ข่า

ขำ่

ช่อื วิทยำศำสตร์ Alpinia galanga (L.) Willd.
จัดอยใู่ นวงศ์ ZINGIBERACEAE เชน่ เดียวกับ
กระชาย กระชายดา กระชายแดง กระวาน
กระวานเทศ ขงิ ขมน้ิ เร่ว เปราะป่า เปราะหอม
วา่ นนางคา และว่านรากราคะ

ขา่ เปน็ พืชท่ีมีลาตน้ อยู่ใต้ดนิ (เหง้า) และยงั ประกอบไปด้วย ใบ ดอก ผล และเมล็ด โดยจัดอยใู่ นตระกูลขิง
เป็นพชื สมุนไพรชนิดหนง่ึ ทีบ่ า้ นเราและอินโดนีเซียนยิ มนามาใช้ในการประกอบอาหารตา่ ง ๆ ใช้เปน็ เครือ่ งเทศเพอ่ื
ช่วยแต่งกล่นิ อาหาร ดบั กลน่ิ คาวของเนื้อสัตว์ต่าง ๆ ใช้เป็นส่วนผสมในเคร่อื งแกงหรอื น้าพรกิ ต่าง ๆ ใช้ปรงุ รส
ในอาหารตา่ ง ๆ อย่างต้มขา่ ต้มยา ผดั เผ็ด เปน็ ตน้ นอกจากนด้ี อกและลาต้นอ่อนยงั ใชร้ ับประทานเป็นผักสด
ไดอ้ ีกด้วย

ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์

ขา่ เปน็ ไม้ล้มลุก สงู 1.5-2 เมตรอยูเ่ หนือพื้นดิน เหง้ามีข้อและปลอ้ ง
ชดั เจน เนอ้ื ในสเี หลอื งและมีกลน่ิ หอมเฉพาะ ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปใบหอก รูปวงรี
หรือเกือบขอบขนาน กว้าง 7-9 ซม. ยาว 20-40 ซม. ดอก ชอ่ ออกทยี่ อด ดอก
ย่อยขนาดเล็ก กลบี ดอกสขี าว โคนตดิ กันเปน็ หลอดสนั้ ๆ ปลายแยกเปน็ 3 กลบี
กลีบใหญ่ท่สี ุดมีริ้วสีแดง ใบประดับรูปไข่ ผล เปน็ ผลแหง้ แตกได้ ทรงกลม

ประโยชน์และสรรพคณุ

ข่าเป็นพชื ทน่ี ามาใช้ประโยชน์ทางดา้ นอาหารมากมาย ใชใ้ ส่ในตม้ ข่า ตม้
ยา นา้ พรกิ แกงทุกชนิดใสข่ ่าเป็นสว่ นประกอบ ยกเวน้ แกงเหลอื งและแกงกอและ
ทางภาคใต้ทีไ่ ม่นิยมใสข่ ่า มบี ทบาทในการดบั กล่ินคาวของเน้อื และปลา

หนอ่ ขา่ ออ่ น เปน็ หน่อของข่าท่เี พ่งิ จะแทงยอดออกมาจากลาต้นใตด้ นิ ถา้ อายปุ ระมาณ 3 เดือนเรียกหน่อ
ขา่ ถ้าอายุ 6-8 เดอื นเรียกข่าอ่อน ถ้าอายุมากกวา่ 1 ปีจดั เปน็ ข่าแก่ ปริมาณน้ามันหอมระเหยประมาณ 3%
หน่อข่าอ่อนทง้ั สดและลวกใชจ้ ิ้มหลนและนา้ พริก นามายา[3]

ข่ายังมีฤทธิ์ทางยา เหง้าแก่แก้ปวดท้อง จุกเสยี ด แนน่ ทอ้ ง ดอกใช้ทาแก้กลากเกล้อื น ผลช่วยย่อยอาหาร
แกค้ ลืน่ เหียน อาเจียน ต้นแก่นาไปเคี่ยวกับน้ามันมะพร้าว ทาแกป้ วดเม่ือย เป็นตะคริว ใบมีรสเผ็ดรอ้ น แก้พยาธิ
สารสกดั จากข่ามีฤทธ์ิฆ่าเชอ้ื แบคทเี รีย นา้ มันหอมระเหยจากขา่ มีฤทธิ์ทาให้ไข่แมลงฝ่อ กาจัดเชอื้ ราบางชนดิ ได้

กศน.ตำบลบ่อสวก ศนู ยก์ ำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศึกษำตำมอธั ยำศัยอำเภอเมืองนำ่ น หนำ้ 1

ใชผ้ สมกบั สะเดาเพ่อื เพิม่ ประสิทธิภาพในการกาจัดแมลง ข่า ลดการบบี ตวั
ของลาไส้ ขับนา้ ดี ขบั ลม ลดการอักเสบ ยบั ย้ังแผลในกระเพาะอาหาร ฆ่าเชอ้ื
แบคทีเรีย ฆ่าเชอื้ ราใช้รกั ษากลากเกลื้อน

ใบ – ใช้สาหรบั แกโ้ รคกลากเกลอื้ น แก้ปวดเมอ่ื ยบรเิ วณขอ้ ต่าง ๆ
และช่วยในการฆ่าพยาธิ ให้รสเผ็ดรอ้ น

ดอก – ใช้สาหรับแกโ้ รคกลากเกลื้อน ใหร้ สเผ็ดร้อน
ผล – ชว่ ยแกอ้ าการปวดท้อง คล่ืนไสอ้ าเจียน แกบ้ ดิ หรอื ท้องอืด
ท้องเฟ้อ และช่วยใหก้ ระเพาะยอ่ ยอาหารไดด้ ีขนึ้ ใหร้ สเผ็ดร้อนฉนุ
หนอ่ – ชว่ ยในการบารงุ ธาตไุ ฟ และแก้ลมแน่นหน้าอก ให้รสเผด็
ร้อนหวาน
เหงำ้ – ใช้ตากบั มะขามเปียกและเกลือ
ใหส้ ตรรี บั ประทานหลงั คลอด ชว่ ยขับเลอื ดคาว
ปลา แก้อาการตกเลอื ด หรอื ขับรก นอกจากนี้ยัง
ช่วยแก้อาการปวดท้อง หรือจุกเสยี ดแนน่ ช่วย
ขบั ลมให้กระจาย แก้พษิ แกบ้ ิด แกอ้ าการฟกชา้
แก้ลมป่วง แก้สันนิบาตหนา้ เพลงิ และแก้โรค
กลากเกลื้อน ให้รสเผด็ ร้อนขม
ต้นแก่ – ใชต้ าผสมกบั นา้ มนั มะพรา้ ว ช่วยในการแก้อาการปวดเมื่อยตามกลา้ มเนื้อ ตา่ ง ๆ หรือขอ้ และ
แกต้ ะครวิ ใหร้ สเผ็ดร้อนซา่
รำก – ชว่ ยแกอ้ าการเหนบ็ ชา แกเ้ สมหะและโลหติ และช่วยขบั เลอื ดลมให้เดินสะดวก ให้รสเผ็ด
ร้อนปร่า

กศน.ตำบลบอ่ สวก ศนู ย์กำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศึกษำตำมอธั ยำศยั อำเภอเมืองนำ่ น หนำ้ 2