ทช21003 ศิลปศึกษา

1

2

เอกสารสรุปเนื้อหาทต่ี อ งรู

รายวิชาศิลปศึกษา
ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน

รหสั ทช21003

หลกั สูตรการศกึ ษานอกระบบระดบั การศึกษาข้ันพืน้ ฐาน
พทุ ธศักราช 2551

สาํ นกั งานสง เสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย
สาํ นักงานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร
กระทรวงศกึ ษาธิการ

หามจาํ หนาย
หนงั สือเรยี นน้ีจดั พิมพดว ยเงินงบประมาณแผนดินเพอื่ การศึกษาตลอดชีวิตสาํ หรับประชาชน ลขิ สิทธเิ์ ปน ของ
สาํ นกั งาน กศน.สํานักงานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร

3

4

สารบญั

หนา

คํานํา

คําแนะนาํ การใชเ อกสารสรปุ เน้อื หาทตี่ อ งรู

บทที่ 1 ทศั นศลิ ปไ ทย

เรือ่ งที่ 1.1 จดุ เสน สี แสง เงา รปู รา ง และรูปทรงท่ีใชใ นทศั นศลิ ปไ ทย 1

เรอ่ื งที่ 1.2 ความหมายและความเปนมาของทัศนศิลปไ ทย 4

เรอ่ื งที่ 1.3 ความงามและคุณคาของทศั นศลิ ปไทย 16

เรื่องท่ี 1.4 การนําความงามของธรรมชาตมิ าสรา งสรรคผลงาน 17

เรอ่ื งท่ี 1.5 ความคดิ สรา งสรรค ในการนําเอาวัสดุและส่งิ ของตาง ๆ

มาตกแต รางกายและสถานท่ี 18

เรอ่ื งท่ี 1.6 คุณคาของความซาบซงึ้ ของวัฒนธรรมประเพณขี องชาติ 21

กิจกรรมทา ยบท 23

บทที่ 2 ดนตรีไทย

เรอ่ื งท่ี 2.1 ประวัติดนตรไี ทย 27

เรอ่ื งที่ 2.2 เทคนิคและวิธกี ารเลน ของเครือ่ งดนตรีไทย 32

เรอ่ื งท่ี 2.3 ประวตั ิคุณคา ภูมปิ ญ ญาของดนตรีไทย 41

เรื่องท่ี 2.4 คุณคา ความงาม ความไพเราะ ของเพลงและเครื่องดนตรีไทย 43

กิจกรรมทายบท 45

บทที่ 3 นาฏศลิ ปไทย

เรอ่ื งที่ 3.1 ความหมายและความเปนมาของนาฏศิลปไทย 49

เรื่องท่ี 3.2 ประเภทของนาฏศลิ ปไทย 51

เรื่องท่ี 3.3 นาฏยศัพท 57

เรอ่ื งท่ี 3.4 ราํ วงมาตรฐาน 60

เรื่องที่ 3.5 การอนรุ ักษนาฏศิลปไ ทย 63

กจิ กรรมทายบท 65

สารบัญ (ตอ ) 5

บทท่ี 4 นาฏศลิ ปไ ทยกบั การประกอบอาชีพ หนา
เรอื่ งท่ี 4.1 แนวทางการนาํ นาฏศิลปไ ปใชใ นการประกอบอาชีพ
เรอื่ งที่ 4.2 อาชพี การแสดงหนงั ตะลงุ 70
เรือ่ งที่ 4.3 อาชีพการแสดงลิเก 70
เรื่องท่ี 4.4 อาชีพการแสดงหมอลํา 71
กิจกรรมทา ยบท 72
75
เฉลยกิจกรรมทา ยบท 77
บรรณานกุ รม 93
คณะผจู ดั ทํา 94

6

คําแนะนําการใชเอกสารสรปุ เนื้อหาทต่ี องรู

หนังสอื เรยี นสรปุ เนอ้ื หา รายวิชาแบบเรียน กศน. หลกั สูตรการศึกษานอกระบบระดับ
การศกึ ษาขั้นพื้นฐาน พทุ ธศักราช 2551 เปนหนังสอื สรปุ เนอ้ื หาเรยี นทจ่ี ดั ทาํ ข้ึน เพื่อใหผเู รยี น
ที่เปนนักศกึ ษา กศน. สามารถทําความเขาใจ และเรียนรูในสาระสาํ คัญของเน้อื หารายวิชา
สาํ คญั ๆ ไดสะดวกและสามารถเขาถึงแกน ของเนอื้ หาไดดขี ึ้น

ในการศกึ ษาหนังสอื สรุปเนอ้ื หารายวิชา ผูเรยี นควรปฏิบัติดงั นี้
1. ศกึ ษาโครงสรา งรายวชิ าจากหนงั สือเรยี นใหใ นหวั ขอ สาระสาํ คญั ผลการเรียนรูท่ี
คาดหวัง และขอบขายเนือ้ หาของรายวิชานน้ั ๆ เขา ใจกอ น
2. ศกึ ษารายละเอยี ดเนอ้ื หาของหนังสือสรุปเน้ือหาหนงั สือเรยี นเลม นี้ โดยศกึ ษาแต
ละบทอยางละเอียด ทําแบบฝก หดั หรอื กจิ กรรมตามทกี่ าํ หนด และทาํ ความเขา ใจในเนอื้ หา
นัน้ ใหมใ หเขา ใจ กอนที่จะศึกษาเรอื่ งตอ ๆ ไป
3. หากตองการศกึ ษา รายละเอยี ดเนือ้ หาเพ่มิ เตมิ จากหนงั สอื สรปุ เนอ้ื หาหนังสือ
เรยี นนี้ ใหผเู รยี นศึกษาเพิ่มเติมจากหนงั สอื เรยี น หรือครผู สู อนของทา น

1

บทท่ี 1
ทัศนศลิ ปไทย

เรือ่ งท่ี 1.1 จดุ เสน สี แสง เงา รปู รา ง และรปู ทรงท่ใี ชในทัศนศลิ ปไ ทย

จุดและเสน ใหค วามรูสกึ ทางทัศนศลิ ปอ ยา งไร
จดุ เปน องคประกอบทเี่ ล็กทีส่ ดุ การนาํ จดุ มาเรยี งตอกนั จะเปนเสน โดยเสน ตาง ๆ ให

ความรสู ึก ดงั นี้
เสน ตรงแนวต้ัง ใหความรูส ึกแข็งแรง สูงเดน สงางาม นา เกรงขาม
เสนตรงแนวนอน ใหความรูส ึกสงบราบเรยี บ กวา งขวาง การพกั ผอน หยุดน่งิ
เสนตรงแนวเฉียง ใหค วามรสู กึ ไมป ลอดภยั การลม ไมห ยดุ นิง่
เสน ตดั กัน ใหความรสู ึกประสานกัน แขง็ แรง
เสนโคง ใหความรสู กึ ออ นโยนนมุ นวล
เสน คด ใหค วามรสู ึกเคลอื่ นไหวไหลเลื่อน ราเริง ตอเน่ือง
เสนประ ใหความรูสึกขาดหาย ลกึ ลบั ไมส มบรณู  แสดงสว นทม่ี องไมเ ห็น
เสน ขด ใหค วามรสู ึกหมนุ เวยี นมนึ งง
เสน หยกั ใหความรสู กึ ขดั แยง นากลวั ตน่ื เตน แปลกตา
นักออกแบบนําเอาความรสู กึ ทีม่ ีตอ เสน ที่แตกตา งกนั มาใชใ นงานศิลปะประยกุ ต โดย

ใชเสน มาเปลย่ี นรูปรา ง เพอื่ ใหเกิดความรสู กึ เคลอ่ื นไหวและทาํ ใหส อ่ื ความหมายไดดยี ิง่ ข้นึ

สีคอื อะไร แบงเปน กป่ี ระเภท
สี หมายถงึ ลกั ษณะของแสงทป่ี รากฏแกส ายตาของเรา ใหเ ห็นเปน สีขาว ดํา แดง

เขียว ฯลฯ หรอื การสะทอ นของรัศมขี องแสงมาสูตาเรา
แมสี คือ สีซึ่งเปนสีหลัก ( สีท่ีไมมีสีอ่ืนมาผสมเปนแมสีได ) แบงออกเปน 2 ประเภท

คอื แมส ีของแสง และแมส ีวตั ถุธาตุ
1. สีของแสง เกดิ จากการหักเหของแสงผานแทง แกว ปรซิ มึ มี 7 สี คือ มวง คราม น้ํา

เงิน เขียว เหลือง แสด แดง แมสีของแสง ประกอบดวย สีแดง สีเขียว และสีนํ้าเงิน โดย
สามารถผสมแมส ใี หเกิดเปนสอี น่ื ๆไดด งั นี้ สแี ดง + สีเขียว = สีเหลือง, สีแดง + สีนํ้าเงิน
= สมี ว งแดง, สีเขียว + สนี ้ําเงิน = สฟี า อมเขยี ว

2

2. แมสวี ัตถธุ าตุ เปน สที ่ไี ดม าจากธรรมชาติ และจากการสังเคราะหโดยกระบวนทาง
เคมี มี 3 สี คือ สีแดง สีเหลือง และสีนํ้าเงิน เม่ือนํามาผสมกันจะทําใหเกิด วงจรสี โดยมี
หลักการผสมสีดงั น้ี
สีแดง + สีเหลอื ง = สสี ม , สีแดง + สีน้ําเงนิ = สีมวง, สเี หลือง + สีน้ําเงนิ = สเี ขียว

วรรณะของสคี ืออะไร ประกอบดวยสีใดบาง
วรรณะของสี คือ สีทใ่ี หความรสู กึ รอ น-เยน็ ในวงจรสจี ะมสี ีรอ น 7 สี และสีเยน็ 7 สี

โดยจะมีสมี ว งกบั สเี หลือง ซึ่งเปนไดท งั้ สองวรรณะ
1. สรี อ น ใหค วามรสู ึกรนุ แรง รอ น ตน่ื เตน ประกอบดวย สเี หลอื ง สีเหลอื งสม สสี ม

สีแดงสม สแี ดง สมี ว งแดง สมี ว ง
2. สีเยน็ ใหความรสู ึกเย็น สงบ สบายตาประกอบดว ย สเี หลอื ง สเี ขยี วเหลือง สีเขียว

สเี ขยี วนํา้ เงิน สีน้ําเงิน สมี วงนา้ํ เงิน สมี ว ง
สตี รงขา ม หรือสตี ัดกนั หรอื สคี ูปฏปิ กษ เปน สีท่ีมีคา ความเขมของสีตัดกันอยางรุนแรง

โดยมากไมนยิ มนํามาใชรว มกนั การนําสตี รงขา มกันมาใชรว มกนั อาจกระทําไดโดย 1. มีพื้นที่
ของสีหนง่ึ มาก อีกสีหนึ่งนอย 2. ผสมสีอื่น ๆ ลงไปในสีใดสีหนึ่ง หรือท้ังสองสี 3. ผสมสีตรง
ขา มลงไปในสีทัง้ สองสี

สีกลาง คือ สีท่ีเขาไดกับสีทุกสี สีกลางในวงจรสี มี 2 สี คือ สีน้ําตาล กับ สีเทา สี
นา้ํ ตาล

สีใหค วามรสู ึกอยางไร
สีแดง ใหความรสู ึกรอ น รุนแรง ทา ทาย ตื่นเตน เราใจ มพี ลัง ความรกั ความสําคัญ
สีสม ใหความรสู ึกรอน อบอนุ สดใส มชี วี ิตชวี า การปลดปลอ ย ความเปรยี้ ว การระวงั
สเี หลอื ง ใหค วามรสู ึก แจม ใส ความรา เริง ความเบกิ บานสดช่นื ชวี ิตใหม ความสด ใหม
สีเขยี วแก จะทําใหเ กดิ ความรูส ึกเศรา ใจความแกช รา
สีน้ําเงิน ใหความรูสึกสงบ สุขุม สุภาพ หนักแนน เครงขรึม เอาการเอางาน ละเอียด

รอบคอบ
สฟี า ใหความรูสึก ปลอดโปรงโลง กวา ง เบา สะอาด ปลอดภัย สวาง ลมหายใจ ความ

เปนอิสระเสรีภาพ การชว ยเหลือ แบง ปน
สีคราม จะทําใหเกิดความรูสึกสงบ

3

สีมวง ใหค วามรสู กึ มีเสนห  นาตดิ ตาม เรน ลับ ซอนเรน มอี ํานาจ มพี ลังแฝงอยู
ความรัก ความเศรา ความผิดหวัง ความสงบ ความสูงศักดิ์

สีนํ้าตาล ใหค วามรูสึกเกา หนกั สงบเงียบ
สีขาว ใหความรสู ึกบริสทุ ธิ์ สะอาด ใหม สดใส
สดี าํ ใหค วามรสู กึ หนัก หดหู เศรา ใจ ทึบตนั
สีชมพู ใหความรูสึก ออนโยน นุมนวล ออนหวาน ความรัก เอาใจใส หนุมสาว นารัก
สดใส
สีไพล จะทําใหเ กิดความรสู ึกกระชุมกระชวย ความเปน หนุมสาว
สเี ทา ใหความรูสึก เศรา อาลัย ทอแท ลึกลับ หดหู ความชรา ความสงบ เงียบ สุภาพ
สุขมุ ถอมตน
สที อง ใหค วามรูส กึ หรหู รา โออา มีราคา สูงคา ส่ิงสําคัญ ความเจริญรุงเรือง ความสุข
ความรา่ํ รวย การแผกระจาย

การประยุกตใ ชสี ควรคาํ นงึ ถงึ สิ่งใดบาง
1. การใชสกี ลมกลืนกนั เปน การใชส ีหรอื นํา้ หนกั ของสีใหใกลเคียงกัน หรือคลายคลึง

กัน เชน การใชสแี บบเอกรงค เปนการใชสเี ดยี วทม่ี ีน้าํ หนกั ออนแกหลายลําดับ
2. การใชสีตัดกนั จะชวยใหเ กดิ ความนา สนใจในทนั ทที ่ีพบเหน็ โดยควรคํานึงถงึ ความ

เปนเอกภาพดวย วธิ ีการใชม หี ลายวิธี เชน ใชสใี หมีปริมาณตา งกนั เชน ใชสีแดง 20 % สีเขียว
80%
แสงและเงาคอื อะไรมคี วามสาํ คัญอยา งไร

แสงและเงา หมายถึง แสงที่สองมากระทบพ้ืนผิวที่มีสีออนแกและพ้ืนผิวสูงต่ํา โคงนูน
เรียบหรือขรขุ ระ ทําใหปรากฏแสงและเงาแตกตา งกนั ความเขมของเงาจะข้ึนอยูกับความเขม
ของแสง แสงสวางมากเงาจะเขมข้ึน แสงสวา งนอย เงาจะไมชัดเจน

ความสาํ คัญของคา นาํ้ หนกั ของแสงและเงา คอื ใหค วามแตกตางระหวา งรปู และพน้ื
หรอื รูปทรงกับทว่ี าง ใหค วามรสู กึ เคล่อื นไหว ใหความรูส ึกเปน 2 มติ ิ แกร ูปราง และความ
เปน 3 มิตแิ กร ปู ทรง ทาํ ใหเ กิดระยะความตน้ื - ลึก และระยะใกล - ไกลของภาพ และทาํ ให
เกดิ ความกลมกลืนประสานกนั ของภาพ

4

เรอื่ งที่ 1.2 ความหมายและความเปนมาของทศั นศิลปไ ทย

ศิลปะไทยมีความเปน มาอยางไร
ศิลปะไทยแบง ไดเปน ยคุ ตา ง ๆ ดังนี้
1. ยคุ กอ นประวตั ิศาสตรไ ทย หมายถึง ชว งกอ นที่คนไทยจะรวมตวั กันเปนปกแผน ยัง

ไมม ี ราชธานขี องตนเองทีแ่ นน อน แบง เปน
1.1 แบบทวาราวดี (ราว พ.ศ. 500 - 1200) ศูนยกลางอยูนครปฐม เปน

ศิลปะแบบอุดมคติ รุนแรกเปนฝมือชาวอินเดีย แตมาระยะหลังเปนฝมือของชาวพื้นเมือง
ศิลปะท่ีสาํ คญั คอื

- ประติมากรรม พระพทุ ธรปู แบบทวาราวดี สงั เกตไดชัดเจนคอื พระพุทธรูปน่ังหอย
พระบาทและยกพระหัตถขึ้น โดยสวนมากสลักดวยหินปูน เชน บริเวณพระปฐมเจดีย คือ
ธรรมจกั รกับ กวางหมอบ

- สถาปต ยกรรม ไดแก โบราณสถาน เชน เจดีย วดั สถูป สําหรับเจดียนครปฐม ถา
ยกเอาพระปรางคท่ีอยขู า งบนออกจะเห็นวามรี ปู รา งคลายสถูปท่ีสรางครั้งพระเจาอโศก ไดรับ
อิทธพิ ลจากศลิ ปะอนิ เดยี โดยมกี ารทาํ เปนฐานสี่เหลี่ยม มีองคระฆังเปนรูปโอคว่ํา และมียอด
แหลมอยูขา งบน สว นอกี แบบหน่ึงมีฐานเปนรูปเหลี่ยมเชนกัน แตมีองคระฆังเปนรูปคลายกับ
บาตรควํ่าและมียอดทําเปน แผนกลม ๆ วางซอนกันขึน้ ไป บนยอดสดุ มลี กู แกว

1.2 แบบศรีวิชัย (ราว พ.ศ. 1200 - 1700) เปนศิลปะแบบอินเดีย - ชวา
ศูนยกลางของศลิ ปะน้ีอยูท ไี่ ชยา จังหวัดสุราษฎรธานี

- ประติมากรรม พระพทุ ธรูปและพระโพธสิ ตั วส วนมากทาํ ดวยสัมฤทธิและศิลา พบ
ท่อี ําเภอไชยา จังหวดั สุราษฎรธานี พระโพธสิ ตั วทเ่ี กา ที่สุดคือพระโพธิสัตวซ่ึงสลักดวยศิลา ซึ่ง
ไดรับอิทธิพลแบบคุปตะ สวนพระโพธิสัตวท่ีสวยงามท่ีสุด คือพระโพธิสัตวอวโลกิเตศวร ซ่ึง
หลอดวยสัมฤทธิ์ แตเหลือเพียงคร่ึงองค ไดรับอิทธิพลศิลปะแบบหลังคุปตะและ ปาละเสนะ
พระพิมพสว นมากทาํ ดว ยดนิ ดิบ

- สถาปต ยกรรม มีอยูมากที่อําเภอไชยา จังหวัดสุราษฎธานี เชน พระบรมธาตุไช
ยา ซึ่งมีลกั ษณะคลา ยคลึงกบั บรรดาเจดยี ใ นเกาะชวามาก มีฐานเตีย้ รองรับ อาคารแบบยอมุม
และมีมขุ ยืน่ ออกมาทง้ั สี่ทิศและมยี อดทาํ เปนฉัตร

1.3 แบบลพบุรี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800) มีลักษณะคลายของขอม ศูนยกลางอยูท่ี
เมืองลพบุรี ศาสนาพราหมณเขามามบี ทบาทตามความเช่อื สรางเทวาสถานอนั ใหญโตแข็งแรง
คงทน

5

- ประตมิ ากรรม ลักษณะพระพทุ ธรูปมหี นาผากกวา ง คางเปน เหล่ียม ปากแบะ ริม
ฝป ากหนา พระขนงนนู เปน สัน พระนาสิกโคงและยาว พระหณเุ ปน ปมปา น ไรพระศกท่ีตอกับ
พระนลาฏหนาโต อุณหิศใหญเปนรูปฝาชี มีลวดลายคลายมงกุฎเทวรูป มีท้ังพระพุทธรูป
ประทับนั่งและยืน นิยมสรางพระพุทธรูปน่ังขัดสมาธิปางนาคปรกกันมาก พระพุทธรูปมีทั้ง
หลอดวยสัมฤทธ์ิ และสลักดวยศิลา นอกจากนี้ก็ยังมีพระโพธิสัตวอวโลกิเตศวร หรือนาง
ปญญาบารมี เทวรูปก็มี เชน พระอิศวร พระนารายณ นอกจากนี้ก็ยังมีพระพิมพ ท้ังท่ีสราง
ดวยดนิ เผาและโลหะ

- สถาปต ยกรรม สรางปรางคเ ปนเทวสถาน การกอสรางใชวัสดทุ ่ีแขง็ แรงทนทาน ท่ี
มอี ยตู ามทองถ่นิ เชน ศิลาแลง หินทราย สรางขึ้นท้ังในศาสนาพราหมณ และศาสนาพุทธ ท่ี
สําคัญไดแก ปรางคสามยอด จังหวัดลพบุรี, ปรางคแขก จังหวัดลพบุรี, ปราสาทหินพิมาย
อําเภอพิมาย จงั หวดั นครราชสีมา, ปราสาทหินศรีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร, ปราสาทหินพนมรุง
จงั หวดั บรุ รี มั ย, ปราสาทเมืองตํา่ จังหวดั บรุ ีรมั ย

2. ชวงศิลปะไทย หมายถึง ชวงท่ีคนไทยรวมตัวกันเปนปกแผน มีราชธานีท่ีแนนอน
แลว เปนการผสมผสานของวฒั นธรรมอนิ เดีย จีนและชาติทางตะวันตก แบงออกเปน 5 สมัย
คือ

2.1 สมัยเชียงแสน ศิลปะเชียงแสน นับเปนศิลปะไทยอยางแทจริง เปนศิลปะท่ี
กาํ เนิดขึ้นในบริเวณภาคเหนอื ของประเทศไทย ซง่ึ เปนช่อื เมืองเกา ในจังหวัดเชียงราย

- ประติมากรรม ไดแ ก พระพุทธรปู ท้งั ท่หี ลอ ดว ยสาํ ริดและปนดวยปูน พระพุทธรูป
เชียงแสนมี 2 รุน คือ

รุนที่ 1 เปนพระพุทธรูปท่ีมีพระรัศมีเปนดอกบัวตูมหรือลูกแกว ขมวดพระเกศา
ใหญ พระพักตรกลมอมย้ิม พระหนุ (คาง) เปนปม พระองคอวบ พระอุระนูนและกวาง ดุจ
หนา อกสงิ ห ชายจีวรเหนอื พระองั สาซา ยส้ันปลายมีแฉกเปน เขยี้ วตะขาบ ชอบทําปางมารวิชัย
และขัดสมาธเิ พชร (แลเห็นฝาพระบาททัง้ 2 ขาง) และท่ีฐานจะทาํ เปนรูปบัวควํ่าและบัวหงาย
เปนพระพทุ ธรปู ที่มีอทิ ธพิ ลแบบปาละของอินเดีย

รนุ ท่ี 2 เรียกวาเชยี งแสนรนุ หลังหรือเชียงใหม เปนพระพุทธรูปท่ีไดรับอิทธิพลจาก
ศิลปะสุโขทัย มีลักษณะ พระรัศมีเปนดอกบัวตูมที่สูงข้ึน บางคร้ังก็เปนเปลวแบบสุโขทัย
ขมวดพระเกศาเลก็ พระวรกายบางองคก็อวบอวนและพระอุระนูน แตมีชายจีวรยาวลงมาถึง
พระนาภี ชอบทําน่ังขัดสมาธิราบ ประติมากรรมรูปปนรูปเทวดาและนางฟา ที่ประดิษฐาน

6

เจดีย วดั เจ็ดยอด สรา งในสมยั พระเจา ติโลกราช มที รวดทรงเชนเดียวกบั พระพทุ ธรูปเชียงแสน
รุน 2

- สถาปต ยกรรม โบสถ วิหาร ตัวอาคารกออิฐถือปูน หลังคาเปนแบบทรงสูงซอน
กันหลายช้ัน ลดหลั่นข้นึ ไปถงึ ยอด หลังคาโบสถ วหิ ารสมัยเชียงแสนมีลักษณะพิเศษคือ “เปน
หลังคาท่ีแสดงโครงสรา งเปด เผย” คือไมมฝี า เพดาน จงึ สามารถมองเหน็ เครือ่ งหลังคาเกือบทุก
ชนิ้ การประดบั ตกแตง อาคารนยิ มตกแตง ดวยเครื่องไมแกะสลักและลายรูปปน ลักษณะเจดีย
แบบท่วั ๆ ไปของเชยี งแสนจะมฐี านสูงมาก องคระฆงั ถูกบบี ใหเลก็ ลง มีบัลลังกปลองไฉนและที่
ยอดมีฉตั รกนั้ เจดียบ างองคเ ปน 8 เหลี่ยม และบางองคเ ปนเจดียท รงกลม

2.2 สมัยสโุ ขทัย สุโขทัยไดรับการยอมรบั กนั วาเปนสมัยทศี่ ิลปะไทยเจริญถึง
ขน้ั สงู สดุ โดยเฉพาะการสรา งพระพทุ ธรูปมลี กั ษณะเปนของตนเองมากที่สดุ

- ประตมิ ากรรม การสรางพระพุทธรปู มกี ารสราง พระพทุ ธรูปครบ 4 อิริยาบถ คือ
พระพุทธรูปยนื นงั่ เดนิ นอน พระพุทธรปู สมยั สโุ ขทยั แบงออกไดเปน 4 หมวด คอื

1. หมวดใหญ มีพระพักตรรูปไข พระขนงโกง พระนาสิกงุม ไมมีไรพระศก ถามีก็
เปน เสนตน้ื ๆ ไมน ูนขึน้ มากนกั พระโอษฐอ มยม้ิ รศั มีเปนเปลว พระอังสาใหญ บ้ันพระองคเล็ก
พระองคออนชอย งามสงา จีวรไมแข็งกระดาง ครองจีวรหมเฉียง ชายจีวรยาวลงมาถึงพระ
นาภี ปลายเปนลายเข้ียวตะขาบ ชอบทําปางมารวิชัยประทับนั่งขัดสมาธิราบ ฐานเปนหนา
กระดานเกลีย้ ง พระพทุ ธรูปหมวดใหญจ ัดวา เปนแบบสโุ ขทยั แท

2. หมวดกําแพงเพช แบบน้ีรูปรางหนาตาดูจืดกวาหมวดใหญ พระพักตรตอนบน
กวาง พระหนุเสยี้ ม

3. หมวดพระพุทธชินราช พระพักตรรูปไขคอนขางกลม พระปรางคคอนขางอวบ
พระอาการสงบเสงี่ยม พระองคแข็งมากกวาออนชอย นิ้วพระหัตถท้ังส่ีมีปลายเสมอกัน เชน
พระพุทธชินราชองคจรงิ ท่วี ัดพระศรรี ตั นมหาธาตุ จังหวัดพิษณุโลก และพระพุทธชินราชองค
จําลองทว่ี ัดเบญจมบพติ ร

4. หมวดเบด็ เตล็ด หรอื หมวดวัดตะกวน พระพทุ ธรปู มีรศั มีเปนดอกบัวตูม ชายจีวร
หรือสังฆาฏิส้ัน พระนลาฏแคบ ฐานประดับดวยกลีบบัว พระพุทธสิหิงคก็ไดมากจากเกาะ
ลังกา ในสมัยพอ ขุนรามคาํ แหง แตล กั ษณะฝม ือชา งเปนศิลปะไทยปนลังกา พระพิมพมีทั้งทํา
ดวยดินเผาและโลหะ แตชอบทําพระปางลลี ามาก และชอบทําพระประทับนั่งหลายๆ สิบองค
ในแผนพิมพอันเดียวกัน เรียกวา พระกําแพงหารอย นอกจากนี้ก็ยังมีเทวรูปในศาสนา
พราหมณ คอื พระอนิ ทร และพระนารายณ

7

- สถาปตยกรรม การสรางโบสถจะมีขนาดเล็กกวาวิหารมาก สวนหลังคาประดับ
ดวยเคร่ืองสังคโลก เชน สวนของชอฟา ใบระกา หางหงส อันเปนลักษณะพิเศษของ
สถาปตยกรรมสโุ ขทัย เจดยี  รูปแบบของเจดยี ไดรับอทิ ธพิ ลจากเจดียล ังกา คือ เจดียทรงระฆัง
กลม ท่ีฐานเจดียมีรูปชางลอมรอบ เชน เจดียวัดชางลอม ที่อําเภอศรีสัชนาลัย สุโขทัย
นอกจากนั้นสุโขทัยยังสรางเจดียท่ีมีลักษณะของสุโขทัยเอง เปนแบบสุโขทัยแทเรียกวา
“เจดียทรงพมุ ขาวบณิ ฑ” คอื เปนเจดียท ่ีมีฐานสูงยอมุมไม 20 ท่ีสําคัญคือ องคระฆังทําเปน
รปู ดอกบัวตมู หรือพมุ ขาวบิณฑ น่คี ือเจดียท่ีมีลักษณะพเิ ศษไมเ คยมใี นสมยั อ่นื มากอนเลย

- จติ รกรรม พบหลกั ฐานมีนอยมาก สวนใหญเขียนตกแตงสถาปตยกรรมดวยสีฝุน
จึงสลายตัวไปตามกาลเวลา แตเ ทา ทีพ่ บ เชน ที่ผนังสถูปวัดเจดียเจ็ดแถวศรีสัชนาลัย ซุมสถูป
วัดมหาธาตสุ โุ ขทัย สีทใ่ี ชเขยี นภาพไดม ากจากธรรมชาติโดยตรง คือ ดินและยางไม มักระบาย
สีแดง ตดั เสนดาํ ผมดํา ผวิ เน้อื ขาว ลวดลายมีสเี หลืองบางเล็กนอย จิตรกรรมอีกลักษณะหน่ึง
คือการเขียนลวดลายลงบนเครื่องถวยชามสังคโลก ซึ่งเปนศิลปะหัตถกรรมท่ีเปน
ลักษณะเฉพาะของศลิ ปะสมัยสโุ ขทัย สามารถสง ขายเปน สินคาออก แหลงผลิตท่ีสําคัญ ไดแก
ทเ่ี ตาทุเรยี ง ปจจบุ นั อยใู นเขตเมืองศรสี ัชนาลัย

2.3 สมยั อทู อง เปนศลิ ปะทเ่ี กิดข้นึ ในภาคกลางของประเทศไทย ไดรบั อทิ ธิพลจาก
ศลิ ปะทวาราวดี ขอม เชยี งแสนและศลิ ปะสโุ ขทัย พบมากทส่ี ุดในบรเิ วณรอบเกาะเมืองอยุธยา
เมอื งลพบุรี สุพรรณบุรี และเมืองสรรคบุรี (อยูในเขตจังหวัดชัยนาท) ศิลปะอูทองเปนศิลปะ
อันเนือ่ งมาจาก พระพทุ ธศาสนานกิ ายหินยาน

- ประติมากรรม พระพุทธรูปแบบอูทอง มีไรพระศก ชายจีวรหรือสังฆาฏิตัดเปน
เสนตรง ประทับขดั สมาธริ าบ ปางมารวิชยั และมีฐานเปนหนากระดานแอนเปนรองเขาขางใน
สําหรบั อิทธิพลทวาราวดีและขอมผสมกัน พระพุทธรูป มักมีรัศมี เปนรูปบัวตูม สวนอิทธิพล
ขอมหรือลพบรุ ี พระพุทธรปู จะมรี ศั มี เปน เปลว ถงึ แมจ ะมีอิทธพิ ลของ ศิลปะสโุ ขทัยเขามาปน
อยมู าก แตพ ระพทุ ธรปู ก็ยังคงมีไรพระศก และฐานเปนหนา กระดานแอนเปนรอ งเขา ขา งใน

- สถาปตยกรรม เจดยี ท ่มี ที รวดทรงสูงชะลดู และเปน เจดียท ราย ทีบ่ รเิ วณวัดพระศรี
รัตน-มหาธาตุ เมืองลพบุรี เจดียวัดแกว เมืองสรรคบุรี จังหวัดชัยนาท สวนพระมหาธาตุ ท่ี
จังหวดั ชัยนาท เจดียแบบอูทองมีลักษณะเปนเจดียทรงกลม มีเจดียบริวารประกอบโดยรอบ
ปรางคแบบอทู องก็มี เชน ปรางคอ งคใหญท่ีวัดพระศรีรตั นมหาธาตุ เมืองลพบุรี ซ่ึงเปนปรางค
ที่เลยี นแบบปรางคข อม แตไ ดแ กไขใหมรี ปู ทรงสงู ข้ึน

8

2.4 สมยั อยุธยา (ราว พ.ศ. 1893 - 2310) มีความเชื่อวากษตั รยิ คอื สมมุติเทพ อัน
ไดรับอทิ ธิพลจากลทั ธิเทวราชของขอม

- ประตมิ ากรรม พระพทุ ธรปู ในสมยั อยธุ ยาไดร ับอิทธิพลจากศลิ ปะสุโขทัย แตยังคง
ลักษณะของอูทองไวบาง จึงดูไมงดงามเทาท่ีควร แตฐานมีลวดลายเครื่องประดับมากมาย
หลังจากรัชกาลของพระรามาธบิ ดที ีแ่ ลว พระพุทธรปู นยิ มสลักดว ยศิลาทรายมาก พระพุทธรูป
ในสมัยพระเจาปราสาททองและพระนารายณมหาราช มักจะมีพระเนตรและพระโอษฐเปน
ขอบสองชัน้ หรอื ไมกม็ พี ระมสั สเุ ล็ก ๆ อยูเหนือพระโอษฐ นอกจากการสลักพระพุทธรูปแลว
ก็มพี ระพทุ ธรูปทรงเคร่อื ง ซงึ่ นิยมทํากันมากในปลายสมยั อยธุ ยาทเ่ี รยี กวา พระทรงเครื่องใหญ
และทรงเคร่ืองนอย โดยเฉพาะพระทรงเคร่ืองนอยจะมีกรรเจียกยื่นเปนครีบออกมาเหนือใบ
พระกรรณดว ย ซ่ึงแสดงใหเหน็ วา เปน ลกั ษณะแบบอยธุ ยาอยา งแทจรงิ

- สถาปต ยกรรม แบงออกเปน 4 สมยั คอื
1. สมยั สมเดจ็ พระรามาธบิ ดที ี่ 1 (พระเจาอูทอง) และสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ
สถาปตยกรรมในสมยั นไี้ ดรับอทิ ธพิ ลจากศิลปแบบลพบุรีหรอื อทู องมากกวาสมัยสโุ ขทัย เชน
ที่วัดพุทไธสวรรย วัดพระราม วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วัดราชบูรณะ ที่จังหวัด
พระนครศรีอยธุ ยา และวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ที่จังหวดั พิษณุโลก วัดเหลาน้ีจะสรางสถูปราย
รอบภายในวัด เพราะถือวาสถูปเปนประธานของพระอาราม และมักสรางเปนปรางคอยาง
แบบลพบรุ ีหรอื อทู อง
2. สมยั สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ สถาปตยกรรม เปล่ียนจากการสรางพระสถูป
เปนพระเจดียอยางทรงลังกา เชน พระเจดียใหญสามองคในวัดพระศรีสรรเพ็ชญ พระเจดีย
ใหญทวี่ ดั ใหญช ยั มงคล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
3. สมัยสมเด็จพระเจาปราสาททอง อิทธิพลทางศิลปะขอมไดรับการฟนฟูอีกครั้ง
หนง่ึ เชน การสรางปรางคเ ปน ประธานของวดั ท่วี ัดไชยวัฒนาราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยามี
การสรา งเจดียแ บบยอ มมุ ไมสบิ สองขน้ึ ดวย ท่ีงดงามมากคือ เจดียยอมุมไมสิบสอง ท่ีวัดชุมพล
นิกายาราม อาํ เภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
4. สมัยสมเดจ็ พระเจา บรมโกศ นยิ มสรา งเจดยี ไมส ิบสอง มกี ารบูรณะปฏสิ งั ขรณวัด
เกา เชน พระเจดยี ใหญท ีว่ ัดภเู ขาทอง ในระยะปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาโบสถวิหารมักทําฐาน
และหลังคาเปนเสนออนโคง แบบตกทองชางหรือแบบกาบสําเภา อันถือเปนลักษณะเฉพาะ
ของสถาปตยกรรมแบบอยุธยา สว นผนงั โบสถ วหิ าร กออิฐและเจาะผนงั เปนชองลกู กรง

9

เสากออิฐเปนเสากลมและแปดเหล่ียม มีบัวหัวเสาเปนรูปบัวตูม ไมนิยมสรางใหมีชายคาย่ืน
ออกมาจากบัวหัวเสามาก

- จติ รกรรม นิยมใชส หี ลายสี มกั ปด ทองบนรปู และลวดลาย แตการเขียนภาพตนไม
ภูเขาและนํ้ายังแสดงใหเห็นอิทธิพลจีนอยู ไดแก จิตรกรรม ฝาผนังท่ีโบสถวัดใหญ จังหวัด
เพชรบุรี เขียนเรื่องเทพชุมนมุ จิตรกรรมฝาผนังทีพ่ ระวหิ ารหลวงวัดมหาธาตุ ภาพเขียนในพระ
สถปู ใหญ ในวัดพระศรสี รรเพช็ ญ จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา เปนตน

จิตรกรรมอีกประเภทหน่ึงของศิลปะอยุธยา คือ ลายรดน้ําที่เขียนประดับตูพระ
ธรรม ท่จี ัดวา งดงามที่สดุ ไดแก ลายน้าํ บนตูพระธรรมฝม อื ครวู ดั เชิงหวาย

2.5 ศิลปะสมัยรตั นโกสนิ ทร เรม่ิ ตง้ั แตสถาปนากรงุ เทพฯ ขึ้นเปน ราชธานี
(พ.ศ. 2325) ศลิ ปะสมยั รตั นโกสนิ ทร แบง ออกเปน 3 ยุค คอื

ยุคท่ี 1 ต้งั แตร ัชกาลที่ 1 ถงึ รชั กาลที่ 3
- ประติมากรรม ในรัชกาลท่ี 1 ไมคอยพบวาไดสรางประติมากรรมประเภท
พระพทุ ธรปู ข้ึนมาใหมม ากนัก แตนิยมการอัญเชิญพระพุทธรูปจากโบราณสถานท่ีรกรางจาก
เมืองอ่ืน มาเก็บรักษาไว การสรางพระพุทธรูปทรงเคร่ืองนิยมสรางตอเน่ืองจากสมัยอยุธยา
ตอนปลาย มีทั้งพระพุทธรูปทรงเครื่องใหญและทรงเครื่องนอย แตสมัยรัตนโกสินทรเนน
เคร่อื งประดับองคม ากกวา ทรวดทรงและสีพระพกั ตร
- สถาปตยกรรม ในสมัยรัชการท่ี 1 และ 2 นิยมสรางโบสถ วิหาร ปราสาทราชวัง
เลียนแบบสถาปต ยกรรมสมัยอยุธยาตอนปลา เชน พระอุโบสถวัดพระศรรี ตั นศาสดาราม
เจดยี พ ระศรีสรรเพชญที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม และเจดียทรงลังกา เจดียและปรางค
ไดรับอิทธิพลจากอยุธยาและอิทธิพลขอม แตไดมีการแกไขรูปทรงจนไดลักษณะเฉพาะของ
ปรางคสมัยรัตนโกสินทร คือ เปนปรางคท่ีมีฐานสูงเรือนธาตุและยอดเล็ก สวนยอดมีปรางค
เล็กประดับสี่ทิศ เชน ปรางควัดอรุณราชวราราม และปรางคท่ีวัดราชบูรณะเชิงสะพานพุทธ
ยอดฟาฯ กรงุ เทพฯ สมยั รัชกาลที่ 3 นิยมสรางโบสถ วิหาร อันไดรับอิทธิพลจากจีน ลักษณะ
สถาปต ยกรรมคอื โบสถ วิหาร จะไมม ี ชอ ฟา ใบระกา หางหงสด งั แตกอน เชน พระวิหารที่วัด
เทพธิดาราม วิหารวัดกัลยาณมิตร กรุงเทพฯ เปนตน การประดับตกแตงสถาปตยกรรมนิยม
ตกแตงดวยชามเบญจรงคเปนลายดอกไม เชน ท่ีหนาบันโบสถ วิหาร มณฑป และซุมประตู
ทรงมงกฎุ ทําใหดงู ดงามแปลกตา
- จิตรกรรม ไดรบั อิทธิพลจากจติ รกรรมอยธุ ยาตอนปลาย จิตรกรรมที่สําคัญ ไดแก
จิตรกรรมฝาผนังที่หอไตรวัดระฆังโฆสิตาราม จิตรกรรมฝาผนังเจริญถึงขั้นสูงสุดในสมัย

10

รัชกาลที่ 3 เปนยุคทองของจิตรกรรมไทย จิตรกรรมฝาผนังในสมัยนี้ มีลักษณะการจัด
องคป ระกอบภาพคือ ตอนบนของผนังเขียนภาพ เทพชุมนุม เรียงข้ึนไป 2 - 4 ชั้น ทุกภาพหัน
หนาไปทางพระประธานในโบสถ ตอนลางแถวเดียวกับหนาตาง เขียนเปนภาพพุทธประวัติ
หรือทศชาติ ดานหนาพระประธาน เขียนภาพพุทธประวัติตอนมารวิชัย ภาพเขียนในสมัยน้ี
ลวนใชสีหลายสแี ละปดทองบนภาพทงั้ ส้ิน สีพื้นเปนสเี ขม กวา สมัยอยุธยาอยางมาก

ยคุ ที่ 2 ตัง้ แตร ัชกาลท่ี 4 ถงึ รัชกาลที่ 6
ในสมัยรัชกาลท่ี 4 เปนตนมา อยูในชวงท่ีประเทศไทยกําลังเปลี่ยนแปลงพัฒนา
บานเมือง มีการเปดสัมพันธไมตรีกับตางชาติ โดยเฉพาะกับชาติตะวันตก ทําใหเกิดมีการ
ผสมผสาน การสรางงานศิลปกรรมข้ึนระหวางรูปแบบศิลปะเดิมของไทย กับรูปแบบและ
กฎเกณฑท างศิลปกรรมตะวันตก สง ผลใหศลิ ปกรรมของไทยในยุคท่ี 2 นี้ มีลักษณะใหมแปลก
ตาข้ึน
-จิตรกรรม มีการนาํ ความเชือ่ ในการสรา งจติ รกรรมแนวอุดมคตแิ บบไทย ผสม
กลมกลืนกบั แนวเหมือนจริงแบบตะวันตก มีการนาํ วธิ ีการทัศนียวิทยาทีแ่ สดงความลกึ เปน
3 มิติ มรี ะยะใกล ไกล และวิธีการจัดภาพแบบเปนจรงิ ในธรรมชาติมาใชในการเขยี นภาพ
จิตรกรคนสาํ คญั ไดแก ขรัวอินโขง ซ่งึ มีผลงานปรากฏในโบสถวัดบรมนิวาส วัดบวรนิเวศวิหาร
กรงุ เทพฯ วดั มฌั มิ าวาส จังหวดั สงขลา
ในสมยั รัชกาลท่ี 5 เรยี กไดวาเปนยุคของการปฏิรูป (Age of Reform) หรือยุคของ
การทําประเทศใหทนั สมยั มีการสรา งศิลปะแนวตะวันตกเพิ่มขึ้น เชน มีการเขียนภาพเหมือน
ของบุคคล ซ่ึงแตกอนไมนิยม และการเขียนภาพไมใชเพ่ือตกแตงโบสถ วิหาร ตามความ
ศรัทธาในศาสนาเพยี งอยา งเดยี วแลว แตเปนการเขียนภาพเพื่อประดับในวังหรือในบาน สวน
ลักษณะการเขียนภาพคน ก็มีการเขียนกลามเน้ือและสัดสวนใหถูกตองตามความเปนจริงใน
ธรรมชาติ
ในสมัยรชั กาลท่ี 6 ไดส่ังชางเขียนจากอิตาลี คือ นายคารโล ริโกลี่ (Carrlo Rigoli)
มารว มกบั ชา งเขยี นไทย เขียนภาพตกแตง พระราชวัง และพระท่ีนั่งตางๆ เชน ภาพพระกรณีย
กิจของรชั กาลที่ 5 ภายในโดม ของพระที่นั่งอนนั ตสมาคม เปน ตน
-สถาปตยกรรม สมัยรัชกาลท่ี 5 เกิดอาคารรูปทรงแปลกตาเกิดข้ึนมากมาย เชน
พระท่ีนั่งจักรีมหาปราสาท เปนแบบตะวันตกผสมแบบไทย อาคารพระที่น่ังอนันตสมาคม
สรา งตามแบบสถาปตยกรรมสมัยเรเนอซองสของอิตาลี โบสถวัดนิเวศธรรมประวัติที่อําเภอ
บางปะอนิ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา สรางเลียนแบบสถาปตยกรรมของโกธิค (Gothic) และ

11

ในการสรางงานสถาปตยกรรมเหลานั้น ไดมีการนําเอาจิตรกรรมและประติมากรรมเขาไป
ตกแตงดว ย

-ประตมิ ากรรม นอกจากการสรา งพระพุทธรปู เลียนแบบพระพทุ ธรปู สมยั อืน่ ๆ
แลว ยงั หนั มาสรางพระพทุ ธรปู ท่มี รี ูปรา งเหมือนคนจริง มีกลามเนื้อ และมีสัดสวนถูกตอง เชน
พระพุทธสิหิงคป ฏิมากร พระพทุ ธรปู ปางไสยาสนประดษิ ฐาน ณ วัดราชาธวิ าส พระพทุ ธ
วชิรญาณในพระวิหารเกง วัดบวรนิเวศ พระพุทธอังคีรส และพระพุทธชินราชในพระอุโบสถ
วัดราชบพิธและวัดเบญจมบพิตร มีการสรางประติมากรรมและงานตกแตงศาสนสถานเปน
จํานวนมาก เชน การปนหลอพระราชานุสาวรียประจํารัชกาลท่ี 1 , 2 และ 3 สัตวหิมพานต
เทพชุมนุม ครุฑ ยกั ษ ประดับในวัดพระศรีรตั นศาสดาราม

สมัยรัชกาลที่ 6 ทรงโปรดใหตั้งกรมศิลปากรขึ้นในป พ.ศ. 2455 ในป พ.ศ. 2456
ทรงโปรดใหตัง้ โรงเรยี นทางดา นงานชางศิลปของไทยข้นึ โดยพระราชทานชอื่ วา โรงเรียนเพาะ
ชาง ในป พ.ศ.2488 จึงส่ังประติมากรจากอิตาลี ชื่อ ศาสตราจารย คอราโด เฟอโรช่ี
(ศลิ ป พรี ศร)ี มาดาํ เนินงานเก่ียวกับอนุสาวรียพระมหากษตั ริยไทยทีส่ ําคัญไวหลายแหง

ยุคที่ 3 ต้งั แตรัชกาลท่ี 7 ถงึ รชั กาลที่ 9
ในสมัยรัชกาลที่ 7 มีการฉลองกรุงรัตนโกสินทรครบ 150 ป ไดมีการบูรณะ
ภาพเขียนในวัดพระศรีรัตนศาสดารามคร้ังใหญ ภาพเขียนในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม มี
วธิ กี ารเขียนภาพแบบตะวันตกทแ่ี สดงระยะใกลไกล มีความลึกทั้งในการจัดองคประกอบภาพ
และสิง่ กอสรางของปราสาทราชวัง แตล ักษณะรูปทรงของตัวพระ ตัวนาง ตัวละครอ่ืน ๆ และ
เรอื่ งราวเนอื้ หาทีน่ ํามาเปน โครงเรอื่ ง ยังคงลกั ษณะรูปแบบจติ รกรรมไทยอยู
ในยคุ นี้ มีจิตรกรที่สําคัญ คอื พระอนุศาสตรจิตรกร (จันทร จิตรกร) ใชเทคนิคการ
เขยี นภาพโดยใชสีนาํ้ มัน ท่ีแสดงกายภาคและหลักทางทัศนียวิทยา ที่ถูกตอง มีการใชแสงเงา
สรางบรรยากาศใหภ าพดเู ปน จริงตามธรรมชาติ
ในสมัยรัชกาลท่ี 8 อยูในระหวางสงครามโลกครั้งที่ 2 ศิลปกรรมไทยชวงน้ี มีการ
ตื่นตวั ในการสรา งสรรคส งู ทงั้ ในแนวไทยประเพณี และแนวตะวันตก
ในสมัยรัชกาลท่ี 9 เปนยคุ ทศ่ี ิลปะไทยกาวเขาสูความเปนตัวของตัวเอง และคนหา
แนวทางสวนตัวศิลปน มีอิสระในการนําเสนอรูปแบบท่ีมีเน้ือหา เชน การสรางงานศิลปะท่ีมี
แรงบันดาลใจจากธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มีการพัฒนาลักษณะท่ีเปนเอกลักษณของตน
อยางกวางขวาง ศิลปะที่เกิดข้ึน จึงไดสะทอนแนวคิด ปรัชญา และเทคนิควิธีการ ตามการ

12

เปลยี่ นแปลงของสภาพสังคม และส่ิงแวดลอม ทําใหศิลปกรรมไทยไดกาวยางเขาสูความเปน
ศลิ ปะรวมสมัยกบั ศลิ ปะสากลอยา งแทจ รงิ

ศลิ ปะไทย มีลกั ษณะอยางไร
ศิลปะไทยไดรับอิทธิพลจากธรรมชาติ และสิ่งแวดลอมในสังคมไทย ซึ่งมีลักษณะเดน

คือ ความงามอยา งน่มิ นวล มคี วามละเอยี ดประณีต
ศิลปะไทยมาจากธรรมชาติ เชน หางหงส ติดต้ังอยูปลายจันทันมีลักษณะคลายหาง

หงส, รวงผึ้ง ใชประดับอยูใต ข่ือ ดานหนาของโบสถ วิหาร มีลักษณะเปนรูปคลายรังผ้ึง,
สาหราย สวนที่ติดอยูกับเสาตอจากรวงผ้ึงลงมา, บัวหัวเสา กลีบบัวประดับบนหัวเสา มี
รปู แบบมาจากดอกบัว

จติ รกรรมไทยคืออะไร
จิตรกรรมไทย จัดเปนภาพเลาเรื่องท่ีเขียนข้ึนดวยความคิดจินตนาการของคนไทย

โดยท่ัวไปมักเปน 2 มิติ ไมมีแสงเงา สีพ้ืน จะเปนสีเรียบ ๆ เชน ดํา น้ําตาล เขียว เสนที่ใช
มักจะเปนเสนโคงชวยใหภาพดูออนชอย นุมนวล ไมแข็งกระดาง จิตรกรรมไทยมักพบในวัด
ตาง ๆ เรียกวา “จติ รกรรมฝาผนัง” มีลักษณะตามอดุ มคตขิ องชางไทย คอื

1. เขยี นสีแบน ไมคํานึงถึงแสงและเงา นยิ มตดั เสน ใหเ ห็นชดั เจน และเสนท่ีใช จะแสดง
ความรูส ึกเคลอื่ นไหวนุม นวล

2. เขยี นตวั พระ-นาง เปน แบบละคร มลี ีลา ทาทางเหมอื นกนั ผิดแผกแตกตางกันดวยสี
รา งกายและเคร่ืองประดับ

3. เขียนแบบตานกมอง หรือเปนภาพตํ่ากวาสายตา โดยมุมมองจากท่ีสูงลงสูลาง
จะเหน็ เปนรปู เร่ืองราวไดต ลอดภาพ

4. เขยี นตดิ ตอกันเปน ตอน ๆ สามารถดูจากซายไปขวาหรือลางและบนไดท่ัวภาพ โดย
ขั้นแตละตอนของภาพดวยโขดหิน ตนไม กาํ แพงเมือง เปนตน

5. เขียนประดับตกแตงดวยลวดลายไทย มีสีทองสรางภาพใหเดนเกิดบรรยากาศ สุข
สวางและมีคณุ คามากข้นึ

13

ประตมิ ากรรมไทยคืออะไร แบงเปน กป่ี ระเภท
ประติมากรรมเปนผลงานศิลปกรรมที่เปนรูปทรง 3 มิติ มีความสูง ความกวางและ

ความนูน หรือความลึก มีปริมาตรที่จับตองไดและกินระวางเนื้อที่ในอากาศ เกิดขึ้นจาก
กรรมวิธีการสรางสรรคแบบตาง ๆ เชน การปนและหลอ การแกะสลัก การฉลุหรือดุน
โดยท่ัวไปมี 3 แบบคือ ประติมากรรมแบบลอยตัว สามารถดูไดโดยรอบ ประติมากรรมนูน
มพี ื้นรองรบั สามารถดูไดเฉพาะดานหนา และดา นเฉียงเทา นน้ั และประตมิ ากรรมแบบเจาะลึก
ลงไปในพ้ืน สวนใหญเนนเน้ือหาทางศาสนา มักปรากฏอยูตามวัดและวัง มีขนาดต้ังแตเล็ก
ที่สุด เชน พระเครื่อง เคร่ืองรางของขลัง จนถึงขนาดใหญที่สุด เชน พระอัจนะหรือพระ
อัฏฐารส ซงึ่ เปนพระพทุ ธรูปขนาดใหญ

ผลงานประตมิ ากรรมไทย แบง ออกไดเปน 4 ประเภท สรุปไดด ังนี้
1. ประติมากรรมไทยทีเ่ กดิ ข้ึนจากความเช่ือ ความศรัทธา คตินิยมเกี่ยวของกับศาสนา
เชน พระพุทธรูปปางตา ง ๆ ลวดลายของฐานเจดยี ห รอื พระปรางคตาง ๆ
2. ประติมากรรมไทยพวกเครือ่ งใชใ นชีวติ ประจําวนั เชน โอง หมอ ไห ครก กระถาง
3. ประตมิ ากรรมไทยพวกของเลน ไดแก ตกุ ตาดินปน ตุกตาจากกระดาษ ตุกตาจากผา
หุนกระบอก ปลาตะเพียนสานใบลาน หนา กาก วสั ดุจากเปลือกหอย ชฎาหวั โขน
4. ประติมากรรมไทยพวกเคร่ืองประดับตกแตง เชน กระถางตน ไม โคมไฟดนิ เผา

สถาปตยกรรมไทยคอื อะไร แบงเปน กปี่ ระเภท
สถาปตยกรรมไทย หมายถึง ศิลปะการกอสรางของไทย โดยมีมูลเหตุท่ีมาของการ

กอสรางอาคารบานเรือนในแตละทองถ่ิน จะมีลักษณะผิดแผกแตกตางกันไปบางตามสภาพ
ทางภมู ศิ าสตร และคตนิ ยิ มของแตล ะทองถิน่

สถาปตยกรรมไทย สามารถแบงตามลักษณะการใชง านได 2 ประเภท คอื
1. สถาปต ยกรรมทใ่ี ชเ ปนท่ีอยอู าศัย มีท้ังเรือนไมและเรือนปูน เรือนไมมีอยู 2 ชนิด
คอื เรือนเคร่ืองผูก และเรือนเครื่องสับ ลักษณะเรือนไมของไทยในแตละทองถ่ินแตกตางกัน
แตโดยท่ัวไปแลวจะมีลักษณะสําคัญรวมกันคือเปนเรือนไมช้ันเดียว ใตถุนสูง หลังคาทรงจ่ัว
เอียงลาดชัน

14

ตําหนักและวัง เปนเรือนท่ีอยูของชนช้ันสูง พระราชวงศ หรือท่ีประทับชั้นรองของ
พระมหากษัตรยิ  สาํ หรบั พระราชวังเปนท่ีประทับของพระมหากษัตริย พระที่น่ังเปนอาคารที่มี
ทอ งพระโรง ซงึ่ มีท่ีประทับสําหรับออกวาราชการหรอื กจิ การอนื่ ๆ

2. สถาปตยกรรมที่เก่ียวของศาสนา ซึ่งสวนใหญอยูในบริเวณสงฆท่ีเรียกวา วัด ซึ่ง
ประกอบไปดวยสถาปตยกรรมหลายอยาง ไดแก โบสถ วิหาร กุฏิ หอไตร หอระฆังและ
หอกลอง สถปู เจดีย ซึง่ แบง ได 4 ประเภท คอื 1) ธาตุเจดีย 2) ธรรมเจดีย 3) บริโภคเจดีย
และ 4) อเุ ทสิกเจดีย

โบสถแ ละวิหาร คืออะไร
โบสถ หมายถึง สถานท่สี ําหรบั พระสงฆใ ชป ระชุมทาํ สงั ฆกรรม เชน สวดพระปาฏิโมกข

และอปุ สมบทเปน ตน

ความงามทางศลิ ปะของโบสถม ี 2 ประเภท
1. ความสวยงามภายในโบสถ เนนไปท่ีความสงบน่ิง เพ่ือใหผูเขามากราบไหวมีสมาธิ
เย็นตาและเยน็ ใจ ความงามท่ีแทจริงจะเนนท่ีองคพระพุทธรูปที่ประดิษฐานเปนพระประธาน
โดยเฉพาะ
2. ความสวยงามภายนอก เปนความงามท้ังโครงสรางและลวดลายประดับตกแตง
ความงามภายนอกเนนสะดุดตา โดดเดน สีสันแวววาว ท้ังสีทองและกระจกสี แตยังคงความ
เปนเอกลักษณของการเคารพนับถอื
สถานที่ใดเรยี กวาโบสถ จะมีวธิ ีสังเกตคอื โบสถจะมใี บเสมา หรือซุม เสมาลอมรอบ
โบสถ
วหิ าร หมายถึง ทอ่ี ยูอาศัย การสังเกตสถานท่ีใดเรียกวาวิหาร เม่ือเขาไปอยูในบริเวณ
วัดสถานที่สรางเปนวิหารจะไมมีใบเสมาลอมรอบ ปจจุบันวิหารใชเปนท่ีประดิษฐาน
พระพทุ ธรูป เพ่อื ใหป ระชาชนกราบไหว เปรียบเสมอื นเปนทอี่ ยูข องพระพทุ ธเจา
การกําหนดความสําคัญในการวางแปลนของอาคารทั้งสอง โบสถจะมีความสําคัญกวา
วิหาร โบสถจะมีโครงสรางใหญกวา สวนใหญจะวางแปลนใหอยูตรงกลาง โดยมีวิหารสราง
ประกบอยูดานขา ง

15

โครงสรางของโบสถ – วหิ าร ประกอบดวย ชอฟา หนาบัน ใบระกาและหางหงส
สถปู เจดยี  คอื อะไร

สถูป - เจดีย คอื ส่งิ กอ สรางสําหรับบรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจา คําวา
สถูปเปน ภาษาบาลีหมายถึงมูลดินทีก่ องสงู ขึน้ สันนิษฐานวามลู ดินนั้นเกดิ จากกองเถาถานของ
กระดูกคนตายท่ีถูกเผาทับถมกันสูงข้ึนมาจากกองดิน มีการกออิฐปดทับมูลดิน เพื่อปองกัน
ไมใหถูกฝนชะลาง ในท่ีสุดการกออิฐปดทับก็สูงขึ้นและกลายเปนเจดียอยางท่ีเราเห็นใน
ปจ จุบนั

สถปู - เจดยี  ในประเทศไทยไดรับอิทธิพลมาจากอินเดียและลังกา ตอมาชางไทยแตละ
ยุคสมัยพัฒนา ปรับปรุงและกลายเปนรูปทรงของไทยตามอุดมคติในการสรางสรรค
จินตนาการของชางไทย เชน เจดียยอมุม เจดยี ทรงระฆงั

ภาพพิมพ หมายถงึ อะไร
การพิมพภาพ หมายถงึ การถา ยทอดรูปแบบจากแมพิมพออกมาเปน ผลงานที่มี

ลกั ษณะ เหมือนกันกบั แมพ ิมพท กุ ประการ และไดภาพท่เี หมือนกนั มีจาํ นวนต้ังแต 2 ชนิ้ ข้ึนไป
การพมิ พภ าพมีองคป ระกอบทสี่ ําคัญ คอื
1. แมพ มิ พ เปน ส่งิ ที่สาํ คัญท่ีสดุ ในการพมิ พ
2. วสั ดทุ ่ใี ชพ ิมพลงไป
3. สีทีใ่ ชในการพิมพ และ
4. ผพู ิมพ

ผลงานทีไ่ ดจ ากการพิมพ มี 2 ชนดิ คือ
1. ภาพพิมพ เปนผลงานพิมพท่เี ปนภาพตา ง ๆ เพอ่ื ความสวยงามหรือบอกเลาเร่ืองราว
ตางๆ อาจมขี อความ ตวั อักษร หรอื ตัวเลขประกอบ หรือไมมกี ไ็ ด
2. ส่ิงพิมพ เปนผลงานพิมพท่ีใชบอกเลาเรื่องราวตาง ๆ เปนตัวอักษร ขอความ
ตัวเลข อาจมีภาพประกอบหรอื ไมมกี ไ็ ด

16

ประเภทของการพมิ พ แบง ออกไดห ลายประเภทตามลกั ษณะตาง ๆ ดังนี้
1. แบงตามจุดมุงหมายในการพิมพ ได 2 ประเภท คือ ศิลปภาพพิมพ และออกแบบ
ภาพพิมพ
2. แบง ตามกรรมวิธีในการพิมพ ได 2 ประเภท คือ ภาพพิมพตนแบบ และภาพพิมพ
จาํ ลองแบบ
3. แบงตามจํานวนครั้งท่ีพิมพ ได 2 ประเภท คือ ภาพพิมพถาวรและภาพพิมพครั้ง
เดยี ว
4. แบงตามประเภทของแมพิมพ ได 4 ประเภท คือ แมพิมพนูน, แมพิมพรองลึก,
แมพิมพพน้ื ราบ, แมพมิ พฉ ลุ

เรอ่ื งที่ 1.3 ความงามและคณุ คาของทศั นศิลปไ ทย

ทศั นศิลปไ ทย มคี ณุ คา อยางไร
“ชวี ิตสลาย อาณาจกั รพินาศ ผลประโยชนข องบุคคลมลายหายส้ินไป แตศิลปะเทาน้ัน

ท่ยี งั คงเหลือ เปน พยานแหง ความเปน อัจฉริยะของมนุษยอยูตลอดกาล” (ศาสตราจารยศิลป
พรี ะศร)ี จากคาํ กลา วขางตน แสดงใหเ ห็นวางานศิลปะเปนสมบัติอันล้ําคาของมนุษยท่ีแสดง
ความเปน อัจฉรยิ ะบงบอกถึงความเจรญิ ทางดา นจติ ใจ และสติปญญาอันสงู กวา ซ่ึงมีคุณคาตอ
ชวี ิต และสงั คม

ผลงานทัศนศิลปส ามารถแบงคณุ คาไดเปน
1. คณุ คาทางความงาม (Aesthetics Value)
2. คณุ คาทางเร่อื งราว (Content Value)
3. คณุ คาในการยกระดบั จิตใจ
จะเหน็ ไดวา ศิลปกรรมหรอื ทศั นศิลปเ ปนสง่ิ ทมี่ นุษยสรา งขน้ึ จึงมีการขัดเกลาตกแตงให
สวยงาม เปน วัตถสุ ุนทรยี  เปนส่ิงที่มีความงาม ผูดูรับรูคาความงามไดในระดับพื้นๆ ใกลเคียง
กัน เชน เปนภาพเขียน ภาพปน แกะสลัก หรือเปน ส่งิ กอสรา งท่ีสวยงาม แตการรับรูในระดับท่ี
ลึกลงไปถงึ ขั้นชอบ ประทับใจ หรือชน่ื ชมนั้น เปน เร่ืองของแตล ะบุคคล

17

เรอื่ งท่ี 1.4 การนาํ ความงามของธรรมชาตมิ าสรา งสรรคผลงาน

ความคิดสรางสรรคค ืออะไร
ความคิดสรางสรรค คือ กระบวนการคิดของสมองซ่ึงมีความสามารถในการคิดได

หลากหลายและแปลกใหมจากเดิม โดยสามารถนําไปประยุกตทฤษฎี หรือหลักการไดอยาง
รอบคอบและมีความถูกตอง จนนําไปสูการคิดคนและสรางสิ่งประดิษฐที่แปลกใหมหรือ
รปู แบบความคิดใหม

ทศั นศลิ ปไ ทยนําธรรมชาตมิ าสรา งสรรคผ ลงานอยา งไร
ภาพลายไทย เปนลายท่ีประดิษฐขึ้นโดยมีธรรมชาติมาเปนแรงดลบันดาลใจ

โดยดดั แปลงธรรมชาตใิ หเ ปนลวดลายใหมอ ยา งสวยงาม เชน ตาออย กามปู เปลวไฟ รวงขาว
และดอกบวั ฯลฯ ลายไทยเดิมทเี ดียวเรียกกนั วา “กระหนก” หมายถึงลวดลาย เชน กระหนก
ลาย กระหนกกา นขด ตอมามีคาํ ใชว า “กนก” หมายถงึ ทอง กนกปด ทอง กนกตูลายทอง

ชางไทยโบราณแบงหมวดหมขู องศิลปะไทยออกได 4 หมวดดวยกนั คือ
1. กนก ภาษาสันสกฤต แปลวา“หนาม” สําหรับชา งเขยี นโบราณ กนก คือ ดงปาดงไม
มแี บบฟอรมคือเปลวไฟเปน รูปสามเหล่ียม กนกแบบตาง ๆ เชน กนกสามตวั กนกใบเทศ กนก
เปลว ฯลฯ
2. นารี คอื การเรยี นรฝู กฝนเกย่ี วกับการเขียนหนา มนษุ ย เทวดา นางฟา พระ และนาง
ทั้งดานหนาตรงและดานหนา เพล ซ่งึ ถือวา เปนภาพหลักของภาพไทย เม่ือเขียนไดคลองแคลว
ดแี ลว จงึ ฝก เขยี นทงั้ ตวั ในอรยิ าบถตาง ๆ ภาพเหลา นจ้ี ะแสดงอารมณด ว ย
3. กระบี่ คือ การฝก เขยี นภาพอมนษุ ยตางๆ ไดแ ก พวกยกั ษ วานร เปน ตน
4. คชะ คือ การฝกเขยี นภาพสตั วสามัญและภาพสตั วป ระดิษฐตางๆ ในหมวดนี้จะแบง
สัตวที่เขียนเปนสองประเภท ประเภทแรกคือสัตวท่ีมีอยูบนโลกมนุษย เชน ชาง มา วัว นก
เปนตน ประเภทท่ีสอง คอื สัตวประดษิ ฐห รือสตั วหมิ พานต เชน กินรี ราชสงิ ห เปนตน

18

เร่อื งที่ 1.5 ความคิดสรางสรรคในการนําเอาวัสดแุ ละสิ่งของตาง ๆ มาตกแตง รา งกาย
และสถานท่ี

เลอื กเครอื่ งแตงกายอยา งไรใหเ หมาะสม
1. การพจิ ารณาตนเอง ควรพจิ ารณาขอดอยของตนเองเพื่อนาํ มาปรบั ปรงุ การแตงกาย

ใหเหมาะสม เชน การเลอื กเสื้อผา ทเี่ หมาะกบั รูปรา งทีผ่ อมหรอื อวน รปู รา งสูงหรือตํา่ สีผิวกาย
เพศและวัยรวมถึงบุคลกิ ภาพ

2. การรับฟงคําวิจารณ การเปดใจกวางรับฟงคําวิจารณจากบุคคลรอบขาง จะเปน
ขอ มูลทช่ี วยใหเ ราสามารถทราบจุดเดนจุดดอยของรางกายเรา เพ่ือหาทางปรับปรุงแกไขใหดี
ขึ้น

3. การแตงกายใหเหมาะสม การแตงกายใหเหมาะสมกับเพศ วัย เวลา สถานที่ จะ
ชว ยเสรมิ สรางบุคลกิ ภาพไดอ ีกทางหนง่ึ

4. การพรางสว นดอ ยเนน สวนดี บุคคลทุกคนจะมีจดุ เดน และจุดดอยของรางกาย เชน
บางคนหนาสวยแตขาไมสวย จึงตองพยามทําใหดึงความสนใจใหคนอ่ืนมองที่จุดเดน
จนกระทง่ั ลืมมองทจ่ี ุดดอย หรอื ใชเ ส้ือผาชว ยพรางสวนดอ ยของรางกาย

5. บคุ คลทร่ี า งกายเต้ยี ลา่ํ ควรใชเ สอื้ ผาลายเสนแนวตั้งหรือเฉียงข้ึน เส้ือผาควรใชทรง
แคบยาวคลมุ สะโพก กางเกงควรเปนแบบเรียบ ๆ ไมมีจีบ กระโปรงแบบเรียบ ๆ ควรใชผาสี
เขมแบบทิง้ ตัว หลกี เล่ียงการใชเขม็ ขดั เสนใหญ เครือ่ งประดบั ควรมขี นาดใหญกําลังดี
อยาเลอื กแบบที่ใหญเกินไป และควรจะเปน แบบท่ีสอื่ ถึงความเบาสบาย

6. บุคคลที่มรี างกายอวน ควรใชเ สอื้ ผา ลายเสน แนวตั้ง หลีกเลี่ยงลายเสนโคงหยักหรือ
ทรงกลม ไมควรใชเส้ือรัดรูปหรือหลวมมากจนเกินไป แบบเสื้อควรเปนแบบเรียบ ควรใช
เสอ้ื ผาสีเขมหรือโทนหมน ๆ เปนผาท่ีมีน้ําหนัก ควรหลีกเลี่ยงการใสเส้ือแขนกุดและผาท่ี
มันวาว

7. บุคคลทมี่ ีรางกายผอม ควรสวมเส้อื ผา ลายขวางหรอื เสนโคง เสอ้ื ผาควรมีการหนุน
ไหล ควรใชเสอื้ คอปด เพอ่ื บังความผอมของลาํ คอ ถาใสเ ส้ือสทู ควรใหย าวคลมุ สะโพก เขม็ ขดั
ควรใชเสน ใหญ ถาสวมกระโปรงควรเปน กระโปรงยาวปดขา ถา เปนกางเกงควรเลือกแบบมี
จบี ที่เอว ควรเลือกใชเ สอื้ ผาสีสวางหรือสอี อน

8. บุคคลทีม่ ีรางกายสงู ใหญ จะแตงตัวไดคอ นขางงา ย สามารถใชเ ส้อื ผาไดหลายแบบ
แตท ่สี าํ คัญก็คอื ควรเลือกใหเหมาะสมกบั เวลาและสถานที่

19

องคป ระกอบทางศลิ ปะทีน่ าํ มาใชก บั ทอ่ี ยอู าศยั มีอะไรบาง
องคประกอบทางศิลปะทน่ี าํ มาใชในการจดั แตง ท่อี ยอู าศัย ไดแ ก
1. ขนาดและสัดสวนนาํ มาใชใ นการจัดท่ีอยูอาศัย ไดแก ขนาดของหอง ควรกําหนด

ขนาดของหองใหมีพ้ืนที่รองรับกิจกรรมตาง ๆ ใหเหมาะสม เชน หองอาหาร หองครัว
หองรับแขก จํานวนของสมาชิกในครอบครวั เครือ่ งเรอื น ควรกาํ หนดใหมีขนาดพอดีกับหอง
และสมาชิก ไมส งู หรือเต้ยี จนใชง านไมส ะดวก

2. ความกลมกลืน ไดแ ก
2.1 ความกลมกลนื ของการตกแตง ท่อี ยอู าศัย
2.2 ความกลมกลนื ของเครื่องเรอื น
2.3 ความกลมกลนื ของสีในการตกแตง โดยควรคํานงึ ถึงวัตถปุ ระสงคของหอ งผใู ช

3. การตัดกัน โดยทวั่ ไปของการจัดตกแตง ที่อยอู าศัยนิยมทําในรูปแบบของการขัดกัน
ในการใชเครอ่ื งเรอื นในการตกแตง เพอ่ื สรา งจดุ เดน หรอื จุดสนใจในการตกแตงไมใหเกิดความ
กลมกลืนมากเกินไป

4. เอกภาพ ในการตกแตงสิ่งตาง ๆ หากขาดเอกภาพงานท่ีสําเร็จจะขาดความ
สมบรู ณ ในการตกแตง ภายใน การรวมพื้นที่ในหองตา ง ๆ ใหเ หมาะสมกับกิจกรรมจึงเปนการ
ใชเ อกภาพในการจัดพ้นื ท่ีที่ชัดเจน การจัดเอกภาพของเคร่ืองเรือนเคร่ืองใช หากเครื่องเรือน
จดั ไมเปนระเบยี บยอ มทาํ ใหผ อู าศยั ขาดการใชส อยท่ดี แี ละขาดประสทิ ธิภาพในการทํางาน

5. การซ้ํา ทําใหเกิดความสอดคลองของการออกแบบตกแตงภายใน เชน การปู
กระเบือ้ งปูพื้น หรอื การตดิ ภาพประดบั ผนัง

6. จังหวะ การจดั จังหวะของท่อี ยอู าศัยทาํ ไดหลายลกั ษณะ เชน การวางผังบรเิ วณหรือ
การจดั แปลนบานใหมีลกั ษณะทเ่ี ชื่อมพน้ื ทตี่ อเนอ่ื งกนั เปน ระยะหรอื จงั หวะ ทําใหเกิดระเบียบ
และสะดวกตอการทํางาน

7. การเนน ไดแ ก การเนน ดว ยสี การเนนดวยแสงการเนนดวยการตกแตง การใชวัสดุ
เครื่องเรือน เครอื่ งใชหรอื ของตกแตงตา ง ๆ

8. ความสมดุล ไดแ ก จัดตกแตงเครอ่ื งเรือนหรอื วสั ดตุ าง ๆ ใหมีความสมดุลตอการใช
งาน หรือเหมาะสมกับสถานท่ี เชน การจัดทิศทางของเคร่ืองเรือนใหเหมาะสมกับ
สภาพแวดลอมและการทาํ งาน

20

9. สี มีความสมั พันธก ับงานศลิ ปะและการตกแตงสถานที่ เพราะสีมผี ลตอสภาพจิตใจ
และอารมณข องมนษุ ย สใี หผ ูอ ยอู าศัยอยอู ยา งมคี วามสุข เบิกบานและร่ืนรมย ดังน้ันสีจึงเปน
ปจ จยั สาํ คญั ของการจดั ตกแตงที่อยูอ าศยั ในการใชสตี กแตงภายใน

ควรใชส ีอยา งไร ใหเ หมาะกบั แตล ะหอ ง
1. วัตถุประสงคของหองหรือสถานท่ี การใชสีตกแตงสถานที่ตาง ๆ ภายในบาน

แบง ออกเปน หองตา ง ๆ ดังนี้
หองรับแขก เปนหองท่ีใชในการสนทนา หรือตอนรับผูมาเยือน ดังน้ันหองรับแขก

ควรใชสอี บอนุ เชน สีครีม สสี มออ น หรือสีเหลืองออ น เพ่ือกระตนุ ใหเบกิ บาน
หองอาหาร ควรมีสีทีด่ ูสบายตา เพ่ือเพิ่มรสชาติอาหาร อาจใชสีท่ีกลมกลืน นุมนวล

เพราะสนี ุมนวลจะทาํ ใหเ กดิ ความสบายใจ
หอ งครวั ควรใชสที ด่ี สู ะอาดตา และรักษาความสะอาดงาย หองควรเปนหองท่ีใชทํา

กิจกรรมจงึ ควรใชส ีกระตุนใหเ กิดความสนใจในการทาํ กิจกรรม
หองนอน เปนหองที่พักผอน ควรใชสีที่สบายตา อบอุน หรือนุมนวล แตการใชใน

หอ งนอนควรคํานึงถงึ ผูใ ชดว ย
หองน้ํา ควรใชสีที่สบายตาเปนธรรมชาติและสดช่ืน เชน สีฟา สีเขียว หรือสีขาว

และควรเปนหองท่ที ําความสะอาดไดงาย การใชสีตกแตงภายในควรคํานึงถึงทิศทางของหอง
หองที่ถูกแสงแดดสองควรใชสีออน เพื่อสะทอนแสง สวนหองท่ีอยูในท่ีมืด หรืออับ ควรใชสี
ออนเพอ่ื ความสวางเชนกนั

2. เพศและวัย
เพศชายหรือหญงิ จะใชสีในการตกแตงไมเหมือนกัน เพศชายจะใชสีเขมกวาเพศหญิง
เชน สีเขียวเขม สีฟา หรือเทา สวนเพศหญิงจะใชสีท่ีออน และนุมนวลกวา เชน สีครีม สี
เหลอื ง เปน ตน
วยั ในแตล ะวยั จะใชสีไมเหมือนกัน เชน หองเด็กจะใชสีออนหวานนุมนวล หองผูใหญ
จะมีสที ่อี บอนุ หอ งผสู งู อายจุ ะใชส ีท่นี มุ นวล

21

เรอื่ งที่ 1.6 คณุ คา ของความซาบซ้งึ ของวฒั นธรรม ประเพณขี องชาติ

วัฒนธรรมและประเพณไี ทย หมายถึงอะไร
วฒั นธรรม เปนสงิ่ ทีแ่ สดงความเปนชาติใหปรากฏชัดเจนขึ้น ประเทศไทยมีวัฒนธรรม

ทีโ่ ดดเดน ทําใหคนไทยแตกตางจากชาติอื่น ๆ มีเอกลักษณประจําชาติท่ีเห็นไดจากภาษาที่ใช
อุปนิสัยใจคอ ความรูสึกนึกคิดตลอดจนการแสดงออกท่ีนุมนวล อันมีผลมาจากสังคมไทยที่
เปนสังคมแบบประเพณนี าํ และเปน สังคมเกษตรกรรม เนือ่ งจากประชากรสวนใหญใชชีวิตอยู
ในชนบท สภาพของสิ่งแวดลอมท่ีดี กลอมเกลาจิตใจมีความโอบออมอารี มีนํ้าใจเอ้ือเฟอ
เกอ้ื กูลซงึ่ กันและกนั ตลอดมา

ประเพณี คือ ระเบียบแบบแผนในการปฏิบัติท่ีเห็นวาดีกวา ถูกตองกวา หรือเปนท่ี
ยอมรับของคนสวนใหญในสังคมและมีการปฏิบัติสืบตอกันมา เกิดจากความเช่ือในสิ่งที่มี
อาํ นาจเหนอื มนษุ ย เชน อาํ นาจของดนิ ฟา อากาศ และเหตุการณท่ีเกิดขึ้นโดยไมทราบสาเหตุ
ตาง ๆ ฉะนั้น ประเพณี คือ ความประพฤติของคนสวนรวมท่ีถือกันเปนธรรมเนียม หรือเปน
ระเบยี บแบบแผน และสบื ตอ กันมาจนเปนพิมพเดียวกัน และยังคงอยูไดก็เพราะมีสิ่งใหมเขา
มาชวยเสริมสรางสิ่งเกาอยูเสมอ และกลมกลืนเขา กันไดด ี

ศลิ ปะไทย มีความสาํ คัญอยา งไร
ศิลปวฒั นธรรมไทย แสดงถงึ ความเปน เอกลกั ษณม าชานาน เปนประเทศที่มีความเปน

อิสระทางความคดิ บุคคลในประเทศมีความสงบสุข รัก สามัคคี จึงเกิดมีศิลปวัฒนธรรมตาง
ๆ ที่เปนระเบียบแบบแผน มีความเปนมา มีคุณคา เปนวิธีการท่ีมีความสําคัญ ทุกคนแมแต
ชาวตา งชาตเิ หน็ แลวรทู ันทวี า นีค่ อื “ประเทศไทย”

คนไทยทกุ คนควรมีจติ สาํ นึกที่จะอนุรกั ษศ ิลปวัฒนธรรมและความเปนไทย โดยอาจใช
แนวทาง ดงั น้ี

1. ศึกษาความเปนมา ทุกส่ิงทุกอยางท่ีเกิดขึ้นจะตองมีประวัติ ความเปนมา
โดยเฉพาะสิง่ ท่ีมนษุ ยสรางสรรคดวยความประณตี แลวจะตองมีความเปนมา มีการพัฒนาการ
มาอยางตอ เนื่อง จงึ เปนศิลปะท่งี ดงาม วัฒนธรรมที่ทุกคนยอมรับเห็นแลวเกิดความภาคภูมิใจ
เชน ศิลปะดานการเขียนภาพ การสรางบานทรงไทย วัฒนธรรมการไหว การรับประทาน
อาหาร เปน ตน

22

2. ศึกษาคณุ คาของศลิ ปะและวัฒนธรรมไทย ไมว า จะเปนศิลปะหรือวัฒนธรรมที่สืบ
ทอดกนั มาจนเปนเอกลักษณ ตองมีคุณคาท่ชี ัดเจนหรือคุณคาแฝงอยูมากมาย เชน วัฒนธรรม
การไหว ประเพณีสงกรานต ศิลปะแตล ะสมัย

3. ศึกษาวิธีการของศิลปะและวัฒนธรรมใหเขาใจ ปฏิบัติไดถูกตองตามหลักการที่
วางไว อยา ใหผดิ เพี้ยนจะเกิดความเสียหาย เชน การไหวท่ีถูกตอง แตละสถานการณ แตละ
บุคคลทําอยางไร แตกตางกนั อยางไร เปน ตน

ปจจุบัน “ศิลปะไทย” กําลังจะถูกลืมเม่ืออิทธิพลทางเทคโนโลยีสมัยใหมเขามา
แทนที่สังคมเกาของไทย โดยเฉพาะอยางยิ่งโลกแหงการสื่อสารไดกาวไปลํ้ายุคมาก จนเกิด
ความแตกตา งอยางเหน็ ไดชดั เม่ือเปรียบเทียบกับสมัยอดีต โลกใหมยุคปจจุบันทําใหคนไทยมี
ความคิดหางไกลตัวเองมากขึ้น และอิทธิพลดังกลาวนี้ทําใหคนไทยลืมตัวเราเองมากขึ้นจน
กลายเปนสิ่งสับสนอยูกับสังคมใหมอยางไมรูตัว มีความวุนวายดวยอํานาจแหงวัฒนธรรม
ส่อื สารท่ีรบี เรง รวดเรว็ จนลืมความเปนเอกลักษณข องชาติ ถา เรามีปจจุบันโดยไมมีอดีต เราก็
จะมีอนาคตที่คลอนแคลนไมม่นั คง อนุชนจงึ ควรมองถงึ ความสาํ คัญของบรรพบรุ ุษ
ผสู รางสรรคศลิ ปะไทย และทําหนา ที่สืบสานตอไปในอนาคต

23

กจิ กรรมทายบทท่ี 1

1.1 จุด เสน สี แสง-เงา รปู รา ง มีความสาํ คญั ในการสรา งงานทัศนศิลปไทยไดอยางเหมาะสม

ขอท่ี 1 จากการศึกษาถึงความสําคัญของ "แสง-เงา" ใหผูเรียนเขียน สรุปความรูสึก
ท่ีแสง-เงาทาํ ใหภ าพท่มี องเห็นมคี วามรูสกึ เปน 3 มิติ (2 คะแนน)

1.2 ทัศนศิลปไทย ประกอบดวย จิตรกรรม ประติมากรรม สถาปตยกรรม
ภาพพิมพ

ขอที่ 2 ใหผูเรียนเขียน สรุปลักษณะวิธีการเขียนภาพจิตรกรรมไทย 6 ขอ
(3 คะแนน)
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

24

1.3 ความงามของทัศนศิลปไ ทย สามารถเกิดจากความงามตามธรรมชาติได

ขอท่ี 3 ใหผูเรียนเขียน สรุปส่ิงตาง ๆ ที่มีผลหรือมีอิทธิพลตอการสรางผลงาน
ทัศนศลิ ปไทย 2 ขอ (2 คะแนน)
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

1.4 จนิ ตนาการ เปน วธิ ีการหนึ่งทนี่ ําความงามจากธรรมชาตมิ าสรา งสรรคใ หเ ปนความงามทาง
ทศั นศลิ ปไทยได

ขอ ท่ี 4 ใหผูเรียนเขียน สรุปงานศิลปะไทยประเภทลายไทย 3 ขอ และบอกที่มาของ
การนําธรรมชาติมาสรา งสรรค เปนผลงานลายไทย (3 คะแนน)
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

25

ขอ ท่ี 5 ใหผ ูเรียนเขยี น สรปุ องคป ระกอบศลิ ปของงานสถาปต ยกรรมไทยท่ีนําธรรมชาติ
มาสรา งสรรค 3 ขอ (3 คะแนน)
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

1.5 ความงามทเี่ กิดจากความสรางสรรคข องมนษุ ย นบั วา มคี ณุ คา ในงานทัศนศิลปไ ทย
ขอที่ 6 ใหผูเรียนเขียน ระบุงานทัศนศิลปไทยมีคุณคาอยางไร และคุณคาผลงาน

ทัศนศลิ ปไทยมกี ่ีประเภท (3 คะแนน)
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

ขอ ท่ี 7 ใหผูเรยี นนาํ หลักการจดั ทางศลิ ปะไปใชในการออกแบบทอ่ี ยูอ าศัย 3 ขอ
โดยใชหวั ขอตอไปน้ี (3 คะแนน)
1) ความกลมกลนื
2) การตดั กนั
3) เอกภาพ
4) การซ้าํ
5) การเนน
6) ความสมดลุ

26

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

ขอท่ี 8 ใหผูเรียนใชดินสอหรือปากกาลูกลื่น วาดภาพลายเสนโดยใชเสนประเภท
ตา ง ๆ เชน เสนตรงแนวตัง้ /เสนตรงแนวนอน/เสน ตรงแนวเฉยี ง/เสน ตัดกัน/เสน โคง /เสน คด/
เสน ประ/เสนขด/เสนหยกั ฯลฯ ลงในพนื้ กรอบสี่เหล่ยี ม (3 คะแนน)

เกณฑก ารใหคะแนน
สามารถวาดภาพโดยใชเสน ตางๆได 3 ประเภทให 1 คะแนน
สามารถวาดภาพโดยใชเ สนตางๆได 6 ประเภทให 2 คะแนน
สามารถวาดภาพโดยใชเสนตา งๆได 9 ประเภทให 3 คะแนน

27

บทที่ 2
ดนตรไี ทย

เรอ่ื งท่ี 2.1 ประวตั ดิ นตรไี ทย
เคร่อื งดนตรีไทยมีวิวฒั นาการมาอยางไร

ดนตรไี ทย ไดแ บบอยางมาจากอินเดีย สามารถจําแนกเปน 4 ประเภท คือ เครื่อง
ดีดเครือ่ งสี เครอ่ื งตี เคร่ืองเปา

การกําเนิดและวิวัฒนาการของเครอื่ งดนตรีไทยนนั้ มีการสนั นษิ ฐานวา ดนตรีไทย เกิด
จากความคิดและสตปิ ญ ญาของคนไทย เกิดข้นึ มาพรอมกบั คนไทย ต้งั แตส มัยที่ยงั อยทู างตอน
ใต ของประเทศจีนแลว ท้ังนจี้ ะสงั เกตเหน็ ไดวา เครอ่ื งดนตรี ดั้งเดิมของไทย จะมีชอ่ื เรียกเปน
คําโดด ซงึ่ เปน ลกั ษณะของคําไทยแท เชน เกราะ, โกรง, กรบั ฉาบ, ฉิ่ง ป, ขลยุ ฆอ ง, กลอง
เปน ตน

ตอมาเม่ือไทยไดอพยพลงมาตั้งถิ่นฐานในแถบแหลมอนิ โดจนี จึงรับเอาวัฒนธรรม
ทางดนตรีแบบอนิ เดีย ผสมกับแบบมอญและเขมร เขามาผสมกบั ดนตรีที่มมี าแตเดิมของตน
จงึ เกดิ เครื่องดนตรเี พม่ิ ข้ึนอีก ไดแก พณิ สังข ปไฉน บณั เฑาะว กระจับป และจะเข เปน ตน

ตอมาเมื่อไทยไดต้ังถ่ินฐานอยูในแหลมอินโดจีนอยางม่ันคงแลวไดติดตอสัมพันธกับ
ประเทศเพื่อนบานในแหลมอินโดจีนและประเทศทางตะวันตกบางประเทศที่เขามาติดตอ
คา ขาย ทําใหไทยรับเอาเครื่องดนตรีบางอยางของประเทศตาง ๆ เหลานั้นมาใช เชน กลอง
แขก ปชวาของชวา (อินโดนิเซีย) กลองมลายูของมลายู (มาเลเซีย) เปงมาง ตะโพนมอญ ป
มอญ และฆอ งมอญของมอญ กลองยาวของพมา ขิม มา ลอของจนี กลองมริกัน (กลองของชาว
อเม ริกัน ) เ ปยโ น อ อรแ กน และ ไว โอลี นขอ งปร ะเท ศทา งตะ วันต ก เ ปนต น

ววิ ฒั นาการของดนตรไี ทย สามารถสรุปเปน ยคุ สมยั ไดดงั น้ี
1. สมยั สุโขทยั

มีลกั ษณะเปน การขับลาํ นาํ และรองเลน กันอยางพนื้ เมือง เครอื่ งดนตรไี ทยท่ีปรากฏ
หลักฐานในหนังสือไตรภูมิพระรวง ไดแก แตร, สงั ข, มโหระทึก, ฆอง, กลอง, ฉง่ิ , แฉง (ฉาบ),
บณั เฑาะว, พณิ , ซอพุงตอ (สันนษิ ฐานวาคือ ซอสามสาย) ปไฉน, ระฆงั และ กังสดาล เปนตน

28

การผสมวงดนตรีไทยในสมัยสโุ ขทยั มีดังน้ี คอื
1. วงบรรเลงพิณ มีผูบรรเลง 1 คน ทาํ หนาท่ีดดี พิณและขบั รองไปดว ย
2. วงขบั ไม ประกอบดวยผบู รรเลง 3 คน คอื คนขบั ลํานํา 1 คน คนสี ซอสาม

สาย คลอเสียงรอ ง 1 คน และ คนไกวบณั เฑาะว ใหจ ังหวะ 1 คน
3. วงปพาทย เปนลกั ษณะของวงปพ าทยเ ครือ่ ง 5 มี 2 ชนดิ คือ
วงปพ าทยเ คร่อื งหา อยา งเบา ประกอบดว ยเครอื่ งดนตรีชนิดเลก็ ๆ จาํ นวน 5

ชนิ้ คอื 1. ป 2. กลองชาตรี 3. ทบั (โทน) 4. ฆอ งคู 5. ฉ่ิง ใชบ รรเลงประกอบการแสดง
ละครชาตรี

วงปพาทยเคร่ืองหา อยางหนัก ประกอบดว ย เครื่องดนตรีจาํ นวน 5 ช้นิ คือ 1. ป
ใน 2. ฆองวง (ใหญ) 3. ตะโพน 4. กลองทัด 5. ฉงิ่ ใชบรรเลงประโคมในงานพิธีและบรรเลง
ประกอบ การแสดงมหรสพตาง ๆ จะเห็นวา วงปพ าทยเ คร่อื งหา ในสมยั นีย้ งั ไมมีระนาดเอก

4. วงมโหรี เปน วงดนตรีทน่ี าํ เอาวงบรรเลงพณิ กบั วงขบั ไม มาผสมกัน เปน ลักษณะ
ของวงมโหรเี คร่ืองส่ี ประกอบดวยผบู รรเลง 4 คน คือ 1. คนขบั ลํานาํ และตกี รับพวงให
จังหวะ 2. คนสี ซอสามสาย คลอเสียงรอ ง 3. คนดดี พณิ 4. คนตที ับ (โทน) ควบคมุ จังหวะ

2. สมัยกรงุ ศรีอยุธยา
จากหลกั ฐานในกฎมณเฑยี รบาล เครอื่ งดนตรที เี่ พ่งิ เกิดในสมยั น้ี ไดแก กระจับป

ขลยุ จะเข และ ราํ มะนา ลกั ษณะของวงดนตรไี ทยในสมัยน้มี ีการเปลย่ี นแปลง และพฒั นาข้ึน
กวาในสมยั สุโขทัย ดงั นี้

1. วงปพาทย ในสมยั นี้ ก็ยงั คงเปน วงปพาทยเ คร่อื งหา เชน เดียวกับในสมัยสุโขทัย
แตมี ระนาดเอก เพม่ิ ขึน้ วงปพ าทยเ ครือ่ งหา ในสมัยน้ปี ระกอบดวย เคร่อื งดนตรี 1. ระนาด
เอก 2. ปใ น 3. ฆอ งวง (ใหญ) 4. กลองทดั ตะโพน 5. ฉิง่

2. วงมโหรี พัฒนาจาก วงมโหรีเคร่อื งสี่ ในสมยั สโุ ขทยั เปน วงมโหรีเครอ่ื งหก
ไดเพิม่ เคร่อื งดนตรี เขาไปอกี 2 ชนิ้ คือ ขลยุ และ รํามะนา ประกอบดว ย เครอ่ื งดนตรี
จํานวน 6 ชิ้น คอื 1.ซอสามสาย 2. กระจบั ป (แทนพิณ) 3. ทับ (โทน) 4. รํามะนา 5. ขลุย
6. กรบั พวง

29

3. สมยั กรงุ ธนบรุ ี
วงดนตรีไทยในสมยั นีไ้ มปรากฏหลกั ฐานวา มีการพัฒนาเปลยี่ นแปลง สันนิษฐานวา

ยังคงเปน ลกั ษณะและรปู แบบของดนตรีไทยในสมยั กรุงศรอี ยุธยาน่ันเอง

4. สมยั กรงุ รตั นโกสนิ ทร
วงดนตรีในยุคสมยั นีเ้ ร่มิ มกี ารแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแ ก
วงเครอ่ื งสาย ซ่งึ ประกอบดว ยเครื่องดนตรีท่มี ีสายทั้งหลาย เชน ซอ จะเข เปนตน
วงปพ าทย ประกอบดว ยเคร่อื งตเี ปนสวนใหญ ไดแก ระนาด ฆอ ง และป เปน ตน
วงมโหรี เปน การรวมกันของวงเคร่ืองสายและวงปพ าทย แตต ดั ปอ อกเพราะเสียงดงั

กลบเสยี งเครอื่ งสายอื่นหมด
ดนตรีไทยสวนใหญท ม่ี พี ฒั นาการมาจากความนยิ มของเจานายในราชสาํ นกั

โดยเฉพาะสมัยรชั กาลที่ 5 - 7 จัดวาเปน ยคุ ที่วงการดนตรีไทยถึงจดุ รงุ เรอื งสดุ ในสมัย
รัตนโกสนิ ทรนี้ สามารถเรยี งลําดับพัฒนาดนตรีไทย ไดดงั นี้

รชั กาลที่ 1
มกี ารเพิ่ม กลองทดั ข้ึนอีก 1 ลกู ใน วงปพ าทย วงปพ าทย จึงมกี ลองทดั 2 ลกู เสยี ง
สูง (ตวั ผ)ู ลกู หนงึ่ และ เสยี งต่าํ (ตวั เมยี ) ลกู หน่งึ และการใชกลองทัด 2 ลกู ในวงปพาทย ก็
เปนที่นยิ มกันมาจนกระท่ังปจจบุ นั นี้

รัชกาลที่ 2
เปนยุคทองของดนตรีไทยยคุ หนง่ึ พระมหากษตั รยิ ทรงสนพระทยั ดนตรีไทย เปนอยาง
ยิ่ง ทรงพระปรชี าสามารถทรงดนตรีไทยซอสามสายได มีซอคูพระหตั ถช อ่ื วา “ซอสายฟา ฟาด”
และทรงพระราชนิพนธเ พลงไทยทไี่ พเราะและอมตะมาจนบัดนีค้ อื เพลง “บหุ ลนั ลอยเลอื่ น”
ในสมัยนไ้ี ดมีการนําเอาวงปพาทยมาบรรเลง ประกอบการขบั เสภาเปน ครง้ั แรก นอกจากนี้ยัง
มีกลองชนดิ หนงึ่ เกดิ ข้ึน โดยดดั แปลงจาก “เปงมาง” ของมอญ เรยี กวา “สองหนา ” ใชตี
กํากบั จงั หวะแทนเสยี งตะโพนในวงปพ าทย ประกอบการขบั เสภา

30

รชั กาลท่ี 3
วงปพ าทยไดพ ัฒนาขึ้นเปน วงปพ าทยเ คร่อื งคู เพราะไดม กี ารประดษิ ฐระนาดทุม มาคู
กับระนาดเอก และประดษิ ฐฆองวงเลก็ มาคกู ับ ฆองวงใหญ

รัชกาลที่ 4
วงปพ าทยไ ดพ ัฒนาข้ึนเปนวงปพาทยเครอื่ งใหญ ไดมกี ารประดิษฐเ คร่ืองดนตรี เพ่มิ ขึน้
2 ชนิด เรียกวา ระนาดเอกเหล็ก และระนาดทมุ เหล็ก นาํ มาบรรเลงเพิ่มในวงปพาทยเคร่ืองคู
ทาํ ใหขนาดของวงปพาทยข ยายใหญขนึ้ จงึ เรยี กวา วงปพ าทยเ ครื่องใหญ เพลงเถาเกิดข้ึน
มากมายในสมยั น้ี นอกจากน้วี งเคร่ืองสาย ก็เกิดข้ึนในสมัยรชั กาลนีเ้ ชนกัน

รชั กาลที่ 5
ไดมีการปรบั ปรงุ วงปพาทยข้ึนใหม เรียกวา “วงปพ าทยดึกดาํ บรรพ” ใชบ รรเลง
ประกอบการแสดง “ละครดกึ ดําบรรพ” วงปพาทยดึกดาํ บรรพ ประกอบดว ยระนาดเอก
ฆอ งวงใหญ ระนาดทุม ระนาดทุมเหลก็ ขลยุ ซออู ฆองหุย (ฆอง 7 ใบ) ตะโพน กลองตะโพน
และเครอื่ งกํากับจังหวะ

รชั กาลท่ี 6
มีการปรับปรุงวงปพ าทยข ้ึน โดยนาํ วงดนตรขี องมอญมาผสมกับวงปพ าทยข องไทย
เรียกวา “วงปพ าทยม อญ” โดยหลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศลิ ปบรรเลง) เปนผูปรับปรุงขนึ้ วงป
พาทยมอญดังกลาวนี้ กม็ ที ั้งวงปพ าทยม อญเครอื่ งหา เคร่อื งคู และเครอ่ื งใหญ เชนเดยี วกับวงป
พาทยของไทย และกลายเปนท่นี ิยมใชบรรเลงประโคมในงานศพ มาจนกระท่งั บัดน้ี รูปแบบของวง
ดนตรไี ทยเปล่ียนแปลงพัฒนา ดงั นค้ี อื
1. การนําเครอื่ งดนตรีของชวา หรืออินโดนีเซีย คือ “องั กะลงุ ” มาเผยแพรใ นเมืองไทย
เปนคร้งั แรก โดยหลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) นาํ มาดดั แปลง ปรบั ปรุงขึน้ ใหมใหม ี
เสียงครบ 7 เสยี ง (เดิมมี 5 เสียง) ปรับปรงุ วธิ ีการเลน โดยถอื เขยา คนละ 2 เสยี ง ทาํ ให
กลายเปน เคร่อื งดนตรีไทยอกี อยา งหนึ่ง เพราะคนไทยสามารถทําอังกะลงุ ไดเอง อีกทั้งวิธีการ
บรรเลงก็เปน แบบเฉพาะของเราแตกตา งไปจากของชวาโดยสน้ิ เชิง
2. การนําเคร่อื งดนตรีของตา งชาติเขามาบรรเลงผสมในวงเครอ่ื งสาย ไดแก ขมิ ของจีน
และออรแกนของฝรงั่ ทําใหวงเคร่ืองสายพัฒนารปู แบบของวงไปอีกลักษณะหนึง่ คอื
“วงเคร่อื งสายผสม”

31

ในสมยั รชั กาลที่ 6 มกี ารกําหนดราชทินนามของนกั ดนตรที รี่ ับราชการในราชสํานักเปน
จํานวนมาก นกั ดนตรสี าํ คญั ทา นหน่ึงแหงกรงุ รัตนโกสินทร คือ ทา นหลวงประดษิ ฐไพเราะ
(ศร ศิลปบรรเลง) ซงึ่ เปนนักดนตรที ่มี ีความสามารถท้ังปพาทยและเคร่ืองสาย เปนผูประพนั ธ
เพลงไทยหลายเพลง เชน แสนคํานึง นกเขาขะแมร ลาวเส่ียงเทยี น ฯลฯ

รชั กาลที่ 7
พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยหู วั ไดทรงสนพระทยั ทางดานดนตรีไทยมากเชนกัน
พระองคไ ดพระราชนิพนธเ พลงไทยไวถึง 3 เพลง คือ เพลงโหมโรงคลื่นกระทบฝง 3 ชน้ั เพลง
เขมรลอยองค (เถา) และเพลงราตรปี ระดับดาว (เถา) ในวังตาง ๆ มักจะมวี งดนตรปี ระจาํ วัง
เชน วงวงั บูรพา วงวังบางขุนพรหม วงวังบางคอแหลม และวงวังปลายเนนิ เปนตน
ตอมาภายหลงั การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ .2475 เปนตนมา ดนตรีไทยเรม่ิ ซบ
เซาลง เนือ่ งจากรฐั บาลในสมัยหนง่ึ มีนโยบาย “รฐั นยิ ม” กลาวคอื มีการหามบรรเลง ดนตรี
ไทย เพราะเห็นวา ไมสอดคลองกบั การพฒั นาประเทศใหทัดเทียมกบั อารยประเทศ ใครจะจดั
ใหม กี ารบรรเลง ดนตรีไทยตองขออนุญาตจากทางราชการกอน อกี ทง้ั นกั ดนตรไี ทยก็จะตองมี
บัตรนักดนตรีทที่ างราชการออกให จนกระท่งั ตอมาอีกหลายป เมอ่ื ไดมีการสั่งยกเลกิ
“รฐั นยิ ม” ดังกลา ว แตถ ึงกระนั้นดนตรีไทยกไ็ มรุงเรอื งเทา แตกอ น

รชั กาลที่ 8 (พ.ศ. 2477 – 2489)
- เกดิ โรงเรียนสอนดนตรแี ละนาฏศิลปไ ทยของราชการแหงแรกคอื โรงเรียนนาฏดุริยางค
ศาสตร (ปจจุบันคือวทิ ยาลัยนาฏศิลป)
- กรมศิลปากรต้ังคณะกรรมการตรวจสอบบทเพลงเพื่อบันทึกโนตเพลงไทยเปนโนต
สากล

รัชกาลที่ 9 (พ.ศ. 2487 – ปจจุบนั )
- มีการนาํ ทาํ นองเพลงพืน้ เมอื งหรือเพลงไทยสองชั้น ช้ันเดียว มาใสเน้ือรองใหมแบบ
เนื้อเตม็ ตามทาํ นอง เกิดเปนเพลงลูกทงุ เพลงลกู กรุง
- พ.ศ. 2512 พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหคณะวิศวกรรมศาสตร
จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั วัดความถ่ขี องเสียงดนตรีไทยเพอื่ ใหเปน มาตรฐาน
- การสอนดนตรไี ทยไดร บั การสงเสรมิ เขา สูโรงเรียนและสถาบนั การศกึ ษาท่วั ประเทศ

32

- พ.ศ. 2528 สาํ นกั งานคณะกรรมการวฒั นธรรมแหงชาติ เร่ิมตนการประกาศยกยอง
ศิลปน แหง ชาติ

- ศิลปนรุนใหมพัฒนาดนตรีไทยในแนวทางรวมสมัย เชน การประสมวงที่มีเคร่ือง
ดนตรีไทยกับเคร่ืองดนตรีตะวันตก การใชเทคโนโลยีการบันทึกเสียงสรางมิติเสียงใหม ๆ ใน
ดนตรไี ทย

- ดนตรีไทยไดรับการเผยแพรท างส่ือรูปแบบใหม ทง้ั แถบบันทกึ เสียง และซีดี รายการ
วทิ ยุ รายการโทรทศั น และเวบ็ ไซต

- สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเปนองคอุปถัมภ
ศิลปวัฒนธรรมดนตรีท่ีสําคัญยิ่ง ทรงพระปรีชาสามารถในทางการบรรเลงดนตรีไทยและขับ
รองตลอดจนพระราชนิพนธเน้ือรองสําหรับนําไปบรรจุเพลงตาง ๆ ผลงานพระราชนิพนธท่ีมี
ชอ่ื เสียง เชน เพลงไทย ดําเนินดอย เพลงเตาเห เพลงชืน่ ชุมนุมกลมุ ดนตรไี ทย เปนตน

เรื่องท่ี 2.2 เทคนคิ และวิธกี ารเลน ของเครอ่ื งดนตรไี ทย

เคร่ืองดนตรีไทยคอื อะไร และมกี ป่ี ระเภท
เครอ่ื งดนตรไี ทย คือ สิง่ ท่สี รา งขึน้ สําหรับทาํ เสยี งใหเปน ทาํ นองหรือจังหวะ วิธีท่ีทาํ ให

มเี สียงดงั ขึน้ นั้นมีอยู 4 วธิ ี คอื
- ใชม อื หรือสง่ิ ใดสง่ิ หน่งึ ดีดทีส่ าย แลว เกิดเสียงดังขนึ้ ส่ิงที่มสี ายสาํ หรบั ดีด เรยี กวา

“เครื่องดดี ”
- ใชเ สน หางมา หลาย ๆ เสน รวมกนั สไี ปมาท่ีสาย แลวเกิดเสียงดงั ขน้ึ สิง่ ท่ีมสี ายแลว ใช

เสน หางมาสใี หเกดิ เสยี ง เรยี กวา “เครือ่ งสี”
- ใชม ือหรือไมต ีที่สงิ่ นั้นแลวเกิดเสียงดงั ข้ึน สิง่ ทใี่ ชไ มหรือมอื ตี เรียกวา “เครอ่ื งต”ี
- ใชปากเปาลมเขาไปในสงิ่ น้ันแลวเกดิ เสียงดังขึ้น สง่ิ ท่ีเปาลมเขาไปแลวเกิดเสียง

เรียกวา “เครอื่ งเปา ”
เครื่องดนตรีไทยจึงสามารถแบงไดเปน 4 ประเภท คือ ดีด สี ตี เปา

33

เคร่ืองดนตรไี ทยทงั้ 4 ประเภท ประกอบดวยอะไร และมวี ธิ ีการเลนอยา งไร
1. เคร่อื งดนตรไี ทยประเภท เครอ่ื งดดี

เคร่ืองดีด คอื เคร่ืองดนตรีไทยท่ีเลนดว ยการใชน ิว้ มือ หรอื ไมดีด ดดี สายใหสั่นสะเทือน
จงึ เกิดเสยี งขน้ึ เครื่องดนตรีไทยคอื กระจบั ป พณิ น้ําเตา พิณเปย ะ จะเข ซึง

กระจบั ป
เปนเครือ่ งดนตรีประเภทดีด หรอื พิณ 4 สายชนดิ หนึ่ง ตวั กะโหลกเปนรูปกลมรแี บน
ทง้ั หนา หลัง มคี วามหนาประมาณ 7 ซม. ดานหนายาวประมาณ 44 ซม. กวางประมาณ
40 ซม. ทาํ คันทวนเรยี วยาวประมาณ 138 ซม. ตอนปลายคนั ทวนมลี ักษณะแบน และบาน
ปลายผายโคง ออกไป ถาวัดรวมทงั้ คันทวนและตวั กะโหลก จะมีความยาวประมาณ 180 ซม.
มีลูกบิดสาํ หรับขนึ้ สาย 4 อัน มีนมรับริว้ น้ิว 11 นมเทากับจะเข ตรงดา นหนา กะโหลกมแี ผนไม
บาง ๆ ทําเปนหยอ งคา้ํ สายใหต งุ ข้นึ เวลาบรรเลงใชน ้ิวหวั แมม ือกับน้ิวช้จี ับไมดี เขยี่ สายให
เกดิ เสยี ง

พณิ น้าํ เตา
พิณโบราณเรียก พิณน้ําเตา ซ่ึงมีลักษณะเปนพิณสายเดี่ยว การท่ีเรียกวาพิณนํ้าเตา
เพราะใชเปลอื กผลนา้ํ เตามาทํา คันพณิ ท่ีเรียกวา ทวน ทําดวยไมเหลา ใหปลายขางหน่ึงเรียว
งอนโคงข้ึนสําหรับผูกสาย ที่โคนทวนเจาะรูแลวเอาไมมาเหลาทําลูกบิดสําหรับบิดใหสายตึง
หรอื หยอ น เพอื่ ใหเ สียงสูงต่ํา สายพิณมีสายเดียวเดิมทําดวยเสนหวาย ตอมาใชเสนไหม และ
ใชลวดทองเหลอื งในปจจบุ ัน

พณิ เปย ะ
พณิ เปย ะ หรือพิณเพียะ เปเ คร่อื งดนตรพี น้ื เมอื งลานนาชนดิ หน่งึ มีคันทวน ตอนปลาย
คันทวนทําดวยเหลก็ รปู หัวชาง ทองเหลืองสาํ หรับใชเปนที่พาดสาย ใชสายทองเหลืองเปนพ้ืน
สายทองเหลืองนี้จะพาดผานสลักตรงกะลาแลวตอไปผูกกับสลักตรงดานซาย สายของพิณ
เปยะมีท้ัง 2 สาย และ 4 สาย กะโหลกของพิณเปยะทําดวยเปลือกนํ้าเตาตัดครึ่ง หรือ
กะลามะพราวก็ได เวลาดีดใชกะโหลกประกบติดกับหนาอก ขยับเปด ปดใหเกิดเสียงตาม
ตองการ

34

จะเข
เปน เครือ่ งดนตรีประเภทดีด มี 3 สาย นํามาวางดีดกับพื้น บรรเลงอยูในวงมโหรีคูกับ
กระจับป ตวั จะเขท ําเปนสองตอน คือตอนหัว และตอนหาง ตอนหัวเปนกระพุงใหญ ทําดวย
ไมแ กน ขนนุ ทอนหวั และทอ นหางขุดเปนโพรงตลอด ปดใตทองดวยแผนไม มีเทารองตอนหัว
4 เทา และตอนปลายอีก 1 เทา ทําหนังนูนตรงกลาง ใหสองขา งลาดลง โยงสายจากตอนหัวไป
ทางตอนหางเปน 3 สาย มีลูกบิดประจําสายละ 1 อัน สาย 1 ใชสายลวดทองเหลือง อีก 2
สายใชเสนเอ็น เวลาบรรเลงใชดีดดวยไมดีดกลมปลายแหลมทําดวยงาชาง หรือกระดูกสัตว
เคยี นดว ยเสน ดา ยสาํ หรับพันติดกับปลายน้ิวช้ขี า งขวาของผูดดี และใชน ิ้วหัวแมม ือ กบั น้ิวกลาง
ชวยจับใหม กี าํ ลังเวลาแกวงมือสายไปมา ใหส ัมพันธก ับมอื ขางซา ยขณะกดสายดว ย

ซงึ
เปนเครื่องดนตรชี นดิ ดดี มี 4 สายเชนเดยี วกับกระจับป แตมีขนาดเล็กกวา กะโหลกมี
รูปรางกลม ท้ังกะโหลกและคันทวน ใชไมเน้ือแข็งช้ินเดียวควาน ตอนท่ีเปนกะโหลกใหเปน
โพรง ตดั แผน ไมใหกลม แลวเจาะรูตรงกลางทําเปนฝาปดดานหนาเพ่ืออุมเสียงใหกังวาน คัน
ทวนทําเปนเหลี่ยมแบนตอนหนาเพ่ือติดตะพาน หรือนมรับนิ้วจํานวน 9 อัน ตอนปลายคัน
ทวนทําเปน รปู โคง และขดใหเ ปนรอง เจาะรูสอดลูกบิดขางละ 2 อัน รวมเปน 4 อัน สอดเขา
ไปในรอ ง สาํ หรบั ข้ึนสาย 4 สาย สายของซึงใชสายลวดขนาดเล็ก 2 สาย และสายใหญ 2 สาย
ซงึ่ เปน เครอ่ื งดีดทชี่ าวไทยทางภาคเหนือนิยมนํามาเลน รวมกบั ปซ อ และสะลอ

2. เครอ่ื งดนตรีไทยประเภท เครอ่ื งสี
เครอ่ื งสี เปนเคร่ืองสายทีท่ าํ ใหเกิดเสียงดวยการใชค นั ชกั สีเขากับสาย โดยมากเรียกวา

“ซอ” เครอื่ งสีทน่ี ิยมเลน ไดแก
ซอดว ง
เปนซอสองสาย กะโหลกของซอดวงน้ันเดิมใชกระบอกไมไผ ปจจุบันใชไมจริง หรือ

งาชางทําก็ได แตท่ีนิยมทําดวยไมลําเจียก สวนหนาซอนิยมใชหนังงูเหลือมขึง ดานมือจับมี
หมุดสําหรับใหเสนหางมาคลอง อีกดานหน่ึงเจาะรูไวรอยเสนหางมา สอดเสนหางมาใหอยู
ภายในระหวางสายเอกกับสายทุมสําหรับสี การเทียบเสียง เทียบเสียงใหตรงกับเสียงขลุย
เพียงออ เหตทุ เี่ รียกวา ซอดวงก็เพราะมีรปู รา งคลา ยเคร่อื งดักสัตว กระบอกไมไผเหมอื นกนั

35

ซออู
เปนซอสองสาย ตวั กะโหลกทาํ ดวยกะลามะพราว คันทวนทําดว ยไมเน้ือแข็ง ตอนบนมี
ลูกบดิ สาํ หรับขงึ สาย สายซอทาํ ดว ยไหมฟน มคี นั ชกั อยรู ะหวา งสาย ซออมู ีเสียงทมุ ต่าํ มีรปู รา ง
คลาย ๆ กบั ซอของจนี ทเี่ รยี กวา ฮู – ฮู (Hu-hu) เหตุท่ีเรียกวา ซออู ก็เพราะเรียกตามเสียงที่ได
ยินนั่นเอง

สะลอ
เปนเคร่อื งดนตรพี ืน้ เมืองลานนาชนิดหนึ่ง เปนประเภทเครื่องสีซึ่งมีท้ัง 2 สาย และ 3
สาย คันชักสาํ หรับสจี ะอยขู างนอกเหมือนคันชักซอสามสาย สะลอเรียกอีกอยางหนึ่งวา ทรอ
หรือซะลอ สะลอใชบรรเลงประกอบการแสดง หรือบรรเลงรวมกบั บทรอ ง และทํานองเพลงได
ทุกชนิด

ซอสามสาย สว นตาง ๆ ของซอสามสาย ดังน้ี
1. ทวนบน เปน สว นบนสุดของคนั ซอ ทาํ หนาทค่ี ลา ย ๆ กับทอ อากาศ
2. ทวนลา ง ทําเปนรูปทรงกระบอก ทาํ หนาที่เปน ตาํ แหนงสําหรบั กดนว้ิ ลงบนใน
ตาํ แหนง ตา ง ๆ
3. พรมบน คือสว นที่ตอ จากทวนลา งลงมา สวนบนกลงึ เปนลกู แกว สวนตอนลางทาํ

เปน
รูปปากชางเพอ่ื ประกอบกบั กะโหลกซอ

4. พรมลาง สว นทีป่ ระกบกบั กะโหลกซอ ทาํ เปน รูปปากชาง
5. ถวงหนา ควบคมุ ความถขี่ องเสียง ทาํ ใหม เี สยี งนมุ นวลไพเราะ นา ฟงยิ่งขนึ้
6. หยอง ทาํ ดว ยไมไ ผ แกะใหเ ปนลกั ษณะคู ปลายทงั้ สองของหยองควา นเปน เบา
ขนมครก เพ่อื ทาํ ใหเสียงที่เกดิ ขึ้นสง ผา นไปยังหนาซอ มีความกงั วานมากยิ่งขน้ึ
7. คันสี (คันชกั ) ประกอบดว ย ไม และหางมา คันสนี ั้นเหลาเปน รปู คันศร โดยมาก
นยิ มใชไมแ กว เพราะเปนไมเ นื้อแข็ง และมลี วดลายงดงาม

36

การสซี อ
วางคันสีใหช ิดดา นใน ใหอ ยูในลักษณะเตรยี มชกั ออก แลวลากคนั สีออกชา ๆ ดวยการ
ใชวิธสี ีออก ลากคนั สีใหส ดุ แลวเปลีย่ นเปนสีเขาในสายเดยี วกนั ทาํ เรือ่ ยไปจนกวา จะคลอง
พอคลอ งดีแลว ใหเปลี่ยนมาเปนสสี ายเอก โดยดันนว้ิ นางกบั นวิ้ กอยออกไปเลก็ นอ ย ซอจะ
เปลี่ยนเปน เสียง ซอล ทันที ดังน้ีคนั สี ออก เขา ออก เขา เสยี ง โด โด ซอล ซอล ฝก เรื่อยไป
จนเกิดความชํานาญ

ขอ ควรระวงั ตองวางซอใหตรง โดยใชม อื ซา ยจบั ซอใหพอเหมาะ อยา ใหแ นนเกินไป อยา ให
หลวมจนเกนิ ไป ขอมอื ที่จบั ซอตองทอดลงไปใหพ อดี ขณะนั่งสียืดอกพอสมควร อยา ใหหลัง
โกงได มอื ท่คี บี ซอใหอ อกกําลงั พอสมควรอยาใหซ อพลิกไปมา

3. เคร่ืองดนตรไี ทยประเภท เครอื่ งตี
เครอื่ งตีแยกไดเ ปน 3 ประเภทตามหนาทใี่ นการเลน คือ
1. เครือ่ งตที ่ีทําจังหวะ หมายถึง เครอ่ื งตที ่เี มอื่ ตแี ลวจะกลายเปน เสียงท่คี มุ จังหวะกา

เลนของเพลงน้นั ๆ ตลอดทั้งเพลง ไดแ ก ฉ่งิ และฉับ ถือเปน หวั ใจของการบรรเลง
2. เคร่ืองตที ี่ประกอบจงั หวะมหี ลายอยาง เชน กลองแขก กลองทัด ตะโพนไทย

ตะโพนมอญ ฉาบใหญ ฉาบเล็ก กรับ โหมง เปงมางคอก กลองตกุ ฯลฯ
3. เคร่อื งตีท่ีทาํ ใหเกิดทํานอง ไดแก ฆองไทยวงใหญ ฆองไทยวงเล็ก ฆอ งมอญวงใหญ

ฆอ งมอญวงเล็ก ระนาดเอก ระนาดทุม ขมิ องั กะลงุ (บรรเลงเปนวง)

ตวั อยางของเครอ่ื งดนตรไี ทยประเภทเครอื่ งตี ไดแก
กรบั พวง
ทําดวยไม หรือโลหะ ลักษณะเปน แผนบางหลายแผน รอ ยเขา ดวยกัน ใชไมหนาสองชิ้น
ประกับไว วธิ ตี ี ใชม อื หน่งึ ถอื กรบั แลว ตกี รับลงไปบนอกี มือหนง่ึ ทรี่ องรบั ทาํ ใหเกิดเสยี ง
กระทบจากแผน ไม หรอื แผน โลหะดงั กลาว

37

ระนาดเอก
วิวฒั นาการมาจากกรับ ลกู ระนาดทาํ ดวยไมไผบ ง หรือไมแกน ระนาดเอกในปจจุบันมี
จํานวน 21 ลูก มีความยาวประมาณ 120 ซม. มีเทารอง รางเปนเทาเดี่ยว รูปคลายกับพาน
แวนฟา

ระนาดทมุ
เปนเครื่องดนตรีทส่ี รางข้ึนมาในรัชกาลท่ี 3 สรา งเลียนแบบระนาดเอก มรี ูปรา งคลาย
หบี ไม แตเวา ตรงกลางใหโ คง รางระนาดทมุ จะมีขนาดยาวประมาณ 124 ซม. ปากรางกวา ง
ประมาณ 22 ซม. มีเทา เตย้ี ๆ รองไว 4 มุมราง

ระนาดเอกเหลก็ หรอื ระนาดทอง
ระนาดเอกเหลก็ ประดิษฐข้ึนในรัชกาลที่ 4 แตเดิมลูกระนาดดวยทองเหลือง จึงเรียก
กันวาระนาดทอง ระนาดเอกเหล็กมีขนาด 23.5 ซม. กวางประมาณ 5 ซม. ลดหลั่นข้ึนไป
จนถึงลูกยอดท่ีมีขนาด 19 ซม. กวางประมาณ 4 ซม. รางของระนาดเอกเหล็กนั้นทําเปนรูป
ส่เี หล่ียม มีเทา รองรบั ไวท ง้ั 4 ดาน

ระนาดทุมเหลก็
ระนาดทุมเหลก็ มีจาํ นวน 16 หรือ 17 ลกู ตวั รางระนาดยาวประมาณ 1 เมตร ปากราง
กวางประมาณ 20 ซม. มีเทารองติดลูกลอ 4 เทา เพื่อใหเคล่ือนท่ีไปมาไดสะดวก ตัวรางสูง
จากพนื้ ถงึ ขอบบนประมาณ 26 ซม. ระนาดจะใชไมตี 2 อัน ทําไมตีเปน 2 ชนิด ชนิดหน่ึงทํา
หัวไมต ใี หแขง็ เมอ่ื ตจี ะมีเสียงดงั เกรยี วกราว เม่ือนําเขา ผสมวงจะเรียกวา “วงปพาทยไมแข็ง”
อีกชนิดหนึ่งทําไมตีใหออนนุมเม่ือตีจะเกิดเสียงนุมนวล เวลานําระนาดเอกท่ีใชไมตีชนิดน้ีมา
ผสมวง จะเรียกวา “วงปพ าทยไมน วม”

กลองแขก
มีรูปรางยาวเปนกระบอก หนาดานหน่ึงใหญเรียกวา “หนาลุย” หนาดานหน่ึงเล็ก
เรียกวา “หนา ตา น” หนงั หนา กลองทําดวยหนงั ลกู ววั หนังแพะ ใชเ สน หวายผา ซกี เปนสายโยง
เรง ใหตึงดว ยรัดอก สาํ รับหนง่ึ มีสองลูก ลูกเสียงสูงเรยี กวา “ตัวผู” ลกู เสียงต่ําเรยี กวา
“ตวั เมีย” การตีใชฝ ามอื ทัง้ สองตีทั้งสองหนาใหเสียงสอดสลับกนั ท้งั สองลกู

38

กลองชนะ
รปู รา งเหมอื นกลองแขกแตส ั้นกวา หนาหน่ึงใหญ อกี หนา หนึ่งเล็ก ใชตีดวยไมง อ ๆ
หรือหวาย ทางดานหนาใหญ เดมิ กลองชนะนาจะใชในกองทัพ หรือในการสงคราม ตอ มาใช
เปนเคร่ืองประโคมในกระบวนพยุหยาตรา และใชประโคมพระบรมศพ พระศพ และศพ ตาม
เกียรติยศของงาน

กลองยาว
หุนกลองทําดวยไม ตอนหนาใหญ ตอนทายเรียวแลวบานปลายเปนรูปดอกลําโพงมี
หลายขนาด ข้ึนหนงั หนา เดียว ตัวกลางนยิ มตบแตงใหส วยงามดวยผาสี หรือผาดอกเย็บจีบยน
ปลอยเชิงเปน ระบายหอยมาปกดว ยกลอง มสี ายสะพายสําหรบั คลองสะพายบา ใชตดี วยฝามือ
แตการเลนโลดโผน อาจใชสวนอื่น ๆ ของรางกายตีก็มี กลองยาวไดแบบอยางมาจากพมา
นยิ มเลน ในงานพธิ ีขบวนแห กลองชนดิ นี้เรียกชอ่ื ตามเสียงท่ตี ไี ดอีกชอื่ หน่ึงวา “กลองเถดิ เทงิ ”

ตะโพน
ทําดวยไมเน้ือแข็ง ขุดแตงใหเปนโพรงภายใน ขึ้นหนังสองหนา ตรงกลางปอง และ
สอบไปทางหนาท้ังสอง หนาหน่ึงใหญเรียกวา “หนาเท่ิง” หรือ “หนาเทง” ปกติอยูดาน
ขวามือ อีกหนาหน่ึงเล็ก เรียกวา “หนามัด” ใชสายหนังเรียกวา “หนังเรียด” โยงเรงเสียง
ระหวา งหนาทง้ั สอง ตรองรอบขอบหนังข้นึ หนา ทง้ั สองขา ง ถักดวยหนังตีเกลียวเปนเสนเล็ก ๆ
เรียกวา “ไสละมาน” สําหรับใชรอยหนังเรียด โยงไปโดยรอบจนหุมไมหุนไวหมด ตอนกลาง
หนุ ใชหนงั เรียดพันโดยรอบเรียกวา “รัดอก” หัวตะโพนวางนอนอยูบนเทาที่ทําดวยไม ใชฝา
มอื ซา ย - ขวาตีท้ังสองหนา

ฆอง
ทําดวยโลหะแผนรูปวงกลม ตรงกลางทําเปนปุมนูน เพ่ือใชรองรับการตีใหเกิดเสียง
เรยี กวา ปุมฆอง ตอ จากปมุ เปน ฐานแผออกไป แลว งองุมลงมาโดยรอบเรียกวา “ฉัตร” สวนท่ี
เปน พ้ืนราบรอบปมุ เรียกวา “หลงั ฉัตร” หรอื “ชานฉัตร” สว นท่ีงอเปนของเรียกวา “ใบฉัตร”
ท่ใี บฉัตรน้จี ะมรี เู จาะสาํ หรบั รอยเชือก หรอื หนังเพ่ือแขวนฆอง ถาแขวนตีทางต้ังจะเจาะสองรู
ถาแขวนตีทางนอนจะเจาะส่ีรู การบรรเลงฆองใชในการบรรเลงไดสองลักษณะคือ ใชตีกํากับ

39

จังหวะ และใชตีดําเนินทํานอง ฆองท่ีใชตีกํากับจังหวะไดแก ฆองหุย หรือฆองชัย ฆองโหมง
ฆอ งเหมง ฆอ งระเบง็

ฆอ งทีใ่ ชตีดําเนินทํานองไดแ ก ฆองราง ฆอ งวงใหญ ฆองวงเลก็ ฆองมโหรี ฆองมอญ
ฆอ งกะแต และฆอ งหยุ หรอื ฆองชยั ฆองกะแต

ฉาบ
เปนเครื่องตีกํากับจังหวะ ทําดวยโลหะ รูปรางคลายฉ่ิง แตมีขนาดใหญกวาและหลอ
บางกวา มีสองขนาด ขนาดใหญกวา เรยี กวา ฉาบใหญ ขนาดเล็กกวา เรียกวา ฉาบเล็ก การตี
จะตีแบบประกบ และตีแบบเปด ใหเสียงตา งกัน

ฉ่งิ
เปนเคร่ืองตกี าํ กบั จงั หวะ ทําดวยโลหะ หลอ หนา รูปรา งกลม เวากลาง ปากผาย คลาย
ฝาขนมครกไมมีจุก สํารับหน่ึงมีสองฝาเจาะรูตรงกลางที่เวา สําหรับรอยเชือกโยงฝาท้ังสอง
เพ่ือสะดวกในการถือตี ฉิ่งมีสองขนาด ขนาดใหญใชประกอบวงปพาทย ขนาดเล็กใชกับวง
เคร่ืองสายและมโหรี

4. เครอ่ื งดนตรไี ทยประเภท เครอื่ งเปา
ขลยุ
ทาํ ดว ยไมไ ผป ลอ งยาว ๆ เจาะขอ ทะลุ ยา งไฟใหแหง ตบแตงผวิ ใหไหมเ กรยี มเปน

ลวดลายสวยงาม ดานหนา เจาะรกู ลม ๆ เรยี งแถวกนั 7 รู สาํ หรบั ปด เปดเสยี ง ขลุยไมมีลิน้
เหมอื นป แตใช ไมอ ดุ เตม็ ปลอ ง แลวปาดดานลางใหม ีชอ ง ไมอ ดุ นเี้ รียกวา “ดาก” ดานหลงั ใต
ดากลงมาเจาะรเู ปนรปู สเ่ี หลยี่ มผืนผา แตปาดตอนลา งเปน ทางเฉยี งไมเ จาะทะลตุ รงเหมือนรู
ดา นหนา เรียกวา “รปู ากนกแกว” ใตร ปู ากนกแกว ลงมาเจาะรูอกี 1 รู เรียกวา “รนู ิ้วค้ํา”
เจาะรอู กี รูหน่งึ เรียกวา “รเู ยอ่ื ” ขลยุ 1 เลา จะมีรทู งั้ สิ้น 14 รู

ขลุยมีทงั้ หมด 3 ชนิด คือ 1. ขลยุ หลบี มขี นาดเล็ก 2. ขลยุ เพียงออ มขี นาดกลาง
3. ขลุยอู มขี นาดใหญ

40

ป
เปน เครือ่ งดนตรไี ทยแท ๆ ทําดวยไมจรงิ กลึงใหเปนรูปบนหัวบานทาย ตรงกลางปอง
เจาะภายในใหกลวงตลอดเวลา ทางหัวของปเปนชองรูเล็ก สวนทางปลายของปปากรูใหญ
สว นหวั เรยี ก “ทวนบน” สวนทายเรียก “ทวนลาง” ตอนกลางของปเจาะรูนิ้วสําหรับเปลี่ยน
เสียงลงมาจาํ นวน 6 รู รูตอนบนเจาะเรียงลงมา 4 รู เจาะรูลางอีก 2 รู ตรงทวนบนใสลิ้นปที่
ทําดวยใบตาลซอนกนั 4 ชัน้ ตัดใหกลมแลวนําไปผูกติดกับทอลมเล็ก ๆ ท่ีเรียกวา “กําพวด”
กําพวดน้ีทําดวยทองเหลือง เงิน นาค หรอื โลหะ การผกู ใชว ธิ ีผูกที่เรียกวา “ผกู ตะกรุดเบด็ ”
ปของไทยจัดไดเปน 3 ชนดิ ดงั น้ี
1. ปน อก มีขนาดเล็ก เปน ปท ่ีใชก ันมาแตเ ดิม
2. ปก ลาง มีขนาดกลาง สําหรับเลน ประกอบการแสดงหนังใหญ มสี าํ เนียงเสียงอยู
ระหวางปน อกกับปใ น
3. ปใ น มีขนาดใหญ เปนปท่ีพระอภัยมณใี ชส ําหรับเปา ใหน างผเี สอ้ื สมทุ ร
วงดนตรีไทย แบง เปน ก่ีประเภท อะไรบาง
1. วงเครื่องสาย มี 4 แบบ คือ วงเครือ่ งสายไทยเครื่องเดยี่ ว, วงเครือ่ งสายไทยเคร่อื ง
ค,ู วงเครอ่ื งสายผสม และวงเครื่องสายปชวา
2. วงมโหรี ประกอบดว ยเครอ่ื งดนตรผี สม ทัง้ ดีด สี ตี เปา เปนวงดนตรที ่ีใชบ รรเลง
เพื่อขบั กลอม ไมนยิ มบรรเลงในการแสดงใด ๆ วงมโหรีมี 5 แบบ คอื 1) วงมโหรีเครอ่ื งสี
2) วงมโหรีเครอ่ื งหก 3) วงมโหรเี คร่ืองเดี่ยว หรอื วงมโหรเี ครอื่ งเล็ก 4) วงมโหรเี ครื่องคู
และ 5) วงมโหรเี คร่อื งใหญ
3. วงปพาทย ประกอบดวยเครอ่ื งดนตรีประเภท ตี เปา และเครื่องประกอบจงั หวะ
ใชบ รรเลงในงานพระราชพิธี และพธิ ีตาง ๆ แบง ตามขนาดไดดังน้ี

3.1 วงปพ าทยเ ครอ่ื งสบิ
3.2 วงปพาทยเ ครอื่ งหา แบงเปน 2 ชนิด คือ ปพาทยเครอื่ งหา อยางหนัก
และปพาทยเคร่อื งหาอยา งเบา
3.3 วงปพ าทยเครอื่ งคู
3.4 วงปพ าทยเ ครอื่ งใหญ
นอกจากนว้ี งปพ าทยยังมอี ีก 3 ประเภทใหญ ๆ คือ วงปพาทยน างหงส วงปพ าทย
มอญ วงปพ าทยดึกดําบรรพ

41

เรื่องที่ 2.3 ประวตั คิ ณุ คา ภูมปิ ญ ญาทางดนตรีไทย

ภูมิปญ ญาไทย มคี ณุ คา และความสําคญั อยางไร
1. ภมู ิปญ ญาไทยแสดงใหเ ห็นถงึ การอนรุ กั ษท่ดี งี าม ทงั้ จารตี ประเพณี วฒั นธรรม

และการประดิษฐคิดคน เพือ่ ใชประโยชนอ ยา งใดอยา งหนง่ึ อยา งมีคุณคา
2. ภมู ิปญญาไทยกอใหเกิดการคิดริเริ่มสรา งสรรคคุณคาทางสังคมใหม ทง้ั ในสงิ่ ทีเ่ ปน

รูปธรรม และนามธรรม
3. ภูมปิ ญญาไทยกอ ใหเกดิ การผลติ ภณั ฑ การแปรรูป และการสรา งอาชพี ใหม ทง้ั

ดา นการผลติ สิง่ ใหม และวิธกี ารผลิตสิง่ ใหม ๆ
4. ภมู ิปญ ญาไทยกอ ใหเกิดเอกลกั ษณของทอ งถิ่น
5. ภมู ปิ ญ ญาไทยกอใหเกดิ ศลิ ปะของชาติ เชน จติ รกรรมลายไทย การฟอนราํ เครือ่ ง

ดนตรีไทย แสดงถึงความเปนอารยธรรมของชาติ
6. ภูมปิ ญญาไทยไดเสริมสรา งความสงบสขุ ในการดํารงชวี ติ
7. ภมู ปิ ญ ญาไทยสามารถสรา งมูลคาทางเศรษฐกิจ และคุณคา ทางสงั คมได
8. ชว ยสรา งความสามคั คีในหมูคณะ
9. เสริมสรางใหคนไทยเกดิ ความภาคภูมิใจในศักดศิ์ รี และเกียรติภมู ใิ นความเปน ไทย
10. สามารถนาํ ไปสูการเปลยี่ นแปลง และปรบั ปรงุ วิถชี ีวิตใหเกิดการเหมาะสมไดตาม

ยคุ ตามสมัย

บคุ คลและภูมปิ ญ ญาทางดนตรีไทยท่สี ําคญั มใี ครบา ง
บคุ คล และภมู ิปญญาทางดนตรีไทย ต้งั แตอ ดีตจนถงึ ปจจุบัน มจี ํานวนมาก อาทิเชน
พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลานภาลัย (รชั กาลที่ 2) ทรงพระราชนิพนธเ พลง

บหุ ลันลอยเลอื่ น หรอื บหุ ลันลอยฟา
ครมู นตรี ตราโมท เกดิ เมอื่ วนั ที่ 17 มิถุนายน พ.ศ. 2443 จังหวดั สุพรรณบุรี

ไดแตงเพลงตอยติ่ง 3 ชัน้ และมคี วามสามารถในการตขี มิ อยางย่งิ
พระยาประสานดุริยศัพท (แปลก ประสานศัพท) เกิดเมื่อวันที่ 4 กันยายน พ.ศ.

2403 ไดเ ปนเจากรมปพ าทยหลวงในสมัยรัชกาลท่ี 6 และไดแตงเพลงเชิดจั่น 3 ชั้น พมาหัว
ทอน เขมรราชบรุ ี เขมรปากทอ เขมรใหญ ดอนสมอ ทองยอ น เทพรัญจวน แมลงภูทอง

42

สานไมใน อาถรรพ พราหมณเขาโบสถ ธรณีรองไห มอญรองไห เปนตน มีความสามารถ
ในทางดนตรีอยางมากโดยเฉพาะเรอื่ งขลยุ

ครบู ญุ ยงค เกตคุ ง ไดเปนหัวหนาวงดนตรไี ทยกรงุ เทพมหานครจนเกษยี ณอายุ เปน
ผูมคี วามเชี่ยวชาญในทางดนตรอี ยางยงิ่ บรรเลงปพ าทยไ ดทุกชนิด โดยเฉพาะระนาดเอกซึง่
ไดร ับการยกยอ งเปนพเิ ศษ ไดแ ตง เพลงไวจาํ นวนมาก เชน โหมโรงแวนเทียนชยั โหมโรง
จุฬามณี โหมโรงสามสถาบัน เพลงเทพชาตรี เถา เพลงสรอยลาํ ปาง เถา เพลงวัฒนา
เวียตนาม เถา เพลงชเวดากอง เถา เพลงสยามานสุ สติ เถา เพลงนกกระจอกทอง เถา
เพลงขอมกลอ มลกู เถา เพลงเดอื นหงายกลางปา เถา และเพลงตระนาฏราช

พระองคเ จาเพญ็ พฒั นพงศ กรมหมืน่ พไิ ชยมหนิ ทโรดม
ประสตู ิเมอ่ื วันที่ 13 กนั ยายน พ.ศ. 2425 ไดท รงแตงเพลง “ลาวดวงเดือน”

ครูทองดี สุจรติ กุล เกดิ เม่อื วันท่ี 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2455 จงั หวดั ราชบุรี
มีความสามารถโดดเดนในการเลนจะเข เคยเดี่ยวจะเขถวายหนา พระทน่ี ั่ง และเคยอัด
แผน เสียงพระราชนิพนธใ นพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา เจาอยหู ัว พ.ศ. 2498 เรม่ิ เปนครู
สอนในวทิ ยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร ทาํ หนาทสี่ อนจะเข ไดร ับการยกยอ งเชดิ ชเู กยี รติ
เปน ผูมีผลงานดีเดนทางวฒั นธรรมสาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) ประจาํ ป พ.ศ. 2538

หลวงประดษิ ฐไพเพราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ไดแ ตง เพลงไวเ ปนจํานวนรอย ๆ เพลง
และมีชนิดท่ีทําแนวทางบรรเลงเปลีย่ นไปจากของเกา เรียกวา “ทางเปลย่ี น” และเปนผู
ประดิษฐเครื่องดนตรี “อังกะลุง”

43

เร่ืองท่ี 2.4 คณุ คา ความงามความไพเราะของเพลง และเครอ่ื งดนตรไี ทย

เพลงและเคร่อื งดนตรีไทย มคี ณุ คา และประโยชนอ ยา งไร
ประโยชนของดนตรไี ทย

1. เปนเคร่อื งมอื ทีส่ ามารถตอบสนองความตองการในการประเทอื งอารมณ กระตนุ
ความรสู ึกของเราอยางมาก

2. ทาํ ใหมนุษยอยูอ ยางมีอารมณ ความรูสกึ มเี ครอ่ื งมอื ประเทืองจติ ใจ มีความ
ละเอยี ดออ น และเกดิ ความสขุ ความสนุกสนาน

3. ทาํ ใหโลกมีความสดใส มสี สี ัน
4. ทําใหคนฟง รูสึกผอนคลาย จติ ใจเบกิ บาน

คณุ คา ในดนตรที ่ีเปน มรดกทางวัฒนธรรม และภูมปิ ญ ญาไทย
1. วัฒนธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคกลาง ดนตรีพื้นบานภาคกลางสวนใหญ

ประกอบดวยเคร่ืองดนตรีประเภทตี และเปา เรียกรวมเปนเครื่องตีเปา ซึ่งถือเปนเครื่อง
ประโคมด้ังเดมิ ทเ่ี กา แกท สี่ ดุ และพัฒนาจนกลายเปนวงปพาทยในปจจุบัน ดนตรีพื้นบานภาค
กลางถือเปน การถายเทระหวา งวฒั นธรรมราษฎรกับวัฒนธรรมหลวง ซึ่งเปนการผสมผสานจน
เกดิ เปน อตั ลกั ษณข องวงดนตรีพนื้ บานภาคกลางทต่ี า งจากภาคอ่นื ๆ

2. วัฒนธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคเหนือ ยุคแรกสวนใหญจะเปนเครื่องดนตรี
ประเภทตี และไดพ ฒั นาเปนเคร่ืองดีด และสี ซึง่ เกดิ การประดิษฐธนู เพื่อเปนเคร่ืองมือท่ีใชใน
การลาสัตว เชน พิณเพ๊ียะ สะลอ ซึง ซอชนิดตาง ๆ เปนตน จากน้ันมนุษยไดประดิษฐ
เคร่ืองเปาขึ้น เชน ขลุย และป ซ่ึงเกิดจากการฟงเสียงกระแสลมท่ีพัดผานปากปลองคูหาถ้ํา
หรือเสยี งลมกระทบทิวไผต น ไมต าง ๆ เปนตน

3. วฒั นธรรมทางดนตรพี ืน้ บา นภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ แบงออกเปน 3 กลุม ดังน้ี
- ดนตรกี ลุมวัฒนธรรมหมอลํา เปนคนกลมุ ใหญท ่ีสุดในภาคอสี าน มกี ารขบั

รอ ง และเปาแคนประกอบ พิณเปน เครอื่ งดนตรีทไี่ ดรับความนิยมรองลงมา จนกระทั่งปจจบุ นั
นิยมเลนโปงลางกนั อยา งแพรหลายมากยงิ่ ข้ึน

- ดนตรกี ลมุ วัฒนธรรมกันตรมึ เปน ดนตรีขบั รองท่เี รียกวา เจรียง ซึ่งเปน
เครื่องดนตรีของชาวสรุ ินทร บรุ รี มั ย และศรีสะเกษ

44

- ดนตรกี ลมุ วฒั นธรรมโคราช เพลงโคราช เปน การแสดงเชน เดียวกบั ลเิ กของ
ภาคกลาง ซ่งึ เปนการขับรองโตตอบกันระหวางหมอเพลงชายกับหมอเพลงหญิง

4. วัฒนธรรมทางดนตรพี ื้นบา นภาคใต ไดแก
- วัฒนธรรมทางดนตรที ี่เกย่ี วกบั ส่ิงศกั ดส์ิ ิทธิ์ ความเชอ่ื เรอ่ื งภูตผีปศ าจ อาํ นาจ

เรนลบั เพอ่ื ใหเ กิดคุณประโยชนอยางใดอยา งหนงึ่ ไดแก การเลนมะตือรใี นหมูชาวไทยมุสลิม
และการเลนตะครมึ ในหมูชาวไทยพุทธ เปนตน

- วัฒนธรรมทางดนตรีทเ่ี กย่ี วของกับประเพณี ในบั้นปลายของชีวิตเมอื่ ถงึ แก
กรรมกอ็ าศัยเครือ่ งดนตรีเปนเครอื่ งไปสูสุคติ ดงั จะเห็นจากการเลนกาหลอในงานศพ เพอ่ื ออ น
วอนเทพเจาใหน ํารา งของผูเสียชวี ติ ไปสภู พภมู ิที่ดี

- วัฒนธรรมทางดนตรที เ่ี ก่ยี วขอ งกบั การดํารงชีวิต ชาวพ้นื เมืองภาคใตน ยิ ม
ประโคมโพนเปนสัญญาณบอกกลาวแกชาวบาน เพือ่ ใหชาวบา นทราบวาท่ีวดั มกี ารทําเรอื พระ
สําหรับใชช ักลากในเทศกาลชกั พระ

- วฒั นธรรมทางดนตรที ี่เกีย่ วของกบั การเสรมิ สรางความสามคั คี เชน กรือโตะ
และบานอ ชาวบานจะรวมกนั ทาํ ขน้ึ มาเพอ่ื ใชเ ลน สนุกรวมกัน และใชแขง ขันกับหมบู า นอื่น
เปน ตน