ระบบขับถ่าย

ระบบขับถ่าย

(Excretion System)

ตวั ชีว้ ดั

• ว 1.2 ม.2/4 ระบอุ วยั วะ และบรรยายหน้าท่ีของอวยั วะในระบบขบั ถ่ายในการ
กาจดั ของเสยี ทางไต

• ว 1.2 ม.2/5 ตระหนกั ถึงความสาคญั ของระบบขบั ถา่ ยในการกาจดั ของเสียทางไต
โดยการบอกแนวทางในการปฏิบตั ิตนท่ีชว่ ยให้ระบบขบั ถ่ายทาหน้าทไ่ี ด้อยา่ งปกติ

ระบบขับถ่าย (Excretion System)

• ทาหน้าทีก่ าจดั และขบั ถ่ายของเสยี ท่ีเหลือใช้จากการเผาผลาญอาหารในร่างกาย
เพื่อให้เกิดพลงั งาน และสะสมพลงั งาน

• นนั่ ก็คือการกาจดั ของเสียที่เกิดจากปฏิกิริยาเคมีภายในเซลล์ซง่ึ เรียกวา่ เมแทบอลซิ มึ
(Metabolism)

ระบบกำจดั ของเสียและขบั ถ่ำย

ระบบกำรขบั ถ่ำย เป็นระบบท่ีรำ่ งกำยขบั ถ่ำยของ
เสียออกไป

- ของเสียในรปู แกส๊ คือลมหำยใจ
- ของเหลวคือเหงื่อและปัสสำวะ
- ของเสียในรปู ของแขง็ คืออจุ จำระ

ของเสียท่ีร่ำงกำยต้องกำจดั ออกไปมีอยู่ 2 ประเภท
1. สำรท่ีเป็นพิษต่อร่ำงกำย
2. สำรที่มีปริมำณมำกเกินควำมต้องกำร

ของเสีย

ส่ิ งที่ ร่ำงกำยไม่ ต้ องกำรและ สำรท่ีมีมำกเกิ นควำมจำเป็ น
เป็ นพิษต่อเซลล์ เกดิ จากการ หรอื เกนิ ความตอ้ งการของรา่ งกาย

สลายตัวของโปรตีนและการ
สลายตวั ของสารอาหาร

แรธ่ าตุ วติ ามนิ บางชนิด

ยเู รยี ยรู กิ กากอาหาร

แอมโมเนีย ก๊าซคารบ์ อนไดออกไซด์

5

อวยั วะและหน้าท่ขี องอวยั วะในระบบขบั ถ่าย

ปอดจะขบั ของเสยี ออกมาในรปู ผิวหนังในรปู
ก๊าซคารบ์ อนไดออกไซด์ ของเหงอ่ื

ไตจะขบั ของเสยี ออกมา ทวำรหนักจะขบั
ในรปู ปสั สาวะ ของเสยี ออกมาใน

รปู กากอาหาร

1. การกาจดั ของเสียทางไต

จากระบบการหมนุ เวียนเลือดทงั ้ หมดในร่างกายจะต้องหมนุ เวียนผ่านไต โดยนาสารทงั ้ ท่ียงั มีประโยชน์และ
สารที่ไมม่ ีประโยชน์แล้วมาท่ีไต ของเสยี จะถกู ไตกาจดั ออกมาในรูปปัสสาวะ

ไตช้นั นอก 6 เซนติเมตร
ไตช้นั ใน
10 เซนติเมตร
ท่อไต

ไต (Kidney)

เส้นเลือดท่เี ก่ยี วข้องกบั หน่วยไต

หลอดเลือดแดงที่ไต หลอดเลือดแดง Renal artery
Renal artery
นำเลอื ดท่ีมีของเสยี สำรอำหำร แก็สออกซิเจนสงู เขำ้ ไต

หลอดเลือดดำที่ไต หลอดเลอื ดดำRenal vein
Renal vein
นำเลอื ดท่ีมอี อกซิเจนตำ่ สำรอำหำร สำรท่ดี ดู กลบ
ท่อไต ออกจำกไต
Ureter
หนว่ ยไต
Nephron

หนว่ ยไต Nephron

1.โกลเมอรลู สั 2.โบวแ์ มนแคปซลู
Glomerulus Bowman’s capsule

ผผ 3.ท่อขดสว่ นตน้
proximal convoluted tubule
5.ท่อขดสว่ นทำ้ ย
distal convoluted tubule 6.ท่อรวม
Collecting duct

4.ห่วงเฮนเล
Loop of Henle



กลไกการผลติ นา้ ปัสสาวะของหน่วยไต
1. การกรองสารท่ีโกลเมอรูลัส (Glomerulus Filtration)

- ยอมให้สารโมเลกลุ เลก็ ที่อยใู่ นเลอื ดผ่านได้ ได้แก่ นา้ แร่ธาตุ วิตามิน ยูเรีย กรดยรู ิก และ
สารชีวโมเลกลุ อื่นๆ

- สารโมเลกลุ ใหญ่โดยปกตจิ ะผา่ นไปไมไ่ ด้ เชน่ เมด็ เลอื ดแดง โปรตนี ขนาดใหญ่ และไขมนั
-การกรองสารบริเวณนีจ้ ะอาศยั แรงดนั เลือดเป็นสาคญั โดยวนั หนง่ึ จะมีการกรองสาร
ประมาณ 180 ลิตร

1.โกลเมอรลู สั Glomerulus

อำศยั แรงดนั เลอื ด

2.โบวแ์ มนแคปซลู
Bowman’s capsule

2. การดดู สารกลับคืนท่ีท่อของหน่วยไต (Reabsorption)

- ใช้วธิ ี Active Transport , Passive Transport
- สารท่ีเกิดการดดู กลบั ท่ีทอ่ หนว่ ยไต เช่น กรดแอมิโน กลโู คส นา้ และ
ไอออนตา่ ง ๆ เช่น โซเดียมไอออน โพแทสเซยี มไอออน ไฮโดรเจนคาร์บอเนตไอออน
- วนั หนง่ึ ๆ ร่างกายจะขบั นา้ ปัสสาวะออกมาประมาณ 1.5 ลติ ร
- มี ADH หรือ Vasopreesin ซงึ่ ทาหน้าที่ในการควบคมุ การดดู นา้ กลบั คนื
จากท่อของหน่วยไตสว่ นท้ายและทอ่ รวม

3. การหล่ังสาร (secretion)
- สารท่ีมีการหลง่ั ท่ีทอ่ หน่วยไต เชน่ ไฮโดรเจนไอออน

แอมโมเนียมไอออน รวมทงั้ สารพษิ อืน่ ๆ หรือยาบางชนดิ

การดดู สารกลับเข้าสู่เส้นเลือดฝอยบริเวณท่อหน่วยไต



ควำมผดิ ปกติของไต

โรคไตวาย
• ไตสญู เสยี การทางาน เกิดการสะสมสารพิษ สมดลุ นา้ และเกลอื แร่ผิดปกติ

น่ิวในไต น่ิวในกระเพาะปัสสาวะ

• เกิดจากตะกอนของเกลอื แร่ในนา้ ปัสสาวะรวมตวั กนั เป็นก้อน และเกิดการอดุ ตนั

โรคไต

• ไตเส่ือมสภาพ หลอดเลือดฝอยใน Glomerulus ถกู ทาลาย
• อาการ ตวั บวม สว่ นหนงึ่ สว่ นใดของไตถกู ทาลาย

• การรักษา ฟอกเลอื ด (dialysis) โดยใช้เครื่องไตเทียม
• การดแู ลรักษา เปลี่ยนไต

รับประทานอาหารท่ีถกู สขุ ลกั ษณะ
ดืม่ นา้ ให้พอเพียง
ไม่รับสง่ิ แปลกปลอมเข้าสรู่ ่างกาย
ไม่กลนั้ ปัสสาวะ













2. การกาจัดของเสียทางปอด

CO2 และนา้ ซงึ่ เกิดจากการเผาผลาญอาหารภายในเซลล์จะถกู สง่ เข้าสเู่ ลือด จากนนั ้ หวั ใจจะสบู เลือดที่มี CO2 ไป
ไว้ที่ปอด จากนนั ้ ปอดจะทาการกรอง CO2 เก็บไว้ แล้วขบั ออกจากร่างกายโดยการหายใจออก

ปอด (Lung)

รับ O2 เข้าร่างกาย
เข้าสกู่ ระแสเลือดไปยงั เซลล์ต่างๆ

สง่ CO2 เข้ากระแสเลอื ด
กาจดั ทางลมหายใจออก

3. การกาจัดของเสียทางผิวหนัง

ผิวหนงั ของคนเราสามารถขบั ถ่ายของเสียออกจากร่างกายทางรูขมุ ขน ซึ่งสิ่ง
ที่ถกู ขบั ออกมา คือ เหง่ือ

เหง่ือจะถูกขับออกจากร่างกายทางผิวหนัง โดยผ่านต่อมเหง่ือซึ่งอยู่ใต้
ผิวหนงั ตอ่ มเหง่ือมี 2 ชนิด คอื

1. ต่อมเหง่อื ขนาดเลก็
2. ต่อมเหง่อื ขนาดใหญ่

1. ต่อมเหง่อื ขนาดเล็ก

- มีอยู่ทั่วผิวหนังในร่างกาย
ยกเว้นที่ริมฝี ปากและอวัยวะ
สบื พนั ธ์ุ

- มี ก า ร ขั บ เ ห งื่ อ อ อ ก ม า
ตลอดเวลา

- เหง่ือที่ออกจากต่อมขนาด
เล็กนีป้ ระกอบด้วยนา้ ร้ อยละ
99 สารอื่นๆ ร้อยละ 1 ได้แก่
เกลอื โซเดียม และยเู รีย

2. ต่อมเหง่อื ขนาดใหญ่

- จะอยู่ที่บริเวณ รักแร้
รอบหวั นม รอบสะดือ
ช่ อ ง หู ส่ ว น น อ ก
อวยั วะเพศบางสว่ น

- มีท่อขับถ่ายใหญ่กว่า
ชนิดแรก

- จะตอบสนองทาง
จิตใจ

- ส า ร ท่ี ขับ ถ่ า ย มัก มี
กล่นิ ซงึ่ ก็คอื กลิน่ ตวั

โครงสรา้ งภายในต่อมเหงอ่ื จะมที อ่ ขดอยเู่ ป็นกลมุ่ และมหี ลอดเลอื ดฝอยมา

หลอ่ เลย้ี งโดยรอบ หลอดเลอื ดฝอยเหลา่ น้ีจะลาเลยี งของเสยี มายงั ตอ่ มเหง่อื

เมอ่ื ของเสยี มาถงึ บรเิ วณต่อมเหงอ่ื กจ็ ะแพรอ่ อกจากหลอดเลอื ดฝอยเขา้ ส่ทู อ่ ใน

ต่อมเหงอ่ื จากนนั้ ของเสยี ซง่ึ กค็ อื เหงอ่ื จะถกู ลาเลยี งไปตามทอ่ จนถงึ ผวิ หนงั ชนั้
บนสดุ ซง่ึ มปี ากทอ่ เปิดอยู่ หรอื ทเ่ี รยี กวา่ รเู หง่ือ

กำรกำจดั ของเสียทำงผิวหนัง

ผิวหนังนอกจากจะทาหน้าทีก่ าจดั ของเสียในรปู ของ
เหงือ่ แล้วยงั ทาหน้าทีช่ ่วยระบายความร้อนออกจาก
รา่ งกายอีกด้วย โดยความรอ้ นทข่ี บั ออกจากรา่ งกาย
ทางผวิ หนงั มปี ระมาณรอ้ ยละ 87.5 ของความรอ้ นทงั้ หมด

4. การกาจดั ของเสียทางลาไส้ใหญ่

- กากอาหารที่เหลือกจากการยอ่ ย จะถกู ลาเลียงผ่านมาที่ลาไส้ใหญ่
- ลาไส้ใหญ่จะทาหน้าที่สะสมกากอาหารและจะดดู ซมึ สารอาหารที่มีประโยชน์ ต่อ

ร่างกายได้แก่ นา้ แร่ธาตุ วิตามิน และกลโู คส ออกจากกากอาหาร ทาให้กาก
อาหารเหนียวและข้ นจนเป็ นก้ อนแข็ง
- จากนนั้ ลาไส้จะบบี ตวั เพื่อให้กากอาหารเคล่ือนท่ีไปรวมกนั ที่ลาไส้ตรง
- ขบั ถ่ายสภู่ ายนอกร่างกายทางทวารหนกั ท่ีเรียกวา่ อจุ จาระ

กำรขบั ถ่ำยของเสียออกทำงลำไสใ้ หญ่
Colon

ลำไส้ ใหญ่ ตอนกลำง

Caecum
ลำไส้ ใหญ่ ตอนต้น

Appendix ขบั กำกอำหำรที่
ไส้ ติ่ง เหลอื จำกกำร
ดดู ซึมน้ำมำกท่ีสดุ ยอ่ ยหรอื อจุ จำระ

แรธ่ ำต ุวิตำมิน กลโู คส Rectum

ลำไส้ ใหญ่ ตอนปลำย

-ทอ้ งผกู
-รดิ สดี วง

สีของอจุ จำระ เหลอื งนวล เขียวเขม้ ๆ สแี ดงปนอกมำ