1 อิเหนา

ทีมอิเหนา ทีมวหิ ยาสะกา

ทา้ วดาหาใหเ้ มืองพี่นอ้ ง ระตูปะหมันและระตูปาหยงั มาชว่ ยศกึ
เมอื งหมันหยา และเมอื งจรกามาชว่ ย
ทัพหลวง
ทัพหลวง อิเหนา
ทัพหนา้ สงั คามาระตา ทา้ วกะหมังกุหนิง
วิหยาสะกาทัพหน้า
ปีกขวา กะหรดั ตะปาตี
กองหลงั สหุ รานากง ระตูปะหมนั ปกี ซ้าย
กองหลงั ระเด่นดาหยน ระตปู าหยงั ปกี ซ้าย-ขวา
ตามะหงง กองหลงั
ครุฑนาม
นาคนาม

เม่อื วหิ ยาสะกาและสงั คามาระตา
เผชญิ หน้ากัน วหิ ยาสะกาเหนบ็ แนม
สงั คามาระตาว่าไมไ่ ดอ้ ยใู่ นวงศเ์ ทวา
แลว้ มาเก่ยี วขอ้ งได้อย่างไร

สงั คามาระตาจงึ ตอบไปวา่ ...
จึงรอ้ งวา่ เหวยไพริน

ลมลิน้ หยาบคายนักหนา
มาถามไถ่ไลเ่ อากจิ จา
คือจะปรารถนาส่งิ ใด
สุดแต่วา่ จติ พิศวาส
ก็นบั เป็นวงศ์ญาติกนั ได้
อยา่ ชักเจรจาใหช้ า้ ไป
จะชิงชยั ให้เห็นฝีมือกัน

หลงั จากทาการส้รู บกนั ด้วยทวน สงั คามาระตาชนะ
ทา้ วกะหมงั กุหนงิ เหน็ บตุ รชายส้ินชพี ก็กร้ิวมาก
รีบควบมา้ ตามมาแกแ้ ค้น แต่อเิ หนาเข้ามาสกัดไว้

อเิ หนาเห็นว่าอาจจะสเู้ พลงทวนไมไ่ ด้ จึงท้าใช้กริชสกู้ นั
แม้ทา้ วกะหมังกหุ นงิ จะมีความชานาญในการใช้อาวธุ
มากกว่า แต่อเิ หนามีความชานาญในพน้ื ที่มากกวา่ จึงทาให้
สามารถฆา่ ทา้ วกะหมงั กหุ นิงได้ และชนะศกึ ในคร้งั นี้



ทบทวนเหตกุ ารณ์ อิเหนา ตอน ศึกกะหมังกหุ นิง

ทา้ วกะหมงั กุหนิงส่งทูตไปส่ขู อบุษบา
แตไ่ ด้รบั การปฏิเสธจากทา้ วดาหา

ท้าวกะหมังกุหนิงปราศรัยกบั ระตูปาหยังและระตปู ระหมัน
เรือ่ งยกทัพไปตีกรุงดาหา

ฝ่ายทา้ วดาหาได้ขอความช่วยเหลือไปยังท้าวกเุ รปนั
และท้าวกาหลัง และทา้ วสงิ หาส่าหรี

ทบทวนเหตกุ ารณ์ อิเหนา ตอน ศึกกะหมังกหุ นิง

ทา้ วกุเรปนั สง่ ราชสารฉบบั หนึ่งสง่ ให้อิเหนา
อกี ฉบบั สง่ ไปให้ระตหู มันหยา โดยตาหนินางจินตะหราว่าเปน็ ต้นเหตุที่ทาให้

เกิดศกึ ครัง้ นี้ ระตูหมันหยารูส้ ึกผิดจึงเร่งให้อเิ หนายกทพั ไปเมอื งดาหา

ท้าวกาหลังใหต้ ามะหงงกบั ดะหมังคมุ ทัพมาชว่ ย
ท้าวสงิ หดั ส่าหรสี ง่ สหุ รานากงผเู้ ป็นโอรสมาชว่ ยรบ

คร้ันทงั้ สองฝา่ ยเผชญิ หนา้ กนั
สงั คามาระตาต่อสกู้ บั วิหยาสะกาและสังหารวิหยาสะกาได้

ทบทวนเหตุการณ์ อเิ หนา ตอน ศกึ กะหมังกหุ นงิ

ทา้ วกะหมังกหุ นิงเหน็ บุตรชายถูกสังหารตกจากม้ากโ็ กรธ
ขบั ม้าไลล่ ่าสงั คามาระตา อิเหนาจึงเขา้ สกัดและตอ่ สู้

ในทสี่ ดุ อเิ หนาจึงใชก้ รชิ สังหารทา้ วกะหมังกุหนิงได้
ทัพฝ่ายท้าวกะหมังกุหนิงจึงเป็นฝา่ ยพา่ ยแพไ้ ป

การวเิ คราะห์คุณค่า
ของวรรณคดี

การวิเคราะหว์ รรณคดี

ดา้ นเน้ือหา ด้านวรรณศิลป์ ดา้ นสังคม

แนวความคิด ความไพเราะของ การสะท้อนใหเ้ หน็
และกลวธิ ีนาเสนอ บทประพนั ธ์ สภาพของสังคม

ความงามของถอ้ ยคา ในสมัยนั้น
และภาษาที่ผแู้ ต่ง

เลือกใช้

ปมขัดแย้งของเร่อื ง

- ปมแรก คือ ท้าวกเุ รปันใหอ้ เิ หนาอภิเษกกบั บษุ บา
แตอ่ ิเหนาหลงรกั จนิ ตะหรา

- ปมท่ีสอง คอื ท้าวดาหาเคืองอเิ หนา ยกบษุ บาใหจ้ รกา

- ปมท่ีสาม คือ ท้าวกะหมังกหุ นงิ มาสขู่ อบุษบาให้วิหยาสะกา
แต่ทา้ วดาหายกให้จรกาไปแล้ว ***

คณุ ค่าดา้ นเน้ือหา

1. แนวคดิ

- แสดงให้เห็นถึงความรักของพ่อที่มีต่อลูก รักและตามใจทุกอย่าง
แมก้ ระทง่ั ตวั ตายกย็ อม

แม้วิหยาสะกามอดมว้ ย พก่ี ค็ งตายด้วยโอรสา
ไหนไหนจะตายวายชวี า ถงึ เร็วถึงชา้ กเ็ หมอื นกนั
ผิดกท็ าสงครามดตู ามที เคราะหด์ ีกจ็ ะไดด้ ังใฝฝ่ นั
พดี่ งั พฤกษาพนาวนั จะอาสัญเพราะลูกเหมอื นกลา่ วมา

คุณคา่ ดา้ นเนอ้ื หา

๒. ฉาก

ในเรื่อปรากฏฉากรบทชี่ ัดเจน มีการต้ังคา่ ย การใชอ้ าวธุ และการตอ่ สู้
ของตัวละครสาคัญ

ตา่ งมฝี มี อื อ้ือองึ วางวิง่ เขา้ ถงึ อาวุธสน้ั
ดาบสองมอื โถมทะลวงฟนั เหล่ากริชตดิ พันประจัญรบ
ทหารหอกกลอกลบั สปั ระยุทธ์ิ ป้องปดั อาวธุ ไมห่ ลีกหลบ
พวกพลพาชตี กี ระทบ ราทวนสวนประจบโถมแทง

คณุ ค่าดา้ นเนอื้ หา

๓. ตวั ละคร ระเด่นมนตรใี จหาญ
เจา้ จะต้านต่อฤทธ์กิ ต็ ามใจ
เมอ่ื นนั้ เพลงกระบีย่ งั หาชานาญไม่
จงึ ตอบอนุชาชัยชาญ เห็นจะมีชัยแกไ่ พรี
แตอ่ ย่าลงจากพาชี
เพลงทวนสนั ทัดจัดเจนใจ

อเิ หนา เชยี่ วชาญการรบ รอบคอบ

ตวั ละคร คุณค่าดา้ นเนื้อหา

นางนวลจบั นางนวลนอน
เหมือนพ่ีแนบนวลสมรจินตะหรา
จากพรากจบั จากจานรรจา
เหมือนจากนางสการะวาตี

อิเหนา อารมณ์อ่อนไหว

คณุ คา่ ดา้ นเนอื้ หา

ตวั ละคร

เม่ือน้ัน โฉมยงองคร์ ะเด่นจินตะหรา
ค้อนไม่ใหแ้ ลดูสารา กัลยาค่งั แค้นแน่นใจ
แล้ววา่ อนจิ จาความรัก พ่งึ ประจักษ์ด่ังสายน้าไหล
ตง้ั แต่จะเชยี่ วเป็นเกลียวไป ทไี่ หลเลยจะไหลคนื มา

จินตะหราวาตี เจ้าอารมณ์ เอาแตใ่ จ ช่างพดู

คุณคา่ ดา้ นเนื้อหา

ตวั ละคร

เมื่อนั้น วหิ ยาสะกาใจกล้า
ไดฟ้ ังคั่งแค้นแทนบดิ า จงึ ร้องตอบวาจาวา่ ไป
ดกู อ่ นอริราชไพรี อยา่ พาทลี บหลูท่ า่ นผใู้ หญ่
โอหงั บงั อาจประมาทใคร จะนบนอบยอมไหว้อย่าพงึ นกึ

วหิ ยาสะกา ใจร้อน เคียดแค้น

คุณคา่ ดา้ นเนื้อหา

ตวั ละคร
แมน้ วหิ ยาสะกามอดม้วย พก่ี ค็ งตายดว้ ยโอรสา

ไหนไหนในจะตายวายชวี า ถึงเร็วถงึ ชา้ ก็เหมอื นกนั

ทา้ วกะหมงั กหุ นิง รกั ลกู มาก

คุณค่าวรรณศลิ ป์

1. กวโี วหาร เสาวรจนยี ์ นารีปราโมทย์
พิโรธวาทงั สัลลาปงั คพสิ ยั

2. โวหารภาพพจน์ อุปมา อุปลกั ษณ์ สทั พจน์
อติพจน์ บคุ ลาธิษฐาน

3. การเล่นเสียง เลน่ เสียงสระ เลน่ เสยี งพยญั ชนะ

4. การเลน่ คา คาพ้องรูป คาพอ้ งเสยี ง คาพอ้ งความหมาย

คุณค่าวรรณศิลป์

1. กวโี วหาร
เสาวรจนีย์ การชมความงาม ตวั ละคร เครื่องแตง่ กาย
บา้ นเมอื ง กองทพั ธรรมชาติ ฯลฯ

เช่น ทนต์แดงดังแสงทับทิม เพริศพริ้มเพรารบั กับขนง
เกศาปลายงอนงามทรง เอวองค์สารพดั ไมข่ ดั ตา

(อเิ หนาชมศพของวหิ ยาสะกา)

เพจภาษาไทยไม่จก๊ั เดียม คุณคา่ วรรณศิลป์

1. กวโี วหาร

พิโรธวาทัง การแสดงความโกรธ ตัดพอ้ ประชดประชนั

เชน่ เม่ือน้นั ท้าวกะหมงั กหุ นงิ แข็งขัน

ไดฟ้ งั กริ้วโกรธดงั เพลิงกัลป์ จึงกระชนั้ สีหนาทประภาษไป

(ท้าวกะหมงั กุหนิงโกรธท้าวดาหา)

คุณคา่ วรรณศลิ ป์

1. กวโี วหาร

สัลลาปังคพสิ ยั บทแสดงความเศร้า อาลัยอาวรณ์

เชน่ เอนองค์ลงองิ พิงเขนย กรเกยกา่ ยพักตร์ถวลิ หวัง
รสรกั รอ้ นรนพ้นกาลงั ชลนัยน์ไหลหล่ังลงพรง่ั พราย

(อเิ หนากาลังคดิ ถึงจนิ ตะหรา)

คณุ ค่าวรรณศิลป์

2. ภาพพจน์

อปุ มา : การเปรยี บสง่ิ หน่งึ เหมือน อกี สิง่ หนง่ึ

Keywords > ดุจ ประดุจ เหมือน คล้าย เฉก เช่น เพยี้ ง ราวกับ เพย้ี ง พา่ ง ปาน

เช่น แลว้ วา่ อนิจจาความรัก พึ่งประจักษ์ด่ังสายนา้ ไหล
ต้ังแตจ่ ะเช่ยี วเปน็ เกลยี วไป ทไ่ี หนเลยจะไหลคืนมา

คุณคา่ วรรณศิลป์

2. ภาพพจน์

อุปมา : การเปรยี บสิ่งหน่ึง เหมอื น อกี สงิ่ หน่งึ

Keywords > ดุจ ประดุจ เหมือน คลา้ ย เฉก เช่น เพยี้ ง ราวกบั เพี้ยง พา่ ง ปาน

เชน่ กรงุ กษตั รยิ ข์ อขน้ึ กน็ ับรอ้ ย เราเป็นเมืองน้อยกระจิหริด
ดังหิ่งห้อยจะแข่งแสงอาทิตย์ เห็นผดิ ระบอบบรุ าณมา

คณุ คา่ วรรณศลิ ป์

2. ภาพพจน์

อปุ ลกั ษณ์ : การเปรยี บส่ิงหน่ึง เป็น อกี ส่ิงหนึ่ง
Keywords > เปน็ / คือ

เชน่ หวงั เป็นเกือกทองรองบาทา พระผู้วงศเ์ ทวาอนั ปรากฏ

จะขอพระบุตรผี ู้มยี ศ ใหโ้ อรสขา้ นอ้ ยดงั จนิ ดา

คณุ ค่าวรรณศิลป์
3. การเลน่ เสียง

การเล่นเสยี งสระ การสัมผัสคาท่ปี ระสมดว้ ยสระเสียง

เดยี วกนั มตี วั สะกดมาตราเดียวกนั

เช่น

ความกลัวความรกั สลกั ทรวง ให้เปน็ ห่วงหลังกังวลหน้า

แต่เรรวนหวนนกึ ตรกึ ตรา พระราชาสะท้อนถอนใจ

จึงดารัสตรัสสั่งตามะหงง เร่งเตรยี มจตุรงค์ทพั ใหญ่

มา้ รถคชสารชาญชัย รีบรัดจดั ไวใ้ หค้ รบครนั

คณุ คา่ วรรณศิลป์

3. การเล่นเสยี ง

การเล่นเสียงพยญั ชนะ การสัมผสั คาทีป่ ระสมดว้ ยพยญั ชนะะเสยี ง

เดยี วกนั มตี ัวสะกดมาตราเดียวกนั

เชน่

แวว่ เสียงสาเนยี งบุหรงร้อง ว่าเสียงสามนมิ่ น้องเสน่หา
พระแยม้ เยยี่ มมา่ นทองทัศนา เหน็ แต่ปา่ พมุ่ ไม้ใบบัง

คณุ คา่ วรรณศิลป์

การเลน่ คาพอ้ งรปู การเล่นคาพอ้ งเสียง

คาทีเ่ ขียนเหมอื นกนั แต่ออกเสียงตา่ ง คาทเ่ี ขยี นตา่ งกัน แตอ่ อกเสียงเหมอื น
และมีความหมายต่างกนั และมีความหมายตา่ งกัน

วา่ พลางทางชมคณานก โผนผกจบั ไมอ้ งึ ม่ี
เบญจวรรณจับวัลยช์ าลี เหมอื นวนั พไ่ี กลสามสุดามา
นางนวลจับนางนวลนอน เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา
จากพรากจับจากจานรรจา เหมือนจากนางสะการะวาตี
แขกเตา้ จับเต่าร้างรอ้ ง เหมือนร้างห้องมาหยารัศมี
นกแก้วจบั แก้วพาที เหมือนแกว้ พ่ที ้ังสามสงั่ ความมา

คณุ คา่ วรรณศลิ ป์

4. การเล่นคา

การเลน่ คาพ้องรปู การเล่นคาพอ้ งเสียง

คาทเ่ี ขยี นเหมอื นกัน แตอ่ อกเสียงตา่ ง คาที่เขียนต่างกัน แตอ่ อกเสียงเหมอื น
และมคี วามหมายตา่ งกนั และมคี วามหมายตา่ งกัน

วา่ พลางทางชมคณานก โผนผกจบั ไม้อึงมี่
เบญจวรรณจับวัลย์ชาลี เหมอื นวันพ่ีไกลสามสดุ ามา
นางนวลจับนางนวลนอน เหมือนพแี่ นบนวลสมรจินตะหรา
จากพรากจบั จากจานรรจา เหมอื นจากนางสะการะวาตี
แขกเต้าจบั เต่าร้างรอ้ ง เหมือนรา้ งห้องมาหยารัศมี
นกแกว้ จบั แกว้ พาที เหมือนแก้วพ่ที ้งั สามสั่งความมา

คณุ ค่าวรรณศิลป์

4. การเล่นคา
คาท่มี ีความหมายเหมอื นกัน แตใ่ ช้ในบริบทต่างกนั

พระมหากษตั ริย์

ภมู ี กษัตริย์ พระผ้ผู ่านนคเรศ พระป่นิ ภพ
พระทรงธรรม์ พระองคท์ รงพิภพ ภูวไนย พระราชา

คณุ คา่ วรรณศลิ ป์

4. การเลน่ คา
คาทีม่ คี วามหมายเหมอื นกนั แตใ่ ช้ในบรบิ ทตา่ งกนั

กรงุ นคร นคเรศ เวียงชยั
พารา เขตขัณฑ์ บรุ ี ธานี

เมอื ง

พาชี สนิ ธพ อาชาไนย
ม้า ไหย อัศว แสะ ดรุ งค์ มโนมัย

คุณคา่ วรรณศิลป์

4. การเลน่ คา
คาทม่ี คี วามหมายเหมอื นกนั แตใ่ ช้ในบริบทตา่ งกัน

ขา้ เศกิ ดสั กร ปรปักษ์ ปจั จามติ ร

ไพรนิ ไพรี รปิ ู ศตั รู อริ อรินทร์
ขา้ ศึก

บังอร นางโฉมยง นวล กัลยา โฉมเฉลา

ผ้หู ญิง วนดิ า เยาวเรศ อรทัย สตรี อติ ถี แกว้ ตา
ดวงสมร นงคราญ

คุณคา่ ดา้ นสงั คม

ประเพณีความเชื่อ

มีเช่ือเรอ่ื งการทานายโชคชะตาหรอื โหราศาสตร์ดังตอนท่ที ้าวกะหมังกุหนิงจะ

ยกทัพไปตีเมืองดาหา กใ็ ห้โหรทานายดวงชะตาของเขา

คร้นั เสดจ็ ส่ังมหาเสนา จึงถามขุนหราทัง้ สที่ ้ัง

เราจะยกพลไกรไปตอ่ ดี พรุ่งนด้ี รี า้ ยประการใด

คณุ คา่ ดา้ นสังคม

ประเพณีความเช่อื

แมต้ อนนีอ้ เิ หนาจะยกทพั ไปชว่ ยเมอื งดาหา กต็ อ้ งพิจารณาฤกษย์ ามและมี

การประกอบพธิ ีทีเ่ รยี กว่า “ฟนั ไมข้ ่มหนาม” ดงั ความท่วี า่

พอได้ศุภฤกษ์กล็ ัน่ ฆ้อง ประโคมคึกกึกก้องทอ้ งสนาม

ประโรหติ ฟันไม้ขม่ นาม ทาตามตาราพชิ ัยยุทธ์

พิธฟี ันไมข้ ม่ นาม เป็นพิธที ีจ่ ดั เพ่ือความเป็นสิริมงคลและสร้างขวัญกาลังใจให้แกท่ หารโดยมกี ารตัดไมท้ ีม่ ีพยญั ชนะต้น

ข้ึนช่ือศัตรู เชน่ ศตั รชู ่อื ว่า กะหมังกุหนิง ใหห้ าพชื ทขี่ น้ึ ดว้ ยตวั ก เช่น กลว้ ย กระถิน เปน็ ตน้ แลว้ ฟันให้ขาดดว้ ยพระ
แสงศัตราวธุ ทไี่ ด้รบั พระราชทานตอิ หนา้ พระพกั ตร์ เมอ่ื ฟันแล้ว ผู้ฟนั จะหนั หนา้ ไปสพู่ ระราชวงั โดยไมเ่ หลยี วหลัง
กลับมาดูเป็นอันขาด

คุณคา่ ด้านสังคม

ประเพณคี วามเชอื่

นอกจากนยี้ งั มีพิธี “เบิกโขลนทวาร” ซึ่งเป็นการประกอบพิธกี รรมตามตารา

พราหมณ์ โดยทาเป็นประตสู ะด้วยใบไม้ สองขา้ งประตูมพี ราหมณ์หรอื สงฆ์ นง่ั หรือ

ยนื สวดคาถาท่ีมีเนือ้ หาเปน็ มงคลพรอ้ มกบั พรมน้ามนต์ให้ทหารทเี่ ดนิ ลอดผ่านประตู

ทัพหน้าทัพหลวงทัพหลงั พรอ้ มพรั่งต่ังโหอ่ ึงอตุ ม์

ทหารโบกธงทองกระบ่ีครุฑ ฝร่ังจดุ ปืนใหญใ่ หส้ ญั ญา

ชีพ่อก็เบิกโขลนทวาร โอมอ่านอาคมคาถา

เสดจ็ ทรงชา้ งทนี่ ั่งหลังคา คลาเคลือ่ นโยธาทกุ หมวดกอง

สรปุ

อิเหนา

- อเิ หนาไดร้ บั การยกย่องจากวรรณคดสี โมสรวา่ เปน็ ยอดแหง่ บทละครรา
- แมม้ เี คา้ โครงมาจากนทิ านพื้นเมอื งชวา แตพ่ ระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศหล้า
นภาลยั ทรงดดั แปลงแก้ไขให้เขา้ กับธรรมเนยี มสังคมไทยโดยไมข่ ดั แย้งกบั เนื้อเรื่อง
เดมิ
-ความรเู้ กีย่ วกับประเพณไี ทย
- แสดงให้เหน็ ถงึ ความกลา้ หาญ ความรักในศกั ดิ์ศรี รักษาคาสัตย์ การรจู้ ักให้
อภัย และการแยกแยะระหว่างความรักกบั ความหลงใหล

กจิ กรรม

ครูนาวซี ีดกี ารแสดงละครรา เร่อื ง อิเหนา มาใหน้ ักเรียนดู
(ผ่าน YouTube) จากนั้นให้นักเรียนรว่ มกนั แสดงความคิดเหน็

คาชแ้ี จงให้นกั เรียนเขียนวเิ คราะห์วจิ ารณเ์ ร่ือง อิเหนา ตอน ศกึ กะหมังกุหนิง

1. การแตง่ เรอ่ื ง อิเหนา ตอน ศึกกะหมังกหุ นิง มจี ดุ มุง่ หมายใด

2. เรอ่ื ง อเิ หนา ตอน ศึกกะหมังกุหนิง มรี ูปแบบอย่างไร

3. เน้ือหาอิเหนา ตอน ศกึ กะหมงั กุหนิง เป็นอยา่ งไร

4. คุณคา่ ด้านเนอื้ หา เรือ่ ง อิเหนา ตอน ศกึ กะหมังกุหนิง ในดา้ นโครงเรอื่ ง ตามประเด็นตอ่ ไปนี้

- แนวคิดของเร่ือง

- ฉาก

- ปมขดั แย้ง

5. ในด้านลกั ษณะนิสัยของตัวละคร ดงั นี้

- ทา้ วกุเรปนั - ทา้ วดาหา

- อเิ หนา - จินตะหรา

- ท้าวกะหมังกหุ นิง - วิหยาสะกา

6. คุณคา่ ดา้ นวรรณศิลป์

7. ด้านสังคม และข้อคิด