การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย

หลักสูตรท้องถิ่น




เรื่อง การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย








ศูนย์เรียนรู้ “เศรษฐกิจพอเพียง” ในชุมชน

Sufficiency Economy Community Learning Centre (SECLC)


หมู่ที่ 9 ต าบลดงเดือย อ าเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย
































การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยต าบลดงเดือย

ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอ าเภอกงไกรลาศ

ส านักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจังหวัดสุโขทัย

ค ำน ำ



การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธยาศัยต าบลดงเดือย ได้ด าเนินการจัดท าหลักสูตรท้องถิ่น
ั
ื่
เรื่องการเพาะเลี้ยงปลาหมดดงเดือย เพอใช้ในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ด้านการเกษตรของศูนย์เรียนรู้
ี
“เศรษฐกิจพอเพยง”ในชุมชน Sufficiency Economy Community Learning Centre (SECLC) หมู่ที่9

ต าบลดงเดือย อาเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย โดยมีวัตถุประสงค์ในการพฒนาผู้เรียนให้มีความรู้ตามหลัก
ั
ี
ปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพยง และสามารถน าความรู้ไปปรับใช้ในวิถีชีวิตที่เหมาะสมกับตนเองและครอบครัว
ได้อย่างดียิ่ง
หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหลักสูตรท้องถิ่นเล่มนี้ จะเป็นประโยชน์ในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ของศูนย์เรียนรู้

“เศรษฐกิจพอเพยง”ในชุมชนด้านการเกษตร และหากมีข้อเสนอแนะประการใด ในเอกสารหลักสูตรท้องถิ่น
ี
เล่มนี้ การศึกษานอกระบบและการศกษาตามอัธยาศัยต าบลดงเดือย จะน าไปพัฒนาต่อไป
ึ




กศน.ต าบลดงเดือย
ึ
ศูนย์การศกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอ าเภอกงไกรลาศ
9 เมษายน 2562

สำรบัญ


หน้ำ


ค ำน ำ
สำรบัญ
ค ำแนะน ำกำรใช้หลักสูตรท้องถิ่น 1

โครงสร้ำงหลักสูตรท้องถิ่น 2
- สาระส าคัญ 2
- ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง 2

- ขอบข่ายเนื้อหา 2

- กิจกรรมการเรียนรู้ 2
- โครงสร้างเนื้อหาหลักสูตร 3

- การจัดประสบการณ์การเรียนรู้ 3
- การวัดและประเมินผล 3

- เนื้อหาหลักสูตร 6

เรื่องที่ 1 ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับของการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย
เรื่องที่ 2 การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย

เรื่องที่ 3 การส่งเสริมจัดการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือยเพื่อสร้างรายได้




บรรณำนุกรม
ภำคผนวก
คณะผู้จัดท ำ

1

ค ำแนะน ำกำรใช้หลักสูตรท้องถิ่น


้
ู
หลกสตรทองถิ่น เรื่อง การเพาะเลยงปลาหมอดงเดอย เพื่อใชในการจดกิจกรรมการเรียนรู้ดาน
ั
ั
้
้
ี้
ื

ู
ุ
ี่
การเกษตรของศนย์เรียนรู้ “เศรษฐกิจพอเพียง” ในชมชน บ้านวังศรีไพร หมู่ท 9 ตาบลดงเดอย อ าเภอ
ื
กงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย เป็นหลักสูตรที่สอดคล้องกับการด าเนินชีวิตจริง และมุ่งเน้นการเรียนรู้อย่างบูรณา
ู้
การ ไม่แยกส่วนของกระบวนการเรียนรู้ โดยผเรียนเป็นผร่วมกระบวนการเรียนรู้ดวยตนเอง และเกษตรกร
ู้
้
ู้

้
่
ื
ตนแบบ (Master Trainer) จะเป็นผถ่ายทอดความรู้ ให้คาแนะน าให้คาปรึกษา และชวยเหลออ านวยความ


้
ู้
ู่
ิ
สะดวกในการเรียนรู้ให้แก่ผเรียน อันจะน าไปสการคดเป็น ทาเป็น และสามารถน าไปปรับใชในวิถี
ชีวิตประจ าวันตามหลักปรัชญาของ “เศรษฐกิจพอเพียง”รายละเอียดดังนี้

1. หลักสูตรท้องถิ่น เรื่องกำรเพำะเลี้ยงปลำหมอดงเดือย มี 3 เรื่อง

เรื่องที่ 1 ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับของการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย
เรื่องที่ 2 การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย
เรื่องที่ 3 การส่งเสริมจัดการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือยเพื่อสร้างรายได ้

2. ระยะเวลำในกำรศึกษำ จ ำนวน 6 ชั่วโมง

3. วิธีกำรศึกษำ

ั
3.1 ทาแบบทดสอบก่อนเรียน-หลงเรียน เพื่อตรวจสอบความรู้ ความเข้าใจในหลกสตร
ั

ู
ท้องถิ่น เรื่องการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย นี้เพียงใด
3.2 ผู้เรียนเป็นผู้ร่วมกระบวนการเรียนรู้ด้วยตนเอง และเกษตรกรต้นแบบ
่


ื
(Master Trainer) จะเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ ให้คาแนะน าให้คาปรึกษา และชวยเหลออ านวยความสะดวกใน
การเรียนรู้ให้แก่ผู้เรียน
้
่
ิ
ั
ู
้
ู้
3.3 นอกจากศกษาจากหลกสตรทองถิ่นแลวผเรียนควรหาความรู้เพิ่มเตมจากแหลงการ
ึ
เรียนรู้อื่น ๆ เช่น แหล่งเรียนรู้ที่มีอยู่ในอ าเภอ เว๊ปไซต์ต่าง ๆ หรือห้องสมุดประชาชน

2

โครงสร้ำงหลักสูตรท้องถิ่น
เรื่อง การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย ของ ศูนย์เรียนรู้ “เศรษฐกิจพอเพียง”

ในชุมชน บ้านวังศรีไพร หมู่ที่ 9 ต าบลดงเดือย อ าเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย

สำระส ำคัญ


การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ เรื่องการเพาะเลี้ยงปลาหมดดงเดือย เป็นการจัดกิจกรรมที่เปิดโอกาสให้

ผู้เรียนได้บูรณาการทักษะต่าง ๆ ไปพร้อมกับการสร้างสถานการณ์ในการเรียนรู้อย่างสร้างสรรค์ โดยมี

ิ
เกษตรกรต้นแบบ (master trainer) เป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ โดยให้ผู้เรียนได้ฝึกปฏิบัตด้วยตนเองจนส าเร็จ
้
และสามารถน าความรู้ที่ได้ไปปรับใชในวิถีชีวิตที่เหมาะสมกับตนเองและครอบครัวได้ ตามหลักปรัชญาของ
“เศรษฐกิจพอเพียง”



ผลกำรเรียนรู้ที่คำดหวง
ั
1. ผู้เรียนมีความรู้ความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับของการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย
้
2. ผู้เรียนสามารถเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือยไดอย่างถูกวิธี
3. ผู้เรียนมีความรู้ความเข้าใจ เกี่ยวกับการจัดจ าหน่าย/การตลาด


ขอบข่ำยเนื้อหำ


เรื่องที่ 1 ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับของการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย
ื
1.1 ความสาคัญของการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดอย


เรื่องที่ 2 การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย

2.1 สถานที่/พื้นท/บ่อ
ี่
2.2 การคัดเลือกพันธุ์ปลา
2.3 การเลี้ยงปลาหมอดงเดือยในบ่อ

2.4 การดูแลรักษาขยายพันธุ์


เรื่องที่ 3 การส่งเสริมจัดการเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือยเพื่อสร้างรายได ้



กิจกรรมกำรเรียนร ู้


้
้
ู้
ู้
ผเรียนเป็นผร่วมกระบวนการเรียนรู้ดวยตนเอง และเกษตรกรตนแบบ (Master Trainer) จะเป็นผ ู้
ถ่ายทอดความรู้ ให้คาแนะน าให้คาปรึกษา และชวยเหลออ านวยความสะดวกในการเรียนรู้ให้แก่ผเรียน
่
ื
ู้



ี
ั
อันจะน าไปสการคดเป็น ทาเป็น และสามารถน าไปปรับใชในวิถีชวิตประจาวันตามหลกปรัชญาของ

ิ
้
ู่
“เศรษฐกิจพอเพียง”

3

โครงสร้ำงเนื้อหำหลักสูตร
จ ำนวน
ั
ที่ เรื่อง ตัวชี้วด เนื้อหำ
ชั่วโมง
1 1 ความรู้เบื้องต้นการ ผู้เรียนมีความรู้ความเข้าใจ 1. ความส าคัญของการเพาะเลี้ยงปลา

เพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย เบื้องต้นเกี่ยวกับการ หมอดงเดือย 1
เพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย



2 การเพาะเลี้ยงปลาหมอดง ผู้เรียนสามารถเพาะเลี้ยงปลา เรื่องที่ 2 การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย
ี่
้
เดือย หมอดงเดือยไดอย่างถูกวิธี 2.1 สถานที่/พื้นท/บ่อ
2.2 การคัดเลือกพันธุ์ปลา 4
2.3 การเลี้ยงปลาหมอดงเดือยในบ่อ

2.4 การดูแลรักษาขยายพันธุ์

3 การส่งเสริมจัดการ เรียนมีความรู้ความเข้าใจ 3. การส่งเสริมจดการเพาะเลี้ยงปลาหมอ
ั
เพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย เกี่ยวกับการจัดจ าหน่าย/ ดงเดือยเพื่อสร้างรายได ้ 1

เพื่อสร้างรายได ้ การตลาด








์
กำรจัดประสบกำรณกำรเรียนร ู้
ั
ั
ั
์
่
ควรจดในลกษณะของการบูรณาการทกษะตาง ๆ ไปพร้อมกับการสร้างสถานการณในการเรียนรู้
้
่

ี่
ิ
ั
ี
ี่
ู้
ึ
เพื่อฝกให้ผเรียนไดศกษาคณธรรมเพื่อพัฒนาสงคมไทยและมีเจตคตทดตอการเรียนรู้ดวยตนเองททาให้การ
้
ุ
ึ
ั
ุ
เรียนรู้ดวยตนเองประสบความสาเร็จ และน าความรู้ไปใชในวิถีชวิตให้เหมาะสมกับตนเอง และชมชน สงคม

้
ี
้
หลักปรัชญาของ “เศรษฐกิจพอเพียง”

กำรวัดและประเมินผล
ิ
ใช้การประเมินจากการท าแบบทดสอบ สังเกตจากการปฏิบัต และสภาพจริงของผู้เรียนที่แสดงออก

4



แบบทดสอบก่อนเรียน –หลังเรียน


ค าชี้แจง โปรดท าเครื่องหมาย X หน้าค าตอบที่ถูกต้อง
1.ข้อใดอธิบำยควำมหมำยของสัตว์น้ ำเศรษฐกิจได้ดีที่สุด

ก. เป็นสัตว์น้ าที่ตรงกับความต้องการของผู้บริโภค

ี่
ข. เป็นสัตว์น้ าทเลี้ยงไว้เพื่อส่งออกต่างประเทศโดยเฉพาะ
ั
ค. เป็นสตว์น้ าที่มีการพัฒนาสายพันธ์ใหม่ เพื่อส่งออกต่างประเทศ
ง. เป็นสัตว์น้ าที่ให้เกษตรกรสามารถน าไปประกอบอาชีพได้ เพื่อจ าหน่ายหรือส่งออก


2.เพรำะเหตุใดคนจึงหันมำนิยมบริโภคปลำ

ก. เพราะปัจจุบันปลาหาซื้อง่ายและราคาถูก

ข. เพราะปัจจุบันคนหันมาใส่ใจในเรื่องสุขภาพมากขึ้น

ค. เพราะเศรษฐกิจตกต่ าต้องใช้เงินอย่างประหยัดจึงหันมาบริโภคปลาแทน

ง. เพราะปัจจุบันมีการพัฒนาปลาสายพันธ์ใหม่มากมายจึงเป็นที่ต้องการของผู้บริโภค



3.ใครเป็นผู้เริ่มวำงโครงกำรพัฒนำ ปรับปรุงสำยพันธ์ปลำหมอตำมแนวพระรำชด ำริ
ก. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

ข. บริษัท เจริญโภคภัณฑ์อาหาร จ้ากัด (มหาชน)

ค. สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี

ง. พระมงกุฎราชกุมารแห่งประเทศญี่ปุ่น



4.มีเทคนิคในกำรให้อำหำรปลำหมออย่ำงไร

ก. ให้ประมาณปริมาณอาหารให้เพียงพอต่อความต้องการของปลาเท่านั้น
ิ
ข. กลางวันกินอาหารส าเร็จรูปอัดเม็ด กลางคืนเปดไฟให้กินแมลงเม่า

ค. ให้กินอาหารธรรมดาที่มีในบ่อ เช่น ไรน้ า ตะไคร่น้ า
ง. ให้กินร้าปลายข้าว กากมะพร้าวหรือปลาป่น



5.ปลำที่มีแผลตกเลือดเล็กๆ กระจำยอยู่ทั่วตัว แสดงว่ำเป็นโรคอะไร

ก. โรคเกล็ดฟู

็
ข. โรคตกเลือดตามซอกเกลด
ค. โรคโอโอดีเนียม

ง. โรคจุดขาว

5

6.หำกพบว่ำปลำเป็นโรคควรท ำอย่ำงไรเป็นอันดับแรก
ก. แยกปลาที่เป็นโรคออกมาจากบ่อ

ข. น าปูนขาวหรือเกลือ โรยลงในบ่อเลี้ยงปลา

ค. น าปลาที่เป็นโรคมาท าลายโดยการเผาหรือฝังเสีย

ง. ใส่ด่างทับทิม 5 กรัมต่อน้ า 1,000 ลิตร แช่ปลาไว้ 24 ชั่วโมง



7.ไม่ควรเลี้ยงปลำหมอโดยวิธีใด

ิ
ก. เลี้ยงในอ่าง ข. เลี้ยงในกระชัง ค. เลี้ยงในบ่อดน ง. เลี้ยงในบ่อซีเมนต ์

8.ควรจ ำหน่ำยปลำหมอเมื่ออำยุเท่ำไร

ก. 1 เดือน ข. 2 เดือน ค. 3 เดือน ง. 4 เดือน



9.นอกจำกปลำหมอแล้ว อะไรที่เป็นสัตว์น้ ำเศรษฐกิจ
ก. จระเข้ เต่า

ข. กุ้ง กบ หอย

ค. ปลาเงิน ปลาทอง ปลาสอด

ง. ถูกทุกข้อ



10.กำรเลี้ยงสัตว์น้ ำเศรษฐกิจมีประโยชน์อย่ำงไร
ก. ช่วยเพิ่มรายได้ให้กับเกษตรกร

ข. ให้ผลผลิตสูง โดยมีการลงทุนต่ า และผลตอบแทนสูง

ค. เพื่อให้เพียงพอต่อการบริโภคทั้งในประเทศและจ้าหน่ายไปยังต่างประเทศ

ง. ถูกทุกข้อ








เฉลยข้อสอบ แบบทดสอบก่อนเรียน –หลังเรียน
1. ง 2. ข 3. ค 4. ก 5. ข 6. ข 7. ก 8. ง 9. ง 10. ง

6

เนื้อหำหลักสูตร

เรื่องที่ 1 ควำมรู้พื้นฐำนเกี่ยวกับกำรเลี้ยง

ู
ี่
ปลาหมอไทยจัดเปนปลาน้ าจืดอีกชนิดหนึ่ง ทผบริโภคนิยมบริโภคกันอยางแพรหลายภายในประเทศ
ั
ี้
ื

จากกระแสความนิยมบริโภคปลาหมอไทย จึงท าใหนักเพาะเลยงสตวน้ าจดเพาะเลยงปลาหมอไทยเพื่อการจา
ี้
หนาย เพราะปลาหมอไทย เปนปลาที่เลี้ยงงาย เจริญเติบโตเร็วทนตอโรคและสภาพภูมิอากาศ นอกจากนี้การ
ิ
ั
ี่
ั
เพาะเลี้ยงปลาหมอไทย ยังมีปจจยสาคญทจะชวยใหปลาหมอไทยมีอัตราการเจริญเตบโตเร็ว นอกเหนือจาก

คุณภาพน้ าแลวอาหารที่ใชเลี้ยงยังเปนปจจัยส าคัญอีกชนิดหนึ่งที่ตองค านึงถึง เนื่องจากปลาหมอไทยเปนปลาท ี่
กินเนื้อ ในการเลี้ยงปลาหมอไทยอายุประมาณ 1-2 เดือน สวนใหญนิยมใหอาหารส าเร็จรูป ทมีระดบโปรตนไม
ั
ี
ี่

ี้
ื
้
นอยกวา 40% การเลยงปลาหมอทตาบลดงเดอยใชอาหารกบสาเร็จรูป เพราะอาหารกบหาซื้อไดงายและมี
ี่

ี
ี่
ุ
คุณคาทางอาหารตรงตามความตองการระดบโปรตนของปลาหมอไทย และดวยเหตผลทวาปลาหมอไทยเพศ
ั
ู
ึ
เมียจะมีลักษณะตัวโตกวาเพศผเพื่อชวยเพิ่มอัตราการเจริญเตบโตของปลาหมอไทยจงน ากวาวเครือขาวมาใช
ิ
ี่
เปนสวนผสมในอาหารปลาหมอไทย เพราะกวาวเครือขาวมีฤทธิ์ของฮอรโมนเอสโตรเจน ทออกฤทธิ์คลายฮอร
ึ
ั
ิ
ิ
ู
ุ
โมนเพศหญิง ซึ่งอาจชวยกระตนการเจริญเตบโตใหปลาหมอไทยมีการเจริญเตบโตเพิ่มสงขึ้นดงนั้นการศกษา
ครั้งนี้เปนการศึกษาผลของอัตราสวนที่เหมาะสมของกวาวเครือขาว ในปริมาณที่ตางกัน ผสมรวมกับอาหารกบ
ส าเร็จรูป เพื่อใชเปนอาหารใหปลาหมอไทย โดยพิจารณาจากการเจริญเติบโต อัตราการแลกเนื้ออัตราการรอด
ตายและผลผลิตปลาสุทธิของปลาหมอไทย

เรื่องที่ 2 กำรเพำะเลี้ยงปลำหมอดงเดือย
2.1 สถำนที่/พื้นที่/บ่อ

การคดเลอกสถานท เปนปจจยหนึ่งทสงผลใหการเลยงปลาหมอไทยประสบ ความสาเร็จหรือไมดงนั้น
ี้
ั
ี่
ี่
ั
ื
ั
การเลือกสถานที่เลี้ยงและการออกแบบบอเลี้ยงปลาควรท าดวยความ รอบคอบ โดยค านึงถึงปจจัยตางๆ ดังนี้
ื
ลักษณะดิน ควรเปนดินเหนียว หรือดินเหนียวปนทราย น้ าไมรั่วซึม สามารถ เก็บกักน้ าได 4-6 เดอน ไม
ควรเลือกพื้นที่ที่เปนดินทรายหรือดินปนกรวด ลักษณะน้ า พื้นทเลยงควรอยูใกลแหลงน้ าธรรมชาตเชน แมน้ า
ี้
ิ
ี่
ล าคลอง ทมี น้ าตลอดปหรืออยูในเขตชลประทาน หากเปนพื้นททอาศยน้ าฝนเพียงอยางเดยว ควรพิจารณา
ี
ั
ี่
ี่
ี่

ี่
ี้
ี้
ี
ปริมาณน้ าฝนที่ตกในรอบปดวย แหลงพันธุปลา เพื่อความสะดวกในการลาเลยงปลามาเลยง พื้นทเลยงไมควร
อยูหางไกลจากแหลงพันธุปลา
่
ี่
ขั้นตอนแรกส ารวจพื้นที่ที่บ้าน ว่าต้องการขุดบ่อส าหรับเลี้ยงปลาหมอตรงบริเวณไหน บ่อทขุดสาหรับ

ี่
ึ
เลยงปลาหมอ อยู่ทขนาด 10×20 เมตร ความลกของบ่อ ประมาณ 2 เมตร บ่อสาหรับเลยงใครมีพื้นทมากก็
ี้

ี้
ี่
ี่
้
้
้
้
ี่
สามารถท าให้ใหญ่ได้ เมื่อขุดบ่อไดขนาดตามทตองการแลว ก็ปรับสภาพดน ดวยการโรยปูนขาวทก้นบ่อ เพื่อ
ิ
ปรับสภาพดินและฆ่าเชื้อโรค จากนั้นตากบ่อไว้ ประมาณ 7 วัน พอครบก าหนดก็เตรียมสูบน้ าเข้าภายในบ่อ ใน
ระยะแรกก้นบ่ออาจเกิดไรแดงให้ลูกปลาหมอได้กิน

7

ี้
ิ
ั
ี่

การเตรียมบอเลยง เปนขั้นตอนทสาคญ ซึ่งจะสงผลตอผลผลต ทจะไดรับขั้นตอนการ เตรียมบอ
ี่
ก่อนปลอยปลาลงเลี้ยง สามารถท าไดดังนี้
ู
สบน้ าออกจากบอใหแหงการสบน้ าจากบอใหแหงจะชวยก าจดศตรูปลาทมี อยูในบอ หลงจากการ
ู
ี่
ั
ั
ั
ิ
ี่
ู
สบบอแหงแลวหวานปูนขาวในขณะทดนยังเปยกในอัตรา 60-100 กิโลกรัม ตอไร เพื่อปรับสภาพความเปน
ี่
ั
กรด-ดางของดิน ก าจัดวัชพืชและพันธุไมน้ า วัชพืชและพันธุไมน้ าทมีอยูในบอจะเปนแหลง หลบซอนตวของ

ั
ศตรูปลาหมอไทย เชน ปลาชอน กบ และงูเปนตน และทาใหปริมาณออกซิเจนท ละลายน้ าลดลง เนื่องจาก
ี่
วัชพืชน้ าจะใชออกซิเจนในการหายใจเชนเดยวกับปลา นอกจากนี้การทมี่ พืชอยูในบอมากจะเปนอุปสรรค
ี

ตอการใหอาหารและการวิดจับปลา การตากบอการตากบอจะทาใหแกสพิษในดนบางชนิดสลายตวไป เมื่อ
ั
ิ
ั
ี่
ิ
ถูก ความรอนและแสงแดด ทั้งยังเปนการฆาเชื้อโรคและศัตรูปลาทฝงตวอยูในดน ใชเวลาในการตาก บอ 2-3
สัปดาห สูบน้ าเขาบอ สูบน้ าใสบอใหไดระดับ 60-100 เซนติเมตร ทิ้งไว 2-3 วัน กอน ปลอยปลาลงเลี้ยงแต
กอนที่เราจะปลอยปลาลงเลี้ยง ตองใชอวนไนลอนสีฟากั้นรอบบอใหสูงจาก พื้นประมาณ 90 เซนติเมตร เพื่อ
ปองกันปลาหลบหนีออกจากบอเนื่องจากปลาหมอไทยมีนิสัยชอบ ปนปาย




บอเลี้ยงบอเลี้ยง








บอเลี้ยง



บอเลี้ยง



ก่อนที่จะปล่อยลูกปลาลงบ่อ จะสูบน้ าลงไปในบ่อให้มีระดับน้ า ประมาณ 120 เซนติเมตร แล้วรักษา

ี่
ระดับน้ าไว้เช่นนี้ จนกว่าลูกปลามีอายุได้ประมาณ 1 เดือน พอเข้าสู่เดือนท 2 จะเพิ่มระดับน้ าขึ้นมาอยู่ที่ 140
เซนติเมตร พอลูกปลาหมอเข้าเดือนที่ 3 เพิ่มระดับน้ าขึ้นเป็น 180 เซนติเมตร พอครบเดือนที่ 4 ระดับน้ าจะ
อยู่ที่ 2 เมตร จนกว่าปลาหมอจะไดขนาดส่งขายได ้
้

8

2.2 กำรคัดเลือกพันธุ์ปลำ



ื
ิ
ี้
การเลือกลูกพันธุปลาขนาดลูกปลาหมอไทยที่มีความเหมาะสมในการปลอยเลยงบอ ดนมี 2 ขนาดคอ
ิ
ลูกปลาขนาด 2-3 เซนตเมตร หรือเรียกวาขนาดใบมะขาม ซึ่งมีอายุ 25- 30 วัน และขนาด 2-3 นิ้ว ซึ่งมีอายุ
60- 75 วัน 8 6.4 การปลอยปลาลงเลยงและอัตราปลอยการปลอยปลาหมอไทยลงเลยงทาได 2 วิธีคอ 6.4.1

ี้
ี้
ื
ิ
ั
การปลอยปลานิ้ว ปลอยปลาขนาด 2-3 เซนตเมตร ในอัตราความหนาแนน 50 ตวตอตารางเมตร หรือ
ิ
ั
50,000-80,000 ตัวตอไรควรปลอยลกปลาในชวงเชาหรือเย็น ระดบน้ า ในบอไมควรตากวา 60 เซนตเมตรก
่
ู
อนปลอยปลาออกจากถุงควรปรับอุณหภูมิของน้ าในถุงให ใกลเคยงกับน้ าในบอเพื่อปองกันปลาชอคตาย
ี
ั
ี
เนื่องจากการเปลี่ยนอุณหภูมิอยางกะทนหัน โดยการ แชถุงปลาไวในบอประมาณ 20 นาทแลวเปดถุงกวักน้ า
ี้
ู
ั
ู
ี้
ในบอเลยงผสมกับน้ าในถุง แลวคอยๆ ปลอยลกปลาออกจากถุงหลงจากปลอยลกปลาลงเลยงประมาณ 1
เดือน จึงเพิ่มน้ าในบอใหมีความ สูงเปน 1-1.5 เมตร
ี่
ส่วนพันธุ์ปลาที่น ามาปล่อย บอกว่า จะเลือกลกปลาหมอจากฟาร์มทเชอถือได เพราะถ้าเลอกลกปลา
ู
ื
ู
้
ื่
ี
ี้
ี่
่
หมอมาไม่ด โอกาสจะเป็นเพศผหมดคอนข้างมาก โดยปลาทเลยงเป็นพันธุ์ชมพร 1 ขนาดประมาณ 2-3
ู้
ุ
ั
ี่
เซนติเมตร ราคาตัวละ 80 สตางค์ เป็นปลาหมอทผานการแปลงเพศแลว จะเอาเพศเมียเป็นหลก เพราะเพศ
้
่
ี่
ี่
้
ี้
ี
ู้
ู
ิ
้
ื
เมียจะเจริญเตบโตไดดกว่าเพศผ มีขนาดใหญ่กว่า สวนใหญ่ทเลยงตองเป็นเพศเมีย ฟาร์มทเลอกซื้อลกปลา
่
้
หมอมา จะเป็นฟาร์มของเอกชนที่เชื่อถือได้ เนื่องจากหน่วยงานรัฐยังไม่มีลูกปลาหมอมากพอตอความตองการ
่
่
ู
้
ื
้
ของเกษตรกร อาจตองรอหลายเดอนกว่าจะไดรับ ในบ่อของ ขนาด 10×20 เมตร ปลอยลกปลาหมออยู่ที่
้
5,000 ตว ตอบ่อ แตถ้าใครจะปลอยถึง 10,000 ตว ตอบ่อ ก็ทาได พอลกปลาหมอลงบ่อแลว ก็จะใชยา
้

่
ู
้
่
่
ั
่
ั
ึ

ี่
้
้
ปฏิชีวนะผสมกับอาหารให้กิน เพราะขณะทลูกปลาหมอขนส่งมา อาจจะชาใน จงจาเป็นตองให้ยาปฏิชวนะให้
ี
กิน ส่วนการรักษาผิวที่เกิดจากบาดแผล ผมจะสาดเกลือเม็ดลงไปในบ่อ เพื่อรักษาบาดแผลของลกปลา และทา

ู
ให้ลูกปลาดูกระปรี้กระเปร่า










ตรวจสอบลูกปลำ ลูกปลำหมอ

9

2.3.ปลำหมอดงเดือยในบ่อ

ู
้
การให้อาหาร ชวงทปลอยลกปลาไปแรกๆ ยังไม่ไดให้อาหาร เพราะในบ่อจะมีไรแดงอยู่ ลกปลา
ู
่
ี่
่
สามารถกินได้ พอเลย 7 วัน ก็จะเริ่มให้อาหาร ระยะ 1 เดือนแรก จะให้วันละ 4 ครั้ง ดูตามการกินของลกปลา
ู
ี่
หมอ ว่าอิ่มมากน้อยแค่ไหน จากการสังเกตเอง ให้อาหารวันละ 4 ครั้ง ให้จนอิ่ม ดูจากจานวนอาหารทลอย ถ้า

ี่
้
อาหารลอยเยอะ ก็ให้หยุดให้อาหาร นั้นแสดงว่าปลาอิ่มแลว มันอยู่ทเทคนิคใครเทคนิคคนนั้น โดยถ้าปลาไม่

สนใจกินอาหารแล้ว เราก็ค่อยๆ หยุด เรียกว่าให้จนอิ่ม จะให้กะปริมาณอาหารเป็นกิโล ช่วงนี้อาจจะยังคานวณ
ื
้
ึ
่
่
็
ี่
ไม่ได ให้แบบนี้ประมาณ 1 เดอน จงคอยปรับลดอาหารลงมา อาหารทให้ชวงนี้จะเป็นอาหารเม็ดเลก เป็น
อาหารลูกอ๊อด การให้อาหารระยะ 1 เดือนแรก
ู
ี
ื

ุ
ี่
เมื่อลกปลาหมอได 1 เดอนขึ้นไป ก็จะเปลยนอาหารเป็นอาหารปลาดก เบอร์ 1 มีจานวนโปรตน
้
ื
่
่
ประมาณ 30 เปอร์เซ็นต ให้ 3 ครั้ง ตอวัน และเมื่อครบ 2 เดอนขึ้นไป จะให้ 2 ครั้ง ตอวัน พอปลาหมอปาก
์
เริ่มใหญ่ขึ้น จะเปลยนอาหารเป็นเบอร์ทใหญ่ขึ้นกว่าเดม ดตามขนาดของปากปลาหมอเป็นหลก ถ้าปากใหญ่
ี่
ิ
ู
ั
ี่
ั
ื
้
ี่
ี่
มากกว่าเดมก็จะเปลยนขนาดของอาหาร ดทปากปลาเป็นหลก ว่าพอระยะ 2 เดอนไปแลว จะกินอาหาร
ิ
ู
ี่
ี้
ี
ี่
้
่
้
ี่
ี
่
เบอร์ 2 ได้ไหม ถ้ากินได้ก็จะเปลยนเป็น เบอร์ 2 แตคอยๆ เปลยน ไม่ไดเปลยนทเดยวนะ จากนั้นก็เลยงดวย
่
อาหาร เบอร์ 2 ตลอดไปเลย ให้ 2 ครั้ง เหมือนเดม เชา เย็น จนถึงชวงขายปลาเลย ปลาทเขานิยม จะ
้
ิ
ี่
ประมาณ 5 เดือน







บ่อเลี้ยงและตำข่ำยกันตก จับปลำขำย
2.4 กำรดูแลรักษำและกำรขยำยพันธุ์
ี่
ดูตามสภาพแวดล้อม ช่วงที่ฝนตกบ่อยๆ จะโรยปูนขาวข้างๆ บ่อ เพราะเวลาทน้ าฝนตกลงมา อาจจะ
น าเชื้อโรคตามมาด้วย หรือน้ าฝนเองมีสภาพเป็นกรด ก็จะโรยปูนขาวเพื่อทเวลาน้ าฝนตกลงมาจะไดชวยปรับ
่
ี่
้
สภาพน้ าไปด้วย ท าให้น้ าในบ่อมีสภาพที่ดีขึ้น ไม่เป็นกรดด่างมากเกินไป
ื
เมื่อปลามีอายุได้ตั้งแต่ 2 เดอนขึ้นไป ก็จะมีการถ่ายน้ าออกจากบ่อ โดยดว่าน้ าในบ่อมีสภาพอย่างไร
ู
เขียวมากเกินไหม เพราะถ้าสภาพน้ าไม่ดีปลาหมอจะเครียด กินอาหารได้น้อย จะถ่ายน้ าออก เอาน้ าใหม่เข้าไป
จากนั้นสาดเกลือลงไปในบ่อหลังถ่ายน้ า

10

ี
การถ่ายน้ าออก แล้วใส่น้ าใหม่เข้าไป เพื่อให้น้ ามีสภาพดขึ้น ถ่ายออก 3 ใน 5 ของบ่อ หากไม่ถ่ายน้ า
่
ี
ิ

้
ออกบ้าง น้ าในบ่อสภาพไม่ด ปลาก็จะไม่คอยกินอาหาร ทาให้การเจริญเตบโตของปลาหมอชาลง เพราะเกิด
ื
สภาวะเครียดจากสภาพแวดลอม นอกจากถ่ายน้ าแลว ผมก็จะสาดเกลอเม็ดลงในบ่อ เดอนละ 2 ครั้ง อัตรา
ื
้
้
การสาดเกลือเม็ด อยู่ที่ 20 กิโลกรัม ต่อบ่อ”
“สิ่งที่ต้องระวังอีกอย่าง ที่ปลาจะไม่ค่อยกินอาหาร ก็เรื่องฟ้าผ่า ฟ้าร้อง เสียงดังต่างๆ การรบกวนจาก
คน ถ้าเราไปยุ่งกับบ่อมาก ปลาตกใจ ท าให้ปลาไม่ค่อยกินอาหาร 2-3 วัน มันเกิดความครียด ต้องระวัง”
ี่
็
ั
ดานศตรูทมากินปลาหมอ จะเป็นพวก นกกระยาง งู กบ เพราะลกปลาหมอตวเลกๆ ระยะ 2-3
ู
้
ั
้
ี่

่
เซนติเมตร กบสามารถกินได้ ท าให้จานวนปลาหมอลดน้อยลง สวนนกกระยาง จะตองขึงตาข่ายกันทปากบ่อ
เพื่อกันนกกระยางลงมากินปลาหมอ




















ปลำหมอ 4 เดือนขึ้นไป ชั่งปลำขำย



เรื่องที่ 3.กำรส่งเสริมจัดกำรเพำะเลี้ยงปลำหมอดงเดือยเพื่อสร้ำงรำยได้
ในการคาขายทจะประสบความสาเร็จจะตองมีการวิ่งหาตลาดทเป็นตลาดขายสงและขายประจาใน
่
ี่
้

ี่

้
การเข้าไปหาตลาดจะต้องสร้างความน่าสนใจในสินค้าของเราที่จะท าให้พ่อคาแม่คาในตลาดไดตดสนใจซื้อขาย
้
ิ
ั
้
้
้
สิ้นค้าของเราเพราะตลาดขายส่งหรือตลาดประจ าเป็นตลาดทจะขายสินคาได้ในระยะยาว
ี่
ี่
่
ี่
ในด้านการตลาด ปลาหมอทขายสวนใหญ่ อายุประมาณ 4 เดอนขึ้นไป โดยไซซ์ทนิยม จะประมาณ
ื
ี่
ั
4-5 ตัว ชั่งน้ าหนักได้ 1 กิโลกรัม ถือเป็นไซซ์ปานกลาง ขายอยู่ทประมาณกิโลกรัมละ 60 บาท ถ้า 7-9 ตว ชง ั่
้
่
ุ
ี่
้
ั
น้ าหนักได 1 กิโลกรัม ขายอยู่ทประมาณกิโลกรัมละ 40 บาท สวนไซซ์ใหญ่สด 2-3 ตว ได 1 กิโลกรัม อยู่ท ี่
ประมาณราคา 80 บาท แต่ไซซ์ขนาดนี้มีจ านวนไม่มาก ไซซ์ปานกลางส่วนใหญ่ที่ขายออกได้ด ี
การขายปลาเมื่อปลาได้อายุครบก าหนด ประมาณ 4 เดือนขึ้นไป ก็จะท าการติดต่อตลาดว่าจะมารับ
่
ปลาของเราในวันและเวลาที่เทาไร เมื่อถึงก าหนดเวลา จะเป็นการขายแบบยกบ่อ จะวิดน้ าออกเอง และใช ้
้
ี่
อวนปลา จับปลาเพื่อขายให้พ่อคาแม่คาที่มารับซื้อปลาไป บางกรณี ปลาพร้อมทจะขายแล้ว ก็ไปบอกพ่อค้า
้

11

แม่ค้าให้เตรียมมาจบ เขาก็จะเตรียมทีมงานมาเอง เราก็อาจจะต้องจ่ายค่าจับให้ไป มากน้อยอยู่ที่ตกลง เมื่อ
ั
ถามถึงผลตอบแทนที่ได้รับ ว่าผลก าไรเป็นที่น่าพอใจไหม เพราะระยะเวลาที่รอจนกว่าจะขายปลาหมอได้ ใช ้

เวลาประมาณ 4 เดือนขึ้นไป “ส่วนค่าตอบแทน เราขายได้ทั้งบ่อ ถ้าปลาได้ 900 กิโล ได้ราคาประมาณกิโลละ

65-70 บาท ก็ประมาณ 63,000 บาท หักค่าอาหาร ค่าลูกปลา ประมาณ 35,000 ก็เหลือประมาณ 28,000

ต่อบ่อ ถ้ามี 3 บ่อ ก็จับสลับกันไป เงินก็หมุนเวียนตลอด เราก็ได้เงินแบบไม่ขาดช่วง

ี่
ี
ั
ี
ี้
ทานใดทสนใจจะเลยงปลาหมอเป็นอาชพหลก หรืออาชพเสริม ตองศกษาหาข้อมูลให้ละเอียด
้
ึ
่
ุ
้

ี
ิ้
ั้
ิ่
ุ
้
รอบคอบดวยนะครับ เพราะทกอย่างททามีตนทนแทบทงสน เพราะปลาเป็นสงมีชวิต บางครั้งการตายเป็น
ี่
้
็
เรื่องธรรมชาตทตองเกิดขึ้น เราตองทาใจให้เป็นกลาง เรียนรู้ให้มากๆ โดยอาจจะเริ่มเลยงจากบ่อเลก เมื่อ
ี่
ี้
้
ิ

ส าเร็จเป็นที่น่าพอใจ ก็ค่อยๆ ขยายต่อไป ส่วนเรื่องตลาดก็มีความส าคัญไม่แพ้กัน อาจต้องศึกษาหาข้อมูล หรือ
แหล่งขายให้ดี









กำรหำตลำดกำรขำย กำรออกงำนตำมหน่วยงำน

บรรณานุกรม


ประมง/ปลาสวยงาม ปลาหมอ และการเลี้ยงปลาหมอ เข้าถึงได้จาก

https://pasusat.com/%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%AD/


แหล่งที่มาของข้อมูล : "ปลาหมอ ชุมพร1 สัตว์น้้าเศรษฐกิจตัวใหม่ก้าลังแรง.". [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก

: http://www.komchadluek.net/detail/20150507/205810.html


ปลาหมอ “ชุมพร 1” ทางเลือกสู้อากาศวิปริต https://www.thairath.co.th/content/496132

ภาคผนวก





ู้
องค์ความรด้านการเกษตร เรื่อง การเพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือย ของ เกษตรกรต้นแบบ (Master Trainer
ศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงในชุมชน บ้านวังศรีไพร หมู่ 9 ต าบลดงเดือย อ าเภอกงไกรลาศ จังหวดสุโขทัย
ั
จุดประสงค์การเรียนร ู้ เนื้อหา วิธีการใช้ให้ความร ู้ สื่อการเรียนร ู้ การวัดและประเมินผล จ านวนชั่วโมง

ทฤษฎี ปฏิบัต ิ
1. เพื่อให้ผเรียนมีความรู้ 1. ความส าคัญของการเพาะเลี้ยง บรรยายให้ความรู้ -แผ่นพับ -บันทึกการเรียนรู้ 1 ชั่วโมง
ู้
ความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับ ปลาหมอดงเดือย -ชุดนิทรรศการ -การประเมินจากสภาพจริง
ของการเพาะเลี้ยงปลาหมอดง -สื่อบุคคล

เดือย


ู้
ิ
ั
2. เพื่อให้ผเรียนสามารถ เรื่องที่ 2 การเพาะเลี้ยงปลาหมอ บรรยายให้ความรู้/ฝึกปฏิบต -แผ่นพับ -บันทึกการเรียนรู้ 4 ชั่วโมง
้
เพาะเลี้ยงปลาหมอดงเดือยได ดงเดือย -ชุดนิทรรศการ -การประเมินจากสภาพจริง
ี่
2.1 สถานที่/พื้นท/บ่อ -สื่อบุคคล
2.2 การคัดเลือกพันธุ์ปลา
2.3 การเลี้ยงปลาหมอดง

เดือยในบ่อ

2.4 การดูแลรักษา
ขยายพันธุ์

ู้
ั
3. เพื่อให้ผเรียนมีความรู้ 3. การส่งเสริมจดการเพาะเลี้ยง บรรยายให้ความรู้ -แผ่นพับ -บันทึกการเรียนรู้ 1ชั่วโมง
ความเข้าใจ เกี่ยวกับการจัด ปลาหมอดงเดือยเพื่อสร้างรายได ้ -ชุดนิทรรศการ -การประเมินจากสภาพจริง
จ าหน่าย/การตลาด -สื่อบุคคล

รูปแบบศูนย์เรียนรู้ “เศรษฐกิจพอเพียง” ในชุมชน Sufficiency Economy Community Learning Centre (SECLC)
หมู่ที่ 9 ต าบลดงเดือย อ าเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย

การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยต าบลดงเดือย
ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอ าเภอกงไกรลาศ


ผู้ถ่ายทอด

เกษตรกรต้นแบบ
อาคารสถานที่ พื้นที่ปฏิบัติงาน สื่อการเรียนร ู้ วัสดุอุปกรณ์ หมายเหต ุ
(Master Trainer)

บ้านเลขท 5/3 หมู่ 9 ต าบล 1. บ่อเลี้ยงพันธุ์ปลาหมอดงเดือย 1.ชุดนิทรรศการ วัสดุส าหรับการ นายเชาว์ ค าแหง - งบประมาณสนับสนุนจาก
ี่
ดงเดือย เพื่อฝึกปฏิบัติ 2.แผ่นพับ เพาะเลี้ยง ภาคีเครือข่าย

ี่
- พื้นที่ส าหรับรับฟังการ จ านวน 5 ไร่ 3. สถานทจริง - อาหารปลา
บรรยายและศึกษาตาม - สวิงตักปลา

ุ
อัธยาศัยจากชดนิทรรศการ - กิโลกรัม
รองรับผู้เข้ารับการอบรม - ตาข่ายคุมนก

จ านวน 20 – 30 คน - หลักไม้ไฝ ่

- ยารักษาโรค

แผนที่ ศูนย์เรียนรู้ “เศรษฐกิจพอเพียง” ในชุมชน

Sufficiency Economy Community Learning Centre (SECLC)
หมู่ที่ 9 ต ำบลดงเดือย อ ำเภอกงไกรลำศ จังหวัดสุโขทัย




์
ศูนย์เรียนรู้ “เศรษฐกิจ ศาลาเอนกประสงค ม.9

พอเพียง” ในชุมชน

Sufficiency Economy
Community Learning

Centre (SECLC) สะพาน

หมู่ที่ 9 ต ำบลดงเดือย
อ ำเภอกงไกรลำศ
จังหวัดสุโขทัย
่
้

บานดอนสาโรง หมู 7



ี
ี
่
้
้
ื
โรงเรยนบานดงยาง โรงเรยนบานดงเดอย เซเวน



ื
รพ.สต ต าบลดงเดอย





กศน.อ ำเภอกงไกรลำศ



ที่ว่ำกำรอ ำเภอกงไกรลำศ

เซเวน
่

คณะผู้จัดท ำ


ที่ปรึกษำ


1. นางสาวเรณู ลีสุวรรณ์ ผู้อ านวยการ ส านักงาน กศน.จังหวัดสุโขทัย

2. นายพงค์แสนชัย อิสระไพจิตร์ ผู้อ านวยการ กศน. อ าเภอกงไกรลาศ

3. ดร.ศรีโสภา มีเจริญ ผู้ทรงคุณวุฒิภาคประชาสังคม


ผู้เรียบเรียง


1. นายปุญญพัฒน์ ฝ้ายอิ่ม ครู กศน.ต าบลดงเดือย

2. นายเชาว์ ค าแหง เกษตรกรต้นแบบ (Master Trainer)

3. นายกิฎตินันท์ อัมพะวัน ผู้ช่วยเกษตรกรต้นแบบ (Master Trainer)

4. นางสวย อัมพะวัน ผู้ช่วยเกษตรกรต้นแบบ (Master Trainer)

การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยต าบลดงเดือย

ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอ าเภอกงไกรลาศ

ส านักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจังหวัดสุโขทัย
ี่
เอกสารทางวิชาการเลขท 06/2562