หน่วยที่ 3 ระบบต่อมไร้ท่อ

หน่วยการเรยี นรูท้ ่ี 3 ระบบตอ่ มไรท้ อ่ และฮอรโ์ มน

o ระบบต่อมไรท้ ่อและฮอรโ์ มน
o ต่อมไรท้ อ่ และฮอรโ์ มนท่เี กย่ี วขอ้ ง

ครูผูส้ อน นายพริ ยิ ะ วรรณไทย รหสั วชิ า ว 32244 รายวชิ า ชีววทิ ยา 4

1. ระบบตอ่ มไรท้ อ่ และฮอรโ์ มน

ระบบต่อมไรท้ ่อและฮอรโ์ มน

ระบบตอ่ มไรท้ อ่ เป็นระบบท่ผี ลติ สารท่เี รยี กว่า “ฮอรโ์ มน” (Hormone) เป็ น
ต่อมท่ีไม่มีท่อหรือรูเปิ ด จึงลาเลียงสารเหล่าน้ันไปตามกระแสเลือดเขา้ สู่อวยั วะ
เป้ าหมาย เพอ่ื ทาหนา้ ท่คี วบคมุ การทางานของระบบต่าง ๆ ในร่างกาย

ฮอรโ์ มน จะทางานโดยประสานกบั ระบบประสาท เราจึงเรียกระบบต่อมไร้
ท่อและระบบประสาทน้ีว่า “ระบบประสานงาน” ฮอรโ์ มนท่ีผลิตข้ึนจากต่อมไรท้ ่อ
จะตอ้ งมีปรมิ าณพอดีกบั ร่างกาย และมีฤทธ์ิมากพอท่ีจะทาใหเ้ กดิ พฤติกรรมต่าง ๆ
ในสง่ิ มชี ีวติ

ประเภทของตอ่ มไรท้ ่อ ตอ่ มไรท้ ่อในร่างกายของมนุษย์ สามารถ

ตอ่ มไพเนียล จาแนกตามความสาคญั ของฮอรโ์ มนท่ีต่อมสรา้ ง
สมองสว่ นไฮโปทาลามสั
ไดเ้ ป็น 2 ประเภท ไดแ้ ก่
ตอ่ มใตส้ มอง o ต่อมไรท้ อ่ ท่จี าเป็นต่อชีวติ (ขาดแลว้ ตาย)
ตอ่ มไทรอยด์
ต่อมพาราไทรอยด์ ไดแ้ ก่ต่อมพาราไทรอยด์ ต่อมหมวกไต
ต่อมไทมสั
ชน้ั นอก และไอสเ์ ลตของตบั ออ่ น
ตอ่ มหมวกไต o ต่อมไรท้ ่อท่ีไม่จาเป็ นต่อชีวิต (ขาดแลว้
ตบั ออ่ น
ไม่ตาย แต่แสดงลกั ษณะท่ผี ิดปกติ)
รงั ไข่ (หญงิ )

อณั ฑะ (ชาย)

การทางานของต่อมไรท้ ่อ

เน่ืองจากต่อมไรท้ ่อ ฮอรโ์ มน หลอดเลอื ด เซลลเ์ ป้ าหมาย
ไม่มีรูเปิ ดท่ีเป็ นทางออกของ เซลลห์ ลงั่
ฮอร์โมน จึงอาศัยการหลัง่
ฮอร์โมนน้ี ไปตามกระแส ฮอรโ์ มน เขา้ สู่
เลือดเขา้ สู่อวยั วะเป้ าหมายท่ี เซลลเ์ ป้ าหมาย
มีความจาเพาะต่อฮอรโ์ มน
ชนิดน้นั ๆ ฮอรโ์ มนเขา้ ไป
ยงั หลอดเลอื ด
เซลลเ์ ป้ าหมาย

2. ตอ่ มไรท้ อ่ และฮอรโ์ มนท่เี ก่ยี วขอ้ ง

1. ต่อมใตส้ มอง (Pituitary gland)

o เป็ นต่อมท่ีอยู่ใตส้ มอง แบ่งออกเป็ น
ต่อมใตส้ มองสว่ นหนา้ และสว่ นหลงั

o เป็ นศูนย์ควบคุมใหญ่ของร่างกาย
ทาหน้าท่ีสรา้ งฮอรโ์ มนหลายชนิ ดท่ี
ควบคุมการเจริญเติบโตและการ
ทางานของระบบในรา่ งกาย

o ควบคมุ การทางานของตอ่ มไรท้ ่ออน่ื ๆ

1. ตอ่ มใตส้ มอง (Pituitary gland)

1) ต่อมใตส้ มองสว่ นหนา้
ต่ อ ม ใ ต ้ส ม อ ง ส่ ว น

หน้ามีขนาดใหญ่กว่าต่อมใต้
สมองส่วนหลงั โดยมีเซลลท์ ่ี
ทาหนา้ ท่ใี นการสรา้ งฮอรโ์ มน
อยู่ จึงจดั เป็ นต่อมไร้ท่อท่ี
แท้จริง ซ่ึงจะทางานเม่ือ
ไดร้ บั การกระตุน้ จากสมอง
สว่ นไฮโปทาลามสั

1. ต่อมใตส้ มอง (Pituitary gland) ฟอลลเิ คลิ สตมิ วิ เลต่งิ ฮอรโ์ มน (FSH)
o ชาย:
1) ตอ่ มใตส้ มองสว่ นหนา้
กระตนุ้ การเจรญิ เตบิ โตของ
หลอดสรา้ งอสจุ ิ และกระตนุ้ การ
สรา้ งอสจุ ิ
o หญงิ :

กระตนุ้ การเจรญิ เตบิ โตของ
ฟอลลเิ คลิ ในรงั ไข่

1. ตอ่ มใตส้ มอง (Pituitary gland) ลทู นิ ไนซ่งิ ฮอรโ์ มน (LH)
o ชาย:
1) ต่อมใตส้ มองสว่ นหนา้
กระตนุ้ ใหเ้ ซลลใ์ นอณั ฑะเกดิ
การสรา้ ง เทสโทสเตอโรน
o หญงิ :

กระตนุ้ ใหไ้ ข่สกุ และกระตนุ้
การตกไข่

1. ต่อมใตส้ มอง (Pituitary gland) ไทรอยด์ สตมิ ิวเลต่งิ ฮอรโ์ มน (TSH)
o กระตนุ้ ใหต้ อ่ มไทรอยดม์ กี ารสรา้ ง
1) ตอ่ มใตส้ มองสว่ นหนา้
และหลงั่ ฮอรโ์ มน

อะดรโี นคอรต์ โิ คโทปิน (ATCH)
o กระตนุ้ การเจรญิ เตบิ โตของ

ร่างกาย
o กระตนุ้ ใหต้ อ่ มหมวกไตชน้ั นอก

มีการสรา้ งและหลงั่ ฮอรโ์ มน

1. ตอ่ มใตส้ มอง (Pituitary gland) โพรแลกตนิ (Prolactin)
o พบมากในหญงิ ตง้ั ครรภ์
1) ตอ่ มใตส้ มองสว่ นหนา้ o กระตนุ้ ใหต้ ่อมน้านมสรา้ งน้านม
o ยบั ยง้ั การตกไข่ในช่วงตง้ั ครรภ์

เมลาโนไซต์ สตมิ ิวเลต่งิ (MSH)
o กระตนุ้ การสรา้ งเมด็ สที ่ผี ิวหนงั
o หนา้ ท่อี น่ื ในมนุษย์ ยงั ไม่แน่ชดั

1. ต่อมใตส้ มอง (Pituitary gland) โกรทฮอรโ์ มน (GH)
o ควบคมุ การเจรญิ เตบิ โตของ
1) ต่อมใตส้ มองสว่ นหนา้
รา่ งกายใหเ้ ป็นปกติ
o กระตนุ้ การทางานของเซลลส์ รา้ ง

กระดูก ใหก้ ระดูกขยายและยดื

ยาวออก
o กระตนุ้ การเปลย่ี นไกลโคเจนใน

ตบั เป็นกลูโคส

1. ตอ่ มใตส้ มอง (Pituitary gland)

โกรทฮอรโ์ มน (GH)
o หากมีนอ้ ยหรอื ขาด GH

▪ เดก็ : เต้ยี แคระ
▪ ผูใ้ หญ่: น้าตาลใน

เลอื ดตา่ ผิวหนงั แหง้
o หากมมี ากเกนิ ไป

▪ เดก็ โรค: คนยกั ษ์
▪ ผูใ้ หญ่: กระดูกมือและ

ใหญ่ผดิ ปกติ

1. ต่อมใตส้ มอง (Pituitary gland)

2) ตอ่ มใตส้ มองสว่ นหลงั
ต่อมใต้สมองส่วนหลังมี

ขนาดเลก็ กว่าตอ่ มใตส้ มองสว่ นหนา้
โดยไม่ไดม้ ีเซลลท์ ่ีทาหน้าท่ีในการ
สรา้ งฮอรโ์ มน แต่มีปลายแอกซอน
ของเซลล์ประสาทท่ีอยู่ในสมอง
สว่ นไฮโปทาลามสั ย่นื เขา้ มาใน

1. ต่อมใตส้ มอง (Pituitary gland) แอนตไิ ดยูเรตกิ ฮอรโ์ มน (ADH)
o ควบคมุ การดูดกลบั ของน้าท่ที ่อ
2) ต่อมใตส้ มองสว่ นหลงั
หน่วยไต จะหลงั่ มากเม่อื ร่างกาย
ขาดน้า เครยี ด มคี วามดนั เลอื ดสูง

ออกซโี ทซิน (Oxytocin)
o กระตนุ้ ใหเ้ กดิ การหลงั่ น้านม
o กระตนุ้ ใหม้ ดลูกบบี ตวั ขณะกาลงั

คลอดลูก

2. ตอ่ มหมวกไต (Adrenal gland)

o เป็นต่อมท่อี ยู่เหนือไต
o แบ่งออกเป็น 2 ชน้ั

▪ ช้ันใน สรา้ งฮอรโ์ มนอะดรีนาลิน ซ่ึงกระตุ้น

รา่ งกายทกุ สว่ นใหเ้ ตรยี มพรอ้ ม หลอดเลอื ดทวั่ ไป

หดตวั และทาใหค้ วามดนั เลอื ดสูงข้ึน
▪ ชน้ั นอก สรา้ งฮอรโ์ มน

▪ คอลตซิ อล ควบคมุ การเผาผลาญอาหาร
▪ อลั โดสเตอโรน ควบคมุ สมดลุ น้าและสาร

อเิ ลก็ โทไลตใ์ นเลอื ด

3. ต่อมไทรอยด์ (Thyroid gland)

o เป็ นต่อมท่ีมีลกั ษณะเป็ นพูท่ีอยู่ติดกบั กล่องเสยี ง

และหลอดลม
o ทาหนา้ ท่หี ลงั่ ฮอรโ์ มน 2 ชนิด

▪ ไทรอกซิน (Thyroxin) ซ่งึ มีความสาคญั

ต่อการควบคมุ การเจรญิ เตบิ โตของ

รา่ งกายใหด้ าเนินไปไดอ้ ย่างเหมาะสม
▪ แคลซโิ ทนิน (Calcitonin) ทาหนา้ ท่ีลด

ระดบั แคลเซียมในเลอื ด โดยนาไปเกบ็

ไวท้ ่กี ระดูก

4. ตอ่ มพาราไทรอยด์ (Parathyroid gland)

o เป็ นต่อมขนาดเล็ก มี 2 คู่ อยู่ติดกบั ต่อม

ไทรอยดท์ างดา้ นหลงั
o ทาหนา้ ท่สี รา้ ง ฮอรโ์ มนพาราไทรอยด์

▪ เพ่มิ ระดบั แคลเซียมในเลอื ด โดย

สลายแคลเซียมท่เี กบ็ ไวใ้ นกระดูก

ออกมาใช้
▪ รกั ษาความเป็ นกรดเป็ นด่างใน

รา่ งกายใหอ้ ยู่ในระดบั ท่เี หมาะสม

การทางานรว่ มกนั ของ ระดบั แคลเซยี ม ตอ่ มไทรอยดส์ รา้ ง ระดบั แคลเซยี ม
แคลซิโทนิน กบั สูงกวา่ จุดสมดลุ แคลซิโทนิน ในเลอื ดลดตา่ ลง

พราราไทรอยด์ ฮอรโ์ มน ระดบั แคลเซียม สมดลุ แคลเซยี มในเลอื ด ระดบั แคลเซยี ม
ในเลอื ดเพม่ิ ตา่ กว่าจุดสมดลุ
สูงข้ึน ตอ่ มพาราไทรอยด์
สรา้ งพาราไทรอยด์

ฮอรโ์ มน

5. ไอสเ์ ลตออฟลงั เกอรฮ์ นั ส์ (Islets of langerhans)

o เป็นโครงสรา้ งท่อี ยูใ่ นตบั ออ่ น
o มเี ซลล์ 2 ชนิด ทาหนา้ ท่สี รา้ งฮอรโ์ มน

▪ Alpha cell สรา้ งฮอรโ์ มน

กลคู ากอน (Glucagon) ทาหนา้ ท่ี

เพ่มิ ระดบั น้าตาลในเลอื ด
▪ Beta cell สรา้ งฮอรโ์ มนอนิ ซูลนิ

(Insulin) ทาหนา้ ท่ลี ดระดบั

น้าตาลในเลอื ด

การทางานร่วมกนั กนั
ของ กลูคากอน กบั

อนิ ซูลนิ

6. รงั ไข่ (Ovary)

o ทาหน้าท่ีผลิตไข่และสรา้ งฮอรโ์ มนเพศ

คือ
▪ ฮอรโ์ มนเอสโทรเจน (Estrogen)

เป็นฮอรโ์ มนท่คี วบคมุ เก่ยี วกบั

ลกั ษณะชน้ั ท่สี องของเพศ
▪ ฮอรโ์ มนโพรเจสเทอโรน

(Progesterone) กระตนุ้ ใหผ้ นงั

มดลกู หนาตวั รองรบั การฝงั ตวั

ของไข่

7. อณั ฑะ (Testis)

o ทาหน้าท่ีสรา้ งตวั อสุจิและสรา้ ง
ฮอรโ์ มนเพศชาย คือ ฮอรโ์ มน
เทสโทสเตอโรน (Testosterone)
ท า ห น้ า ท่ี ค ว บ คุ ม ก า ร เ จ ริ ญ ข อ ง
อวยั วะสืบพนั ธุเ์ พศชาย และการ
แสดงลักษณะข้ันท่ีสองต่าง ๆ
ของเพศชาย

8. ต่อมไทมสั (Thymus gland)

o เป็ นต่อมท่มี ีรูปรา่ งคลา้ ยพรี ะมิดแบนทางขา้ ง
มี 2 กลีบขนาดและรูปร่างแตกต่างกนั ไป
ตามอายุ

o มีขนาดใหญ่ในทารกแรกเกิด และจะเล็กลง
เม่ือเร่มิ เขา้ สูว่ ยั ผูใ้ หญ่

o ทาหนา้ สรา้ ง ฮอรโ์ มนไทโมซิน (Thymosin)
กระตนุ้ การแบง่ ตวั ของเซลลเ์ ม็ดเลอื ดขาว