไมโทคอนเดรีย) (เยอ่ื หุ้มช้ันใน)

(คริสต)ี (เยอื่ หุ้มช้ันนอก)

(เมทริกซ์)

• เยอ่ื ช้ันในพบั ทบไปมา เรียก ครีสต(ี cristae)
„ ของเหลวภายใน เรียก เมทริกซ์(matrix)
„ มหี น้าท่ี เป็ นแหล่งสร้างพลงั งานให้กบั เซลล์

ร

ไมโทคอนเดรีย (mitochondria)
เป็ นแหล่งสร้างพลงั งานให้กบั เซลล์ ถ้าง้นั ....
เซลล์พวกใดมไี มโทคอนเดรียมากเป็ นพเิ ศษ ?

ไมโทคอนเดรีย (mitochondria) พบมากทสี่ ุดใน
เซลล์กล้ามเนือ้ หัวใจ ใน เซลล์ประสาท เซลล์ตบั
และ เซลล์อสุจิ

ง2.คลอโรพลาสต์ (Chloroplast)
(ไทลาคอยด์)

(สโตรมา) (กรานุ่ม)

(ไทลาคอยด์)

(กรานุ่ม) ทาหน้าที่ในกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง

ต้ั

ออร์แกเนลล์ท่ีไม่มเี ยอ่ื หุ้ม

(ไรโบโซม, เซนตริโอล, ไมโครทูบูล ,
ไมโครฟิ ลาเมนต์, อนิ เทอร์มเี ดยี ท ฟิ ลาเมนต์)

ไรโบโซม (Ribosome)

ไม่มีเยอ่ื หุม้ และมีขนาดเลก็ ท่ีสุดกระจายอยทู่ ว่ั ไปในไซโตพลาสซึมและเกาะอยบู่ นผิว
ของเอน็ โดพลาสมิกเรติคิวลมั ชนิดขรุขระ RER
ไรโบโซมเกิดจาก Ribosomal RNA (rRNA)รวมกบั โปรตีน

หน้าที่ของไรโบโซม
1. ไรโบโซมท่ีอยเู่ ป็นอิสระใน ไซโทพลาซึม ทาหนา้ ที่สร้างโปรตีน สาหรับใชภ้ ายในว

เซลล์ พบมากในเซลลเ์ มด็ เลือดแดงที่มีอายนุ อ้ ย สร้างฮีโมโกบิน

2. ไรโบโซม ท่ีติดอยบู่ นร่างแหเอนโดพลาสมิกเรติคูลมั ทาหนา้ ท่ีสร้างโปรตีนอยทู่ ี่เยอื่
หุม้ เซลล์ และโปรตีนที่จะถูกส่งออกไปยงั นอกเซลล์

ไรโบโซม ประกอบดว้ ยหน่วยยอ่ ย 2 หน่วยซอ้ นกนั
คือ หน่วยยอ่ ยเลก็ (small subunit, S)
หน่วยยอ่ ยใหญ่ (large subunit, L)

ไรโบโซมวดั ไดจ้ ากค่าสมั ประสิทธ์ิของการตกตะกอน (sedimentation coefficient) เม่ือ
นาไปป่ันดว้ ยเคร่ืองเซนตริฟิ ว หน่วยท่ีใชว้ ดั คือหน่วยสเวดเบิร์ก (svedberg, S) ในเซลล์
ยคู าริโอต มีขนาด 80S
ในเซลลโ์ พรคาริโอต มีขนาด 70S

Ea

1.Ribosome

„ เป็ นออร์แกเนลท่ีเลก็ ทส่ี ุด มหี น้าท่ีสังเคราะห์สารพวกโปรตีน
„ มี 2 ขนาด คือ

ขนาด 70s ‟ พบ ในแบคทีเรีย , mitochondria, chloroplast
ขนาด 80s ‟ พบใน Eukaryote
. เกาะER กลายเป็ น R_ER มหี น้าท่สี ังเคราะห์โปรตนี ส่งออกนอกเซลล์

. ลอยอยู่ในไซโทพลาซึม มีหน้าทสี่ ังเคราะห์โปรตนี ใช้ภายในเซลล์
. เป็ นออร์แกเนลท่พี บท้งั ในเซลล์พวกโพรคาริโอต และพวกยูคาริโอต

ไรโบโซมพบในไมโทคอนเดรียด้วย เพิ่มเติม

The matrix is the space enclosed
by the inner membrane. It
contains about 2/3 of the total
protein in a mitochondrion. The
matrix is important in the
production of ATP with the aid of
the ATP synthase contained in

the inner membrane. The
matrix contains a highly-
concentrated mixture of
hundreds of enzymes, special
mitochondrial ribosomes,

tRNA, and several copies of the
mitochondrial DNA genome. Of
the enzymes, the major
functions include oxidation of
pyruvate and fatty acids, and the
citric acid cycle.

ไรโบโซมเกาะร่างแหเอนโดพลาซึม
เป็ น RER

(RER)

(SER)

Ribosome

ไรโบโซมทล่ี อยอยู่ในไซโทพลาซึม
หรือไรโบโซมทไ่ี ม่ได้อยู่ตดิ กบั ผวิ
ร่างแหเอนโดพลาซึม มหี น้าทอี่ ะไรนะ ?

ไรโบโซมทลี่ อยเป็ นอสิ ระอยู่ในไซโทพลาซึม
มหี น้าทสี่ ังเคราะห์โปรตนี ใช้ภายในเซลล์

(ไม่ส่ งออกนอกเซลล์)

2.เซนตริโอล : พบเฉพาะในเซลล์สัตว์เท่าน้ัน

หลอดไมโครทูบูล

เซนตริโอล เกยี่ ว.ข้องกบั การให้กาเนิดซิเลยี และเฟลเจลลมั
ซึ่งมีโครงสร้าง 9+2 microtubule

เป็ นบริเวณท่ยี ดึ เส้นใยสปิ นเดิล ช่วยในการเคลอ่ื นทข่ี องโครโมโซมและ
แยกโครมาทดิ แต่ละคู่ออกจากกนั ขณะเซลล์แบ่งตัว

ประกอบดว้ ยหลอดเลก็ ๆ เรียกวา่ ไมโครทิวบูล(Microtubule)
เรียงตวั กนั เป็นกลุม่ ๆ กลมุ่ ละ 3 หลอด มีท้งั หมด 9 กลุ่ม
โดยมีโปรตีนบางชนิดช่วยยดึ ระหวา่ งกลุ่มของไมโครทิวบูล

บริเวณไซโทพลาซึมท่ีอยลู่ อ้ มรอบเซนทริโอลแตล่ ะคู่ เรียกวา่ เซนโทรโซม
(Centrosome)ซ่ึงเป็นแหล่งกาเนิดเสน้ ใยสปิ นเดิล

-

เซนตริโอล : ให้กาเนิดเส้นใยไมโทตกิ (mitotic spindle)
(เมอื่ เส้นใยนีห้ ดตวั จะดงึ ให้โครโมโซมแยกออกจากกนั )

เส้นใยไมโทติกสปิ นเดลิ (mitotic spindle)
เซนตริโอล

เซนตริโอล

3. Cytoskeleton

เป็ นร่างแห ตาข่ายของเส้นใยโปรตนี ท่แี ผ่ขยายปกคลุมอยู่ท่วั
ไซโทพลาซมึ ทาหน้าท่คี งรูปร่างของเซลล์ โดยทาให้เซลล์ทนต่อ
แรงอดั จากภายนอก

เสน้ ใยโปรตีนที่ประกอบเป็นสารโครงร่างเซลล์ มี 3 ชนิด คือ
1. ไมโครทบู ูล
2. ไมโครฟิ ลาเมนต์
3. อินเตอร์มีเดียทฟิ ลาเมนต์

ไมโครทูบูล (microtubule)

เป็นแท่งกลวง ขนาดเสน้ ผา่ นศูนยก์ ลาง 25 นาโนเมตร 8
ยาว 200 นาโนเมตร – 25 นาโนเมตร
ประกอบดว้ ยโปรตีนกอ้ นกลม ชื่อวา่ ทูบูลิน (tubulin) ม.
..
ซ่ึงมี 2 หน่วยยอ่ ย คือ
แอลฟาทิวบูลิน (alpha – tubulin) ฿
บีตาทูบูลิน (beta – tubulin)

ฮํ้

อ่ํ

หนา้ ที่ ไมโครทบู ลู

1.ช่วยรักษารูปร่างของเซลล์ ไมโครทูบูล เปรียบเสมือนแท่งเหลก็ ที่ ทนต่อแรงอดั ภายนอก
2. ทาใหเ้ กิดการเคลื่อนไหวของซิเลีย และแฟลเจลลา ซ่ึงส่งผลให้ เซลลท์ ี่มีซิเลีย หรือแฟลเจลา เป็น
ส่วนประกอบเกิดการเคลื่อนที่ได้ (ไมโครทูบูลในซิเลีย และแฟลเจลลา จะมีการเรียงตวั แบบ 9+2 ซ่ึง
ประกอบดว้ ยไมโครทูบูล 2 ท่อ จานวน 9 ชุด จดั เรียงตวั เป็นวงแหวนโดยตรงกลาง มีท่อไมโครทูบูล
จานวน 2 ท่อวางอยู่ )
3. ช่วยในการแยกโครโมโซมระหวา่ งเซลลก์ าลงั แบ่งตวั
4. ช่วยในการเคล่ือนที่ของออร์แกเนลล์

„ Microtubule : โปรตนี tubulin

9+0 centrosome, basal body

ไมโครทิวบลู 3 หลอดรวมเป็นกลุ่ม ได้ 9 กล่มุ มีโปรตีนเชื่อม
เรียก เซนทริโอล เกิด 2 คตู่ ้งั ฉากกนั มีไซโทพลาสซึมลอ้ มรอบ
เรียก เซนโทรโซม

9+2 cilia, flagellum

ไมโครทูบลู ในซิเลีย และแฟลเจลลา จะมีการเรียงตวั แบบ 9+2 ซ่ึงประกอบดว้ ยไมโคร
ทูบูล 2 ท่อ จานวน 9 ชุด จดั เรียงตวั เป็นวงแหวนโดยตรงกลาง มีท่อไมโครทบู ูล
จานวน 2 ท่อวางอยู่



ไมโครฟิ ลาเมนต์ (microfilament)

เป็นเสน้ ใยขนาดบาง และยาวมีเส้นผา่ นศูนยก์ ลางประมาณ 7 นาโนเมตร
ประกอบดว้ ยโปรตีนกอ้ นกลม ชื่อวา่ แอคทิน (actin)
โดย ไมโครฟิ ลาเมนต์ 1 เสน้ ประกอบดว้ ย 2 สายของแอคทิน ที่พนั กนั เป็นเกลียว

หนา้ ท่ี ไมโครฟิ ลาเมนต์

1. ช่วยรักษารูปร่างเซลล์ โดยไมโครฟิ ลาเมนตจ์ ะทาใหเ้ ซลลท์ น ต่อแรงดึง
2. มีบทบาทสาคญั ในการหดตวั ของเซลลก์ ลา้ มเน้ือ โดยมีไมโอซิน เป็น มอเตอร์ โมเลกลุ
(motor molecule)
3. เป็นส่วนประกอบใน ไมโครวลิ ไล (microvilli) ของ เซลลเ์ ยอ่ื บุผิวภายในลาไส้
(intestinal cell) ทาหนา้ ท่ีเพ่มิ พ้นื ท่ีผิวใหแ้ ก่เซลลบ์ ุผิวภายในลาไส้
4. มีบทบาทในการเคลื่อนท่ีแบบอะมีบา (amoeboidmovement) ของเซลล์
และทาใหเ้ กิดรอยแยก สาหรับเซลล์ ท่ีกาลงั แบ่งตวั
5. เก่ียวขอ้ งกบั การไหลเวียนของไซโทพลาซึม ในเซลลพ์ ืช

อนิ เตอร์มเี ดยี ท ฟิ ลาเมนต์ (intermediate filament)

เป็นเส้นใยโปรตีนท่ีมีขนาดใหญ่กวา่ ไมโครฟิ ลาเมนต์ แต่เลก็ กวา่ ไมโครทูบลู
ประกอบดว้ ยโปรตีนที่อยใู่ นกลมุ่ เคอราติน (keratin family)

- ลักษณะเป็ นเส้นใยท่ีมขี นาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 8-10 นาโนเมตร ประกอบด้วยเส้นใย
โปรตีนซึ่งเรียงตัวเป็ นสายยาวๆ 4 สาย 8 ชุดพนั บิดกนั เป็ นเกลียว อนิ เทอร์มีเดยี ทฟิ ลา
เมนท์มี 8 ชุด จดั เรียงตัวเป็ นร่างแหตามลักษณะรูปร่างของเซลล์

- หน้าที่ ทาให้เซลล์คงรูปร่าง
- ผวิ หนัง จะสร้างอนิ เทอร์มีเดยี ทฟิ ลาเมนท์จากโปรตีนพวกเคอราทิน เมือ่ เซลล์
ผิวหนังตาย อินเทอร์มีเดียทฟิ ลาเมนท์ยงั คงอยู่ ผม และเล็บของสัตว์เลีย้ งลูกด้วยน้านมก็
สร้างด้วยวธิ ีเดยี วกัน

o

o . ฮํ๋
.

ญุ๋ย๋ํอุ

Nucleus นิวเคลียสประกอบด้วย
1. เยื่อหุ้มนิวเคลียส

(เป็ นเยอ่ื หุ้ม 2 ช้ัน)

(นิวคลีโอลสั ) เยอ่ื หุ้มนวิ เคลยี ส 2. รูนิวเคลียส

.

(เป็ นช่องเลก็ ๆท่ี เยอ่ื หุ้มนิวเคลยี ส)

(รูนวิ เคลยี ส) 3. โครมาติน

(เป็ นสาย DNA ท่ขี ดพนั กนั ไปมา เมอื่
นวิ เคลยี สมีการแบ่งตวั โครมาตินจะขด
แน่นหนาขนึ้ และส้ันลง เรียกว่าโครโมโซม)

4. นิวคลโี อลัส

(สร้างไรโบโซม)

(โครมาตนิ )

Nuclear envelope เยือ่ หุ้มนิวเคลยี ส : เป็ นเยอ่ื membrane 2 ช้ัน เยอ่ื แต่ละช้ัน
เป็ น ลพิ ดิ จัดเรียงอยู่ มี Nucleopore ช่องเลก็ ๆ ให้สารผ่านเข้าออก , Protein และ
Ribosome ผ่านเข้าออก **Prokaryotic ไม่มี**

Nucleolus นิวคลโี อลสั : ไม่มเี ยอื่ หุ้ม มจี านวนมากในเซลล์ทส่ี ังเคราะห์
โปรตนี สร้าง rRNA สาหรับ Ribosome

Chromatin network : มี DNA เป็ นสายพนั ธุกรรม อยู่รวมกบั
โครมาทนิ โปรตนี ฮีสโตน ขดเป็ นเกลยี ว ระยะแบ่งเซลล์จะขดแน่น
เป็ นโครโมโซม

Cell
Cell wall, Cell membrane

protoplasm

cytoplasm nucleus

Nonmembrane bound Membrane bound

Ribosome RER, SER
Centrosome
Cytoskeleton Golgi Unimembranous
Microtubule Lysosome _
Microfilament
Intermediate filament Peroxisome

Mitocondria Bimembranous
Choloroplast