USC1112 KIMIA TAK ORGANIK.

USC1112 1

KOLEJ VOKASIONAL SULTAN ABDUL SAMAD,
42700 BANTING, SELANGOR

KERTAS PENERANGAN 1

JABATAN / JABATAN PENDIDIKAN UMUM
PROGRAM
TAHUN / SEMESTER 1 DVM/ SEMESTER 1

STANDARD 1.0 JIRIM
KANDUNGAN
1.1 Atom dan Molekul
HASIL 1.1.1 Melukis dan melabel struktur atom
PEMBELAJARAN 1.1.2 Membandingkan jisim relatif dan cas bagi proton, neutron
NO KOD dan elektron
NAMA PELAJAR 1.1.3 Menyatakan maksud nombor proton dan nombor nukleon
PROGRAM 1.1.4 Menyatakan maksud isotop berserta contoh
NO. K/P 1.1.5 Menyatakan maksud jisim atom relatif (JAR)
TARIKH 1.1.6 Menghitung jisim molekul relatif

1.2 Konsep mol dan analisis isipadu

1.2.1 Menerangkan maksud jisim molar dan jisim molar bahan
1.2.2 Menentukan jisim molar
1.2.3 Menentukan bilangan mol bahan
1.2.4 Menyatakan maksud kepekatan larutan
1.2.5 Menghitung kepekatan larutan dalam unit jisim per isipadu

(g/dm-3)
1.2.6 Menghitung kepekatan larutan dalam unit mol per

isipadu/ kemolaran (mol/dm-3)
1.2.7 Menyelesaikan masalah pencairan larutan menggunakan

formula pencairan, M1V1 = M2V2

Di akhir kursus, pelajar diharapkan dapat :
1. Menerangkan konsep dan hukum dalam kimia tak organik secara

ringkas sejajar dengan keperluan program (C2,PLO1,LD1)
2. Mengaplikasikan kemahiran saintifik yang bersesuaian untuk

menyelesaikan masalah berkaitan konsep kimia (C3,PLO3,LD2)
3. Menjalankan amali menggunakan kemahiran saintifik yang

bersesuaian berkaitan konsep kimia.(P3,PLO2,LD3A)

USC1112 Muka: 1 Drp: 17

USC1112 2

1.1 ATOM DAN MOLEKUL

1.1.1 Melukis dan melabel struktur atom

a) Atom-atom terbina daripada zarah-zarah yang lebih kecil yang disebut
zarah subatom.

b) Terdapat tiga jenis zarah subatom :
i) Proton
ii) Neutron
iii) Elektron

Neutron Elektron

Petala

Proton
Nukleus

Rajah 1 : Zarah-zarah subatom dalam suatu atom helium

c) Bilangan zarah subatom adalah berbeza dalam atom yang berlainan.

Atom unsur Bilangan proton Bilangan Bilangan
elektron neutron
Hidrogen 1
Helium 2 1 0
Karbon 6 2 2
Aluminium 13 6 6
13 14

Jadual 1 : Bilangan zarah subatom yang berbeza bagi atom yang berlainan.

d) Satu atom terdiri daripada satu nukleus dan elektron-elektron.
e) Elektron-elektron bergerak di sekeliling nukleus atom itu melalui petala.

Nukleus USC1112 3

Petala 1
Petala 2
Petala 3

Rajah 2 : Susunan petala dalam atom

f) Setiap petala mengandungi bilangan elektron yang tertentu sahaja.

Petala Bilangan elektron maksimum

12

28

3 8 atau 18

4 32

Jadual 2 : Bilangan maksimum elektron dalam petala.

g) Elektron-elektron akan mula memenuhi petala-petala daripada tahap
tenaga yang paling rendah ( petala paling dekat dengan elektron ).

Contoh : Struktur atom Kalsium
• Atom kalsium mempunyai 20 elektron.

Nukleus Ca Nombor proton kalsium, Ca ialah 20.
Petala 4 : 2 elektron a Oleh itu, atom Ca mempunyai 20 elektron.

Petala 1 : 2 elektron

Petala 2 : 8 elektron
Petala 3 : 8 elektron

Rajah 3 : Susunan elektron bagi satu atom kalsium, Ca ialah 2.8.8.2

USC1112 4

h) Susunan elektron bagi atom dengan nombor proton dari 1 hingga 20
ditunjukkan dalam Jadual 3.

Unsur No. Bil. Bilangan elektron dalam Susunan
proton elektron elektron
Petala Petala Petala Petala
Hidrogen 1 1 1234 1
Helium 2 2 2
Litium 3 3 1 2.1
Berilium 4 4 2 2.2
Boron 5 5 21 2.3
Karbon 6 6 22 2.4
Nitrogen 7 7 23 2.5
Oksigen 8 8 24 2.6
Flourin 9 9 25 2.7
Neon 10 10 26 2.8
Natrium 11 11 27 2.8.1
Magnesium 12 12 28 2.8.2
Aluminium 13 13 281 2.8.3
Silikon 14 14 282 2.8.4
Fosforus 15 15 283 2.8.5
Sulfur 16 16 284 2.8.6
Klorin 17 17 285 2.8.7
Argon 18 18 286 2.8.8
Kalium 19 19 287 2.8.8.1
Kalsium 20 20 288 2.8.8.2
2881
2882
Jadual 3

Petala
O Nukleus Mg

Elektron

Rajah 4 : Struktur atom Oksigen dan Magenesium

Uji Diri 1 USC1112 5
Melukis struktur atom
b) Argon
a) Nitrogen

1.1.2 Membandingkan jisim relatif dan cas bagi proton, neutron dan
elektron

a) Jisim atom tertumpu di nukleus.
b) Perbandingan antara zarah subatom:

Zarah subatom Proton Neutron Elektron

Kedudukan Dalam nukleus Dalam nukleus Bergerak
mengelilingi
nukleus

Cas relatif + 1(positif) 0 (neutral) -1 (negatif)

Jisim relatif 1 1 1/1840

Jisim sebenar / 1.672 x 10⁻² 1.675 x 10⁻² 9.107 x 10⁻²
g

Jadual 4 : Perbandingan zarah subatom

USC1112 6

1.1.3 Menyatakan maksud nombor proton dan nombor nukleon

a) Nombor proton ialah bilangan proton dalam nukleon setiap atom bagi setiap
nukleus.
Nombor proton = bilangan proton

b) Nombor nukleon ialah jumlah bilangan proton dan neutron yang terdapat
dalam nukleus atom.

Nombor nukleon = bilangan proton + bilangan neutron

c) Atom setiap unsur boleh diwakili dengan simbol.

A Contoh: 24

X Mg

Z 12

X = simbol unsur Mg = simbol atom magnesium
A = nombor nukleon 24 = nombor nukleon
Z = nombor proton 12= nombor proton

Unsur Simbol Bilangan Bilangan Nombor Bilangan Nombor
unsur proton neutron proton elektron nukleon

Hidrogen H 1 0

Helium He 2 24

Litium Li 3 4

Berillium Be 45

Boron B5 11

Karbon C 6 12

Nitrogen N 7 14

Oksigen O 8 8

Flourin F 10 9

Neon Ne 10 20

Natrium Na 12 11

Magnesium Mg 12 12

Aluminium Al 13 27

Silikon Si 14 14 28

Fosforus P 16 15

Sulfur S 16 32

Klorin Cl 17 18

Argon Ar 18 40

Kalium K 19 20

Kalsium Ca 20 20

Jadual 5 :Hubungan antara bilangan subatom dengan nombor proton dan nombor

nukleon.

USC1112 7

Uji Diri 2
1. Beri maksud nombor proton dan nombor nukleon.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………

2. Lengkapkan jadual yang berikut.

Atom Bilangan Bilangan Bilangan Nombor Nombor
proton elektron neutron proton nukleon
P 6
Q 9 7 7 19
R 10 7 21
S 8
T 7

3. Tulis simbol bagi unsur yang berikut :

a) Magnesium ……………….

b) Aluminium ……………….

c) Karbon ……………….

4. Rajah di bawah menunjukkan simbol atom nitrogen

14

N

7

Tentukan :

a) nombor proton

b) nombor nukleon

c) bilangan proton

d) bilangan elektron

e) bilangan neutron

USC1112 8

1.1.4 Menyatakan maksud isotop berserta contoh

a) Isotop ialah atom-atom unsur tertentu yang mempunyai bilangan proton
yang sama tetapi bilangan neutron yang berbeza dalam nukleus atomnya.

b) Isotop juga dapat ditakrifkan sebagai atom-atom unsur tertentu yang
mempunyai nombor proton yang sama tetapi nombor nukleon yang
berbeza.

c) Isotop –isotop sesetengah unsur mempunyaisifat kimia yang sama kerana
mempunyai susunan elektron yang sama.

d) Sifat fizikal seperti takat lebur dan takat didih, ketumpatan dan jisim
setiap isotop bagi sesetengah unsur adalah berbeza kerana bilangan
neutronnya berbeza.

Unsur Hidrogen-1 Isotop Hidrogen-3
Hidrogen Proton Hidrogen-2 Proton Neutron

Neutron
Proton

elektron

Bil.proton sama 1 2 2
tetapi bil. H
neutron H H
berlainan 1
1 1
Nombor proton 1 proton
sama tetapi 1 elektron 1 proton 1 proton
nombor nukleon 0 neutron 1 elektron 1 elektron
berlainan 1 neutron 2 neutron
Atau
Nombor proton 1 Atau Atau
Nombor nukleon Nombor proton 1 Nombor proton 1
Nombor nukleon Nombor nukleon
1
2 3

Oksigen Oksigen-16 Oksigen-17 Oksigen-18

16 17 18

O O O

8 8 8

USC1112 9

8 proton 8 proton 8 proton
8 elektron 8 elektron 8 elektron

8 neutron 9 neutron 10 neutron
Atau Atau Atau

Nombor proton 8 Nombor proton 8 Nombor proton 8

Nombor nukleon Nombor nukleon Nombor nukleon
16 17 18

Karbon Karbon-12 Karbon-13 Karbon-14

12 13 14

C C C

6 6 6

6 proton 6 proton 6 proton
6 elektron 6 elektron 6 elektron
6 neutron 7 neutron 8 neutron

Atau Atau Atau
Nombor proton 6 Nombor proton 6 Nombor proton 6
Nombor nukleon Nombor nukleon Nombor nukleon

12 13 14

Jadual 6 : Contoh-contoh isotop.

e) Beberapa kegunaan isotop dalam kehidupan harian seperti jadual di bawah.

Bidang Penggunaan Isotop
Perubatan
- Sinaran gama daripada kobalt-60 digunakan
Arkeologi untuk membunuh sel-sel kanser dalam pesakit
Pertanian tanpa melakukan pembedahan. Rawatan ini
disebut radioterapi.

- Alat-alat perubatan diberikan dengan
menggunakan sinaran gama.

- Bahan radioaktif seperti iodin-131 disuntik ke
dalam badan pesakit untuk mengesan kerosakan
kelenjar tiroid.

- Radioisotop karbon-14 digunakan untuk mengkaji
usia artifak purba.

- Karbon-14 digunakan untuk mengkaji lintasan
karbon dalam fotosintesis tumbuhan hijau.

- Fosforus-32 ditambah ke dalam baja fosforus
untuk mengkaji keberkesanan penyerapan
fosforus oleh akar tumbuhan.

Industri - Isotop natrium-24 digunakan untuk mengesan
kebocoran paip bawah tanah.

Jadual 7 : Kegunaan isotop dalam kehidupan harian

USC1112 10

Uji Diri 3
1) Nyatakan maksud isotop.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………..

2) Lengkapkan bilangan proton, bilangan elektron dan bilangan neutron bagi
isotop-isotop klorin dan bromin dalam jadual di bawah.

Unsur Isotop Bilangan Bilangan Bilangan
a) Klorin proton elektron neutron
i) Klorin-35
35

Cl

17
ii) Klorin-37

37

Cl

17

b) Bromin i) Bromin-79

79

Br

35

ii) Bromin-81

81

Br

35

USC1112 11

1.1.5 Menyatakan maksud jisim atom relatif (JAR)

a) Jisim Relatif satu objek ialah perbandingan jisim objek itu dengan jisim
satu objek piawai.

b) Jisim atom relatif ialah perbandingan jisim satu atom kepada jisim atom
yang lain.

c) Jisim atom relatif suatu unsur ialah bilangan kali satu atom suatu
unsur itu lebih berat daripada 1/12 satu atom karbon-12.

d) Jisim atom relatif karbon-12 dianggap sebagai 12.

Contoh 1

Jisim natrium adalah 23 kali lebih besar daripada 1/12
karbon-12.Apakah jisim atom relatif bagi natrium?

Jawapan: 23
Contoh 2:

Jika jisim unsur A adalah 2 kali lebih besar daripada jisim
karbon, maka jisim atom relatif bagi unsur itu ialah
__________. (Jisim atom relatif karbon = 12)

Jawapan:
Jisim Atom Relatif Unsur A = 2 x 12 = 24

Contoh 3:

Satu unsur X adalah 8 kali lebih berat daripada satu atom
litium. Hitungkan jisim atom relatif unsur X

(Jisim atom relatif: Li = 7 )

Jawapan:

Jisim Atom Relatif X = 8 x 7 = 56

USC1112 12

1.1.6 Menghitung jisim molekul relatif

a) Jisim molekul relatif suatu bahan ialah bilangan kali jisim satu molekul
bahan itu lebih besar daripada 1/12 kali jisim satu atom karbon-12 di
mana jisim relatif bagi satu atom karbon ialah 12.

Jisim molekul relatif bagi satu molekul unsur/ sebatian

= Jisim satu molekul unsur/sebatian itu
1/12 jisim satu atom karbon-12

b) Jisim molekul relatif satu molekul adalah sama dengan jumlah jisim relatif
bagi semua atom di dalam molekul itu.

Contoh Jawapan

1. Cari jisim molekul relatif bagi Formula karbon dioksida = CO2
karbon dioksida.

[ JAR: C = 12; O = 16 ] Jisim Molekul Relatif CO2
= (1 x 12) + (2 x 16)

= 44

2. Berapakah jisim formula relatif Jisim Molekul Relatif Al2(SO4)3
bagi aluminium sulfat = 2 x 27 + 3( 32 + 4 x 16)
[ Al2(SO4)3]?
( Ar: O = 16, S = 32; Al = 27 )

= 342

Uji Diri 4

a) Kirakan jisim molekul relatif bagi molekul atau sebatian berikut.
[Diberi JAR C=12; O=16; N=14; H=1; Cl=35.5; Na=24; Cu=64; S=32]

a. Gas oksigen b. Gas nitrogen c. Gas ammonia

d. Asid hidroklorik e. Natrium hidroksida f. Natrium klorida

g. Etanol h. Glukosa i. Kuprum (II) sulfat

USC1112 13

1.2 KONSEP MOL DAN ANALISIS ISIPADU

1.2.1 Menerangkan maksud jisim molar dan jisim molar bahan

a) Jisim molar satu bahan ialah jisim 1 mol bahan itu.
b) Nilai jisim molar satu bahan adalah sama dengan jisim atom relatifnya

dalam unit gram.
c) Jisim molar juga ditakrifkan sebagai jisim satu bahan yang mempunyai

bilangan zarah yang sama dengan pemalar Avogadro.

Unsur Jisim atom Jisim satu mol Jisim molar
relatif bahan
Hidrogen 1 1g 1 g mol-1
Karbon 12 12 g 12 g mol-1
Oksigen 16 16 g 16 g mol-1
Kuprum 64 27 g 27 g mol-1
Ferum 56 g mol-1
56 56 g

1.2.2 Menentukan jisim molar
Beberapa contoh pengiraan melibatkan jisim molar:
a) Jisim atom relatif kuprum ialah 64, maka jisim 1 mol kuprum ialah 64g

b) Jisim atom relatif natrium ialah 23, maka jisim 2 mol natrium = 2 x 23
= 46g

c) Jisim molekul relatif nitrogen ialah 28, maka jisim 2.5 mol nitrogen = 2.5 x
28 = 70g

d) Jisim atom relatif kalsium ialah 20, maka jisim 0.3 mol kalsium = 0.3 x 20
= 6g

Uji Diri 5 Soalan Penyelesaian
1.
Jika jisim molar aluminium ialah
13 g mol-1 , berapakah jisim bagi
0.5 mol aluminium?

2. Tentukan jisim molar bagi 2 mol
atom magnesium yang berjisim
24g.

USC1112 14

1.2.3 Menentukan bilangan mol bahan
a) Hubungan di antara jisim satu bahan dan bilangan mol zarah boleh
diringkaskan seperti persamaan di bawah:

Persamaan ini boleh digunakan untuk menyelesaikan masalah di mana
anda diberi jisim bahan dan diminta mencari bilangan mol zarah (atau
sebaliknya).
Contoh:
1. Cari bilangan mol atom yang terdapat dalam 4.6g natrium

[Jisim atom relatif natrium = 23]
Jawapan:
Bilangan mol =Jisim / JAR

=4.6/23
=0.2mol
2. Cari bilangan mol natrium hidroksida yang berjisim 191 g
[Jisim atom relatif: Na=23, O=16, H=1]
Jawapan:
Jisim formula relatif NaOH = 23 + 16 + 1 = 40
Bilangan mol NaOH dalam 191g = Jisim/ JMR

=191/40
= 4.775mol

Uji Diri 6
1. Berapakah jisim bagi 7.12 mol NaI.

[Jisim Atom Relatif: Iodin = 131; Natrium = 23]
2. Tentukan bilangan mol bagi 73 g asid hidroklorik.

[Jisim Atom Relatif: Hidrogen = 1; Klorin = 35.5]
3. Berapakah jisim bagi 1.5 mol ammonia.

[Jisim Atom Relatif: Nitogen = 14; Hidrogen = 1]

USC1112 15

1.2.4 Menyatakan maksud kepekatan larutan
a) Kepekatan sesuatu larutan ialah satu ukuran tentang kuantiti zat terlarut
yang larut dalam satu kuantiti pelarut tertentu.
b) Terdapat dua kaedah untuk menentukan kepekatan iaitu berdasarkan:
i. jisim sesuatu zat terlarut dalam 1 dm3larutan (gdm-3)
ii. bilangan mol zat terlarut dalam 1dm3 larutan (moldm-3)
c) Kemolaran merujuk kepada satu unit kepekatan yang menunjukkan
bilangan mol zat terlarut dalam 1 dm-3 larutan.

Contoh Pengertian
Larutan
5 g natrium hidroksida, NaOH dalam 1
• 5g dm-3 natrium hidroksida , dm3 air
NaOH

• 2 mol dm-3 larutan plumbum 2 mol plumbum (II) nitrat, Pb(NO3)2
(II) nitrat, Pb(NO3)2 dalam 1 dm3 air

1.2.5 Menghitung kepekatan larutan dalam unit jisim per isipadu (g/ dm3)

✍ Contoh 1
50g kuprum (II) sulfat kontang dilarutkan dalam air untuk menghasilkan
larutan 250cm3.Hitungkan kepekatan larutan yang dihasilkan dalam g dm-3?

Penyelesaian: Langkah 2:

Langkah 1: Kepekatan larutan kuprum(II) sulfat
=50/0.25
250cm3 = 200g dm-3
=250/1000dm3
= 0.25dm3

USC1112 16

✍ Contoh 2

Kalium klorida mempunyai kepekatan 14.9g dm-3. Apakah kepekatan bagi
larutan tersebut dalam unit mol dm-3? [Jisim atom relatif: Cl, 35.5; K, 39]

Penyelesaian: Langkah 2:
Langkah 1:

Jisim formula kalium klorida, Kemolaran larutan kalium klorida
KI
= 39 + 35.5 =14.9/74.5
= 74.5 = 0.2mol dm-3

1.2.6 Menghitung kepekatan larutan dalam unit mol per isipadu/ kemolaran
(mol/dm3)

Hubungan antara bilangan mol dengan kemolaran dan isipadu larutan
■ Kepekatan suatu larutan

Bilangan mol = MV
1000

di mana M = kemolaran larutan(mol dm-3), V = isipadu larutan(cm3)
Peringatan: Sila ambil perhatian pada unit sebelum menggunakan
persamaan ini untuk pengiraan.

✍ Contoh 1

100cm3 asid hidroklorik mengandungi 0.2 mol. Hitungkan kemolaran asid
hidroklorik tersebut.

Penyelesaian:
Bilangan mol =MV/1000
0.2 = M×100
1000

Kemolaran asid hidroklorik, M = 0.2×1000
100

= 2 mol dm-3

✍ Contoh 2

Hitungkan bilangan mol asid nitrik yang terkandung dalam 200cm3 2 mol
dm-3 larutan asid nitrik.

Penyelesaian:
Bilangan mol asid nitrik =MV/1000
Bil mol = 2×200/1000

= 0.4mol

USC1112 17

1.2.7 Menyelesaikan masalah pencairan larutan menggunakan formula
pencairan, M1V1 = M2V2

Jika suatu larutan V1cm3 M1moldm-3 dicairkan dengan air supaya
terhasilnya larutan V2cm3 M2moldm-3, maka

M1V1= M2V2

Contoh 1

100cm3 air ditambahkan kepada 150cm3 2mol dm-3 larutan kalium
hidroksida. Tentukan kemolaran larutan yang dicairkan.

Penyelesaian: Langkah 2:
Langkah 1:

Jumlah isipadu M1V1 = M2V2
larutan 2(150) = M2(250)
= 100 + 150 = 250cm3
M2 = 1.2mol dm-3

✍ Contoh 2

Apakah isipadu 0.5mol dm-3 asid sulfurik yang diperlukan untuk dicairkan
dengan air suling supaya menghasilkan 100cm3 0.1mol dm-3 larutan asid
sulfurik?

Penyelesaian:

M1V1 = M2V2
0.5(V1) = 0.1(100)

V1 = 20cm3

Uji Diri 7

1. Hitungkan kepekatan dalam gdm-3 apabila 4 g zink klorida dilarutkan dalam
air untuk menghasilkan 100 cm3 larutan.

2. 0.3 mol litium sulfat dilarutkan dalam air untuk menghasilkan 100 cm3
larutan. Berapakah kepekatannya dalam moldm-3?

3. 5.85 g natrium klorida dilarutkan dalam 200 cm3 air suling. Hitung
kepekatan larutan tersebut dalam moldm-3.

4. 10 cm3 larutan kalium bromida 1 moldm-3 dicairkan dengan air suling
untuk menjadikan 50cm3 larutan. Apakah kepekatan larutan kalium
bromida selepas dicairkan?

[Diberi JAR Zn=65 ; Cl=35.5; Li=7; S=32; 0=16; Na=23; K=39; Br=80]

USC1112 1

JABATAN / KOLEJ VOKASIONAL SULTAN ABDUL SAMAD,
PROGRAM 42700 BANTING, SELANGOR

TAHUN / SEMESTER KERTAS PENERANGAN 2

JABATAN PENDIDIKAN UMUM

1 DVM/ SEMESTER 1
2.0 JADUAL BERKALA

STANDARD 2.1 Pengelasan Unsur
KANDUNGAN
2.1.1 Mengenalpasti kala, kumpulan, blok s,p,d, dan f
HASIL 2.1.2 Mengenalpasti kedudukan logam, separa logam,
PEMBELAJARAN
bukan logam dan gas dalam Jadual Berkala Unsur.
NO KOD 2.1.3 Menyatakan konfigurasi elektron bagi unsur dalam
NAMA PELAJAR
PROGRAM Jadual Berkala Unsur
NO. K/P 2.1.4 Menentukan kedudukan unsur dalam Jadual Berkala
TARIKH
berdasarkan konfigurasi elektron.

Di akhir kursus, pelajar diharapkan dapat :

1. Menerangkan konsep dan hukum dalam kimia tak organik

secara ringkas sejajar dengan keperluan program
(C2,PLO1,LD1)

2. Mengaplikasikan kemahiran saintifik yang bersesuaian untuk

menyelesaikan masalah berkaitan konsep kimia

(C3,PLO3,LD2)

3. Menjalankan amali menggunakan kemahiran saintifik yang

bersesuaian berkaitan konsep kimia.(P3,PLO2,LD3A)

USC1112 Muka: 1 Drp: 9

USC1112 2

2.1 Pengelasan Unsur
2.1.1 Mengenalpasti kala, kumpulan dan Blok s, p, d, dan f

1. Dalam jadual berkala moden, unsur-unsur disusun mengikut tertib nombor
proton menaik secara mengufuk.

2. Setiap turus tegak dalam Jadual Berkala dipanggil kumpulan. Terdapat 18
kumpulan.
Kumpulan 1 – logam alkali
Kumpulan 2 – logam alkali bumi
Kumpulan 3 – 12 - logam peralihan
Kumpulan 17 – halogen
Kumpulan 18 – gas adi
Kumpulan 1 terdiri daripada logam-logam yang
sangat reaktif.
Kumpulan 18 pula terdiri daripada gas adi yang tidak
reaktif. ( lengai secara kimia ).

USC1112 3

3. Setiap unsur yang mempunyai ELEKTRON VALENS YANG SAMA berada dalam

KUMPULAN YANG SAMA. Unsur yang berada dalam kumpulan yang sama

akan menunjukkan sifat kimia yang sama.

Contoh :

Unsur Susunan Kumpulan
electron

Litium 2.1 1

Natrium 2.8.1 1

Kalium 2.8.8.1 1

4. Berdasarkan kepada konfigurasi elektron, unsur-unsur dalam jadual berkala
dibahagikan kepada 4 blok, iaitu blok s, p, d, dan blok f.

Blok s terdiri daripada kumpulan 1 dan kumpulan 2.
Blok p terdiri daripada kumpulan 13 hingga kumpulan 18
Blok d terdiri daripada kumpulan 3 hingga kumpulan 12
Blok f terdiri daripada unsur Lantanida dan Aktinida

5. Setiap turus mengufuk dalam Jadual Berkala dipanggil kala. Terdapat 7 kala.

6. Kala 1 mengandungi 2 unsur. Kala 2 dan kala 3 pula masing-masing
mengandungi 8 unsur. Tiga kala pertama ini dikenali sebagai kala pendek.

7. Kala 4 dan kala 5 masing-masing mengandungi 18 unsur. Kala 6
mengandungi 32 unsur, manakala Kala 7 mengandungi 23 unsur. Kesemua
ini adalah kala panjang.

8. Dalam kala-6 terdapat 32 unsur yang tidak dapat dimuatkan dalam satu turus
mengufuk yang sama. Unsur dengan nombor atom 56 – 71 disenaraikan secara
berasingan di bahagian bawah Jadual Berkala. Siri unsur ini dinamakan
sebagai siri lantinida.

USC1112 4

9. Dalam kala-7 terdapat 23 unsur yang tidak dapat dimuatkan dalam satu turus
mengufuk yang sama. Unsur dengan nombor atom 90 – 103 disenaraikan
secara berasingan di bahagian bawah Jadual Berkala. Siri unsur ini dinamakan
sebagai siri aktinida

10. Unsur yang mempunyai BILANGAN PETALA YANG SAMA berada pada KALA
YANG SAMA

Contoh :

Unsur Susunan elektron Kala
Karbon 2.4 2
Nitrogen 2.5 2
Oksigen 2.6 2

2.1.2 Mengenalpasti kedudukan logam, separa logam, bukan logam dan gas
dalam Jadual Berkala.

1. Unsur kumpulan 1 (kecuali hidrogen), unsur kumpulan 2, unsur peralihan
(kumpulan 3 hingga 12), unsur kumpulan 13 (kecuali boron) ), unsur
kumpulan 14 (Stanum dan Plumbum) adalah logam.

2. Unsur kumpulan 14 (karbon), kumpulan 15, kumpulan 16, kumpulan 17 dan
kumpulan 18, kebanyakan unsur adalah bukan logam.
(Lihat Jadual Berkala di atas)

USC1112 5

3. Unsur seperti Boron (B), Silikon (Si), Germanium (Ge), Arsenik (As),
Antimoni (Sb), Telurium (Te), Polonium (Po), ialah separa logam.

4. Unsur-unsur yang terletak di sebelah kiri Jadual Berkala ialah logam,
manakala unsur-unsur yang terletak di sebelah kanan Jadual Berkala ialah
bukan logam.

5. Apabila merentasi suatu kala dari kiri ke kanan, sifat kelogaman bertukar
kepada sifat separuh logam dan akhirnya kepada sifat bukan logam.

6. Hidrogen, nitrogen, oksigen, fluorin, klorin dan unsur-unsur kumpulan 18 (gas
adi) yang terdiri daripada helium, neon, argon, krypton, xenon dan radon adalah
gas-gas pada suhu bilik.

Uji Diri 1
1. Nyatakan prinsip penyusunan unsur dalam Jadual Berkala.

______________________________________________________________________________
2. Apakah nama bagi Kumpulan 17?

______________________________________________________________________________
3. Berikan lima contoh logam.

______________________________________________________________________________
4. Berikan lima contoh bukan logam.

______________________________________________________________________________

USC1112 6

2.1.3 Menyatakan konfigurasi elektron bagi unsur dalam Jadual Berkala Unsur

1. Konfigurasi elektron bagi sesuatu atom ialah suatu susunan elektron yang
menunjukkan bagaimana elektron-elektron dalam satu atom unsur ditempatkan
dalam petala-petala yang mengelilingi nukleus.

Petala 1

Nukleus Petala 2
Petala 3

Rajah 3 : Susunan petala dalam atom

2. Setiap petala mengandungi bilangan elektron yang tertentu sahaja.

Petala Bilangan elektron maksimum

12

28

3 8 atau 18

4 32

Jadual 1 : Bilangan maksimum elektron dalam petala.

Contoh 1:

Atom natrium, 23
Na

11

Nombor proton 11, mempunyai 11 proton dan 11 elektron.
Maka, konfigurasi elektron atom natrium ialah 2. 8. 1

Contoh 2 :

Atom klorin Cl, mempunyai nombor proton 17.
Maka, konfigurasi elektronnya ialah 2. 8. 7

3. Elektron-elektron akan mula memenuhi petala-petala daripada tahap tenaga
yang paling rendah ( petala paling dekat dengan elektron ).

USC1112 7

Contoh : Konfigurasi elektron atom Kalsium
• Atom kalsium mempunyai 20 elektron.
Nombor proton kalsium, Ca ialah 20.
Oleh itu, atom Ca mempunyai 20 elektron.

Petala 1 : 2 elektron

Nukleus Ca
a
Petala 2 : 8 elektron

Petala 4 : 2 elektron Petala 3 : 8 elektron

Susunan elektron bagi satu atom kalsium, Ca ialah 2.8.8.2

4. Susunan elektron bagi atom dengan nombor proton dari 1 hingga 20 ditunjukkan
dalam Jadual 2.

Unsur No. Bil. Bilangan elektron dalam Konfigurasi
proton elektron elektron
Petala Petala Petala Petala
Hidrogen 1 1 1234 1
Helium 2 2 2
Litium 3 3 1 2.1
Berilium 4 4 2 2.2
Boron 5 5 21 2.3
Karbon 6 6 22 2.4
Nitrogen 7 7 23 2.5
Oksigen 8 8 24 2.6
Flourin 9 9 25 2.7
Neon 10 10 26 2.8
Natrium 11 11 27 2.8.1
Magnesium 12 12 28 2.8.2
Aluminium 13 13 281 2.8.3
Silikon 14 14 282 2.8.4
Fosforus 15 15 283 2.8.5
Sulfur 16 16 284 2.8.6
Klorin 17 17 285 2.8.7
Argon 18 18 286 2.8.8
Kalium 19 19 287 2.8.8.1
Kalsium 20 20 288 2.8.8.2
2881
2882
Jadual 2

USC1112 8

2.1.4 Menentukan kedudukan unsur dalam Jadual berkala berdasarkan
konfigurasi elektron.

1. Elektron yang terletak pada petala terluar atom suatu unsur dipanggil elektron
valens.

2. Bilangan elektron di petala terluar suatu atom, iaitu bilangan elektron valens,
menentukan kedudukan unsur itu dalam Jadual berkala.

Bilangan elektron valens Kumpulan
1 1
2 2
3 13
4 14
5 15
6 16
7 17
8
18 (Kecuali He)

3. Bilangan petala berisi elektron adalah sama dengan nombor kala unsur
tersebut.

Contohnya:

(i) Silikon mempunyai konfigurasi elektron 2.8.4.
Silikon mempunyai 4 elektron valens, maka, ia terletak di kumpulan 14.
Silikon mempunyai 3 petala berisi elektron, maka silikon terletak di kala ke-3
dalam Jadual Berkala.

(ii) Neon mempunyai konfigurasi elektron 2.8.
Neon mempunyai 8 elektron valens, maka neon terletak di kumpulan 18.
Neon mempunyai 2 petala berisi elektron, maka neon terletak di kala ke-2
dalam Jadual Berkala.

i. Atom Helium, He, mempunyai 2 elektron dalam petala pertamanya. Susunan elektron ini
sangat stabil dan disebut sebagai susunan elektron duplet.

ii. Atom Neon, Ne, mempunyai 8 elektron dalam petala keduanya. Susunan elektron yang
sangat stabil ini disebut susunan elektron oktet.

USC1112 9

Uji Diri 2
1. Lengkapkan jadual di bawah:

Unsur Simbol Nombor Bilangan Konfigurasi Bilangan
proton elektron elektron elektron
Klorin valens
Oksigen
Natrium
Argon
Magnesium
Karbon

2. Tuliskan konfigurasi elektron bagi unsur di bawah dan lukiskan susunan

elektron dalam petalanya.

a. Florin b. Aluminium

3. Lengkapkan jadual di bawah:

Unsur Nombor Bilangan Konfigurasi Elektron Kumpulan Bil. Kala
proton elektron Elektron valens petala
Li berisi
B 3 elektron
P 5
S 15
Ca 16
K 20
19

USC1112 1

KOLEJ VOKASIONAL SULTAN ABDUL SAMAD,
42700 BANTING, SELANGOR

KERTAS PENERANGAN 3

JABATAN / JABATAN PENDIDIKAN UMUM
PROGRAM
TAHUN / SEMESTER 1 DVM/ SEMESTER 1
3.0 IKATAN KIMIA
STANDARD
KANDUNGAN 3.1 Ikatan ion dan ikatan kovalen
3.1.1 Menyatakan maksud ikatan ion dan ikatan kovalen
HASIL 3.1.2 Melukis struktur Lewis bagi atom dan molekul
PEMBELAJARAN 3.1.3 Menerangkan kepentingan konfigurasi elektron duplet
NO KOD dan oktet
3.1.4 Menerangkan pembentukan ikatan menggunakan
struktur Lewis bagi ikatan ion
3.1.5 Melukis struktur Lewis bagi ikatan kovalen tunggal dan
ikatan kovalen berganda

3.2 Daya Tarikan antara Molekul
3.2.1. Menerangkan maksud daya Van der Waals
3.2.2. Menerangkan maksud ikatan hidrogen (hydrogen
bonding)
3.2.3. Menerangkan kesan ikatan hidrogen bagi air berbanding
ais dari aspek:
a) takat didih
b) keterlarutan
c) ketumpatan

Di akhir kursus, pelajar diharapkan dapat :

1. Menerangkan konsep dan hukum dalam kimia tak organik secara
ringkas sejajar dengan keperluan program (C2,PLO1,LD1)

2. Mengaplikasikan kemahiran saintifik yang bersesuaian untuk
menyelesaikan masalah berkaitan konsep kimia (C3,PLO3,LD2)

3. Menjalankan amali menggunakan kemahiran saintifik yang

bersesuaian berkaitan konsep kimia.(P3,PLO2,LD3A)

USC1112 Muka: 1 Drp: 14

NAMA PELAJAR

PROGRAM

NO. K/P

TARIKH

USC1112 2

3.1 Ikatan Ion dan Ikatan Kovalen
3.1.1 Menyatakan maksud Ikatan Ion dan Ikatan Kovalen
1. Unsur-unsur kumpulan 18 yang terdiri daripada gas adi adalah sangat stabil kerana atom

unsur ini mempunyai konfigurasi elektron yang duplet dan oktet yang stabil.

2. Konfigurasi elektron Helium (2), ialah konfigurasi elektron duplet manakala neon (2.8),
argon (2.8.8) mempunyai konfigurasi elektron oktet yang sangat stabil.

3. Atom-atom unsur kumpulan lain yang tidak mempunyai konfigurasi elektron
duplet dan oktet seperti gas adi adalah tidak stabil akan bergabung melalui
tindak balas untuk membentuk molekul atau sebatian dan ikatan kimia akan
terbentuk.

Contohnya: Na (2.8.1) tidak stabil, Cl (2.8.7) tidak stabil

4. Dalam pembentukan ikatan kimia, setiap atom yang bergabung akan mengubah
konfigurasi elektronnya sehingga mencapai konfigurasi elektron gas adi yang
stabil dalam molekul atau sebatian yang terbentuk.

5. Maka, atom-atom unsur boleh berpadu melalui dua jenis ikatan kimia, iaitu
(a) ikatan ionik
(b) ikatan kovalen

• Ikatan kimia yang terbentuk melalui pemindahan elektron daripada atom logam
kepada atom bukan logam disebut ikatan ionik.

• Ikatan kimia yang terbentuk melalui perkongsian elektron antara dua atom bukan
logam pula dikenali sebagai ikatan kovalen.

3.1.2 Menulis struktur Lewis bagi atom dan molekul

1. Hanya elektron valens sahaja yang terlibat dalam tindak balas kimia maka kita
hanya perlu memberi tumpuan kepada elektron valens bagi satu atom.

2. Dalam simbol Lewis, elektron valens boleh diwakili dengan ‘dots’

3. Rajah di bawah menunjukkan struktur Lewis bagi atom oksigen, fluorin dan natrium.

USC1112 3

4. Rajah dibawah menunjukkan simbol Lewis untuk unsur 1 hingga 20 dalam Jadual
Berkala.

USC1112 4

3.1.3 Menerangkan kepentingan konfigurasi elektron duplet dan oktet

1. Jadual di bawah menunjukkan konfigurasi elektron unsur kumpulan 18, iaitu gas adi.

Nama Nombor Proton Susunan Elektron

Helium 2 2

Neon 10 2.8

Argon 18 2.8.8

Kripton 36 2.8.18.8

Xenon 54 2.8.18.18.8

Radon 86 2.8.18.32.18.8

2. Petala terluar atom helium mempunyai 2 elektron (susunan duplet), manakala petala
terluar atom gas adi yang lain mempunyai 8 elektron (susunan oktet).

3. Susunan duplet bagi helium dan susunan oktet bagi gas adi yang lain pada petala
terluarnya adalah penuh dan sangat stabil.

4. Oleh itu, semua atom gas adi mempunyai konfigurasi elektron yang sangat stabil.

5. Atom unsur kumpulan lain yang konfigurasi elektronnya bukan susunan oktet seperti
gas adi atau susunan duplet seperti helium adalah tidak stabil.

6. Untuk mencapai kestabilan seperti gas adi, atom kumpulan lain akan melepaskan
elektron di petala terluarnya atau menerima elektron.

Kumpulan Cara atom mencapai konfigurasi oktet

1 Lepas satu elektron
2 Lepas dua elektron
13 Lepas tiga elektron
15 Terima tiga elektron
16 Terima dua elektron
17 Terima satu elektron

USC1112 5

7. Jadual di bawah menunjukkan beberapa contoh atom unsur mencapai konfigurasi
elektron yang stabil.

Simbol Nombor Bil. Konfigurasi Cara atom Konfigurasi
Unsur proton elektron elektron mencapai elektron baru
konfigurasi oktet

Li 3 3 2.1 Lepas 1 elektron 2 (Duplet)

Na 11 11 2.8.1 Lepas 1 elektron 2.8 (Oktet)

Mg 12 12 2.8.2 Lepas 2 elektron 2.8 (Oktet)

Al 13 13 2.8.3 Lepas 3 elektron 2.8 (Oktet)

N 7 7 2.5 Terima 3 elektron 2.8 (Oktet)

P 16 16 2.8.6 Terima 2 elektron 2.8.8 (Oktet)

Cl 17 17 2.8.7 Terima 1 elektron 2.8.8 (Oktet)

3.1.4 Menerangkan pembentukan ikatan menggunakan struktur Lewis bagi
ikatan ion

Unsur Simbol Lewis

Pembentukan Ikatan Ionik

1. Sebatian ionik terbentuk apabila atom unsur logam (kumpulan 1, 2 dan 13)
bergabung dengan atom unsur bukan logam (kumpulan 15, 16 dan 17) dalam
tindak balas kimia.

2. Atom logam akan cenderung melepaskan elektronnya dan menjadi ion positif
yang dipanggil kation dalam tindak balas kimia.

3. Atom bukan logam akan menerima elektron dan menjadi ion negatif yang
dipanggil anion.

4. Kation dan anion akan ditarik oleh daya tarikan elektrostatik atau ikatan ionik.

USC1112 6

Contoh 1 : Sebatian natrium klorida

1. Apabila natrium bertindak balas dengan klorin, atom natrium yang mempunyai
konfigurasi elektron (2.8.1) akan melepaskan satu elektron di petala terluarnya
menjadi ion positif Na+ yang mempunyai konfigurasi elektron (2.8.) yang stabil.

2. Elektron yang dilepaskan oleh atom natrium akan diterima oleh atom klorin
yang mempunyai konfigurasi elektron (2.8.7) akan menjadi ion negatif Cl-
dengan konfigurasi elektron (2.8.8) yang stabil. .

3. Ion Na+ dan ion Cl- akan ditarik oleh daya elektrostatik iaitu ikatan ionik.
Sebatian natrium klorida terbentuk.

USC1112 7

Contoh 2 : Sebatian Magnesium klorida
1. Apabila magnesium bertindak balas dengan klorin, atom magnesium yang

mempunyai konfigurasi elektron (2.8.2) akan melepaskan dua elektron di petala
terluarnya menjadi ion positif Mg2+ yang mempunyai konfigurasi elektron (2.8.) yang
stabil.
2. Dua elektron yang dilepaskan oleh atom magnesium akan diterima oleh dua atom
klorin yang mempunyai konfigurasi elektron (2.8.7) akan menjadi ion negatif Cl-
dengan konfigurasi elektron (2.8.8) yang stabil.
3. Sebatian ionik MgCl2 terbentuk. Ikatan antara ion Mg2+ dan ion Cl- ialah ikatan
ionik.

Uji Diri 1
1. Apakah yang dimaksudkan dengan konfigurasi elektron yang stabil.

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
2. Berikan dua unsur yang mempunyai konfigurasi elektron yang stabil.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

3. Dengan menyatakan satu contoh, terangkan bagaimana unsur tersebut mencapai
kestabilan.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

4. Dengan menggunakan struktur Lewis, terangkan pembentukan ikatan ionic dalam
sebatian litium klorida

USC1112 8

3.1.5 Melukis struktur Lewis bagi ikatan kovalen tunggal dan ikatan kovalen
berganda

1. Dalam tindak balas kimia, atom bukan logam daripada kumpulan 15, 16 dan 17, atom
hidrogen, atom karbon dan silikon daripada kumpulan 14 akan berkongsi elektron
untuk mencapai konfigurasi elektron seperti gas adi yang stabil.

2. Ikatan yang terbentuk antara dua bukan logam ialah ikatan kovalen.
(a) Ikatan kovalen tunggal
Contoh 1 : Pembentukan molekul klorin ( Cl2 )
1. Atom klorin mempunyai konfigurasi elektron 2.8.7. Atom klorin mempunyai 7
elektron valens, iaitu kekurangan satu elektron untuk mencapai konfigurasi elektron
gas adi yang stabil.
2. Oleh itu, dua atom klorin akan bergabung dengan menderma satu elektron daripada
petala terluarnya untuk dikongsi.
3. Ikatan kovalen tunggal akan terbentuk antara dua atom klorin dan molekul Cl2
terhasil.

Contoh 2 : Pembentukan molekul hidrogen klorida (HCl)
1. Atom hidrogen mempunyai konfigurasi elektron 1, manakala atom klorin mempunyai

konfigurasi elektron 2.8.7
2. Apabila hidrogen bertindak balas dengan klorin, atom hidrogen akan berkongsi

satu pasang elektron dengan satu atom klorin.
3. Ikatan kovalen tunggal akan terbentuk antara hidrogen dan klorin. Sebatian kovalen

HCl terbentuk.
boleh diwakili dengan

USC1112 9

(b) Ikatan kovalen berganda
Ikatan Kovalen Ganda Dua – molekul oksigen ( O2 )

Contoh 1 : Pembentukan molekul oksigen ( O2 )
1. Atom oksigen mempunyai konfigurasi elektron 2.6, iaitu atom oksigen kekurangan

dua elektron untuk mencapai konfigurasi elektron gas adi yang stabil.
2. Setiap daripada dua atom oksigen yang bergabung akan menderma dua elektron

untuk berkongsi.
3. Maka dua pasangan elektron berkongsi mengikatkan dua atom oksigen bersama

untuk membentuk molekul kovalen O2.
4. Jenis ikatan ini ialah ikatan kovalen ganda dua.

5. Contoh ikatan kovalen berganda
Ikatan kovalen ganda tiga – molekul nitrogen ( N2 )

USC1112 10

3.2 Daya Tarikan Antara Molekul
(a) Menerangkan maksud daya Van der Waals
1. Dalam sebatian kovalen, atom bukan logam diikat bersama oleh ikatan kovalen

yang kuat. Walaubagaimanapun, daya antara molekul adalah daya van der Waals
yang lemah.

2. Contoh-contoh molekul yang mempunyai daya Van der Waals adalah air (Cl2),
metana (CH4) dll.

USC1112 11

3.2.2 Menerangkan maksud ikatan hidrogen
1. Ikatan hidrogen terbentuk sekiranya atom hidrogen diikat kepada atom nitrogen,
atom oksigen atau atom fluorin dalam pembentukan sebatian kovalen.
2. Sebatian yang mempunyai ikatan hidrogen adalah seperti molekul air (H2O), molekul
hidrogen fluorida (HF), dan molekul ammonia (NH3).

2.2.3 Menerangkan kesan ikatan hidrogen bagi air berbanding ais dari aspek (a)
takat didih, (b) keterlarutan, (c) ketumpatan

1. Ikatan hidrogen akan mempengaruhi sifat-sifat fizikal sebatian kovalen seperti:
(a) takat didih
(b) keterlarutan
(c) ketumpatan

USC1112 12

2. Air adalah sebatian kovalen yang mempunyai ikatan hidrogen antara molekulnya.
Ikatan hidrogen antara molekul air telah menyebabkan air mempunyai takat didih yang
yang lebih tinggi berbanding dengan sebatian hidrogen sulfida (H2S) dan sebatian-
sebatian lain dalam kumpulan 16. Lihat graf garis di bawah.

3. Daripada graf, didapati air yang mempunyai ikatan hidrogen antara molekulnya
mempunyai takat didih yang lebih tinggi.

4. Sebatian kovalen seperti metana (CH4) tidak dapat larut dalam air kerana molekul
metana tidak dapat membentuk ikatan hidrogen dengan molekul air apabila metana
ditambah dalam air.

5. Manakala apabila molekul etanol (C2H5OH) ditambah dalam air, etanol dapat larut
dalam air kerana molekul etanol dan molekul air dapat membentuk ikatan hidrogen
antara molekul.

Ketumpatan air berbanding ais.
1. Biasanya pepejal mempunyai ketumpatan yang lebih tinggi berbanding cecair dan
gas untuk jirim yang sama.

USC1112 13

2. Ketumpatan adalah Jisim / Isipadu
3. Perhatikan rajah di bawah, pepejal lebih tumpat kerana lebih banyak zarah dapat

ditempatkan dalam seunit isipadu berbanding dengan cecair atau gas.

4. Walaubagaimanapun ais (pepejal) mempunyai ketumpatan yang lebih rendah
berbanding dengan air (cecair) pada 4 oC

5. Ini ialah kerana ikatan hidrogen antara molekul air mempengaruhi ketumpatan ais.

USC1112 14

6. Dalam ais, susunan molekul-molekul H2O ais adalah lebih terbuka. Setiap molekul
air dikelilingi oleh 4 molekul air yang lain melalui ikatan hidrogen. Struktur ais
yang lebih terbuka ini menyebabkan ais kurang tumpat berbanding air pada 00C.

7. Apabila ais lebur, setengah ikatan hidrogen terputus dan menyebabkan molekul air
lebih rapat antara satu sama lain. Maka ais kurang tumpat daripada air pada 4 0C.

Uji Diri 2
1. Berikan 4 contoh molekul kovalen.

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

2. Dengan menggunakan struktur Lewis, gambarkan ikatan kovalen dalam molekul gas
karbon dioksida.

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

3. a. Namakan dua ikatan yang terdapat dalam molekul air.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

b. Ikatan hidrogen yang wujud dalam molekul air adalah suatu ikatan yang kuat.
Dengan ikatan ini, terangkan bagaimana haiwan akuatik boleh terus hidup
walaupun di bawah lapisan ais.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

USC1112 2

KOLEJ VOKASIONAL SULTAN ABDUL SAMAD,
42700 BANTING, SELANGOR

KERTAS PENERANGAN 4

JABATAN / PROGRAM JABATAN PENDIDIKAN UMUM
TAHUN / SEMESTER 1 DVM/ SEMESTER 1

4.0 : KADAR TINDAK BALAS

4.1 Menganalisis Kadar Tindak Balas
4.1.1 Menyatakan maksud kadar tindak balas
4.1.2 Mengenalpasti perubahan yang dapat diperhatikan
pada bahan atau hasil tindakbalas
4.1.3 Menentukan kadar tindakbalas purata.

STANDARD 4.2 Menganalisis Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Kadar
KANDUNGAN Tindak Balas
4.2.1 Menyenaraikan faktor-faktor yang mempengaruhi
kadar tindak balas (Saiz bahan tindak balas,
kepekatan, suhu dan mangkin)
4.2.2 Menjalankan eksperimen untuk mengkaji faktor
yang mempengaruhi kadar tindak balas seperti
saiz bahantindak balas, kepekatan, suhu dan
mangkin.
4.2.3 Mengaplikasi faktor yang mempengaruhi kadar
tindak balas dalam industri dan kehidupan harian.

Di akhir kursus, pelajar diharapkan dapat :

HASIL 1. Menerangkan konsep dan hukum dalam kimia tak organik secara
PEMBELAJARAN ringkas sejajar dengan keperluan program (C2,PLO1,LD1)

NO KOD 2. Mengaplikasikan kemahiran saintifik yang bersesuaian untuk
menyelesaikan masalah berkaitan konsep kimia (C3,PLO3,LD2)

3. Menjalankan amali menggunakan kemahiran saintifik yang bersesuaian

berkaitan konsep kimia.(P3,PLO2,LD3A)

USC 1112 Muka: 1 Drp: 19

NAMA PELAJAR

PROGRAM

NO. K/P

TARIKH

USC1112 3

4.1 Menganalisis Kadar Tindak balas.
4.1.1 Menyatakan maksud kadar tindak balas.
4.1.2 Mengenalpasti perubahan yang dapat diperhatikan pada bahan atau hasil tindakbalas
untuk menentukan kadar tindak balas.
4.1.3 Menentukan kadar tindak balas purata.

1. Tindak balas kimia (chemical reaction) berlaku apabila bahan tindak balas (reactant)
dicampurkan bersama-sama, pada keadaan yang sesuai.
Kelajuan sesuatu tindak balas kimia itu dipanggil kadar tindak balas (rate of reaction).

2. Kadar tindak balas ialah sukatan perubahan sesuatu kuantiti semasa tindak balas dalam satu
unit masa. Kadar tindak balas berkadar songsang dengan masa tindak balas.

3. Kadar tindak balas yang tinggi mengambil masa yang singkat untuk selesai bertindak balas.
Begitu juga sebaliknya.

4. Kadar tindak balas purata ialah purata kadar tindak balas yang berlaku dalam satu tempoh
masa tertentu.

5. Kadar tindak balas pada masa tertentu ialah kadar tindak balas sebenar yang berlaku pada
masa tersebut.

6. Semasa tindak balas kimia, bahan tindak balas digunakan sehinggalah hasil tindak
balasnyanya (product) terbentuk. Oleh itu, jumlah bahan tindak balas akan berkurangan
manakala jumlah hasil tindak balas akan meningkat, sebagaimana tindak-balasnya
diteruskan.

7. Oleh itu, kadar tindak balas boleh ditentukan oleh salah satu daripada cara-cara berikut:
1. Kadar kehilangan bahan tindak balas, atau
2. Kadar pembentukan sesuatu hasil tindak balas (product).

8. Kadar tindak balas boleh ditakrifkan sebagai jumlah sesuatu bahan tindak balas yang
digunakan bagi setiap unit masa.

9. Kadar tindak balas juga boleh ditakrifkan sebagai jumlah hasil tindak balas yang diperolehi
per unit masa.

USC1112 4

Kaedah mengukur kadar tindak balas.
• Jumlah bahan tindak balas yang digunakan atau hasil tindak balas yang diperolehi boleh

diukur dari segi jisim bahan atau kepekatan bahan tersebut.
• Untuk tindak balas kimia yang menghasilkan gas, kadar tindak balas boleh diukur sebagai

jumlah gas yang dihasilkan per unit masa.

CONTOH : Tindak balas antara kalsium karbonat dan asid hidroklorik cair.
Tindak balas antara kalsium karbonat (kepingan kecil marmar) dan asid hidroklorik cair boleh
diwakili oleh persamaan berikut:

CaCO3(s) + 2HCl(aq) → CaCl2(aq) + CO2(g) +H2O(l)
dimana;

CaCO3(s) + 2HCl(aq) adalah bahan tindak balas, dan
CaCl2(aq) + CO2(g) +H2O(l) adalah hasil tindak balas.

Semasa tindak balas, berlaku perubahan yang dapat dilihat seperti berikut:
• Jisim kalsium karbonat (bahan tindak balas) berkurangan.
• Kepekatan asid hidroklorik (bahan tindak balas) berkurangan.
• Jumlah isipadu karbon dioksida (hasil tindak balas) yang dihasilkan meningkat.

Oleh itu, kadar tindak balas antara kalsium karbonat dan asid hidroklorik boleh ditentukan
dengan mengukur:

1. Penurunan dalam jisim kalsium karbonat per unit masa, atau
2. Peningkatan dalam isipadu karbon dioksida per unit masa.
Iaitu,

atau

USC1112 5

10. Kadar tindak balas adalah berkadar songsang dengan masa yang diambil bagi tindak balas
itu selesai.

11. Perubahan jumlah bahan / hasil tindak balas boleh diukur dengan :
a) pengurangan jisim bahan tindak balas ( reactant)
b) penambahan jisim hasil tindak balas
c) peningkatan isipadu gas terbebas
d) pembentukan mendakan
e) perubahan pada pH, suhu atau kekonduksian elektrik.

12. Tindak balas adalah pantas jika ia mengambil masa yang singkat untuk disiapkan.
Sebaliknya, tindak balas adalah perlahan jika ia mengambil masa yang panjang bagi suatu
tindak balas itu diselesaikan/dilengkapkan.

13. Unit-unit yang digunakan untuk kadar tindak balas bergantung kepada perubahan yang
diukur. Sebagai contoh:
• cm3 per unit masa (saat atau minit) untuk gas.
• g per unit masa atau mol per unit masa untuk bahan tindak balas pepejal.
• mol dm-3 per unit masa bagi bahan tindak balas dalam larutan akueus (aqueous
solution).

14. Tindak balas kimia yang berlainan berlaku pada kadar yang berbeza. Sebahagian tindak
balas berlaku dengan cepat/pantas dan ada juga yang berlaku secara perlahan.

USC1112 6

USC1112 7

Contoh :
Katakan 5 cm3 gas hidrogen bertindakbalas dengan oksigen untuk

menghasilkan air dan masa yang diambil untuk tindak balas itu selesai ialah 40
saat. Maka,

Kadar tindak balas purata dalam 40 saat itu ialah: 5 cm3
40 s
= 0.125 cm3 / s

Uji Diri 1
1.

1. Berdasarkan graf, tentukan
a. Kadar tindak balas purata untuk tiga minit pertama

USC1112 8

b. Kadar tindak balas purata untuk minit kedua
c. Kadar tindak balas purata keseluruhan

2. Dalam tindakbalas antara logam zink dengan asid hidroklorik cair, 30 cm3 gas
hidrogen telah terbebas dalam masa 50 saat. Tentukan kadar tindak balas purata.

Kadar tindak balas purata =

3. 2 g kalsium karbonat bertindak balas dengan asid hidroklorik cair berlebihan dan
masa yang diambil untuk tindak balas itu selesai ialah 40 saat.
Kadar tindak balas purata =

USC1112 9

4.2 Menganalisis faktor-faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas
4.2.1 Menyenaraikan faktor-faktor yang mempengaruhi kadar tindakbalas (saiz bahan tindak
balas, kepekatan, suhu dan mangkin)
4.2.2 Menjalankan eksperimen untuk mengkaji faktor yang mempengaruhi kadar tindakbalas
seperti saiz bahan tindak balas, kepekatan, suhu dan mangkin.
4.2.3 Mengaplikasikan faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas dalam industri dan
kehidupan harian

Faktor-faktor Yang Mempengaruhi Kadar Tindak Balas

USC1112 10

Faktor-faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas:
• Saiz bahan tindak balas (mempengaruhi Jumlah luas permukaan bahan tindak balas/
isipadu) : semakin kecil saiz bahan, semakin besar JLP/I semakin tinggi kadar tindak
balas.
Bahan yang lebih kecil mempunyai JLP/I yang terdedah kpd tindak balas yg lebih besar.
Jadi peluang utk pelanggaran bertambah iaitu frekuensi pelanggaran bertambah. Hal ini
juga akan menambahkan bilangan perlanggaran dengan orientasi yang betul. Lantas,
frekuensi pelanggaran berkesan juga akan turut bertambah dan kadar tindak balas pun
bertambah.
► Apabila pepejal bertindak balas dengan cecair atau gas, saiz bahan tindak balas pepejal
akan memberi kesan kepada kadar tindak balas.

► Semakin kecil saiz bahan tindak balas, semakin besar jumlah luas permukaan yang
terdedah.

► Oleh itu, kadar tindak balas akan menjadi lebih tinggi.
■ Graf kadar tindak balas
► Graf berikut menunjukkan kesan luas permukaan bahan tindak balas terhadap kadar tindak

balas bagi tindak balas antara kalsium karbonat dan asid hidroklorik.