KHAT

SENI DALAM ISLAM

PUAN NORHAFIZAH BIN
MOHD GHAZALI

(PENSYARAH)

NUR AFIQAH BINTI MANISA RIA ANKASHA
IBRAHIM BINTI RUSLI

(18DDV20F2012) (18DDV20F2008)

NUR SYAMIMI BINTI ZULAIKA AQILA BINTI NURKIASATINA BINTI
MOHD ZAIMIE AMIR HAMZAH ABDUL KHADIR

(18DDV20F2014) (18DDV20F2010) (18DDV20F2006)

Seni khat ialah satu ilmu yang memperkenalkan bentuk-bentuk
huruf tunggal, penyusunannya dan cara-cara merangkainya
menjadi sebuah tulisan yang tersusun .

Khat merupakan seni tulisan indah yang mempunyai nilai-
nilai kehalusan dan kesenian. Nilainya tinggi kerana ianya
mudah diubah mengikut penulisan, bahkan tulisannya seolah-
olah mempunyai irama. Ia juga disandarkan pada subjek-subjek
yang berkaitan dengan agama dan digunakan untuk menulis
ayat-ayat suci dan kata-kata bijak pandai.

pa Bagi menjaga kesucian ayat suci Al-Quran

pembuatan, penulisan, pengendalian serta pelupusan

kaligrafi Al-Quran hendaklah mengikut peraturan

yang tertentu sebagai mana naskhah Al-Quran.

Kaligrafi Al-Quran pada bahan-bahan di atas
adalah termasuk dalam kategori “Bahan Al-
Quran” yang dikawal di bawah Akta Percetakan
Teks

Al-Quran (APTQ) 1986. Sebarang kesilapan dalam
penulisan ayat-ayat Al- Quran atau tidak mematuhi
Garis Panduan yang ditetapkan a d a l a h
merupakan kesalahan yang boleh diambil
t i n d a k a n di bawah APTQ 1986

1

2

urufnya CONTOH Khat Kufi berasal dari Kufah. Khat
hat ini ini dijadikan hiasan pada bangunan
masjid, CONTOH masjid, bangunan pemerintah,
ah dan kubah atau menara azan pada zaman
KHAT KHUFI Abasiah. Al-Quran yang pertama
surat ditulis dalam bentuk khat kufi.
buku, KHAT RIQ’AH
Khat Riq'ah ini lebih mudah dan
rufnya dapat ditulis dengan cepat. Khat
Riq'ah ini sering digunakan untuk
mbul tujuan surat menyurat dan
digunakan oleh pelajar universiti
seperti untuk mengambil nota kuliah.

at iniku dan Khat Thuluth kebanyakannya
masjid,
digunakan untuk hiasan sahaja
Negara

h dan

surat
buku,

mbul

eperti
u dan

egara

seperti yang terdapat dalam

mashaf uthmani (Al-Quran), nama

buku atau kitab dan untuk tujuan

KHAT THULUTH yang lain. 3

i hiasan

Khat kufi muraba’ ini juga dikenali

sebagai kufi empat segi kerana bentuk

hurufnya serta susunannya berbentuk

aripadaekmhpaat t segi apabila ditulis. Setiap

huruf yang ditulis di dalam khat ini K h a t Farisi ini m u l a
berkembang di P a r si .
hendaklah disusun memenuhi ruang yang Bentuk hurufnya condong
sedikit ke kanan. Khat Farisi
h rumit,atedtaa.pi iKahat ini disusun daripada garis-
garis lurus yang bertembung dengan

tatik garis-garis menegak. Sifat-sifat khat

ini ialah berbentuk segi empat, tidak banyak digunakan dalam
penulisan buku kesusasteraan,
anda-tamnedmapsuhnaykal i baris serta hurufnya nama dan tajuk karangan pada
majalah dan surat khabar.
tersusun rapat. Khat ini sesuai Karangan dalam bahasa Urdu
juga ditulis dengan khat ini.
am bendtiugkuynaangka•n Mseebruapgaakian hitualsisaann dyaalngam pbaelinngtuk Khat jenis ini digunakan
dengan meluas di Parsi,
sepertgi epeormaehtu,ric bpaandyaak dbigaunngauknaannd-ablaamngpuennaulnisandan Pakistan dan Turki.
logo.
buku-buku berkenaan keagamaan
ebKahgaatinNyaasakh • Tulisan ini mudah dibaca, jelas serta

tidak mengelirukan

Khat Raihani hampir menyerupai khat

Thuluth. Huruf khat Raihani agak

besar dan panjang serta ditambah

dengan tanda-tanda syakal.

ai bentuk khat • Dikembangkan di Parsi

ih bKehsaatrFdaarnisi • Bentuk hurufnya condong sedikit ke
mpunyai shakl kanan

• Banyak digunakan untuk penulisan
buku kesusasteraan, nama dan
tajuk karangan pada majalah dan
surat khabar

• Juga diKkeHnAaTli sReAbIaHgAaNi kIhat Riq’I KHAT FARISI 4

• Merupakan tulisan yang paling

banyak digunakan dalam penulisan

Khat Nasakh - Tulibsaunku-kbhuaktu jbeenrkiesnaNasnakkehagianmi aan
paKlihnagt Nbaasnayakhk di•gunTaukalisnadnailnai mmupdenauhldiisbaancab,ujekula-s serta
buku keagamaan. Tultiidsaaknmkehnagteljireunkiasn ini lebih

mudah dibaca dan tidak mengelirukan. Khat

Nasakh dilengkapkan oleh penulis Arab iaitu

Al-Wazir Abu Aly Muhammad Ibn Muglah dan

adiknya Abu Abdullah al-Hassan. Mereka

mewujudkan peraturan untuk penulisan Khat KHAT NASAKH

Nasakh dengan menentukan panjang pendek huruf

dan jarak antara huruf.

•• DDikiienmspbiraansgikdaanridmi Poadreslikhat yang lain

• dan berasal dari khat riq’ah

Bentuk hurufnya condong sedikit ke
• Dda•iinnskbDppaeeinirgrmaaaunsseniaraidnlkadtaaranhiramisnkeohcdaaertSalrukiqmlht’aaaenthluyaasnKgsheelmadieanwsay
KhaDktaiDwrKKaaiwnnhhgiaaaattnnFDim.aeiwrmKisabh•inaawti aDpsD•eie•igewkmrauitBbetnansDruiiaraareiiknsgnkktdumyautiacitaahannagikharutuksaktnaneesdaantaspeih1gnakuecuu2nasrannnta2uirasS01ansakt2Huetuteau2mrlacrntkaad0uaaaetHirnunlpMapun,adeetaenmiunrsaejMsknuaKllialnreisopuhsmjsgaeiaeaiisarnmndnu,ealiwssdsuuaaayrrnnaatt
1p2e2m0e•HrinDrtdaai•isghmautsnnaMpDiuaejerusigsSaknkeuiutagplrnknhke.tahaaarkarrtnguaabi anKnanshagrKtusuanahrekteanbddtaaeppgpnwiaeaeynsdinrieajhuabsilanaemissjktgiaaaaiuajnnrtnianau,lyatrasshuurrdaaattn
semasa
tahun

berfungsi sebapgeanighpaerrghaiaansadnansseelbaiangainunytauk KHAT DIWANI

urusan rasm•i seDp•iegrutniLaeskbuaihrnabtseerpvbeaarrgijaaasnii jhdiiaaarsnip,aandsaurkahtat

penghargaan dan •sebJadugigwaaianndyiikae.nali sebagai khat Riq’I
• Penulisannya lebih rumit, tetapi ia

• L•ebiThleubbliesiharvninadriaaahrsaidbdaanyreaipsnatgadtaikdkahpaatt ditulis
Khat Diwani
di•wadnDeiinpgeannuhci edpeantgadnantansdeasu-tainddaensghankl
KJhaalti
Riq’ah/Raq’•ah Pe• nupSleisergariennrgnaykdaaignluetbabanihhgadrnuamlamit, bteetnatpuki iyaang

KhaKthDatiwDainwiani lebih iinnddaahhddaannmeesntaartiikkseperti perahu,
bJearblianding •JalDi•impeeBmnipkauuanhnnyiy,adabkieunrsdugeingadguinnkdatiaaktnnadpnseearb-dbtaaaeglnzadaminaaynasuhruaskal n
•khaSt erDiinswugaradntiigm.uebKnahyhautrdaat DslaiemwrtaanbdieignuJtunakalikyaannogleh
lebih banyak ibnednatphuekd,laajanrrummueintnivaerrpiskeitnsiuelupinestuartkninpmyeaer,anghaum, bil

lebih cantik daiknane,nsotbatuatriukkun.lgiahKdhaantsDeibwaagnaiinJyaali
selalunya diubah•dalHaammbpeirnmtueknydearuunp,aipbeernathuuk,khat

ikaKnha,t bRuarihunagni dan sethbualguathinya. KHAT DIWANI JALI

• Huruf-hurufnya lebih besar dan 5

panjang serta mempunyai shakl

• Hampir menyerupai bentuk khat

ℕ

a. Khat merupakan salah satu wasilah Saidina Ali berkata :
perhubungan kemanusian dan merapatkan ‘Serikan anak-anakmu dengan
hubungan antara manusia bagi ilmu seni tulis kerana
merealisasikan urusan kehidupan tulisan merupakan perkara
dengan sempurna. yang paling mustahak dan
menyeronokkan.
b. Khat juga merupakan sumber rezeki
kepada orang yang mempunyai bakat dan c. Orang yang menyintai khat mempunyai
kesungguhan dalam bidang ini. perasaan dan jiwa yang halus serta
yakin.

d. Salah satu maksud dalam saranan
Nabi Muhammad agar umat Islam membaca
dan menulis ayat-ayat al-Quran dengan
baik. Melalui cara ini difikirkan
untuk memudahkan lagi mereka
mempelajari dan menghafalnya.

6

a. Khat digunakan untuk menulis
pelajaran, ilmu pengetahuan,
akhbar, majalah dan sebagainya.

b. Khat ditulis pada lukisan-lukisan
kesenian, papan tanda iklan yang
bersifat dakwah dan masyarakat
boleh menghayati dan mempelajari
kesenian khat itu di setiap
tempat seperti di rumah, jalan-
jalan dan sekolah-sekolah.

c. Khat adalah alat pemindahan
ilmu turas (ilmu warisan) dan
ilmu pengetahuan. Ia dapat
dibuktikan apabila kitab-kitab
itu dihiasi dengan kulit yang
indah dengan tulisan yang
pelbagai jenis semenjak dahulu.

7

‫‪ɢᴀʏᴀ ɢᴇᴏᴍᴇᴛʀɪᴋ‬‬

‫حجازي‬
‫مغربي‬

‫أندلسي كوفي‬

‫‪8‬‬

ɢᴀʏᴀ ᴍᴇʟᴇɴɢᴋᴜɴɢ

➢ Skrip Naskh ‫نسخ‬

‫الأقلام الستة‬

➢ Thuluth ‫ثلث‬

➢ Tawqi' ‫توقيع‬ ‫رقعة‬

➢ Riqa' ‫رقاع‬ 9
➢ Muhaqqaq ‫محقق‬
➢ Rayhani ‫ريحاني‬

ɢᴀʏᴀ ꜱᴋʀɪᴘ ʟᴀɪɴ

Nasta'liq ‫نستعليق‬ Farisi ‫فارسي‬

Skrip Diwani ‫ديواني‬

‫ديواني جلي‬ Skrip biasa
‫رقعة‬
Skrip seni
‫صيني‬ Al-Qur'an

Skrip Bihari ‫بهاري‬

10

Pen Jenis Fountain
Kelebihan : mata besi, lebih

tahan lama Pen khat

Pen khat beli siap : Saiz 1-3 mm

Marker Pen Jenama PILOT, ZIG, ARTLINE dan
lain-lain, asalkan matanya
serong.

Kelebihan : Murah, mudah
didapati dikedai-kedai
stationery.

Kelemahan : Mata pen cepat
rosak, pen tidak tahan lama.

11

Dakwat

Jenis yang bagus ialah dakwat yang
berasaskan air (water base ink) dan
water proof. Dakwat gred tinggi water
proof (membuat karya) :

(Anggaran RM40-50 : 30ml) – Water proof

Dakwat Cina

Untuk latihan – Non Water proof
Murah tetapi berbau.

(Anggaran RM40-50 : 30ml) – Water proof
bagus untuk menulis karya atas kanvas.

Stamp Pad Ink Refill bagus untuk
membuat draft-draft khat.

12

Pengharaman mengukir atau
melukis rupa menjadi makhluk
yang membawa kepada taghut
dan penyembahan berhala
mendorong perkembangan seni
khat dan gambaran abstrak
menjadi bentuk gambran
kesenian utama dalam
kebudayaan islam, terutaka dari
segi konteks keagamaan

13

Kaligrafi ditempa di atas tubuh manusia

14

Salah sambungan huruf sehingga tertukar huruf
dzal kepada huruf zai.

Terdapat huruf yang bersambung dan terputus
sehingga merosakkan perkataan.

Huruf kaf terputus pada kalimah akbar

15

Kaligrafi al-quran tidak mengikut displin dan kaedah khat
Kedudukan titik huruf tidak di tempat betul

16

Seni khat boleh dikatakan

sebagai bentuk paling banyak

digunakan dalam kesenian Islam

kerana skrip Arab merupakan cara

penyampaian Al-Quran. Kitab suci Al-Quran bukanlah sebuah buku

Islam, Al-Quran, telah memainkan sastera kerana sastera itu

peranan penting dalam merupakan konsep karya yang indah

perkembangan dan pembangunan hasil ciptaan manusia. Namun

bahasa Arab, khususnya, seni begitu al-Quran sukar ditandingi

khat dalam huruf Arab. atau ditiru gaya bahasanya,

Peribahasa ,syair Arab dan Parsi sementara unsur-unsur

serta petikan ayat dari Al-Quran keindahannya mudah menarik

masih merupakan sumber utama perhatian dan dapat dinikmati. Ia

seni khat Islam. juga mampu mengatasi segala

keindahan hasil-hasil sastera Arab

Jahiliyyah dan menjadi inspirasi

kepada penghasilan bahan sastera

Islam pada zaman terkemudian.

17

Puisi Sufi merupakan satu bentuk sastera yang menggambarkan pengertian tentang
kebenaran kerohanian melalui cinta kepada Allah SWT dan rasa rendah hati.
Sastera ini muncul pada zaman Ummaiyyah dan antara tokoh terawal ialah Hasan
Al-Basri, Rabi’ah al -Adawiyah, Muhi Al-Din Ibnu Arabi, Bayazid, Al-Hallaj, dan
lain-lain.
Puisi merupakan satu saluran yang sesuai bagi ahli-ahli sufi untuk menyuarakan
rasa hati mereka. Ia lahir darpada pengalaman dan penghayatan estetik yang
disuarakan secara puisi untuk meluahkan kecintaan kepada Allah SWT dan
merupakan manifestasi daripada kemanisan iman. Puisi yang dicipta bertemakan
cinta ilahi, ma’rifah, tauhid, kesatuan, dengan Tuhan dan persoalan sosial dan
moral.

Puisi Sufi merupakan satu bentuk sastera yang menggambarkan pengertian tentang
kebenaran kerohanian melalui cinta kepada Allah SWT dan rasa rendah hati.
Sastera ini muncul pada zaman Ummaiyyah dan antara tokoh terawal ialah Hasan
Al-Basri, Rabi’ah al -Adawiyah, Muhi Al-Din Ibnu Arabi, Bayazid, Al-Hallaj, dan
lain-lain.
Puisi merupakan satu saluran yang sesuai bagi ahli-ahli sufi untuk menyuarakan
rasa hati mereka. Ia lahir darpada pengalaman dan penghayatan estetik yang
disuarakan secara puisi untuk meluahkan kecintaan kepada Allah SWT dan
merupakan manifestasi daripada kemanisan iman. Puisi yang dicipta bertemakan
cinta ilahi, ma’rifah, tauhid, kesatuan, dengan Tuhan dan persoalan sosial dan
moral.

+

18

Al-Quran disusun dengan lengkap ketika pemerintahan Saidina Uthman
bin ‘Affan. Ilmu tafsir berkembang kemudiannya setelah ayat-ayat
al-Quran memerlukan pentafsiran. Cerita nabi-nabi yang terdapat
dalam pelbagai surah kemudiannya disusun dan dipanggil Qisas al-
Anbiya’.
Antara karya Qisas al-Anbiya’ ialah Tarikh al-Rusul wa al-Muluk
oleh Muhammad Ibnu Jarir al-Tabari, Ara’s al-Majalis : Qisas al-
Anbiya’ oleh al-Tha’labi, Taj al-Qisas oleh Abu Nasr al-Bukhari
dan lain-lain.
Antara karya hikayat yang mula-mula berkembang dalam kesusasteraan
Melayu lama ialah cerita-cerita mengenai nabi Muhammad SAW dan
cerita nabi-nabi lain. Melalui dorongan atau naluri ingin tahu
mengenai riwayat yang jelas mengenai nabi-nabi itu, maka timbullah
kegiatan menyalin dan menterjemah kitab Qisas al-Anbiya’ ke dalam
bahasa Melayu.

19

BULETIN SOLUSI | EDISI 15 KHAT SENI DALAM ISLAM 2021