ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวัฏจักรของหิน

ชุดท่ี 5 ก

เรอ่ื ง ประเภทของหิน การเกิดหนิ และวฏั จกั รของหิน

คานา

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์
ชั้นประถมศึกษาปีท่ี 6 ท่ีผู้รายงานสร้างขึ้นเพ่ือเป็นส่ือประกอบการเรียนการสอน และพัฒนา
ผู้เรียน ในกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ซ่ึงมีเน้ือหาสอดคล้องกับหลักสูตร
แกนกลางการศึกษาขั้นพ้ืนฐานพุทธศักราช 2551 (ฉบบั ปรับปรุง 2560) สาระที่ 2 : วิทยาศาสตร์
กายภาพ และสาระที่ 3 : วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ท้ังหมดท่ีสร้างข้ึนเพื่อให้นักเรียนใช้ประกอบกิจกรรมการเรียน
การสอน ซึ่งนักเรียนสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง หรือนาไปใช้ในการเรียนการสอนซ่อมเสริม
เพ่ือเสริมสร้างทักษะกระบวนการคิด กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และควบคู่กับการพัฒนา
จติ วิทยาศาสตร์ ของนกั เรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 สาหรับภาพประกอบชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์
นผ้ี ้รู ายงานได้จดั ทาดว้ ยตนเองมีบางสว่ นทไ่ี ด้สืบคน้ ทาง Internet ประกอบดว้ ย 6 ชดุ ดังน้ี

ชดุ ที่ 1 เรื่อง การแยกสารอย่างง่าย และการใช้แมเ่ หล็กดดู
ชดุ ที่ 2 เรื่อง การตกตะกอนและการรนิ ออก
ชุดท่ี 3 เรื่อง การกรอง การระเหย และการระเหิด
ชดุ ท่ี 4 เรื่อง ลกั ษณะ องค์ประกอบและสมบตั ิของหิน
ชดุ ท่ี 5 เร่ือง ประเภทของหนิ การเกดิ หิน และวฏั จกั รของหนิ
ชดุ ที่ 6 เรื่อง ประโยชนข์ องหิน แร่ และซากดึกดาบรรพ์

ผู้รายงานหวังว่า ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และ
ซากดึกดาบรรพ์ช้ันประถมศึกษาปีท่ี 6 นี้ คงเป็นประโยชน์ต่อผู้เรียนในการเรียนรู้ สามารถ
ค้นคว้าและศึกษาได้ด้วยตนเองตามศักยภาพ และเป็นแนวทางสาหรับผู้ที่มีความสนใจต่อไป
และขอขอบคุณผู้ท่ีให้คาปรึกษาในการเรียบเรียงและตรวจแก้ไขข้อผิดพลาดต่างๆ ท่ีเกิดขึ้น เป็น
อย่างสงู มา ณ ทนี่ ดี้ ว้ ย

ฟาตเี มาะ มะสารี

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จกั รของหิน ข

สารบัญ

คานา................................................................................................................... หนา้
สารบญั ................................................................................................................ ก
สารบญั ภาพ......................................................................................................... ข
ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตรช์ ุดที่ 5 เรอื่ ง ประเภทของหิน การเกดิ หิน และ ง
วฏั จักรของหิน.....................................................................................................
คาช้ีแจงในการใชช้ ุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์......................................................... 1
คาแนะนาการใช้ชดุ กจิ กรรมวทิ ยาศาสตรส์ าหรบั ครูผู้สอน.................................. 3
คาแนะนาการใช้ชดุ กจิ กรรมวทิ ยาศาสตร์สาหรบั นักเรียน................................... 4
การประเมินผลการเรียนรู้ และการซ่อมเสรมิ .................................................... 5
สาระมาตรฐานการเรียนรู้ และตัวชวี้ ดั ............................................................... 6
จุดประสงคก์ ารเรียนรู้.......................................................................................... 7
แบบทดสอบก่อนเรียนชุดท่ี 5 เรือ่ ง ประเภทของหิน การเกดิ หิน และ
วฏั จักรของหิน..................................................................................................... 8
บตั รกจิ กรรมที่ 1 เรอ่ื ง ประเภทของหินและการเกดิ หนิ .................................... 10
บัตรความรู้ท่ี 1 เร่ือง ประเภทของหนิ และการเกดิ หิน....................................... 14
บตั รงานท่ี 1 เรอ่ื ง ประเภทของหนิ และการเกดิ หนิ …………………………………….. 21
บัตรแบบฝกึ หัดท่ี 1 เรอ่ื ง ประเภทของหนิ และการเกิดหนิ …………………………… 23
บตั รกจิ กรรมที่ 2 เร่อื ง วัฏจักรของหิน............................................................... 24
บตั รความรู้ท่ี 2 เรอื่ ง วัฏจกั รของหนิ ................................................................. 28
บัตรงานที่ 2 เร่ือง วฏั จักรของหนิ .........…………………………………………………….. 33
บตั รแบบฝึกหัดท่ี 2 เรอ่ื ง วฏั จกั รของหิน………….........………………………………… 35
แบบทดสอบหลงั เรยี นชุดที่ 5 เรอื่ ง ประเภทของหิน การเกิดหนิ และ
วฏั จกั รของหนิ .………………………………………………………………………………………… 37
บรรณานุกรม………………………………………………………………………………………….. 39

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จักรของหนิ ค

สารบัญ (ตอ่ )

ภาคผนวก............................................................................................................ หนา้
เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียนชุดท่ี 5 เร่ือง ประเภทของหนิ การเกดิ หนิ 41

และวัฏจกั รของหิน............................................................................................... 42
เฉลยบตั รกิจกรรมท่ี 1 เร่ือง ประเภทของหนิ และการเกดิ หิน..................... 43
เฉลยบตั รงานท่ี 1 เรื่อง ประเภทของหนิ และการเกดิ หิน........………………. 45
เฉลยแบบฝกึ หดั ที่ 1 เรือ่ ง ประเภทของหนิ และการเกดิ หิน………………….. 47
เฉลยบตั รกจิ กรรมท่ี 2 เร่อื ง วฏั จักรของหิน................................................ 48
เฉลยบัตรงานที่ 2 เร่ือง วัฏจักรของหิน….................................………………. 50
เฉลยแบบฝึกหัดท่ี 2 เรอ่ื ง วัฏจักรของหิน…..……................…………………… 52
เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียนชดุ ที่ 5 เร่ือง ประเภทของหิน การเกิดหนิ
54
และวฏั จกั รของหิน............................................................................................... 55
กระดาษคาตอบกอ่ นเรยี น.................................................................................... 56
กระดาษคาตอบหลังเรยี น.................................................................................... 57
แบบบันทกึ คะแนน...............................................................................................

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกดิ หนิ และวัฏจกั รของหนิ ง

สารบญั ภาพ

ภาพท่ี หนา้
1 ตวั อย่างหนิ ……………….……….…………………………………………………… 11
2 ตัวอย่างหินอัคนี……….………………………………………………….…………. 15
3 ตวั อย่างชนิดของแร่ในหนิ แกรนิต…………………………………………….. 16
4 ตัวอย่างหินตะกอน………………………………………………………………….. 18
5 หินศิลาแลง………..............….............................................................. 19
6 ตัวอย่างหินแปร................................................................................. 20
7 บัตรคาวฏั จักรของหิน……………………………………………………………… 25
8 หนิ ตะกอนก่อตวั ผ่านการตกตะกอน การอัดแน่น และ
28
การประสานของตะกอน……………………………………………………………………………
9 จากภาพหนิ ดนิ ดานกลายเปน็ หนิ ชนวน และหนิ ทรายกลายเปน็ 29

หนิ ควอร์ตไซต์..................................................................................................... 30
10 การเยน็ ตัวและแขง็ ตวั ของแมกมาและลาวาท่ีรอ้ นจดั ภายใน 32

เปลือกโลกเกิดเป็นหินอัคนี………………………………………………………………………
11 แผนภาพการเกิดวฏั จกั รของหนิ ………………………………………………

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หิน และวัฏจักรของหิน 1

คาชแี้ จงในการใชช้ ดุ กจิ กรรมวทิ ยาศาสตร์
เร่อื ง การแยกสาร หนิ แรแ่ ละซากดึกดาบรรพ์

กลุ่มสาระการเรยี นรวู้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ชน้ั ประถมศกึ ษาปีที่ 6

ชุดที่ 5 เร่อื ง ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวฏั จกั รของหนิ

1. ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์
กลุม่ สาระการเรยี นร้วู ิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ชัน้ ประถมศกึ ษาปีที่ 6 มีทั้งหมด 6 ชดุ ดังน้ี

ชดุ ที่ 1 เรอ่ื ง การแยกสารอยา่ งงา่ ย และการใช้แมเ่ หล็กดูด
ชดุ ที่ 2 เรอ่ื ง การตกตะกอนและการรินออก
ชุดท่ี 3 เรอ่ื ง การกรอง การระเหย และการระเหิด
ชุดที่ 4 เรอ่ื ง ลักษณะ องค์ประกอบและสมบตั ขิ องหิน
ชุดท่ี 5 เร่อื ง ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวัฏจักรของหิน
ชุดท่ี 6 เรื่อง ประโยชน์ของหิน แร่ และซากดึกดาบรรพ์
2. ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ช้ันประถมศึกษาปีที่ 6 ชุดนี้เป็นชุดท่ี 5 เร่ือง
ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวัฏจักรของหนิ โดยมสี ่วนประกอบดงั ตอ่ ไปนี้

2.1 คาช้แี จงการใช้ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์
2.2 คาแนะนาในการใช้ชุดกรรมวิทยาศาสตร์สาหรับครูผ้สู อน
2.3 คาแนะนาในการใช้ชุดกิจกรรมวทิ ยาศาสตร์สาหรับนกั เรยี น
2.4 มาตรฐานการเรียนรู้ สาระสาคญั จดุ ประสงค์การเรียนรู้
2.5 แบบทดสอบกอ่ นเรียนชุดท่ี 5 เรือ่ ง ประเภทของหิน การเกดิ หนิ และ
วฏั จกั รของหิน
2.7 บัตรกิจกรรมที่ 1 เรอื่ ง ประเภทของหินและการเกิดหนิ
2.6 บตั รความรู้ท่ี 1 เร่ือง ประเภทของหนิ และการเกิดหิน
2.8 บตั รงานท่ี 1 เรือ่ ง ประเภทของหินและการเกิดหนิ
2.9 บัตรแบบฝกึ หดั ท่ี 1 เรือ่ ง ประเภทของหินและการเกดิ หิน
2.10 บัตรกิจกรรมที่ 2 เรื่อง วฏั จักรของหนิ
2.11 บตั รความรู้ที่ 2 เรื่อง วฏั จกั รของหิน
2.12 บัตรงานท่ี 2 เร่ือง วัฏจักรของหนิ
2.13 บตั รแบบฝึกหัดที่ 2 เรอื่ ง วฏั จกั รของหนิ

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หิน และวฏั จกั รของหิน 2

คาช้ีแจงในการใชช้ ดุ กิจกรรมวทิ ยาศาสตร์
เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แรแ่ ละซากดึกดาบรรพ์

กลุ่มสาระการเรียนร้วู ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ชัน้ ประถมศึกษาปที ่ี 6

ชดุ ที่ 5 เรือ่ ง ประเภทของหิน การเกดิ หนิ และวัฏจักรของหิน

2.14 แบบทดสอบหลังเรียนชุดที่ 5 เร่อื ง ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และ
วฏั จกั รของหนิ

2.15 เฉลยบัตรกจิ กรรมที่ 1 เร่ือง ประเภทของหินและการเกิดหนิ
2.16 เฉลยบตั รงานท่ี 1 เรอ่ื ง ประเภทของหินและการเกดิ หนิ
2.17 เฉลยบัตรแบบฝึกหัดที่ 1 เรือ่ ง ประเภทของหินและการเกดิ หิน
2.18 เฉลยบตั รกจิ กรรมท่ี 2 เรอ่ื ง วฏั จักรของหนิ
2.19 เฉลยบัตรงานที่ 2 เรอ่ื ง วัฏจกั รของหิน
2.20 เฉลยบตั รแบบฝึกหัดท่ี 2 เรอ่ื ง วฏั จกั รของหิน
2.14 เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี น – หลงั เรยี นชดุ ท่ี 5 เรื่อง ประเภทของหนิ
การเกดิ หนิ และวัฏจักรของหนิ

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จักรของหนิ 3

คาแนะนาการใช้ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตรส์ าหรับครูผู้สอน

การจัดการเรียนรู้ด้วยชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และ
ซากดึกดาบรรพ์ กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ชั้นประถมศึกษาปีท่ี 6
ครูผู้สอนเป็นผู้มีบทบาทสาคัญท่ีจะช่วยให้ดาเนินการเรียนรู้ของนักเรียนบรรลุตามวัตถุ ประสงค์
ครผู สู้ อนจงึ ควรศึกษารายละเอียดเก่ยี วกบั การปฏิบัตติ นก่อนทจี่ ะใช้ชุดกจิ กรรม ดังนี้

ข้อควรปฏิบัติก่อนดาเนนิ การสอน

1. ศกึ ษาแผนการจัดการเรยี นรอู้ ย่างละเอียด
2. เตรยี มอุปกรณ์ สื่อการเรียนการสอนใหเ้ รยี บรอ้ ย
3. ศกึ ษารายละเอยี ดชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้
4. กาหนดบทบาทสมาชิกในกลุ่มทราบถึงการปฏิบัติตามบทบาทต่างๆ โดยสมาชิกทุกคน
ในกลุม่ ตอ้ งได้ทาทุกบทบาท
5. ครูผู้สอนชี้แจงวิธีการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้และกิจกรรมท่ีนักเรียนต้องปฏิบัติ

ขอ้ ควรปฏิบตั ขิ ณะดาเนินการสอน

1. ช้แี จงการใช้ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ใหน้ กั เรียนทุกคนทราบ
2. ดาเนินกิจกรรมตามแผนการจัดการเรียนรู้ เพ่ือให้สอดคล้องกับจุดประสงค์การเรียนรู้
เน้ือหาและเวลาทก่ี าหนด
3. ครผู สู้ อนต้องให้คาแนะนาและคอยดูแลนักเรียนอยา่ งใกลช้ ดิ
4. ให้นักเรียนเรียนรู้จากชุดกิจกรรมการเรียนรู้ตามขั้นตอนอย่างเคร่งครัดและ
มคี วามซ่ือสตั ยต์ ่อตนเอง
5. ครผู ู้สอนตรวจสอบการทางานของนักเรียนและสรุปบทเรียนร่วมกับนกั เรียน

ข้อควรปฏิบัติเม่อื ดาเนินการสอนสิ้นสดุ

1. ครูผสู้ อนใหน้ กั เรยี นทาแบบทดสอบหลังเรียน
2. ตรวจผลงานจากการทาแบบทดสอบ บตั รงาน และบัตรแบบฝึกหดั
3. ถ้านักเรียนไม่ผ่านเกณฑ์ท่ีระบุไว้ ครูผู้สอนควรให้นักเรียนศึกษาเน้ือหาใหม่อีกคร้ังแล้วทา
แบบทดสอบหลังเรียนใหผ้ ่านเกณฑ์ทกี่ าหนดไว้

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกิดหิน และวฏั จกั รของหิน 4

คาแนะนาการใช้ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตรส์ าหรับนักเรียน

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ กลุ่มสาระ
การเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ช้ันประถมศึกษาปีท่ี 6 ใชเ้ ป็นสื่อประกอบการจัดกิจกรรม
การเรียนรู้เพื่อพัฒนาทักษะการเรียนรู้วิชาวิทยาศาสตร์ นักเรียนควรศึกษาปฏิบัติตามข้ันตอน
ดงั นี้

1. ศึกษาขั้นตอนของการเรียนโดยใช้ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ โดยชุดกิจกรรม
วิทยาศาสตร์นี้ประกอบด้วยคาช้ีแจงการใช้ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ คาแนะนาการใช้
ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ แบบทดสอบก่อนเรียน บัตรความรู้ บัตรกิจกรรม บัตรงาน
บัตรแบบฝึกหัด แบบทดสอบหลังเรียน เฉลยบัตรกิจกรรม เฉลยบัตรงาน เฉลยบัตรแบบฝึกหัด
เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียน – หลังเรยี น และแบบบนั ทกึ คะแนนของนักเรยี น

2. ศกึ ษาจดุ ประสงค์การเรียนรู้ใหเ้ ขา้ ใจอยา่ งชัดเจน
3. ทาแบบทดสอบกอ่ นเรยี นด้วยความซอื่ สัตย์เพ่ือสารวจความรู้พน้ื ฐานของตนเอง
4. ศึกษาทาความเขา้ ใจจากบัตรความรู้ โดยร่วมกันอภิปรายถงึ เนอื้ หาที่ไดศ้ ึกษากับเพ่ือน
5. ทาบัตรกิจกรรม บัตรงาน และบัตรแบบฝึกหัด ด้วยความมีวินัย ใฝ่เรียนรู้
มีความมุ่งมั่นในการทางานและร่วมกันตรวจคาตอบและอภิปราย เม่ือพบปัญหาให้ขอคาแนะนา
จากครผู สู้ อนทนั ที
6. ฝกึ ปฏิบตั ติ ามขน้ั ตอนจากแบบฝึกปฏิบตั ิ สรุปสาระสาคัญและประเมินผลการฝึกปฏิบัติ
ลงในแบบบนั ทกึ กิจกรรม
7. ทาแบบทดสอบหลังเรียน เมื่อทาบัตรงานและบัตรแบบฝึกหัดเสร็จ จากน้ันร่วมกัน
ตรวจคาตอบและอภิปรายกบั เพ่ือนในชั้นและครูผู้สอน โดยเปล่ียนกันตรวจกบั เพื่อน แลว้ บันทึก
คะแนนลงในแบบบันทึกคะแนนของนักเรียน เพื่อให้ทราบพัฒนาการของตนเอง และตรวจสอบ
ว่าผา่ นเกณฑ์การประเมินหรอื ไม่
8. หากมีนักเรียนคนใดยังทาแบบสอบหลังเรียน บัตรกิจกรรม บัตรงาน และ
บตั รแบบฝึกหัดไมผ่ ่านร้อยละ 70 ให้ทาการศึกษาชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ตามขนั้ ตอนใหมอ่ ีกคร้ัง
เพือ่ ใหเ้ กดิ ความเข้าใจที่ถูกตอ้ งและมปี ระสทิ ธภิ าพ
9. นักเรียนสามารถฝึกปฏิบัติเพ่ิมเติมนอกเวลาเรียนและฝึกปฏิบัติบ่อยๆ เพื่อเพ่ิมทักษะ
การใชง้ าน

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวฏั จักรของหิน 5

การประเมนิ ผลการเรยี นรู้

1. ผลการเรยี นประเมินจาก
1.1 ประเมนิ ผลจากการทาแบบทดสอบกอ่ นเรยี น – แบบทดสอบหลังเรยี น
1.2 ประเมินจากผลงานของนกั เรยี นในการปฏบิ ัตกิ ิจกรรมจากบตั รงาน และ

บัตรแบบฝึกหัด
1.3 สงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรขู้ องนกั เรยี น
1.4 ประเมินผลจากการทาแบบทดสอบวดั ผลสมั ฤทธ์ิทางการเรยี น

2. นักเรียนผ่านเกณฑก์ ารประเมนิ ผล ร้อยละ 70 จึงจะเรยี นรู้ตอ่ ไปได้ หากนักเรยี น
ไม่ผ่านเกณฑก์ ารประเมินผลต้องเรียนซอ่ มเสรมิ

การเรียนซอ่ มเสรมิ

นักเรียนไม่ผ่านเกณฑ์การประเมิน ให้นักเรียนศึกษาตามจุดประสงค์
การเรียนรู้ท่ีไม่ผ่าน แล้วทาแบบทดสอบหลังเรียนให้ผ่านเกณฑ์ที่กาหนดไว้
โดยในการเรียนซ่อมเสริมให้นักเรยี นปฏบิ ัติ ดังนี้

1. ศึกษาเนอ้ื หาใหมอ่ ีกคร้ัง
2. ใช้ระบบเพอ่ื นช่วยเพอื่ น
3. ครูผูส้ อนอธิบายเพ่ิมเตมิ

ทดสอบให้ผ่านเกณฑ์
ร้อยละ 80 นะครับ
จะไดไ้ มต่ ้องเรยี นซ่อมเสริม

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหนิ และวัฏจกั รของหิน 6

สาระมาตรฐานการเรยี นรแู้ ละตวั ช้วี ดั

สาระมาตรฐานการเรียนรู้

สาระท่ี 3 วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ
มาตรฐาน ว 3.2 เข้าใจองค์ประกอบและความสัมพันธ์ของระบบโลก

กระบวนการเปลี่ยนแปลงภายในโลกและบนผิวโลก ธรณีพิบัติภัย กระบวนการเปลี่ยนแปลง
ลมฟา้ อากาศและภูมอิ ากาศโลก รวมทง้ั ผลตอ่ สิ่งมชี ีวติ และสงิ่ แวดลอ้ ม

ตวั ชีว้ ัด

ว 3.2 ป. 6/1 เปรียบเทียบกระบวนการเกิดหินอัคนี หินตะกอน และหินแปร
และอธบิ ายวัฏจกั รหินจากแบบจาลอง

ว 3.2 ป.6/2 บรรยายและยกตัวอย่างการใช้ประโยชน์ของหิน และแร่ในชีวิตประจาวัน
จากขอ้ มูลทีร่ วบรวมได้

ว 3.2 ป.6/3 สร้างแบบจาลองท่ีอธิบายการเกิดซากดึกดาบรรพ์ และคาดคะเน
สภาพแวดล้อมในอดีตของซากดกึ ดาบรรพ์

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จกั รของหนิ 7

จดุ ประสงค์การเรียนรู้

ด้านความรูค้ วามเข้าใจ (K)
1. อธิบายกระบวนการเกิดหินได้
2. อธิบายลกั ษณะของหนิ อัคนี หนิ ตะกอน และหนิ แปร
3. อธิบายการหมุนเวยี นวัฏจักรของหินอัคนี หนิ ตะกอน และหนิ แปรได้

ดา้ นทักษะกระบวนการ (P)
4. ทดลองลกั ษณะของหินอคั นี หนิ ตะกอน และหนิ แปรได้
5. สรุปผลเกี่ยวกับลักษณะของหินอคั นี หินตะกอน และหนิ แปรได้
6. ยกตวั อยา่ งหนิ อัคนี หินตะกอน และหนิ แปรได้
7. ทดลองการหมุนเวียนวัฏจักรของหินอคั นี หนิ ตะกอน และหินแปรได้
8. สรปุ ผลเก่ียวกับการหมุนเวยี นวฏั จักรของหนิ อัคนี หินตะกอน และหินแปรได้
9. เขียนแผนภาพการหมุนเวยี นวัฏจกั รของหนิ อัคนี หนิ ตะกอน และหนิ แปรได้

ด้านคณุ ลักษณะ (A)
10. มีวินัย ใฝ่เรยี นรู้ และมีความมุ่งม่ันในการทางาน

เราไปทาแบบทดสอบกอ่ นเรยี น
กันกอ่ นนะคะ

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่อื ง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวฏั จกั รของหนิ 8

แบบทดสอบกอ่ นเรียน

ชุดท่ี 5 เรอ่ื ง ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จักรของหิน
กลุ่มสาระการเรยี นรวู้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ช้นั ประถมศึกษาปีท่ี 6

คาชแี้ จง แบบทดสอบเป็นแบบปรนยั 4 ตวั เลือก จานวน 10 ขอ้ 10 คะแนน
ใหน้ ักเรยี นเลือกคาตอบทถี่ กู ต้องท่ีสดุ เพยี งคาตอบเดยี ว

1. ข้อใดไม่ใช่ชนิดของหนิ อัคนี
ก. หนิ พัมมิช
ข. หนิ แกรนิต
ค. หินดนิ ดาน
ง. หินบะซอลต์

2. นกั ธรณีวทิ ยาแบง่ ประเภทหินตามขอ้ ใด
ก. หนิ ปนู หินช้ัน หนิ ออ่ น
ข. หินอคั นี หนิ ชน้ั หนิ แปร
ค. หนิ แกรนิต หนิ ดนิ ดาน หินแปร
ง. หนิ อัคนี หินตะกอน หนิ ดินดาน

3. หนิ อ่อนเป็นหนิ ที่แปรสภาพมาจากหินชนดิ ใด
ก. หินปูน
ข. หนิ ทราย
ค. หินแกรนิต
ง. หนิ ดนิ ดาน

4. หินหนืดคอ่ ย ๆ เยน็ ตัวลงจะเกดิ การตกผลึกของแร่ ขอ้ ใดไม่ใช่ผลึกแร่
ก. โอลวิ นิ
ข. ซลิ ิกอน
ค. ควอร์ตซ์
ง. เฟลด์สปาร์

5. ข้อใดเปน็ ลกั ษณะของหินทราย
ก. แข็ง มรี ูพรุน
ข. แขง็ มีหลายสี
ค. เหลก็ ออกไซดเ์ ป็นวัตถปุ ระสาน
ง. ข้อ ก. และ ค.

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหนิ และวัฏจกั รของหนิ 9

6. หนิ ใดเกิดจากการทลี่ าวาเยน็ ตวั

ก. หินแปร

ข. หนิ อัคนี

ค. หนิ ตะกอน

ง. ถกู ทกุ ขอ้

7. ข้อใดกล่าวถูกตอ้ ง

ก. หนิ อคั นีเกิดจากการเย็นตวั ของแมกมา

ค. หนิ อคั นีและหินแปรมีกระบวนการเกิดเหมือนกัน

ข. หนิ ตะกอนและหนิ แปรมกี ระบวนการเกิดเหมือนกนั

ง. หินตะกอนและหินแปรเกดิ จากการแข็งตวั ของแมกมา

8. ขอ้ ใดคอื ขั้นตอนการเกิดหนิ อัคนี

ก. หนิ แปร ผพุ งั หนิ อัคนี

ข. ตะกอน สกึ กร่อน หินอคั นี

ค. แมกมา เย็นตวั หนิ อัคนี

ง. หินตะกอน ผผพุ ัง หนิ อคั นี

9. ขอ้ ใดกล่าวเกีย่ วกับวัฏจกั รของหินไม่ถูกตอ้ ง

ก. หินแปรบางชนดิ เกดิ จากหินตะกอนเกดิ การแปรสภาพ

ข. หนิ แปรเมื่อเกดิ การผพุ ัง สกึ กร่อนและทับถมจะเปลยี่ นเปน้ หินอคั นี

ค. หินอคั นี หนิ ตะกอน และหนิ แปรเปน็ หินท่แี ปรสภาพเปน็ หินแปรได้

ง. เมอื่ หินอคั นไี ด้รับความรอ้ น ความดนั จะทาให้เปลี่ยนเปน็ หินแปรได้

10. หนิ ชนิดหนึ่งประกอบด้วยผลกึ แร่ขนาดใหญ่ สีตา่ ง ๆ กนั หนิ ชนิดน้ีเกิดข้ึนได้ตามข้อใด

ก. เกิดจากลาวาเย็นตัวลงบนเปลอื กโลก

ข. เกดิ จากแมกมาเย็นตัวลงภายในเปลือกโลก

ค. เกดิ จากการทับถมของตะกอนสตี ่าง ๆ อดั กันแนน่

ง. เกิดจากความร้อนความดนั ทเี่ กิดข้ึนภายในเปลอื กโลก

ข้อละ 1 คะแนน ถกู ได้ 1 คะแนน ผิดได้ 0 คะแนน (ทาได้ 8 คะแนนขน้ึ ไปถอื ว่าผา่ น)

ได้............คะแนน  ผา่ น  ไมผ่ า่ น ป.6

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์

ชดุ ท่ี 5 ประเภทของหิน การเกดิ หนิ และวฏั จกั รของหิน 10

บตั รกิจกรรม เรอ่ื ง ประเภทของหินและการเกดิ หิน

ท่ี 1

จดุ ประสงค์การทดลอง

1. อธิบายลกั ษณะของหนิ อัคนี หินตะกอน และหนิ แปรได้
2. ทดลองเก่ียวกับลักษณะของหนิ อคั นี หินตะกอน และหนิ แปรได้
3. สรุปผลเก่ยี วกบั ลกั ษณะของหนิ อคั นี หนิ ตะกอน และหนิ แปรได้

วสั ดุอุปกรณ์

รายการ จานวน / กลมุ่
ชนิดละ 1 ก้อน
1. ตัวอย่างหินไดแ้ ก่ หินแกรนิต
หนิ ปูน หนิ อ่อน 1 อนั
หนิ ชนวน หนิ บะซอลต์ และหนิ
กรวดมน

2. แว่นขยาย

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หิน และวัฏจกั รของหิน 11

วธิ ีการทดลอง

1. ให้นักเรียนแตล่ ะกลุ่มรว่ มกนั สงั เกตตวั อย่างหนิ โดยใชแ้ วน่ ขยายช่วยสงั เกตลักษณะ
เนือ้ หนิ บนั ทึกผล

2. ให้นกั เรียนจดั จาแนกหินตัวอย่างและระบเุ กณฑ์ท่ีใชใ้ นการจดั จาแนกประเภท
บนั ทึกผล

หินแกรนิต หินปนู หนิ อ่อน

หินชนวน หินบะซอลต์ หนิ กรวดมน

ภาพท่ี 1 : ตัวอยา่ งหิน
ทีม่ า : https://www.google.com/search?q=ตัวอย่างหินชนดิ ตา่ ง ๆ

บนั ทกึ ผลหนา้ ต่อไป
กันเลยนะคะ

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกิดหิน และวฏั จักรของหนิ 12

กลุ่ม.............................................................................................................
รายชอ่ื สมาชิก 1............................................................................. (ประธาน)

2............................................................................. (รองประธาน)
3............................................................................. (กรรมการ)
4............................................................................. (กรรมการ)
5............................................................................. (กรรมการ)

บันทึกผลการทดลอง ลกั ษณะเนือ้ หิน
ตวั อย่างหนิ ละเอียด หยาบ เรยี งเป็นชั้น ไม่เรยี งเป็นชน้ั

1.
หินแกรนติ

2.
หนิ ปูน

3.
หนิ อ่อน

4.
หินชนวน

5.
หนิ บะซอลต์

6.
หินกรวดมน

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวฏั จักรของหนิ 13

สรุปผลการทดลอง

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
คาถาม..ท...า้ ..ย..ก...า..ร..ท..ด...ล..อ...ง................................................................................................... ..

1. จากกจิ กรรมหินท่ีนกั เรียนสงั เกตไดแ้ กห่ นิ ชนิดใดบ้าง
............................................................................................................................
............................................................................................................................
2. จากกจิ กรรมหินชนิดใดบ้างทีจ่ ดั เปน็ หนิ อคั นี
............................................................................................................................
............................................................................................................................
3. จากกิจกรรมหินชนดิ ใดบา้ งที่จดั เปน็ หนิ ตะกอน
............................................................................................................................
............................................................................................................................
4. จากกจิ กรรมหนิ ชนิดใดบ้างท่ีจัดเปน็ หนิ แปร
............................................................................................................................
............................................................................................................................
5. จากกจิ กรรมนกั เรียนจะใชเ้ กณฑ์ใดในการจาแนกประเภทของหิน
............................................................................................................................
...............................................................................................................................

เราไปอ่านบตั รความรู้
กนั ต่อเลยนะคะ
คะ

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรอื่ ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวัฏจักรของหนิ 14

บตั รความรู้ เรอ่ื ง ประเภทของหินและการเกิดหิน

ที่ 1

พ้ืนผิวโลกประกอบด้วยส่ิงไม่มีชีวิต ได้แก่ หิน ดิน น้า และอากาศ
หินเป็นส่วนของเปลือกโลกท่ีมีลักษณะแข็งนักธรณีวิทยาได้จาแนกประเภทของหินตามการเกิด
เปน็ 3 ชนิด คือ หนิ อคั นี หนิ ตะกอน และแปร

เพ่ือนๆ ทราบไหมว่า นักธรนีวิทยาเป็นนักวิทยาศาสตร์
ทที่ าการศึกษาเกีย่ วกับโลก สสารต่าง ๆ ที่เปน็ ส่วนประกอบของ
โลก เช่น แร่ ดิน หิน และน้า รวมทั้งกระบวนการ
เปลย่ี นแปลงภายในโลก

1. หนิ อคั นี
)

หินอัคนี เกิดจากหินหนืดท่ีอยู่ใต้เปลือกโลกแทรกดันข้ึนมาแล้วตกผลึกเป็นแร่ต่าง ๆ
และเย็นตวั ลงจบั ตัวแน่นเป็นหนิ ทีผ่ ิวโลก แบง่ เป็น 2 ชนิดคอื

1.1 หินอัคนีแทรกซอน เกิดจากการเย็นตัวลงอย่างช้า ๆ ของหินหนืดใต้
เปลือกโลกมีผลึกแร่ขนาดใหญ่ เชน่ หนิ แกรนติ หนิ ไดออไรต์ หนิ แกบโบร

1.2 หินอัคนพี ุ หรือหินภูเขาไฟ เกิดจากการเย็นตัวลงอยา่ งรวดเร็วของหินหนืด
ที่ดันตัวพุออกมานอกผวิ โลกเป็นลาวา ผลึกแร่มีขนาดเล็กหรือไม่เกิดผลึกเลย เช่น หินบะซอลต์
หินแอนดไี ซต์ หินไรโอไลต์

หนิ หนืด คือ หนิ หลอมเหลวท่รี ้อนจัด ถ้าอยภู่ ายใน
เปลอื กโลก เรยี กว่า แมกมา ถ้าผดุ ออกมาบนผวิ โลก
เรียกวา่ ลาวา

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอื่ ง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ท่ี 5 ประเภทของหิน การเกดิ หนิ และวัฏจักรของหนิ 15

ตารางท่ี 1 แสดงตวั อยา่ งและลักษณะของหินอคั นี

ชอื่ หิน ลักษณะของหิน
1. หนิ แกรนิต
เนื้อหยาบถงึ หยาบมาก เน้อื หินแขง็ สม่าเสมอ ทนทานตอ่ การสึก
กรอ่ น อาจมีดอกผลกึ แร่เกาะประสานกนั แน่น มีสีอ่อน

2. หนิ แกบโบร

เนื้อหยาบ ผลึกแร่ใหญ่ มสี ีเขม้

3. หนิ บะซอลต์ เนื้อแน่น ละเอียด มกั มีรูพรนุ มสี ีดาเขม้ ทนทานตอ่ การผพุ ัง
4. หินแอนดีไซด์ สึกกร่อน

เนื้อละเอียดแน่นทบึ สมี ว่ งเข้ม เทาแก่ และดาเข้ม

5. หนิ พมั มิซ

เปน็ หินสาก เปราะมาก มรี ูพรุนขนาดเลก็ น้าหนกั เบา
ลอยน้าได้ เรียกอีกอย่างว่า หนิ ลอยนา้

ภาพที่ 2 : ตัวอยา่ งหนิ อัคนี
ที่มา : https://www.scimath.org/image-earthscience/item/9723-2018-12-28-08-17-26

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่อื ง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวัฏจักรของหนิ 16

หินพัมมิช เปน็ หินประเภท หินอัคนพี ุ มลี ักษณะเน้ือเปน็
ฟองและเบา มีเนอ้ื สีจาง เชน่ สขี าว มีรพู รุนเล็ก ๆ เตม็
ไปหมด จนบางคร้ังสามารถลอยนา้ ได้ เนือ้ ไมเ่ นยี น เพราะมี
รพู รุ่น แตอ่ ย่างไรก็ตามเน้ือยงั เป็นแกว้ เพราะลาวาเยน็ ตวั
เสียกอ่ นท่แี รจ่ ะตกผลึกไดท้ นั กา๊ ซทีม่ ีปนอย่ใู นเน้ือทาให้เกิด
เปน็ รเู ล็ก ๆ ทัง้ ก้อน

สาระนา่ รู้ แร่ หมายถึง ธาตหุ รือสารประกอบอนนิ ทรยี ์ทม่ี เี น้ือเดยี ว
เกิดข้นึ เองตามธรรมชาตใิ นรูปของผลึก มีองค์ประกอบทางเคมีหรือ

โครงสร้างแนน่ อน

หินและแร่แต่ละชนิดมสี มบัตเิ ฉพาะตวั ในดา้ นความวาว สี สีผงละเอียด ความแขง็ และ

ความหนาแนน่ ตา่ งกัน เราสามารถศกึ ษาสมบัติทางกายภาพของแรไ่ ด้ โดยการสงั เกตสีและ

ความวาวดว้ ยตาเปล่าหรือใชแ้ วน่ ขยาย ทดสอบความแขง็ ของแรโ่ ดยใชห้ นิ หรอื แรข่ ดู กันเอง

หนิ กอ้ นใดท่ที าใหเ้ กิดรอยบนหนิ ที่ถกู ขดู

แร่ไมกา

แรเ่ ฟลตส์ ปาร์
แรค่ วอรต์

ภาพท่ี 3 : ตวั อย่างชนิดของแรใ่ นหนิ แกรนิต
ท่มี า : https://goterrestrial.com/2019/10/16/marblevs-granite/

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หนิ และวัฏจกั รของหิน 17

2. หนิ ตะกอน

หินช้ันหรือหินตะกอน เกิดจากการทับถม และสะสมตัวของตะกอนต่าง ๆ ได้แก่
เศษหิน แร่ กรวด ทราย ดินท่ีผุพังหรือสึกกร่อนถูกชะละลายมาจากหินเดิม โดยตัวการ
ธรรมชาติ คือ ธารน้า ลม ธารน้าแข็งหรือคลื่นในทะเล พัดพาไปทับถมและแข็งตัวเป็นหิน
ในแอง่ สะสมตัวหินชนดิ นีแ้ บ่งตามลักษณะเนือ้ หินได้ 2 ชนิดใหญ่ ๆ คอื

2.1 หินช้ันเนื้อประสม เป็นหินชั้นท่ีเน้ือเดิมของตะกอนพวกกรวด ทราย
เศษหินและดิน ยังคงสภาพอย่ใู หพ้ สิ จู นไ์ ด้ เชน่ หินทราย หินดนิ ดาน หนิ กรวดมน เปน็ ต้น

2.2 หินเน้ือประสาน เป็นหนิ ท่ีเกดิ จากการตกผลึกทางเคมี หรอื จากสง่ิ มชี ีวิต
มเี นื้อประสานกนั แนน่ ไม่สามารถพสิ ูจนส์ ภาพเดมิ ได้ เชน่ หินปนู หินเชิร์ต เกลอื หนิ ถ่านหิน
เป็นต้น

หนิ ตะกอนหรอื หินช้นั มกั มซี ากสตั ว์หรอื
ซากพืชท่ีกลายเป็นหนิ เรียกวา่ ฟอสซลิ ฝงั อยู่
ด้วยเสมอ

สาระนา่ รู้ วัตถุประสานในหนิ ตะกอน มีดังนี้
1. เหล็กออกไซด์ พบใน หินศลิ าแลง หินทราย
2. อะลมู ิเนียมออกไซด์ พบใน หนิ ศิลาแลง
3. แคลเซยี มคารบ์ อเนต พบใน หินทราย หินปนู
4. ซิลกิ อนไดออกไซด์ พบใน หนิ ทราย

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกดิ หนิ และวฏั จกั รของหนิ 18

ตารางท่ี 2 แสดงตัวอย่างและลกั ษณะของหินตะกอน

ชอ่ื หิน ลกั ษณะของหนิ
1. หินทราย เนื้อหยาบถึงละเอียด หินทรายประกอบด้วยเศษหินท่ีมีลักษณะ
กลมหรือเหลี่ยม ขนาดเม็ดทรายอาจมีวัตถุประสานตะกอน เช่น
2. หินกรวดมน ซิลิกา เหล็กออกไซด์และแคลเซียมคาร์บอเนต ตะกอนขนาด
ทรายที่ประกอบเป็นหินทรายส่วนใหญ่เป็นแร่ควอตซ์ หินทราย
3. หนิ ดนิ ดาน มีหลายสี เชน่ สีแดง เหลอื ง น้าตาล เทา และขาว

เนื้อหยาบ ประกอบด้วยส่วนผสมของเศษแตกของหินท่ีมีขนาด
แตกต่างกัน ถา้ เศษแตกนัน้ มีขอบกลมมน เรียกว่า หนิ กรวดมน
ส่วนหินที่เกิดข้ึนมาจากเศษแตกของหินขนาดใหญ่ที่มีขอบท่ี
แหลมคมจะเรียกวา่ หินกรวดเหล่ยี ม

เนื้อละเอียดมาก ประกอบด้วยแร่ ดินเหนียว กะเทาะหรือหลุด
ออกเป็นแผ่นไดง้ า่ ย

4. หินปนู

เน้ือแข็งละเอียด แน่นทึบ ประกอบด้วย แร่แคลไซต์ บางครั้ง
จะพบฟอสซลิ ปนอยู่ มีหลายสี

ภาพที่ 4 : ตวั อย่างหินตะกอน
ท่ีมา : https://www.scimath.org/image-earthscience/item/9723-2018-12-28-08-17-26

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวฏั จกั รของหนิ 19

สาระนา่ รู้

ลักษณะ เป็นรูพรุน มีสีน้าตาลแดง (สีสนิมเหล็ก) เนื้อแข็ง เกิดจาก
การผุพังและสึกกร่อนของหินอัคนี โดยมีเหล็กออกไซด์หรืออลูมิเนียมออกไซด์
เปน็ วตั ถุประสาน

ประโยชน์ ใช้รองพน้ื ถนน กอ่ ผนงั กาแพง ตกแตง่ อาคาร กรุบอ่ น้า
แหลง่ ที่พบ จังหวดั บุรรี มั ย์ จงั หวัดศรสี ะเกษ

ภาพที่ 5 : หินศลิ าแลง
ทีม่ า : http://www.stonedepot.co.th/resizer.php?imgfile
=photo/ product/1303017223_1.jpg&size=150

3. หนิ แปร

หินแปร คือ หินท่ีเกิดจากการแปรสภาพจากหินเดิม ซ่ึงอาจเป็นหินอัคนี หินตะกอน
หรือหินแปร โดยการกระทาของความร้อน ความดัน และปฏิกิริยาเคมี เนื้อหินของหินแปร
บางชนิดผลึกของแร่เรียงตัวขนานกันเป็นแถบ บางชนิดแซะออกเป็นแผ่นได้ บางชนิดเป็นเนื้อ
ผลึกทม่ี ีความแขง็ มาก ตัวอย่างหินแปร ไดแ้ ก่

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวฏั จักรของหนิ 20

ตารางท่ี 3 แสดงตัวอย่างและลกั ษณะของหนิ แปร

ชือ่ หนิ ลกั ษณะของหิน
1. หินไนส์
แปรสภาพมาจากหินแกรนิต มีผลึกเรียงตัวกันเป็นร้ิวขนาน
แข็งแรงและทนทานมาก เน้ือหินมีผลึกสีขาวขุ่น ขาวใส
และสดี า

2. หนิ อ่อน แป รสภ าพ ม าจาก หิ น ปู น มี แค ลเซี ยม คาร์บ อเน ต เป็ น
องค์ประกอบสาคัญ มีทั้งเนื้อละเอียดและเนื้อหยาบจนเห็นผลึก
ไม่มีร้ิวขนาน ขัดผิวหน้าเป็นมันวาว มีความแข็งน้อย สึกกร่อน
ง่ายละลายในน้ากรด

3. หินชนวน

แปรสภาพมาจากหินดินดาน เน้ือแน่นละเอียดมาก ผิวเรียบ
เป็นมนั สีเข้ม กะเทาะออกเป็นแผน่ บางตามรอยแยกได้

4. หนิ ควอรต์ ไซต์

แปรสภาพมาจากหินทรายหรือหินกรวด เนื้อแน่นแข็งแกร่ง
เม่ือแตกมีรอยเว้าโค้งแบบก้นหอย ไม่มรี ว้ิ ขนาน

5. หนิ ชีสต์

แปรสภาพมาจากหินแกรนิตและหินดินดาน เน้ือหินหยาบมาก
ผิวมรี อยแตกขรุขระไม่เรียบ มรี ิว้ ขนาน

ภาพที่ 6 : ตัวอยา่ งหินแปร
ท่มี า : http://www.bwc.ac.th/e-learning/virachai/rock3.html

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หิน และวฏั จกั รของหิน 21

บตั รงาน

ที่ 1 เร่อื ง ประเภทของหินและการเกดิ หิน

คาช้แี จง ให้นักเรยี นเลอื กชื่อหนิ ทก่ี าหนดใหต้ ่อไปนเ้ี ขยี นลงในช่องวา่ งให้ถูกตอ้ งตาม
ประเภทของหิน (คะแนนเต็ม 10 คะแนน)

หนิ ทราย หินควอร์ตไซต์ หินแกบโบร หนิ กรวดมน
หินไนส์ หนิ ปนู หินพมั มซิ หินออ่ น
หินดินดาน
หนิ บะซอลต์

1. หินอคั นเี น้อื หยาบ ผลึกแร่ 2. หินอัคนีมีรพู รุนมากมาย ลอย
ขนาดใหญ่ สีเข้ม น้าได้

.................................................... ....................................................
..... .....

3. หินอคั นเี นื้อแนน่ ละเอียด 4. หินตะกอนเน้ือแนน่ ละเอียดมาก
ทนตอ่ การสกึ กร่อน กะเทาะหรือหลดุ ออกเปน็ แผ่นได้งา่ ย

.................................................... ....................................................
..... .....

5. หินตะกอนเน้ือแข็ง ละเอียดแน่น 6. หนิ ตะกอนเนอ้ื หยาบถึงละเอยี ด
ทึบ ประกอบดว้ ยแรแ่ คลไซต์ ขนาดเทา่ เมด็ ทราย มีหลายสี

.................................................... ....................................................
..... .....

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จักรของหนิ 22

7. หนิ แปรเน้อื แน่น แปรมาจาก 8. หินแปรมีผลึกเรียงกัน เปน็ ร้ิวขนาน
หินทราย แปรมาจากหนิ แกรนติ

.................................................... ........................................................
..... .

9. หนิ ตะกอน เนอ้ื หยาบถ้าเศษแตก 10. หินแปร แปรสภาพมาจากหนิ ปูน
น้นั มีขอบกลมมนเรยี กว่า หินกรวดมน มแี คลเซยี มคารบ์ อเนตเป็นองค์ประกอบ

.................................................... ........................................................
..... .

ข้อละ 1 คะแนน ถกู ได้ 1 คะแนน ผดิ ได้ 0 คะแนน (ทาได้ 8 คะแนนขนึ้ ไปถือว่าผ่าน)

ทาได้............คะแนน  ผา่ น  ไมผ่ ่าน

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวัฏจกั รของหิน 23

บัตรแบบฝกึ หดั

ที่ 1 เรือ่ ง ประเภทของหินและการเกดิ หิน

ใหน้ กั เรยี นตอบคาถามตอ่ ไป (ข้อละ 2 คะแนน คะแนนเต็ม 10 คะแนน)

คาชแี้ จง

1. หินอคั นเี กดิ จาก จงยกตวั อย่างชนิดของหนิ อัคนีมา 3 ชนิด
................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. หนิ ตะกอนเกดิ จาก จงยกตวั อยา่ งชนดิ ของหินตะกอนมา 3 ชนิด
................................................................................................................................
................................................................................................................................
3. หนิ แปรเกิดจาก จงยกตัวอย่างชนดิ ของหินแปรมา 3 ชนดิ
................................................................................................................................
................................................................................................................................
4. เหตุใดโคลน ตะกอน และสารต่าง ๆ เม่ือทับถมกันใต้ท้องทะเลหรือแอ่งน้านาน ๆ
เข้าจะกลายเปน็ หินตะกอน
................................................................................................................................
................................................................................................................................
5. แร่ธาตุที่เปน็ วตั ถุประสานในหินตะกอน ได้แก่
...............................................................................................................................
................................................................................................................................

ข้อละ 1 คะแนน ถกู ได้ 1 คะแนน ผดิ ได้ 0 คะแนน (ทาได้ 8 คะแนนขึ้นไปถือวา่ ผ่าน)

ทาได.้ ...........คะแนน  ผา่ น  ไม่ผา่ น

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ท่ี 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวฏั จักรของหิน 24

บัตรกิจกรรม เรือ่ ง วัฏจกั รของหิน

ท่ี 2

จุดประสงคก์ ารทดลอง

1. อธบิ ายเก่ียวกับวัฏจักรของหินได้
2. เขียนแผนภาพเกี่ยวกับวฏั จักรของหนิ ได้
3. สรปุ ผลเกย่ี วกับวัฏจักรของหินได้

วัสดุอปุ กรณ์

รายการ จานวน / กลุม่
3. บัตรคาวัฏจกั รของหิน 1 ชดุ

วธิ ีการทดลอง

ให้นกั เรยี นแต่ละกล่มุ ร่วมกันนาบตั รคาวฏั จักรของหินมาติดลงในแผนภาพการเกิดวฏั จกั ร
ของหิน

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกิดหิน และวัฏจกั รของหิน 25

หนิ ชนั้ ตะกอน หินอัคนี

หินหนดื หนิ แปร การผพุ ัง กร่อน
และพัดพา
ความรอ้ นและ การสะสม
ความดนั ทบั ถมและแข็งตวั
เยน็ ตัวและ
หลอมละลาย ตกผลึก

ภาพที่ 7 : บัตรคาวฏั จักรของหนิ
ที่มา : ฟาตีเมาะ มะสารี

บันทกึ ผลหนา้ ต่อไป
กันเลยนะคะ

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรอื่ ง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวัฏจักรของหิน 26

กลุม่ .............................................................................................................
รายชือ่ สมาชกิ 1............................................................................. (ประธาน)

2............................................................................. (รองประธาน)
3............................................................................. (กรรมการ)
4............................................................................. (กรรมการ)
5............................................................................. (กรรมการ)

บันทกึ ผลการทดลอง e จ
ก 1 d

a

3 ง
2

4
ข

5

b c
ค ง

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวฏั จกั รของหิน 27

ก......................................................................... 4.........................................................................
ข......................................................................... 5.........................................................................
ค......................................................................... a.........................................................................
ง......................................................................... b........................................................................
จ......................................................................... c.........................................................................
1......................................................................... d........................................................................
2......................................................................... e.........................................................................
3.........................................................................

สรปุ ผลการทดลอง

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
คาถามทา้ ยการทดลอง

1. จากกจิ กรรมเมอื่ หนิ หนดื เยน็ ตวั ลงจะตกผลึกไดเ้ ปน็ หนิ ชนดิ ใด
................................................................................................... .........................
............................................................................................................................
2. จากกจิ กรรมเมอื่ ตะกอนตา่ ง ๆ ถกู พัดพาและทบั ถมจะเกิดเป็นหินชนิใด
.................................................................................................................
............................................................................................................................
3. สาเหตุสาคญั ทท่ี าให้หินเปล่ียนสภาพจากหนิ ชนิดหนงึ่ ไปเป็นอีกชนดิ หนง่ึ ได้แก่
............................................................................................................................
............................................................................................................................
4. จากกจิ กรรมวฏั จักรของหินหมายถงึ
............................................................................................................................
............................................................................................................................

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวฏั จักรของหิน 28

บตั รความรู้ เรือ่ ง วัฏจกั รของหิน

ท่ี 2

วฏั จักรเป็นการเปลยี่ นแปลงท่เี กดิ ขนึ้ หมุนเวียนไปในลกั ษณะที่เกดิ ขึ้นแล้วเกิดข้ึน
อีก วัฏจักรของหินแสดงให้เห็นถึงการเปล่ียนแปลงไปมาของหินท้ัง 3 ประเภท ตาม
กระบวนการเกดิ หิน ซ่งึ มีแบบรูปการณ์เปลีย่ นแปลงคงทีแ่ ละต่อเนือ่ งเป็นวัฏจักร

วัฏจักรของหนิ หมายถึง การท่หี นิ ชนิดหนง่ึ
เปลยี่ นไปเปน็ หินอีกชนดิ หนึ่งโดยความรอ้ น
แรงกดดนั การผุพงั การพัดพา และการทับถม

วัฏจักรของหิน (rock cycle) เป็นการเปล่ียนแปลงของหิน 3 ชนิด คือ หินอัคนี
หินชั้นหรือหินตะกอน และหินแปร จากหินชนิดหน่ึงไปเป็นหินอีกชนิดหน่ึง หรืออาจเปลี่ยน
กลับไปเป็นหินชนิดเดิมอีกก็ได้ ซึ่งมีการเปล่ียนแปลงอยู่ตลอดเวลา ท้ังน้ีขึ้นอยู่กับอุณหภูมิ
ความดัน การผุพงั และการกดั กรอ่ นแร่ธาตุต่าง ๆ

กอ่ นอน่ื เรามาทบทวนการเกดิ
หินตะกอนกนั ก่อนนะครบั

ภาพที่ 8 : หนิ ตะกอนก่อตวั ผ่านการตกตะกอน การอดั แน่น และการประสานของตะกอน
ทมี่ า : https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/66418/-blo-sciear-sci-

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอื่ ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวัฏจักรของหนิ 29

หินตะกอนหรือหินชั้น เมื่อหินอัคนีพุที่อยู่บนผิวโลกเจอ
แสงแดด ลม น้า จึงเกิดการผุพัง แตกหัก จากหินก้อนใหญ่
กลายเป็นก้อนเล็ก เศษเล็กเศษน้อย จากน้ันน้าและลมเป็นตัวกลาง
ในการพัดพาตะกอน หินก้อนเล็กให้เกิดการทับถม แรงอัดจาก
การกดทับทาให้หินก้อนเล็ก ๆ รวมตัวกัน และแข็งตัวเกิดเป็น
หนิ ตะกอนหรอื เรียกอีกอยา่ งว่าหนิ ช้ัน

ภาพท่ี 9 : จากภาพหินดนิ ดานกลายเปน็ หนิ ชนวน และหินทรายกลายเป็นหินควอรต์ ไซต์
ท่มี า : https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/66418/-blo-
sciear-sci-

ความร้อนและความดนั มหาศาลสามารถเปล่ยี นหิน
ชนิดหน่งึ ไปเปน็ อกี ชนดิ หน่ึง

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หนิ และวฏั จักรของหิน 30

หนิ แปร เมอ่ื เวลาผา่ นไปหินตะกอนจะถกู กดทับและฝงั ลงลึกกระทัง่
เจอกับอุณหภูมสิ ูง และปฏิกริ ิยาเคมใี ต้ผิวโลก ประกอบกบั แรง
กระทาจากการเคลือ่ นตวั ของแผ่นเปลือกโลก จึงเกิดเปน็ หนิ ชนิดใหม่
คือ หินแปร นอกจากน้หี ากหนิ ตะกอนอาจถกู กดฝงั ลงไป
อยา่ งรวดเรว็ เนื่องจากกระบวนการทางธรรมชาติ เช่น แผน่ ดนิ ไหว
ดนิ ถลม่ แลว้ จะทาให้หินถูกฝังลงไปอยา่ งรวดเร็วและลกึ หินตะกอน
จึงอาจหลอมเหลวและกลับไปเป็นแมกมาอกี ครัง้ หน่ึงได้เชน่ กนั

นอกจากน้ี หนิ อคั นีแทรกซอนก็อาจกลายเป็นหนิ แปรได้ เม่อื ถูกกดฝงั
ลงไปลึกใต้ผิวโลก เจอกบั ความร้อนและความกดดนั สูง และหนิ แปรก็
สามารถหลอมเหลวกลบั ไปเปน็ แมกมาไดเ้ มื่อเจอกับความรอ้ นสงู ใต้ผวิ
โลก

หินอัคนพี ุ

หนิ อคั นแี ทรก
ซอน

แมกมา

ภาพที่ 10 : การเยน็ ตัวและแขง็ ตัวของแมกมาและลาวาทรี่ ้อนจัดภายในเปลือกโลกเกิดเปน็
หินอคั นี
ทีม่ า : https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/66418/-blo-
sciear-sci-

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหิน การเกิดหนิ และวัฏจักรของหิน 31

หินอัคน แหลง่ กาเนดิ ของหนิ เร่ิมต้นท่แี มกมาหรอื หินหนืดใต้เปลือก
โลกซ่ึงมีอณุ หภมู แิ ละแรงดันสงู ปะทุขึน้ สผู่ ิวโลก จากแมกมาทม่ี ี
ความรอ้ นสงู มาก เมอื่ มาเจออากาศบนผิวโลกทาให้อณุ หภูมลิ ดลง
อยา่ งรวดเรว็ และแมกมาก็จะแขง็ กลายเปน็ หินอคั นี เรยี กวา่
หนิ อัคนพี ุ และมแี มกมาบางส่วนแทรกตวั ไหลไปตามชอ่ งว่างของหิน
ลงส่ใู ตเ้ ปลือกโลกแล้วจงึ เย็นตวั ลง กลายเป็นหินอัคนีทเ่ี รียกวา่
หนิ อคั นีแทรกซอน

นอกจากนี้ หนิ อคั นแี ทรกซอนก็อาจกลายเปน็ หนิ แปรได้ เมือ่ ถกู กดฝัง
ลงไปลึกใตผ้ วิ โลก เจอกบั ความรอ้ นและความกดดนั สงู และหนิ แปรก็
สามารถหลอมเหลวกลับไปเป็นแมกมาไดเ้ มื่อเจอกบั ความร้อนสงู ใตผ้ ิว

วฏั โจลักกรของหิน

วฏั จักรของหิน (Rock cycle) หมายถึง การเปล่ียนแปลงของหินท้งั 3 ชนิด
จากหนิ ชนิดหนึ่งไปเป็นอกี ชนดิ หนง่ึ หรอื อาจเปลยี่ นกลับไปเปน็ หนิ ชนิดเดิมอีกก็ได้ กล่าวคอื
เมือ่ หนิ หนดื เยน็ ตวั ลงจะตกผลึกได้เป็น หินอัคนี เมื่อหินอัคนีผา่ นกระบวนการผพุ งั อย่กู บั ที่
และการกร่อนจนกลายเป็นตะกอน มีกระแสน้า ลม ธารน้าแข็ง หรอื คลืน่ ในทะเล พัดพาไป
สะสมตัวและเกิดการแขง็ ตวั กลายเปน็ หิน อนั เนอ่ื งมาจากแรงบีบอัด หรือมสี ารละลายเขา้ ไป
ประสานตะกอน เกดิ เป็นหนิ ตะกอนขึ้น เมอ่ื หินตะกอนไดร้ บั ความร้อนและแรงกดอัดสูง จะเกดิ
การแปรสภาพกลายเปน็ หินแปร และหินแปรเมอื่ ได้รบั ความร้อนสูงมากจนหลอมละลาย กจ็ ะ
กลายสภาพเป็นหนิ หนืด ซึ่งเม่ือเย็นตัวลงก็จะตกผลึก เป็นหนิ อัคนีอกี ครัง้ หนึ่ง วนเวยี นเช่นนี้
เรื่อยไปเปน็ วฏั จักรของหิน กระบวนการเหล่านอี้ าจข้ามขั้นตอนดงั กลา่ วได้ เช่น จากหินอัคนี
ไปเปน็ หินแปร หรือจากหินแปรไปเปน็ หนิ ตะกอน

เราไปดูแผนภาพการเกิดวฏั จกั ร
ของหินกันต่อเลยนะครับ

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่อื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกิดหิน และวัฏจักรของหิน 32

ภาพที่ 11 : แผนภาพการเกิดวัฏจกั รของหนิ
ท่มี า : https://sites.google.com/site/dinhinraezz/3-chan-khxng-din/
4-watcakr-khxng-hin

ทั้งหินอัคนี หนิ ตะกอน และหนิ แปร สามารถเปลี่ยน ป.6
จากหนิ ชนิดหน่ึงไปเปน็ หินอีกชนิดหน่ึงได้รวมท้งั ยงั อาจ
เปลยี่ นกลับมาเปน็ หนิ ชนดิ เดิมได้อกี ดว้ ย โดยปจั จัยท่มี ี
อทิ ธพิ ลต่อการเกดิ วัฏจกั รของหิน คอื ความร้อนและ
แรงกดดัน

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์

ชุดที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหนิ และวฏั จกั รของหนิ 33

บัตรงาน เรื่อง วัฏจักรของหิน

ท่ี 2

คาชแ้ี จง ใหน้ ักเรียนตอบคาถามต่อไปน้ี (ข้อละ 1 คะแนน คะแนนเตม็ 10 คะแนน)

1. X คอื อะไรทมี่ ีผลทาให้หนิ B กลายเปน็ หนิ C ได้
................................................................................................................................
................................................................................................................................
2. ถา้ จะใหว้ ฏั จกั รน้ีสมบรู ณ์ ควรเตมิ ลูกศรจากหิน.................ไปยงั หนิ .................
3. นกั เรียนคดิ วา่ ต้นไม้มสี ว่ นทาให้หินเกดิ การผพุ งั และสึกกร่อนได้หรือไม่ อยา่ งไร
................................................................................................................................
................................................................................................................................
4. แมกมาที่เยน็ ตวั ลงกลายเปน็ หนิ A อยากทราบว่าหนิ A หมายถงึ หินอะไร
................................................................................................................................
................................................................................................................................

5. ตะกอนตา่ ง ๆ จะถกู พดั พาและทับถมเกดิ เป็นหิน B อยากทราบวา่ หนิ B หมายถึง หิน
อะไร

................................................................................................................................
................................................................................................................................

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หนิ และวัฏจกั รของหิน 34

6. หินตะกอนได้รับความร้อนและแรงกดดัน ก็จะกลายเป็นหิน C อยากทราบว่า หิน C
หมายถึงหินอะไร

................................................................................................................................
................................................................................................................................
7. ปัจจยั ที่มีอทิ ธพิ ลตอ่ การเกิดวัฏจักรของหนิ คือ
................................................................................................................................
................................................................................................................................
8. การที่หินอัคนี หินตะกอน และหินแปร ส ามารถเปล่ียนจากหินชนิดหนึ่งไปเป็น
หนิ อกี ชนดิ หน่งึ ได้ รวมท้งั ยังอาจเปล่ยี นกลบั มาเปน็ หินชนดิ เดมิ ไดอ้ ีกดว้ ย เรยี กว่าอะไร
................................................................................................................................
................................................................................................................................
9. วฏั จกั รของหินเปน็ การหมุนเวียนเปล่ียนแปลงของหนิ ใด
................................................................................................................................
................................................................................................................................
10. วัฏจกั รของหินหมายถึงอะไร
................................................................................................................................
................................................................................................................................

ข้อละ 1 คะแนน ถูกได้ 1 คะแนน ผดิ ได้ 0 คะแนน (ทาได้ 8 คะแนนขึ้นไปถอื ว่าผา่ น)

ทาได.้ ...........คะแนน  ผ่าน  ไมผ่ ่าน ป.6

ชุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่อื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จักรของหิน 35

บัตรแบบฝึกหดั เรอ่ื ง วฏั จักรของหิน

ท่ี 2

คาชี้แจง ให้นักเรียนขอ้ ความท่ีกาหนดให้ต่อไปนไี้ ปเติมลงในชอ่ งวา่ งให้สมบรู ณ์
(คะแนนเตม็ 13 คะแนน)

หนิ อัคนี หนิ ตะกอน หินแปร
ตะกอน แมกมาและลาวา หลอมละลาย
เย็นและตกผลึก ผุพงั และกดั เซาะ ความรอ้ นและความกดดนั

วฏั จักรของหิน เป็นการเปล่ยี นแปลงของหนิ 3 ชนิด คอื .........................................
........................................ หรือ ........................................ และ.................................
จากหนิ ชนดิ หน่ึงไปเปน็ หินอีกชนิดหน่ึง หรืออาจเปลี่ยนกลบั ไปเปน็ หนิ ชนดิ เดมิ อกี
ก็ได้ ซึง่ มีการเปลย่ี นแปลงอยูต่ ลอดเวลา ท้ังนข้ี ึ้นอยู่กับอณุ หภูมิ ความดนั
การพพุ ังและการกัดกรอ่ นแร่ธาตตุ า่ ง ๆ

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหิน การเกดิ หนิ และวฏั จกั รของหิน 36

ขอ้ ละ 1 คะแนน ถกู ได้ 1 คะแนน ผิดได้ 0 คะแนน (ทาได้ 11 คะแนนขึ้นไปถอื วา่ ผ่าน)
ทาได้............คะแนน  ผา่ น  ไม่ผา่ น

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หนิ และวฏั จกั รของหิน 37

แบบทดสอบหลงั เรยี น

ชุดที่ 5 เรอื่ ง ประเภทของหนิ การเกดิ หิน และวฏั จักรของหิน
กลุ่มสาระการเรียนร้วู ิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ชน้ั ประถมศึกษาปที ี่ 6

คาช้ีแจง แบบทดสอบเป็นแบบปรนยั 4 ตวั เลือก จานวน 10 ขอ้ 10 คะแนน
ใหน้ ักเรียนเลอื กคาตอบทีถ่ กู ต้องท่สี ดุ เพยี งคาตอบเดยี ว

1. หินใดเกิดจากการท่ลี าวาเยน็ ตวั

ก. หินแปร

ข. หนิ อัคนี

ค. หินตะกอน

ง. ถูกทุกข้อ

2. ขอ้ ใดกล่าวถกู ต้อง

ก. หนิ อคั นีเกดิ จากการเย็นตวั ของแมกมา

ค. หนิ อคั นแี ละหินแปรมีกระบวนการเกิดเหมอื นกัน

ข. หินตะกอนและหนิ แปรมีกระบวนการเกิดเหมอื นกนั

ง. หินตะกอนและหินแปรเกดิ จากการแข็งตวั ของแมกมา

3. ขอ้ ใดคือขั้นตอนการเกิดหินอัคนี

ก. หินแปร ผุพงั หินอคั นี

ข. ตะกอน สกึ กรอ่ น หนิ อัคนี

ค. แมกมา เย็นตวั หนิ อคั นี

ง. หนิ ตะกอน ผผพุ ัง หินอคั นี

4. ขอ้ ใดกล่าวเกยี่ วกับวัฏจกั รของหินไม่ถูกตอ้ ง

ก. หินแปรบางชนิดเกดิ จากหินตะกอนเกดิ การแปรสภาพ

ข. หินแปรเมื่อเกดิ การผุพัง สึกกรอ่ นและทับถมจะเปลย่ี นเปน้ หนิ อคั นี

ค. หนิ อคั นี หนิ ตะกอน และหนิ แปรเปน็ หนิ ทแ่ี ปรสภาพเปน็ หนิ แปรได้

ง. เมือ่ หนิ อคั นีไดร้ ับความรอ้ น ความดนั จะทาให้เปลี่ยนเปน็ หนิ แปรได้

5. หนิ ชนิดหนง่ึ ประกอบดว้ ยผลึกแร่ขนาดใหญ่ สีต่าง ๆ กัน หนิ ชนิดน้เี กดิ ขน้ึ ได้ตามข้อใด

ก. เกดิ จากลาวาเยน็ ตัวลงบนเปลอื กโลก

ข. เกดิ จากแมกมาเยน็ ตัวลงภายในเปลือกโลก

ค. เกดิ จากการทบั ถมของตะกอนสตี ่าง ๆ อดั กนั แนน่

ง. เกิดจากความร้อนความดันท่ีเกิดข้นึ ภายในเปลอื กโลก

ชดุ กจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หิน แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดที่ 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หิน และวัฏจักรของหิน 38

6. ขอ้ ใดไมใ่ ช่ชนดิ ของหนิ อัคนี
ก. หินพมั มชิ
ข. หินแกรนติ
ค. หนิ ดินดาน
ง. หินบะซอลต์

7. นักธรณีวทิ ยาแบ่งประเภทหินตามขอ้ ใด
ก. หนิ ปูน หินชั้น หินออ่ น
ข. หินอัคนี หินชน้ั หนิ แปร
ค. หนิ แกรนติ หนิ ดนิ ดาน หินแปร
ง. หนิ อัคนี หนิ ตะกอน หนิ ดนิ ดาน

8. หินออ่ นเปน็ หนิ ท่แี ปรสภาพมาจากหนิ ชนดิ ใด
ก. หนิ ปูน
ข. หินทราย
ค. หินแกรนติ
ง. หนิ ดนิ ดาน

9. หนิ หนืดคอ่ ย ๆ เยน็ ตัวลงจะเกิดการตกผลึกของแร่ ข้อใดไมใ่ ช่ผลกึ แร่
ก. โอลวิ ิน
ข. ซิลิกอน
ค. ควอรต์ ซ์
ง. เฟลดส์ ปาร์

10. ขอ้ ใดเป็นลกั ษณะของหนิ ทราย
ก. แขง็ มีรูพรนุ
ข. แข็ง มหี ลายสี
ค. เหลก็ ออกไซด์เปน็ วตั ถุประสาน
ง. ข้อ ก. และ ค.

ขอ้ ละ 1 คะแนน ถูกได้ 1 คะแนน ผิดได้ 0 คะแนน (ทาได้ 8 คะแนนขึ้นไปถือวา่ ผา่ น)

ได้............คะแนน  ผา่ น  ไมผ่ า่ น ป.6

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหนิ การเกิดหนิ และวฏั จกั รของหนิ 39

บรรณานุกรม

กระทรวงศึกษาธิการ. (2560). ตวั ช้วี ัดและหลกั สตู รแกนกลาง กลมุ สาระการเรยี นรู
วทิ ยาศาสตร์ (ฉบับปรับปรงุ พ.ศ. 2560) ตามหลกั สูตรแกนกลางการศึกษา
ขั้นพ้ืนฐาน พทุ ธศักราช 2551. สานกั คณะกรรมการศกึ ษาข้นั พน้ื ฐาน
กระทรวงศึกษาธิการ. กรุงเทพฯ : โรงพมิ พชมุ นมุ สหกรณการเกษตรแหง่
ประเทศไทย จากัด.
. (2560). หลักสตู รศกึ ษาขน้ั พ้ืนฐานพทุ ธศกั ราช 2551 (ฉบบั ปรบั ปรุง
พ.ศ. 2560). กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์คุรสุ ภา ลาดพร้าว.

เทพฤทธ์ิ ยอดใส. (2563). เก่งวทิ ยาศาสตร์ แบบฝึกเสรมิ ทกั ษะกล่มุ สาระการเรียนรู้
วทิ ยาศาสตร์ ป.6 (เล่ม 1). กรงุ เทพฯ : พฒั นาศึกษา.

นคร มีแก้ว. (ม.ป.ป). คู่มือเตรียมสอบวิทยาศาสตร์ ป.6. กรงุ เทพฯ : ภูมิบณั ฑติ .
พิมพพ์ ร อสมั ภินพงศ์. (ม.ป.ป.). คมู่ อื เตรียมสอบวทิ ยาศาสตร์ ป.6. กรุงเทพฯ :

ไฮเอด็ พบั ลชิ ชิง่ .
ศริ ิรตั น์ วงศศ์ ิริ และรกั ซ้อน รตั นว์ ิจิตต์เวช. (ม.ป.ป.). คู่มือครู หนังสอื เรยี นรายวิชา

วทิ ยาศาสตร์ ช้ันประถมศึกษาปีท่ี 6. กรงุ เทพฯ : อักษรเจริญทัศน.์
ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี. (2563). คมู่ อื ครสู าระการเรียนรพู้ ื้นฐาน

วทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กลมุ่ สาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
ชนั้ ประถมศึกษาปที ี่ 6. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพค์ ุรุสภาลาดพร้าว.
สาลี รักสุทธิ์ และสวุ รีย์ เวียงนนท.์ (ม.ป.ป.). ตะลุยโจทย์วทิ ยาศาสตร์ ป.6.
กรงุ เทพฯ : พฒั นาศึกษา.
เสียง เชษฐศิริพงศ์. (2563). แนวข้อสอบวิทยาศาสตร์ ป.6. กรงุ เทพฯ :
ธนธชั การพมิ พ์.
เอกรินทร์ ส่มี หาศาล และคณะ. (2563). แมบ่ ทมาตรฐาน หลกั สูตรแกนกลางฯ
วทิ ยาศาสตร์ ป.4. พิมพ์ครง้ั ที่ 4. นนทบุรี : ไทยร่มเกล้า จากัด.

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวัฏจักรของหิน 40

บรรณานกุ รม

การเยน็ ตวั และแข็งตัวของแมกมาและลาวาที่ร้อนจัดภายในเปลือกโลกเกดิ เปน็ หนิ อัคนี.
(ม.ป.ป.). (ออนไลน์). แหลง่ ทม่ี า :
(ออนไลน์). แหลง่ ทีม่ า : https://www.trueplookpanya.com/knowledge/
content/66418/-blo-sciear-sci-. (25 มีนาคม 2563)

จากภาพหินดินดานกลายเป็นหนิ ชนวน และหินทรายกลายเปน็ หนิ ควอรต์ ไซต์. (ม.ป.ป.).
(ออนไลน)์ . แหล่งท่มี า : https://www.trueplookpanya.com/knowledge/
content/66418/-blo-sciear-sci-. (25 มนี าคม 2563)

ตัวอยา่ งชนิดของแรใ่ นหินแกรนิต. (ม.ป.ป.). (ออนไลน)์ . แหล่งท่ีมา :
https://goterrestrial.com/2019/10/16/marblevs-granite/.
(25 มีนาคม 2563)

ตัวอย่างหนิ . (ม.ป.ป.). (ออนไลน์). แหล่งทม่ี า :
https://www.google.com/search?q=ตวั อยา่ งหินชนิดตา่ ง ๆ.
(25 มนี าคม 2563)

ตัวอยา่ งหนิ ตะกอน. (ม.ป.ป.). (ออนไลน์). แหลง่ ทม่ี า :
https://www.scimath.org/image-earthscience/item/9723-2018-12-
28-08-17-26. (25 มนี าคม 2563)

ตัวอย่างหินแปร. (ม.ป.ป.). (ออนไลน์). แหลง่ ท่ีมา :
http://www.bwc.ac.th/e-learning/virachai/rock3.html. (25 มนี าคม 2563)

ตวั อยา่ งหนิ อัคน.ี (ม.ป.ป.). (ออนไลน)์ . แหล่งท่มี า :
https://www.scimath.org/image-earthscience/item/9723-2018-12-
28-08-17-26. (25 มีนาคม 2563)

แผนภาพการเกดิ วัฏจกั รของหิน. (ม.ป.ป.). (ออนไลน)์ . แหลง่ ทีม่ า :
https://sites.google.com/site/dinhinraezz/3-chan-khxng-din/
4-watcakr-khxng-hin. (25 มีนาคม 2563)

หนิ ตะกอนกอ่ ตวั ผ่านการตกตะกอน การอดั แน่น และการประสานของตะกอน. (ม.ป.ป.).
(ออนไลน)์ . แหลง่ ที่มา : https://www.trueplookpanya.com/knowledge/
content/66418/-blo-sciear-sci-. (25 มีนาคม 2563)

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรือ่ ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหิน การเกิดหิน และวฏั จักรของหนิ 41

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ท่ี 5 ประเภทของหิน การเกดิ หิน และวฏั จักรของหนิ 42

เฉลย แบบทดสอบกอ่ นเรียน

ชุดที่ 5 เรือ่ ง ประเภทของหิน การเกิดหนิ และวฏั จกั รของหิน
กลุ่มสาระการเรยี นรวู้ ิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ชัน้ ประถมศึกษาปีท่ี 6

แบบทดสอบก่อนเรยี น ง
ข้อ ก ข ค

1. x
2. x
3. x
4. x
5. x
6. x
7. x
8. x
9. x
10. x

ชดุ กิจกรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หนิ แร่และซากดึกดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหนิ การเกิดหิน และวฏั จกั รของหนิ 43

เฉลยบตั รกจิ กรรม

ที่ 1 เรอื่ ง ประเภทของหินและการเกิดหิน

บันทึกผลการทอดลอง

ตัวอยา่ งหิน ลกั ษณะเนือ้ หิน
ละเอียด หยาบ เรยี งเปน็ ช้นั ไม่เรียงเปน็ ชนั้

1. √ √

หนิ แกรนิต

2. √ √
หินปนู

3. √ √

หินอ่อน

4. √ √

หินชนวน

5. √ √

หนิ บะซอลต์

6. √√
หินกรวดมน

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เร่ือง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชุดท่ี 5 ประเภทของหิน การเกิดหนิ และวัฏจักรของหนิ 44

สรุปผลการทดลอง

หินแต่ละชนิดมีลักษณะแตกต่างกัน เราสามารถจัดจาแนกหินออกเป็น 3 ประเภท คือ
หนิ อคั นี หินตะกอน และหินแปร

คาถามทา้ ยการทดลอง

1. จากกจิ กรรมหินท่ีนกั เรียนสังเกตไดแ้ กห่ นิ ชนิดใดบ้าง
หินแกรนติ หนิ ปนู หินออ่ น หินชนวน หนิ บะซอลต์ และหินกรวดมน
2. จากกิจกรรมหนิ ชนิดใดบา้ งที่จดั เปน็ หนิ อัคนี
หินแกรนิต และหินบะซอลต์
3. จากกจิ กรรมหนิ ชนิดใดบ้างท่จี ดั เป็นหนิ ตะกอน
หินปูน และหนิ กรวดมน
4. จากกจิ กรรมหนิ ชนิดใดบ้างที่จัดเปน็ หนิ แปร
หนิ ออ่ น และหินชนวน
5. จากกจิ กรรมนักเรยี นจะใช้เกณฑ์ใดในการจาแนกประเภทของหิน
ลักษณะของเน้อื หิน

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรอ่ื ง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์ ป.6

ชดุ ที่ 5 ประเภทของหนิ การเกดิ หนิ และวฏั จกั รของหิน 45

เฉลยบัตรงาน

ท่ี 1 เรื่อง ประเภทของหินและการเกิดหิน

คาชี้แจง ใหน้ กั เรยี นเลือกชอ่ื หินทก่ี าหนดให้ตอ่ ไปนเี้ ขยี นลงในช่องวา่ งใหถ้ กู ตอ้ งตาม
ประเภทของหิน (คะแนนเต็ม 10 คะแนน)
หินทราย
หินควอรต์ ไซต์ หินแกบโบร หนิ กรวดมน

หินไนส์ หินปนู หนิ พมั มิซ หนิ อ่อน

หินบะซอลต์ หินดินดาน

1. หนิ อคั นเี นื้อหยาบ ผลึกแร่ 2. หนิ อัคนมี รี ูพรนุ มากมาย ลอย
ขนาดใหญ่ สีเขม้ นา้ ได้

หนิ ดนิ ดาน หินพัมมิซ

..... .....

3. หนิ อัคนเี น้อื แนน่ ละเอียด 4. หินตะกอนเนื้อแน่นละเอียดมาก
ทนตอ่ การสกึ กรอ่ น กะเทาะหรอื หลุดออกเปน็ แผ่นไดง้ ่าย

หินบะซอลต์ หินดินดาน

..... .....

5. หนิ ตะกอนเน้อื แข็ง ละเอยี ดแนน่ 6. หนิ ตะกอนเนือ้ หยาบถึงละเอียด
ทึบ ประกอบด้วยแร่แคลไซต์ ขนาดเทา่ เม็ดทราย มหี ลายสี

หนิ ปูน หนิ ทราย

..... ..... ป.6

ชุดกจิ กรรมวิทยาศาสตร์ เรื่อง การแยกสาร หิน แร่และซากดกึ ดาบรรพ์