การสื่อสารของมนุษย์

๑หน่วยการเรียนรู้ท่ี การฟังและการดูส่ือ

• การรับสารเป็ นกระบวนการหน่ึงของการ
สื่ อ ส า ร เ พ่ื อ ใ ห้ผู้รั บ ส า ร รั บ รู้ ค ว า ม ต้ อ ง ก า ร
อารมณ์ ความรู้สึกนึกคิดของผสู้ ่งสาร

• การรับสารปรากฏในหลายลักษณะผ่านการ
มองดว้ ยสายตา การไดย้ ินเสียงพูด การสูดดม
การสมั ผสั

• ความเจริญกา้ วหนา้ ของเทคโนโลยี ทาให้ผรู้ ับ
สารมีโอกาส และช่องทางในการเขา้ ถึงขอ้ มูล
มากยง่ิ ข้ึน

• ผรู้ ับสารจึงตอ้ งใชท้ กั ษะการรับสารท้งั การอ่าน
การฟัง การดู ร่วมกนั รับสารอย่างระมดั ระวงั
เพอ่ื ไม่ใหต้ กเป็นเหยอื่ ของกระบวนการสื่อสาร

๑ การสื่อสารของมนุษย์

การอยู่ร่วมกนั เป็ นกลุ่มสังคม ไม่ว่าสังคมของมนุษยห์ รือสัตว์จาเป็ นต้องมีการ
สื่อสารเพ่ือสร้างความเขา้ ใจอนั ดี ถูกตอ้ งตรงกนั ระหว่างสมาชิก การสื่อสารจึงเป็ นเครื่องมือ
สาคญั ท่ีทาใหแ้ ต่ละสงั คมดาเนินกิจกรรมต่างๆไดอ้ ยา่ งราบรื่น

ธรรมชาตกิ ารส่ือสารของมนุษย์

• การสื่อสารเป็ นกระบวนการถ่ายทอดสารจากผูส้ ่งสารไปยงั ผูร้ ับสาร ผ่านสื่อ
ประเภทต่างๆ

• การสื่อสารอาจเกิดข้ึนโดยสญั ชาตญาณ หรืออาจส่ือสารดว้ ยระบบสญั ลกั ษณ์

• การสื่อสารดว้ ยสัญชาตญาณ เป็ นการส่ือสารท่ีเป็ นไปโดยอตั โนมตั ิ เช่น การหาว
การหัวเราะ การสะดุง้ ตกใจ การขู่ของสัตว์ ดงั น้นั การส่ือสารดว้ ยสัญชาตญาณจึง
เกิดข้ึนไดท้ ้งั กบั มนุษยแ์ ละสตั ว์

• การส่ือดว้ ยระบบสัญลกั ษณ์เกิดข้ึนเฉพาะสังคมมนุษยเ์ ท่าน้ัน เนื่องจากมีกลไกท่ี
ซบั ซอ้ น ซ่ึงไดร้ ับการปรับปรุง เปล่ียนแปลงมาอยา่ งต่อเนื่องเพ่ือใหเ้ หมาะสม และ
ตกลงใจท่ีจะใชร้ ่วมกนั เช่น ภาษาพดู ภาษาเขียน เป็นตน้

๑ การสื่อสารของมนุษย์ (ต่อ)

การส่ือสารของมนุษยม์ ีลกั ษณะเป็ นกระบวนการ คือ มีจุดเร่ิมตน้ และปลายทาง มี
องคป์ ระกอบส่วนต่างๆ ท่ีทาใหก้ ระบวนการน้ีเกิดข้ึนได้ และเป็นกลไกสาคญั ในการขบั เคลื่อน
สงั คม

องค์ประกอบของการส่ือสาร

ผ้สู ่งสาร เป็นผเู้ ริ่มตน้ กระบวนการสื่อสาร มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี

• เป็นผใู้ หข้ อ้ มูลแสดงความคิดเห็นไปยงั ผรู้ ับสาร

• การสื่อสารดว้ ยวจั นภาษา ผสู้ ่งสาร คือ ผเู้ ขียน หรือผพู้ ดู

• การสื่อสารดว้ ยอวจั นภาษา ผสู้ ่งสาร คือ ผแู้ สดงอากปั กิริยา

• ผูส้ ่งสารเป็ นผูม้ ีบทบาทสาคัญในกระบวนการส่ือสาร เพราะเป็ นผูก้ าหนด
จุดประสงคก์ ารส่ือสาร

• เจตนาของผสู้ ่งสาร อาจเป็นไดท้ ้งั แจง้ ใหท้ ราบ ถามใหต้ อบ บอกใหท้ า โนม้ นา้ ว
ใจใหก้ ระทา หรือเลิกกระทาบางส่ิงบางอยา่ ง

๑ การส่ือสารของมนุษย์ (ต่อ)

องค์ประกอบของการสื่อสาร

สาร คือ ถอ้ ยคา หรือขอ้ ความที่เป็นเร่ืองราว มีความหมาย แสดงออกมาโดยใชภ้ าษา หรือ
สญั ลกั ษณ์เป็นสื่อ ซ่ึงขอ้ ความที่ถูกส่งออกไปน้นั ยอ่ มประกอบดว้ ยใจความและเจตนา

สื่อ คือ ส่ิงซ่ึงทาหนา้ ที่นาสารจากผูส้ ่งสารไปยงั ผรู้ ับสาร เป็นตวั กลางสาคญั ใหผ้ สู้ ่งสาร
และผรู้ ับสารติดต่อสื่อสารระหวา่ งกนั ได้

ผ้รู ับสาร เป็นผเู้ ริ่มตน้ กระบวนการสื่อสาร มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี

• เป็นผรู้ ับขอ้ มูล ความคิด ความรู้สึกที่ผสู้ ่งสารส่งมา
• ผรู้ ับสารอาจจะรับสารโดยต้งั ใจหรือไม่กไ็ ด้

• การส่ือสารดว้ ยวจั นภาษา ผรู้ ับสาร คือ ผอู้ ่าน หรือผฟู้ ัง

• สื่อสารดว้ ยอวจั นภาษา ผรู้ ับสาร คือ ผรู้ ับรู้อากปั กิริยา

• ผู้รับสารสามารถเปลี่ยนบทบาทของตนได้ ในกรณีที่ผู้รับสารมีปฏิกิริ ยา
ตอบสนองผสู้ ่งสารคนแรก

๑ การส่ือสารของมนุษย์ (ต่อ)

องค์ประกอบของการส่ือสาร

ปฏิกิริยาโต้ตอบ เป็นข้นั ตอนสุดทา้ ยในกระบวนการสื่อสารของมนุษย์ มีลกั ษณะเฉพาะ
ดงั น้ี

• ปฏิกิริยาโตต้ อบ จะเกิดข้ึนในกระบวนการส่ือสารแบบยอ้ นกลบั

• การสื่อสารของมนุษยแ์ ต่ละคร้ังจะเกิดปฏิกิริยาโต้ตอบหรือไม่ก็ได้ข้ึนอยู่กับ
เจตนาของผรู้ ับสาร

• เป็ นองค์ประกอบสาคญั ของการส่ือสาร เพราะจะทาให้ผูส้ ่งสารทราบว่าการ
สื่อสารของตนประสบผลสาเร็จหรือไม่

ในกระบวนการสื่อสาร สิ่งจาเป็ นข้นั พ้ืนฐานท่ีจะช่วยให้ผูส้ ่งสาร และผูร้ ับสารสามารถ
ส่ือสารกนั ได้ เกิดความเขา้ ใจท่ีถูกตอ้ งตรงกนั คือ ทกั ษะในการส่ือสาร

ทศิ ทางการส่ือสารของมนุษย์

การสื่อสารทศิ ทางเดยี ว มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี

๑ การสื่อสารของมนุษย์ (ต่อ)

ทศิ ทางการส่ือสารของมนุษย์

• เป็ นการสื่อสารจากผูส้ ่งสารไปยงั ผูร้ ับสารโดยใช้ส่ือใดส่ือหน่ึง หรือหลายส่ือ
ประกอบกนั

• เป็นการส่ือสารท่ีไม่มีปฏิกิริยาตอบสนองจากผรู้ ับสาร

• เป็ นการส่ือสารจากผูส้ ่งสารไปยงั ผูร้ ับสารโดยใชส้ ่ือใดส่ือหน่ึง หรือหลายส่ือ
ประกอบกนั

• ผูส้ ่งสารจะไม่สามารถทราบไดว้ ่าการสื่อสารของตนประสบผลสาเร็จตรงตาม
เจตนาหรือไม่

การสื่อสารสองทศิ ทาง มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี

• เป็ นการส่ือสารจากผู้ส่งสารไปยงั ผู้รับสารโดยใช้ส่ือใดส่ือหน่ึง หรือหลายสื่อ
ประกอบกนั

• เมื่อส่งสารออกไปแลว้ จะมีปฏิกิริยา หรือผลสะทอ้ นกลบั จากผรู้ ับสาร

๑ การสื่อสารของมนุษย์ (ต่อ)

ทศิ ทางการสื่อสารของมนุษย์

การสื่อสารสองทศิ ทาง มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี

• ผสู้ ่งสารจะทราบไดท้ นั ทีวา่ การสื่อสารของตนประสบผลสาเร็จตรงตามเจตนาหรือไม่

วตั ถุประสงค์การรับสารของมนุษย์

การรับสารเพอ่ื ความเข้าใจ มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี
• ผูร้ ับสารต้งั วตั ถุประสงค์เพ่ือให้ตนเองเกิดความรู้ ความเขา้ ใจในเรื่องใดเรื่องหน่ึง

หลงั จากรับสาร ไม่วา่ ดว้ ยวธิ ีการอ่าน หรือการฟัง และดู
• หากผรู้ ับสารไม่เขา้ ใจ หรือเขา้ ใจสารคลาดเคลื่อน เท่ากบั วา่ การรับสารในคร้ังน้นั เกิด

ความผดิ พลาด
• ผรู้ ับสารตอ้ งสามารถแยกแยะใจความสาคญั ของสาร จากรายละเอียดปลีกยอ่ ยได้

๑ การส่ือสารของมนุษย์ (ต่อ)

วตั ถุประสงค์การรับสารของมนุษย์

การรับสารเพอื่ การวิเคราะห์ มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี
• ผูร้ ับสารต้องรู้จักการวิเคราะห์สารท่ีได้รับว่ามีความถูกต้อง น่าเชื่อถือ มีความ

สมเหตุสมผล เป็นไปไดม้ ากนอ้ ยเพยี งใด

• ผรู้ ับสารตอ้ งแยกแยะ เพ่ือระบุว่าส่วนใดเป็ นขอ้ เท็จจริง ส่วนใดเป็นขอ้ คิดเห็น ผูส้ ่ง
สารมีเจตนาอยา่ งไร ตรงไปตรงมา หรือแอบแฝง

• หากผูร้ ับสารสามารถวิเคราะห์สารที่รับมาได้อย่างรอบด้าน พิสูจน์ได้ถึงความ
น่าเช่ือถือ ก็จะทาให้ตดั สินใจนาสารท่ีได้รับไปใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อการดาเนิน
ชีวติ ประจาวนั

การรับสารเพอื่ ความบันเทงิ และจรรโลงใจ มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี

• เป็นการรับสาร ท่ีผรู้ ับแสวงหาความสุข ความเพลิดเพลิน เกิดอารมณ์ความรู้สึก คลอ้ ย
ตามไปกบั เน้ือเรื่องและภาษา

๑ การสื่อสารของมนุษย์ (ต่อ)

การรับสารเพอื่ ความบันเทงิ และจรรโลงใจ มีลกั ษณะเฉพาะ ดงั น้ี
• การรับสารเพ่ือความเพลิดเพลิน เช่น การฟังเพลง การชมละคร ภาพยนตร์ หรือการ

อ่านงานบนั เทิงคดีต่างๆ
• การรับสารเพ่อื ความบนั เทิง เอ้ือประโยชนใ์ หแ้ ก่จิตใจ คลายเครียด

• การรับสารเพ่ือความเพลิดเพลินในบางคร้ังอาจไดข้ อ้ คิดในการดาเนินชีวิต และช่วย
ยกระดบั จิตใจ

กระบวนการส่ือสารของมนุษยใ์ นแต่ละคร้ัง ไม่ไดร้ าบร่ืน หรือประสบความสาเร็จตรง
ตามเจตนาเสมอไป เพราะการสื่อสารของมนุษยม์ ีลกั ษณะเป็ นกระบวนการ เป็ นข้นั ตอน และมี
องคป์ ระกอบหลากหลาย ดงั น้นั ยอ่ มเกิดอุปสรรคข้ึนได้

อปุ สรรคของการสื่อสาร

อปุ สรรคทผี่ ้สู ่งสาร มีลกั ษณะต่างๆ ดงั น้ี
• ผสู้ ่งสารขาดความรู้ ประสบการณ์ ความสนใจ หรือมีอคติต่อผรู้ ับสาร

๑ การสื่อสารของมนุษย์ (ต่อ)

อปุ สรรคของการสื่อสาร

อปุ สรรคทผี่ ้สู ่งสาร มีลกั ษณะต่างๆ ดงั น้ี
• ผสู้ ่งสารขาดความรู้ ประสบการณ์ ความสนใจ หรือมีอคติต่อผรู้ ับสาร
• ผสู้ ่งสารขาดการเตรียมตวั หาขอ้ มูล และขาดทกั ษะในการจดั ระบบความคิด
• ผสู้ ่งสารไม่มีทกั ษะการรับสาร เพ่อื ถ่ายทอดสารที่รับมาอีกทอดหน่ึง

อปุ สรรคทสี่ าร มีลกั ษณะต่างๆ ดงั น้ี

• สารยากเกินไป มีความซบั ซอ้ นเกินกวา่ ท่ีผรู้ ับสารจะทาความเขา้ ใจ
• สารมีความเยนิ่ เยอ้ ไม่แปลกใหม่ในความรู้สึกของผรู้ ับสาร
• สารขดั ต่อความเช่ือ ค่านิยมส่วนตวั ของผรู้ ับสาร

๑ การสื่อสารของมนุษย์ (ต่อ)

อปุ สรรคของการส่ือสาร

อุปสรรคทส่ี ่ือ มีลกั ษณะต่างๆ ดงั น้ี
• ส่ือถูกรบกวน เช่น ครูสอนหนังสือในช้นั เรียน แลว้ มีนักเรียนกลุ่มหน่ึงส่งเสียงดงั

เพอ่ื นนกั เรียนที่นง่ั อยขู่ า้ งๆ จึงไดย้ นิ เสียงของครูไม่ชดั เจน

• สื่อชารุด บกพร่อง เป็นเหตุใหผ้ รู้ ับสารไม่ไดร้ ับ หรือรับสารผดิ พลาด

อุปสรรคทผ่ี ้รู ับสาร มีลกั ษณะต่างๆ ดงั น้ี

• ผรู้ ับสารมีอคติต่อผสู้ ่งสาร หรือต่อสาร จึงไม่สนใจ หรือไม่ใส่ใจท่ีจะรับสาร
• ผรู้ ับสารมีความคิดเห็นแตกต่างไปจากผสู้ ่งสาร
• ผรู้ ับสารขาดทกั ษะการรับสาร เช่น การอ่าน การฟัง การสังเกต ไม่สามารถแปลความ

ตีความ เพอ่ื เขา้ ใจเจตนาของผสู้ ่งสารได้

๑ การส่ือสารของมนุษย์ (ต่อ)

ในชีวติ ประจาวนั ของมนุษย์ มีสารต่างๆ อยา่ งหลากหลาย ซ่ึงผรู้ ับสารอาจเป็นผเู้ ลือกรับ
ดว้ ยตนเองโดยมีวตั ถุประสงคอ์ ยา่ งใดอยา่ งหน่ึง หรือท้งั หมดประกอบกนั แต่ในบางคร้ังการรับสาร
ของมนุษยก์ เ็ กิดข้ึนจากความบงั เอิญ

ประเภทของทกั ษะการสื่อสาร

ทักษะเพ่ือการส่งสาร ไดแ้ ก่ การพูด และการเขียน โดยผูพ้ ูด จะตอ้ งพูดให้ผูฟ้ ังเขา้ ใจ
ชดั เจน ไม่พดู กากวม ส่วนการเป็นผสู้ ่งสารในสถานภาพของผเู้ ขียน จะตอ้ งเขียนใหถ้ ูกตอ้ ง ใชภ้ าษา
ที่เขา้ ใจง่าย เหมาะสมกบั กาลเทศะและบุคคล

ทกั ษะเพอ่ื การรับสาร ไดแ้ ก่ การอ่าน การฟังและดู โดยผฟู้ ังจะตอ้ งต้งั ใจฟัง มีสมาธิขณะ
ฟัง เพื่อให้ตนเองสามารถจบั ใจความสาคญั ของเร่ืองใด ส่วนการรับสารในสถานภาพของผูอ้ ่าน
ผรู้ ับสารจะตอ้ งอ่านใหถ้ ูกตอ้ งตามอกั ขรวธิ ี สามารถแปลความ ตีความ ขยายความ เขา้ ใจเจตนาของ
ผเู้ ขียนได้

๑ การส่ือสารของมนุษย์ (ต่อ)

กระบวนการส่ือสารของมนุษยจ์ ะประสบผลสาเร็จ คือ สร้างความเขา้ ใจที่ถูกตอ้ งตรงกนั
ระหวา่ งคู่ส่ือสารได้ ข้ึนอยกู่ บั ปัจจยั หลายประการ

ปัจจยั ที่ส่งผลต่อความสาเร็จของกระบวนการส่ือสาร

• สารที่ผอู้ ่าน ผฟู้ ัง และผดู้ ู จะเห็นหรือไดย้ นิ ตอ้ งเขา้ ใจง่าย มีเน้ือหาเหมาะสม จดั ลาดบั
ความไดด้ ี และต่อเนื่อง

• ผู้ส่งสารต้องเป็ นผูม้ ีความสามารถในการจัดระเบียบความคิดอธิบายความคิด
ความรู้สึกของตนใหผ้ อู้ ื่นทราบได้

• ผสู้ ่งสารที่ดีจาเป็นตอ้ งเป็นผรู้ ับสารที่ดีมาก่อน

• ผรู้ ับสารตอ้ งมีความถนดั ความชานาญในการทาความเขา้ ใจแปลความ ตีความสาร

• ผรู้ ับสารยงั ตอ้ งมีความชานาญในการส่งสารท่ีตนรับมาไดอ้ ย่างมีประสิทธิภาพ เช่น
การอ่านหนงั สือจนเขา้ ใจความหมายเป็นอยา่ งดี แลว้ สามารถถ่ายทอดใหผ้ ูอ้ ่ืนฟังได้
โดยทาใหเ้ ขา้ ใจง่ายข้ึน

๑ การสื่อสารของมนุษย์ (ต่อ)

กระบวนการส่ือสารของมนุษยจ์ ะประสบผลสาเร็จ คือ สร้างความเขา้ ใจที่ถูกตอ้ งตรงกนั
ระหวา่ งคู่สื่อสารได้ ข้ึนอยกู่ บั ปัจจยั หลายประการ

ปัจจัยท่สี ่งผลต่อความสาเร็จของกระบวนการสื่อสาร

• ภาษาตอ้ งมีความเหมาะสมกบั ผูร้ ับสาร โดยผสู้ ่งสารจะตอ้ งรู้ขอ้ มูลพ้ืนฐานของกลุ่ม
ผรู้ ับสารที่เป็นกลุ่มเป้าหมาย ไดแ้ ก่ เพศ อายุ ระดบั การศึกษา อาชีพ ทศั นคติ ค่านิยม

• ผสู้ ่งสารตอ้ งเลือกใชภ้ าษาใหเ้ หมาะสมกบั ประเภทของส่ือที่เลือกใช้

กระบวนการส่ือสารของมนุษยจ์ ะประสบความสาเร็จได้ จาเป็นตอ้ งอาศยั องคป์ ระกอบ
หลายๆ ส่วนประกอบกนั “สาร” ที่มนุษยส์ ่งถึงกนั คือ ความคิดที่ “ผสู้ ่งสาร” กลนั่ กรองออกมาเป็น
เรื่องราว แต่สาร หรือความคิดจะไม่สามารถถ่ายทอดไดถ้ า้ ไม่มีภาษา ภาษาจึงเป็น “สื่อ” ใหส้ ารเกาะ
เก่ียวไปยงั “ผรู้ ับสาร” ใหเ้ กิดความเขา้ ใจ หรือมี “ปฏิกิริยาตอบกลบั ”

ผรู้ ับสารจาเป็นตอ้ งมีทกั ษะ หรือความสามารถในการรับสาร ซ่ึงอาจเป็นการอ่าน การฟัง
การดู หรือแมก้ ระทง่ั การสงั เกต ซ่ึงจาเป็นจะตอ้ งมีหลกั หรือแนวทางปฏิบตั ิเพอื่ ใหก้ ารรับสารในแต่
ละคร้ังเกิดประโยชนส์ ูงสุด