หลักธรรมาภิบาล

รายงาน

เร่อื ง หลกั ธรรมาภบิ าล

จัดทาโดย
1.นางสาวธญั พิชชา ไขแ่ กว้ 63B44640309
2.นางสาวมยรุ ี จ่ันพลอย 63B44640317
3.นางสาวอรทัย หลงทพั ไทย 63B44640328

เสนอ
อาจารย์ ผศ.ดร.สุวรรณา โชติสกุ านต์

รายวชิ า ETP 510 ปรชั ญาการศกึ ษา คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณ
หลกั สตู รประกาศนียบัตรบัณฑิต สาขาวิชาชีพครู คณะคุรศุ าสตร์

มหาวิทยาลยั ราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระราชปู ถัมภ์

คานา

รายงานวิชาปรัชญาการศึกษา คุณธรรม จริยธรรมและจรรณยาบรรณความเป็นครูฉบับนี้ จัดทาขึ้นเพ่ือ
ศึกษาเกี่ยวกับหลักธรรมมาภิบาล ซึ่งจะศึกษาค้นความเกี่ยวกับ ความเป็นมาของหลักธรรมาภิบาล ความหมาย
ของหลกั ธรรมาภบิ าล องค์ประกอบของหลักธรรมาภบิ าล และการนาหลักธรรมาภิบาลไปใช้ในการบริหารงานภาค
และเอกชน

ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างยิ่งว่า รายงานฉบับน้ีจะก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อนักศึกษาและผู้ที่สนใจศึกษา
เกี่ยวกับหลกั ธรรมาภบิ าลไม่มากก็น้อย

ผู้จัดทาขอขอบคุณผู้ท่ีมีส่วนร่วมในการจัดทารายงานครั้งน้ี ตลอดจนการให้คาปรึกษาจากท่านอาจารย์
จนรายงานฉบับนนั้ สาเรจ็ ลุล่วงไปได้ดว้ ยดี หากรายงานฉบบั น้ีมีความผิดพลาดประการใด ผจู้ ัดทาขออภัยไว้ ณ ท่ีน่ี
และพรอ้ มทจ่ี ะปรบั ปรงุ แกไ้ ขในโอกาสต่อไป

ผูจ้ ดั ทา

สารบัญ หนา้
เรื่อง 1
ความเปน็ มาของธรรมาภบิ าลระดับสากล 1
ความเป็นมาของธรรมาภบิ าลในประเทศไทย 3
คานยิ ามของธรรมาภบิ าล 3
4
• พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภมู พิ ลอดุลยเดชมหาราช 5
• ธนาคารโลก (World Bank) 5
• องคการสหประชาชาติ 7
• คณะกรรมาธกิ ารเศรษฐกจิ และสงั คมสาหรบั เอเชยี และแปซิฟกแหงสหประชาชาติ 9
• โครงการพฒั นาแหงสหประชาชาติ 9
• ธนาคารพัฒนาแหงเอเชยี 10
• องคกรความรวมมือระหวางประเทศของญปี่ ุน 10
• Kofi Annan
• ระเบยี บสานกั นายกรฐั มนตรวี าดวยการสรางระบบบรหิ ารกิจการบานเมือง 10
และสงั คมท่ี ดี พ.ศ. 2542 10
• พจนานุกรม American Heritage Dictionary (1982) 11
• พจนานกุ รม Shorter Oxford English Dictionary (2002) 12
องค์ประกอบของหลักธรรมาภิบาล 13
ความสาคัญของหลักธรรมาภิบาลตอ่ ระบบราชการ 14
หลกั ธรรมาภิบาลกบั การบรหิ ารภาคเอกชน (บรรษัทภบิ าล) 20
หลักธรรมาภิบาลในการบริหารการศึกษา 22
หลักธรรมาภิบาลในการบรหิ ารงานภาครัฐ 26
หลักธรรมาภิบาลในการบรหิ ารงานสานกั งานปลัดสานักนายกรัฐมนตรี
บรรณานกุ รม

1

ความเป็นมาของธรรมาภบิ าลระดับสากล
คาว่า Good Governance มีใช้อย่างเป็นทางการครั้งแรกเมื่อปี 1989 ในรายงานเร่ือง Sub Sahara

Africa : From Crisis to Growth ซึ่งเป็นรายงานที่ธนาคารโลกพยายามวิเคราะห์ถึงความล้มเหลวของรัฐในอัฟ
ริกาในการพัฒนาประเทศ คาว่า Good Governance เร่ิมมีบทบาทในแง่ของโลกาภิวัตน์ ก็เพราะท้ังธนาคารโลก
และกองทุนเงินระหว่างประเทศต่างเช่ือว่าการพัฒนาอย่างย่ังยืนจะทาไม่ได้เลยหากประเทศนั้นปราศจาก Good
Governance หากกล่าวอีกนัยหน่ึงได้มีการผูกโยงคาว่า “การพัฒนา” เข้ากับคาว่า “Good Governance” หรือ
การกาหนดกลไกอานาจรฐั ในการบรหิ ารจัดการทรพั ยากรของประเทศทงั้ ดา้ น เศรษฐกจิ และสังคม

ธนาคารโลกได้สร้างลักษณะของธรรมาภิบาลระดับโลกขึ้น เพ่ือให้หน่วยงานและเครือข่ายในองค์กร
ผลักดันให้ประเทศต่าง ๆ ดาเนินตามแนวทางธรรมาภิบาลซึ่งลักษณะองค์ประกอบที่กว้างขวางนี้ไม่ได้ชี้ชัดว่า
ประเทศน้ัน ๆ จะต้องอยู่ภายใต้ระบบการเมืองการปกครองแบบใดแบบหน่ึงอย่างเฉพาะเจาะจงและพบว่าใน
ชว่ งแรกของการใช้คานีย้ งั มคี วามไม่ลงรอยกันระหวา่ งองค์กรระหวา่ งประเทศ แต่เนื่องจากอิทธิพลของธนาคารโลก
ทม่ี อี ย่อู ยา่ งมากในไมช่ า้ คาว่า “ธรรมาภิบาล” จึงเปน็ คาท่ีมกี ารใชอ้ ยา่ งแพรห่ ลาย

ความเป็นมาของธรรมาภิบาลในประเทศไทย
แนวคิดหลักธรรมาภิบาล (Good Governance) มีกาเนิดจากข้อสรุปของที่ประชุมองค์การให้ความ

ช่วยเหลือระหว่างประเทศในช่วงต้นทศวรรษ 1990 ได้แก่ ธนาคารโลก (World Bank) องค์การพัฒนาแห่ง
สหประชาชาติ (United Nations Development Program : UNDP) และองค์การเพ่ือความร่วมมือทาง
เศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for Economic Cooperation and Development: OECD) เป็นต้น
และได้แพร่หลายอย่างรวดเร็วในบริบทการพัฒนาท่ียั่งยืนในการช่วยบรรเทาปัญหาความยากจน โดยเฉพาะ
ธนาคารโลกได้ใช้หลักธรรมาภิบาลเป็นเง่ือนไขสาคัญในการพิจารณาอนุมัติให้กู้ โดยมีเป้าหมายเพ่ือยกระดับ
คุณภาพการบริการภาครฐั ที่ดยี ่ิงขน้ึ ยดึ หลักนติ ิธรรม รวมท้ังการขจดั คอรัปชน่ั ในประเทศเหล่านนั้ ใหห้ มดสิน้ ไป

ในปี ค.ศ. 1996 กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (International Monetary Fund : IMF) ได้มีมติ
เผยแพร่หลักการธรรมาภิบาล โดยใช้หลักการน้ีเป็นเงื่อนไขในการให้ความช่วยเหลือต่อประเทศที่ต้องการขอกู้ยืม
เงินผ่านการแสดงหนังสือเจตจานง (Letter of Intent) ประเทศไทยเป็นประเทศหนึ่งที่ประสบปัญหาวิกฤตทาง
เศรษฐกิจจาเป็นต้องยอมรับเพ่ือขอกู้ยืมเงินมาบรรเทาภาวะปัญหาในปี ค.ศ.1997 เป็นจานวนเงิน 17.2 พันล้าน
ดอลลาร์สหรัฐ จากกองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF) ซึ่งรัฐบาลไทยต้องให้คาม่ันว่าจะต้องสร้าง “Good
Governance” ข้ึนในภาครัฐ (บวรศักดิ์ อุวรรณโณ, 2545, หน้า 1) ดังน้ัน แนวคิดธรรมาภิบาลได้ถูกนามา
ประยุกต์ใช้ในบริบทการเมืองและการบริหารอย่างเป็นรูปธรรมตามความหมายสากลในประเทศไทยนับจากปี
2540 เปน็ ต้นมา โดยปรากฏครั้งแรกในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 8 (พ.ศ. 2540-2544) ซ่ึงมี
การกาหนด “ยุทธศาสตร์การพัฒนาประชารัฐ” เป็นหนึ่งในยุทธศาสตร์หลักเพื่อการพัฒนาให้รัฐและประชาชนมี

2

ความเข้าใจที่ดีมีความรับผิดชอบและมีความเอื้ออาทรต่อกัน ต่อมาคณะรัฐมนตรีได้มีมติเห็นชอบให้สร้างระบบ
บริหารกิจการบ้านเมืองและสังคมที่ดีเป็นวาระแห่งชาติโดยออกเป็นระเบียบสานักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการสร้าง
ระบบบริหารกิจการบ้านเมืองและสังคมที่ดี พ.ศ. 2542 เพื่อกาหนดรูปแบบท่ีชัดเจนให้ทุกส่วนราชการถือปฏิบัติ
และรายงานผลการปฏิบัติตามระเบียบดังกล่าว ตามระเบียบฯ ได้ระบุความหมายธรรมาภิบาล หมายถึง “การ
บริหารกิจการบ้านเมืองและสังคมที่ดีเป็นแนวทางสาคัญ ในการจัดระเบียบให้สังคมท้ังภาครัฐ ภาคธุรกิจเอกชน
และภาคประชาชน ซึ่งครอบคลุมถึงฝ่ายวิชาการ ฝ่ายปฏิบัติการ ฝ่ายราชการและฝ่ายธุรกิจสามารถอยู่ร่วมกัน
อย่างสงบสุข มีความรู้รักสามัคคีและร่วมกันเป็นพลังก่อให้เกิดการพัฒนาอย่างย่ังยืน และเป็นส่วนเสริมความ
เข้มแขง็ หรือสรา้ งภมู ิคมุ้ กนั แกป่ ระเทศเพอื่ บรรเทาป้องกนั หรอื แกไ้ ขเยียวยาภาวะวิกฤติภยันตรายท่ีหากจะมีมาใน
อนาคต เพราะสังคมจะรู้สึกถึงความยุติธรรม ความโปร่งใส และความมีส่วนร่วม อันเป็นคุณลักษณะสาคัญของ
ศักด์ิศรีความเป็นมนุษย์และการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข สอดคล้องกับ
ความเปน็ ไทย รฐั ธรรมนูญ และกระแสโลกยคุ ปัจจบุ ัน” นอกจากน้ีแล้ว ในการบริหารกิจการบ้านเมืองและสังคมท่ี
ดีควรจัดหรือส่งเสริมใหส้ งั คมไทยอยบู่ นพ้นื ฐานของหลักสาคัญ 6 ประการ ไดแ้ ก่ หลักนติ ธิ รรม หลักคุณธรรม หลัก
ความโปร่งใสหลักการมีส่วนร่วม หลักความรับผิดชอบ และหลักความคุ้มค่า ภายหลังระเบียบนี้ได้ถูกยกเลิกโดย
พระราชกฤษฎีกาว่าด้วยการบริหารกิจการบ้านเมืองที่ดี พ.ศ. 2546 แต่ยังคงองค์ประกอบท้ัง 6 ไว้ (สถาบันคลัง
สมองของชาติ, 2552, หนา้ 21)

อยา่ งไรก็ตามพระราชกฤษฎีกาฉบบั นี้เป็นแนวปฏบิ ตั ทิ ่เี ป็นรปู ธรรมเก่ยี วกับการพัฒนาระบบราชการให้แก่
หน่วยงานต่าง ๆ โดยมีสาระสาคัญและมาตรการต่าง ๆ ได้แก่ การบริหารกิจการบ้านเมืองท่ีดี การบริหารราชการ
เพ่ือให้เกิดประโยชน์สุขของประชาชน การบริหารราชการเพื่อให้เกิดผลสัมฤทธิ์ต่อภารกิจของรัฐ การบริหาร
ราชการอย่างมีประสิทธิภาพและเกิดความคุ้มค่าในเชิงภารกิจของรัฐการลดขั้นตอนการปฏิบัติงาน ในการ
ปฏิบัติงานที่เก่ียวข้องกับการบริการ การปรับปรุงภารกิจของส่วนราชการ การอานวยความสะดวกและการ
ตอบสนองความตอ้ งการของประชาชน และการประเมนิ ผลการปฏิบตั ิราชการ

_______. (2542). การสร้างธรรมาภบิ าลในสงั คมไทย.เอกสารการวิจยั ส่วนบคุ คล.
วทิ ยาลยั ป้องกนั ราชอาณาจักร รนุ่ ที่ 41 ประจาปกี ารศึกษา 2541-2542.
_______. (2545). ธรรมาภบิ าลและการพฒั นาประเทศไทย. เอกสารประกอบการศึกษาหลกั สตู ร
ธรรมาภิบาลและการพฒั นาประเทศไทย

3

คานิยามของธรรมาภิบาล
ธรรมาภบิ าลเปนแนวคดิ ใหมท่ีเขาใจไดไมงายนัก เพราะตองทาความเขาใจอยางลกึ ซึ้งถงึ ตัวโครงสรางของ

สถาบันการเมือง เศรษฐกจิ และสังคม ท่ีซบั ซอนในยคุ ของการเปล่ียนแปลงท่รี วดเร็ว การสือ่ สารท่ที าไดดวยปลาย
น้วิ สมั ผสั ก็รูขาวไปท่วั โลก ดังนนั้ ธรรมาภิบาลเปนเรอ่ื งของการปฏบิ ัติ เกย่ี วกับการบรหิ ารจดั การภาครฐั ทีเ่ กดิ
คณุ ธรรม จริยธรรมทดี่ ีงามในสังคมสาหรับการพัฒนาประเทศ ธรรมาภบิ าลจึงเปนมากกวานโยบายชดุ หนงึ่ ท่ไี ม
สามารถนาประยุกตไดทันทีเหมอื นนโยบายทว่ั ๆ ไป

จริง ๆ แลว โครงสรางธรรมาภิบาลไมเคยสมบูรณและหยดุ นิง่ แตมพี ลงั ของพลวตั (dynamics) สามารถ
ปรับตัวไปตามกระแสโลกาภิวัตนได โดยเฉพาะธรรมาภบิ าลแบบตะวันตกนน้ั มี เสาหลกั ทรี่ ะบอบการปกครองแบบ
ประชาธิปไตยเปนสาคัญ (สมบูรณ,2552: 1)

ธรรมาภิบาล หรอื Good Government เปนแนวคดิ ที่ใชในสาขารฐั ศาสตร (Political Science) รัฐ
ประศาสนศาสตร Public Administration) หรือบรหิ ารรฐั กิจ ซง่ึ เปนแนวความคิดในเชิง นามธรรมหรอื สังกปั ทาง
การเมือง (political concept) เชนเดยี วกบั คาวา ความยุติธรรม (Justice) สทิ ธิ (right) เสรีภาพ (liberty)
ประชาธิปไตย (democracy) เปนตน ในศตวรรษทีผ่ านมา นกั วิชาดาน รฐั ศาสตร รัฐประศาสนศาสตร ไดมองวา
ธรรมาภบิ าลเปนมิติใหมท่ีเนนบทบาทของผูบรหิ าร (ผูบริหาร ยคุ ใหม ท่จี ะปฏิบัติงานใหมีประสทิ ธภิ าพ
ประสทิ ธผิ ล มกี ารตรวจสอบ สามารถประเมนิ ผลงานได อยางชดั เจนและมีการแขงขันเพ่ือการจัดการหรือการ
บริหารที่ดขี ้ึน (บุษบงและบุญมี, 5) ตลอดจน แนวคดิ นี้ไดขยายไปถงึ การมสี วนรวมของภาคประชาชนในการ
บริหารจดั ภาครฐั อีกดวย

เมื่อกลาวถึงแนวคดิ ธรรมาภบิ าล (good governance concept) องคพระบาทสมเด็จพระ เจาอยูหวั
ทรงเปนราชาปราชญ philosophy king) ตัง้ อยูในทศพิธราชธรรม และคุณงามความดี การ กระทาน้ีกค็ ือ Good
Governance นัน่ เอง นอกจากนนั้ ยงั ไดมแี นวคดิ ท่ีไดมีการกลาวถงึ กนั อยาง กวางขวางท้ังไทยและตางประเทศ
และไดมีผูใหคานิยามและความหมายธรรมาภบิ าลไวมาก ดังนั้น ผูวจิ ัยจักไดกลาวถึงพระราชดารสั ของ
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหวั ทีเ่ กี่ยวกบั ธรรมาภิบาล และไดรวบรวมคานยิ ามท่ีองคกรหลัก และบุคคลสาคัญท่ีมี
บทบาทสาคญั ในการสงเสริมธรรมาภบิ าล ไดใหคา นยิ ามไว ดังน้ี

1. พระบาทสมเด็จพระเจาอยหู ัวภูมพิ ลอดุลยเดชมหาราช เมือ่ พระบาทสมเด็จพระ เจาอยูหวั ภูมิพลอ
ดุลยเดชมหาราชทรงขึ้นครองราชย เม่อื วนั ท่ี 9 มถิ นุ ายน 2489 ทรงมพี ระปฐมบรมราช โองการวา “เราจะครอง
แผนดินโดยธรรม เพอ่ื ประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม” ซึ่งหากพจิ ารณา แลว ธรรม ทกี่ ลาวถงึ ก็คอื หลัก
ทศพิธราชธรรม พระองคใชเปนหลกั ในการปกครอง หรือหลักของการ ทา “ความดี” หรอื หลกั ของการปกครองที่
ดี หากจะเปรียบเทยี บแลวนี่ก็คอื Good Governance ท่ี พระองคทรงใชในการปกครองประเทศไทย

หลักทศพธิ ราชธรรม ทป่ี รากฏในพระไตรปฎกในสวนของพระสตุ ันตปฎกในคัมภีร ขุททกนกิ ายชาดก
ไดแก 1.ทาน (การให

4

2. ศลี (ความประพฤติดีประพฤตงิ าม)
3. ปริจจาคะ (การบริจาค)
4. อาชวะ (ความซ่ือตรง)
5. มัทวะ (ความออนโยน)
6. ตปะ (ความทรงเดช,การบาเพญ็ เพียร)
7. อกั โกธะ (ความไมโกรธ)
8. อวิหงิ สา (ความไมเบียดเบียน)
9. ขนั ติ (ความอดทน)
10. อวโิ รธนะ (ความไมคลาดธรรม, วางองคเปนหลักหนักแนนในธรรม)
หลักทศพิธราชธรรมนี้ เปนธรรมะของพระมหากษตั รยิ หรือพระราชาท่จี ะชวยให พระมหากษัตริยหรือ
พระราชาท่ีทรงยึดปฏบิ ัติพบแตความเจริญรุงเรือง และไมประสบความพายแพแกผูใด
เมื่อคาวา Good Governance เกดิ ขึ้น กม็ ีคนพูดถึงมากขน้ึ เอา Good Governance ไปแปล เปนตาง ๆ
นานา สุดทายก็มาแปลเปน ธรรมาภิบาล หรือธรรมรัฐ พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูหัวฯ ทรงรบั สั่ง วา Good
Governance คอื ธรรมะ ไมตองแปลธรรมาภิบาลอะไรใหเวยี นหวั บรณู าการซีอีโออะไร ไมตอง แปล ธรรมะ คือ
ความด…ี . 3 (สยามรัฐสัปดาหวิจารณ, 2545: 11-12)

3 “ปาฐกถาพิเศษ” โดย ดร.สุเมธ ตันตเิ วชกลุ เลขาธิการมูลนิธชิ ัยพฒั นา ไดบรรยายไว ณ โรงเรียน
นายทหารอากาศ อาวุโส สถาบนั วิชาการทหารอากาศช้นั สูง เม่ือวันที่ 6 พฤศจิกายน 2545

จากพระบรมราชโองการและพระราชดารสั ของพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูหัวฯ จะเหน็ ได วา หลกั ในการ
ปกครองทดี่ นี นั้ แทจรงิ แลว ก็คอื ธรรมะ หรือการกระทาความดี อนั เปนเครอ่ื งยึดเหน่ียว ในการทางาน ใหมเี กิด
ความสจุ รติ ยุติธรรม และประโยชนสุขของประชาชน

2. ธนาคารโลก (World Bank) จากวกิ ฤตปญหาและความลมเหลวของการพัฒนาประเทศ ในประเทศ
แถบ Africa ทาให World Bank ไดพยายามวเิ คราะหปญหาถึงความลมเหลวนนั้ จากการ รายงานอยางเปนทาง
การของ World Bank ในป 1989 เรอ่ื ง Sub-Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth : a long-
term perspective study. ไดใหความหมาย Good Governance วาเปนวิธกี ารปฏิบตั ิในการใชอานาจ คือ การ
ดาเนินการในการบริหารจดั การของประเทศในดานทรัพยากรทางเศรษฐกจิ และสงั คมเพ่ือการพฒั นา (World
Bank, 60) นยั สาคัญของการใหความหมายของธนาคารโลกน้ี เปนการช้ใี หเห็นความสาคัญของการมธี รรมาภบิ าล
เพอื่ ชวยในการฟนฟแู ละพัฒนาเศรษฐกจิ ของประเทศ โดยภาครัฐมกี ารบริหารจดั การอยางมีประสิทธิภาพและเกดิ

5

ประสิทธผิ ลสงู สดุ พรอมกับมี ระบบการตรวจสอบทเี่ ปนธรรมตลอดจนการดาเนินการตางๆของภาครฐั ตองมีความ
โปรงใส มคี วามรับผดิ ชอบตอการกระทาท่เี กดิ ขนึ้

นอกจากนั้นแลว ธนาคารโลก (World Bank) ไดเนนถงึ ความหมายกวางๆ 3 ลกั ษณะคือ
(1) ลกั ษณะโครงสรางและรูปแบบของระบบทางการเมือง (political regime)
(2) ลักษณะกระบวนการและข้ันตอนทีผ่ ูมอี านาจในทางการเมืองใชเพอ่ื การบรหิ าร จดั การทรัพยากรทาง

เศรษฐกจิ และสังคมเพื่อพัฒนาประเทศ
(3) ความสามารถของผูมีอานาจในการบรหิ ารประเทศในการวางแผนเพอื่ กาหนดนโยบายและการแปลง
นโยบายและแผนไปสูการปฏิบตั ิ ตลอดจนปรบั เปลย่ี นแนวทางการบริหาร ประเทศ(สมบูรณ, 5)
3. องคการสหประชาชาติ (United Nations = UN) ไดใหความหมายของธรรมาภบิ าล ไววาเปนการ
ดาเนินการที่เกิดจากความรวมมอื ระหวางภาครัฐและภาคเอกชน เพื่อกระจายอานาจใหเกิดความเปนธรรม โปรงใส
ท่ีสาคัญน้ัน UN ไดใหความสาคัญกบั พื้นฐานในการสรางความเปนอยูของคนในสงั คมใหมีการพฒั นาอยางเทาเทียม
กนั และมีคณุ ภาพชวี ิตท่ดี ี ดงั นั้นแลว สรปุ ไดวา ธรรมาภบิ าล คอื การมีสวนรวมของภาคประชาชนและพฒั นา
สังคมอยางเทาเทียมกนั มีความโปรงใสและมเี หตผุ ลท่ีสามารถช้ีแจงได

4. คณะกรรมาธิการเศรษฐกิจและสังคมสาหรับเอเชียและแปซฟิ กแหงสหประชาชาติ (United
Nation Economic and Social Commission for Asia and the Pacific : UN ESCAP) ได กลาววา
นิยามของธรรมาภบิ าล ไมใชเรื่องใหม มันมมี านานแลวตามความเจริญของมนุษยเรา ดงั นั้น ในบทความของ
United Nation Economic and Social Commission for Asia and the Pacific เรื่อง What is Good
Governance ? ไดกลาวถึงความหมายของธรรมาภิบาล ไววา "Governance" means: the process of
decision-making and the process by which decisions are implemented (or not implemented).
ธรรมาภิบาล หมายถงึ กระบวนการของการตัดสินใจท่ีจะนาไปปฏิบตั ิ (หรอื ไมปฏิบัติ)

นอกจากน้นั คณะกรรมาธิการเศรษฐกิจและสังคมสาหรับเอเชียและแปซิฟกแหงสหประชาชาติ (United
Nations Economic and Social Development Commission in Asia and the Pacific : UN ESCAP) ยงั ได
กลาวถึง องคประกอบของหลักธรรมาภิบาล ซงึ่ ไดกาหนดไว 8 ประการ คอื (ยงยุทธ, 2548:15-19)

1. การมสี วนรวม (participation)คือ การมีสวนรวมของคนในทองถ่ินเปนกระบวนการ ท่ปี ระชาชนหรือผู
มสี วนไดสวนเสยี ไดมีโอกาสแสดงทรรศนะ และเขารวมในกิจกรรมตางๆ ที่มีผลตอ ชีวติ และความเปนอยูของ
ประชาชนในทองถน่ิ รวมทั้งมีการนาความคดิ เห็นไปประกอบการพจิ ารณา กาหนดนโยบาย และการตัดสนิ ใจของ
รฐั การมสี วนรวมของประชาชนเปนกระบวนการส่ือสารในระบบเปด กลาวคือ เปนการ สื่อสารแบบสองทาง
ทัง้ อยางเปนทางการและไมเปนทางการ ซึง่ ประกอบไปดวยการแบงสรรขอมูล รวมกันระหวางผูมสี วนไดสวนเสีย
และเปนการเสริมสรางความสามัคคีในสังคม หลักการมีสวนรวมน้ี ประกอบไปดวยหลักการทส่ี าคญั 4 หลักไดแก

6

1.ระดับการใหขอมลู
2.ระดบั การเปดรับความคิดเหน็ จากประชาชนหรือคนในทองถ่ิน
3.ระดบั การวางแผนรวมกนั และการตัดสนิ ใจรวมกนั เปนระดับขนั้ ท่สี ูงกวาการ ปรึกษาหารอื
4.ระดับการพัฒนาศักยภาพในการมสี วนรวม สรางความเขาใจใหกับสาธารณชน เปนระดบั ข้ันทส่ี งู ท่สี ดุ
ของการมีสวนรวม คอื เปนระดบั ท่ผี ูรบั ผิดชอบโครงการไดตระหนักถึง ความสาคัญ และประโยชนท่ีจะไดรบั จาก
การมสี วนรวมของประชาชน และไดมกี ารพัฒนาสมรรถนะ หรือขีดความสามารถในการมสี วนรวมของประชาชน
ใหมากขน้ึ จนอยูในระดับทส่ี ามารถมีสวนรวมได อยางเต็มที่ และเกดิ ประโยชนสงู สดุ
2. กฎระเบียบของกฎหมาย (rule of Law) หรือ หลักนิตธิ รรม เปนหลักการสาคัญทีจ่ ะ ทาใหเกิดความ
ยตุ ธิ รรมในทุกภาคสวน ความยุตธิ รรมน้อี าจจะหมายถึง ความยตุ ิธรรมในการเขาถึง บริการตาง ๆ ทีภ่ าครัฐจดั ข้นึ
โดยหลกั การสาคัญของ “หลักนติ ิธรรม” น้ี ประกอบดวย 7 หลกั การ คือ
1. หลกั การแบงแยกอานาจ
2. หลักการคุมครองสทิ ธแิ ละเสรีภาพ
3. หลกั ความชอบดวยกฎหมายของฝายตลุ ากรและฝายปกครอง
4. ความชอบดวยกฎหมายในทางเนอ้ื หา
5. หลกั ความเปนอสิ ระของผูพิพากษา
6. หลกั “ไมมีความผิดและไมมโี ทษโดยกฎหมาย”และ
7. หลักความเปนกฎหมายสูงสดุ ของรฐั ธรรมนูญ
3. ความโปรงใส (transparency) เปนการแสดงถงึ ความซ่ือสัตย สจุ รติ ในการบรหิ าร จัดการ สามารถ
ช้แี จงไดดวยเหตผุ ล ตรวจสอบการดาเนนิ งานได ความโปรงใส (transparency) นี้ ประกอบไปดวยหลักการยอย
4 หลักการ คือ
1. มคี วามโปรงใสดานโครงสราง
2. มีความโปรงใสดานการใหคุณ
3. มีความโปรงใสดานการใหโทษ
4. มคี วามโปรงใสดานการเปดเผยขอมลู
4. ความสอดคลองกัน (consensus oriented) หลกั สาคัญอยางหนึง่ ของการบริหาร จัดการทดี่ ีก็คือ หลัก
ความสอดคลองตองกันของคนในชุมชนทองถิ่น ซึง่ มีความแตกตางกันอยางมาก โดยพยายามหาจดุ สนใจรวมกนั
หรอื ฉันทามติและความตองการที่สอดคลองตองกนั ของสังคมมาเปน ขอปฏิบัตเิ พ่ือลดปญหาความขดั แยงในสังคม
การจะพฒั นาสังคมได ตองทราบความตองการท่ี สอดคลองตองกนั ของสังคมนน้ั ๆ ดวยวิธกี ารเรียนรูวฒั นธรรม
ของสงั คมนนั้ ๆ นอกจากนั้นตองมีความสอดคลองกบั วัฒนธรรม ประเพณี และศาสนา ตลอดจน สอดคลองกับส่ิง
แวดลอมท่ีอยูในชุมชนทองถิน่ นนั้ ๆ ความสอดคลองตองกนั เปนการกาหนดและสรปุ ความตองการของคนในสังคม

7

5. ความตอบสนอง (responsiveness) เปาหมายของการบรหิ ารจดั การทด่ี ตี อง ตอบสนองตอเปาหมายท่ี
ไดกาหนดไว การตอบสนองในส่ิงท่คี นหรอื ประชาชนในประเทศ หรือ ทองถนิ่ ตองการ ถือวาเปนการตอบสนองท่ี
ตรงตอความรูสึกของประชาชนมากที่สุด แตถาหากวาไม ตรงตอความตองการ ถือไดวาเปาหมายหรอื การ
ตอบสนองนั้นไมบรรลุผล หรอื โครงการไมมี ประสิทธิภาพ

6. ความเทาเทยี มและความครอบคลมุ (equity and inclusiveness) ความเสมอภาคเปน สิทธขิ น้ั
พนื้ ฐานที่ประชาชนทุกคนพงึ ไดรับจากรัฐบาล ทงั้ การบริการดานสวสั ดิการตลอดจน สาธารณปู โภคดานอน่ื ๆ

7. ความมปี ระสิทธผิ ลและประสิทธภิ าพ (effectiveness & efficiency) หลกั การน้ี คานึงถึงประโยชน
สูงสดุ แกประโยชนสวนรวมในการบริหารการจดั การ และการใชทรพั ยากรทม่ี ีอยู อยางจากัดสิง่ เหลานี้เปน ผลใน
การปฏิบตั ิอันเกดิ จากการใชหลกั ธรรมาภบิ าล ประกอบดวย3 หลัก คอื

1.การประหยัด
2.การใชทรัพยากรใหเกิดประโยชนสงู สุด
3.ความสามารถในการแขงขัน
8. ความรับผิดชอบ (accountability) มคี วามหมายมากกวาความสามารถในการตอบ คาถาม หรือ
อธบิ ายเก่ียวกบั พฤติกรรมไดเทานัน้ ยังรวมถึงความรบั ผดิ ชอบในผลงาน หรือปฏิบัติหนาท่ี ใหบรรลุผลตามเปา
หมายทีก่ าหนดไว รวมท้ังการตอบสนองตอความคาดหวังของสาธารณะ เปนเรอ่ื ง ของความพรอมทจ่ี ะรับผิดชอบ
ความพรอมทจี่ ะถูกตรวจสอบได โดยในแงมุมของการปฏิบัติถอื วา สานกึ รับผิดชอบเปนคณุ สมบตั ิหรือทกั ษะ ที่
บุคคลพึงแสดงออกเพื่อเปนเคร่ืองชว้ี าไดยอมรบั ในภารกจิ ที่ไดรับมอบหมาย และนาไปปฏบิ ตั ิดวยความรับผิดชอบ
ประกอบดวย6 หลัก คอื
1.การมเี ปาหมายที่ชัดเจน
2. ทุกคนเปนเจาของรวมกนั
3.การปฏบิ ัตกิ ารอยางมปี ระสิทธภิ าพ
4.การจัดการพฤติกรรมที่ไมเอื้อการทางานอยางไมหยุดยง้ั
5.การมแี ผนการสารอง
6.การตดิ ตามและประเมินผลการทางาน
5. โครงการพัฒนาแหงสหประชาชาติ (United Nations Development Programme : UNDP)
ไดใหความหมาย (concept) ของธรรมาภบิ าล (บุษบงและบุญมี, 6)วา หมายถงึ เปนการ ดาเนินงานของภาค
การเมือง การบรหิ ารและภาคเศรษฐกิจท่ีจะจดั การบรหิ ารของประเทศในทุกระดับ ประกอบดวยกลไก
กระบวนการและสถาบันตางๆ ทีป่ ระชาชนและกลุมสามารถแสดงออกซง่ึ ผลประโยชนปกปองสทิ ธิของตนเองตาม
กฎหมายและแสดงความเหน็ ท่ีแตกตางกนั (Governance is viewed as the exercise of economic, political
and administrative authority to manage a country’s affairs at all levels. It comprises

8

mechanisms, processes and institutions, through which citizens and groups articulate their
interests, exercise their legal rights, meet their obligations and mediate their differences.) บน
หลกั การที่ประกอบไปดวย9 หลกั การ ของ UNDP ดงั น(้ี United Nations Development Programme United
Nation Development Programme [UNDP], 1994: 4-10)

1. Participation - All men and women should have a voice in decision-making, either
directly or through legitimate intermediate institutions that represent their interests. Such broad
participation is built on freedom of association and speech, as well as capacities to participate
constructively. (การมีสวนรวมของประชาชน)18

2. Rule of law - Legal frameworks should be fair and enforced impartially, particularly
the laws on human rights. (การสงเสริมหลกั นติ ิธรรม)

3. Transparency - Transparency is built on the free flow of information. Processes,
institutions and information are directly accessible to those concerned with them, and enough
information is provided to understand and monitor them. (หลกั ความโปรงใส)

4. Responsiveness - Institutions and processes try to serve all stakeholders. (หลักการ
ตอบสนอง)

5. Consensus orientation - Good governance mediates differing interests to reach a broad
consensus on what is in the best interests of the group and, where possible, on policies and
procedures. (หลกั ของความสอดคลองตองกนั การแสดงฉันทามติรวมกัน)

6. Equity - All men and women have opportunities to improve or maintain their well
being. (หลกั ของความเสมอภาค)

7. Effectiveness and efficiency - Processes and institutions produce results that meet
needs while making the best use of resources. (หลักประสิทธิภาพและประสิทธิผลของการบริหาร
จดั การ)

8. Accountability - Decision-makers in government, the private sector and civil society
organisations are accountable to the public, as well as to institutional stakeholders. This
accountability differs depending on the organisation and whether the decision is internal or
external to an organisation. (หลักความรบั ผดิ ชอบ)

9. Strategic vision - Leaders and the public have a broad and long-term perspective on
good governance and human development, along with a sense of what is needed for such

9

development. There is also an understanding of the historical, cultural and social complexities
in which that perspective is grounded. (การมีวสิ ัยทัศนดานแผนยุทธศาสตร

จากการใหนิยามดงั กลาว จงึ สรุปไดเปนอยางดวี าการสรางกระบวนการและกลไกของ ประชารัฐท่ดี ี ทา
ใหสามารถสงเสริมสนับสนุนการพัฒนาคนในสงั คมใหมีความยั่งยนื ซ่งึ UNDP องคการพัฒนาแหงสหประชาชาติ
(United Nation Development Programme) ไดผลักดนั ความคิดน้ใี น ระดบั สากล ซึ่งศกึ ษาไดจากเอกสารของ
UNDP ในเรื่อง Governance for sustainable human development (1997) โดยมีแนวคิดเกี่ยวกบั
Governance ซง่ึ ประกอบไปดวยกลไกประชารฐั 3 ดาน คือ ดานภาครฐั (state) ดานภาคเอกชน (private
sector) และดานประชาสังคม (civil society) โดยกลไกทั้ง 3 ดาน มีการเช่อื มโยงและสรางความสมดุลระหวาง
กัน กอใหเกดิ เสถยี รภาพและความยงั่ ยนื ในสังคม

นอกจากนน้ั UNDPยงั ไดกลาวถงึ ธรรมาภิบาล (Good Governance) ในลกั ษณะของการ เพ่ิมเติมในสวน
ท่สี าคญั สาหรบั การพฒั นามนุษย จากเอกสาร Governance ในรายงานเรอ่ื ง Kofi Annan, Preventing War and
Disaster: 1999 Annual Report onthe Work of the Organization. วา นิยามของธรร มาภิบาลสาหรบั การ
พฒั นามนุษย จาเปนทต่ี องมี

1. การจดั การสังคมท่ีดี (social governance)
2. การ จัดการเศรษฐกจิ ท่ีดี (economic governance)และ
3. การจดั การการเมอื งท่ีดี (politic governance)
ทง้ั 3 สวนน้ตี องเชอ่ื มโยงกันอยางเปนระบบ อนั จะทาใหการพัฒนามนษุ ย เกดิ การดารงชวี ติ ท่ยี ่งั ยนื
(sustainable livelihoods)และขจดั ความยากจน ลงไปได
6. ธนาคารพฒั นาแหงเอเชยี หรอื The Asian Development Bank (ADB) ไดให ความหมายไววา
ธรรมาภิบาล คือ การมุงความสนใจไปท่ีองคประกอบท่ีทาใหเกดิ การจัดการอยางมี ประสิทธภิ าพ เพ่ือใหแนใจว
านโยบายทกี่ าหนดไว ไดผล หมายถึง การมีบรรทัดฐานเพอื่ ใหมีความ แนใจวารฐั บาลสามารถสรางผลงานตามที่
สญั ญาไวกับประชาชนได บุษบงและบญุ มี,6)
7.องคกรความรวมมือระหวางประเทศของญี่ปนุ (Japan International Cooperation Agency:
[JICA]) ไดให Conceptถึง ธรรมาภิบาลใน “Participatory Development and Good Governance Report
of the Aid Study Committee (1995)” วาเปนรากฐานของการพฒั นาอยางมีสวนรวม โดย Equity
Participation Pluralism Partnership Subsidiary Transparency Accountability Rule of Law
Effectiveness Efficiency Responsiveness Sustainability Social Governance Government Poverty
Eradication Civil Society Environmental Improvement Gender Equity Sustainable Livelihoods
Economic Governance Political Governance Private Sector21 กาหนดใหรัฐมีหนาทท่ี ่ีจะสงเสริมการมสี

10

วนรวมและสรางบรรยากาศใหเกิดกระบวนการมีสวนรวม จะ นาไปสูการพฒั นาท่ีย่ังยืน พงึ่ พาตนเองไดและมีความ
ยตุ ิธรรมทางสังคม (อมรา, 2543:68- 81)

8. Kofi Annan (Former UN Secretary General) defined good governance as ensuring
respect for human rights and the rule of law, strengthening democracy, promoting transparency
and capacity in public administration. (Barrister, (n.d.): 1) Kofi Annan อดีตเลขาธิการองคการ
สหประชาชาติ ไดใหคาจากัดความของธรรมาภบิ าล วา เปนแนวทางทก่ี อใหเกดิ การเคารพสทิ ธิ มนุษยชน และ
หลักนติ ิธรรม, หลกั การเสริมสรางประชาธิปไตย, หลักความโปรงใส และการเพ่ิม ประสิทธภิ าพในการบรหิ ารงาน
ของรฐั

สาหรบั ความหมายของธรรมาภิบาล หรือ Good Governance ในประเทศไทย น้นั ไดรับ การเรยี นรูจาก
ภาวะเศรษฐกจิ ทตี่ กํตา่ อนั เปนผลมากจากการบรหิ ารจดั การทางเศรษฐกิจทผ่ี ิดพลาดทา ใหตองกเู งินสถาบัน
การเงนิ ระหวางประเทศ (IMF) ทาใหตองมีขอตกลงกันทีจ่ ะมีการบรหิ ารจดั การท่ีดี ใหเกิดขน้ึ ในภาคการเมือง
เศรษฐกิจและสงั คม ซึ่งในประเทศไทยน้ันไดมีองคกรและบุคคลท่ีให ความหมายไวดงั นี้(บุษบงและบุญมี,7-8)

9. ระเบียบสานกั นายกรัฐมนตรวี าดวยการสรางระบบบรหิ ารกจิ การบานเมืองและสังคมที่ ดี พ.ศ.
2542 ไดระบหุ ลักการของนยิ าม การบริหารกจิ การบานเมืองและสังคมทด่ี ี ไวคือ การบริหาร กจิ การบานเมืองและ
สังคมทีด่ ีเปนแนวทางสาคัญในการจัดระเบียบใหสงั คมท้ังภาครฐั ภาคธรุ กจิ เอกชน และภาคประชาชน ซง่ึ
ครอบคลุมถึงฝายวชิ าการ ฝายปฏิบัตกิ าร ฝายราชการและฝายธรุ กจิ สามารถอยู รวมกนั อยางสงบสขุ มีความรูรัก
สามัคคแี ละรวมกันเปนพลงั กอใหเกิดการพัฒนาอยางยง่ั ยืน และเปน การเสริมความเขมแขง็ หรือสรางภูมิคุมกนั แก
ประเทศเพื่อบรรเทา ปองกนั หรอื แกไขเยียวยาภาวะวกิ ฤต ภยนั ตรายท่ีหากจะมีมาในอนาคต

10. พจนานุกรม American Heritage Dictionary (1982) ไดใหอธบิ าย Governance วา หมายถงึ
(สมบูรณ, 4)

1. the act, process, or power of governing; government (ระเบียบกฎหมาย, กระบวนการ หรอื
อานาจในการบริหารจัดการของภาครฐั )

2. the state of being governed(เกี่ยวกบั การปกครองของภาครัฐ)
11. พจนานุกรม Shorter Oxford English Dictionary (2002) ไดใหความหมาย คลายคลึงกับของ
American Heritage แตระบุวา หมายถึง (สมบรู ณ, 5)
1. the action, manner or fact of governing; government (การดาเนนิ การ, วธิ ีดาเนนิ การหรือป
จจยั ดานการบรหิ ารจดั การ)
2. controllingor regulating influence, control, mastery (การบังคับบัญชาหรอื การวาง กฎเกณฑข
อระเบียบ,ควบคมุ ,อานาจบังคับบญั ชา)
3. the state of being governed : good order (การสง่ั การทดี่ ี)

11

4. the function or power of governing : authority to governance
(การปกครองดวยความชอบธรรม)
5. A governing person or body(การปกครองตนเอง)
6. conduct of life or business : behavior (ผูชี้นาชวี ติ หรือช้นี าทางธรุ กิจ)
จากการศึกษาถงึ คานิยามและความหมายที่พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูหวั ฯ ตลอดจน องคกรตาง ๆ และ
บุคคลสาคญั อีกทั้งในพจนานุกรมท่ีไดใหความหมายไว ทาใหไดความหมาย พบวา ธรรมาภบิ าลเปนธรรมะ
เปนคุณงานความดี เปนจรยิ ธรรมและเปนกลไกลหรือเครื่องมือในการบรหิ าร จัดการภาครัฐทดี่ ี ท่ีจะทาใหการเมือง
เศรษฐกิจ และสงั คม เกดิ ความโปรงใส ยั่งยนื และเปนธรรม ทงั้ นี้ ประชาชนตองมสี วนรวมในการบรหิ ารจัดการ
อนั จะนาไปสูประสิทธิภาพและประสิทธผิ ลสูงสดุ

องคป์ ระกอบของหลักธรรมาภบิ าล
ธรรมาภิบาล คือ องค์ประกอบทที่ าให้เกดิ การจัดการอยา่ งมีประสทิ ธิภาพ มีคุณธรรม โปรง่ ใส และ

ตรวจสอบได้ เพ่ือสร้างระบบบริหารกจิ การบา้ นเมืองและสังคมท่ีดีใหเ้ กิดขน้ึ ทุกภาคของสังคม องคก์ ารพัฒนา
สหประชาชาติ ให้คานิยาม “ธรรมาภบิ าล” วา่ การดาเนินงานของภาคการเมือง การบริหารและภาคเศรษฐกจิ ท่ี
จะจัดการกจิ การของประเทศในทุกระดับ ประกอบด้วยกลไก กระบวนการ และสถาบนั ต่างๆ ทปี่ ระชาชนและกลุ่ม
สามารถแสดงออก ซ่ึงเป็นผลประโยชนป์ กปอ้ งสิทธิของตนเองตามกฎหมายและแสดงความคิดเหน็ ท่ีแตกต่างกนั
ซึ่งประกอบด้วย

1) การมีส่วนรว่ มของประชาชน ประชาชนทั้งหญงิ และชายมสี ่วรรว่ มในกระบวนการตัดสนิ อยา่ งเทา่ เทียม
ไมว่ า่ จะเปน็ การมีสว่ นร่วมโดยตรงหรอื ทางอ้อม โดยผา่ นสถาบันตา่ งๆ ที่มีอานาจโดยชอบธรรม

2) กฎหมายทยี่ ตุ ธิ รรม การปกครองประเทศจะใช้กฎหมายเปน็ บรรทดั ฐานและทุกคนต้องเคารพกฎหมาย
โดยท่กี รอบของกฎหมายที่ใชใ้ นประเทศต้องมีความยตุ ธิ รรมและถูกบังคับใช้กับทุกคนในกล่มุ ต่างๆอย่างเสมอภาค
เทา่ เทียมกัน

3) ความเปิดเผยโปรง่ ใส กระบวนการทางาน กฎเกณฑ์กติกาตา่ งๆ มีความเปิดเผยตรงไปตรงมา ข้อมลู
ข่าวสารต่างๆในสังคมสามารถถ่ายโอนได้อสิ ระ ประชาชนสามารถเข้าถงึ และรับทราบข้อมูลหรือขา่ วสารสาธารณะ
ของทางราชการได้ตามทีก่ ฎหมายกาหนด

4) การมีฉันทานุมัติร่วมในสังคม การตดั สนิ ใจดาเนินนโยบายตา่ งๆของรฐั ตอ้ งมีการประสานความตอ้ งการ
หรอื ผลประโยชน์ทแี่ ตกตา่ งของกลุ่มคนในสงั คม ให้เกิดเป็นความเหน็ ทตี่ รงกันบนพ้ืนฐานของส่ิงทีเ่ ปน็ ประโยชน์
สูงสดุ แก่สังคมโดยรวม

5) กลไกการเมอื งทีช่ อบธรรม การเขา้ สู่อานาจทางการเมืองมคี วามชอบธรรมและเปน็ ทยี่ อมรับของสังคม

12

6) ความเสมอภาค ประชาชนทุกคนมีความสามารถทเี่ ทา่ เทียมกนั ในการเขา้ ถงึ ในโอกาสต่างๆในสงั คม
เช่น โอกาสพฒั นาหรอื มีความกินดอี ย่ดู ี

7) ประสิทธิภาพและประสิทธิผล กระบวนการและสถาบันตา่ งๆ เชน่ รัฐสามารถจดั สรรใช้ทรพั ยากรต่างๆ
ไดอ้ ย่างคุ้มคา่ และเหมาะสม เพอ่ื ตอบสนองความต้องการของสงั คมโดยรวม รวมถงึ การทางานอยา่ งรวดเร็ว มี
คุณภาพและก่อให้เกิดประโยชนส์ งู สุด

8) พันธะความรับผดิ ชอบต่อสังคม การตัดสนิ ใจใดๆของภาครัฐและภาคเอกชน และประชาชน ตอ้ ง
กระทาโดยมพี นั ธะความรบั ผิดชอบในส่งิ ทตี่ นเองกระทาต่อสาธารณชนหรอื ผู้มสี ่วนได้เสยี กบั หนว่ ยงานนน้ั โดย
คานงึ ถงึ ผลประโยชน์ท่ีจะเกดิ ขนึ้ แก่ส่วนรวมเป็นหลัก และมีจิตใจท่เี สยี สละเห็นคุณค่าของสงั คมท่ีตนสังกดั อยู่

9) การมีวิสยั ทัศน์เชงิ กลยุทธ์ การท่ผี ู้นาและประชาชนในประเทศมวี สิ ยั ทัศน์ในการสรา้ งธรรมาถบิ าล และ
พฒั นาอย่างยงั่ ยนื

องค์ประกอบและความสาคัญของธรรมาภบิ าล ต่อระบบราชการ
ธรรมาภบิ าล คือหลักในการบริหารจัดการบ้านเมืองท่ีดี ถอื เปน็ หลกั การบริหารเพ่อื การอยู่ร่วมกันใน

บ้านเมืองและสงั คมให้เกดิ ความสงบสุข โดยมอี งคป์ ระกอบท่สี าคญั 6 ประการดงั นี้
1. หลกั นติ ิธรรม หมายถงึ การตรากฎหมาย กฎ ระเบยี บขอ้ บังคบั และกตกิ าตา่ ง ๆ ให้ทนั สมยั และเป็นธรรม
โดยคานึงถึงสิทธิ เสรภี าพ ตลอดจนเปน็ ทย่ี อมรับของสังคมและสมาชกิ ในการถือปฏิบตั ิร่วมกนั อย่างเสมอ
ภาค
2. หลกั คณุ ธรรม หมายถึง การยึดถอื และเชอ่ื มัน่ ในความถูกต้องดีงาม เปน็ การสง่ เสรมิ สนับสนุนให้ประชาชน
พฒั นาตนเองไปพร้อมกัน เพื่อให้คนไทยมีความซื่อสตั ย์ จริงใจ ขยนั อดทน มีระเบียบวนิ ัย ประกอบอาชีพ
สุจริตจนเปน็ นสิ ัย
3. หลักความโปร่งใส หมายถงึ การสร้างความไวว้ างใจซ่ึงกันและกนั ของคนในชาติ การทาให้สังคมไทยเปน็
สังคมท่เี ปดิ เผยข้อมูลขา่ วสารอยา่ งตรงไปตรงมา การทางานขององค์กรทุกองคก์ รมคี วามโปรง่ ใสสามารถ
ตรวจสอบได้ และช่วยใหก้ ารทางานของภาครฐั และภาคเอกชนปราศจากการทจุ รติ คอรัปชัน่
4. หลักการมีสว่ นร่วม หมายถึง การเปดิ โอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมรบั รแู้ ละแสดงความคิดเห็น โดยเปดิ
โอกาสให้ประชาชนมชี ่องทางในการเขา้ มามสี ่วนร่วม ได้แก่ การแจง้ ความเหน็ การไตส่ วน สาธารณะ การ
ประชาพิจารณ์การแสดงประชามติ หรืออ่ืน ๆ
5. หลกั ความรบั ผดิ ชอบ หมายถึง การตระหนักในสทิ ธหิ น้าที่ ความสานกึ ในความรบั ผดิ ชอบต่อสังคม การใส่
ใจปัญหาสาธารณะของบา้ นเมืองและการกระตือรือร้นในการแก้ปญั หา ตลอดจนการเคารพในความ
คดิ เหน็ ทีแ่ ตกตา่ งและความกล้าที่จะยอมรบั ผลดแี ละผลเสียจากการกระทาของตนเอง

13

6. หลักความคมุ้ คา่ หมายถงึ การบรหิ ารจัดการและใช้ทรพั ยากรทีม่ ีอยอู่ ยา่ งจากัดเพื่อให้เกิดประโยชนส์ ูงสุด
แก่สว่ นรวม โดยการรณรงคใ์ หค้ นไทยมีความประหยดั ใชข้ องอย่างคุม้ คา่ สร้างสรรค์สินคา้ และบริการท่มี ี
คุณภาพสามารถแขง่ ขันได้ในเวทโี ลก และรกั ษาพฒั นาทรัพยากรธรรมชาตใิ ห้สมบรู ณย์ ่ังยืน

ความสาคัญของหลกั ธรรมาภิบาลตอ่ ระบบราชการ
หลักธรรมาภบิ าล เปน็ แนวคดิ สาคัญในการบรหิ ารงานและการปกครอง โดยเฉพาะข้าราชการ เพราะธรร

มาภิบาลเป็นการบรหิ ารงานใหม้ ปี ระสิทธิภาพและประสิทธิผล ตัง้ มนั่ อยบู่ นหลกั การบริหารงานทีเ่ ท่ียงธรรม สุจริต
โปร่งใส และสามารถตรวจสอบได้ ดังน้ันหลักธรรมาภิบาลหรือการบรหิ ารกจิ การบา้ นเมืองท่ดี ี จึงมีความสาคัญตอ่
ระบบราชการเพราะเปน็ การการพัฒนาระบบราชการ ซึ่งเปน็ กลไกสาคัญในการบริหารราชการแผน่ ดนิ ให้สามารถ
ขบั เคล่ือนนโยบายต่าง ๆ ไปสู่การปฏบิ ัติใหบ้ ังเกิดผลอย่างเป็นรูปธรรม เพ่อื ประโยชน์สขุ ของประชาชน โดยมี
สานกั งานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ หรือ ก.พ.ร.ทาหนา้ ท่ีผลักดัน และเสนอแนะนโยบายตอ่
คณะรฐั มนตรี ในเรอ่ื งท่เี ปน็ ประโยชนต์ อ่ การปฏบิ ตั ิราชการ

ในสว่ นของภาครัฐมักใช้คาวา่ ธรรมาภิบาล อันหมายถงึ การบรหิ ารของภาครฐั ท่ีมุง่ ความดงี าม และเกิด
ประโยชน์สงู สดุ แกร่ ฐั และประชนอยา่ งทวั่ ถงึ และยตุ ิธรรม แนวคิดของธรรมาภบิ าลในภาครฐั ได้รเิ ริ่มในรา่ ง
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ไดม้ ีการบรรจุแนวคดิ ของธรรมาภิบาลไว้ในเป็นแนวนโยบาย
พ้นื ฐานแหง่ รัฐ ซ่ึงหมายถึง ธรรมาภบิ าลของรัฐ ตามระเบียบสานกั นายกรฐั มนตรีวา่ ดว้ ยการสรา้ งระบบบรหิ าร
กจิ การบา้ นเมืองและสังคมทดี่ ี พ.ศ. 2542 หลกั การธรรมาภิบาลของรฐั ประกอบดว้ ย หลักนติ ธิ รรม หลกั คณุ ธรรม
หลักความโปร่งใส หลักความมีสว่ นรว่ ม หลักความรบั ผิดชอบ และหลักความคุ้มคา่

หลกั ธรรมาภิบาลกับการบริหารภาคเอกชน (บรรษัทภบิ าล)
ในส่วนของภาคเอกชนมักใชค้ าวา่ การกากบั ดูแลกจิ การทดี่ ี หรอื บรรษทั ภิบาล แนวคิดเรอื่ งบรรษทั ภบิ าล

เปน็ ทไ่ี ด้รับความสนใจเพิ่มข้ึนในระดบั สากล นับตง้ั แตเ่ กิดวกิ ฤตการณ์การเงนิ ในเอเชยี และกรณีการลม่ สลายของ
บริษัท ENRON และ WORLDCOM เป็นตน้ มา บรรษัทภบิ าลทวีความสาคญั สาหรับองค์กรท่เี ปน็ บริษัทมหาชน
เนอ่ื งจากต้องรบั ผดิ ชอบตอ่ ผู้ท่เี ก่ยี วข้อง (ผมู้ สี ว่ นได้เสยี ) มากมายหลายฝา่ ย เชน่ ผ้ถู ือหุ้นภายนอก (Outside
shareholders) พนักงานลูกจา้ ง ชุมชน สังคมสว่ นรวม นนั่ คือ ผ้ถู ือหนุ้ ภายนอก ต้องได้รับความคมุ้ ครองในการ
ลงทุน พนักงานลูกจา้ งต้องได้รบั ความคมุ้ ครองในดา้ นสทิ ธิมนษุ ยชน สงั คมส่วนรวมต้องไดร้ บั ความพิทกั ษ์ ดังน้นั
องค์กรต้องจงึ ต้องจัดให้มีระบบการบรหิ ารงาน การควบคมุ สอดส่องดูแลเพื่อพิทกั ษ์และปกป้องผลประโยชน์ของผู้
มีสว่ นไดเ้ สยี ในระยะยาว อันจะเป็นการสร้างมลู ค่าให้กบั องค์กรเพ่ือความยงั่ ยนื ในระยะยาวด้วยเชน่ กนั

บรรษทั ภิบาลตามคานิยามทก่ี าหนดโดย OECDนัน้ จะครอบคลุมองค์ประกอบ 3 สว่ น กล่าวคอื
1) โครงสร้างและกระบวนการภายในทใี่ ชใ้ นการประเมนิ ผลงานของฝ่ายบริหาร

14

2) ความเกย่ี วเน่ืองสัมพันธร์ ะหวา่ งคณะกรรมการ ฝ่ายบริหารจัดการ ผูถ้ อื ห้นุ และผู้มีสว่ นไดเ้ สียอ่ืนในการ
สอดส่องดูแลผลปฏบิ ัติงานของบริษทั

3) ระบบการควบคุมภายในเพ่อื ควบคมุ ตรวจสอบและป้องกนั ความเส่ียงอนั จะก่อใหเ้ กิดการเพิ่มคณุ ค่า
ให้กบั ผ้ถู ือหนุ้ ในระยะยาว ภายในกรอบการมีจรยิ ธรรมที่ดี (OECD, 2004)

องค์กรท่ีมบี รรษัทภบิ าลทีด่ ีต้องมรี ะบบการควบคุมภายในท่ดี ีส่งเสรมิ ใหบ้ รรลวุ ตั ถปุ ระสงค์ในระยะยาว
และเสรมิ สร้างให้เกิดความโปรง่ ใสไร้ทุจรติ ในองคก์ ร ซ่ึงถอื ว่าเป็นเรือ่ งท่มี ีความจาเปน็ อย่างยิง่ ตอ่ การพัฒนาองคก์ ร
อย่างยั่งยนื การควบคมุ ภายในท่ดี ีโดยต้องเน้นในทุกระดับขององค์กร ต้ังแต่ระดบั แผนก ระดบั ฝา่ ย ไปจนถึง
องค์กรโดยรวม ท้งั นี้ควรมกี ลไกในการปอ้ งกนั (Preventive control mechanism) ตรวจจบั การทุจรติ หรอื
ขอ้ ผดิ พลาด (Detective control mechanism) อันจะเป็นการสะท้อนถงึ ประสทิ ธภิ าพของการออกแบบกลไกใน
การป้องกันความเสยี่ ง นอกจากนีร้ ะบบควบคมุ ภายในควรท่ีจะสง่ เสรมิ ใหบ้ รรลุวัตถุประสงค์หลกั ของการควบคุม
ภายในท้ัง 3 ดา้ น คือ ด้านการปฏบิ ัติงาน(Operations objectives) ด้านการจดั ทารายงานการเงนิ (Financial
reporting objectives) และด้านความสอดคล้องกบั กฏหมายและข้อบงั คับทเี่ กีย่ วข้อง (Compliance
objectives)

ในปจั จุบนั OECD ไดก้ าหนดแนวทางการประเมนิ บรรษัทภบิ าลแบง่ ออกเป็นหมวดใหญๆ่ 6 หมวด กลา่ วคือ
หมวดท่ี 1) โครงสรา้ งพ้นื ฐานด้านของบรรษทั ภบิ าล (The Basis for an Effective Corporate
Governance Framework)
หมวดที่ 2) สทิ ธขิ องผู้ถอื หนุ้ (The Rights of Shareholders and Key Ownership Functions)
หมวดท่ี 3) การปฏิบตั ติ ่อผูถ้ ือห้นุ อย่างเทา่ เทยี ม (The Equitable treatment of Shareholders)
หมวดที่ 4) บทบาทของผมู้ สี ่วนไดส้ ว่ นเสีย (The Role of Stakeholders in
Corporate Governance) เช่น พนักงาน เจา้ หน้ี ชมุ ชน สงั คม หนว่ ยงานรฐั
หมวดท่ี 5) การเปดิ เผยข้อมลู และความโปรง่ ใส (Disclosure and Transparency)
หมวดท่ี 6) บทบาทและความรบั ผิดชอบของกรรมการบรษิ ัท (The Responsibilities of the Board)

หลักธรรมาภิบาลในการบรหิ ารการศึกษา
การนาธรรมาภบิ าลมาใชเ้ ปน็ แนวทางในการบรหิ ารจดั การเป็นสิง่ ทจี่ าเปน็ และมีความสาคัญตอ่

ความสาเรจ็ ขององคก์ รทุกประเภทและทุกระดับ ทั้งนี้เพราะธรรมาภบิ าลเป็นการบรหิ ารจัดการที่ดีที่สรา้ ง
ประโยชนแ์ ละความเปน็ ธรรมตอ่ ทุกฝ่ายทเี่ กี่ยวข้องและนาไปสคู่ วามเจรญิ ร่งุ เรืองทง้ั มวล อย่างไรกต็ ามหากการ
บริหารจดั การมลี กั ษณะเปน็ เพียงประชาธิปไตยในรูปแบบยอ่ มส่งผลกระทบในทางลบต่อองคก์ ร การมียทุ ธศาสตร์
ทเี่ หมาะสมจงึ หลกี เลย่ี งไมไ่ ด้ ดังนน้ั หนว่ ยงานการบรหิ ารจัด การศกึ ษาซ่ึงเปน็ องคก์ รหลักทส่ี าคัญในสงั คมต้อง
ได้รับการปฏิรปู ท่ีดีข้นึ ในระดับสถานศกึ ษาขั้นพนื้ ฐานมคี วามจาเป็นตอ้ งนาธรรมาภบิ าลมาใช้ในการบรหิ ารจดั

15

การศึกษาเน่ืองจากความเปล่ียนแปลงและความเคลอื่ นไหวหลายประการคือ ประการที่ 1 รฐั บาลได้ออกพระราช
กฤษฎีกาวา่ ด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการบริหารกจิ การบ้านเมืองท่ีดีพ .ศ. 2546 เพือ่ ใชก้ บั หน่วยราชการทวั่ ไปภาครัฐ
และหน่วยงานภายในกากบั รฐั โดยมีเป้าหมายหลกั 3 ประการดังนี้

1) จดั ส่วนราชการใหมโ่ ดยบรู ณาการภารกิจ เพอ่ื กาหนดแผนบริหารได้อย่างมีประสทิ ธภิ าพ
2) พฒั นาจัดองค์กรใหม้ ีประสิทธภิ าพและรองรบั การปฏริ ปู ระบบราชการต่อไป
3) กาหนดแผนปฏิบัตริ าชการที่ทาให้เกดิ การบรหิ ารราชการทดี่ ใี ห้นาไปปฏิบัติในแนวทางเดยี วกันและเกิด
ผลสัมฤทธิข์ องงานทีส่ ามารถวดั ผลได้ ซ่งึ สอดคล้องกบั มาตรา 3 (1) แห่งพระราชบญั ญัตริ ะเบียบบริหารราชการ
แผ่นดนิ (ฉบับที่ 5) พ.ศ. 2545
ประการท่ี 2 การนาการบรหิ ารจดั การฐานโรงเรยี น (School-based Management:SBM) มาใช้ใน
สถานศกึ ษาข้ันพ้นื ฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการโดยเฉพาะสานักงานเลขาธกิ ารสภาการศกึ ษาได้นารูปแบบการบริหาร
ฐานโรงเรียนมาเผยแพร่และฝึกอบรมให้แก่ผู้บรหิ ารสถานศึกษาข้ันพน้ื ฐานโดยสอดคล้องกับหลักการของธรรมาภิ
บาลเกอื บท้ังหมด จงึ เป็นการสอดรบั กบั พระราชกฤษฎกี ารว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธกี ารบริหารกิจการบ้านเมอื งที่
ดพี .ศ.2546 ประการท่ี 3 ตามท่ีมีพระราชบัญญัติ การศึกษาแห่งชาติ พ .ศ. 2542และแกไ้ ขเพิ่มเติม (ฉบบั ท่ี 2)
พ.ศ.2545 มาตรา 39 ซง่ึ บญั ญตั ไิ ว้ว่า “มาตรา39 กาหนดให้กระทรวงกระจายอานาจการบรหิ ารและการจัด
การศึกษาท้งั งานวิชาการงานงบประมาณงานบริหารงานบุคคลและงาน บริหารงานท่วั ไปไปยังคณะกรรมการและ
สานักงานเขตพืน้ ท่ีการศึกษาและสถานศึกษาในเขตพ้ืนที่การศกึ ษาโดยตรง ”และใน พระราชบัญญตั ริ ะเบยี บ
บรหิ ารราชกากระทรวงศึกษาธกิ าร พ .ศ.2546 มาตรา 35 บญั ญตั ิไว้ว่า “สถานศึกษาที่จัดการศึกษา ข้ันพนื้ ฐาน
ตามมาตรา 34 (2) เฉพาะท่โี รงเรียนมฐี านะเป็นนิตบิ ุคคล เมอ่ื มีการยุบเลกิ สถานศึกษาตามวรรคหนึง่ ให้ความเป็น
นติ บิ ุคคลสน้ิ สดุ ลง” ดงั นนั้ สถานศกึ ษาขัน้ พนื้ ฐานจงึ ต้องใช้หลักธรรมาภิบาลในการบริหารจัดการศกึ ษาเพ่อื บรรลุ
วสิ ยั ทัศน์พันธกิจและเป้าหมายการปฏริ ปู การศึกษา ผู้บริหารโรงเรียนถอื เป็นตัวการสาคญั ในการบรหิ ารจดั
การศกึ ษาให้มีประสิทธิภาพด้วยการบรหิ ารรปู แบบใหม่มกี ารจดั หาทรพั ยากรทางวชิ าการและข้อมลู สารสนเทศ
มงุ่ เน้นการบริหารโดยองค์คณะบคุ คลพึง่ ตนเอง มุ่งประโยชน์ตอ่ ผู้เรยี น ทางานด้วยความรบั ผิดชอบ มอี สิ ระ มกี าร
ประสานกับผู้ทีเ่ กีย่ วข้องในจัดการศึกษาและมกี ารประเมนิ ตรวจสอบเป็นระยะอย่างโปร่งใส ทงั้ นกี้ ารบรหิ าร
โรงเรยี นถอื เป็นการจัดการศึกษาขัน้ พ้ืนฐานทีส่ าคญั ย่ิงในการพัฒนาประเทศให้มนั่ คงและยั่งยืน การบริหาร
การศึกษาดว้ ยหลกั ธรรมาภบิ าลถือว่ามคี วามสาคญั อย่างย่งิ ทตี่ อ้ งสร้างข้ึนเป็นคุณสมบัตปิ ระจาตัวและของ
สถานศึกษาเพ่ือให้การบริหารงานมคี วามเป็นธรรม มีความโปร่งใสสามารถตรวจสอบได้และเป็นพลังของประเทศท่ี
มีคณุ ภาพทัดเทียมกับ นานาชาติ ด้วยการนาหลักธรรมาภิบาลมาประยกุ ต์ใช้ในการบรหิ ารการศึกษา ดงั ภาพ

16

จากภาพแสดงใหเหน็ วาผูบรหิ ารสามารถนาหลักธรรมาภบิ าลมาประยุกตใชในการบริหารการศกึ ษาใหเกิด
ประสิทธิภาพในดานงานวชิ าการ งานงบประมาณ งานบคุ ลากรและงานบรหิ ารทว่ั ไปโดยมรี ายละเอยี ดดังน้ี
1. หลกั นิติธรรม (Rule of Laws) หลักนิตธิ รรมหมายถึง การปฏิบัตติ ามหลกั กฎหมายเกีย่ วกับการศกึ ษา
ระเบยี บขอบังคับตาง ๆ โดยถือวา เปนการปกครองภายใตกฎหมายกากบั ดูแลบคุ ลากรใหปฏิบัติตามระเบียบแบบ
แผนของทางราชการอยางเครงครัด โดยไมเลือกปฏิบัติ ไมละเมิดกฎหมาย และไมละเมดิ สทิ ธขิ องผูอน่ื ทง้ั น้ผี ู
บริหารสามารถประยุกตธรรมาภบิ าล “หลักนิติธรรม” ไปใชใน การบริหารการศึกษาใน 4 งานดังนี้

1.1) งานวิชาการ ผูบริหารสงเสรมิ ใหครปู ฏบิ ตั ิการสอนโดยยดึ ระเบยี บมาตรฐานการ ปฏบิ ตั ิงานตามที่คุรุ
สภากาหนดและมาตรฐานการปฏบิ ัตติ นตามมาตรฐานความรูและประสบการณวชิ าชีพและจรรยาบรรณ วชิ าชพี ครู
สงเสรมิ ใหครจู ดั การเรยี นการสอนตามแนวทางการจดั การศึกษาตามพระราชบัญญตั ิ

1.2) งานงบประมาณ ผูบรหิ าร กากับตดิ ตามการจัดซ้อื จดั จางและดาเนินการดานพสั ดใุ หเปนไปตาม
ระเบยี บแบบแผนของทางราชการและใชจายงบประมาณตามวัตถปุ ระสงค กาหนดผูรับผิดชอบการเงิน บัญชแี ละ
พัสดุแตละหมวดอยางชดั เจนบริหารงบประมาณตามระเบียบ กฎหมายท่กี าหนดไวและจัดระบบการตรวจสอบถวง
ดลุ การบริหารงบประมาณ

1.3) งานบคุ ลากร ผูบรหิ ารสงเสรมิ ใหครแู ละ บุคลากรประพฤติปฏบิ ตั ิตนตามวนิ ยั ของขาราชการรูจกั
พัฒนาตนเองตามมาตรฐานที่สานักงานคณะกรรมการขาราชการครู และบุคลากรทางการศกึ ษากาหนดแนวปฏบิ ตั ิ
ไวนากฎก.ค.ศ.วาดวยการเล่ือนข้นั มาใชอยางเครงครดั ประเมนิ ผลงานบุคลากร ตามระเบียบกฎหมายที่กาหนดออก
คาสงั่ และมอบหมายงานอยางชดั เจน

17

1.4) งานบริหารทั่วไป ผูบรหิ ารสงเสรมิ ใหครแู ละ บุคลากรปฏิบัติตามระเบียบวาดวยงานสารบรรณและ
ระเบยี บวาดวยการจัดกจิ กรรมในสถานศึกษา ระเบยี บวาดวยการลงโทษ นกั เรยี นและระเบยี บวาดวยการจดั
กิจกรรมพฒั นานักเรียน
2. หลักคุณธรรม (Ethics) หลักคณุ ธรรมหมายถึง ผูบรหิ ารยดึ ม่นั ถอื มนั่ ในคุณธรรม ความดีงามและความถูกตอง
ตามทานองคลองธรรม มีเมตตากรุณาตอผูอยูใตบังคับบัญชาและผูอืน่ เสยี สละเพื่อประโยชนสวนรวม สงเสริมให
บุคลากรพัฒนาตนเองใหมคี วาม ซอื่ สตั ยจรงิ ใจขยันอดทนมีระเบยี บวนิ ัยอันเปนนิสัยประจาชาตทิ ้ังนี้ผูบริหาร
สามารถประยุกตธรรมาภิบาล“หลักคณุ ธรรม” ไป ใชในการบริหารการศึกษาใน 4 งานดงั น้ี

2.1) งานวชิ าการ ผูบรหิ ารสงเสริมใหครูผูนาหนวยการเรียนรูตามแนวทางปรชั ญา เศรษฐกิจพอเพียงลงสู
หองเรยี นสงเสริมใหผูเรยี นยึดมน่ั ในคณุ ธรรมพ้ืนฐาน 8 ประการคือ ขยันประหยดั ซือ่ สตั ยมวี นิ ัยสุภาพ สะอาด
สามคั คมี นี ้าใจสงเสรมิ ใหครไู ดนาคาขวัญของนายกรฐั มนตรีมาปฏิบัติในชีวติ ประจาวัน

2.2) งานงบประมาณ ผูบรหิ ารกากับติดตามครูและบุคลากรใชจายงบประมาณดวยความสจุ รติ ใชหลกั
คุณธรรมในการบริหารงบประมาณจัดสรรงบ ปจจัยพ้ืนฐานใหแกนกั เรียนอยางเปนธรรม และจดั หาเงนิ
ทนุ การศึกษาแกนักเรียนเรียนดปี ระพฤติดีเพอื่ ใหโอกาสทางการ ศกึ ษา

2.3) งานบริหารงานบคุ คล ผูบรหิ ารสงเสริมใหครูและบุคลากรมีวนิ ยั ยดึ มั่นในคณุ ธรรมจริยธรรม จรรบร
รณวิชาชพี และ ขนบธรรมเนียมประเพณีอนั ดีงามของไทย

2.4) งานบริหารทั่วไป ผูบริหารสงเสรมิ การจดั กจิ กรรมระบบดูแลชวยเหลอื นักเรียนยดึ ม่นั ใน 3 ดีคือ
ประชาธิปไตยคุณธรรมจริยธรรมและการหางไกลยาเสพตดิ

3. หลักความโปรงใส (Transparency) หลักความโปรงใส ความโปรงใสเปนคาศัพทที่ใหแงมุมในเชงิ
บวก กลาวคอื มีกระบวนการใหประชาชน ผูปกครองนักเรยี นและคณะกรรมการสถานศึกษาไดตรวจสอบความถูกต
องอยางชดั เจน พิจารณาความดคี วามชอบบรหิ ารงาน การเงนิ บรหิ ารงานพสั ดุการจดั ซ้ืองานบัญชขี องสถานศึกษา
ใหเปนไปตามกฎหมายและระเบียบท่เี กย่ี วของอยางโปรงใสและ สามารถตรวจสอบไดผูบรหิ ารมคี วามถูกตอง
ชัดเจนและปฏบิ ัตติ ามหลักการท่คี วรจะเปน รวมถึงมกี ารสรางความไววางใจซึ่งกัน และกัน มกี ารใหและรับขอมูลท่ี
เปนจริงอยางตรงไปตรงมาและทันเวลาท้ังนผ้ี ูบริหารสามารถประยุกตธรรมาภิบาล “หลกั ความโปรงใส” ไปใชใน
การบริหารการศึกษาใน 4 งานดงั น้ี

3.1) งานวิชาการ ผูบริหารสงเสริมใหครดู าเนินการวัดและ ประเมินผลการเรียนดวยความโปรงใส สราง
ความตระหนักใหคณะกรรมการบรหิ ารหลกั สตู รและวชิ าการสถานศกึ ษาปฏบิ ัติ หนาท่ีดวยความโปรงใสและสงเส
ริมใหมกี ารใชระบบขอมลู ขาวสารทางราชการในเร่ืองการขอดรู ายงานการวัดผลของผูเรียน

3.2) งบประมาณ ผูบรหิ ารจัดใหมีคณะกรรมการตรวจสอบภายในมอบหมายใหมีผูปฏบิ ัตงิ านดานการเงิน
การบัญชีและการพสั ดุ กอนดาเนินงานตามโครงการควรขออนมุ ตั งิ บประมาณตอคณะกรรมการสถานศกึ ษา

18

เปดเผยการใชจายงบประมาณให ผูเกย่ี วของไดทราบ มีแผนการใชจายเงินตามแผนงานอยางชดั เจนและให
คณะกรรมการสถานศึกษาไดรับรูและอนุมัติ งบประมาณ และเปดเผยงบประมาณใหที่ประชุมผูปกครองทราบ

3.3) งานบริหารงานบคุ คล ผูบรหิ ารประเมนิ ผลการ ปฏบิ ัติงานเพื่อเลือ่ นเงินเดือนดวยความโปรงใส
และเปนระบบเปดจัดทาคะแนนผลการปฏิบัตงิ านไวตรวจสอบการดาเนนิ งาน ดานตางๆใหครไู ดรบั ทราบรวมกนั
จัดสรรทุนการศึกษาหรืองบปจจัยพนื้ ฐานใหกบั นักเรยี นอยางโปรงใส ครูและบุคลากรใน โรงเรยี นรบั ทราบ
งบประมาณรวมกัน

3.4) งานบริหารท่ัวไป ผูบริหารสถานศึกษาดาเนินกิจกรรมตางๆเชน การรบั นักเรยี น เขาเรยี นดวยความ
โปรงใสและแจงงบประมาณแกผูปกครองทราบกอนดาเนินการ

4. หลกั การมสี วนรวม (Participation) หลกั การมีสวนรวมหมายถงึ การใหโอกาสบุคลากรหรือผูมสี วน
เก่ียวของมีสวนรวมในการบริหารจดั การในเรื่องตางๆเชนเปดโอกาสใหคณะกรรมการสถานศึกษาครผู ูปกครอง
ชมุ ชนสถานประกอบการมีสวนรวมในการกาหนดโครงสรางหลกั สูตรสถานศกึ ษาที่สอดคลองกับความตองการของ
นักเรียนและทองถิ่นรับคาแนะนามารวมวางแผนและปฏบิ ัตใิ หบรรลุวัตถุประสงคในระดับสงั คมและประสานความ
คิดเหน็ หรือความตองการที่แตกตางโดยคานึงถึงประโยชนสวนรวม ทัง้ น้ีผูบรหิ ารสามารถประยุกตธรรมาภิบาล
“หลกั การมสี วนรวม ” ไปใชในการบริหารการศกึ ษาใน 4 งานดังน้ี

4.1) งานวิชาการ ผบู รหิ ารสงเสรมิ ใหครทู างานแบบมสี วนรวมตั้งแตการศกึ ษาสภาพปญหาความตองการ
สภาพแวดลอมภายในและภายนอก การวางแผนการดาเนินการตามแผนและการประเมินผลการดาเนินงานตาม
โครงการเปดโอกาสใหชุมชนมีสวนรวมในการจดั การศึกษา ประสานความรวมมือกับชุมชนในการใชแหลงเรยี นรู
เชญิ วิทยากรทองถิ่นมาใหความรูกับนักเรียนและจดั ตั้งเครอื ขายผูปกครองเพ่ือพัฒนานักเรียน

4.2) งานงบประมาณ ผูบรหิ ารจดั ใหมีคณะกรรมการตรวจสอบภายในมอบหมายใหมผี ูปฏิบัติงานดาน
การเงนิ การบัญชีและการพัสดุเปนคณะทางานรวมกันจัดทาบญั ชีการเงินการรับจายการจาหนวยพสั ดุมที มี งาน
รบั ผิดชอบระดมทรัพยากรจากชมุ ชนเพอ่ื พัฒนาการศึกษาใหคณะกรรมการสถานศึกษาเสนอความเห็นการใชเงนิ
และ ใหครูและบุคลากรเสนอแนะการใชเงนิ เพื่อการศกึ ษา

4.3) งานบรหิ ารงานบุคคล มบี รหิ ารงานแบบประชาธปิ ไตยโดยใหทุกฝาย เขามามสี วนใหขอเสนอแนะ
เร่ิมตงั้ แตคณะกรรมการสถานศกึ ษาผูปกครองสภานักเรยี นใหครแู ละบุคลากรรวมประเมินผลงาน ซึง่ กันและกนั
สนับสนนุ ใหบุคลากรไดมสี วนรวมกาหนดนโยบาย

4.4) งานบริหารท่ัวไป หมายถงึ ผูบริหารสถานศึกษาดาเนินกิจกรรมตางๆโดยใหผูเก่ียวของไดเขามามสี
วนรบั รูและตัดสินใจแกปญหารวมกันมีการทางานเปนทมี มีการจัดกจิ กรรมรวมกนั ระหวางบาน วัดและโรงเรยี น

5. หลักความรับผดิ ชอบ (Accountability) หลักความรับผดิ ชอบ หมายถึงการตระหนักในสทิ ธิและหน
าทค่ี วามสานึก ความรับผดิ ชอบในงานของตน ความรับผิดชอบตอการกระทาของตนเองและตอสงั คมสรางความ
ตระหนักในการเปนเจาของรวมกันมเี ปาหมายการดาเนนิ งาน ท่ีชดั เจนใสใจปญหาการบริหารจดั การกระตอื รือร

19

นในการแกปญหา เคารพในความคดิ เห็นทแี่ ตกตางรวมทงั้ กลาท่ีจะยอมรบั ผลดีและผลเสยี จากกระทาของตนเอง
ท้ังนผี้ ูบริหารสามารถประยุกตธรรมาภบิ าล “หลักความรับผิดชอบ” ไปใชในการบริหารสถานศึกษาใน 4 งานดงั น้ี

5.1) งานวิชาการ ผูบรหิ ารสงเสริมใหครทู างานดวยความรับผิดชอบโดยเฉพาะการเรียนการสอน
กจิ กรรมสอนซอมเสริมการวัดผลประเมนิ ผลดวยความบรสิ ุทธิ์ยตุ ธิ รรมการเอาใจใสตอนักเรยี นสงเสรมิ การจัด
กระบวนการ เรยี นรูยดึ ผูเรียนเปนสาคญั สงเสรมิ ใหครูทาวิจัยในชัน้ เรยี นเพื่อพฒั นาผูเรียนและสงเสรมิ ใหครจู ัด
กจิ กรรมฝกนักเรยี นให รบั ผดิ ชอบตนเอง

5.2) งานงบประมาณ ผูบรหิ ารจดั ใหมีคณะกรรมการตรวจสอบภายในเพ่ือตรวจสอบถวงดุลและการสงเส
ริม ความรบั ผิดชอบการปฏบิ ัตงิ านการเงนิ ในสถานศึกษา

5.3) งานบริหารงานบคุ คล ผูบริหารกระจายงานในความรบั ผิดชอบใหกับ บุคลากร และมอบงานสอดคล
องกับความรูความสามารถความถนดั และประสบการณ สงเสรมิ ใหครแู ละบุคลากรยึดมนั่ ใน จรรยาบรรณวิชาชีพแ

5.4) งานบรหิ ารท่ัวไป หมายถงึ ผูบรหิ ารเปดโอกาสใหผูท่เี กี่ยวของมสี วนรับผิดชอบรวมกันหรอื เปน หนุ ส
วนของปญหาและรวมกันแกไขรวมถึงจดั ใหครูและบุคลากรรบั ผดิ ชอบอยูเวรยามสถานที่ราชการ
6. หลกั ความคุมคา(Value for Money) หลกั ความคุมคาหมายถงึ การบรหิ ารจัดการและใชทรพั ยากรที่มี
จากัดใหเกิดประโยชนสูงสุดแกสวนรวมโดยรณรงค ใหบคุ ลากรประหยัดใชวสั ดุอุปกรณอยางคุมคาและรักษา
ทรัพยากรธรรมชาติใหสมบรู ณยั่งยืน นอมนาหลักเศรษฐกิจพอเพียง มาประยุกตใชในการจดั การศึกษาใชจายเงิน
งบประมาณและเงินนอกงบประมาณอยางคมุ คาและเกดิ ประโยชนสงู สุดทงั้ นี้ ผูบรหิ ารสามารถประยุกตธรรมาภิ
บาล “หลักความคุมคา” ไปใชในการบริหารการศึกษาใน 4 งานดงั น้ี

6.1) งานวิชาการ ผบู รหิ ารสงเสริมใหครใู ชสื่อประกอบการสอนเพื่อเพ่ิมประสทิ ธภิ าพการเรยี นรูสงเสริม
การใชแหลงเรียนรูทง้ั ภายในและ ภายนอกใหเกิดประโยชนสงู สุดโดยเฉพาะการใชหองสมดุ หองปฏิบตั ิการทาง
ภาษาและหองปฏบิ ตั ิการวิทยาศาสตรเพ่ือความ คุมคาของงบประมาณ

6.2) งานงบประมาณ ผูบรหิ ารจัดใหมคี ณะกรรมการตรวจสอบการใชจายงบประมาณในการดาเนินงาน
ตามโครงการตางๆเพ่อื จะไดทราบวามีความคุมคาคมุ ทุนหรือไมและรายการใดมีการประหยัดงบประมาณหรือใช
งบประมาณ นอยแตไดผลเกินความคาดหมาย

6.3) งานบริหารงานบคุ คล ผูบริหารกระจายงานใหบคุ ลากรรวมกนั รบั ผดิ ชอบและชวยกัน ประหยัด
พลงั งานเชน ประหยัดํน้าประหยดั ไฟฟาประหยัดวสั ดุ

6.4) งานบรหิ ารท่ัวไป ผูบรหิ ารดาเนินกจิ กรรมตางๆโดยให ผูเกย่ี วของปฏิบตั ิงานธุรการอยางสํมา่ เสมอ
ชวยกนั รบั ผดิ ชอบดูแลอาคารสถานท่ีและความปลอดภยั ในทรัพยสินราชการ

20

หลักธรรมาภบิ าลในการบริหารงานภาครัฐ
หลักการบรหิ ารกจิ การบา้ นเมืองท่ีดี ในปี 2555 รฐั บาลได้มมี ติเห็นชอบกบั หลกั การบริหารกจิ การ

บา้ นเมืองทีด่ ี ประกอบดว้ ยหลกั การสาคญั 4 หลกั และหลักการย่อยอีก 10 หลัก ดงั น้ี 22
หลักท่ี 1 การบรหิ ารจัดการภาครัฐแนวใหม่ (New Public Management) ประกอบด้วยหลกั ย่อย 3 หลัก
ได้แก่

หลักย่อยท่ี 1 ประสิทธภิ าพ (Efficiency) หมายถึง การปฏบิ ัติ ราชการตอ้ งใช้ทรัพยากรอย่างประหยัด
เกดิ ผลติ ภาพที่คมุ้ คา่ ตอ่ การ ลงทุนและบังเกิดประโยชน์สงู สดุ ต่อสว่ นรวม

หลักย่อยท่ี 2 ประสทิ ธผิ ล (Effectiveness) หมายถงึ การปฏิบตั ิ ราชการทมี่ ีวสิ ยั ทัศนเ์ ชิงยุทธศาสตร์
เพ่ือตอบสนองความต้องการ และผมู้ ีสว่ นได้เสยี ทุกฝ่าย ปฏบิ ตั ิหนา้ ทตี่ ามพันธกิจให้บรรลุ วตั ถุประสงค์องค์การ มี
การวางเป้าหมายการปฏบิ ัตงิ านที่ชัดเจน และอยู่ในระดับท่ีอยใู่ นความคาดหวังของประชาชน

หลกั ย่อยที่ 3 การตอบสนอง หมายถงึ การปฏิบตั ริ าชการต้อง สามารถให้บริการอยา่ งมีคุณภาพ
ดาเนินการแลว้ เสรจ็ ในเวลาที่ กาหนด สร้างความเช่ือมนั่ ไว้วางใจ ตอบสนองความคาดหวัง/ความ ตอ้ งการของ
ประชาชนผ้รู ับบรกิ าร
หลกั ที่ 2 ค่านิยมประชาธปิ ไตย (Democratic Value) ประกอบ ดว้ ยหลกั การย่อย 4 หลกั ได้แก่

หลกั ย่อยท่ี 1 ภาระรับผิดชอบ /สามารถตรวจสอบได้ หมายถึง การปฏบิ ตั ริ าชการตอ้ งสามารถตอบ
คาถามและชี้แจงได้เม่ือมีขอ้ สงสัย มกี ารจัดวางระบบการรายงานความก้าวหนา้ และผลสมั ฤทธิ์ ตามเป้าหมายท่ี
กาหนดไวต้ ่อสาธารณะ

หลกั ย่อยที่ 2 ความเปดิ เผย/โปรง่ ใส หมายถงึ การปฏบิ ตั ริ าชการ ต้องเปน็ ไปด้วยความซื่อสัตย์
ตรงไปตรงมา และเปิดเผยขอ้ มลู ที่จาเป็นและเช่ือถือได้ให้แก่ประชาชน

หลักย่อยท่ี 3 หลักนติ ธิ รรม หมายถึง การปฏิบัติราชการต้องใช้ อานาจของกฎหมาย กฎ ระเบยี บ
ข้อบงั คบั ในการปฏิบตั ิงานอย่าง เคร่งครดั ด้วยความเป็นธรรม ไม่เลอื กปฏิบตั ิ และคานงึ ถงึ สทิ ธิ เสรีภาพของ
ประชาชนและผู้มสี ว่ นได้เสีย และ

หลกั ย่อยท่ี 4 หลกั ความเสมอภาค หมายถงึ การปฏบิ ตั ิราชการต้อง ให้บรกิ ารอยา่ งเทา่ เทยี ม ไม่แบง่ แยก
ชาย หญิง ถ่นิ กาเนิด เช้อื ชาติ ภาษา เพศ อายุ สถานภาพทางกายหรอื สุขภาพ สถานะของบคุ คล ฐานะทางสังคม
ศาสนาและอื่น ๆ
หลักที่ 3 ประชารัฐ (Participatory State) ประกอบดว้ ยหลักการ ย่อย 2 หลักได้แก่

หลกั ย่อยที่ 1 กระจายอานาจ หมายถึง การปฏิบัตริ าชการควรมี การมอบอานาจและกระจายความ
รบั ผดิ ชอบในการตดั สินใจและการ ดาเนินการให้แกผ่ ูป้ ฏิบตั งิ านในระดบั ตา่ ง ๆ ได้อย่างเหมาะสม รวมถงึ มกี ารโอน
ถา่ ยบทบาทและภารกจิ ใหแ้ ก่องค์กรปกครองสว่ น ทอ้ งถิน่ หรอื ภาคสว่ นอืน่ ๆ ในสังคม และ

21

หลกั ย่อยท่ี 2 การมสี ว่ นร่วม/การม่งุ เนน้ ฉนั ทามติ หมายถึง การปฏบิ ัติราชการต้องรับฟงั ความคดิ เห็น
ของประชาชน รวมถึง เปิดโอกาสให้ประชาชนมสี ่วนร่วมในการรับรู้ เรยี นรู้ ทาความเขา้ ใจ ร่วมแสดงทัศนะ เสนอ
ปัญหา รว่ มตดั สนิ ใจและรว่ มตรวจสอบ โดยมี ความพยายามในการแสวงหาฉันทามติหรอื ข้อตกลงร่วมกนั ระหว่าง
กลมุ่ ผู้มสี ว่ นได้เสยี ท่เี ก่ยี วขอ้ ง
หลกั ที่ 4 ความรบั ผิดชอบทางการบรหิ าร (Administrative Responsibility) ประกอบด้วยหลกั การย่อย 1
หลักได้แก่ คณุ ธรรม/ จรยิ ธรรม หมายถึง การปฏิบตั ริ าชการตอ้ งมีจิตสานึก ความรบั ผิดชอบใน การปฏบิ ตั หิ นา้ ที่
อย่างมีศลี ธรรม คณุ ธรรมและตรงตามความคาดหวงั ของ สังคม

แผนภาพแสดงหลักธรรมาภบิ าลของการบริหารกจิ การบ้านเมอ่ื งท่ดี ี(GG Framework)
คุณลักษณะทพ่ี ึงประสงค์ของระบบราชการไทย 8 ประการ (I AM READY) คณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ
กาหนดคุณลักษณะท่ีพึงประสงค์ ของระบบราชการไทย 8 ประการ (I AM READY) ดังนี้
1. ซอ่ื สัตยแ์ ละกล้ายนื หยัดในส่ิงท่ถี ูกต้อง (Integrity)
2. ทางานเชงิ รุก คดิ เชงิ บวก และมจี ติ บริการ (Activeness)
3. มีศีลธรรม คุณธรรมและจริยธรรม (Morality)
4. คานึงถึงประโยชนส์ ุขของประชาชนเป็นท่ตี ง้ั (Responsiveness)
5. ม่งุ เน้นประสทิ ธภิ าพ (Efficiency)

22

6. ตรวจสอบได้ (Accountability)
7. ยดึ ม่ันในหลกั ประชาธปิ ไตย (Democracy)
8. มงุ่ ผลสมั ฤทธ์ิ (Yield)

หลักธรรมาภบิ าลในการบรหิ ารงานสานักงานปลัดสานักนายกรฐั มนตรี
สานกั งานปลดั สานกั นายกรัฐมนตรี มกี ระบวนการในการนาหลักธรรมาภิบาลมาใชใ้ นการบรหิ ารงาน ประกอบด้วย
หลกั นิติธรรม คณุ ธรรมจริยธรรม ความโปรง่ ใส การมีส่วนร่วมของประชาชน สานกึ ความรับผิดชอบและความ
ค้มุ คา่ สอดคล้องกับระเบียบสานกั นายกรฐั มนตรีวา่ ด้วยการสร้างระบบบริหารกิจการบ้านเมอื งและสงั คมท่ดี ี พ.ศ.
2542 มวี า่ ในการบรหิ ารกจิ การบ้านเมอื งและสงั คมทีด่ ีควรจดั หรอื สง่ เสริมใหส้ งั คมไทยอยบู่ นพืน้ ฐานของหลัก
สาคญั อย่างน้อย 6 ประการ หลกั นิติธรรม หลกั คณุ ธรรม หลักความโปรง่ ใส หลักความมีสว่ นร่วม หลกั ความ
รบั ผิดชอบ และหลกั ความคุม้ ค่า และสอดคลอ้ ง กบั งานวจิ ัยของ อารีวรรณ ฉิมเงนิ (2555) ไดศ้ ึกษาเร่ือง การนา
ธรรมาภิบาลมาปรับใชใ้ นองค์การบรหิ ารสว่ นตาบลทรายทอง อาเภอบางสะพานน้อย จังหวัดประจวบคีรขี ันธ์เพ่ือ
พัฒนาการบรหิ ารงานให้สอดคล้องกับหลกั ธรรมาภบิ าลดา้ นหลักนติ ิธรรม หลกั คณุ ธรรม หลกั ความโปรง่ ใส
หลักการมีส่วนร่วม หลกั ความรับผิดชอบและหลักความคมุ้ ค่า คอื บุคลากรในองค์การ โดยเฉพาะผ้บู ริหารต้องมี
ความรอบรขู้ ้อกฎหมาย ระเบียบและข้อบังคับทางราชการ รวมทัง้ การรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ของ ประชาชนและการ
เคารพในความคดิ เห็นทแี่ ตกต่าง การปฏิบตั งิ านของฝ่ายบริหาร ข้าราชการและเจา้ หน้าท่ีตอ้ งมีความซื่อสัตย์ สจุ รติ
ยดึ หลกั ความถูกต้องเปน็ ธรรมกับทุกฝา่ ยและมีความเสมอภาคปิดโอกาสใหป้ ระชาชนตรวจสอบกจิ การภายใน
องค์การ และเปดิ เผยขอ้ มลู ข่าวสารที่เป็นประโยชนต์ อ่ ประชาชนอยา่ งตรงไปตรงมา เปดิ โอกาสให้ประชาชนรบั รู้
เพ่ือเสนอความคิดเหน็ ในการตดั สินใจปัญหาสาคัญและการมีสว่ นร่วมทกุ มติ ิ มีการกาหนดเปา้ หมายและมาตรฐาน
โดยวางกรอบความรับผดิ ชอบของ องค์การใหม้ ีขอบเขตทีช่ ัดเจนครอบคลมุ ทัง้ ระบบงาน บริหารงานในองคก์ ารให้
เกดิ ความคุ้มคา่ และยงั สอดคล้องกับ หลกั ธรรมาภิบาลในการบริหารงานของสานกั งานปลัดสานกั นายกรัฐมนตรี มี
ประเดน็ ท่นี ามาอภิปรายดังน้ี
1. หลกั นติ ิธรรมในการบรหิ ารงานของสานักงานปลัดสานกั นายกรัฐมนตรีได้แก่

1) การบรหิ ารงานและปฏิบัติราชการโดยยดึ ถอื กฎ ระเบียบ และความถูกต้อง ไมม่ ีการเลือกปฏบิ ตั ิตาม
ความพอใจในการ ให้บริการประชาชน

2) การปฏิบตั หิ นา้ ที่ของขา้ ราชการลกู จา้ งดาเนนิ การภายใต้กฎหมายและพนื้ ฐานความถกู ตอ้ ง
3) การ พิจารณาขออนุมตั ิ และขออนญุ าตต่าง ๆ ยดึ ถือกฎ ระเบียบ และความถูกตอ้ ง
สอดคลอ้ งกับแนวคิดของ สานักงาน คณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ, สถาบนั สง่ เสริมการบรหิ าร
กิจการบา้ นเมืองทดี่ ี (2555) ได้เสนอองค์ประกอบหลกั ธรรมาภบิ าลของการบริหารกจิ การบ้านเมืองทีด่ ี (Good
governance) หลักคา่ นยิ มประชาธปิ ไตย (Democratic Value) ในสว่ นหลกั นติ ธิ รรม (Rule of Law) หมายถงึ

23

ในการปฏิบตั ิราชการต้องใช้อานาจของกฎหมาย กฎระเบียบ ข้อบังคับในการปฏิบตั ิงานอยา่ งเคร่งครัด ดว้ ยความ
เป็นธรรม ไม่เลอื กปฏบิ ตั ิ และคานึงถึงสิทธิเสรภี าพของประชาชนและผ้มู สี ว่ นไดส้ ว่ นเสียฝา่ ยตา่ ง ๆ
2. หลักคณุ ธรรมจรยิ ธรรมในการบรหิ ารงานของ สานักงานปลัดสานกั นายกรัฐมนตรีได้แก่

1) การบริหารงานและ การปฏบิ ัตหิ น้าท่ี ต้องยดึ หลกั คุณธรรมจรยิ ธรรมและพฒั นาองค์การใหเ้ ปน็
องค์การทีม่ ีคณุ ธรรมจริยธรรม

2) การทางานตอ้ งมี ความซื่อสัตยส์ จุ รติ และมคี วามเอือ้ อาทรต่อกัน
3) การยดึ มัน่ ในคุณธรรมจรยิ ธรรมความดีงามในอาชีพ ทาใหค้ นทางานไดอ้ ย่าง ไมก่ ังวลต่อปัญหาและ
อุปสรรค
4) การส่งเสรมิ การปฏิบตั ิหนา้ ทีข่ องข้าราชการลูกจา้ งทเี่ ป็นตวั อยา่ งด้านคุณธรรมจรยิ ธรรม เพอื่ เปน็
กาลังใจให้แกผ่ ู้ประพฤติปฏิบัติตนดงี าม
5) ผบู้ ริหารเปน็ แบบอย่างทด่ี ี ในดา้ นคุณธรรมจริยธรรม
สอดคลอ้ งกับแนวคิดของ สานกั งานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ, สถาบันส่งเสริมการบริหาร
กิจการบา้ นเมอื งทดี่ ี (2555) ไดเ้ สนอองค์ประกอบหลัก ธรรมาภิบาลของการบรหิ ารกจิ การบา้ นเมืองทีด่ ี (Good
governance) ในส่วนความรับผดิ ชอบทางการบริหาร (Administrative Responsibility) ประกอบด้วยคณุ ธรรม/
จริยธรรม (Morality/Ethic) หมายถงึ ในการปฏิบัตริ าชการต้องมจี ติ สานึก ความ รับผดิ ชอบในการปฏิบัติหน้าท่ีให้
เปน็ ไปอย่างมีศลี ธรรม คุณธรรม และตรงตามความคาดหวังของสงั คม รวมทัง้ ยึดม่ัน ใน ค่านิยมหลกั ของมาตรฐาน
จรยิ ธรรมสาหรบั ผดู้ ารงตาแหนง่ ทางการเมอื งและเจ้าหน้าที่ของรฐั ประมวลจริยธรรมข้าราชการ พลเรือนและ
จรรยาบรรณวิชาชีพ ตลอดจนคุณลกั ษณะท่พี ึงประสงคข์ องระบบราชการไทย หรือ I AM READY
3. หลกั ความโปรง่ ใสในการบริหารงานของสานักงานปลัดสานกั นายกรัฐมนตรี ได้แก่
1) การบรหิ ารงานของสานกั งาน ปลดั สานักนายกรฐั มนตรีมีความโปรง่ ใส เปิดโอกาสให้ประชาชนสามารถ
เขา้ มาตรวจสอบการทางาน และจัดให้มีการเผยแพร่ ขอ้ มลู ทางราชการผา่ นช่องทางต่าง ๆ
2) ความโปรง่ ใสในการบรหิ ารงาน ต้องดงึ ประชาชนเขา้ มาร่วมตรวจสอบ การวางนโยบาย การทางาน
และการประเมินผล
สอดคล้องกบั แนวคิดของ สานักงานคณะกรรมการพฒั นาระบบราชการ, สถาบันส่งเสริม การบริหาร
กิจการบา้ นเมอื งที่ดี (2555) ไดเ้ สนอองคป์ ระกอบหลกั ธรรมาภบิ าลของการบรหิ ารกจิ การบา้ นเมืองท่ีดี (Good
governance) หลกั คา่ นิยมประชาธิปไตย (Democratic Value) ในส่วนเปดิ เผย/โปร่งใส (Transparency)
หมายถึง ในการ ปฏิบัติราชการต้องปฏิบตั ิงานด้วยความซ่ือสตั ยส์ ุจรติ ตรงไปตรงมา รวมทง้ั ต้องมีการเปดิ เผย
ข้อมูลข่าวสารทีจ่ าเปน็ และเชอื่ ถือ ไดใ้ หป้ ระชาชนไดร้ ับทราบอย่างสมา่ เสมอ ตลอดจนวางระบบ ให้การเข้าถึง
ข้อมลู ข่าวสารดงั กลา่ วเปน็ ไปโดยง่าย
4. หลักการมีส่วนร่วมของประชาชนในการบรหิ ารงานของสานกั งานปลัดสานักนายกรฐั มนตรี ได้แก่

24

1) การมีส่วนร่วม คือการดึงภาคเอกชน ประชาชน และชุมชนในพืน้ ทเ่ี ข้ามามีสว่ นรว่ มในการดาเนนิ
กิจกรรมต่าง ๆ ในวันสาคัญ ๆ

2) การเปดิ 13โอกาสใหไ้ ด้แสดงความคดิ เหน็ และนาข้อมูลมาใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนใ์ นการบรหิ าร ปฏิบัติ
ราชการ และการวางแผนงาน

3) การมีส่วนร่วมทาให้เกิดการพฒั นาอยา่ งยั่งยืน
สอดคลอ้ งกบั แนวคิดของ สานกั งานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ, สถาบันสง่ เสริมการบริหาร
กิจการบ้านเมืองทีด่ ี (2555) ไดเ้ สนอองค์ประกอบหลักธรรมาภบิ าลของการบริหารกิจการบ้านเมืองทีด่ ี (Good
governance) หลกั ประชารฐั (Participatory State) การมีสว่ นรว่ ม/การพยายามแสวงหาฉนั ทามติ
(Participation/ Consensus Oriented) หมายถงึ ในการปฏิบตั ิราชการต้องรบั ฟงั ความคิดเห็นของประชาชน
รวมท้งั เปิดโอกาสใหป้ ระชาชนมี ส่วนรว่ มในการรบั รเู้ รียนรู้ ทาความเขา้ ใจ รว่ มแสดงทัศนะ รว่ มเสนอปัญหา/
ประเดน็ ท่ีสาคัญทเี่ กย่ี วข้องรว่ มคิดแกไ้ ขปัญหา รว่ มในกระบวนการตัดสินใจและการด าเนนิ งานและรว่ มตรวจสอบ
ผลการปฏิบตั ิงาน ท้ังน้ี ตอ้ งมีความพยายามในการแสวงหา ฉันทามติหรือข้อตกลงร่วมกันระหวา่ งกลุม่ ผู้มีสว่ นได้
สว่ นเสยี ท่ีเกี่ยวข้อง โดยเฉพาะกลุ่มทไ่ี ด้รบั ผลกระทบโดยตรงจะตอ้ งไม่มี ขอ้ คดั ค้านทีห่ าข้อยุติไม่ได้ในประเดน็ ท่ี
สาคญั
5. หลกั สานึกความรบั ผิดชอบในการบริหารงานของ สานักงานปลัดสานักนายกรัฐมนตรี ได้แก่
1) ต้องมกี ารประเมินผลกระทบทงั้ ทางบวกและทางลบต่อชุมชนและสงั คม กอ่ นและหลงั การดาเนนิ การ
โครงการและกจิ กรรม
2) การยอมรบั ความผดิ พลาดและทางออกร่วมกัน เพื่อกาหนดแนวทางในการแก้ไขปัญหาความผดิ พลาด
นั้น
สอดคล้องกับแนวคิดของ สานกั งานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ, สถาบันส่งเสริมการบรหิ าร
กจิ การบ้านเมอื งทดี่ ี (2555) ได้เสนอองคป์ ระกอบหลัก ธรรมาภบิ าลของการบรหิ ารกิจการบ้านเมืองที่ดี (Good
governance) หลักคา่ นยิ มประชาธปิ ไตย (Democratic Value) ภาระรับผิดชอบ/สามารถตรวจสอบได้
(Accountability) หมายถงึ ในการปฏบิ ัตริ าชการต้องสามารถตอบคาถามและช้ีแจงได้ เม่ือมีข้อสงสยั รวมทงั้ ต้อง
มกี ารจัดวางระบบการรายงานความกา้ วหนา้ และผลสัมฤทธ์ติ ามเปา้ หมายที่กาหนดไว้ตอ่ สาธารณะ เพ่ือประโยชน์
ในการตรวจสอบและการให้คุณให้โทษ ตลอดจนมีการจดั เตรียมระบบการแก้ไขหรือบรรเทาปญั หาและ ผลกระทบ
ใดๆ ท่ีอาจจะเกิดข้นึ
6. หลกั ความคุ้มค่าในการบริหารงานของ สานักงานปลัดสานกั นายกรัฐมนตรี ได้แก่
1) การใช้ทรัพยากรทางการ บรหิ าร คน วัสดุอุปกรณ์ งบประมาณ และวธิ กี ารปฏิบัติงาน อย่างประหยดั
และก่อให้เกิดประโยชน์สูงสดุ ตอ่ ประชาชน
2) จดั ทาแผนการใช้จา่ ยงบประมาณทชี่ ดั เจน ปฏิบตั ติ ามแผนทก่ี าหนดไว้

25

3) การขอจัดสรรงบประมาณคานึงถึงหลักความคมุ้ ค่า ของการใชท้ รัพยากร
สอดคล้องกับพระราชกฤษฎีกา วา่ ดว้ ยหลักเกณฑ์และวิธกี ารบริหารกจิ การบา้ นเมอื งทด่ี ี (2546)
กาหนดการบริหารกิจการบา้ นเมอื งทดี่ มี าตรา 6 การบรหิ ารกจิ การบ้านเมืองที่ดี การบริหารราชการเพ่ือบรรลุ
เป้าหมาย ข้อ 3 การบริหารราชการให้มีประสิทธิภาพและเกดิ ความคมุ้ ค่าในเชิงภารกิจของรัฐและสอดคล้องกับ
แนวคดิ ของ สานักงาน คณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ, สถาบันสง่ เสรมิ การบริหารกิจการบา้ นเมืองทด่ี ี (2555)
ไดเ้ สนอองค์ประกอบหลกั ธรรมาภบิ าล ของการบริหารกิจการบา้ นเมอื งที่ดี (Good governance) การบริหาร
จดั การภาครฐั แนวใหม่ (New Public Management) หลักประสทิ ธภิ าพ (Efficiency) หมายถึง ในการปฏบิ ัติ
ราชการตอ้ งใชท้ รัพยากรอยา่ งประหยดั เกิดผลติ ภาพท่คี ุ้มค่าต่อการ ลงทุนและบงั เกิดประโยชนส์ ูงสุดต่อสว่ นรวม
ทัง้ นต้ี อ้ งมกี ารลดขัน้ ตอนและระยะเวลาในการปฏิบัตงิ านเพอื่ อานวยความสะดวก และลดภาระคา่ ใชจ้ า่ ย ตลอดจน
ยกเลกิ ภารกิจทล่ี า้ สมัยและไม่มีความจาเป็น

26

บรรณานกุ รม

จนั ทรศั ม์ ภตู อิ รยิ วฒั น์. (2560, มกราคม – มิถุนายน). “ธรรมาภิบาลในการบรหิ ารการศึกษากับความเป็นเลิศใน
ผลลัพทด์ ้านบคุ ลากร,” วารสารบริหารการศึกษา มศว. 14(26): 107-110.

นวพร เรอื งสกุล. (2545). บรรษัทภบิ าล เร่อื งทน่ี ักลงทนุ และกรรมการต้องรู้. กรงุ เทพฯ: มาสเตอรค์ ยี .์

ปธาน สวุ รรณมงคล. การบรหิ ารงานภาครัฐกับการสร้างธรรมาภบิ าล. กรงุ เทพฯ : สถาบันพระปกเกล้า, 2558.

วชิ ิต บุญสนอง./(2554).//แนวทางการเสรมิ สรางธรรมาภิบาลในองคกรปกครองสวนทองถิน่ กรณีศึกษา องคการ
บรหิ ารสวนตาบลและเทศบาลในเขตอาเภอบางกรวย จังหวัดนนทบรุ ี (รายงานผลการวิจยั ).

http://www3.ru.ac.th/mpa-abstract/files/2560_1561118080_6014830014.pdf