2016_4

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 3

АРМЯНСКИЙ СВЕРХСЕКРЕТНЫЙ ЯДЕРНЫЙ
МОЗГ РОССИИ – КРЁСТНЫЙ ОТЕЦ АТОМНОЙ БОМБЫ

Человек-легенда Кирилл Щёлкин – Киракос Метаксян

Щёлкин Кирилл Иванович (Метаксян Киракос Ованесович)
(17 мая 1911 г., Тифлис – 8 ноября 1968 г., Москва) – первый
научный руководитель и главный конструктор ядерного центра
«Челябинск-70».

В 1918 г. Ованес Метаксян (переименованный в Ивана
Евимовича Щелкина) вместе с семьей переехал в город Красный
Смоленской области. Там жизнь армянской семьи радикально
изменилась, началась с чистой страницы. Годы стали писать
новую, «русскую», биографию Кирилла Ивановича Щелкина.

Щелкин Кирилл Иванович – Метаксян Киракос Ованеси.
Трижды Герой, оставшийся засекреченным, армянин, которого
не знает народ, оставался неизвестным. Человек-легенда.
Законспирированный руководитель и организатор оборонной
промышленности, создатель секретного атомного оружия
великой державы. Практически единственный человек, которому
доверялось испытание первой, второй, третьей и всех остальных
атомных бомб.

Щелкин находился в одной обойме с Юрием Харитоном, Игорем
Курчатовым, Яковом Зельдовичем, Андреем Сахаровым, вместе
с ними получал Сталинские премии и Золотые звезды Героя
Социалистического Труда. И при этом оставался неизвестным.

Возглавляемый Щелкиным коллектив приступил к
проектированию и созданию атомной бомбы. К работе были

подробных биографий ученого-атомщика, но ни в одной из них
даже вскользь не упоминается о его армянском происхождении.
Возможно, многие его биографы просто не знали об этом. Но
столь же вероятно и то, что некоторые из них были осведомлены
об этом и сознательно обходили стороной эту тему. Безусловно,
о том, что Щелкин - армянин, знали в высших эшелонах власти.
Достаточно сказать, что работы по созданию атомной бомбы
проводились под общим патронажем Лаврентия Берии, а уж он-
то знал обо всех все. И смею высказать свое убеждение, что если
бы Щелкин не был настолько нужен в команде атомщиков, его
судьба сложилась бы совершенно иначе.

Российская академия наук
ИНСТИТУТ ХИМИЧЕСКОЙ ФИЗИКИ
им. Н. Н. Семенова.

Уважаемый Григорий Хачатурович!

привлечены видные ученые того времени – Мстислав Келдыш, Коллектив Института выражает Вам глубокую признательность
Артем Алиханян, Яков Зельдович, Самвел Кочарянц и другие и благодарность за издание научно-популярной биографической
специалисты. Общее руководство работой было возложено на книги о жизни и научной деятельности трижды Героя
Игоря Курчатова. Примечательно, что когда Щелкин 29 августа Социалистического Труда, члена-корреспондента АН СССР
1949 года доложил Курчатову, что атомная бомба заряжена и Щелкина Кирилла Ивановича (Метаксян Киракос Ованесович),
готова к испытаниям, Курчатов заявил: «Что ж, у бомбы имя уже достигшего выдающихся результатов в области горения и взрыва
есть, пусть же будет и крестный отец – Щелкин». и в особенности создания ядерного оружия в нашей стране.

Но вернемся к армянскому происхождению Кирилла Ивановича Значительная часть научной деятельности К. И. Щелкина
Щелкина. Я перечитал несколько десятков более или менее связана с Институтом химической физики им. Н. Н.Семенова.
Именно поэтому мы особенно признательны Вам за Ваш труд
по увековечению памяти нашего коллеги и человека, который
прославил наш институт, советскую науку и нашу страну.

Надеемся, что в перспективе Ваша книга найдет своего читателя
и в Российской Федерации.

Директор института,
академик РАН Берлин А. А.
14.01.08 г.

Даже по сей день не пишут, что гениальный физик, первый
научный руководитель и главный конструктор ядерного центра
«Челябинск-70», трижды Герой Социалистического Труда Щелкин
К. И. (Метаксян К. И.) по национальности армянин.

Даже после этого авторитетного письма из института
им. Н. Н. Семенова...

4 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

×åëîâåê, áëàãîäàðÿ êîòîðîìó

ìèð óçíàë îá àðìÿíñêîì êîíüÿêå

Маркар Седракян – коньяковед, дегустатор, создатель но-
вой уникальной технологии производства спиртных напит-
ков в Армении и СССР. Именно благодаря его усердной ра-
боте и навыкам армянский коньяк известен сегодня своей
уникальностью и популярностью.

За свою жизнь Маркар Седракян создал 15 видов коньяка,
среди которых знаменитые «Арарат», «Армения», «Наири» и
другие.

Маркар Седракян родился в 1907 году в селе Хараконис (Ван,
Османская империя). Родители Седракяна стали жертвами гено-
цида и мальчик попал в детский дом. Начальное образование он
получил там же, а уже в 1930 году окончил Ереванский сельскохо-
зяйственный институт.

Свой первый коньяк Маркар создал в 1937 году, тогда ему было ставили сало, а армяне – свои коньяки. В газете «Правда» есть
28 лет, и напиток тут же стал первым в СССР коньяком высше- статья с опубликованным папанинцами письмом и фотографией,
го сорта. Он гордился своей родиной и очень хотел назвать его где они вместе держат бочку коньяка. В письме они написали, что
«Армения». Однако на дворе были страшные времена массовых им настолько холодно, что 42-градусный коньяк их не согревает.
репрессий, расстрелов и ссылок. Последовав совету великого ар- И тогда была поставлена задача: изготовить коньяк, имеющий
мянского поэта и писателя Аветика Исаакяна, Седракян не стал более высокий градус. С этих пор и началось создание высоко-
называть коньяк «Армения», чтобы избежать обвинений в наци- градусных коньяков. Поиски мастера привели его к созданию по-
онализме. Было решено дать производству более нейтральное трясающего 50-градусного терпкого коньяка, который он назвал
название – «Юбилейный». «Двин» – именем древней армянской столицы.

Свою «Армению» Седракян создал чуть позже, в 1940 году. Презентация нового коньяка «Двин» прошла в 1943 году в Теге-
Седракян также дружил с советским политическим деятелем ране, на совместной конференции трех мировых лидеров – Иоси-
Анастасом Микояном. Тот называл варпета Маркара человеком, фа Сталина, Уинстона Черчилля и Франклина Рузвельта.
который обманул Сталина. Во время войны все заводы, выпу-
скающие спиртные напитки на территории СССР, считались во- С тех пор ежегодно и до самой смерти Черчилля раз в квартал в
енными, поскольку поставляли спирт для солдат. Для офицеров Лондон отправляли десять ящиков коньяка «Двин». Каждый ящик
же посылался коньячный спирт. «Отец народов» издал указ, что содержал 20 бутылок.
все спирты следует отправлять, оставив на хранение только го-
товую коньячную продукцию, т.е. уже готовые коньяки. Седракян В 1946 году Маргар Седракян был репрессирован и сослан в
тут же после оглашения указа вылетел в Москву. В Центральной Одессу. Там он несколько лет проработал на местном коньячном
дегустационной комиссии, членом которой он являлся, работала заводе. И если бы не любовь британского премьера к армянскому
товарищ Снеговская, с которой у Маркара сложились очень дове- «Двину», то, возможно, Седракян до конца жизни оставался бы в
рительные и теплые отношения. Через нее, под угрозой уголовно- ссылке.
го дела, он задним числом (мартом 1941 г.) напечатал около 1000
этикеток и утвердил вместе с ней, что якобы выпускался коньяк Дело в том, что в 1947 г. Черчилль пишет письмо И. Сталину,
«Арташат», и под этим именем Армянская ССР сохранила все в котором выражает недовольство качеством и вкусом любимого
свои спирты. напитка. В Москве был дан приказ разобраться. Выяснилось, что
Но самая интересная история связана с созданием коньяка на заводе нет мастера и что он в Сибири. Однако и в Сибири его
«Двин», ставшего любимым напитком английского премьера Уин- не было. На одном из заседаний Политбюро Микоян рассказал
стона Черчилля. Сталину, что Седракяна сослали по какому-то нелепому обвине-
Все началось в 1937 году, когда папанинцы снарядили экспе- нию.
дицию на Северный полюс. Каждая республика что-то подарила
членам экспедиции. Белорусы дали теплую одежду, украинцы по- 5

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 5
4
«×åðíîîêàÿ äî÷ü

Âîñòîêà»

Àííà Àáàìåëåê

Дело в том, что в начале войны, когда решалась судьба Совет- Анна Давыдовна Абамелек-Баратынская – «Мадам
ского Союза, все заводы и фабрики в приграничных республиках, Восточная Звезда», черноокая красавица-армянка, во-
не эвакуированные в Сибирь, были заминированы, поскольку су- плотившая в себе идеал прекрасной восточной женщи-
ществовала реальная угроза нападения Турции и Японии. Был ны. Ее образ воспевали русские романтики начала XIX
заминирован и ереванский коньячный завод. Однако варпет Мар- века. Позже она переведет многие их стихотворения на
кар, сдав всю взрывчатку в КГБ, настоятельно отказался взрывать английский и французский языки, работая под псевдо-
свое детище. Это был очень смелый шаг, поскольку в сталинское нимом «А russian lady».
время неподчинение приказам военного времени было равно-
сильно измене. За это после войны, в 1947 году, Седракяна сняли Княжна Анна Давыдовна Абамелек-Баратынская (²Ýݳ
с должности и арестовали. Варпета спасает друг, Микоян. Прие- ¸³íÇÃÇ ²µ³Ù»ÉÇù) родилась 15 апреля 1814 года в семье
хав в Ереван, Анастас Иванович не интернировал его из высыль- одного из героев Отечественной войны 1812 года, генерал-
ных списков, а лишь направил в другом направлении – в Одессу, майора императорской армии князя Давида Семёновича
основывать одесский коньячный завод. Поэтому по одним спи- Абамелека и Марфы Екимовны Лазаревой, происходившей
скам Седракян находился в ссылке, а на самом деле в это время из знаменитой семьи Лазаревых, сыгравшей огромную роль
он создавал одесский коньяк на местном заводе. в культурной жизни России XVIII-XIX веков. Анна с ранних
лет интересовалась литературой и изучением иностранных
языков. Получив прекрасное образование в стенах роди-
тельского дома, девушка в совершенстве овладела шестью
языками: армянским, грузинским, английским, французским,
немецким и греческим. Заметим, что воспитание и скром-
ность Анны привлекли внимание царского двора, в частно-
сти, княгини Елены Павловны, которая пригласила девушку
во дворец в качестве своей фрейлины. Вот что писал импе-
ратор Николай I в своём письме 20 апреля 1832 года:

«Княжну Анну Абамелек всемилостивейше пожаловали
мы во фрейлины к ея императорскому величеству любез-
нейшей супруге нашей».

Вот почему после высылки на заводе закончились купажиро- А. Д. Абамелек. Худ. А. П. Брюллов, 1832–1835 гг.
ванные Седракяном запасы коньячного спирта. И некому было С появлением Анны во дворце внимание светского мира
делать новый купаж коньяка «Двин». Рецептура Седракяна была было приковано к ней. Её белоснежная кожа, густые волосы,
нарушена, и это сразу же заметил Черчилль. Маркару тут же при- большие миндалевидные чёрные глаза, подобные оливкам,
шло распоряжение вернуться в Ереван, но Седракян отказался,
поставив условие: нахождение в Одессе должно официально 6
считаться командировкой, но никак не ссылкой. Через полтора
года нахождения на Украине и создания украинских коньяков
«Одесса» и «Украина», Седракян возвращается в Ереван, на
этом и заканчивается его ссылка-командировка.

Седракян скончался в 1973 году, в возрасте 66 лет. Созданные
им коньячные марки неоднократно получали наивысшие награды
на всесоюзных и международных выставках, а он сам был удо-
стоен высокого звания Героя Социалистического Труда. Также
был награжден высшим отличием французского коньячного дома
«Камю» – большой серебряной медалью «Рыцарь дегустации».

Сегодня на территории армянского коньячного завода можно уви-
деть памятник человеку, который посвятил свою жизнь делу сохра-
нения и популяризации армянского коньяка – Маркару Седракяну.

6 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

5 и корнет Михаил Лермонтов. «Веду жизнь совершенно бое-
манили и дурманили разум и сердца таких поэтов и писателей, вую. Живу в лагере в избе крестьянской. Слышу только звук
как А. Булгаков, М. Лермонтов, Ф. Тютчев, П. Вяземский, С. трубы и оружий... Но, несмотря на шумное однообразие жизни
Глинка, Н. Некрасов и А. Пушкин. Помимо привлекательной сей, я здесь, как и всюду, счастлива и довольна, когда муж мой
внешности, она обладала умом и талантом, которые встреча- близ меня. Я так довольна своей судьбой, что не завидую ни
лись не у каждой молодой девушки высшего света. Вот что богатству, ни почестям, несмотря на то что я быть бы могла в
писали русские поэты об Анне Абамелек: большом свете. Мы всегда удостоены вниманием царским, и
в особенности милостями императрицы, и всегда получаем в
«Твой ум и твой талант тебе венец» (С. Глинка); обществе самый приветливый прием. Государыня ко мне не-
«Красою твоею пленяются взоры, обыкновенно милостива... Несмотря на хлопоты беспрестан-
А чувством и разумом светлым умы» (С. Раич); ных переселений, я очень довольна честью сей, в особенно-
«Восток горит в твоих очах, сти потому, что буду там видеть Ираклия».
Во взорах нега упоенья,
Напевы сердца на устах, А. Д. Абамелек-Баратынская. Худ. П. Орлов, 1850-е гг.
А в сердце пламень вдохновенья» (И. Козлов).
А поэт Иван Мятлев, обращаясь к Анне Давыдовне, назвал 7
ее «Мадам Восточная Звезда». Отметим, что Александр Пуш-
кин знал красавицу Анну с детства и в 1832 году посвятил ей
стихотворение, в котором он не перестаёт восхищаться ее
красотой и успехами при дворе:
«Когда-то (помню с умиленьем)
Я смел вас нянчить с восхищеньем,
Вы были дивное дитя.
Вы расцвели — с благоговеньем
Вам ныне поклоняюсь я.
За вами сердцем и глазами
С невольным трепетом ношусь
И вашей славою и вами,
Как нянька старая, горжусь».
В 1835 году Анна Абамелек вышла замуж за брата поэта Ев-
гения Баратынского – Ираклия. Ираклий Аврамович Баратын-
ский состоял в свите императора Николая I, принимал участие
в русско-персидской и русско-турецкой войнах, был награжден
многочисленными орденами, в том числе золотой саблей «За
храбрость». При дворе по этому поводу шли бесконечные слу-
хи, мол, их брак был заключён по расчету. Вот что писал тогда
поэт Александр Булгаков: «Абамелек выходит замуж за Бара-
тынского, адъютанта государя... Одни говорят, что они соот-
ветствуют друг другу, а другие – что нет».
Тем не менее брак их оказался вполне счастливым. Первое
лето после свадьбы (1836 г.), не желая расставаться с мужем,
Анна Давыдовна проводит в военных лагерях лейб-гвардии гу-
сарского полка, где служат и ее брат, корнет Семен Абамелек,

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 7

Ñïàñèáî âàì, ãåíåðàë!

Информация об этом имелась давно, однако нельзя было вражеских сил и тут же стал ясен истинный план блицкрига
говорить и распространять это. Но если уж об этом заявили азербайджанцев. Но героизм Баласаняна не только в том, что
официально, то и мы расскажем вам о том, что случилось в он умело руководил самым опасным отрезком (хотя это не
самом опасном регионе Карабаха и кто решил исход войны. В входит в обязанности депутата, как вы сами понимаете), но
таких моментах надо остановиться и подумать о роли личности и то, что он единолично решил – не ждать, пока азеры пойдут
в истории. Именно о роли одного человека. в наступление, надо ударить их, пока они сгруппированы (вот
вам и ответ на вопрос – у азеров около 2 тысяч потерь. Где же
Итак. Как вы знаете, рано утром 2 апреля около 4 часов они? 99% их потерь находятся на их же территории).
Азербайджан начал широкомасштабные наступления на
северном и южном направлениях. Однако это было лишь Азеры, которые были уверены, что про их план никто не знает
для отвода глаз, чтобы наше командование отправило на и они скоро тихо-мирно пойдут в бой, впали в панику, когда
эти позиции все силы, а тем временем через Агдам (где за на них со всех сторон полетели снаряды... Это был точечный
высоткой вдали от передовой были сконцентрированы просто огонь на полное уничтожение. И, по всей видимости, они
огромные силы противника. Приблизительно один полк попросили о помощи. Помощь поспешила к ним, но жители
живой силы, более 100 танков и 50 вертолетов). И если бы соседних городов и сел, услышав выстрелы так близко от себя,
наши власти повелись на обманные действия и отправили в панике начали убегать из селений. И, естественно, бежали
подмогу по северным и южным направлениям, то в Агдамском они по дорогам, по тем же дорогам, по которым на помощь
направление азеры легко смогли бы войти и через 4 часа к своим товарищам спешили азеры. И тут образовалась
планировали быть в Степанакерте... пробка и суматоха. Пока они разбирались, кто да что, и
пока смогли снова продолжить путь к своим, Баласанян дал
Вот тут и настал тот момент, когда один человек меняет приказ уничтожить и подмогу тоже. В этой перестрелке был
историю (отмечу также, что самый опасный район для убит командир армейского корпуса. На его место поставили
защиты – это Агдам, но именно в этом направлении у нас его зама, который тоже погиб. В армии, оставшейся без
не было ни одной потери. Всего двое раненых). Имя этого командиров, паника дошла до предела и все пустились в хао-
человека Виталий Баласанян (генерал в отставке, командир тичное бегство...
Аскеранского района, Герой Арцаха, а ныне депутат).
Только в этом направлении враг потерял от 300 до 500 своих
Услышав артиллерийские выстрелы, опытный генерал солдат и огромное количество военной техники. А Баласанян,
заподозрил неладное и в 4 утра решил сам поехать туда и успешно выполнив свой долг, поспешил на помощь в
узнать, в чем дело. После чего он позвонил президенту Карабаха Мартакерт, к своим боевым товарищам.
и заявил, что берет командование агдамского направления
на себя (в Карабахе вряд ли найдется второй такой человек, СПАСИБО ВАМ, ГЕНЕРАЛ!!!
который знает Агдамский район так же хорошо, как Баласанян. Лена ЛЕОНИДОВА.
Поменяйте два камня местами, и он это заметит. Именно он
освободил Агдам, именно он освободил Мартакерт, именно
он смог победить чеченских наемников во главе с Басаевым).
Виталий Баласанян приказал разведке проверить каждый
сантиметр. И вот тут-то наши и заметили огромное скопление

6 зал, когда при звуках громкой музыки, в венце из камней дра-
Пока Ираклий Баратынский продвигался по службе, Анна по- гоценных, с искрою радости в глазах ты кружишься в порывах
свящала себя литературным переводам, переводила Байрона, веселья. Пусть другие ловят блестящий взгляд твой и в шуме
Гёте, Гейне на русский, а Пушкина, Некрасова, Лермонтова, танца прислушиваются к одному твоему разговору», – писал
Толстого, Туманского, Апухтина на английский и французские Пушкин.
языки. Получив должность генерал-губернатора, Ираклий с
Анной переехали в Казань. Там Анна занималась попечением Княжна Абамелек-Баратынская рано овдовела и осталась
учебных, воспитательных и музыкальных учреждений города, бездетной. После смерти мужа она долгие годы провела на
которые часто посещала местная интеллигенция. На протяже- вилле Гамильтон в немецком городе Баден-Баден, работая
нии многих лет Анна продолжала блистать в высшем свете. О часами напролет над литературными переводами известных
её необычной внешности говорили даже иностранцы, встре- писателей и поэтов. За свои труды Анна была удостоена орде-
чавшие ее в России. Немецкий путешественник Фридрих Га- на Св.Екатерины меньшего креста (1858) и знаком беспороч-
герн, побывав на одном из балов императрицы в 1839 году, ной службы 1-й степени (1879). В более преклонном возрасте
назвал Анну «принцессой восточной красоты, чьи глаза и шел- княжна посвятила себя благотворительности, занимаясь сбо-
ковистые ресницы напоминали байроновские идеалы». рами пожертвований для раненых солдат и детей из сиротских
«Мила ты мне в тени уединения, о черноокая дочь Востока. приютов. В 1889 году Анна Давыдовна Абамелек-Баратынская
Пусть другие следуют за тобой в ярком освещении мраморных скончалась в Петербурге. По завещанию ее похоронили ря-
дом с мужем на кладбище Воскресенского Новодевичьего мо-
настыря.

8 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

Àäæàð ÊÓÐÒÎÂ: «Êàðàáàõ âõîäèë â

ñîñòàâ äðåâíåéøèõ àðìÿíñêèõ öàðñòâ,

à àçåðáàéäæàíöû – ïðèøëûå êî÷åâíèêè»

Армяне – древний народ, и армянские царства, в состав которых кладбища подвергаются уничтожению. Сознательному. Ради
входил в том числе и Арцах (Нагорный Карабах), появились того, чтобы переписать историю, ради того, чтобы попытаться
на территории Кавказа очень давно, в первом тысячелетии доказать, что эта территория никогда армянам не принадлежала»,
до нашей эры. Об этом заявил политолог, главный редактор – отмечает он.
журнала «Проблемы национальной стратегии» Аждар Куртов в
ходе радиопередачи «Визави с миром» на сайте РИА Новости, А. Куртов подробно представляет внесенный большевиками в
анализируя истоки и суть карабахского противостояния. исторический аспект проблемы «вклад». В частности, он отмечает
небезынтересную деталь, согласно которой непосредственно в
«В горах Кавказа нашли приют многие народы, в том преддверии переворота октября 1917 года в России произошли
числе немногочисленные. Этот регион был на пересечении выборы во Всероссийское Учредительное Собрание, на которых
переселения народов, и здесь часто сталкивались армии большевикам не удалось получить большинства голосов в
чужеземцев с коренным населением. В частности, Армению, целом по стране. Но весьма любопытно, что на территории,
Нагорный Карабах пытались завоевать последовательно южные что занимает сейчас Южный Кавказ, большинство голосов на
империи, это прежде всего персы, турки: сначала сельджуки, выборах в Учредительное Собрание получили потенциальные
потом османы, сюда докатывались волны арабских завоеваний, союзники большевиков – партии социалистического типа, левые:
здесь были воины Тамерлана, кстати, именно после Тамерлана и В Азербайджане – «Мусават», в Армении – «Дашнакцутюн» и в
получил свое название Нагорный Карабах (то есть черный сад), Грузии – это грузинские меньшевики.
переведенный с персидского на тюркский. А по-армянски звучит
Арцах», – сказал политолог. Пути кавказских социалистов и большевиков вскоре разошлись,
а точкой расхождения стал Брестский мир, который считали
По словам Куртова, если брать исторический аспект, то и у армян, позорными не только в России, но и на Кавказе. Все, и партия
и у азербайджанцев есть существенно разнящиеся между собой «Мусават», и «Дашнакцутюн», и грузинские меньшевики,
версии истории, в частности, кто раньше заселил эту территорию считали, что условия этого мира они выполнять не будут.
и кому она исторически должна принадлежать. Армяне – древний Причиной тому было то обстоятельство, что Брестский мир был
народ, и армянские царства, в состав которых входил в том числе не только с Германией, но и с военной союзницей Германии –
и Арцах, появились на территории Кавказа еще очень давно, в Османской Турцией. А по условиям Брестского мира турки уже
первом тысячелетии до нашей эры. Арцах, согласно политологу, имели определенные виды [на Кавказ], так же как и Германия – на
всегда входил в состав существовавших армянских царств, тогда европейскую часть.
как нынешние этнические азербайджанцы – это кочевой народ,
который пришел на территорию Кавказа из глубин современной В результате чего революционеры-социалисты на Кавказе
Центральной Азии. заявили, что будут воевать с Османской Турцией и мира
никакого не признают, равно как и не признают Совет народных
«Конечно, он смешался с местным населением, которое там комиссаров в Петрограде из-за произошедшего заключения
жило, но в силу кочевого образа жизни их государственность мира. «Наспех сформированные ими отряды были разбиты
возникла позднее. Равно как и у всех прочих кочевников в турками. И то государство, которое организовали на Кавказе,
самой Центральной Азии. Эта государственность существенно вот эти три нынешние страны – Армения, Грузия, Азербайджан
отличалась от государственности оседлых народов. В частности, – Закавказская Федерация, она была вынуждена вступить в
у кочевников государственные границы, как правило, подвижны. переговоры в Батуми, с турками. Посредниками были немцы
В силу образа жизни – кочевого – и необходимости кочевать, в немецкий генерал фон Лоссов. Наступление продолжалось,
летние и зимние времена занимать разные пастбища», – отметил и было понятно, что если не заключить мира на неприятных
он. условиях, государство Закавказской Федерации потерпит военное
поражение», – рассказывает Куртов.
По словам Куртова, кочевников вполне удовлетворяла та жизнь,
когда они спокойно могут кочевать и пользоваться плодами В связи с этими переговорами Куртов приводит интересный
этой земли наравне с проживавшими там армянами. В период факт относительно причин развала Закавказской Федерации.
позднего Средневековья, при активизации турецких завоеваний, «Немцы, кстати сказать, были союзники очень любопытные, они
Арцах начал входить в состав ряда ханств, правящие династии закулисно предложили такой хитрый выход – ликвидировать
которых имели тюркский компонент. субъект переговоров, то есть Закавказскую Федерацию. Тогда
ультиматум, который турки предъявили этому государству,
Далее Куртов подчеркивает, что, несомненно, все адресат исчезает, и он дезавуируется. Россию немцы не
археологические изыскания и находки, в обилии обнаруживаемые признавали. Втайне от турок были срочно проведены собрания
на территории нынешнего Карабаха, это находки культуры, парламентские и провозглашена независимость отдельно
которая относится к армянам. «И вот это обстоятельство, кстати, Азербайджанской республики, отдельно Армении и отдельно
приводит к тому, что на территории Азербайджана нередко можно Грузии», – рассказывает он.
встретить ситуации, когда и армянские церкви, и армянские
Большевики, в свою очередь, в этот процесс вовлечены не были
по многим причинам. В частности, их не признавала Германия,
а также до «кавказских дел» руки не доходили – не было армии,
Закавказский фронт фактически развалился, были массовые
дезертирства.

А большевики, оправившись, выиграв на основных фронтах
гражданской войны, по словам Куртова, не собирались мириться с
тем, что «где-то под боком будут существовать социалистические
правительства, бросившие им перчатку». Тем более что у
большевиков были виды на всемирную революцию. В результате
они постепенно, через Азербайджан, ввели части Красной Армии
и быстро установили советскую власть.

Далее, для реализации планов по Всемирной революции нужен
был союзник, которого Ленин видел в Кемаль Паше, прозванного
впоследствии Ататюрком, военных руководителях Турции,

9

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 9

8 Западную Армению, а тут они потеряли еще и Арцах и потеряли
которая потерпела поражение в Первой мировой войне и которой Нахичеван, который тоже был преимущественно населен на тот
был навязан достаточно унизительный Севрский договор, период времени этническими армянами. С позиции современного
лишавший Турцию значительной части территории. «Кемаль дня и позиции армянского народа в этом решении большевиков
Паше удалось сплотить под флагом необходимости защиты целесообразности не было. «Тем более что в тот период времени
отечества разрозненные остатки сил армии Османской Империи, были свежи, очень свежи, они и сейчас есть, воспоминания о
и он обратился к Советской России, к большевикам, к Ленину Геноциде 1915 года», – отмечает он.
за помощью. Эта помощь была оказана. Помощь была оказана
финансовая, помощь была оказана советниками военными, В результате оказалось, что Армения теряла огромные тер-
Фрунзе, в частности, в подготовке турецкой армии, и помощь ритории, а армянский этнос разделялся уже в составе одного
была оказана серьезными поставками вооружений. В расчете на государства – Советского Союза: в рамках Республики Армения и
то, что Турция вместе с Советской Россией будет разжигать пожар автономной области, населенной на 90% армянами, но в составе
новой войны, но уже на Востоке», – продолжает Куртов. Азербайджана. «Это все было сделано решением Кавказского
Бюро ЦК ВКПБ, а вовсе не демократическим каким-то путем, хотя
Большевики же посчитали, что ради вот этой великой цели формально потом якобы был проведен референдум, обстоя-
следует пожертвовать малым – интересами тех малочисленных тельства которого историки трактуют совершенно по-разному в
этносов (по сравнению с турками и русскими), которые настоящее время», – подчеркивает политолог.
существовали на Кавказе. Особенно учитывая непростой
период во взаимоотношениях трех кавказских демократических Интеллигенция Армении и Арцаха, в свою очередь, никогда
республик, которые воевали между собой. Азербайджан воевал не мирилась с этим. И в 60-х годах поднимался вопрос о
с Арменией, Грузия – с Россией, что описал в «Очерках белой целесообразности передачи территории Нагорного Карабаха
смуты» генерал Деникин. Все эти эксцессы не могли не затронуть в состав Республики Армения. «Но этот вопрос не был решен
Карабах – азербайджанцы во время наступления уничтожили по очень многим причинам, в частности, потому, что в этот
несколько десятков тысяч мирного населения Карабаха. период времени неожиданно появилась инициатива объединить
Татарстан и Башкирию в одно тюркское государство, и в ЦК КПСС
А большевики руководствовались еще одним резоном – им посчитали, что прецедентов создавать не надо», – рассказывает
нужен был пролетарский центр, которого в Карабахе, горной Куртов.
территории без крупных промышленных предприятий и с
развитым сельским хозяйством, быть не могло. Большевикам, Однако во второй половине 80-х годов началось демократичес-
делавшим упор на диктатуру пролетариата, нужен был кое движение за суверенизацию Нагорного Карабаха, то есть
обязательно во главе пролетарский элемент, которым в тот период предлагалось предоставить ему статус по крайней мере на уровне
времени был в основном пролетариат Баку. И они посчитали союзной республики. Далее, он касается сумгаитской резни,
совокупность доводов, «взвешивая на весах пролетарской которая явилась следствием волны национализма, охватившего
целесообразности», которые говорят о том, что «нужно передать очень многие союзные республики. Он также поддержал точку
часть территорий исторической Армении в состав вновь зрения ведущего о том, что Карабах имеет психологическую
образуемой Азербайджанской республики». связь с сумгаитскими событиями, став его детонатором, обнажив
психологические отношения между двумя народами.
А армяне оказались в ситуации, когда и так потеряли в результате
заключенного с Турцией Московского договора историческую Продолжение следует. NovostiNK.ru

Âîñïîìèíàíèÿ

î ÷óòêîì îòíîøåíèè ìèíèñòðà

Это случилось давно, еще в советское время, когда в Абхазии со от министра ответ на письмо-заявление.
своей семьей жил ветеран войны, инвалид 2-й группы Арзуманян Я хочу вспомнить строчки мною написанного заявления на имя
Гайдзаг. Его предки, как и многие армяне, живущие в Абхазии,
оказались не на своей родине после Геноцида армян 1915 года, министра: «Я прошу Вас, если Ваш ответ будет отрицательным, об
который был осуществлен турецким правительством в отношении этом не сообщать в райсоцотдел, так как в этом случае надо мной
западной Армении. будут смеяться и вдвойне издеваться». Получив ответ, Арзуманян
пришел ко мне с большой радостью. Открыли письмо – ответ был
После войны, когда Арзуманян вернулся домой, он начал короткий: «Немедленно удовлетворить просьбу ветерана войны
работать в колхозе. Несмотря на свою инвалидность, он вынуж- и доложить».
ден был работать, так как семья была большая, а дети были
маленькие. Ветеран войны Арзуманян на заработанные деньги Хоть прошло много времени, но это дело незабываемо. Такое
решил купить легковой автомобиль «Жигули» вне очереди. С чуткое, гуманное отношение к простому человеку сегодня
этой целью он с заявлением обратился в райсоцотдел, но ему трудно представить, в это трудно поверить. После получения
отказали. Было обидно, когда после повторного письменного ответа от министра обороны через три дня первый секретарь
обращения работники отдела с насмешкой сказали ему: райкома партии лично, приехав домой к Арзуманяну, предложил
«Сколько хочешь пиши и кому хочешь пиши, все равно получишь выбрать любой легковой автомобиль, который ему понравится,
отрицательный ответ». так как есть указание от министра о том, чтобы немедленно
удовлетворить просьбу и доложить об этом. Арзуманян выбрал
Я жил недалеко от дома Гайдзага, и знали мы друг друга хорошо. автомобиль «Нива», оплатил его стоимость, посадил за руль
Однажды, когда мы встретились около моего дома, Арзуманян обо сына и в радостном настроении, поблагодарив представителя
всем рассказал мне в слезах и просил помочь ему. В связи с тем, райкома, уехал домой отмечать за веселым столом радостное
что мой отец, будучи фронтовиком, скончался дома от тяжелых событие, куда был приглашен и я – автор этих строк.
ранений, полученных на фронте, мне стало жалко Арзуманяна,
и я решил помочь ему. Я все изложил в заявлении, написанном 26.03.2016 г. Вреж ДАВТЯН,
мною от имени Арзуманяна на имя министра обороны Советского член Сочинского армянского литературного объединения «Нор-Луйс»
Союза Ф. Устинова. Через неделю Арзуманян получил из Москвы

ЧИНОВНИКИ – ЭТО ТРУТНИ, ПИШУЩИЕ ЗАКОНЫ, ПО КОТОРЫМ ЧЕЛОВЕКУ НЕ ПРОЖИТЬ. ПОЧЕМУ У МИНИСТРОВ ЖАЛО-
ВАНЬЕ ПОСТОЯННО И НЕЗАВИСИМО ОТ ТОГО, ХОРОШО ИЛИ ДУРНО ЖИВЁТСЯ НАСЕЛЕНИЮ ПРУССИИ? ВОТ ЕСЛИ БЫ
КВОТА ЖАЛОВАНЬЯ БЮРОКРАТОВ КОЛЕБАЛАСЬ ВВЕРХ-ВНИЗ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ УРОВНЯ ЖИЗНИ НАРОДА, ТОГДА БЫ
ЭТИ ДУРАКИ МЕНЬШЕ ПИСАЛИ ЗАКОНОВ, А БОЛЬШЕ БЫ ДУМАЛИ. ОТТО ФОН БИСМАРК

10 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

Ñèðàâàí ÑÅÂÓÍÈ «В скором времени
произойдет ещё больше
ÑÒÈÕÈ Î ËÞÁÂÈ изменений, от которых уже

*** Новой датой в сердце осень пала. никуда не деться»
Только чувства ей не погасить... Севим Дагделен
Когда на мир ложится ночи тьма, – Ты немолод, – девушка сказала. –
По солнцу я болезненно тоскую, Старику пристойно ль так любить?! После принятия Бундестагом резолю-
Часы в раздумьях провожу без сна Ей ли знать, красивой, милой, вешней, ции о Геноциде армян немецкий депутат
И среди звёзд ищу любовь земную. Как могуч с годами жар в крови, турецкого происхождения Севим Дагде-
Коль не найду в той темноте бездонной, Что сияет негасимо, вечно лен призналась в интервью немецкому
Смогу ль от скорби сердце уберечь? В душах солнце искренней любви?! изданию Spiegel, что для нее этот момент
Она была красавицею скромной, был долгожданным. По ее словам, она
Но всё ж смогла в душе костёр разжечь. *** очень рада, что этот вопрос наконец об-
Надеждой пылкой сердце окрылила. рел другой характер.
И мне с тех пор к покою нет возврата. Только мимолётный луч достался,
Ах, не она ли небо осветила? Чуть коснувшись моего плеча. Спустя два дня после принятия Бундес-
Ах, не она ль зовёт меня куда-то? Путь любви моей в снегах терялся: тагом резолюции относительно Геноцида
Ты с другим нежна и горяча. армян многие немецкие историки и по-
литические деятели турецкого происхож-
Что стану делать?.. Время скучновато Луч угас, и я во тьме остался. дения объявили, что «события 1915 года
Меня, спеша, несёт по жизни долгой Погрустнело небо надо мной: действительно являлись геноцидом».
К причалам тем, где стану я когда-то Лунный диск сиял и улыбался Среди них и депутат парламента Герма-
Седым, вконец измотанным дорогой. Для того, кто рядом был с тобой... нии от Левой партии и член Комиссии по
внешним связям Севим Дагделен, она
Пока же я чего-то в жизни стою, Вновь весна придёт (куда ей деться?!), отметила в своей речи, что принятие
Бушуют страсти и вскипает кровь, Только что ей мой холодный мир?! резолюции о геноциде – это торжество
Искать я буду, не признав покоя, Ты скажи, судьба, где мне для сердца исторической справедливости.
Ту, что ответит на мою любовь. Отыскать волшебный элексир.
«Я рада, что лично принимала участие
ЕСЛИ ТЫ УЙДЁШЬ… ПОКА МОЛОДЫ в голосовании по вопросу Геноцида
армян. Очень важно называть вещи
Если ты уйдёшь, меня покинув, Много лет знакомы мы с тобою, своими именами, ведь это действительно
Опустеет вмиг моя душа: Только ближе душами не стали. был геноцид. Сегодня Турция все ещё
Никогда в садах её долины Жажду встречи! Сжалься надо мною продолжает отрицать свои поступки,
Молодым побегам не шуршать. И не множь сердечные печали!.. происходившие в 1915 году. Но в скором
Коль твоя душа мою забудет, Ты опять в моё ворвёшься лето времени произойдет ещё больше из-
Я усохшим стеблем обернусь, Из степей, где льдом сковало реки, менений, от которых никуда уже не
Дождь и град меня навек погубят, И уедешь, позабыв поэта, деться», – говорит Дагделен.
И тогда тебя я не дождусь. Чьё ты сердце ранила навеки.
Душу ты мою воспламенила, Жизнь уходит. Время быстротечно. Отметим, что помимо Севим Дагделен
Пролила на сердце дивный свет, Наши кудри выбелит за час. в состав немецкого парламента входят
Я - твой пленник, ангел белокрылый! И ничто так жарко и сердечно, около десяти депутатов турецкого проис-
Я - твой пленник до скончанья лет! Так, как юность, не согреет нас. хождения, которые также проголосовали
Я – твой пленник!.. Пусть дорога к сердцу Так давай же ветретимся с тобою, за принятие резолюции. По мнению Се-
Моему тебя скорей ведёт. Чтоб сердца любовью исцелить. вим, этот документ усилит значимость
Дай тому в любви твоей согреться, Пусть душа насытится весною, гражданского общества и откроет путь к
Кто в разлуке горько слёзы льёт. Чтоб в грядущем зимы пережить. примирению двух народов.
Если ты уйдёшь, того не зная,
Что я умер, что лежу во тьме, КОГДА ТЕБЯ НЕТ... «Геноцид армян подтверждают факты
Этот стих, любимая, родная, и исторические сведения не только
Пусть тебе напомнит обо мне. Мне думы тихо шепчут про любовь, западных историков, но и турецких.
Хотя вокруг метёт пески пустыня. Однако в современной Турции на них по-
ВЕЧНАЯ ЛЮБОВЬ Ты, как мираж, явясь, исчезла вновь... прежнему продолжают оказывать силь-
Как без тебя, скажи, мне жить отныне?! ное давление. Мы с коллегами намерены
сделать все возможное, чтобы смыть с
Любовь в моём сердце. Мою любовь дорога увела... себя позор прошлых лет и помочь Турции
Душа вся в огне… Запели грустно птицы надо мной... достигнуть примирения с Арменией», –
Как боль эту сладкую У родников мне душу жажда жгла, резюмирует Дагделен.
Вынести мне? И темень туч плыла над головой.
Пусть в страсти сгорю, Нужно отметить, что Севим Дагделен,
Но за гранью земной В тени дерев затихли ветерки, как и остальные депутаты турецкого
Любовь моя вечно Сдавила сердце тишь со всех сторон... происхождения, продолжают получать
Пребудет со мной! И только сонный говорок реки... угрозы от своих соотечественников, про-
Что для него мои печаль и стон?! живающих в Германии.
ОСЕНЬ
Как дальше жить? Зачем уходишь ты?
Осень разгулялась: укрывает Надежду дай, что всё ещё вернётся!
Травы пожелтевшими листками. Иль ты была творением мечты,
Ветви обнажённые рыдают, И лишь мечтой мне жить
Как слезами, моются дождями.
свой век придётся?

Перевёл с армянского Анатолий ТИХОНЕНКО,
кубанский писатель, поэт, прозаик, философ.

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 11

Âñå íà çàùèòó èñòîðè÷åñêîé ïàìÿòè

î íåìåðêíóùåì ïîäâèãå íàøèõ ïðåäêîâ!

С каждым годом всё больше и больше совет американских армян» в США, «На- своё пребывание на Земле подвигами и
времени отделяет нас от великих событий, циональный фронт армян» во Франции, самоотверженным служением Отечест-
спасших мир от злой участи быть сожжен- «Армянский национальный совет Сирии и ву. Сегодня мир диктует нам очень
ным в печах фашистских концлагерей. И Ливана», «Союз друзей СССР в Ираке», жесткие правила жизни. Сохранив свою
мировое сообщество под воздействием «Союз друзей армянской культуры в историческую память и передав ее гря-
лживой пропаганды Запада, которому Египте», «Армянский фронт в Румынии», дущим поколениям, мы выживем как
выгоден пересмотр результатов Второй «Культурный союз аргентинских армян», народ. Отказавшись от собственного исто-
мировой войны, стало забывать ту цену, «Союз помощи Армении», действующий рического наследия, мы станем на путь
которую пришлось заплатить советскому во многих странах Латинской Америки, ряд угасания национального самосознания и
народу за то, чтобы планета и народы, ее прогрессивных организаций на Кипре, в погрузимся в пучину хаоса и деградации
населяющие, могли жить и развиваться. Иордании и других странах. по печальному примеру украинского наро-
да, драма которого разыгрывается у нас
27 миллионов советских граждан погибли Советским руководством во главе с на глазах. Какая же главная патриотичес-
в пожаре этой войны, почти вся европейская И.В. Сталиным была дана высочайшая кая цель стоит сегодня перед нами как
часть Советского Союза была превраще-на оценка вкладу Армении в общее дело. В наследниками Великой Победы? Сегодня
врагом в руины. Не осталась в стороне от обращении правительства СССР к советс- наша главная цель – это не только пас-
этой великой борьбы советского народа кому народу по случаю Победы в Великой сивная память о нашей героической
и Армения. Более 300 тысяч лучших сы- Отечественной войне гордо звучало: «В истории, но и её активная защита от наг-
нов и дочерей Армении не вернулись годы Отечественной войны армянский на- лых и лживых нападок реакционного
тогда домой с полей сражений, то есть род с честью выполнил свой долг перед западного сообщества, стремящегося при-
каждый четвёртый житель республики! Родиной. Армяне-воины вместе с сыно- низить историческую роль Советского и
Десятки тысяч армян участвовали в вьями других народов Советского Союза современного Российского государства в
Сталинградской битве и в сражении на самоотверженно защищали свободу и мировой истории человечества.
Курской дуге, в битве за Днепр и операции независимость нашей Родины. Рабочие,
«Багратион», в ходе которой была осво- колхозники, интеллигенция Армении не- На пути реализации этой цели нам необ-
бождена Белоруссия, а также в боях за устанно работали во имя достижения побе- ходимо объединиться с нашими друзьями
освобождение Польши, Чехословакии, Ру- ды над врагом». и сородичами из других стран и донести до
мынии, Болгарии, Венгрии, Югославии и населения всех государств историческую
Австрии. В штурме Берлина участвовала А маршал Советского Союза Г. К. Жуков правду, потому что лишь общими усилия-
прославленная армянская 89-я Таманская в своих мемуарах написал: «В победе над ми со всеми прогрессивными силами
дивизия, прошедшая со своим командиром фашизмом армяне, начиная с рядового планеты мы сможем защитить свою госу-
Нвером Сафаряном от Кавказа до столицы и кончая маршалом, обессмертили свои дарственность и историческое наследие от
Третьего рейха более 7500 км боевого пути. имена нетускнеющей славой мужествен- агрессивных происков мирового империа-
ных воинов». лизма.
Но помимо воинской доблести и боевой
славы армянские граждане добровольно Мы, как непокоренный народ с великим В годы войны народы страны Советов
принесли на алтарь Великой Победы наследием прошлого, должны об этом пом- жили согласно лозунгу: «Все на защиту
все свои сбережения, что составило нить и знать, не забывать и вспоминать, социалистического Отечества!», сегодня
на те деньги более 216 млн рублей. На чтобы не лишиться своей национальной жизнь вынуждает нас трансформировать
эти средства для фронта были созданы идентичности и свободы. Но сегодня этого этот лозунг в новый: «Все на защиту исто-
эскадрильи «Советская Армения» и уже недостаточно. Историческая память рической памяти о немеркнущем подвиге
«Армянский физкультурник», танковые ко- народа – сегодня уже не цель. Целью явля- наших предков!».
лонны «Армянский колхозник» и «Комсо- ется его священная обязанность перед ге-
молец Армении», на передовую были на- роическими предками, ознаменовавшими Арсен МЕЛИК-МИРЗАБЕКЯН.
правлены 206 тысяч посылок-подарков и
45 вагонов продовольствия. А колхозники OSTKRAFT: Ñòàëà èçâåñòíà ôàìèëèÿ
древнего Арташата собрали деньги на по-
стройку бронепоезда «Советская Арме- áóäóùåãî ïðåìüåð-ìèíèñòðà Ðîññèè
ния». За годы войны в Армении было
создано более 30 новых предприятий, В апреле бывший министр финансов России 4) назначением Кудрина созданы все
110 цехов и мастерских. И все эти новые Алексей Кудрин, возглавлявший это ведомство, предпосылки для появления в России пос-
предприятия, как и построенные в ходе ин- что немаловажно, почти 11 лет – с 18 мая 2000 ле выборов в Госдуму нового премьер-
дустриализации до войны, производили года по 26 сентября 2011 года, начал возвращение министра. А правительство, даже с Медве-
необходимую фронту продукцию: каучук, во власть. девым-Дворковичем во главе, станет
медь, карбид, а также военное снаряжение, исключительно инструментом проведения
боеприпасы, взрывчатые вещества и сред- Аналитический центр OSTKRAFT сообщает, что экономической политики Кудрина.
ства связи. Поскольку почти все мужчины назначение А. Кудрина заместителем председателя
ушли на фронт, у станков стояли их родите- Экономического совета при президенте России REGNUM.
ли, жёны и дети – «Всё для фронта, всё означает как минимум несколько важных событий
для Победы!». вокруг этого нового «теневого правительства» РФ:

Внесли свой вклад в дело Победы и 1) Алексей Кудрин после долгого периода за-
верующие многочисленной армянской тишья практически вернул себе все свое бывшее
диаспоры во главе с Католикосом Геворгом влияние, а также аппаратные возможности. Те-
IV Чорекчяном. На собранные ими пожерт- перь Кудрин наберет полностью свою команду
вования были построены и переданы Крас- профессионалов, которые в течение максимум
ной Армии танковые колонны «Давид Са- полугода смогут составить конкуренцию команде
сунский» и «Ованес Баграмян». Медведева по всем стратегическим направлениям.

Помогали Советскому Союзу в его 2) Кудрин становится «смотрящим» по всей эко-
борьбе с фашизмом и организации номической политике страны от президента, или
армянской диаспоры: «Национальный «теневым» премьер-министром.

3) выдвижение Кудрина, как ни покажется кому-то
это парадоксальным, становится еще одним свиде-
тельством того, что Владимир Путин не собирается
на следующий избирательный цикл опираться на
старую команду кадров.

12 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

Êáñ»Ý ¶²êä²ðÚ²Ü

²ÚêäÆêÆÜ îºê² Üð²Ü

ՏԻԵԶԵՐՔԻ ճոճքում պառկած ﬕտք է անում սիրտս լուռ, անբռնազբոս խաղով, աֆորիստիկ մտածողությամբ (վկան՝
Թե զվարթուն ինչեր տեսավ, ի՜նչ մորմոքներ ու մրմուռ... խորախորհուրդ իր քառյակները նաև) ու ներհունությամբ, ազ-
Ո՞րն էր ավել, ո՞րն էր պակաս՝ լոկ Անհայտը կիմանա, գայինի և համաշխարհայինի զարմանահրաշ սինթեզով, մտքի
Սակայն սրտիս հենց կենտրոնում լու՜ռ քնած է հիմա նա: և հույզի ներդաշնակ համաձուլվածքով: Խոսքի վարպետ՝ իր
ուրույն լեզվաոճով, ժողովրդական բառ ու բանի հրաշալի իմա-
Ðð²âÚ² ê²ðàôÊ²Ü ցությամբ ու նույնքան հրաշալի կիրառումով: Բառաստեղծ՝ նո-
րաբանությունների հմուտ արարող: Վերջապես՝ անզուգական
թարգմանիչ:

... Մարդ, որ օժտված էր համաշխարհային գրականության ու ար-
վեստի խոր իմացությամբ, գեղագետի հղկված ճաշակով, սեփական
ստեղծագործության հանդեպ ահավոր պահանջկոտությամբ և
բծախնդրությամբ՝ իր գրած աﬔն ﬕ բառ ու տողի նկատմամբ: Իր
վարքը՝ արբեմոլի բոհեﬕկ, անկանոն կենցաղից ﬕնչև ասկետի
սակավապետ, ժուժկալ հաﬔստություն ու ներամփոփ կենսակերպ,
և նախանձելի մաքրություն ու կարգուկանոն՝ հատկապես իր աշ-
խատասենյակում:

Այսպիսին տեսա ՀՐԱՉՅԱ ՍԱՐՈՒԽԱՆ ֆենոﬔնը, ՀՐԱՉՅԱ
ՍԱՐՈՒԽԱՆ բանաստեղծին ու մարդուն, ﬔր ՀՐԱՉԻՆ՝ ﬔր անցած
հրաշք օրերին:

... Եվ ցաﬖ այսօր է խեղդում, և կարոտն է խեղդելու վաղը...
Հրաչյա Սարուխանը գնաց դեպի Անհունը...

... Գնաց դեպի Անհունը՝ ﬔր սրտում թողնելով մորմոք ու մրմուռ, Եվ թաց երգերս փակ վերքերիս ﬔջ
աշխարհին թողնելով Պոեզիա ... Սատանայաբար փորձել են թաղել,
Որպեսզի դառնամ թափառող ծրար՝
... Բանաստեղծ, ում պոեզիան սնվում էր ազգային ու համաշ- Չունենամ նույնիսկ հետադարձ հասցե,
խարհային մշակույթի ակունքներից, ով անդադար ինքնաորոնման Բայց ﬔնք վերստին փարվել ենք իրար
ﬔջ էր, կեցության և մարդու առեղծվածի փնտրտուքում, աշխարհն Ու հուսաբանել՝ Տեր ﬕ՛ արասցե…
իր հոգուց և իրեն աշխարհից չբաժանող փնտրտուք, քանզի Դու իմ հետադարձ հասցեն ես ﬕակ,
ﬕաձույլ էին ու փոխներթափանցող իր անձի և աշխարհի սահ- Իմ անկրկնելի ճակատագիրը,
մանները: Բանաստեղծ, որ, բոդլերյան բնորոշմամբ, անհայտի Իմ բաց երգերը, իմ վերքերը փակ,
խորքը սուզվելով՝ որոնում էր նորը, ում խոսքն օժտված էր Իմ հիշատակաց ﬕակ Երկիրը:
պատկերային հարուստ և ճկուն համակարգով, բանատողերի փո-
խաբերականությամբ, մակդիրի դիպուկությամբ ու գյուտարարի вܶðì²ÜÆ Î²Úø
ինքնատիպությամբ, ալիտերացիաների ու ասոնանսների
Իրիկուն էր: Մուժ էր մաղում:
Ðð²âÚ² ê²ðàôÊ²Ü Ինքնամոռաց հուշ էի ես:
Համաշխարհի մթնշաղում
вڲêî²Ü Շրջում էի ուրուի պես:
Ու տեղ հասա: Ձայնն անծանոթ
Դու իմ հետադարձ հասցեն ես ﬕակ Արձագանքն էր համաշխարհի.
Եվ իմ եզակի ճակատագիրը, – Քո փոխարեն, ա՛յր հանցանող,
Իմ բաց երգերը, իմ վերքերը փակ, Թող մորմոքդ ապաշխարի...
Իմ հիշատակաց ﬕակ Երկիրը… Գիշերն, ասես, դեմք էր ﬕ նեռ՝
Անկրկնակոշիկ Համապատմության Աչքը հառած իմ մորմոքին...
Սայթաքուﬓերը ﬔզ աղավաղել – Ա՜խ, մարﬕնն էլ անﬔռ լիներ,
Մեն-ﬕայնակ ﬔղք է հոգին, –

13

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 13

12 Այն աﬔնը, ինչ որ չէի տեսել.
Դափնիներից խորշող անփառունակ ﬕ մահ
Զի որքան էլ բառեր ընտրում, Եվ մահազարդ կյանքի ﬕ հին տեսիլ:
Չի՜ ամոքվում նա բառերով, – Եվ տեսիլն այդ, գգված անփառունակ մահին,
Հանգրվանի կայք է փնտրում՝ Ինձ քաշում է դեպի անշարժություն,
Դեգերաﬕտ թափառելով: Որ խոնջանամ գոնե քեզ նայելուս պահին...
– Օ՜ ջանքերի հեգնանք իմ շաշություն:
ê²ö βðàî Մնջախաղի տեսքով անցյալիդ իմ պատկե՛ր,
Ոտնագնաց քոնն եմ, ինչպես կայի...
Չէ ՛, անհարմար չէ հարմար ապրելը. ԵՐԿՆՔԻՆ ու ԵՐԿՐԻՆ՝ հազա՜ր ու ﬕ պարտքեր, –
Կյանքից եմ ﬕայն փոքր-ինչ ամաչում: Այս կարճատև կյանքում ինչպե՞ս տայի:
Հոգիս կարկատող ասեղն ու թելը
Բացարձակապես ինձ չեն ճանաչում: زÐì²Ü îºêÆÈ
Գնում ենք, թողած իրերն անձնական,
Որ ﬕ օր պիտի գանգատվեն բախտից… Հոգեվարքի այն պահն է հենց,
Թանգարանային սփոփանքն անգամ Երբ ոլորտից իր հեռաﬔրձ
Չի՜ փրկի նրանց հին կարոտախտից: Հրաժեշտ է հղում Հոգին, –
Բամբասանքների պարսը թունաքիստ Եվ անտարբեր ու անհաղորդ՝
Բզզում է նաև շուրջը դիակի… Ուրուի պես արդեն աղոտ
Վերք ունի նույնիսկ զգեստը հագիս, Սգվորների խուլ մորմոքին,
Եվ փառքի դափնին վերքն այդ չի՜ փակի: Ես՝ մարմրող Մարﬕնն իր այն,
Իմ որբուկ գրի՛չ, անտերունչ իմ թո՛ւղթ, Նրա ձայնն եմ լսում ﬕայն
Ո՞վ է խորթ փոշին ձեզնից վանելու, – Եվ ճախրանք եմ ﬕայն դիտում...
Ա՜խ իմ Ձեռագիր՝ ետմահու պանդուխտ, «Մնաս բարո՛վ, մարﬕն իմ հեգ,
Առանց իմ Աջի ի՞նչ ես անելու… Իմ վրիպյալ ողբերգ ու երգ, –
Կեցցե՜ն կենարար մարսեղ հյութերը: Մինչ անվրեպ ﬕ հանդիպում»:
Կյանքից եմ ﬕայն փոքր-ինչ ամաչում:
Հոգիս կարկատող ասեղն ու թելը àðäºê êðî²´àôÊ Ðð²ÄºÞîÆ ÒÚàôÜ
Բացարձակապես ինձ չեն ճանաչում:

²öêàê²ÜøÆ ºð¶ Չորս չափուﬓերից կուշտ եմ լիաչափ,
Չե՜մ ավաղելու, օրհասը երբ գա,
Հազա՜ր երանի իմ այն օրերին, Զի երկբայել են օրերն իմ հաճախ,
Երբ չգիտեի բառը Տիեզերք, Քան հաճախակի եղել աներկբա, –
Երբ անծանոթ էր ոլորտը վերին, Զի ﬕնչև անգամ կասկածել եմ , Տե՜ր,
Երբ չէի տեսել կորուստներ ու վերք, Թե խաչելության այն ցերեկը նույն
Երբ Ձﬔռ պապի հրաշք մորուքին Արդյո՞ք զոհափառ զավակդ գիտեր՝
Ձյունն էր փայլփլում երազանման, Ով է, որտեղից և ուր է գնում, –
Եվ Ձյունանուշը ձﬔռվա բուքին Զի վարանաﬕտ որքան էլ ջանամ,
Տոնածառի էր ուղեկցում նրան… Ի՞նչ եմ անելու թառաﬔլուց զատ,
Ա՜խ, Ձﬔ՛ռ պապի, չծերացող հո՛ւշ, Հո չե՞ս թողնելու՝ ինձ թշնամանամ –
Դու նույնն ես էլի, ճերմակել եմ ես, – Հարբեմ-շնանամ, դառնամ ելուզակ...
Իմ այս մորուքով, ա՜խ իմ Ձյունանուշ, Հրաշազօծի՛ր՝ մաղվեմ ինքնակամ,
Անհեթեթորեն պապ եմ գալիս քեզ: Որպես սրտաբուխ հրաժեշտի ձյուն,
Ախր էլ ինչպե՞ս, ինչպե՞ս չափսոսամ, Չորս չափուﬓերից
Որ սովորել եմ բառը Տիեզերք… Չորս տախտակ անգամ
Որպես տխրության թեթև ﬕ հոսանք, Հետս չտանեմ հավիտենություն:
Շոյի՜ր տարիքս, ափսոսանքի ե՛րգ:
***
***
Ծաղկաթերթերն արդեն թափվում են ցած.
Անձրևն անցներ, ու մամուռը փայլեր պատին: Ձյան պատրանք է անվերջ՝ ձյուն անձﬔռ...
Մի թռչուն գար ու ժաﬔրով պատին նստեր: Ի՞նչ տեսք ունի, տեսնես, թաքուն կեցած
Ու աչքերում հառներ պատկերն Արարատի... Արտաժամանակյա բուն Անձը ﬔր,
Համբերությո՜ւն տուր թռչունին, Երկնային Տե՜ր: Որ նիրհում է, պոետ, ﬔր մահից էլ անդին,
Ու թռչունն այդ աﬔն գիշեր դուրս կանչեր ինձ Փառքերի ﬔջ հանուր անմահության,
Ու շշնջար հայրենաբաղձ երգի խոսքեր: Հղանալով ընդհուպ իր մշտարթուն անդրին՝
Ու արյունս վե՜րջ ի վերջո ճանաչեր ինձ: Պատրանքների երկրում ծաղկի ու ձյան:
Համբերությո՜ւն տուր արյանս, Երկնային Տե՜ր:
Ու թռչունն այդ երբ հեռանար, չարտասվեի: ܲÊܲβÜàôÂÚàôÜ
Ու թռչունն այդ հեռանալիս լացը զսպեր:
Ու օրերը ﬔկի՜կ-ﬔկիկ ետ դարսվեին... Երբ Միտք էր ﬕտքն իմ,
Համբերությո՜ւն տուր օրերին, Երկնային Տե՜ր: Միտքն իմ երբ ի՛նքն էր,
Ու երևար նախնաշխարհի կենտրոնը վես. Երկինք էր ﬕտքն իմ,
Երկինքը` բառ, ու երկիրը` բառի ստվեր: Ինքն իր երկինքն էր.
Ու լինեինք, չլինեի՜նք թռչունն ու ես... Երկինքն իր Մարﬕն,
Համբերությո՜ւն համբերանքիդ, Երկնային Տե՜ր: Երկինքն իր Հոգի, –
Իր անիրական
вìºî ä²ðî²îàô Երկինքն իրոքի...

Օ՜ անցյալիս պատկեր – ﬓջախաղի տեսքով,
Որպես ﬔնամորմոք հանդիսատես՝
Խանդադիտակով եմ խորքը նայում ես քո,
Չլինի թե անօգ խանդս ատես:
Ապշահարի աչքով նշմարում եմ հիմա

14 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

Èàôê²ìàð вڲêî²Ü

2015 թ. դեկտեմբերի 12-ին, Երևանում զուտ կենսաբանական սերնդափոխություն, անտեսել ՏԻՄ ընտրությունները, որտեղ
տեղի ունեցավ «Լուսավոր Հայաստան» երբ հին սերնդի քաղաքական գործիչներին ﬔծամասամբ հաղթել է իշխանությունը,
կուսակցության հիﬓադիր համագումարը: փոխարինում են նույն արժեքներն ու իսկ հետո՝ իր տեղական ռեսուրսներն
Այս իրադարձությունը առանձնանում սկզբունքները դավանող երիտասարդ կադ- օգտագործել համապետական ընտրություն-
էր նրանով, որ ի տարբերություն հայաս- րեր, այլ՝ քաղաքական որակյալ սերնդա- ների կեղծման համար:
տանյան քաղաքական ուժերի ﬔծ մասի՝ փոխություն, որը քաղաքական դաշտ կբերի
«Լուսավոր Հայաստան»-ը քաղաքականու- արմատապես տարբերվող արժեքային «Լուսավոր Հայաստան»-ը որդեգրել է ֆի-
թյուն է ներկայանում նոր դեմքերով, նոր համակարգ ունեցող գործիչների՝ օժտված նանսավորման թափանցիկ և ժամանա-
գաղափարներով և որակապես նոր լուծում- նոր և մրցունակ գիտելիքներով, որոնք Հա- կակից՝ ժողովրդավարական մոդել: Կուսակ-
ներով: յաստանը կդարձնեն ոչ թե գոյատևող, այլ ցության ֆինանսավորումը կատարվում
զարգացող պետություն: է երկու հիﬓական աղբյուրներից՝ անդա-
Հիﬓադիր համագումարի ընթացքում, կու- մավճարներ և դրամահայթայթման երե-
սակցության խորհրդի նախագահ ընտրվեց Հայաստանում ստեղծվել է համակարգա- կույթներ, որին ներկա են գտնվում կու-
ԱԺ անկախ պատգամավոր՝ ¾¹ÙáÝ Ø²- յին անհավասարությունների դաշտ, որը սակցության համակիրներն ու բոլոր նրանք,
ðàôøÚ²ÜÀ: Կուսակցության խորհրդի կազ- պետությունը կանգնեցրել է սոցիալ-տըն- ովքեր ցանկանում են ներդրում կատարել
մում ընդգրկված են՝ գիտության, ձեռներե- տեսական ճգնաժաﬕ առջև: «Լուսավոր Հա- «Լուսավոր Հայաստան»-ի գործունեության
ցության, քաղաքացիական պայքարի բովով յաստան»-ի գլխավոր նպատակներից ﬔկը՝ ﬔջ: Ներդրուﬓեր կարելի է կատարել նաև
անցած ակտիվ և պայքարող քաղաքացիներ, Հայաստանում հավասար հնարավորու- էլեկտրոնային տարբերակով՝ կուսակցու-
որոնք, իրենց կարճատև հանրային գործու- թյունների ﬕջավայր ստեղծելն է՝ բիզնեսի, թյան ինտերնետային կայքում: Ֆինան-
նեության ընթացքում արդեն հասցրել են գիտության, քաղաքականության և ﬕ շարք սական հոսքերի և ծախսերի ամբողջ գործ-
կուտակել բավական ﬔծ և հաջողված փորձ: այլ բնագավառներում: Այս խնդիրների լուծ- ընթացը թափանցիկ է և ներկայացվում է
ման բանալին քաղաքական համակարգում կուսակցության հրապարակային հաշվե-
Հիﬓադրվելով 2015 թ. դեկտեմբերի 12-ին, է: տվության ﬕջոցով:
«Լուսավոր Հայաստանն» արդեն ակտիվ
գործունեություն է ծավալում Հայաստանի Կուսակցությունը պատրաստվում է «Լուսավոր Հայաստան» կուսակցության
ողջ տարածքում: Այս պահի դրությամբ, ակտիվորեն մասնակցել առաջիկայում նպատակն է Հայաստանը դարձնել 10
կուսակցությունն արդեն հիﬓել է 5 տարած- անցկացվելիք տեղական ինքնակառավար- ﬕլիոն հայերի երկիր, երբ աշխարհի ցան-
քային ստորաբաժանուﬓեր՝ Երևանում ման մարﬕնների ընտրություններին, մաս- կացած ծայրում ապրող յուրաքանչյուր
և մարզերում (Վանաձոր, Նոյեմբերյան, նավորապես՝ Հայաստանի 2-րդ և 3-րդ հայ կցանկանա իրեն նույնականացնել
Սիսիան և Արարատ), իսկ առաջիկայում աﬔնաﬔծ քաղաքներում՝ Գյումրիում և Վա- Հայաստանի Հանրապետության հետ՝ Հա-
կստեղծվեն ևս 3 ստորաբաժանուﬓեր՝ Հա- նաձորում: Սա ևս ﬕ կարևոր հանգամանք է, յաստանը դիտելով իր անփոխարինելի և
յաստանի տարբեր քաղաքներում: որով «Լուսավոր Հայաստան»-ը տարբերվում հզոր երաշխիքն ու թիկունքը՝ համայն աշ-
է մյուս ընդդիմադիր քաղաքական ուժերից, խարհում: Հայաստանը չպետք է լինի բեռ՝
«Լուսավոր Հայաստան»-ը գործելու է քանի որ վերջիններս գլխավորապես սփյուռքի ուսերին, Հայաստանը պետք է լինի
ընդդիմադիր դաշտում: Լինելով կրթված կենտրոնացել են նախագահական և խոր- հնարավորություն՝ սփյուռքի համար: Դրա
մասնագետների առաջադեմ թիմ, կուսակ- հրդարանական ընտրությունների վրա և համար, նախ և առաջ, հարկավոր է կառուցել
ցությունն իր առջև խնդիր է դրել առողջացնել դինաﬕկ զարգացող և ամուր պետություն,
և արդիականացնել Հայաստանի քաղաքա- որը հնարավոր է ﬕայն ժամանակակից և
կան համակարգը՝ ստեղծելով նոր քաղա- մրցունակ գիտելիքներ ունեցող, պարկեշտ
քական մշակույթ և առաջ բերելով կառա- և մաքուր կենսագրությամբ անհատների
վարման արդիական և արդյունավետ ջանքերով, ովքեր հասարակության հետ
տեխնոլոգիաներ: կաշխատեն բաց, թափանցիկ և ազնիվ ճա-
նապարհով:
«Լուսավոր Հայաստան» կուսակցությունը
հանդես է գալիս քաղաքական սերնդա-
փոխության պահանջով: Սակայն ոչ թե

Øàè²òìàÔ ²ðĺøܺð նկատմամբ վերանում էր, հարսները տան
բոլոր անկյունները մաքրում էին, էդ օրերին
Ճապոնացիները իրենց ողջ պատմության =øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ëáíáñ³Ï³Ý ³ñ³ñù= երգելու ու պարելու իրավունք ունեին ﬕայն
ընթացքում պահպանել ու սերնդեսերունդ են տղամարդիկ, աղջիկների ու հարսների հա-
փոխանցել այն գեղեցիկ ու հատկանշական «²Ïɳïǽ» մար էդ ﬔղք էր։
արժեքները, որոնք բնութագրական են
իրենց ժողովրդի ու պատմության համար։ Մեծ Պասի առաջին օրվա կարևորագույն =ºÏ»Õ»óÇ ÙïÝ»ÉÇë ÏÝáç ·É˳ßáñ Ïñ»Éáõ ÇÙ³ëïÁ=
Յուրաքանչյուր անգամ անդրադառնալով գործը Պասը խորհրդանշող «Ակլատիզ» կա-
ճապոնական մշակույթին, այս կամ այն խելն է։ Համաձայն Սուրբ Գրքի՝ տղամարդը
ոլորտին՝ համոզվում ենք, որ գեղեցիկի ստեղծված է Աստծո պատկերով և կերպա-
ճշմարիտ պահպանումը կախված է ժո- Պասից յոթ շաբաթ առաջ պապի տեսքով րանքով։ Նրա գլուխը Քրիստոսն է, ուստի
ղովրդից։ տիկնիկ է կարվում և դրվում սոխի վրա։ նրա կյանքում անդրադարձնում է Աստծո
Սոխի վրա յոթ փետուր է խրվում և կախվում փառքը, ուրվագծում է Քրիստոսին։
=´³ñÇ ëáíáñáõÃÛáõÝ= է պատից։
Կնոջ գլուխը տղամարդն է՝ ամուսինը,
Արցախյան գյուղերից ﬔկում ﬕ շատ բա- Փետուրները Պասի յոթ շաբաթներն են։ ուստի նա էլ իր կյանքում պետք է անդրա-
րի սովորություն է պահպանվել։ Երբ ﬔկի Աﬔն շաբաթվա վերջում հանվում է փե- դարձնի իր ամուսնուն՝ ուրվագծելով նրան։
տանը ﬕ որևէ առիթով սեղան է բացվում, տուրներից ﬔկը։ Տղամարդը եկեղեցում պետք է իր գլուխը
չեն մոռանում աղքատներին, հրավիրում են բաց պահի, քանի որ աղոթքի պահին, պա-
գյուղի աﬔնաչքավոր մարդկանց ու տան «Ակլատիզ»-ը կախելիս ասվում էր. «... տարագի պահին իր մտքերն ու խոհերը
անդաﬕ պես պատվավոր տեղում նստեց- շնորհավոր Մեծն Պաս, բարով հասանք պետք է բաց լինեն Աստծո առաջ, և ոչինչ
նում, որ մարդն իրեն ընդունված, սիրված ու Զատիկը՝ ուրախ սրտով, ցամաք աչքերով, չթաքցնի, այլ մաքուր սրտով կանգնի Աստծո
հարգված զգա։ պապին շնորհավորենք, տեսեք՝ թևավորված առաջ։ Կինը, ծածկելով գլուխը, ազատորեն
ոտները կախ արեց ﬔր երդիկովը», ծանր- կանգնում է Աստծո առաջ, խոնարհությամբ՝
Սրա գաղափարը պիտի համարենք. ծանր նստեց, բարով պապի բմբուլները որպես ﬕայն Աստծուն նվիրված։ Երբ կի-
– Եթե չգիտես ինչպես վարվել, վարվիր պոկելով՝ տկլորացնենք, ումբրը լորի պոչ նը բաց գլխով է կանգնում Աստծո առաջ,
մարդկայնորեն։ Փող հնչեցնելու, «փայ գցե- շինենք (այսինքն՝ կյանքը լորի պոչի նման նշանակում է՝ նա չէ, այլ իր ամուսինն է
լու» փոխարեն բարձրացնենք ու սիրենք կարճացնենք), հետ ածենք, «գնա, քարափ- կանգնած։
մարդկանց, գուրգուրենք ու պատիվ տանք ների տակին տապ տա»։
զրկվածին։ Չէ որ նրանք էլ ﬔր Հոր զա- Ուստի գլխաշորը անհատականացնում է
վակներն են, ﬔր եղբայրները, ﬔր քույրերը։ Հիշելով մանկության օրերը՝ Սոսե տատը կնոջը Աստծո առաջ, այլ ոչ թե նսեմացնում։
պատմում է.
È¢áÝ Ê²â²îðÚ²Ü
– Մեր ժամանակ Պասի օրերին կռվածները
պիտի բարիշեին, թշնամությունը ﬔկ ﬔկի

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 15

«Ð³Û ½ÇÝíáñÇÝ ³ñÇáõÃÛáõÝ »õ ù³çáõÃÛáõÝ ã»Ù áõ½áõÙ

Ù³ÕûÉ, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³Ýó ϳñÇùÁ »õ å³Ï³ëÁ ãϳ»

гñó³½ñáõÛó سÛñ ³ÃáéÇ Ðá·»õáñ-ÏñÃ³Ï³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³ï»ëáõã
·»ñ³ßÝáñÑ ï»ñ ¶»õáñ· »åÇëÏáåáë ê³ñáÛ³ÝÇ Ñ»ï:

– êñµ³½³Ý, ѳÛ-³¹ñµ»ç³Ý³Ï³Ý ãѳÛï³- է, ավելին՝ նրան քաջալերում եւ հուսադրում է է լինել իր ժողովրդի հետ, աﬔնադժվար
ñ³ñí³Í å³ï»ñ³½ÙÇ ³Ûë ÁÝóóùáõÙ Ù»ñ Ñá- երբեւէ տեղի չտալ թշնամու սադրանքներին, պայմաններում: Այս առիթով ուզում եմ
·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ß÷Ù³Ý ·áïáõÙ Ñ³Û ½ÇÝíáñÇ սա այսպես է եղել հարյուրամյակներ հիշել Սեւանի Վազգէնեան հոգեւոր դպրա-
ÏáÕùÇÝ »Ý, á·»õáñáõÙ »Ý, ³ÕáÃáõÙ Ýñ³Ýó շարունակ: Էջﬕածինն աﬔն վայրկյան նոցի պատմությունից ﬕ հիշարժան դրվագ:
ѳٳñª ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ó»éùáõÙ ³Ùáõñ հետեւում է սահմանում տեղի ունեցող Դպրանոցը հիﬓադրվել է ներկայիս Հայ-
å³Ñ»Éáí ½»ÝùÁ... զարգացուﬓերին: Միաբաններից արդեն րապետի կողﬕց, ինքն էլ հանդիսանում էր
ցանկություն հայտնողներ են եղել մարտա- վերատեսուչը: 1992-1993 թվականներն էր,
– Հայ զինվորի կողքին կանգնելու ավան- դաշտ ﬔկնելու, վստահ եմ, երբ պահը հա- երբ դաժան մարտեր էին ընթանում Արցախն
դույթը խորը պատմական արմատներ սունանա, Հայոց եկեղեցու ողջ հոգեւոր ազատագրելու համար՝ Դպրանոցի սանե-
ունի, այն հասնում է ﬕնչեւ Դ դար: Սակայն դասը զենքը ձեռքին կպաշտպանի ﬔր հայ- րից ﬕ խումբ մոտենում է Գարեգին
ﬕնչեւ այս ավանդույթի մասին խոսելը րենիքը, ﬕնչեւ վերջին շունչը կմարտնչի Սրբազանին, թույլտվություն խնդրում,
պետք է նկատել, որ ﬔր քրիստոնեական թշնամու դեմ: որպեսզի գնան Ղարաբաղ՝ մասնակցելու
գիտակցության ﬔջ հավատքն ու հայրենիքը կռվին: Վեհափառ Հայրապետը տարիներ
ﬕեւնույն հարթության վրա են գտնվում, – Ðá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÝ ÇÝùݳϳ±Ù »Ý ·ÝáõÙ հետո ﬕշտ հպարտությամբ է հիշում այս
պատահական չէ, որ Դ դարի կաթողիկոս µ³Ý³Ï: դրվագը, նշելով, որ իր համար սկզբնապես
Ս. Վրթանեսը սրբացրեց հայրենիքի համար լուրջ մտորուﬓերի տեղիք է տվել սաների
ընկածներին: Իսկ Վարդանանց պատե- – Հոգեւորականները նշանակվում են Հայոց խնդրանքը, երկար մտածելուց հետո որոշել
րազﬓ արդեն ձեւավորեց ﬕ ավանդույթ, որը բանակում, որպես հոգեւոր սպասավորներ, է սաներին հորդորել առայժմ ձեռնպահ
ուղենշային դերակատարություն ունեցավ քարոզիչներ, ովքեր ապրում եւ կիսում ﬓալ, իրենց հայրենասիրությունն ուսման
հայ ժողովրդի պատմության ընթացքում, են նույն զինվորի կյանքը: Հակառակ այն ﬕջոցով արտահայտել, երբ պահը հա-
այն այսօր էլ առաջնորդում է հայ զինվորին բանի, որ նրանք որպես հոգեւորականներ սունանա, ապա անպայման իրենք էլ մաս-
մարտի դաշտում: են ծառայում բանակում՝ բազﬕցս լսում նակից կլինեն ﬔր ժողովրդի պայքարի
ենք, որ հաճախ զինվորի հետ զենքը ձեռքին սրբազան գործին: Ես վստահ եմ, որ այս
– ö³ëïáñ»Ý, Ù»ñ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ»ï »Ýù հսկում են հենակետերը: Իհարկե, այս ոգին այսօր էլ ﬔր հոգեւոր կրթական
ųé³Ý·»É: ÆëÏ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ï³ñ·»ñDZ ų- պահին մարտի դաշտում նույնպես կան բարձրագույն հաստատությունների սա-
ٳݳÏ... հոգեւորականներ, վստահ եմ՝ Արցախի ների ﬔջ գործուն է: Ի դեպ, քիչ առաջ
թեﬕ հոգեւոր դասից նույնպես կլինեն զանգահարեց Գեւորգյան ճեմարանի տե-
– Խորհրդային կարգերի ժամանակ մասնակիցներ, ինչպես որ ժամանակին է սուչը եւ ասաց, որ սաները ոտքի են ելել
եկեղեցին այդքան հզոր չէր: Եկեղեցին եղել: Համացանցում, ի դեպ, հրապարակվել ռազմաճակատ ﬔկնելու վճռականությամբ,
շատ հոգեւորականներ չուներ, սակայն էր երկու հոգեւորականի նկար՝ զենքերը այս պահին հանդարտեցրել ենք նրանց,
անկախության վերականգնուﬕց հետո ձեռքներին, ﬔկնաբանության ﬔջ ասվում խոստանալով, որ իրենց ցանկությունն ու
հիﬓվեց բանակի հոգեւոր հովվությունը: էր, որ չկա ավելի հուզիչ բան, քան երբ հայ պատրաստակամությունը չի անտեսվի, եթե
Մասնավորապես՝ Գարեգին Բ Վեհափառ հոգեւորականն իր զինվորի կողքին է: Նշեմ առիթ ներկայանա: Ես հավատում եմ, որ
Հայրապետի շրջանում բանակի հոգեւոր նաեւ, որ վերջին շրջանում Արցախում ﬔր բանակը հաղթանակով է դուրս գալու
առաջնորդությունն ավելի ամրապնդվեց, ծառայող երիտասարդ սարկավագներից նաեւ այս վիճակից: Տեսնում եմ, որ ﬔր
կնքվեցին պայմանագրեր պաշտպանության Հովհաննես Գալստյանը, որ նախանցած ժողովուրդը նույնպես շատ կազմակերպված
նախարարության հետ, որն այսօր դարձել է տարի էր ավարտել ճեմարանը, գլխի հատ- է, հակառակ ﬔր նահատակների, ﬔնք
ﬔր եկեղեցու առաքելության անբաժանելի վածում վիրավորվեց թշնամու գնդակից: բարձր գիտակցություն ունենք, եւ այդ գի-
ﬕ մասը՝ լինել հայ զինվորի կողքին: Այսօր նա հպարտորեն շարունակում է տակցության շնորհիվ հաղթանակելու
իր սպասավորությունն այն վեհ գիտակ- ենք: Մենք հաղթելու ենք անկախ այն բա-
– ²Ý¹ñ³¹³éݳÉáí ³Ûëûñí³ ãѳÛï³ñ³ñ³Í ցությամբ, որ հոգեւորականի պարտքն նից, թե թշնաﬕն ինչ հզոր զենքեր ունի
å³ï»ñ³½ÙÇݪ ¹áõù ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»±ù, û այսօր, վստահ եղեք, որ պարտություն
ù³ÝÇ Ñá·»õáñ³Ï³Ý ¿ ͳé³ÛáõÙ µ³Ý³ÏáõÙ »õ է կրելու, որովհետեւ ոգի չունի, իսկ ﬔր
Ù»Ïݳµ³Ý»ù, Ëݹñ»Ù, سÛñ ³ÃáéÇ ¹»ñÝ ³Ûë ժողովուրդը ունի անկոտրում ոգի եւ պայ-
ûñ»ñÇÝ: քարելու կամք: Մեկ անգամ եւս առիթն
օգտագործելով՝ ուզում եմ շեշտել, որ
– Նախ նշեմ, որ Հայոց բանակում վաթսու- այն մարդիկ, որոնք ասում են, թե հայ ժո-
նից ավելի հոգեւորականներ են ծառայում ղովուրդը չի կարողանում համախմբվել,
իբրեւսպասավորներ,որոնցառաքելությունն ուղղակի փորձում են պառակտել ﬔր ազգը:
է ամուր պահելու հայ զինվորի մարտական Պատմությունը փաստում է, որ ցանկացած
ոգին, նպաստելու նրա քրիստոնեական վտանգի դեպքում հայը կարողացել է հա-
գիտակցության պահպանմանը հատկապես մախմբվել եւ ﬕ կողմ դնել այլ հարցերի
պատերազմականիրավիճակում:Վստահա- շուրջ եղած տարաձայնությունները: Սա
բար այս գործոնին պետք է վերագրել այն շատ դրական երեւույթ է եւ արժանի է բարձր
իրողությունը, որ հայ զինվորները մարտի գնահատականի, մանավանդ՝ այսօր:
դաշտում ﬕշտ պահպանել են պատերազﬕ
էթիկան՝ ի տարբերություն ազերի ահաբե- – Ò»ñ Ù³ÕóÝùÁ:
կիչների, որոնք վերջին դեպքերին վերստին
իրենց դրսեւորեցին իբրեւ վայրագ եւ – Հայ զինվորին արիություն եւ քաջություն
բարբարոս՝ կտտանքների ենթարկելով չեմ ուզում մաղթել, քանի որ դրանց կարիքը
երկու ծեր ամուսինների, որոնց նկարներն եւ պակասը չկա, այլ ﬕայն հաղթանակ
արդեն արտասահմանյան մամուլում են եմ մաղթում: Աղոթում եւ խնդրում եմ
հայտնվել: Ինչ վերաբերում է Մայր աթոռի Բարձրեալ Աստծուն, որ պատերազմը շու-
դերակատարությանը, ապա վստահ եմ, տով ավարտվի, յուրաքանչյուր հայ զինվորի
որ կարիք չկա ավելորդ անգամ կրկնելու, կյանքը ﬔզ համար թանկ է:
որ Հայոց եկեղեցին իր հովվապետի առաջ-
նորդությամբ ﬕնչեւ վերջ ժողովրդի կողքին ¼ñáõó»ó ê³Ùí»É ¸²ÜƺÈÚ²ÜÀ

16 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

гñÛáõñ ¢ Ù»Ï ³åñÇÉ

24 ապրիլի, 2016 թիվ, քաղաք Կրասնոդար, Սուրբ Սահակ և Զարթնել է լաոն. Հայորդիները տեղյակ են արդեն, որ ﬕ ժա-
Սուրբ Մեսրոպ հայ առաքելական եկեղեցի, օջախը հայի հույսի, մանակ ﬔր պատմությունը խլեցին ﬔզնից, ու ինչ-որ ﬔկը ﬔզ
հավատի ու սիրո... Այստեղ աﬔնուր անմոռուկ է ու ﬔխակ, և հա- նվիրեց սրան-նրան: Վերջիններս գողացան ﬔր պապերի գե-
յոց եռագույնն է հովանին խաչքարերի, թխահեր պատանիների րեզմաններն անգամ, քանի որ իրենք նախնիներ չունեն, ոչ էլ
ու դեռատի հայուհիների, որ դիմավորում են հայերին: Եվ հայերը պատմություն:
գալիս են ու գալիս՝ կրծքներին անմոռուկ ու եռագույն, աչքներին Հարյուր հատ մահվան ապրիլ ապրեցինք:
քարացած արցունք՝ այն գողտրիկ մանուկների համար, որ
հանգան մոր ցամաքած կրծքին, այն պատանիների համար, որ Առաջին ապրիլ՝ հարյուրից հետո... Դու էլ բերեցիր կրակոց ու
չապրեցին երանություն սիրո և խոնարհ հայուհիների, որ չմայ- զոհ: Մենք կռվի ելանք ﬔր Դավթի նման, ելանք ազգովի, թե ծեր,
րացան... թե մանուկ, ու ﬔր չորս օրից աշխարհ զարմացավ:
Հայակերն առավել անողորմ էր, քան մահն ինքը: Ոմանք խաչ- Դիմացիր, Արցախ, դու կոչում ունես, առաքելություն. շնչառու-
վեցին ու ﬓացին անխաչ, ոմանք փրկվեցին՝ ﬓալով մոլոր, ան- թյունն ես հայոց հարության: Դեռ կապաքինվի ﬔր Հայրենիքը՝
հայրենիք, երբ որ Հայրենիք ունեին, ու անհող, երբ որ ունեին հող: խեղանդամ, կռնատ: Նրանք սարսափում են ﬔր ապրիլից, ﬔր
Ապա ծնվեց կարոտը, հայի՛ կարոտը, անհագ, անբուժելի: ապրելուց, ﬔր մահից անգամ:

Եվ հարյուր տարի ﬔնք լացեցինք... Այսօր հայ մայրը զինվոր է ծնում, ու ահ չունենք ﬔնք, ﬔզ հա-
Այսօր հայերը եկան՝ ակնածանքով, հազար-հազար, նախապա- մար ﬔռնելն էլ ապրել է: Տխրահռչակներ, ձեռք քաշեք ﬔզնից,
պերի կանչով, 101-ը գրկած, բայց խրոխտ: Զարթոնքի առավոտ ﬔնք արարում ենք, գնացեք դուք ձեր հովվությունն արեք: Գի-
է, բավ է լացել. ﬔնք երգ ենք ու պար, ﬔր ծիրանին դուդուկ է տեք՝ քանի՛ Հայկ ու Տիգրան, Մհեր, Դավիթ, Ավոներ են դիրքեր
դառնում ու ﬔղեդի, ﬔնք քար ենք ու պայքար: Պատմություն պահում...
ունենք և պետություն: Մենք ﬔր սարերից անկոտր լեռնություն ... Դրոշները պարում են: Եկեղեցին ﬗում է: Մանուկները նման
ունենք ու անխախտ հավատ... են անմոռուկների:
Սուրբ պատարագին Ռուսաստանի Հարավային Թեﬕ Առաջ- Նրանք դատապարտում են.
նորդ եպիսկոպոս Մովսես Մովսեսյանի ձայնն արձագանքում էր – Աշխարհ, դու պարտք ես, պարտք ես իմ ազգին:
շուրջ բոլոր, և աﬔն ոք աղոթում էր. Տասներկու հայուհիներ, ինչպես տասներկու սյուն, հիշում են ու
«Տեր, կեցո դու զհայըս...» պահանջում:
Փոքրիկ «Ծիծեռնակաբերդ»-ն արյունվեց ﬔխակների կարﬕ- Հիշենք, որ ապրենք, նրանց արյունն է ﬔր երակներում:
րով, և բեմահարթակ ելավ ﬕ ողջ պատմություն, որ ներկայացրին Եվ դուդուկը թախիծ է բերում, դհոլը՝ հաղթանակի տարափ, ու
Պաշկովկայի հայ մշակույթի կենտրոնի հարյուրից ավելի սաներ: թնդում է պարը: Ասես կայծեր են թռչում «Արին – Բերդ» համույթի
Մի շնչով անցան եղեռն ու զարթոնք, պատերազմ ու հաղթանակ, տղաների ձեռնազարկից, ու համոզվում ես, որ այդ ձեռքերը զենք
Արցախ ու ﬕասնություն՝ ասմունքով, բեմադրություններով, եր- էլ կբռնեն ու նոր հաղթանակ կբերեն ազգին:
գեր ու պարերով, դհոլ - դուդուկով: Խառնվեցին հառաչ ու ժպիտ:
Մեխակները խոնարհվեցին: Մոﬔրը հանգան: 17

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 17

16 և Սուրբ Մեսրոպ եկեղեցին ու Պաշկովկայի հայ մշակույթի
կենտրոնը:
Ավարտը Շառլ Ազնաուրի Հայաստանն էր, որ հպարտության
զգացումով լցրեց հոգիները: Հաղորդավարները հրաժեշտ տվե- Անցավ դարը եղեռնական: Բարև, նոր դար, վերածնության ու
ցին, ու սկսվեց ﬕ նոր հանդես: ﬕասնության, հաղթանակի ու հիշատակի դար, սերմանի՛ր ﬔր
պատմությունը սերունդների ﬔջ, որ հայոց Անմոռուկը չթառաﬕ:
Սթափվեց հայ ոգին: Պատանիները շրջան կազﬔցին և դհո- Թող աﬔն ապրիլ նոր անմոռուկներ բերի՝ կուսական շաղով,
լի նվագակցությամբ պարեցին՝ հնչեցնելով հայ ազգային-ազա- արցունք-առէջով, ծնվեն նոր քաջեր, ու նոր երգեր հնչեն ﬔր
տագրական երգեր, աղջիկներն էլ բոլորվեցին նրանց շուրջն ﬕացյալ ազգի ու հզոր հայրենիքի մասին:
ու «Քոչարի» բռնեցին, թիկունք դարձան: Մարդիկ, որ խմբերով Հայն ունի ապրիլ ու մայի՛ս ունի:
եկան, հեռացան ﬔկ-ﬔկ՝ ափսոսալով. ասես նոր են թողնում Խաղաղություն աﬔնեցուն...
տուն ու հայրենիք: Գնացին, որ գան, երբ մյուս անգամ նրանց
կկանչի մայիսն հաղթական, ու կդիմավորեն Սուրբ Սահակ ¶³ÉÇݳ ê²ð¶êÚ²Ü
Èáõë³ÝϳñÝ»ñÁª ø. ì. ØÊƲðÚ²ÜÆ

¶Ü²Ø ²ð²¶ÆÈ Ð²ÞìºÈàô լսում: Ընդհանրապես քիչ չեն նրանք, ովքեր
ﬕշտ գիտեն, թե երբ ինչ է պետք անել և երբ ինչ
Այս շարադրանքն ինձ արագիլները հուշեցին: պետք չէ անել: Դրանք այն մարդիկ են, ովքեր
առաջնորդվում են ստորադասման հա-
Ուժեղ քաﬕն պոկել, ցած էր բերել արագիլի վերջապես նրանցից առաջինը զգուշավոր տուկ աստիճանակարգով, նրանց համար
բույնը: Մարդիկ տներից դուրս էին թափվել, թևաբախումով նախ՝ պտույտներ տվեց և սկզբունքային կարևորությունունի«հիմա»-ի
նայում էին մոլորված թևավորների զույգին, հետո իջավ նոր բնի ﬔջ, հավաքվածները ու «հետո»-ի հստակ տարանջատման
ուզում էին ինչ-որ բանով օգնել, բայց այդ պա- խորը շունչ քաշեցին, իսկ ﬔկն ամփոփեց պայմանը, իսկ եթե հանդգնել ես խախտել
հին տեղ հասան փրկարարներն ու գործն բոլորի մտածմունքը. «Սրանք էլ են շնչավոր, ժամանակային պայմանականությունները,
իրենց ձեռքը վերցրին: Աստիճանը վերև ապրելու իրավունք ունեն»: եթե դու դեռ այնքան հասուն չես գտնվել
ձգվեց, համազգեստ հագած տղան մագլցեց հասկանալու, որ աﬔն բան իր նախանշված
ﬕնչև սյունի կատարը, իսկ ներքևում սկսեց Օրեր անց մարդաշատ ﬕ վայրում հիշե- ժամանակն ունի, այդ դեպքում դու ոչ ﬕայն
եռուզեռը: Մեկը տնից տախտակներ ու ցի ու պատﬔցի արագիլների դեպքը: սահմանափակ ընկալուﬓեր ունես, այլև քո
մուրճ բերեց, մյուսը վազեց ﬔխերի ետևից, Ներկաներից ﬔկը լսեց ու ասաց. «Բան թեթևաﬕտ էգոիզմով ﬖասում ես հանրային
կանայք հին բարձեր տվեցին, որ ﬕջի փե- եք գտել անելու: Հիմա դրա ժամանա՞կն շահը, որովհետև այդ շահն աﬔն օր, աﬔն
տուրները հանեն, երեխաներն առվի եզրից է»: Մարդը երևի ուզում էր ասել, թե կան վայրկյան ականջներիդ տակ կրկնելու է, թե
ցախ ու շիվ հավաքեցին, ﬕնչև որ բույնը դրանից ավելի կարևոր գործեր, թե ﬕայն ինչն է առաջնայինը և դու ﬕշտ ﬓալու ես
շյուղ առ շյուղ հյուսվեց, տեսքի եկավ ու պարապ մարդիկ իրենց թանկ ժամանակը լուսանցքում, եթե շփոթել ես հիﬓականի ու
դարձավ առաջվանը: կվատնեն թռչնաբույն տեղադրելով և, ընդ- անէականի տեղերը:
հանրապես, այս կյանքում աﬔն ինչ ունի
Հետո ﬕ ամբողջ փողոց իր հոգսն ու ցավը հերթականություն: Սկզբում կարևորներն Կարծում եք՝ սա ընդաﬔնը կամակոր
մոռացած՝հավաքվելէրէլեկտրասյանշուրջն են, հետո գալիս են անկարևորները: վերաբերմու՞նք է, որ կարելի է քամահրել
ու սպասում էր արագիլների գալուն: Երբ
Առաջին դեպքը չէր, որ նման կարծիք էի 22

18 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

1992-ÇÝ Ñ³Û ·ÇïݳϳÝÁ ì³½·»Ý ê³ñ·ëÛ³ÝÇÝ

³é³ç³ñÏ»É ¿ñ Çñ ëï»ÕÍ³Í Ù»Ï ÑñÃÇéáí ѳÕóݳϳÍ

³í³ñï»É Ô³ñ³µ³ÕÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙÁ

²ßáï ²Õ³µ³µÛ³ÝÇ Ù»Í ³ÕÙáõÏ Ñ³Ý³Í – Նախարարն է, Առնո Լվովիչ, երկու ժա- 150 ﬔտր...
áõ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù Ññ³ï³ñ³Ïí³Í «Ø»- ﬕց կլինեմ Ձեզ մոտ` Զիկատարում: Նախարարն, ասես, քնից վեր թռավ ու
ݳÏÁ» ѳÛïÝÇ í»åáõÙ ÙÇ ¹ñí³· ϳ, áñ-
ï»Õ ѳÝñ³Ñ³Ûï ·ÇïݳϳÝÁ 1992 Ã-ÇÝ *** ինքնաբերաբար ասաց` Չի կարող պատա-
ѳݹÇåáõÙ ¿ ì³½·»Ý ê³ñ·ëÛ³ÝÇÝ ¢ հել...
³é³ç³ñÏáõÙ ëï»ÕÍ»É ÙÇ ÑñÃÇé áõ ¹ñ³Ýáí Ջերմ ողջագուրվեցին: Նախարարն անձ-
³í³ñï»É å³ï»ñ³½ÙÁ: лÕÇݳÏÁ ų- նապես վաղուց էր ճանաչում Սարոյանին: – Լսիր, երիտասարդ, դուք` զինվորական-
ٳݳÏÇÝ Ñ³Ý¹Çå»É ¢ ³Ûë ûٳÛáí Երբ Ստեփանակերտից ուղղաթիռով իջել ներդ, ﬕայն կրակել գիտեք, երբեﬓ նաև լսեք
½ñáõó»É ¿ ¢´ êå³ñ³å»ïÇ, ¢´ ٻͳÝáõÝ էր Երևանի օդանավակայանում, նրան և հավատացեք ծեր գայլիս, – վրդովվեց Սա-
·ÇïݳϳÝÇ Ñ»ï: ºñÏáõëÝ ¿É ѳëï³ï»É անﬕջապես զեկուցել էին Սարոյանի հե- րոյանը:
»Ý ³Û¹ å³ïÙáõÃÛ³Ý ÇëÏáõÃÛáõÝÁ, ë³- ռախոսազանգի մասին: Սարոյանը հենց
ϳÛÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï այնպես չէր զանգի, նա ﬔզանից լուրջ մարդ Նախարարը ﬔղավորի պես ձեռքերը վեր
ÙÇçáóÝ»ñ ãÇ ïñ³Ù³¹ñ»É (ϳ٠ãÇ áõÝ»ó»É) է, անﬕջապես ինձ կապեք նրա հետ, ասել բարձրացրեց` լսում եմ:
ÑñÃÇéÇ Ñ³Ù³ñ: էր նախարարը:
– Հիմա ավելի կոնկրետ կխոսեմ: Այս-
ÖÇßï ¿, ·ÇñùÁ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ¿, ë³- Սարոյանն ուշադիր նայեց նախարարին, տեղից` Զիկատարից ﬕնչև թշնամու մայրա-
ϳÛÝ ½áõï ÷³ëï»ñÇ íñ³ ¿ ÑÇÙÝí³Í: խիստ հոգնած ու տանջված տեսք ուներ: քաղաք ուղիղ գծով վեց հարյուր կիլոﬔտր է:
Բայց նույն հզոր տեսակն էր` կտրուկ ու Հասկանո՞ւմ ես, ինչ չնչին տարածություն
Ü»ñϳ۳óÝáõÙ »Ýù «Ø»Ý³ÏÁ» ·ñùÇ կրակոտ հայացքով: է ասածս հրթիռների համար: Հիմա լսիր,
«ØdzÛÝ³Ï ·³ÛÉÁ» »Ýóí»ñݳ·ñáí այն ինչ կասեմ, դա այսօր կարող են անել
ѳïí³ÍÁ, áñÁ ËÇëï ÏÑ»ï³ùñùñÇ Ù»ñ Առնոն խնդրեց հակիրճ պատﬔլ, թե ինչ ռուսները և ես, ուրիշ` ոչ ոք:
ÁÝûñóáÕÝ»ñÇÝ: իրավիճակ է ռազմաճակատում: Նախա-
րարը զուսպ ներկայացրեց պատկերը: Իսկ Բայց ես ավելի արագ կարող եմ ստեղծել,
Առնո Սարոյանը աﬕսներով փակվեց պատկերը տխուր էր ու ծանր: ռուսներից արագ: Ես կարող եմ ստեղծել
այդ զենքը և իմ իսկ ստեղծած աստղային
Զիկատարի իր ﬔնաստանում: Գրեթե ոչ – Եկել եմ մահապարտների գունդ տվիչները տեղադրել մարտագլխիկներին:
ստեղծեմ, որպեսզի փրկենք Ղարաբաղը: Վեց հարյուր կիլոﬔտրի վրա շեղումը
ոքի հետ չէր շփվում: Կենտրոնը աշխարհի Վաղը հայտարարություն կանեմ հեռուստա- կկազﬕ 20-25 սանտիﬔտր, – Սարոյանը
ցույցով, – ասաց զորավարը: բռունցքով ուժգին խփեց սեղանին: Սուրճի
տարբեր երկրներից տիեզերական սարքա- բաժակները շրջվեցին: Նախարարը ոտքի
– Մեզ մահապարտներ պետք չեն գա, եթե վրա հիացած նայում էր Սարոյանին:
վորուﬓերի բազմաթիվ պատվերներ ուշադիր լսես ինձ ու հավատաս, – հանկարծ
ձայնի տոնը փոխելով, ասաց Սարոյանը: – Բայց սա ես ուզում եմ ստեղծել, որ պատե-
ունի: Բայց նա գրեթե ոչնչով չէր զբաղ- րազմը դադարի, – շարունակեց Առնոն:
Նախարարը, որ հոգնած փռվել էր բազ-
վում: Կենտրոնի աշխատանքները հանձ- կաթոռին, ﬕանգաﬕց զգաստացավ, նստեց – Ո՞նց թե, – զարմացավ նախարարը, – խա-
և սևեռուն հայացքն ուղղեց Առնոյին: Հաս- ղաղության աղաﬖի՞ է Ձեր հրթիռը:
նարարել էր տեղակալին ու փակվել կացավ, որ խոսակցության թեման ռազմա-
ճակատն է: Առնոն քմծիծաղեց, նախարարի խոսքը
աշխատասենյակում: Մերձմոսկովյան դուրը եկավ:
– Լսիր ուշադիր, ինչ պատմում եմ` հե-
ստորգետնյա գերգաղտնի ռազմակայանից քիաթ չէ, գաղտնիք է, որ այս պատերից – Հիմա կասես, թե ցնդած պրոֆեսոր է, բայց
դուրս չպիտի գա: Աﬕսներ առաջ ռուսներն ուշադիր լսիր: Մենք զենքը պատրաստում
դուրս գալուց հետո գրեթե անճանաչելի ինձ հրավիրեցին Մոսկվա և տարան իրենց ենք: Մեր երկրի ղեկավարը զանգահարում
ստորգետնյա գերգաղտնի հրթիռային ռազ- է հակառակորդ երկրի ղեկավարին և
էր դարձել: Ոչ ոք ու ոչինչ նրան չէր հե- մակայան: Նրանք իմ աշխարհահռչակ ասում` պարոն, հենց հիմա դուրս եկեք Ձեր
հայտնագործությունը վերափոխել էին զեն- նախագահական նստավայրից ու հեռվից
տաքրքրում: Միակ բանը, որով զբաղվում քի... նայեցեք` նախագահական շենքի մուտքի
աջ ծաղկամանի ﬔջտեղում 20 րոպե հետո
էր, Խրոնոսն էր: Մանրակրկիտ, դանդաղ, Նախարարը լարված և ուշադիր լսում էր հրթիռ կպայթի: Հիմա ինձ ասա, այսպիսի
Սարոյանին: Առնոն ﬕ կում վիսկի ըմպեց ու բան տեսնողը, այլևս կպատերազﬕ՞: Հակա-
դետալ առ դետալ ուսուﬓասիրում էր: Ան- ոտքի կանգնելով, շարունակեց խոսքը. ռակորդի այդպիսի ճշգրտության զենքը
տեսնելով կհամարձակվի՞ խաղալ իր երկրի
շտապ, անտրամադիր: – Իմ աստղային տվիչները տեղադրել էին ճակատագրի հետ: Դրանով կկանխվի պա-
բալիստիկ հրթիռների մարտագլխիկներին: տերազմը: Այլևս զոհեր չենք տա: Ինչքա՞ն
Սկսվել էր պատերազմը: Ռազմաճակա- Առանց տվիչների 5000 կիլոﬔտր արձակած երիտասարդներ են զոհվում, – Սարոյանն
հրթիռը 200 կիլոﬔտրի շեղում կարող է ուշադիր նայում էր նախարարին: Վերջինս
տում ծանր իրավիճակ էր: Զոհեր, զոհեր... ունենալ: Իսկ տվիչների տեղադրմամբ` օգ- մտախոհ, լուռ լսեց Առնո Սարոյանին ու
տագործելով աստղերը, շեղումը կազմում է ասաց.
զոհեր: Այդ աﬔնին հետևում էր ռադիոյով ու
– Ի՞նչ է անհրաժեշտ այդ աﬔնի համար:
հեռուստատեսությամբ: Մի առավոտ արթ- Մեզնից ի՞նչ է կախված:

նացավ ու ձեռքը տարավ կառավարական – Անցանք աﬔնակարևորին, – ասաց Սա-
րոյանը, – բայց վախենամ, թե ոգևորությունը
հեռախոսին: կմարի: Արի հաշվենք, թե որքան գումար և
հումք է անհրաժեշտ: Ես արդեն հաշվել եմ,
– Ես Առնո Սարոյանն եմ, ճանաչո՞ւմ եք տես:

այդպիսի մարդու: Եվ Առնոն ներկայացրեց իր հաշվարկները:
Զորավարը խոժոռվեց: Գրիչը վերցրեց և
– Այո', իհարկե, պարոն Սարոյան, ﬔզ սկսեց իր հաշվարկներն անել: Առնոն դուրս
եկավ պատշգամբ: Վիսկի էր ըմպում, բայց
համար ﬔծ պատիվ է, որ զանգահարել լարվածությունից ձեռքը դողում էր: Ոչ ﬕ
լավ բան չէր գուշակում նախարարի պա-
եք, ես պաշտպանության նախարարի
19
օգնականն եմ, ինչո՞վ կարող եմ օգտակար

լինել, – պատրաստակամ արագ-արագ ար-

տասանեց ﬕ երիտասարդ ձայն:

– Այդ ես եմ ուզում օգտակար լինել: Կարո՞ղ

եմ խոսել նախարարի հետ, – հարցրեց

Սարոյանը:

– Ցավոք, անհնար է, նա ռազմաճակատում

է, չգիտեմ` երբ կապի ﬔջ կմտնի, – ասաց

երիտասարդը:

– Խնդրում եմ փոխանցեք նրան, որ Առնո

Սարոյանը Զիկատարի կոսﬕկական կենտ-

րոնում սպասում է իրեն: Կարևոր և շտապ

գործ է:

– Ես անպայման կփոխանցեմ, պարոն Սա-

րոյան:

Երկու օր անց երեկոյան հնչեց կառավարա-

կան հեռախոսազանգը:

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 19

18 րում էր: Բայց գիտեր, որ Սարոյանին ﬕﬕայն Կորոլյովի, Կելդիշի ընդունարաններում

տասխանից: Դանդաղ մոտեցավ ու նստեց դրական պատասխանը կհանգստացներ: երբեք իրեն չեն սպասեցրել: Այս ի՞նչ վի-
նրա դիմաց:
– Առնո Լվովիչ, ես կխոսեմ երկրի ղեկա- ճակ է, ովքե՞ր են երկրի տերերը: Դեռ կոմու-
– Առնո Լվովիչ, Ձեր առաջարկությունը
կարող է հաղթանակ ապահովել... բայց ﬔնք վարության հետ, աﬔնայն հավանակա- նիստներին էլ հայհոյում են: Ի՜նչ կարգապա-
չենք կարող այսպիսի զենք ստեղծել, – Առնոն
հարցական ու խիստ նայեց նախարարին, նությամբ, կառավարության ղեկավարը հություն ունեին:
վերջինս շարունակեց: – Այս թվերը ﬔր
երկու տարվա բյուջեն են, հասկանո՞ւմ եք: կհանդիպի Ձեզ հետ: Բայց չեմ ուզում Ձեզ Սարոյանն այլևս չհամբերեց: Ոտքի ելավ
Ես այսօր ﬕ տանկ գնելու համար շուն եմ
քերթում: Վախենամ, թե չկարողանանք խաբել: Վախենամ, թե ուժներս չպատի... և մոտենալով օգնականին, բարձրաձայն,
իրականություն դարձնել Ձեր առաջարկը:
Իսկ հայրենիքին Դուք ﬕշտ եք պետք, – Նա- գրեթե գոռալով ասաց.
– Իսկ դու կարո՞ղ ես հաշվել, թե ինչքան
ﬕլիարդներ եք ծախսելու պատերազﬕ խարարն ամուր գրկեց Սարոյանին ու դուրս – Հայտնեք Ձեր վարչապետին, որ ինքը
ողջ ընթացքում, էլ չեմ ասում հազարավոր
զինվորների անդարձ կորուստը: Հավատա, եկավ: *** շատ փոքր մարդ է, որ Սարոյանին երկու
տասնապատիկ ավելի թանկ է նստելու հաղ-
թանակը, եթե չստեղծենք այդ հրթիռները: ժամ սպասեցնի: Նա իր տեղում չէ և վարկա-
Դու չես պատկերացնի, թե որպես գիտության
մարդ, ինչ ողբերգություն է ինձ համար, որ Երկու օր անց Սարոյանին հրավիրեցին բեկում է այդ պաշտոնը:
իմ մաքուր գիտական հայտնագործությունը
վերածվել է զենքի: Ու այսօր ուզում եմ, որ կառավարություն: Վարչապետի ընդունա- Ընդունարանում քար լռություն տիրեց: Առ-
այդ զենքը խաղաղությանը ծառայի: Արդյո՞ք
ես հայրենիքին էլ պիտանի չեմ, – Առնոն դո- րանում նա ևս ﬔկ անգամ թերթեց գծագրերը, նոն շրջվեց և դուռը թափով շրխկացնելով,
ղում էր կատաղությունից:
ինչ-որ հաշվարկներ արեց: Անցավ կես ժամ: դուրս եկավ... ***
Նախարարը հուզվեց, ուզեց պինդ գրկել
պրոֆեսորին, որին անչափ հարգում ու սի- Ինչ-որ մարդիկ էին ներսուդուրս անում:

Առնոն նյարդայնանում էր. Մեկ շաբաթ անց զանգահարեց Պաշտպա-

– Երիտասարդ, վարչապետը տեղյա՞կ է, որ նության նախարարը:

Սարոյանն սպասում է իրեն, – խիստ տոնով – Առնո Լվովիչ, ես ցավում եմ, որ կառա-

հարցրեց օգնականին: վարությունը ﬕջոցներ չկարողացավ հայ-

– Այո, իհարկե, բայց նա շատ զբաղված է, թայթել Ձեր առաջարկությունը իրականու-

ﬕ քիչ էլ սպասեք, – ասաց օգնականը: թյուն դարձնելու համար: Կներեք: Հոյակապ

Եվս կես ժամ անցավ, նոր մարդիկ եկան առաջարկ էր, բայց երկիրն այսօր ի վիճակի

ու աղմուկով լցվեցին վարչապետի աշ- չէ նման գլոբալ հարց լուծելու... Իսկ վարչա-

խատասենյակ: Առնոն շշմած նայում էր այդ պետի պահվածքի համար ուղղակի կներեք:

աﬔնին: Նա առաջին անգամ էր տեսնում Ես ամաչում եմ... թյուրիմացություն է եղել...

այսպիսի փնթի, անմակարդակ, անկազմա- – Թյուրիմացներին վստահելով երկիր չեք

կերպ վիճակ կառավարությունում: Բրեժնևի, կառուցի, – պատասխանեց Սարոյանը:

¶Ü²Ð²î²Üø թյան զարկերակը:
Քանի-քանի սերունդ է լսել Ջանջուղազյանի
üñáëÛ³ æ³ÝçáõÕ³½Û³Ý
այս ընդհանրական ﬕտքը: Քանի-քանի սե-
Æñ ·áñÍÇ Ùß³ÏÁ րունդ է ապրել մարդու և անհատի համար
այս կարևորագույն զգացումով, որ ծնվում է
Մեզ հետ, ﬔր կողքին քայլում են մարդիկ, Պարզապես մարդն ապրում է իր աշխա- ﬕայն գրադարան կոչված հաստատության
ովքեր անձ-նկարագրի հետ ﬔկտեղ իրենց տանքով, իր պարտականություններով ու պատերի ներսում, ինքն էլ չի հիշում: Բայց
էության ﬔջ խտացնում են բացառիկ հատ- հաջողություններով: Սա այն դեպքն է, որ ﬕշտ էլ կրկնում է.
կանիշներ՝ բացառիկ նվիրվածություն, որով գործն ու մարդը գտել են իրար, այստեղ է,
անում են իրենց գործը, բացառիկ հմտու- որ ստեղծվել է այն գեղեցիկ ներդաշնակու- – Երբ դու գրքերի անհատակ ծովում կռվում
թամբ ու աշխատասիրությամբ, բացառիկ թյունը, որից ﬕայն բարիք է ծնվում: ես, հաղթում, պայքարում, հիանում, հիաս-
հաﬔստությամբ ու բարությամբ: թափվում, վայրէջք ու վերելք ապրում... Այս
– Լոռու, մասնավորապես Կիրովական- կյանքը լիարժեք զգալու աﬔնակարճ ճանա-
Մեր քաղաքի այդօրինակ վարքագիծ ու Վանաձորի մատենագիտական ոլորտը, պարհն է և այն արահետը, որով անցել են ﬔր
կենսակերպ ունեցող մտավորականներից թվում է՝ սկսվել է Ֆրոսյա Ջանջուղազյանով, ﬔծերը, ﬔզ կրթողները, դաստիարակները,
ﬔկն էլ ﬔր Ֆրոսյան է՝ Լոռու մարզային քանզի կես դար շարունակ հանրապետու- ﬔնք:
գրադարանի փոխտնօրեն Ֆրոսյա Ջանջու- թյան երրորդ քաղաքի ինժեներատեխնիկա-
ղազյանը: կան մասնագետները, գրականության, Միշտ բաց թողնենք գրաշխարհի անծայ-
մշակույթի, արվեստի աշխատողները, րածիր դռները՝ ետևից տանելով սերունդներ
Գրիչ վերցնելուս նպատակը զուտ տեղե- գործիչները, հազարավոր ուսանողներ ու ու սերունդներ:
կատվություն տալը չէ, այլ հիասքանչ մար- սովորողներ, գրքասերներ, ովքեր շփվել և
դու մասին խոսելն է, ոլորտի նվիրյալի աշ- շփվում են գրադարանային համակարգի – Անուրանալի է նրա նվիրվածությունը
խատանքը գնահատելը: հետ՝ ի դեմս ճանաչում են գրադարանային իր գործին և գրադարանի ընթերցողներին:
ու մատենագիական գործի Մայրապետ-Տի- Ընթերցողները գոհ են տիկին Ջանջուղազ-
Խոսուն է նրա վաստակը գրադարանային րուհուն: յանից, ով շատ արագ ու հստակ կարողա-
գործում: Ապրածի, նվիրուﬕ շնորհիվ նում է ընթերցողին կողﬓորոշել ծով գրա-
ձեռքբերուﬓերի ամբողջությունը ապրած ê³Ùí»É ʲȲÂÚ²Ü կանության ﬔջ:
տասնամյակներն իսկ դարձել են բեղուն ու ÐÐ Ùß³ÏáõÛÃÇ í³ëï³Ï³íáñ ·áñÍÇã, ¹ñ³Ù³ïáõñ·
իմաստավոր: Տարիների փորձն աստիճա- ²ñ³Ù³ÛÇë ê²ð¶êÚ²Ü
նաբար հմտացրել է նրան, դարձրել անփո- 1969 թվականին ավարտելով Երևանի պե- ÐÐ ³ñí»ëïÇ í³ëï³Ï³íáñ ·áñÍÇã, ¹»ñ³ë³Ý
խարինելի աշխատող: տական համալսարանի «Գրադարանավա-
րության և մատենագիտության» բաժինը՝ Մեծ է նաև նրա վաստակը Վանաձոր քա-
Ակնհայտ է, որ յուրաքանչյուրիս կյանքում գրադարանավարուհի-մատենագիր մաս- ղաքում, Լոռու մարզում գրադարանային
անցնելիք ճանապարհը ﬔր իսկ ձեռքին է: նագիտությամբ մուտք գործեց ոլորտ, լծվեց համակարգի ստեղծման գործում: Մատենա-
ընթերցողի ուսուﬓադաստիարակչական գիտական ու ﬔթոդական, գրադարանային
– Պատահական չէր, որ ինձ համար նախա- աշխատանքին և չորս տասնամյակից նորությունների ու աշխատանքների
նշված էր գրքի աշխարհը, որովհետև դեռ ավելի տարիներ կատարելության հասավ թեմաներով նրա զեկուցուﬓերը, դասախո-
մանկուց ինքնամոռաց տրվում էի գրքին: Դե իր գործում, ասել է, թե դարձավ լայն աշ- սությունները ուսուցողական ուղեցույց
ես էլ ընտրեցի կյանքի իմ ճանապարհը՝ ինձ խարհայացքով գրադարանավարուհի, որի են հանդիսացել տասնյակ գրադարանա-
նվիրելով գրքերին, սիրելի հաստատությանն մանկավարժական, հոգեբանական մոտե- վարների համար:
ու նրա զարգացման շնորհակալ գործին: ցուﬓերը անշուշտ, խոսում են որակյալ
մասնագետ լինելու մասին: Հասցրել է հեղինակել մատենագիտական
Ֆրոսյա Ջանջուղազյանի կենսափորձը ﬔզ հանձնարարականներ ու տասնյակ այլ
ուսուցանում և ապացուցում է, որ յուրա- – Սիրե´ք գիրքը, կարդացե´ք, շոշափե´ք հոդվածներ, որոնք տպագրվել են հանրա-
քանչյուր գործի սիրով պետք է մոտենալ, այն, զգացե´ք գիրք-ընթերցող հաﬔրաշխու- պետական ու տեղական մամուլում:
հակառակ դեպքում ոչ հաջողություն կունե-
նաս, ոչ էլ հարգանք: Գրականության, արվեստի ﬔծերին
նվիրված աﬔն ﬕ ցերեկույթների նրա
անուրանալի դիտողականությունն ու
խոսքը ﬕջոցառուﬓերը դարձրել ու

20

20 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

¸²ÜÆºÈ ´ºÎ-öÆðàôØÚ²Ü. ê²ð¸²ð²ä²îÆ

貼زֲβîÆ Ðð²Ø²Ü²î²ðÀ

1918 Ãí³Ï³ÝÇ Ù³ÛÇëÛ³Ý ³Ûë ûñ»ñÇÝ Ñ»ÍÛ³É ËÙµ»ñÝ áõ ³ß˳ñѳ½áñ³ÛÇÝÝ»ñÁ Ø»ÏÝ»ÉÇë ݳ ÇÝÓ Ñ³ÝÓÝ»ó ïíÛ³É ÏéíÇ Õ»-
Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Ý ³ñÛáõݳÉÇ Ù³ñï»ñ ¿ñ ²ñ³ùë ϳ۳ñ³ÝÇó ¹»åÇ Î³ñ³µáõñáõÝ Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁª ³ë»Éáí, ûª ϳåÇï³Ý,
ÙÕáõÙ ´³ß ²å³ñ³ÝáõÙ, Ô³ñ³ùÇÉÇë³ÛáõÙ ï³ÝáÕ Õé»ñÁ Ù»Í ·»ñ»½Ù³Ýáó ¹³ñÓñÇÝ ¸áõù ³ñ¹»Ý ³Ù»Ý ÇÝã ·Çï»ù, ջϳí³ñ»ù
»õ ê³ñ¹³ñ³å³ïáõÙ£ úñѳë³Ï³Ý ³Û¹ §·»ÉǵáÉáõ¦ ¹ÇíǽdzÛÇ Ñ³Ù³ñ, áñÁ Ãáõñ- ÏéÇíÁ, ÇÝãå»ë áñ Ù»Ýù áñáᯐ »Ýù¦£
׳ϳï³Ù³ñï»ñáõÙ Ó»éù µ»ñ³Í ѳÕó- ù»ñÇ ³Ù»Ý³Ù³ñï³Ï³Ý ½áñ³Ù³ëÝ ¿ñ£
ݳÏÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí ÍÝí»ó г۳ëï³ÝÇ ³é³- 1918 Ãí³Ï³ÝÇ Ù³ÛÇëÇ 22-26-Ç ÏéÇíÝ»ñÇ ²å³ ß³ñáõݳϻÉáí Ýϳñ³·ñ»É í×é³Ï³Ý
çÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ£ ²Û¹ ׳ϳï³- Å³Ù³Ý³Ï ÃßݳÙÇÝ ³Û¹ï»Õ ÃáÕ»ó 3500 ûñí³ ÏéÇíÝ»ñÁª ². ÞÝ»áõñÁ ·ñáõÙ ¿. §Ø»ñ
Ù³ñï»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³×³Ë »Ýù ·ñ»É£ ²Ûëûñ ¹Ç³Ï¦,–·ñáõÙ¿å³ïÙ³µ³ÝÐ.ÂáõñßÛ³ÝÝÇñ ½áñ³Ù³ë»ñÁ Ãáõñù»ñÇó ѳ½³ñ ù³ÛÉ
Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ýù ³Ï³Ý³íáñ é³½Ù³Ï³Ý §ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ Ñ»ñáë³Ù³ñïÁ¦ ·ñùáõÙª Ñ»é³íáñáõÃÛáõÝÇó ¹³Ý¹³Õ ³é³ç ¿ÇÝ
·áñÍÇã, ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ é³½Ù³×³Ï³ïÇ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý Ï³ñ»õáñ ·ñ³í³Ï³ÝÝ»ñÇó ß³ñÅíáõÙ »õ ³ñ¹»Ý Ùáï ¿ÇÝ ÃßݳÙáõݪ
Ññ³Ù³Ý³ï³ñ ¸³ÝÇ»É ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇÝ£ Ù»ÏÝ ¿É ѳٳñ»Éáí ¸³ÝÇ»É ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ ãáñë ѳñÛáõñ ù³ÛÉÇ íñ³£ ²éç»õÇó, Çñ í»-
ÌÝí»É ¿ 1861-ÇÝ ²ñó³ËÇ Ü³ËÇç»õ³ÝÇÏ Ññ³Ù³Ý³ï³ñ³Ï³Ý ×Çßï ³ß˳ï³ÝùÁ£ ñ³ñÏáõÇ Ï³ñÙÇñ ³ëï³éÁ ¹»åÇ ¹áõñë
·ÛáõÕáõÙ£ ²í³ñï»É ¿ ÞáõßÇÇ ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ñ³·³Í, ù³ÛÉáõÙ ¿ñ ½áñ³í³ñ öÇñáõÙÛ³ÝÁ£
áõëáõÙݳñ³ÝÝ áõ 20 ï³ñ»Ï³ÝÇó ³Ýó»É Æñ Ñáõß»ñáõÙ ¸³ÝÇ»É ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ ...²Ù»Ý ³Ý·³Ù, áñ Ãáõñù»ñÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ÇÝ
½ÇÝíáñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃ۳ݪ Áݹ·ñÏí»Éáí Ù³ëÇÝ ·ñáõÙ ¿ ݳ»õ éáõë³Ï³Ý µ³Ý³ÏÇ ·ñáÑÇ, Ù»ñ ³ç ûõÁ (»ñÏáõ í³ßï, »ñÏáõ
ºñ»õ³ÝÛ³Ý 13-ñ¹ ɻ۵·í³ñ¹Ç³Ï³Ý ·Ý¹áõÙ£ ëå³ ²É»ùë³Ý¹ñ ÞÝ»áõñÁ, áñÁ ÍÝáõݹáí Ãݹ³ÝáÃ) ½³ñÏáõÙ ¿ñ Ýñ³Ýó ÏáÕ»ñÇÝ£ ...ºë
1881-83 ÃÃ. ëáíáñ»É ¿ ÂÇýÉÇëÇ Ñ»ï»õ³Ï³- ¾É½³ë-ÈáóñÇݷdzÛÇó ¿ñ£ ܳ ³ÝóùáõÛó ѳÙѳñ½Ý»ñÇë ÙÇçáóáí Çç»óñÇ Ý³Ëûñáù
ÛÇÝ ÛáõÝÏ»ñ³Ï³Ý áõëáõÙݳñ³ÝáõÙ£ ²í³ñ- ÑdzóÙáõÝùáí ¿ Ëáëáõ٠ѳÛÏ³Ï³Ý ½áñ- å³ïñ³ëïí³Í Ññ³Ù³ÝÁª ѳñÓ³Ïí»°É£
ï»É ¿ ݳ»õ úñ³Ýǻݵ³áõÙÇ (³ÛÅÙª È»- ù»ñÇ Ññ³Ù³Ý³ï³ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í Ù³ñ- ¼áñ³í³ñ öÇñáõÙÛ³ÝÝ ÇÝùÁ ïí»ó Ññ³Ù³Ý£
ÝÇÝ·ñ³¹Ç Ù³ñ½Ç ÈáÙáÝáëáí ù³Õ³ù) ï³Ï³Ý åɳÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ£ سÛÇëÇ 26-Ç Þ³ñù»ñÁ áïùÇ »É³Ý »õ §áõ鳯¦ ϳÝã»Éáí
ëå³Û³Ï³Ý Ññ³Ó·³ÛÇÝ ¹åñáóÇ ¹³ëÁÝ- ׳ϳï³Ù³ñïÇ Ù³ëÇÝ Ý³ ·ñáõÙ ¿. §...Ìñ³- ³é³ç í³½»óÇÝ£ ÆëÏ Ãáõñù»ñÁ Ëáõ׳åÇ
óóÝ»ñÁ£ 1883-ÇÝ ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇÝ ·ÇñÁ ɳíÝ ¿ñ, µ³Ûó ÏѳçáÕí»±ñ Çñ³·áñͻɣ Ù³ïÝí»óÇÝ, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýó ÃÇÏáõÝùÝ
ßÝáñÑí»É ¿ ÷áËåñ³åáñßãÇÏÇ, 1888-Çݪ ¼áñ³í³ñ ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ ëå³Û³Ï³½ÙÁ ³Ýó³Í çáϳïÁ Ïñ³Ï ¿ñ µ³ó»É Ãáõñù»ñÇ
åáñáõãÇÏÇ, 1900-Çݪ ϳåÇï³ÝÇ, 1913- ·Çß»ñ³Ýó ÷á˳¹ñí»ó ê³ñ¹³ñ³å³ï å³ß³ñ³ÏÇñ ë³ÛÉ»ñÇ áõ ÃÇÏáõÝùÇ íñ³£
Çݪ ÷á˷ݹ³å»ïÇ ÏáãáõÙ£ ºÕ»É ¿ í³ßïÇ, ϳ۳ñ³ÝÁ (áñÝ ³½³ï³·ñí³Í ¿ñ ³ñ¹»Ý), ØÇ å³Ñ, »õ Ãáõñù»ñÁ ÷³ËáõëïÇ ¹ÇÙ»óÇݪ
·áõÙ³ñï³ÏÇ, ·Ý¹Ç Ññ³Ù³Ý³ï³ñ£ áñï»ÕÇó ϳï³ñíáõÙ ¿ÇÝ µáÉáñ ϳñ- ÃáÕÝ»Éáí Çñ»Ýó ³ÙµáÕç é³½Ù³ÙûñùÁ,
²é³çÇÝ ³ß˳ñѳٳñïÇ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ·³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£ ¼áñ³Ù³ë»ñÇ ÙÇç»õ ï»Ý- å³ß³ñ³ÏÇñ ë³ÛÉ»ñÁ, Çñ»Ýó íÇñ³íáñÝ»ñÇÝ
Ïéí»É ¿ ÎáíϳëÛ³Ý é³½Ù³×³Ï³ïáõÙ£ ¹³·ÇÝ ÷áË·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Ï³ñ£ ¸áõñë ¿ÇÝ áõ ëå³Ýí³ÍÝ»ñÇݦ£
òáõó³µ»ñ³Í ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ µ»ñíáõÙ Ù³ëݳíáñ å³ÑáõëïÝ»ñ, ïñíáõÙ
å³ñ·»õ³ïñí»É ¿ èáõë³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛ³Ý ¿ñ ³Ù»Ý ³ÝÑñ³Å»ßï µ³Ý£ ö³Ù÷áõßïÝ»ñ ²Û¹ ÏéíáõÙ ¸³ÝÇ»É ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ
ï³ñµ»ñ ßù³Ýß³ÝÝ»ñáí »õ ¶»áñ·Ç»õÛ³Ý ¿ÇÝ µ»ñíáõÙ£ سñ¹³Ýó ɳí Ï»ñ³Ïñáõ٠ϳ¹ñ³ÛÇÝ ½áñùÇÝ ³ç³ÏóáõÃÛáõÝ ¿ñ óáõÛó
³Ýí³Ý³Ï³Ý ½»Ýùáí£ ÊêÐØ Ù³ñß³É Ðáí- ¿ÇÝ£ ´áÉáñÁ ѳëϳÝáõÙ ¿ÇÝ Ñ³çáñ¹ ûñí³ ï³ÉÇë ä³Ý¹áõËïÇ (ØÇù³Û»É ê»ñÛ³Ý)
ѳÝÝ»ë ´³Õñ³ÙÛ³ÝÁ »õ é³½Ù³Ï³Ý ³ÛÉ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ¦£ ÊáëáõÝ ¿ ݳ»õ ¸³ÝÇ»É Ùß»óÇÝ»ñÇó ϳ½Ùí³Í çáϳïÁ, áñÝ ³Ý³-
·áñÍÇãÝ»ñ µ³ñÓñ »Ý ·Ý³Ñ³ï»É ¸³ÝÇ»É ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ Ù³ëÇÝ å³ïÙáÕ Ñ»ï»õÛ³É ÏÝÏ³É Ñ³ñÓ³ÏáõÙáí ·ñ³í»ó ß³ï ϳ-
´»Ï-öÇñáõÙÛ³Ý-½áñ³Ññ³Ù³Ý³ï³ñÇÝ£ ¹ñí³·Á. §Ð³½Çí ¿ñ ÉáõÛëÁ µ³óí»É... »õ ñ»õáñ µ³ñÓáõÝù áõ ½·³ÉÇ ï³ñ³Íù, ÇëÏ
ì³Ë׳Ýí»É ¿ 1921 Ã. í³ÃëáõÝ ï³ñ»Ï³Ý ³ÙµáÕç ׳ϳïáí Ù»Ï ëÏëí»ó Ññ³½»ÝÝ»ñÇ öÇñáõÙÛ³ÝÇ ½áñùÁ ׳ϳï³ÛÇÝ ·ñáÑáí
ѳë³ÏáõÙ£ ÏéÇí£ Îñ³ÏáõÙ ¿ñ Ññ»ï³ÝÇÝ, »ñµ»ÙÝ Ùáï»ó³í »õ ³Ùñ³åݹ»ó ѳÕóݳÏÁ£
׳ñ׳ïáõÙ ¿ñ ·Ý¹³óÇñÁ£ Âáõñù»ñÁ ÙÇ ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ é³½Ù³×³Ï³ïÇ Ññ³Ù³-
§Ð³ÛÏ³Ï³Ý Ññ»ï³Ýáõ ¹ÇåáõÏ Ïñ³ÏÁ, ù³ÝÇ ³Ý·³Ù ÷áñÓ»óÇÝ ÇçÝ»É Çñ»Ýó µÉáõñ- ݳï³ñ ¸³ÝÇ»É ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ Ù»Íáõ-
å³ñïǽ³Ý³Ï³Ý ·Ý¹»ñÇ ËáÉ³Ï³Ý ·ñáÑ- Ý»ñÇó »õ ѳñÓ³Ïí»É, µ³Ûó ³Ù»Ý ³Ý·³Ù ÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ݳ ³Ýí³ñ³Ý ·ñ»Ã»
Ý»ñÁ, 5-ñ¹ ·Ý¹Ç Ù»Ãá¹ÇÏ ³é³ç˳ճóáõÙÁ ¿É áõÅ»Õ Ïñ³Ïáí Ýñ³Ýó ëïÇåáõÙ ¿ÇÝ Ñ»ï ³ÝÑáõë³ÉÇ Çñ³íÇ׳ÏáõÙ ëï³ÝÓÝ»ó
»õ ·Ý¹³óñ³ÛÇÝ ÑÝÓÇã Ïñ³ÏÁ û° ׳ϳïÇó, ¹³éݳɣ ¼áñ³í³ñ öÇñáõÙÛ³ÝÝ Çñ ϳñÙÇñ 鳽ٳ׳ϳïÇ Ññ³Ù³Ý³ï³ñáõÃÛáõÝÁ,
û° ÏáÕùÇó »õ û° ÃÇÏáõÝùÇó ѳñí³ÍáÕ ³ëï³éáí ½ÇÝíáñ³Ï³Ý í»ñ³ñÏáõáí §Ð³ÕÃ³Ý³Ï Ï³Ù Ù³Ñ¦ Ý߳ݳµ³Ýáí
ù³ÛÉáõÙ ¿ñ Ñ»ï áõ ³é³ç »õ í»ñç³å»ë íëï³Ñ³µ³ñ ·Ý³ó ¹»åÇ Ñ³Õóݳϣ ܳ
19 ¶Ü²Ð²î²Üø ãѳٵ»ñ»Éáíª Ù»ÏÝ»ó ¹»åÇ ÏéíáÕ ßÕóݣ ÑÙïáñ»Ý ϳñáÕ³ó³í ѳٳËÙµ»É ³Ûë
áõ ³ÛÝ ï»Õ»ñáõÙ ÁÝóóáÕ ï³ñ»ñ³ÛÇÝ
դարձնում են առավել ներկայանալի և Ù³ñï»ñÁ, Ó»õ³íáñ»ó Ù»Ï ÙdzëݳϳÝ
հիշարժան: Եվ դա վկայությունն է նրա é³½Ù³×³Ï³ï »õ ջϳí³ñ»ó û° ϳ¹ñ³ÛÇÝ
գրադարանագիտության ու մատենագի- ½áñùÇ, û° ³ß˳ñѳ½áñ³ÛÇÝ çáϳïÝ»ñÇ
տության իմացությանը, ֆոնդերին, բաժնա- ·áñÍáÕáÃÛáõÝÝ»ñÁ£ ܳ ÑdzݳÉÇ é³½Ù³Ï³Ý
յին ներքին աշխատանքների մանրամասն ·áñÍÇã ¿ñ, ݳ»õ ɳí Ù³ñ¹ áõ ÁÝÏ»ñ£
ծանոթությանը:
Êáë»Éáí ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ ×³Ï³ï³Ù³ñ-
Գնահատել և գնահատվել է: ïÇ »õ ¸³ÝÇ»É ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ Ù³ëÇݪ
Այդ են վկայում տասնյակ պատվոգրերը, ³ÝÑݳñ ¿ ãï³É ݳ»õ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý Ù»Ï
շնորհակալագրերն ու գովասանագրերը, ³ÛÉ ÷³ÛÉáõÝ ·áñÍãǪ ÷á˷ݹ³å»ï äáÕáë
նրա կուրծքը զարդարող ՀՀ մշակույթի նա- ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ ³ÝáõÝÁ, áñÁ ¸³ÝÇ»É
խարարության ոսկե, «Մովսես Խորենա- ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÇ Ñáñ»Õµáñáñ¹ÇÝ ¿ñ£ ػͳ-
ցի», «Հակոբ Մեղապարտ» ﬔդալները: ó»É ¿ÇÝ ÙdzëÇÝ, ÙdzëÇÝ ¿É ÁÝïñ»É ½ÇÝíá-
Իր ընտրած, իրեն տրված ճանապարհը, ñ³Ï³ÝÇ Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõÝÁ£ äáÕáë
«ակնթարթը», որ կյանք է կոչվում, Ֆրոսյան ´»Ï-öÇñáõÙÛ³ÝÝ ¿ñ ջϳí³ñáõÙ ê³ñ¹³-
դարձնում է բազմազան, լեցուն, արժանա- ñ³å³ïÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïÇÝ Ù³ëݳÏó³Í
վայել, սա է Ջանջուղազյան մարդու գրա- »õ Çñ ³ÝáõÝÁ ÷³éùáí åë³Ï³Í Ññ³Ó·³-
վականը: ÛÇÝ 5-ñ¹ ·áõݹÁ, áñÁ µ³Õϳó³Í ¿ñ ÙdzÛÝ
Երբ հաջողվում է օգտակար լինել կող- ³ñó³ËóÇÝ»ñÇó£ ܳ Ù³ñïÝã»É ¿ñ ݳ»õ
քինին, շրջապատին, ուրեﬓ նա իրեն ì³ÝÇ, ÞáõßÇÇ Ù³ïáõÛóÝ»ñáõÙ, Ïéí»É ¿ñ
երջանիկ է զգում, երջանկություն, որ հասու ÎáíϳëÛ³Ý é³½Ù³×³Ï³ïáõÙ, å³ñ·»õ³-
չէ շատերին, քանի որ դա հոգու երջան- ïñí»É ¿ñ ßù³Ýß³ÝÝ»ñáí£ Æñ Ù³ÑϳݳóáõÝ
կություն է: ݳ ÏÝù»ó ºñ»õ³ÝáõÙ 1922-ÇÝ, 58 ï³ñ»-
ϳÝáõÙ£
È¢áÝ Ê²â²îðÚ²Ü
Ü»ñϳ۳óñ»ó ²ñ»õÇÏ ì²ðÞ²ØÚ²ÜÀ

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 21

Ðá¹í³Í-ÙïáñáõÙ

ÀÝÏáõ½»Ýáõ ïÝÏÇÝ»ñ ³×»óÝáÕ

Í»ñáõÝáõ Ëáñ³·Çïáõû³Ùµ

Բոլորի համար տեսանելի են այն բացթողուﬓերը, որոնք ﬔր օրինակներ, որոնք խօսուն փաստեր են, որ այս ոլորտում ներդրուած
աքիլլէսեան գարշապարի մասին են յիշեցնում ﬔզ ամէն անգամ, իւրաքանչիւր դրամը ոչ ﬕայն չի կորչում, այլեւ վերադառնում է
երբ առճակատւում ենք իրականութեան հետ, այսինքն՝ ամէն օր։ բազմապատկուած՝ ամուր եւ հզօր ընտանիքի տեսքով, դպրոցական
Մեր աﬔնախոցելի տեղն այսօր ֆիզիկական, բարոյական եւ նոր սերնդի խտութեամբ, հոգեբանական ամուր յենարանի զգա-
հոգեբանական առուﬓերով՝ բանակն է, ﬔզ ամէն գնով պաշտպանող ցողութեամբ, առաւել ﬔծ հաւատով, որ ﬔզ արմատախիլ անել ան-
այն ուժը, դէպի որը ուղղուած է եւ պէտք է ուղղուած լինէր ﬔր հնար է... Սա նաեւ հակառակորդի համար կը լինի հոգեբանական
ամբողջ ուշադրութիւնը։ Ստեղծուած եւ օրէցօր վատթարացող ճնշում, որը հարկ եղած դէպքում կարող է արագօրէն վերածուել
տնտեսական վիճակը երկրում ﬓացողները կրել ու կրում են ներքին ուժայինի։ Յարգանքի ու ﬔծարանքի արժանի բոլոր բարերարների
ﬕ համոզուածութեամբ, որ իրենց զրկանքները իրաւամբ արդա- կողքին սիրով, երախտագիտութեամբ ու ակնածանքով ենք ամէն
րացուած են, որովհետեւ երկրի հիﬓական ﬕջոցները բանակի ամ- անգամ մտաբերում բարերար ու նուիրեալ Լեւոն Հայրապետեանին,
րացմանն ենուղղուած։Մարդիկ,տասնեակ տարիներովատաﬓերը որ իր բոլոր ﬔծ երախտիքների կողքին կարողացաւ նաեւ կազմա-
սեղմած, դիմացել են՝ հաւատով, որ դժուարին օրերին իրենց զոհա- կերպել այն եօթ հարիւր երիտասարդ զոյգերի անմոռանալի հար-
բերութեամբ Հայրենիքի վահանն են կռում... Երանի պարզուի, որ սանեաց հանդէսը, որոնք լուսաթեւ աղաւնիների պէս յոյսով, հաւա-
յարգելի պատճառներով՝ անվտանգութիւնից ելնելով, իրակա- տով ու սիրով էին լցրել Արցախ աշխարհն ու համայն հայութեան
նութիւնը ﬔզ գիտակցաբար թիւր է ներկայացւում այսօր՝ ﬔր չու- սիրտը, որոնք յաջորդ տարին նոյնքան նոր քաղաքացիներ էին
նեցած զէնքի, ﬔր ժամկէտանց տեխնիկայի մասին, եւ իրօք արդա- պարգեւել Հայրենիքին, եւ ստեղծել այս անգամ արդէն 1400 զոյգերի
րացուած լինեն ﬔր զրկանքները... Բայց կայ ﬕ ոլորտ, որտեղ յստակ դիմուﬓերի հոսքը՝ կրկնելու հարսանեաց այդ ինքնատիպ ծէսը
կարող ենք տեսնել, թէ ինչ է կատարւում, եւ որտեղ կատարելիք իրենց համար... Առաջին հարսանիքից ծնուած երեխաներով վեց
ներդրուﬓերի զլացումը ﬔզ համար անիմաստ կը դարձնի նաեւ տարի անց շուրջ քառասուն առաջին դասարաններ կազմուեցին։
բանակի գոյութիւնը, աւելին, ապագայ հզօր բանակի գոյութիւնը Սա երկրաչափական առաջատուութեամբ (պրոգրեսիայով) աճ
հէնց նրանից է կախուած լինելու... Ոչ ոք չի առարկի, որ հայութեան ապահովող ընթացք է, որ ակնյայտօրէն գործում է։ Նպատակը, սա-
համար աﬔնակարեւոր մտահոգութիւններից մէկը պիտի լինի կայն, եղած փաստերով հիացմունք ու ոգեւորութիւն արտայայտելը
ժողովրդագրական գծապատկերում վերընթացի չգոյութիւնը։ Դրան չէ ﬕայն, այլեւ կառուցողական առաջարկութիւն անել։ Շատ
հակառակ՝ պարտադիր չէ լինել վիճակագիր՝ պատկերացնելու հա- նուիրուած, հայրենասէր, ազնիւ սրտեր ունենք արտերկրում, որոնք
մար նոյն գծապատկերը ﬔզ հետ հակամարտող Ադրբէջանում եւ անչափ շատ են ուզում օգնել հայրենիքին ուժեղանալ, հզօրանալ,
ﬔր դարաւոր ախոյեան Թուրքիայում։ Եթէ այսօր հպարտութեամբ անպարտ լինել... Սակայն յաճախ հիասթափութիւն ապրած հայոր-
ենք նշում, թէ 150 հազար բնակչութիւն ունեցող Արցախը Հայաս- դիներ են նրանք, ինչպիսին էր Գալուստ Գիւլբենկեանը, ինչպիսին
տանի օգնութեամբ կարողանում է դիմագրաւել եւ ետ շպրտել ան- էր ինչ-որ տեղ նաեւ Քըրք Քըրքորեանը։ Նրանք ցաւալիօրէն հա-
գամ վերջին տեխնիկայով զինուած ﬔծաքանակ թշնամուն, ապա մոզուած են, որ իրենց աղբիւրի կենսատու ջուրը չի հասնելու հայ-
վաղը դրանով հպարտանալու առիթ գուցէ այլեւս չունենանք, եթէ րենիքի այն մարգերին, որոնց համար նախատեսուած էր... Իսկ եթէ
այսօր չանհանգստանանք բնակչութեան թուի կրկնապատկմամբ ու նրանք համոզուած լինէին, որ իրենց աղբիւրը սրտացաւօրէն ջրամ-
բազմապատկմամբ... Եթէ այսօր դեռ կարողանում ենք պարծենալ բարւում է՝ հրատապ ու անհրաժեշտ ուղղութեամբ բացուած հոսքով
ﬔր ուղեղներով, որոնք փայլում են գիտութեան այնպիսի ոլորտ- նպատակակէտին հասնելու, չէին վարանի... Կարծում ենք վաղուց
ներում, որոնց դժուար թէ մօտենան թուրքն ու ադրբէջանցին, ապա ժամանակն է ներդրում կատարել յանուն ժողովրդագրական աճի.
վաղը կը զգանք, որ սխալւում ենք, որովհետեւ օրէցօր սրընթաց դա այն ոլորտն է, ուր ներդրուած իւրաքանչիւր կաթիլը ﬕ ծիլ կարող
աւելանում են գիտութեան ու տեխնիկայի այն ոլորտները, որոնք է ապրեցնել, պահել հայրենիքում... Պէտք է ստեղծել դրամատուն,
առաջընթաց են արձանագրում ոչ թէ նոր գիւտի, այլ կենցաղում եւ որտեղ արուած ներդրուﬓերին, դրանց տեղաշարժներին հնարա-
տեխնիկայի մէջ նորարարութիւնների կիրառման շնորհիւ։ Իսկ այդ- ւորութիւն կ’ունենայ հետեւել իւրաքանչիւրը։ Բանկը կը ղեկավարի
պիսի առաջընթացին հասնելն ու առաջատար դիրք զբաղեցնելը ընտրուած ազնիւ տնօրէնների խորհուրդը։ Այստեղ ամէն ինչ հաս-
ժամանակի խնդիր է ընդամէնը։ Եւ այս ենթապատկերին չենք ցէական է լինելու։ Ծնուած իւրաքանչիւր երեխայի համար իր անու-
ուզում գալիքում ﬔզ տեսնել ընկճուած՝ ﬔր փոքր քանակի, ﬔր նով հաշիւ է բացուելու դրամատանը։ Եւ բոլոր երեխաները որոշա-
անշրջահայեացութեան, ﬔր խեղճութեան պատճառով... Մեր ուժը կիօրէն ապահովուած կը լինեն, երբ չափահաս դառնան։ Թէ որքան
նաեւ ﬔր թուաքանակն է լինելու, ինչն էլ իր հերթին պիտի զուգա- գումար անհրաժեշտ կը լինի սկզբնական շրջանում, դժուար չէ
հեռուի մարդու մէջ մարդու բարձր որակները դաստիարակելուն եւ հաշուել։ Եթէ նոյնիսկ իւրաքանչիւրին տրուելիք գումարը 2000 դո-
նոր կառուցելիք հայրենիքում բարձր ու վեհ գաղափարների իրա-
կանացմանը… Հետաքրքիր ﬕ առաջարկութիւն կարող է համոզիչ 22
լինել թուաբանական փոքրիկ հաշուարկով։ Անշուշտ, տնտեսագէտ
ու իրաւաբան չլինելով՝ չենք հաւակնում համապատասխան հիﬓա-
ւորուﬓեր ներկայացնել՝ դրանք թողնելով նշած մասնագէտներին։
Վիճակագրական տուեալների կարիք էլ չկայ. անհրաժեշտութեան
դէպքում անﬕջապէս կարելի է ճշգրտել պատկերը։ Բայց մօտաւոր
թուերով տեսանելի ու պարզորոշ կը դառնայ ասելիքի ուղղուա-
ծութիւնը։ Գիտենք, որ Հայաստանում (Արցախի հետ ﬕասին) տա-
րեկան մօտաւորապէս 35 000 – 40 000 երեխայ է լոյս աշխարհ գալիս։
Նաեւ գիտենք, որ մօտաւորապէս այդքան՝ ﬕ փոքր պակաս, քա-
ղաքացի էլ հեռանում է կեանքից։ Միայն այսքանն էլ բաւարար է՝
հասկանալու, որ լաւատեսութեան հիմքեր չունենք։ Եւ ﬕայն այն
հանգամանքը, որ տնտեսական անորոշ վիճակը թոյլ չի տալիս նո-
րաստեղծ ընտանիքներին ունենալ մէկից, կամ լաւագոյն դէպքում՝
երկուսից աւելի երեխայ, արդէն ոչ ﬕայն աճ չգրանցելով հանդերձ
գոնէ քանակը պահպանելու յոյս չի տալիս, այլեւ կրճատման վտան-
գի մասին է աղաղակում տասնաﬔակներով։ Այս մասին նորութիւն
չէ ասածը (վիճակագրական տուեալները հասանելի են բոլորին եւ
խօսուն են առաւել)։ Կայ եւ աւելի վատթարը, երբ ընտանիք կազﬔլու
հեռանկարը յետաձգուած է անյայտ ու անորոշ ժամանակով։ Պետու-
թիւնը որոշակի քայլեր ձեռնարկում է՝ նորածինների համար ծնող-
ներին խորհրդանշական գումար յատկացնելով։ Սակայն դա քիչ է։
Պետութիւնը թերեւս աւելին անել ի վիճակի չէ։ Սակայն ﬔնք ունենք

22 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

21 քոյր ու եղբայրները, ծնողներին օգնելով, կարող են չորրորդ երե-
խային տրուած գումարով ձեռք բերուած փոքրիկ ֆաբրիկայում
լար լինի, առաջին տարում ծնուած 35000 երեխաներին պէտք կը նրան յատկացուած գումարով որեւէ գործ ձեռնարկել ու իրակա-
լինի 70 ﬕլիոն դոլար, որ ﬔծ գումար չէ գործարար հայերի այն նացնել (գորգ գործել, կիրառական եւ դեկորատիւ արուեստի ինքնա-
տասնեակի համար, ովքեր ուզում են շօշափելի ու տեսանելի կեր- տիպ նմուշներ պատրաստել եւ այլն. այս մասին էլ կարելի է հոգ
պով օգնել հայրենիքին։ Իսկ եթէ նրանց թիւը տասնեակը անցնի, տանել՝ ուղղորդելով բարեկամական խորհրդատուութեամբ), որը
աւելի ﬔծ կը լինի ծննդեան առթիւ իւրաքանչիւր երեխայի ստա- եկամուտի աղբիւր կը դառնայ՝ ընտանիքի անդաﬓերին ապահո-
նալիք առաջին ընծան... Աւելորդ է ասել, որ դրամատուն լինելով, վելով աշխատատեղերով... Իսկ երրորդ երեխան (որը իւրաքանչիւր
այն աշխատելու եւ տարէցտարի բազմապատկելու է նախնական ամուսնական զոյգի իրական ներդրուﬓ է բնակչութեան թուաքա-
այն գումարը, որ հաւաքուած կը լինի առաջին տարում։ Եւ հետզհետէ նակի աճի մէջ, քանի որ երկու երեխան դեռեւս ո՛չ յաւելումը, այլ լոկ
հզօրացող դրամատունն ազատ կը լինի երեխաներին վերաբերող ինքնավերարտադրուﬓ է) տանը համարժէք գումար կը ստանայ...
նոր ծրագրերի համար նոյնպէս յատկացնել գումար։ Համոզուած եմ, Գուցէ անիրական, խիստ երեւակայական է թւում այս ամէնը, գուցէ
որ ամէն տարի նոր բարերարներ կ’աւելանան... Սա ազգային դրա- թերահաւատութեան առիթ է տալիս, սակայն ապրիլի քառօրեայ
մատուն կը լինի՝ յատուկ ուղղուածութեամբ, հասցէական աշխա- պատերազմը ﬔր շատ համոզմունքներ ջախջախեց՝ ապացուցելով,
տող, գումարների հոսքերը հսկող, որտեղից ոչ ﬕայն ոչինչ չի կորչի, որ ﬔնք ունակ ենք կայծակնային արագութեամբ համախմբուելու եւ
այլեւ վստահութեան հետ կը վերադարձուի մարդկայնութիւնը՝ ի առիւծների նման նետուելու սեփական հողի թիզը պաշտպանելու,
փառս հզօր հայրենիքի եւ յերախտագիտութիւն արժանապատիւ ﬕաժամանակ շատ բան ապացուցելու աշխարհին եւհաւատարմու-
կեանքով ապրող հոծ ու ստուար սերունդների։ Ծնողների հոգսը թեան ու սխրանքի դասեր տալու... Թերահաւատութեան առնչու-
մասամբ իր վրայ վերցնող այս բանկը, որ զբաղուած կը լինի երե- թեամբ տեղին եկաւ ﬕ պատմութիւն։ Մի թագաւոր շքախմբով անց-
խաների արժանապատիւ ներկան ու ապագան ապահովելով, բառի նելիս է լինում ﬕ գիւղով եւ նկատում է տարիների ծանրութիւնից
փոխաբերական եւ ուղիղ իմաստներով ծնող կը դառնայ՝ ամէն կորացած ﬕ ծերունու, որը ինչ-որ տնկիներ էր աճեցնում։ Մօտե-
տարի գրանցելով իր զաւակների թուաքանակի երկրաչափական նալով՝ հարցնում է, թէ ինչ է աճեցնում, եւ լսելով պատասխանը, թէ՝
պրոգրեսիայով (առաջատուութեամբ) աճը։ Նրա ծնողական ընկուզենիներ, զարմանում է, յետոյ շքախմբով հանդերձ ծիծաղում,
հայեացքից ոչ ոք դուրս չի ﬓայ։ Եւ այլեւս չի լինի անվստահութիւն ապա հեգնելով բացատրում, որ, ախր, այդ ընկուզենիները ﬕ երկու
վաղուայ հանդէպ, այլեւս չի լինի արտահոսք երկրից, այլեւս գիւղե- տասնեակ տարի անց ﬕայն բերք կը տան, ու ծերունին հաւանաբար
րում չեն լինի տասնաﬔակներով երեխայի ձայն չլսած բակեր, չեն այդպէս էլ դրանց բերքը չի տեսնելու։ Ծերունին նոյն հանդարտու-
լինի կամ կը նուազեն պատճառները չորս, հինգ եւ աւելի երեխայ թեամբ պատասխանում է, թէ՝ թագաւորն ապրած կենայ, եթէ բոլորն
չունենալու համար, քանի որ բանկի տնօրէնների խորհուրդը հոգա- այդպէս մտածէին, հիմա ընկուզենի չէր լինի... Պատասխանից հիա-
տարութիւն եւ ուշադրութիւն կը ցուցաբերի առաջ եկող խնդիրները ցած թագաւորը հրամայում է իմաստուն ծերունուն ﬕ քսակ ոսկի
հարթելու համար։ Չեն լինի որբանոցում շաբաթուայ վեց օրը տալ։ Քսակը վերցնելով՝ ծերունին գոհունակութեամբ ասում է. «Ես
կիրակնօրեայ ընտանեկան ջերմութեանն անհամբերութեամբ իմ բերքն արդէն ստացայ»։ Թագաւորն ապշում է ծերունու խորագի-
սպասող եօթ հարազատ քոյր-եղբայրներ, որոնք այնտեղ են ﬕայն տութեամբ եւ հրամայում եւս ﬕ քսակ ոսկի տալ նրան։ Ծերունին
այն պատճառով, որ արտագնայ աշխատանքի ﬔկնած հայրը Ռու- վերցնելով՝ խօսում է. «Արքա¯յ, ես առաջին տարում արդէն երկրորդ
սաստանում է, իսկ երիտասարդ մայրն ի զօրու չէ ﬕանգաﬕց տասը բերքն ստացայ»... Չենք ասի, թէ ամէն տարի կազմակերպուող հե-
երեխաների հոգսը քաշելու (սա իրական պատմութիւն է՝ մէկը բազ- ռուստամարաթոնները՝ խﬔլու ջրի, ճանապարհների, դպրոցների
մաթիւ նման պատմութիւններից)... Չեն լինի բազմազաւակ անա- վերանորոգման եւ այլնի համար աւելորդ են, քաւ լիցի։ Սակայն ո՞ւմ
պահով ծնողներ՝ անարգական «ցնկնել» բառով արհամարհուած եւ պէտք կը լինի գիւղ հասած ջուրը, եթէ արդէն այնտեղ վազվզող մա-
ծաղրուած... Որովհետեւ հետզհետէ կ’աւելանան բազմազաւակ նուկների աղմուկը չլինի, որոնք տասնաﬔակներ առաջ երբեﬓ
ապահովուած ընտանիքները, եթէ համոզուած լինեն, որ Աստծոյ ﬕասին կուժերը ուսած՝ ﬔծ սիրով վազում էին դիմացի սարի
ողորմածութիւնից բացի, իսկ որ ճշգրիտ կը լինի ասել՝ հէնց այդ աղբիւրը՝ ջրի։ Ո՞ւմ պէտք կը լինի ճանապարհը, եթէ նրանով դպրոց
ողորմածութեամբ, իրենց ազգակից ﬔծ Մարդկանց համատեղ շտապող մանկական շարքերը չլինեն, եւ ո՞ւմ պէտք կը լինի այդժամ
ﬔկնած Ձեռքը ﬔծապէս օժանդակելու է իրենց։ Իւրաքանչիւր յա- դպրոցի վերանորոգուած շէնքը...
ջորդ երեխայի համար յատկացուող գումարի չափը կարող է կրկնա-
պատկուել կամ է՛լ աւելի ﬔծանալ։ Մի քիչ էլ երեւակայենք։ Ենթա- ÈáõëÇÝ¿ ²ôºîÆêº²Ü (µ³Ý³ëï»ÕÍ, ·ñ³Ï³Ý³·¿ï, µ. ·. Ã.)
դրենք, ﬕնչեւ հինգերորդ՝ նորածին երեխան կը ﬔծանայ, նրա աւագ »õ ÍÝáÕÝ»ñª ²ñ³ñ³ï ²ôºîÆêº²Ü (ýǽÇÏáë) ²Ç¹³ زÜàôκ²Ü (ýǽÇÏáë)

17 ¶Ü²Ø ²ð²¶ÆÈ Ð²ÞìºÈàô հանուր ցավը սրբում է իր ճանապարհին
լուսավոր ու կենսատու աﬔն ինչ և առաջին
ու առաջ անցնել: Ցավոք, դա վաղուց ար- չցանկացա անպատասխան թողնել նրան: հերթին՝ ապրելու կիրքը, վաղվա ﬔջ հույս
դեն արմատացած մտայնություն է, ﬕ Ու այդ պահին վերստին ինձ օգնության փնտրելու շարժունակ ջիղը... Իսկ մարդիկ
ամբողջ սերնդի արյան բաղադրությունը, եկավ պատմությունն արագիլների մասին: գնացել էին նրանց հաշվելու՝ չխորհելով
նրա մղուﬓերի զսպաշապիկն ու համա- Այո, հենց արագիլների մասին, ﬕայն թե սա դրա մասին, կամ, ավելի ճիշտ, խորհելով,
կերպուﬓերի օրենսգիրքը: Չե՞ք հավատում: արդեն ուրիշ պատմություն էր, ﬕ բան, որ սակայն գտնելով ոչ այն պատասխանը, որ
Այդ դեպքում ﬕ պահ կանգ առեք ու ետ կարդացել էի հին մամուլի տրցակները թեր- գտել են այսօր. «Հիմա դրա ժամանակ չէ»...
նայեք: Ի՞նչ եք տեսնում ձեր թիկունքում: թելիս:
Չէ՞ որ այնտեղ նույն այդ վերապահուﬓերի Ծնվեմ ծնվողի հետ, թաղվեմ թաղվողի հետ,
հսկայական շղթան է՝ իր բազում հանգույց- ... 1944 թվականի գարուն: Պատերազմ: Հա- ընկնեմ ու բարձրանամ սայթաքողի ու ոտքի
ներով ու ոլորուﬓերով: Չէ՞ որ երեկվա յաստան: Մարդիկ ապրում են տագնապ- կանգնողի հետ, որ դիտվեմ ներդաշնակ, հա-
ﬔջ գրեթե ոչինչ չեղավ ﬔր ուզածի պես: ների, կորուստների, թշվառության, քաղցի մահունչ, ﬕակամ: Իսկ ե՞րբ կարող եմ չլինել
Մեզ ﬕշտ սաստեցին. «Ոչ հիմա, այժմ դրա ճիրաններում: Թերթերի էջերը լի են ռազմա- բոլորի պես, այսինքն պարզապես ﬕ փոքր
ժամանակը չէ», և ﬔնք հնազանդվեցինք, որ ճակատից եկող հաղորդուﬓերով: Կարծես ապրեմ: Ոչ թե անհնազանդ, այլ ինքնուրույն:
սեփական ցանկությամբ չխախտենք ﬔկ թե ուրիշ ոչինչ չի կարող դրանից առավել Ոչ թե հոսանքին հակառակ, այլ ինքս իմ
ուրիշի ցանկության ընթացքը, հանկարծ էական ու կարևոր լինել: Եվ հանկարծ այդ հունով: Կարելի՞ է: Թույլ տալի՞ս եք:
ﬔր կամքից անկախ խոչընդոտ չդառնանք հաղորդուﬓերի շարքում ﬕ փոքրիկ լուր
և չպահանջենք ավելին, քան սահմանված անﬕջապես ուշադրություն է գրավում: Հա- Ձեր մատը փուշ մտնելիս իմ մատն էլ փուշ
ու վիճակված էր ﬔզ համար: Ասացին՝ հիմա յաստանի Գիտությունների ակադեﬕայի ﬕ խրեք: Դրանից ձեր ցավը չի ﬔղմվի: Թողեք
պատերազմ է՝ չի կարելի, հիմա ճգնաժամ է՝ աշխատակիցները տեղեկացնում են, որ մատներս անﬖաս ﬓան, որ կարողանամ
չի կարելի, անցումային շրջան է՝ չի կարելի, Արարատյան դաշտում կատարվել է արա- ձեր փուշը հանել: Մի ասեք, թե խարխլում
ձﬔռ է՝ չի կարելի, հետո ամառ կլինի՝ դարձ- գիլների հաշվառում և նրանց պահպա- եմ ձեր ﬕասնությունը, որովհետև այն, ինչ
յալ չի կարելի: Եվ ընդհանրապես, չի կարելի նությունը գտնվում է իրենց հսկողության ասում եք, դեպի ﬕօրինակություն տանող
ապրել այնպես, ինչպես ինքդ ես ուզում, ներքո: Ապա ﬔկ առ ﬔկ թվարկվում է, թե ուղենիշ է՝ համատեղ լինելու անվան տակ:
որովհետև քեզնից զորեղ ﬕ բան էլ կա՝ որ հանդամասում քանի արագիլ է իջել և որ Իսկ ﬕասնությունը ﬕանման լինելը չէ,
հանգամանքը, ու քեզ արտոնված չէ լինել գյուղում քանիսն են բնավորվել… զգացմունքի ու վարքի կոլեկտիվիզմը չէ.
նրանից կարևոր... ﬕասին ժպտում ենք, ﬕասին արտասվում:
Արագիլնե՞ր: Սա ի՞նչ բան է: Շուրջբոլորը Եթե ինչ-որ ﬔկի ծիծաղն ու լացը չեն գալիս,
Եվ ահա այն օրը, երբ այդ գիտակից մարդը գոյության կռիվ է, ի՞նչ արագիլների մա-սին ի՞նչ եք անելու: Կարծիքը կփաթաթեք վզին և
ցավակցող-կշտամբող հայացքով նայեց ինձ կարող է խոսք լինել: Եվ վերջապես ու՞մ են հետո կզարմանաք, թե ինչո՞ւ խեղդվեց:
ու հարցրեց. «Հիմա դրա ժամանա՞կն է», ես պետք այդ արագիլները, եթե մարդկային
կյանքն այլևս ոչինչ չարժե, եթե համընդ- 28

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 23

êðî²ò²ì ÐàôÞºð

Չնայած նրանք մշտապես մտապատկերիս ﬔջ են, բայց նրանց բոլորիս հանար: Գևորգ Ավջյանը արդեն բարեկամացել էր Գևորգ
մասին գրել չէի մտածել: Այս հուշագրությունը Գլենդելից (ԱՄՆ) ինձ Էﬕնի հետ: Նրա աջակցությամբ էլ Երևանում լույս տեսավ
հուշեց «Համայնապատկեր» հադնեսի գլխավոր խմբագիր, բանաս- «Գարնանային կանչ» առաջին գրքույկը, և չգիտես ինչու, Ար-
տեղծ, իմ մշտական բարեկամ Սարո Գյումրեցին: Ախր, գրական շավիր Ջիդարյանը թշնամացավ հեղինակի հետ: Ի դեպ ասեմ, որ
ﬕավորումը ﬔզ մտերմացրեց, հարազատ զգացմունքներով լցրեց Ջիդարյանը Երևանի թատերական ինստիտուտում դասախոս
ﬔր էությունը, որովհետև գաղափարակից գրասերներ էինք: Աբ- եղած ժամանակ 1947 թ. «Գրական Թերթ»-ում Հովհաննես Շիրազի
խազահայ գրական ﬕավորում ստեղծելու նախաձեռնությունը պոեզիայի մասին գրախոսական էր տպագրել՝ «Երբ բանաստեղծը
պատկանում է Արշավիր Ջիդարյանին, որը ﬕնչ Հայրենական կտրվում է իրականությունից» վերնագրով: Այդ օրվանից Ջիդար-
պատերազմը Սուխումում տպագրել էր երեք գիրք: Ջիդարյանը յանը դարձավ Շիրազի ոխերիմ թշնաﬕն: Շիրազը սկսեց նրան
հասավ նրան, որ 1959 թ.Սուխումում վերականգնվեց հայատառ անվանել՝ Արշավիր Անջիգարյան: Բայց քանի որ տեղը եկավ, նաև
տպարանը: Դա տեղի ունեցավ այսպես. Վրաստանի ղեկավար ասեմ, որ ընդհանրապես Ջիդարյանը արտառոց նախանձ անձնա-
շրջանները դեմ էին, սակայն կուսակցության աբխազական մարզ- վորություն էր և չէր հանդուրժում, որ ﬔկն ու ﬔկը իրենից առաջ
կոﬕ նորընտիր Առաջին քարտուղար Միխայիլ Թեմուրովիչ անցնի:
Բղաժբան ասաց. «Թող Թբիլիսին դեմ լինի, ես հայատառ տպա-
րանը կվերականգնեմ Բյուրոյի որոշմամբ»: Այդպես էլ արեց: Բայց Գևորգ Էﬕնը մասնակցեց պարապմունքին և խոսեց արդի գրա-
Վրաստանի կառավարությունը 1962 թ. հայկական հրատարակ- կան կյանքից: Մի անգամ էլ եկավ «Պիոներ կանչ»-ի խմբագիր
չությունը փակեց: Տպարանը նորից վերականգնելու ﬔր ջանքերը Վարդգես Պետրոսյանը: Նա ելույթ ունեցավ, ասաց, որ ժխտելով որևէ
անցան անարդյունք: Բայց Վրաստանի գրահրատարակչության գրողի, կարելի է ավելի լավ գրական գործ ստեղծել: «Սովետական
Պետական կոﬕտեն ﬕավորման ﬕ քանի անդաﬓերի հրավիրեց գրականություն» ամսագրի խմբագիր Ստեփան Կուրտիկյանը և նրա
Թբիլիսի: Մեզ լսեց կոﬕտեի նախագահ Գարդաբխաձեն, հասկա- տեղակալ Ստեփան Ալաջաջյանը համարյա աﬔն աշուն ամսագիրը
ցավ ﬔր արդարացի, հիﬓավորված պահանջը և գնաց ընդառաջ: բաժանորդագրելու նպատակով հանդիպում էին ﬔզ հետ: Մի տարի
Այնուհետևﬔրժողովածուները,որոնցխմբագիրըՀակոբՉոբանյանն էլ ամսագիրը տպագրեց ﬔզանից ﬔկական բանաստեղծություն,
էր, սկսեց տպագրել Թբիլիսիի «Մերանի» հրատարակչությունը: իսկ ես ունեի երկու ոտանավոր, ինչ խոսք, Անդրանիկ Բահարյանին
Քանի որ ես լրիվ տեղյակ էի ﬔր գրագրություններին, հանդիպման դա դուր չեկավ... որովհետև իրեն համարում էր աﬔնաառաջին
ժամանակ տասներկու րոպե քննադատական ելույթ ունեցա: բանաստեղծը: Հաճախ երևում էր Վահագն Կարենցը: Ջերմ էր հան-
Չգիտեմ դա՛ նպաստեց, որ իմ «Հուզաշխարհը»-ը Վրաստանի դիպումը հատկապես Սիլվա Կապուտիկյանի, Վահան Արամունու,
Կենտկոﬕ հրատարակչությունը տպագրեց արտահերթ, որը, բանասիրական գիտությունների թեկնածու Ֆելիքս Բախչինյանի
հատկապես Նիկոլայ Դեմուրչյանին, առերես վրդովեցրեց: ԻնչևԷ, հետ, իսկ ﬕավորման մշտական հյուրերն էին Վրաստանի հայ
ﬕնչև վրաց-աբխազական պատերազﬕ սկիզբը արդեն տասներկու գրողներ Բենիկ Սեյրանյանը, Մկրտիչ Ասլանյանը, Մարտին Քա-
գրողներ գրքերի հեղինակներ էին: Սուխումում տպարանի գոյու- րամյանը, մյուսները:
թյան երեք տարիների ընթացքում լույս տեսան ﬕավորման
անդաﬓերի «Սևծովյան այգաբաց» և «Շավիղ» ժողովածուները, Բեկուﬓային եղավ աբխազահայ գրական ﬕավորման անդաﬓե-
Արշավիր Ջիդարյանի «Ծովի շունչը» բանաստեղծությունների րի համար «Պիոներ կանչ»-ի գրականության բաժնի վարիչ, բա-
գիրքը, ինչպես նաև Անդրանիկ Բահարյանի, Իշխան Ռահանյանի նաստեղծ Սարո Գյոդակյանի (Գյումրեցի) նպատակային այցը
և Հակոբ Գուրունյանի առաջին գրքույկները: Միավորման Սուխում: Մենք անﬕջապես զգացինք, որ նրա ազգասիրական
հովանավորները դարձան Վրաստանի գրողների Միության
հայկական մասնաճյյուղը և «Սովետական Վրաստան» թերթը: Այն զգացմունքները ﬕայն Հայաստանով չեն սահմանափակվում.
տարիներին Թբիլիսիում ճանաչված գրողներ էին Վարդան Ատր- «Պիոներ կանչ» թերթում հաճախակի սկսեցին տպագրվել ﬕավոր-
յանը, Պահարեն, Ծերուն Թորգոմյանը, Սուրեն Ավչյանը, Բենիկ Սեյ- ման բանաստեղծները, հանդես եկան գրական էջերով: Պարզապես
րանյանը, Հովհաննես Կարայանը, Մկրտիչ Ասլանյանը, Սահակ ﬔնք ազատ շունչ քաշեցինք, ի դեմս իսկական հայրենասեր Սարո
Մանվելյանը, Մարտին Քարամյանը, Սոս Սիմավորյանը, Կորյուն Գյոդակյանի, «մոռացության դաշտից» դուրս եկանք գրական աս-
Ազրոյանը, Վահան Գալֆայանը, Գևորգ Գրիգը, Բատրակ Հայկը, պարեզ: Նույն ոգով Սարոն շարունակում է ընդառաջ գնալ համշե-
Աղասի Այվազյանը: Նրանք բարյացակամ վերաբերմունք հանդես նահայերիս այն բանից հետո, երբ ստիպված եղավ բնակության ﬔկ-
բերեցին աբխազահայ կրտսեր գրչակից եղբայրների նկատմամբ: նել Գլենդել և հրատարակել հայկական մամուլում նմանը չունեցող
1957 թ. հրավիրեցին Թբիլիսի, տեղավորեցին հյուրանոցում, կազմա- նկարազարդ հոյակապ «Համայնապատկեր» հանդեսը: Եթե ոչ Սա-
կերպեցին էքսկուսիա Ռուսթավիի ﬔտալուրգիական գործարան, րո Գյումրեցին, ապա էլ ո՞վ էր համշենահայերի հետ հաշվի նստողը,
պատմության թանգարան, 95-րդ դպրոցում կայացավ գրական ընդառաջ գնացողը, ընթերցողներին ներկայացնողը:
հանդիպում, «Սովետական Վրաստան»-ը ﬔր թոթովանքներից
տպագրեց լրիվ ﬕ էջ, որտեղ լույս տեսավ իմ «Գարնանային» առա- Փա՛ռք ու պատիվ համշենցիների անկեղծ բարեկամ Սարո
ջին ոտանավորը: Գյումրեցուն:

«Սովետական Վրաստան»-ը առաջին գրական էջը տպագրեց, Երևանից հատուկ ﬕավորում էր եկել անզուգական հայրենասեր,
որքան հիշում եմ, 1956 թ.: Կարդացի և սկսեցի մասնակցել ﬕավոր- ﬔծ սրտի տեր Հովհաննես Մելքոնյանը: Նա հիﬓել էր աշխարհում
ման պարապմունքներին: Հեղինակը կարդում էր իր նոր գրած հայ գրողների Միություն: Գաղափարը հրապուրիչ էր և նպատակը՝
ոտանավորը և ընկերները հայտնում էին իրենց կարծիքը, անաչառ հիﬓավոր: Հրատարակեց նաև «Հայ գրող» գրական թերթ, իսկ շու-
դիտողություններ անում: Այն յուրատեսակ լաբորատորիա էր տով աբխազահայ գրական ﬕավորման աչքի ընկնող գրասերները
ստացան Միության անդաﬕ վկայական: Հովհաննեսը ﬔզ հետ

24

24 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

23 մյուսների գրածները, գրադարանները, այնտեղ էլ ծերունազարդ գրողը գտել էր իր
ստեղծած համշենական բառարանները, մահկանացուն:
ﬕավորման հոգսերի մասին հարցազրույց ժողովրդական ասացվածքները, հավաքած
անցկացրեց, որը, եթե չեմ սխալվում, տպա- կենցաղային ամանեղենները: Ինչո՞ւ այդ Երբ Սերո Խանզադյանը ինձ խնդրեց
գրվեց «Գրական թերթ»-ում: Աﬕս չէր ան- մասին չեն հոգում, այսպես կոչված, հա- խմբագրել «Ձայն համշենական» առաջին
ցել, երբ «Խորհրդային Վրաստան» թերթի մայնքները: Պարզապես անհասկանալի է, ժողովածուի բարբառային մասը, ես իմ
խմբագիր Վան Բայբուրթը ինձ հիշեցրեց այդ թե նրանք ի՞նչ ազգօգուտ գործ են կատարում: կողﬕց նամակ գրեցի Սուխում՝ Արտյոմ
հարցազրույցի մասին և ասաց, որ Վրաս- Ես արդեն հրատարակել եմ 21 գիրք, իսկ Կալայջյանին, որ նա ուղարկի Կարապետ
տանի անվտանգության կոﬕտեին նույնիսկ համայնքի ակտիվիստները նույնիսկ այդ Ջիհանյանի հերոսական կյանքի դրվագ-
հայտնի է, թե ով է Սիրավան Սևունին... մասին չգիտեն: Լազարևսկի գրադարանը ները: Տպագրվեց «Արյունոտ ճամփաներ»
Շատ ափսոս, որ Հովհաննես Մելքոնյանը առաջարկեց ազգային մշակույթների Կեն- վերնագրով: Նման գրառուﬓեր Կալայջյանը
ավտովթարի զոհ դարձավ և անհրաժեշտ տրոնում նշել իմ 80-ամյակը: Ես հրա- շատ ուներ... Կորավ նաև լաբրացի բանահա-
նախաձեռնությունը ﬓաց օդում կախված: ժարվեցի, որովհետև առանց համայնքի վաք Սարգիս Սեիսյանի հարուստ պահոցը:
մասնակցության անշուք, արտառոց բան
Գրական ﬕավորման լիաուժ անդաﬓերից կստացվեր: Ցավով պետք է արձանագրել, Անդրանիկ Բահարյանը տանջալից և
էր Հուսիկ Հարությունյանը: Սուխուﬕ հայ- որ համարյա ﬔր բոլոր հարազատները, անզոր ծերություն ունեցավ: 2016 թվի
կական դպրոցի գործավարն էր: Գրում էր անգամ արյունակիցները ընդունակ չեն գնա- փետրվարի 14-ին կյանքից հեռացավ: Ինձ
երգիծական կարճ պատմվածքներ, չափածո հատելու հոգևոր սրբությունները: Հաճախ թվում է՝ նրա մահը ﬕ հախուռն դարաշրջան
շարժեր: եմ լսում. «Մեջը որ օգուտ չունես, ինչո՞ւ ես տարավ իր հետ:
գրում կամ՝ ու՞մ են պետք քո գրքերը, երբ
«Սովետական Վրաստան» թերթի «Ուղիղ ﬔռնես, պիտի այրենք...»: Կյանքում ըմբոստ բնավորություն ուներ,
ճակատին» երգիծական խորագրի տակ 1958 բայց պոեզիան և արձակը խորաթափանց
թ. մարտի 26-ի համարում տպագրվեցին նրա Անցյալ դարի քսանական թվականներին ﬔղմություն, հուզախռով քաղցրություն
ընկերական շարժերը՝ նվիրված ﬕավոր- Խարկովում, ուր բնակվում էր տաս հազար ունեին: Երբ Երևանում տպագրվեց նրա
ման անդաﬓերին: Ինձ էլ էր «բաժին» հասել. հայ, գործում էր երկու հայկական ակումբ: բանաստեղծությունների «Վտակ» խորա-
Ուկրաինացի դասական գրող Պավլո Տիչի- գրով գրքույկը, ես համալսարանում ուսա-
Ահա տեսնու՞մ եք, նան (նաև ﬕ որիշը, որի անունը մոռացել նող էի, «Սովետական դպրոց» թերթում
Գործեր եմ տալիս, եմ) այդ ակումբներից ﬔկում սովորել է ﬕ փոքրիկ գրախոսական գրեցի: Ինչևէ,
հայերեն գրել ու կարդալ: Ինչո՞ւ ﬔր հա- Բահարյան գրողի հանդեպ ես պարտք
Կամաց գնացեք, մայնքների խորհուրդները չեն մտածում չﬓացի. Աբխազահայերի «Համշեն» թերթի
Ես էլ եմ գալիս: նման ակումբներ հիﬓելու մասին, որտեղ երկու էջերում տպագրեցի «Անդրանիկ Բա-
Իշխան և Հայկ Ռահանյան եղբայրներին հնարավոր կլիներ կորստից փրկել կյանքից հարյանի գրական աշխարհը» գրախոսա-
էր վերաբերվում հետևյալ քառատողը. հեռացած գրողների գրական արժեքները: կանը և այն տեղավորեցի նաև «Նվիրուﬓեր»
Աղմուկը շատ է, Այն կլիներ ազգի հոգևոր հարստությունը: գրքիս ﬔջ: Այստեղ նաև ասեմ, որ 1963 թ.
Իսկ գործը՝ սակավ, Բահարյանը, Հայկ Ռահանյանը և ես մաս-
Հակառակն անել Գրագետ, բանիմաց ուսուցիչ էր Վահրամ նակցեցինք Երևանում երիտասարդ հայ
Կաշխատենք, հարկավ: Դավթյանը՝ համալսարանում բանաստեղծ գրողների համագումարին: Դա իմ առաջին
Ծեբելդայի հայկական դպրոցի ուսուցիչ Վահագն Դավթյանի կուրսեցին: Նա օժտված այցն էր Հայաստան: Ձախ կողմս նստել էր
Վանիկ Սամվելյանը Կռիլովից անզուգական էր գրական երկը գրախոսելու բացառիկ ձիր- Վաղարշակ Նորենցը, իսկ աջ կողմս՝ Աշոտ
թարգմանություններ էր արել: Դա չվրիպեց քով: Դիպուկ առակագիրներ էին Պետրոս Գրաշին, որոնց ստեղծագործություններին
Հուսիկի ուշադրությունից, գրեց. Կարնեցյանը, Սերգեյ Կոնդակչյանը, Հարու- ես լավ ծանոթ էի:
Ես այսպես կանեմ, թյուն Ջիդարյանը, Արշավիր Գրբաշյանը և
Ես այնպես կանեմ, Արամ Ասլանյանը, իսկ Ղևոնդ Դովաջյանի և Անդրանիկ Բահարյանի «Մայրիկ կկուն»»
Թե գործեր ունեք, Հովհաննես Թորոսյանի պոեզիան հագեցած մանկական պոեմը տպագրվել էր նաև աբ-
Բերեք թարգմանեմ: էր գարնանային ծառ ու ծաղկի բույրով: խազերեն:
Ինչպես Հուսիկ Հարությունյանը, այնպես
էլ Վանիկ Սամվելյանը հետագայոմ տեղա- Հակոբ Գուրունյանը չափածոից շուտով Արդեն շատերը իմացել էին, որ 66-ամյա
փոխվեցին Երևան: Վանիկը ապրում էր անցավ արձակին: Մեր գրական ﬕավոր- Իշխան Ռահանյանը անբուժելի հիվանդ է:
Սպանդարյան փողոցի թիվ 11 տանը, իսկ ման անդաﬓերից աﬔնից շատ նա գրքեր Գրական ﬕավորման բոլոր անդաﬓերը
Հուսիկը՝ «Սևան» հյուրանոցում՝ քրոջ մոտ, տպագրեց, իսկ գաղտնիքը ﬕայն ես գի- նրան հարգում էին: Իշխանը հայրենասեր
որը բանասիրական գիտությունների դոկ- տեի. համալսարանական կուրսեցին՝ բանաստեղծ էր, Սուխումում հասցրեց
տորի կոչում ուներ: Համարյա աﬔն օր բանաստեղծ Միքայել Հարությունը աշխա- տպագրել «Խաղաղություն» գրքուկը: Ես ևս
Հուսիկի երգիծանքները հաղորդվում էին տում էր հրատարակչությունում և ընդա- առանձնակի հարգանք ունեի նրա նկատ-
Երևանի քաղաքային ռադիոկայանով: ռաջում էր: Գուրունյանը մանկագիր էր, մամբ: Մահվանից ﬔկ աﬕս առաջ վերցրի
Միավորման կարող ուժերից էր Վարազ- պատմվածքները կենդանիների կյանքից ﬕ շիշ հայկական կոնյակ և այցելեցի իրեն:
դատ Գրիգորյանը: Աշխատում էր հրեաների էին կամ նվիրված էին Լենինին: Հաճախ Տրամադրությունը բարձրացավ: Ցանկա-
հետ Սուխուﬕ երկաթգծի առևտրի ցան- մտքովս սարսափ էր անցնում, թե որ ցանք ﬕմյանց, ինչպես սովորաբար լինում
ցում և թափով բանաստեղծություններ ու սովետը հանկարծ չլինի, ու՞մ են պետք է խﬕչքի սեղանի շուրջը, առողջություն և
պատմվածքներ էր գրում: Ռուս կնոջից Գուրունյանի գրքերը... Հաﬔնայնդեպս, «երկար» կյանք: Մահվանից խուսափել հնա-
ուներ երկու զավակ: Ափսո՛ս, 1968 թ. ամառը Հակոբ Գուրունյանը մանկական հոգու րավոր չեղավ: Թաղման օրը ﬕշտ ճարպիկ
քաղցկեղից մահացավ: տեր առաջնակարգ գրող էր: Աբխազական Վովա Յայլյանը ﬕացրել էր Արշավիր Ջի-
Բանաստեղծություններ էր գրում նաև դպրոցի երկրորդ դասարանի դասագրքում դարյանի 70-ամյակի ժամանակ Իշխանի
Գևորգ Շեկիկյանը և հպարտ էր, որ Ավետիք կային նրա երկու պատմվածքները, իսկ հանգամանալից զեկուցումը հոբելյարի
Իսահակյանի հետ խմբանկարում ինքը կար: Հովհաննես Դավթյանի թարգմանությամբ ստեղծագործությունների մասին: Այդ օրե-
Այստեղ ուզում եմ ցավով նշել, որ գրասեր- Թբիլիսիում տպագրվել էր նաև վրացերեն րին անվանի այձակագիր Բենիկ Սեյրան-
ների պահոցը նրանց մահանալուց հետո լեզվով Գուրունյանի պատմվածքների ժո- յանը հանգստանում էր Պիցունդայում: Երբ
հարազատները ցիրուցան են անում: ղովածուն: Հակոբ Գուրունյանը սիրում էր իրեն հայտնեցի Իշխան Ռահանյանի մահ-
Նման վիճակ է սպասվում նաև ինձ: Տիեզե- Հայաստանը, վրաց-աբխազական պատե- վան մասին, ինձ տեղին դիտողություն արեց.
րագնացնեերի նվերներով ստեղծել էի րազﬕ ժամանակ գնացել էր Երևան և
անձնական թանգարան, որը լայն արձա- – Ա՛յ տղա, ինձ ինչո՞ւ չբերեցիք թաղմանը:
գանք գտավ ամբողջ Ռուսաստանում, Ես ﬔղավոր էի, պարզապես մտքովս չէր
ունեմ ազգային իրականությունից հա- անցել:
րուստ նմուշներ, լուսանկարներ, որոնք Իշխան Ռահանյանից ﬓացին Բարունակ
հարմարություն չունենալու պատճառով Թոռլաքյանի ժողովածուներում տպագրված
արկղներում իրենց «դարն» են ապրում... ժողովրդական առածներն ու ասացվածք-
Ալեքսան Անտոնյանը և՛ բանաստեղծ էր, և՛ ները: Տասնյակ տարիներ հավաքած համ-
նկարիչ, մահանալուց հետո ոչինչ չի ﬓացել: շեներենի բառարանը, այդ թվում՝ պահոցը,
Ու՞ր են Վովա Յայլյանի, Իշխան Ռահան- ինչպես նաև մյուսներինը, քոռուփուչ եղավ:
յանի, Պետրոս Կարնեցյանի, Արշավիր Միավորման աչքի ընկնող արձակագիր-
Ջիդարյանի, Բարունակ Թոռլաքյանի, Անդ- ներից էր խանդոցի (Ախալքալաք) Նիկո-
րանիկ Զեյթունյանի, Ենոք Շաշիկյանի և լայ Դեմուրչյանը: Երկար տարիներ շի-
նարար էր ածխագործների Տղվարչել

25

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 25

вÚÀ ºì вÚÀ

§²Ýï³ñ»ë¦ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝÁ ÉáõÛë ¿ ÁÝÍ³Û»É ²ñÙ»Ý ä»ï- ¿ ·Ý»É §Ð³Û·Çñù¦, §´áõÏÇÝÇëï¦, §´ÛáõñáÏñ³ï¦ »õ §Ø»ïñᦠ·ñ³-
ñáëÛ³ÝÇ §Ð³ÛÁ »õ ³ß˳ñÑÁ¦ ·ÇñùÁ£ ÆÝãå»ë Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ·ñùÇ Ë³ÝáõÃÝ»ñáõÙ: ÆëÏ ÑÇÙ³ª ÙÇ áõñ³Ë ѳïí³Í ·ñùÇó:
³Ýáï³ódzÛáõÙª §¶ÇñùÁ ¿ëë»Ý»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ ¿, áñï»Õ »ñµ»ÙÝ Éáõñç,
»ñµ»ÙÝ ÑáõÙáñáí ùÝݳñÏíáõÙ ¿ ųٳݳϳÏÇó ѳ۳ëï³ÝóÇ Ñ³ÛÇ Ð²ÚÆ ´²Êî. êÎƼ´À
Ï»ñå³ñÁ, Ýñ³ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³½·³ÏÇóÝ»ñÇ, ûï³ñÝ»ñÇ »õ áÕç
ïÇ»½»ñùÇ Ñ»ï, ³ÝóÛ³ÉÇ áõ Ý»ñϳÛÇ Ýϳïٳٵ áõÝ»ó³Í í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ §ä³ñ½³å»ë Ù»ñ µ³ËïÝ áõñÇß ¿ »Õ»É...¦
»õ ³å³·³ÛÇ Çñ³ï»ë³Ï³Ý ϳ٠ý³Ýï³ëïÇÏ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦: ä³ñáõÛñ êºì²Î
¶ÇñùÁ µ³Õϳó³Í ¿ Ûáà ·ÉËÇóª §Ð³ÛÇ µ³Ëï¦, §Ð³ÛÁ »õ ë»ñÁ¦, §Ð³ÛÁ
»õ Ñá·»õáñÁ¦, §Ð³ÛÁ »õ ³ÝóÛ³ÉÁ¦, §Ð³ÛÁ »õ ѳÛÁ¦, §Ð³ÛÁ »õ áã ѳÛÁ¦, ²ëïí³Í ëï»ÕÍ»ó Ù³ñ¹áõݪ ²¹³ÙÇÝ, ³å³ ÏÝáçÁª ºí³ÛÇÝ, áõ µÝ³-
§Ð³ÛÁ »õ ³å³·³Ý¦: ¶ñùÇ ëϽµáõÙ µ»ñíáõÙ »Ý ÙÇ ß³ñù Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñǪ Ï»óñ»ó Ýñ³Ýó º¹»ÙáõÙ: ¸³ ¹ñ³ËïÝ ¿ñ, »õ ²¹³ÙÝ áõ ºí³Ý ³Ý¹³ñ¹,
ѳۻñÇÝ ïí³Í µÝáõó·ñ»ñ: лï»õáõÙ »Ý Ñ»ÕÇݳÏÇ ¿ëë»Ý»ñÁ: ¶ÇñùÁ ¹ñ³Ëï³ÛÇÝ ÏÛ³Ýù ¿ÇÝ í³ñáõÙ ³ÛÝï»Õ: ²ëïí³Í áñáß³ÏÇ óáõóáõÙÝ»ñ ¿ñ
ÙÇ ï»ë³Ï ѳۻÉÇ ¿, áñÇ Ù»ç ݳۻÉáí ϳñ»ÉÇ ¿ ³í»ÉÇ É³í ׳ݳã»É Ù»½: ïí»É Ýñ³Ýó, û ÇÝã »õ ÇÝãå»ë, µ³Ûó Ýñ³Ýù í»ñÇÝ ³ëïÇ׳ÝÇ ³ÝÉáõñç
Ø»Ýù ½ñáõÛóÇ Ññ³íÇñ»óÇÝù Ñ»ÕÇݳÏÇݪ µ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ »õ ³Ýå³ï³ë˳ݳïáõ ·ïÝí»óÇÝ áõ Éë»óÇÝ ë³ï³Ý³ÛÇÝ, áñÝ ûÓÇ Ï»ñ-
¹áÏïáñ, ÐÐ ¶²² Ñݳ·ÇïáõÃÛ³Ý »õ ³½·³·ñáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ »õ س- å³ñ³Ýùáí ½µ³Õí³Í ¿ñ Çñ Ùßï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµª ˳ݷ³ñ»É ²ëïÍáõ
ï»Ý³¹³ñ³ÝÇ ³ß˳ï³ÏÇó ²ñÙ»Ý ä»ïñáëÛ³ÝÇÝ£ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ²¹³ÙÝ áõ ºí³Ý
Ï»ñ³Ý ÇÙ³óáõÃÛ³Ý Í³éÇ åïáõÕÁ »õ å³ñ½»óÇÝ Çñ»Ýó ѳٳñ ÙÇ ß³ñù Ýáñ
– ²ÛëåÇëáí, ·ñùáõÙ ¹áõù ÷áñÓáõÙ »Ýù µÝáõó·ñ»É, Ý»ñϳ۳óÝ»É ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ: ¸³ï»Éáí ²ëïí³Í³ßÝãÇ ï»ùëïÇóª Ýñ³Ýó ѳïϳå»ë
ѳÛÇ Ï»ñå³ñÁ: ¹áõñ ¿ÇÝ »Ï»É ýñáÛ¹Û³Ý áñáß Ù³Ýñ³Ù³ëÝ»ñ, Ñ»Ýó ³ÛÝ, ÇÝãÁ ¹áõñ ã¿ñ ·³ÉÇë
²ëïÍáõÝ: ºí ²ëïí³Í ¹áõñë Ññ³íÇñ»ó Ýñ³Ýó º¹»ÙÇó: ²¹³ÙÇ »õ ºí³ÛÇ
– àã ÙdzÛÝ µÝáõó·ñ»É, ³ÛÉ»õ ѳëϳݳÉ, ÇÝãÁ Ïû·ÝÇ ÇÝùÝ»ñë Ù»½ ë»ñáõݹÁª Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ, ¹³ï³å³ñïí»ó ã³ñù³ß ·áÛáõÃÛ³Ý ³ÛÉáõñ»ù
û·Ý»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ÷Ýïñ»ÉáõÝ: Ø»ñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ÏÛ³ÝùÇ áã ¹ñ³Ëï³ÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ:
ͳÛñ³Ñ»Õ ù³Õ³ù³Ï³Ý³óí³Í ¿, µáÉáñ ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍáõÙÝ»ñÁ
ï»ëÝáõÙ »Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñÃáõÃÛ³Ý Ù»ç: ´³Ûó ³Û¹å»±ë ¿ ³ñ¹Ûáù: ²ëïí³Í³ßáõÝãÝ áõÝÇ Ý³»õ Ù³ñ¹³ÍÝáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ³é³ëå»ÉÁ: ²ëï-
²Ñ³ û ÇÝã ¿ ³ë»É ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ. §ä»ïù ¿ ÷áËí»É¦: öñÏáõÃÛáõÝÁ í³Í, Ñdzëó÷í»Éáí ²¹³ÙÇ áõ ºí³ÛÇ µ³½Ù³ó³Í ë»ñݹÇó, çñÑ»Õ»Õ ¿
·³Éáõ ¿ Ý»ñëÇó, »õ »Ã» ã÷áËí»Ýù, ɳí ãÇ ÉÇÝ»Éáõ: ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇó Ñ»- áõÕ³ñÏáõÙ ³ß˳ñÑ, áñÇó ÷ñÏíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÜáÛÝ Çñ ÁÝï³ÝÇùáí, ²ñ³ñ³ï
ïá Ù»Ýù ß³ï »Ýù ÷áËí»É, µ³Ûó ³é³ç³¹ÇÙ»Éáõ ѳٳñ ¹»é ß³ï É»é³Ý íñ³: ²Û¹ï»ÕÇó ¿ ëÏëíáõÙ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ï³ñ³ÍáõÙÁ:
åÇïÇ ÷áËí»Ýù: ºí Ù»ñ µáÉáñ ËݹÇñÝ»ñÁ ã»Ý, áñ ϳñáÕ »Ý ÉáõÍí»É
ù³Õ³ù³Ï³Ý ׳ݳå³ñÑáí: º¹»ÙÇ ï»Õ³¹ñáõÃÛáõÝÁ ѳÛïÝÇ ¿: ²ÛÝï»Õ ·»ï ¿ñ ÑáëáõÙ, áñÇó ëÏǽµ
¿ÇÝ ³éÝáõÙ ãáñë ·»ï»ñª öÇëáÝ, ¶»ÑáÝ, îÇ·ñÇë »õ º÷ñ³ï: ºÃ» ³é³çÇÝ »õ
ºë Ñ³×³Ë û·ï³·áñÍ»É »Ù ÑáõÙáñ, áñå»ë½Ç Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ »ñÏñáñ¹ ·»ï»ñÇ ÝáõÛݳóáõÙÁ »õ ï»Õ³ÛݳóáõÙÁ ϳëϳÍÝ»ñ ¿ ѳñáõóáõÙ,
Ù³ñëí»Ý áñáß ¹³éÁ å³ïÏ»ñÝ»ñ: àñáß ¿ëë»Ý»ñáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ³å³ í»ñçÇÝ »ñÏáõëÇ ¹»åùáõÙ ³Ù»Ý ÇÝã å³ñ½ ¿: îÇ·ñÇëÝ áõ º÷ñ³ïÁ,
»Ý ·Çï³Ï³Ý ÷³ëï»ñ, áñ ¹Åí³ñ ÏÉÇÝ»ñ ·ïÝ»É áã Ù³ëݳ·»ïÇ Ñ³ÛïÝÇ µ³Ý ¿, ëÏǽµ »Ý ³éÝáõ٠гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑÇóª å³ïٳϳÝ
ѳٳñ: ²Ûë ï»ë³Ï»ïÇó ·ÇñùÁ ݳ»õ ·Çï³Ù³ëë³Û³Ï³Ý ¿: г۳ëï³ÝÇó: àõñ»Ùݪ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ûññ³ÝÁª º¹»ÙÁ ϳ٠¹ñ³ËïÁ, ·ïÝí»É
¿ г۳ëï³ÝáõÙ:
– ¶ÇïÝ³Ï³Ý ²ñÙ»Ý ä»ïñáëÛ³ÝÝ ÇÝãå»±ë áñáß»ó ·ñ»É ÏÇëáí ã³÷
»ñ·ÇͳϳÝ, ÏÇëáí ã³÷ ý³Ýï³ëïÇÏ, ÑÇÙݳϳÝáõÙª ·ÇïáõÃÛ³Ý ²ñ³ñ³ï É»éÁ ÝáõÛÝå»ë ·ïÝíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝáõÙ: ²ÛÝ ÑÝáõÙ ÝáõÛݳóí»É
Ñ»ï ùÇã ³éÝãíáÕ ·Çñù: ¿ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑÇ Ñ³ñ³í³ÛÇÝ Îáñ¹í³ó É»é³Ý ϳ٠Îáñ¹í³ó
²ñ³ñ³ïÇ, Ñ»ï᪠سëÇëÇ Ñ»ï: àõñ»Ùݪ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý »ñÏáõ ݳ˳-
– سÙáõÉáõÙ å³ñµ»ñ³µ³ñ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¿Ç áã ·Çï³Ï³Ý »õ ѳÛñ»ÝÇùÝ»ñÝ ¿É, Áëï ²ëïí³Í³ßÝãÇ, ·ïÝí»É »Ý г۳ëï³ÝáõÙ: ºí ѳۻñÁ
»ñ·ÇÍ³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ: ¶ÇñùÁ ¹ñ³Ýó ß³ñáõݳÏáõ- Ñå³ñïáõÃÛ³Ùµ »Ý ³ëáõÙª §Ø³Ûñ г۳ëï³Ý, »ñÏÇñ ¹ñ³Ëï³í³Ûñ¦...
ÃÛáõÝÝ ¿ »ñ»õÇ: ´³Ûó ·ñùáõÙ ÙÇëïÇϳϳÝ, »ñ·ÇͳϳÝ, ý³Ýï³ë- ²Ñ³ »õ ʳã³ïáõñ ²µáíÛ³ÝÇ ïáÕ»ñÁ. §Ø³ëÇë ³é³çÇë ¿ñ ϳݷݳÍ
ïÇÏ ¿ëë»Ý»ñÇ ÏáÕùÇÝ Ï³Ý Ý³»õ ·Çï³Ï³Ý áõ ·Çï³Ï³Ý³Ï»ñå ÙÇßï, áñ Ù³ïáí óáõÛó ¿ñ ï³ÉÇë, û ÇÝã ³ß˳ñÑÇ ÍÝáõݹ »Ù »ë, ¹ñ³ËïÁ
¿ëë»Ý»ñ, ·Çï³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ÙÇ ï»ë³Ï å³ñá¹Ç³Ý»ñ: ÙïùáõÙë ¿ñ ϻݹ³ÝÇ, áñ ÇÝÓ »ñ³½áõ٠û Éáõñç ÙÇßï Ù»ñ »ñÏñÇ ³ÝáõÝÝ
ÜÙ³Ý ý»ÉÇ»ïáÝÝ»ñÁ »ë ³Ýí³ÝáõÙ ¿Ç §ã³ñ³××Ç áõëáõÙݳëÇ- áõ å³ïí³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÇÙ ³é³çë ¿ñ µ»ñáõÙ... ºíñáå³ Ã» ²ëdzª ÇÝÓ
ñáõÃÛáõÝÝ»ñ¦: â·Çï»Ùª ³Û¹ ųÝñÁ »Õ»±É ¿ ³ÛÉáõñ»ù, û áã, µ³Ûó »ë ³Ý¹³¹³ñ Ó»Ý ¿ÇÝ ï³ÉÇë, û гÛϳ ½³í³ÏÝ »Ù »ë, ÜáÛ³Ý ÃáéÁ, ¿çÙdzÍݳ
³Û¹ á×áõÙ ÇÝÓ É³í »Ù ½·áõÙ: áñ¹ÇÝ, ¹ñ³ËïÇ µÝ³ÏÇãÁ¦:

– ºñµ»ÙÝ ã³÷³½³Ýó ËÇëï 㿱 ùÝݳ¹³ïáõÃÛáõÝÁ: àõÕÕ³ÏÇ µ³ó ï»ùëïáí ¹»Ù »Ýù ¹áõñë ·³ÉÇë ²ñ³ñãÇÝ: ²Ñ³ »õ ѳÛáõ-
– ¶ñùáõÙ ãϳ ³½·³ÛÇÝ ëݳå³ñÍáõÃÛáõÝ, ãϳ Ý»ñµáÕáõÙ, ÇÝãÁ ÃÛ³ÝÁ å³ïáõѳëáÕ ¹Åµ³ËïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ï׳éÁ: ²Û Ù³ñ¹, ³Ëñ,
Ñ³×³Ë ¿ ѳݹÇåáõÙ Ù»½³ÝáõÙ: Àëï ä³ñáõÛñ ê»õ³ÏǪ ³½·³ÛÇÝ å³ñ½ ³ëí³Í ¿, 㿱. §ì»ñ ϳó ·Ý³ ³Ûëï»ÕÇó¦: ´³Ûó ã¿, ½áéáí ËóÏíáõÙ
ëݳå³ñÍáõÃÛáõÝÁ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùݳëå³ÝáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑÝ ¿: ÆëÏ »Ýù áõ ¹»é ·ÉáõË ·áíáõÙ: î»ëÝáõÙ »ë, áñ µáÉáñÁ, Ç í»ñçá, ãùí»óÇÝ ·Ý³óÇÝ
êï»Ý¹³ÉÝ ³ë»É ¿, áñ ·ÇñùÁ ѳۻÉÇ ¿ Ù»Í ×³Ý³å³ñÑÇ íñ³: ²ÛÝï»Õ ï³ñµ»ñ »ñÏñÝ»ñª íñ³óÇÝ»ñÁª ìñ³ëï³Ý, ׳åáݳóÇÝ»ñÁª Ö³åáÝdz, Ùá-
³ñï³óáÉíáõÙ »Ý Ù»Ï çÇÝç »ñÏÇÝùÁ, Ù»Ï ó»ËÝ áõ çñ³÷áë»ñÁ: ºí ½³ÙµÇÏóÇÝ»ñÁª Øá½³ÙµÇÏ: ºí ÙdzÛÝ Ñ³Û»ñÁ ÙݳóÇÝ ï»ÕáõÙ: ä³ñ½ ãDZ, áñ
¹ñ³ ѳٳñ å»ïù ¿ Ù»Õ³¹ñ»É áã û ѳۻÉáõÝ Ï³Ù Ñ³Û»ÉÇÝ µéÝáÕÇÝ, ɳí ãÇ ÉÇÝ»Éáõ:
³ÛÉ ×³Ý³å³ñÑÁ ϳ٠׳ݳå³ñѳÛÇÝ ï»ëãáõÃÛ³ÝÁ: ºÃ» ·ñùáõÙ¹
ÙdzÛÝ çÇÝç »ñÏÇÝùÝ »ë ³ñï³óáÉ»É, áõñ»ÙÝ ¹áõ ˳µáõÙ »ë: ºÃ» ã»ë гÛÝ ³ëáõÙ ¿ª §Ø»ÍÇÝ ãÉëáÕÇ áïùÁ ù³ñÇÝ Ï³éÝǦ: ºÃ» ³Û¹ù³Ý Ë»Éáù
óáõÛó ï³ÉÇë Ù³ñ¹áõ »õ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ëáó»ÉÇ ÏáÕÙ»ñÁ, áõñ»ÙÝ ¿Çù, Éë»Çù, ¿ÉÇ, ٻͻñÇó Ù»ÍÇÝ, ·Ý³ÛÇù ³Ûëï»ÕÇó:
ã»ë ëÇñáõÙ, ã»ë áõ½áõÙ áñ ݳ ³×Ç, ½³ñ·³Ý³: ä»ïù ¿ ùÝݳ¹³ï»Éª
»ÉÝ»Éáí Ù³ñ¹áõ Ýϳïٳٵ ëÇñáõó, áñå»ë½Ç Ýñ³ ѳٳñ ³í»ÉÇ ºí ³Ûëå»ë, ѳÛÇ µ³ËïÁ, ÇÝãå»ë »õ µ³½áõÙ ³ÛÉ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù»½³ÝáõÙ,
ɳí ÉÇÝÇ Çñ »ñÏñáõÙ ³åñ»ÉÁ: ºí ·ÇñùÁ ·ñí³Í ¿ ëÇñáí: ²ÛÝ Ï³ñ»ÉÇ µÇµÉÇ³Ï³Ý ³ñÙ³ïÝ»ñ áõÝÇ:

²ñÙ»Ý äºîðàêÚ²Ü

24 Հաﬔստ ու լուրջ գրող էր նաև Խաժակ Սիմոնյանը, իսկ Ազատ Գրի-
գորյանի մահը ﬔծ կորուստ էր Սոչիի գրական ﬕավորման հա-
քաղաքում: Հետո Սուխումում ﬔնք հարևաններ եղանք: Հայրե- մար: Մինչև օրս ցավով ենք հիշում կյանքից հեռացած Անդրանիկ
նական պատերազﬕ մասնակից էր, գրում էր հյութեղ կարճ Սարեցյանին, Առաքել Մինասյանին, Սաշա Մկրտչյանին, Նիկոլայ
պատմվածքներ: Տպագրեց հայերեն և ռուսերեն ﬕ քանի գրքեր: Օհանյանին, Կիրկոր Մազլումյանին, որոնք բանաստեղծական գո-
Կյանքում օբյեկտիվ անձնավորություն էր: Երբ Վրաստանի կոմ- հարներ էին ստեղծում:
կուսակցության Աբխազական մարզկոﬕ Բյուրոն ինքնավար հան-
րապետությունում հաստատեց ինձ «Սովետական Վրաստան» թեր- Բանաստեղծ Աշոտ Քոչկոնյանի վաստակը կայանում է նրանում,
թի սեփական թղթակից, Նիկոլայը ﬕակն էր գրական ﬕավորման որ բարբառով գրած նրա պոեﬓերը մասամբ անդառնալի կորստից
անդաﬓերից, որ ասաց. փրկեցին համշենի բարբառը, իսկ Ադլերում բնակվող Անդրանիկ
Զեյթունյանի գիտական աշխատությունները հայերի և հայոց լեզվի
– Վերջապես ճշմարտությունը հաղթեց: Դեմուրչյանը նկատի ուներ ծագման մասին բարձր գնահատեցին Հայաստանի լեզվաբանները:
ﬕավորման մասնակիցներից ﬕ քանիսին, որոնք չունենալով լրա-
գրողական կրթություն և կյանքում ոչ ﬕ թղթակցություն չտպագրած, Ախր, ո՛ր ﬔկի վաստակը հիշես: Նրանք գնացին, սրտացավ հուշե-
հավակնում էին տիրանալ այդ պատվավոր նոﬔնկլատուրային րը ﬓացին:
պաշտոնին:
êÇñ³í³Ý êºìàôÜÆ, Éñ³·ñáÕ
Նիկոլայ Դեմուրչյանի չորս որդիները բնակվում էին Մոսկվայում: êêÐØ ÅáõéݳÉÇëïÝ»ñÇ ØÇáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù
Հերթական անգամ գնաց Մոսկվա, Կուրսկի կայարանում իջավ
գնացքից և 78 տարեկան առույգ տղամարդը ընկավ...

26 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

ÆÙ ß³³ï ëÇñ»ÉÇ Ð²Ú ÅáÕáíáõñ¹, ³Ûë ׳ϳﳷñ³Ï³Ý ¹³Å³Ý ûñ»ñÇÝ áõ½áõÙ »Ù ÑÇß»óÝ»É
Ù»ñ ØºÌ µ³Ý³ëï»ÕÍ ¶¢áñ· ¾ÙÇÝÇ «êdzٳÝÃáÛÇ Ù»Ý³ËáëáõÃÛáõÝÁ» µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛáõÝÁ,
áñÇ Ñ³Ù³ñ ïݳÛÇÝ Ï³É³Ýù ¿ÇÝ ïí»É Ýñ³Ý:

¶¢áñ· ¾ØÆÜ

«êdzٳÝÃáÛÇ Ù»Ý³ËáëáõÃÛáõÝÁ»

¨ 1915 ÃÇí, ³åñÇÉ, ²Û³ß ¨ հանդիպած քարից, ու արարման պահին – Բոլոր երգերի, ներկերի վրա
Եվ գավազանը` Փողի, օգուտի Եվ արվեստների,
1. Ճեղքելու Կարﬕր ծովը Ու շահի աշխարհ... Եվ արհեստների.
Ջնջվում է, Խաբող հույսերի,
– Ո՜վ հղացավ ﬔր բախտի, Կորչում իմ ազնիվ սերմը, Նենգող հույզերի
այս ﬕտքը դիվական` Լացի ու արյան, Տեսակն ու սեռը, Եվ սին մոռացում բերող
Թեկուզև Մովսես Իմ անկրկնելի ցեղը հայկական. Տենչերի ու երազների. –
Մասիսը ճերմակ, Քսաներորդ դար, Իսկ աﬔնից շատ,
Մասիսը անբիծ մարգարեի պես Եվ դո՛ւ, մարդկություն, Աﬔնից ավել –
Այս լայն աշխարհում Իմ մահը գտնեմ, Որ, Մեծ-ﬔծ խոսքերի,
Օտար հող մտնեմ, Իբրև բարի, Մեծ-ﬔծ զորքերի,
դնել այն տեղում, Այդ երանելի ափին չհասած, Եվ հոգատար Մեծ-ﬔծ աչքերի,
Ուր դար ու դարեր Բաղձալի սեﬕն (Որոնք չեն տեսնում
Պիտի արյունեն լանջերը նրա ու խղճով ես այնքան, Տեսածը իրենց...)
Եվ գագաթն անգամ. նրա փակ դռան... Որ պահպանում ես Եվ արդարության,
Ո՜վ ﬕտք հղացավ Տե՛ր, Ու փրկում մահից Եվ արդարության...
Դժոխք արարել Չե՞ս լսում դու Նույնիսկ գորշ գայլի Թքել եմ, այո՛,
Եղյալ ու չեղյալ «Կարﬕր լուրերը» Կամ շնագայլի տոհմ ու Եթե ﬕ փոքրիկ,
ցեղերին, Հանճարեղ ﬕ ազգ,
Դրախտի տեղում, ջարդի ու արյան... Աﬔն տեսակի Որը դարերով
Արարատ լեռան Գիշատիչներին Կերտել է ﬕայն,
2. Ու պաշտել ﬕայն
հովանու ներքո, ցեղի մարդկային, Ազնիﬖ ու բարին –
Երկրի փոխարեն Ջնջվում է, (Օձից ﬕնչև... Կայեն...) Այս էլ քանի դար,
Մեզ տալով ﬕ հին, Մտցրո՛ւ ցեղն իմ Մորթվո՜ւմ է, մորթվո՜ւմ.
Ոտնակոխ ճամփա, Կորչում, "Կարﬕր գրքի" ﬔջ... Եվ – աﬔնից շատ –
Հողի տեղ` չոր քար, Բայց ո՛չ, սպասի՛ր.-- Աﬔնից դաժան,
Ջրի տեղ` արյուն... Իմ ազնիվ սերմը, Հենց այդ գրքում եր-- Այս... իբրև հույսի
Ո՜վ ﬕտք հղացավ, Ցեղասպանության Եվ... լույսի դարում...
Դեռ ﬔր պատմության Տեսակն ու սեռը. Մորթվում է լկտի,
արյունոտ գրքում, – Մորթվում անպատիժ,
վաղ արշալույսին, Եվ ինչպե՞ս ﬓար, Որ նա հասավ Մեծ-ﬔծ զորքերի,
Այս արարչագործ, Մեծ-ﬔծ խոսքերի,
Հին ժողովրդի Ինչպե՞ս դիմանար. իր վերջին օրհասին Եվ նաև...
Գլուխը դնել ﬕ հարևանի (Դեր Զորից` Պոլիս Մեծ-ﬔծ աչքերի առջև, –
(Բիրտ Պարսկաստանի) Երբ ﬔնք, թվով` քիչ, Եվ Վանից` Բասեն...) Եվ ոչ-ոք, ոչ-ոք
Արնոտ սրի տակ. «Ճերմակ գիրք» կազﬕր, Չի փրկում նրան,
Մյուսի աջով – Սակայն եզակի որակ ենք եղել, Հայերին տանջող Չի օգնում նրան
(Բյուզանդիո խաչով), Ու բնաջնջող Կամ... ձեռք երկարում...
Պահանջելով, Քանակի աշխարհ... Սև ոճիրների Եվ, թեև դուք ինձ,
Որ նա...ծախի իր հոգին, Հայ բանաստեղծիս
Եթե ուզում է... մարﬕնը փրկել: Նետ ու աղեղի մասին բյուրավոր. Դափնի եք տալիս,
Եվ եթե դարերն Եվ փրկի՛ր, փրկի՛ր Սիրում, ﬔծարում,
Անզոր են եղել նրան ազատել, փոխարեն` տավիղ Իմ ցեղի Բայց ես չեմ կարող
Եվ եթե Վերջին այս սերմը ﬕ բուռ – Ապրել ու երգել
Գալիք դարերն անզոր են Եվ գիր ենք պաշտել Սերմը դարավոր, Այս հողագնդում`
Սերմը փառավոր... Այսպիսի դարում
ազատել նրան սրի փոխարեն Փրկի՛ր, զորավոր, Եվ այս... աշխարհում...
Եվ հրաշքն է լոկ Եթե չես ուզում, Եվ, Եղեռնից
Հնարն անհնար, – Եվ զենքի տեղ` երգ, Որ ﬕ դար հետո
Տե՛ր, Իմ ցեղի լեզուն ու ջարդից առավել,
Տուր ինձ Մովսես Զորքի տեղ` ցնորք – Եվ հայ դպրության Այդ է ինձ տանջում`
Յոթն անգամ ավել
մարգարեի պես Զենքի, զորքի գանձերն աննման, Ու յոթնապատիկ.
Հանել ու տանել Անհնար լինի Օ՜, դու մարդկային
ու բանակի աշխարհ... Կամ.. անմարդկային
ցեղն իմ հալածված վերծանել, ավա՜ղ, Կեղծ արդարություն,
Այս Հայաստանից, – Մենք` մարդկության Շուﬔրների Ես – Սիամանթոն –
Ոչ-Մահաստանից, Ու Ացտեկների Ավելի` ﬔռած
Ոչ-Քարաստանից, ու պատմության դոնոր Քան ապրած, սիրած –
Դեպի ապահով, հին գանձերի նման... Բանաստեղծս հայ,
Աﬔն ﬕ դարի Թքե՛լ եմ ես քո
ուրիշ ﬕ եզերք 3.
(Կա՞ այդպիսի տեղ...) – Արդար պայքարին կեղտոտ ճակատին...
Ցեղն իմ մշտատև – «à¯í Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ,
Նրա սերմը նոր Արյուն ենք տվել, ÃáÕ »ë ÃùÝ»°Ù ùáõ ׳ϳïǹ»:
Արմատները հին,
Վեպ, կոթող ու երգ... Արյունը ﬔր քիչ, Թքե՛լ եմ բոլոր
Տուր պերճաբանիս Չարին ծառայող
Թլվատությունը նրա մոգական Արյունը ﬔր թանկ. Ու բարուն դավող
Եվ սուրը նրա` Գրքերի վրա,
Աղբյուր հանելու Դրա փոխարեն

Մեզ գովք շռայլող

Թանաքի՛ աշխարհ...

Ինչքան ել դժվար,

Հաճախ` անհնար,

Բայց, ինչ էլ լիներ,

Միշտ մարդ ենք եղել

Ու մարդ ﬓացել--

Տմարդի՛ աշխարհ.

Եղել ձիրք, տաղանդ,

Երբ վսեմ տաղանդն

Աղանդ է կոչվել,

Աղանդի՛ աշխարհ.

Նվիրվել բարուն ու

գաղափարին –

Նեղ կաղապարի

Ու... չարի աշխարհ.

Երկրպագել

ու խնկարկել ﬕայն

Ներշնչուﬕ

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 27

ºñµ áõÝÏݹÇñ »ë µÝáõÃÛ³Ý Ó³ÛÝÇÝ, ÏÛ³ÝùÁ ѳÛïÝáõÃÛáõÝ ¿ ÃíáõÙ

γÉáõ·³ÛáõÙ µ³óí³Í ³Ù»Ý³ÙÛ³ Ù³ñ½³-
ÛÇÝ ÙñóáõÛÃ-óáõó³Ñ³Ý¹»ëáõÙ óáõó³¹ñí»óÇÝ
ÆñÇݳ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ 2015 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ýϳ-
ñ³Í ÝϳñÝ»ñÁ ¨ë: î»ÕÇÝ ¿ Ýß»É, áñ Ýñ³
ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³Ñå³ÝíáõÙ »Ý
èáõë³ëï³ÝÇ, Üáñí»·Ç³ÛÇ, Þí»Ûó³ñdzÛÇ,
²ØÜ-Ç Ù³ëݳíáñ ѳí³ù³ÍáõÝ»ñáõÙ:

ØñóáõÛÃ-óáõó³Ñ³Ý¹»ëÁ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ëïáõ-
·³ï»ë ¿ ¨° ëï»Õͳ·áñÍáÕÝ»ñÇ, ¨° ³Ûó»-
ÉáõÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ:

гÛñ»ÝÇ µÝáõÃÛ³Ý ëÇñ³Ñ³ñ ÆñÇݳÛÇ
íñÓÝÇ ·áñÍ»ñÝ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ÝíÇñáõÙ
»Ý, ë»ñª ¹»åÇ Çñ ÍÝݹ³í³ÛñÁ: ²é³Ýó
Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·áõݳÛÇÝ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý
å³Ñå³Ýٳݪ ÝϳñÇó ³ÛÝ ÏáÕÙ ã»ë ϳñáÕ
ï»ëÝ»É Ñ³Ûñ»ÝÇ »½»ñùÁ, Ýñ³ Ù»ÕÙ ·áõÛÝ»ñÁ:
Æñ ÝϳñÝ»ñÇó »ñÏáõëÇ ×³Ý³ãáÕ³Ï³Ý Ýß³-
ݳÏáõÃÛáõÝÝ ³é³ÝÓݳóñ»ó í³ñå»ïÁ, ݳ¨
ëñïÇ ó³íáí Ýß»ó, áñ ÝϳñáõÙ »ñ¨³óáÕ
ÏÇë³Ë³ñËáõÉ »Ï»Õ»óÇÝ, áñÁ ϳéáõóí³Í
¿ îáõñ·»Ý¨Ý»ñÇ »ñµ»ÙÝÇ Ï³Éí³ÍùáõÙ, ßáõ-
ïáí ÑáճͳÍÏáõÛà Ϲ³éݳ, ÇëÏ §Æí³Ý ã³Û¦ ÝϳñáõÙ å³ïÏ»ñí³Í í³ÛñÁ, áñï»Õ γñÙÇñ
·ñùÇ Ù»ç ³Ýó³Í µáõÛë»ñáí áõ ͳÕÇÏÝ»ñáí ÙÇßï ½³ñÙ³ÝáõÙ áõ ÑdzÝáõÙ »Ý ³Ûó»ÉáõÝ»ñÁ,
Çñ ËáñÇÝ Ñ³Ùá½Ù³Ùµ, γÉáõ·³ÛÇ ÷áùñÇÏ ¹ñ³Ëï³í³Ûñ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿:

î³Ã»õÇÏ ÜºðêàÚ²Ü

28 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

êï»Õͳ·áñÍáõÙ »Ý Ù»ñ ÁÝûñóáÕÝ»ñÁ

î³ïÇÏÇë áõ å³åÇÏÇë Êáëù ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ¶³ñÝ³Ý ÑáõÛëÁ

²Ýï»ÕÛ³Ï Ñ³ñáõëïÝ»ñÁ ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñá·ëáí »ë ï³ñí³Í ÎÛ³Ýùë ϳñÍ»ë ÷áõÝç ¿ ¹³ñÓ»É,
ÜíÇñíáõÙ »Ù ³ÝÙݳóáñ¹, û·ÝáõÙ Ýñ³Ýó, ²åñ³Í ûñë ËÇݹáí Éóí³Í Ñ»½ ¿ ¹³ñÓ»É,
àõݻ٠ï³ïÇÏ áõ å³åÇÏ, ²ÝóÝáõÙ »Ý ûñ»ñ, ³ÙÇëÝ»ñ ѳßí³Í, ¶Çß»ñÝ ³Ý·áõà ÙÇÝã Éáõë³µ³ó ó³íáí å³ïí³Í
²Ù»Ý Ù»ÏÇó ÙÇ Ñ³ïÇÏ,
ºñÏáõ ÍÝáÕ Ñ³½í³·Ûáõï ²Ýï»ëáõÙ »Ù ã³ñáõÃÛáõÝÁ µ³ÅÇÝ ÁÝϳÍ, ²ñ·»ÉáõÙ ¿, ÃáõÛÉ ãÇ ï³ÉÇë ³éáÕç³Ý³ë:
²ÝÑáõÛë ÙÝáõÙ Ùïù»ñÇë ·³Ùí³Í:
γ٠»ñÏݳÛÇÝ Ññ³ßù ½áõÛ·: Ðá·Ý»É »Ù »ë Ñá·ëáí å³ïí³Í ¹³Å³Ý ÏÛ³ÝùÇó,

гñáõÃÛáõÝ ¨ æáõÉÇ»ï³, ²Ù»Ý ÙÇ ËáëùÇ Ñá·áí »ë ï³ñí³Í, ìñ³ë ݳÛáÕ ã³ñ ³ãù»ñÇ Ñ³Û³óùÝ»ñÇó,
²Ù»Ý ÙÇ ·áñÍÇ Ù³ñÙÝáí »ë Ñåí³Í, λÕÍ ÅåÇïáí ëÇñïë ËáóáõÙ, û·ÝáõÃÛ³Ý »Ý ßï³åáõÙ,
Äåï³ÉÁ ß³ï Ñ»ßï³, ²ñ¨Ç ÏǽÇã ׳鳷³ÛÃÝ»ñÇó àÕç³·áõñíáõÙ, ¹»ÙùÇë ÅåïáõÙ, µ³ñ»Ï³Ù »Ý Ó¨³ÝáõÙ:
àñ Ååï³Éáõó Ó»½ ÙÇßï ï»ëݻ٠ºñ³½áõ٠ϳñÍ»ë û·ÝáõÃÛ³Ý å³ïñ³ëï,
Ðá·áõë ËáñùáõÙ »ñç³ÝϳݳÙ: ²Ùé³Ý ½áíÇ Ñ»ï ÙïÝáõÙ »Ù »ë ùáõÝ: î³ñÇÝ»ñÇ ÏÛ³ÝùÇ ÷áñÓÁ ÃáÕ ³ãù»ñë ɳÛÝ µ³óÇ,
Þáõñç µáÉáñë ѳ½³ñ í³ñ¹»ñ ÃáÕ µ³óíÇ,
êÇñáõÙ »Ù Ó»½ ïÇ»½»ñùÇ ã³÷, ´³óíáõÙ ¿ ³é³íáïÁ å³Ûͳé áõ ãùݳÕ, ºñç³ÝÏáõÃÛ³Ý ËÇݹáí Éóí³Í ³ñóáõÝùÝ»ñÁ ÇÙ µ³ñÇ,
âùÝ³Õ ïÇ»½»ñù »ù, áñ ϳù,
àõÝ»ù ¹áõù ß³ï ÃáéÝÇÏÝ»ñ ÐáõÛëÇ, ѳí³ïÇ ·³ÉÇùáí Éóí³Í, ¶³ñÝ³Ý ÑáïÇó ëÇñáÕ ëÇñïë ÃáÕ áñ ÝáñÇó µ³µ³ËÇ:
سñÙÇÝë ϳñÍ»ë ßÝãáõÙ ¿ ѳÝϳñÍ 04.07.2014 Ã.
àõñ³ËáõÃÛ³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñ: ºí ÑáõßáõÙ ³Ýí»ñç ÑáõÛëáí ѳ·»ó³Í,
ÎÛ³ÝùÁ ³åñ»ù, í³Û»É»ù, гí³ïáí Éóí³Í, ·áñÍáí ϳ۳ó³Í: гñáõÃÛáõÝ ÎÜÚ²¼Ú²Ü

àõÝ»ù ³Ý·ÇÝ »ñ»Ë»ù 27.05.2014 Ã. ÆÙ ëÇñ»ÉÇ Ù³ÛñÇÏ
¾É áÝó ã³åñ»ù »ñç³ÝÇÏ Ð³ñáõÃÛáõÝ ÎÜÚ²¼Ú²Ü
γ½Ù»É »ù ãï»ëÝí³Í ÁÝï³ÝÇù:
Úáõñ³Ñ³ïáõÏ ÍÝáÕÝ»ñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏ ´²Ð²ðÚ²Ü ¸áõ ÇÙ ùÝùáõß
ò³íÁ ï³Ý»Ù »ë Ó»ñ: êÇñáõÝ Ù³ÛñÇÏ,
¸áõ ³ß˳ñÑÇ
08.2015 Ã., ìáñáݻŠâùÝ³Õ Ù³ÛñÇÏ,
²ßáï ʲâ²îðÚ²Ü ø»½³Ýáí »Ù »ë ÙÇßï ³åñáõÙ,

àõ ù»½³Ýáí »Ù ÑdzÝáõÙ
ÆÙ ÏÛ³ÝùÁ ù»½Ýáí ¿ ϳ۳ÝáõÙ,
êÇñá ³ãù»ñ Ðàðê ÆÔÒÀ àõ ÙdzÛÝ ù»½Ýáí ¿ ÇÙ ëÇñïÁ µ³µ³ËáõÙ:

êÇñïÁ Ñá·áõ Ï»ÝïñáÝÝ ¿, гÛñë Ïáõ½» ì³Ý³ ÍáíÇó ÙÇ åáõï çáõñ, àõ ³Ûë ÏÛ³ÝùÁ ãùݳÕ
ÆëÏ Ñá·áõ ѳۻÉÇÝ á±ñÝ ¿. ²í³¯Õ, ׳Ù÷Çë ³Ý³Ýó»ÉÇ ë³ñ»ñ »Ý, ø»½³Ýáí ¿ ³Ûëù³Ý ëÇñáõÝ,
Ðá·áõ ѳۻÉÇÝ ëÇñá ³ãù»ñÝ »Ý Îáõ½» ì³Ý³ Íáí ¹³ßï»ñÇó ÑáÕ ÙÇ µáõé, ø»½³Ýáí ¿ ³Ûëù³Ý ϳݷáõÝ,
àõ Ýñ³Ýó ÑñÇó í³éí»ó ÇÙ Ñá·ÇÝ: ²°Ë, »ë ÇÝãå»°ë Ñáñë ÇÕÓÁ ϳï³ñ»Ù: øá ëÇñáí ¿ Éóí³Í ³ÝÑáõÝ:
¸áõ ÇÙ ëÇñ»ÉÇ
سÛñ ÇÙ ëÇñ³ëáõÝ:
²ãù»ñÇ Ï³ÛÍÁ ÏǽáÕ ¿ ²ãù»ñÇ Ù»çª ÑÝûñÛ³, íÇßï áõ óËÇÍ, лñÙÇÝ» øºðà´Ú²Ü
²ñ¨Ç óáÉùÇ ÝÙ³Ý: êñïáõÙª ÇÕÓ»ñ ¹³ñ³íáñ áõ ³ÝÙ³ñÙÇÝ,
êÇñïÝ áõ Ñá·ÇÝ Ñáõ½áÕ ¿, Üñ³Ý ¹³¹³ñ, ùáõÝ áõ ѳݷÇëï ãÇ ï³ÉÇë гÛñ
Ò·áÕ ¿ Ù³·ÝÇëÇ ÝÙ³Ý: лéíáõÙ ÃáÕ³Í Çñ áñµ ïáõÝÁ ѳÛñ»ÝÇ:

àí ãÇ ëÇñ»É, ºÕµ³Ûñ áõÝǪ ³ÝÉáõñ Ïáñ³Í å³Ý¹áõËï ¿, гÛñ ÇÙ,
ܳ ѳëÏ³Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ, ¶áõó» ͳñ³í, ·áõó» ÝáÃÇ Ù³Ý Ïáõ·³, ÐáõÛë ÇÙ,
êÇñáõó áõÅ»Õ, Ë»ÉùÇó ѳÝáÕ Ð»· å³Ý¹áõËïÇ µ³ËïÁ Ïáïñ³Í ë³Ý¹áõÕù ¿, – гí³ï ÇÙ,
âϳ áõ ãÇ ¿É ÉÇÝÇ áã ÙÇ áõÅ: ²Û¹ù³Ý ó³íÇÝ Ñ³Ûñë ÇÝãå»°ë ¹Çٳݳ: ¸áõ ÇÙ ÃÇÏáõÝù,
¸áõ ÇÙ å³ñÇëå,
¸áõ ÇÙ ï³ÝÇù,
ìñ»Å ¸²ìÂÚ²Ü, гÛñë Ïáõ½» ì³Ý³ ÍáíÇó ÙÇ åáõï çáõñ, ÆÙ ûè³Ý,
êáãÇÇ §Üáñ ÉáõÛë¦ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ·ñ³Ï³Ý ÙdzíáñÙ³Ý ³Ý¹³Ù ²í³¯Õ, ¹»Ùë ³Ý³Ýó»ÉÇ ë³ñ»ñ »Ý, Æ٠ѳÛñ ¹áõ çÇÝç:
Îáõ½» ì³Ý³ Íáí ¹³ßï»ñÇó ÑáÕ ÙÇ µáõé, ²¯Ë ÏÝ»ñ»ë, »Ã» ÏÛ³ÝùáõÙ
²°Ë, »ë ÇÝãå»°ë Ñáñë ÇÕÓÁ ϳï³ñ»Ù: ÆÙ å³Ñí³Íùáí,

22 ¶Ü²Ø ²ð²¶ÆÈ Ð²ÞìºÈàô ºð²ÊîÆø ÆÙ ù³ÛÉ»ñáí,
êáõñµ ¿ ùá ²åëÝÇÝ ÅáÕáíáõñ¹ ¹³ñ³íáñ, ò³í»óñ»É »Ù ù»½ »ñµ¨¿:
Քարկոծեք ինձ, որովհետև ես ուզում §öñÏáõÃÛ³Ý ÷³ñáë¦ »Ýù ³Ýí³ÝáõÙ Ù»Ýù Ýñ³Ý... Ü»ñÇñ ¹áõ ÇÝÓ,
եմ գնալ արագիլ հաշվելու: Սպառնա- ºëª ǵñ¨ ùá áñ¹ÇÝ, ÝÛ³ñ¹»ñáí ÇÙ µáÉáñ öáùñ »Ù »Õ»É,
γåí³Í »Ù ëáõñµ ÑáÕǹª Ù»Í ²ÝûÉÇ ÝÙ³Ý: â»Ù ѳëϳó»É
ÆÝã »Ù ³ñ»É:
ցեք, բղավեք ականջիս տակ. «Հիմա » »Õ»É »Ù »ë ³Ý³ñųÝ,
դրա ժամանակը չէ», իսկ ես ձեզ կպա- àõñ³ó»É »Ù ³ñ³ÍÝ»ñ¹,
տասխանեմ՝ ﬕշտ ժամանակն է: Աﬔն γåí³Í »Ù ÑáÕǹ, áñ ³å³ëï³Ý ¿ »Õ»É ¸ñ³ ѳٳñ ÝáõÛÝå»ë Ý»ñÇñ,
վայրկյան, աﬔն ակնթարթ ժամանակն է ÆÙ å³å»ñÇ Ñ³Ù³ñ µ³Ëï³Ñ³Û³ó, ³ÝïáõÝ... гëϳó»É »Ù ë˳Éë ³ÛÅÙ:
անելու այն, ինչ անհրաժեշտ է, որ արվի: øá ÙÇ å³ï³é ÑáÕÇó ÑáÕ »ë Ýñ³Ýó ïí»É àõ »ë ·Çï»Ù, áñ ùá ëñïáõÙ
àõ »Õµáñ å»ë ÏÇë»É ùá ë»ñÙ³óáõÝ ÙÇ µáõé: àõ ùá ÙïùáõÙ

*** ºí µ³µ³Ë»ó ¹³ñÁ ëÇñá ÙÇ Ýáñ Ѩùáí ØÇßï ï»Õ áõÝ»Ù:
øá ÙÇ µáõé ѳïÇÏÁ Íáí³ó³°í, í³ñ³ñ»¯ó, ºë »Ù ÷³éù¹,
... Քայլում էինք արահետով: Հնձած ºí ³Ûëûñ ï³ëÝÛ³Ï ï³ñÇÝ»ñÇ µ»ñùáí øá å³ïÇíÁ,
արտի դեղին-կանաչ հարթության ﬔջ гÛÝ ¿É ù»½ Ñ»ï Ñå³ñïª ×áË ë»Õ³Ý ¿ µ³ó»¯É: øá ³ÝáõÝÝ áõ ùá ͳÕÇÏÁ:
àõ »ë ·Çï»Ù, áñ ù»½ ѳٳñ
երեք արագիլներ էին իջել: Ես ﬕ շյուղ γñ¨áñÁ ³ÛÝ ¿, ѳÛñÇ°Ï,
բռնած՝ ուզեցի պոկվել տատիս ձեռքից ու – ÂáÕ Ñ³í»¯ï ¹³É³ñÇ ÏÛ³Ýù¹ »ñ³Ëï³·ÇÝ, àõñ ¿É ·Ý³Ù,
վազել նրանց մոտ: Տատս ետ պահեց. ÌáíÇ å»ë ·ñϳµ³ó ÅáÕáíáõ¯¹ ³ñdzϳÙ, àõñ ¿É ÉÇÝ»Ù,
¸áõ ÇÙ ï³ß³Í ù³ñÁ, ã¿°, ã»°ë ÃáÕÝÇ ·»ïÝÇÝ ØÇßï Ñ³Û ÉÇÝ»Ù,
– Ձեռք ﬕ տուր: Արագիլը ղսմաթ է... àõ ·Çï»Ùª ÏÏÇë»ë ë»°ñÝ ÇÙ áñ¹Ç³Ï³Ý... àõ Ñ³Û ÙݳÙ...
Այն երեք արագիլները ո՞ր կողմը գնա-

ցին: лñÙÇÝ» øºðà´Ú²Ü

ÐáíÇÏ â²ðÊâÚ²Ü

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 29

سñÇÝ» ʲâàÚ²Ü Î²Ê²ð¸²Î²Ü ¼²Ø´ÚàôÔÀ
ÆÙ ·ÛáõÕ ¸³Ù³É³
(гٳë ï³ïÇë ÑÇß³ï³ÏÇÝ)
ÆÙ ÍÝݹ³í³Ûñ, ·Ûáõ°Õ å³å»Ý³Ï³Ý,
ÆÙ ë³ñ»°ñ µ³ñÓñÇÏ, Մինչ վրաց-աբխազական պատերազմը, ճյուղերից պատրաստած կլոր մարդբոյ
ÆÙ çñ»°ñ ½áõɳÉ, 1992 թվականը, իրավիճակը հանգիստ զամբյուղը կամ համշենցիների բարբառով
ÆÙ ·Ûáõ°Õ ëñµ³½³Ý, էր Աբխազիայում, գողության դեպքերը ասած՝ գալաթը:
ÆÙ í³°Õ Ù³ÝÏáõÃÛáõÝ, հազվադեպ էին, իսկ երբ որոտացին
¸áõ ÇÙ ëñµ³í³°Ûñ, զենքերը, գողությունը, թալանը ոմանց – Փիլիպոս, տեսնու՞մ ես այս կախարդա-
ÆÙ ÍÝݹ³í³Ûñ, ¹áõ ÇÙ ¸³Ù³É³°: համար դարձավ արյան վարակ: Սկզբում կան զամբյուղը, – ասում է ընկերոջը
ìñ³ó ÑáÕÇ Ù»ç í»Ñ³ÝÓÝ Ï³Ý·Ý³Í, օրինակ հանդիսացան վրաց զինվորները, Փանոսը, – հենց այդ էլ պիտի լինի այս
ºñµ»ù áõ »ñµ»ù ã»ë »Õ»É å³ñïí³Í, ապա նրանցից հետ չﬓացին աբխազ գիշերվա ﬔր գողության հիﬓական ﬕ-
Ð³Û Ñá·áí å³Ñí³Í ¹³ñ»ñÇó ¹³ñ»ñ, զորայինները: Պատերազմը վերջացավ, ջոցը, թե ինչպես, ասեմ. կեսգիշերից հե-
ÆÙ ß³ï ѳñ³½³ï ÇÙ ·ÛáõÕ ¸³Ù³É³°: գողությունը շարունակեցին տարբեր ան- տո կգնանք ձﬔրուկ գողանալու, եթե
հուսալի տիպեր: հաջողվեց և հաջորդ օրը բանջարանոցի
γñáï տերը կասկածի ﬔր վրա և սկսի հարց ու
²ë³°, Ù³Ûñ ÇÙ, »ë áÝó ³Ý»Ù, Չնայած Փանոսն ու Փիլիպոսը իրենց հա- փորձ անել, ես ու դու առանց կմկմալու
³ó ³ãù»ñë áÝó óùóÝ»Ù, մարում էին աստվածապաշտ, դեռ պա- համարձակ պիտի երդվենք հետևյալ խոս-
ò³í³Í Ñá·Çë, ³Ë, áõÙ µ³Ý³Ù, տերազﬕց առաջ գյուղում հարևանների քերով. «Թող աստված, հավատացյալ Փիլի-
γñáïÇó »ë ÏË»ÝóݳÙ: արտերից ձﬔրուկ գողանալու գործում պոսիս պատժի աﬔնախիստ ﬕջոցներով,
ºñ¨³ÝÇ Ù»ñ ïáõý³Ï»ñï, լավ հմտացել էին: Փանոսը մարﬓեղ, եթե ես, աստծո գառս, ոտք եմ դրել քո բան-
Þù»Õ ß»Ýù»ñÝ »Ù áõ½áõÙ, բայց կարճահասակ երիտասարդ էր, ջարանոցը»:
Ðáñë ßÇÝ³Í ïáõÝÝ »Ù áõ½áõÙ, ﬕնչդեռ Փիլիպոսը երկար բոյ ուներ, պա-
ÆÙ Ù³ÝÏáõÃÛ³Ý Ë³ÕÝ »Ù áõ½áõÙ, հում էր բեղ ու մորուք: Փշապ գետակի – Ես խոմ այդքան դդում գլուխ չեմ, ութ
Æ٠سëÇëÝ áõ êÇëÝ »Ù áõ½áõÙ, աջ և ձախ կողﬔրի բարձունքներին տարի դպրոց եմ գնացել, ունեմ չորրորդ
Æ٠ѳۻñ»Ý ËáëùÝ »Ù áõ½áõÙ, ծվարել էին նույնանուն երկու գյուղերը, դասարանի կրթություն, ժամանակակից
гÛáó ÑáÕÇë µ³ñÝ »Ù áõ½áõÙ, ուր հիﬓականուն ապրում էին հայեր, երիտասարդ եմ: Ճիշտ է, որ գրել-կարդալ
àõ ë³éÝáñ³Ï ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ հարևան գյուղերի բնակիչները ﬔգրելներ գիտեմ, չնայած նրան, որ որոշ տառերի ան-
²ÝÙ³Ñ³Ï³Ý çáõñÝ »Ù áõ½áõÙ: էին: Պատերազﬕց հետո նրանց տներում վանումը մոռացել եմ, քանի տարի է ոչ գիրք
Øáñë Ó»éùÇ É³í³ß ѳóÇ հայտնվեցին աբխազներ: եմ տեսել և ոչ էլ կարդացել: Այն էլ ասեմ, –
²Ýáõß³µáõÛñ ѳÙÝ »Ù áõ½áõÙ, վերջում ասաց Փիլիպոսը, – որ դու ուժեղ ես
²Ë »±ñµ åÇïÇ í»ñ³¹³éݳ٠Փանոսի և Փիլիպոսի համար պարծանք և ինքդ պիտի շալակես զանբյուղը, իսկ ես՝
ºñÏÇñë ѳÛñ»ÝÇ, ÇÙ ïáõÝ ¹³éݳÙ, էր, որ նրանք մարշալ Բաղրամյանի ան- նրա ﬔջ: Դու այդպիսի բեռնով մոտենում
ì³Ýù»ñáõ٠ѳÛáó ÙáÙ»ñë í³é»Ù վան հայկական գումարտակի մարտիկներ ես պահակին, ծնկի ես գալիս առանց նրան
àñ Ñá·áõë ÉáõÛëáí »ë ÙËÇóñí»Ù: են եղել: Չնայած դրան, նրանք իրենց ձեռք տալու, դե, ես էլ, առանց զամբյուղից
հին սովորությունը՝ ձﬔրուկ գողանալը, դուրս գալու, ձﬔրուկը պոկում, դնում եմ
ì»ñ³¹³ñÓ չէին մոռացել: Եթե ﬕնչ պատերազմը զամբյուղի ﬔջ:
лé³ÝáõÙ »Ù ѳÛñ»ÝÇù»ë, ուսերին հովվի մահակ էին կրում, այժմ՝
лé³ÝáõÙ »Ù »ë ÁݹÙÇßï, ավտոմատ «Կալաշնիկով»: Դեռ մութը – Հետո երդվելու հերթը հասնում է ինձ, –
ÂáÕÝ»Éáí ù»½ íßï»ñÇ Ù»çª չընկած, անասունները քշում էին դեպի ասաց Փանոսը, – կասեմ այսպես. «Ես, հա-
лé³ÝáõÙ »Ù ù»½³ÝÇó: տուն: ճանապարհը անցնում էր հյուսկեն վատացյալ Փանոսս, երդվում եմ Հիսուս
´³Ûó û ϳÝóÝÇ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, ցանկապատի կողքով, իսկ դենը բանջա- Քրիստոսի անունով, որ չեմ դիպել ոչ ﬕ
²ÛóÇ Ï·³Ù ù»½ ÝáñÇó, րանոց էր, ուր ողորկ կամ սև շերտավոր ձﬔրուկի, հակառակ դեպքում աստված
Îù³Ûɻ٠»ë ³ÛÝ ï»Õ»ñáí, ձﬔրուկ էր հասունանում, գայթակղում հո- թող ինձ պատժի դժոխքի կամ Սադայելի
àñï»Õ ³ñÛáõÝ ¿ ó÷í»É: վիﬖերի ախորժակը: Փանոսը խորհուրդ մտրակով:
àñå»ë ѳí»ñÅÇ ×³Ù÷³ տվեց Փիլիպոսին, որ վերջինս լինի ուշա-
îÝÏÇÝ»ñ »ë ÏïÝÏ»Ù, դիր, թե բանջարանոցի դարպասի մոտ կա՞ Ձﬔրուկի գողությունը արված էր առանց
²ñóáõÝùÝ»ñáí çñ»Éáí պահակ, շուն և հրացան ունի՞: Փիլիպոսը խոչընդոտի հանդիպելու: Հաջորդ օրը, երբ
´áõñ³ëï³Ý ³ÛÝ Ï¹³ñÓÝ»Ù: ասում է, որ պահակ չկա: Երբ արդեն մութ արածացնում էին անասունները, Փանոսը
гÛñ»ÝÇùÇó ù³Õóñ áãÇÝã էր, ընկերները հանդիպում են Փանոսենց մտաբերեց հայկական առածը. շուտ թե ուշ,
âϳ ³Ûë Ù»Í ³ß˳ñÑáõÙª տանը: Փանոսը ցույց է տալիս կաղնու կուժը ﬕ օր ջարդվելու է ջրի ճանապարհին:
гÛïÝÇ ¿ ¹³ µáÉáñÇÝ,
Ðá·áõë ËáëùÝ »Ù »ë ³ëáõÙ: ìñ»Å ¸²ìÂÚ²Ü
´³Ûó Ñ»é³ó³ »ë ù»½³ÝÇó ȳ½³ñ¢ëÏ
гÛñ»ÝÇ°ù Ç٠óÝϳ·ÇÝ,
êÇñïë ù»½ Ùáï »Ù ÃáÕ»É, ¼áñ³í³ñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ í»ñçÇÝ ÝϳñÁ г۳ëï³ÝáõÙ
ºï Ϲ³éݳ٠»ë ÏñÏÇÝ:

гÛñ»ÝÇùÇë
²ëïí³°Í, ÇÝãáõ± »ë Ù»½ ³Ûëå»ë ï³ÝçáõÙ,
²¯Ë áñù³Ý ó³í »ë Ù»ñ ·ÉËÇÝ ÉóÝáõÙ,
´³°í ¿, Ëݹñáõ°Ù »Ù, ³½·ë ï³é³åÇ,
²Õ³ãáõÙ »Ù ù»½, ÙÇ ùÇã ëó÷íÇ°ñ,
²¯Ë ³ÙµáÕç ÏÛ³ÝùáõÙ, ÇÝãáõ± ¿ ï»ëÝ»ë,
ò³íÝ ÁÝÏ»ñ³ó»É Ù»½ Ñ»ï Ùßï³å»ë:
²ë³°, ÇÝãáõ± ¿ ³Ûëå»ë ëï³óíáõÙª
γñÏáõïÁ Í»Í³Í ï»ÕÝ ¿ ÙÇßï Í»ÍáõÙ,
îáϳ°, ѳٵ»ñÇ°ñ, ÇÙ íÇñ³íáñ ³½·,
àñ ÙÇßï ³åñ»É »ë ¹³ñ»ñÇó ¹³ñ»ñ,
ÆÙ µ³ñÓñ áõ ïáÏáõÝ Ñ³Û ³½· ÙÇßï ³Ýå³ñï
¸áõ ¹³ñÓ»É »ë Ù»Í ÃÇñ³ËÇÝ ·»ñÇ,
¸áõ ¹»é å³Ûù³ñÝ»ñ áõÝ»ë ùá ³éç¨,
àñ ù»½ ѳÕÃ³Ý³Ï Ïµ»ñÇ ßáõïáí...

30 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

18 июня калужскому журналисту и поэту, большому другу
нашего журнала Àëåêñåþ ÇÎËÎÒÈÍÓ исполнилось 80 ëåò.
Поздравляя Алексея Петровича с этим юбилеем, редакция
«Горцарара» предлагает своим читателям подборку его стихов.

*** Ты мне явилась, словно откровение,
Я разным был Как сказка, превращавшаяся в быль.
И вновь уже знакомую Армению
и жил, увы по-разному – Я для себя открыл и полюбил.
Витийствовал и в облаках витал, Озёра, реки, горы – это здорово.
Но всё ж всему парадному и праздному, Но есть ещё другая красота –
Стиль жизни деловой предпочитал. Да, красота народа, у которого
Порой плясал под чуждые мелодии, Гостеприимство – главная черта.
За что потом не раз себе пенял. Вчерашний день,
Но никогда ни партии, ни Родине,
Ни дому, ни друзьям не изменял. далёкая история
2015 Мне, как и день сегодняшний, мила,
История твоей земли, которая
ÆÓÐÀÂËÈ Под тяжестью веков не умерла.

В небо запрокидываю голову Тебя живьём сжигали в крематории.
И смотрю, как в дымчатой дали, О, сквозь какие ты прошла огни!
Вычертив узоры треугольные, И в мире нет другой такой истории, –
Проплывают к югу журавли. Быть может, только русская сродни.

А весной, омытые лучами, ...А в сердце вновь врывается Армения:
Вновь узор знакомый начертив, Спитак, Ленинакан, Кировакан.
Журавли приветно прокричали Нередки здесь, увы, землетрясения.
Сердцу дорогой речитатив. Такого – не припомнить старикам.

1959 Те, сорок первый – сорок пятый, – Когда декабрьским полднем
ÊÀËÓÃÀ Не просто времени кусок, – на Армению
Отмеченный кровавой платой
Я город свой старинный не хвалю, В эпоху новую бросок. Обрушился подземной бури шквал, –
Я просто расскажу о нём немного. Уже траншеи фронта, тыла Чтоб душ людских измерить потрясение,
Стоит мой город в самом том краю, Порой нельзя и различить, В приборах, право, не хватало шкал.
Где в космос начинается дорога. А боль людская не остыла, ...Мне близко всё: недавнее и давнее,
Мой город смотрит в зеркало Оки. Её ничем не излечить. Я восхищаюсь мужеством людей,
Здесь что ни сквер, то космонавта имя Каким же огненным каленьем Пронёсших сквозь такие испытания
И, отражаясь ночью, огоньки Калилась ваших душ броня, И гордый дух,
Мне звёздочками кажутся земными. Когда и в третьем поколенье
...Опять огни над городом зажглись, Нам жарко от того огня! и веру в новый день.
Я снова выхожу на берег окский, 1985 1988
И чудится, что рядом смотрит ввысь ÆÅÌ×ÓÆÈÍÀ ÐÎÑÑÈÈ
Мечтатель и провидец Циолковский. ÀÐÌÅÍÈß У кого б в России ни спросили,
Свой город не хвалю и не корю, Скажут и, наверное, не зря:
Скажу лишь, что известен он далёко. В. Арутюняну, московскому Если есть жемчужина России –
Горжусь, что я живу в таком краю, художнику, Это ты, Калужская земля.
Где в космос начинается дорога. уроженцу Ленинакана Да и я в минуты озаренья
1973 Армения. Я знал тебя, Армения: Говорю, довольства не тая:
Сарьян, Капутикян, Хачатурян, – На груди России ожерелье –
*** Не больше, может быть, но и не менее Древняя Калужчина моя.
От имени невоевавших Других заморских и загорских стран. А в жемчужном этом ожерелье
Всем воевавшим говорю: А каждое открытие – отметина... Зёрна есть особой красоты.
Любую боль эпохи вашей Когда я томик Сильвы открывал, Наши предки красок не жалели,
Мы ощущаем как свою. То я как будто открывал Америку, – Сделать чтоб реальностью мечты.
О время, время, Армению я сердцем открывал. Друг мой, немец, каждый вечер пьяным
...Армения, я знал тебя, Армения, Возвращался в дом наш на постой:
дымкой пенной По книгам, по картинам и – по снам. В Оптине, в Тарусе, в Полотняном
И в мелочах не затумань И всё-таки, и всё ж, и тем не менее, Он хмелел, встречаясь с красотой...
Покрытый пеплом Когда впервые я попал в Армению, 2014
Я понял, что Армении не знал.
сорок первый 31
И весь в цветах

победный май.

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 31

Ìóäðîñòü àðìÿíñêèõ ïîñëîâèö

Житейская мудрость армянского народа – притча во ųٳÝáõÙ »Ý, »õ »ñµ Ýñ³Ýù Ñ»é³ÝáõÙ »Ý).
языцех, и уже не один век. В этой статье мы собрали «Давай – не бойся, бери – не стыдись!» (îáõñ – ÙÇ í³Ë»Ý³, í»ñóñáõ –
поговорки, мудрые мысли и крылатые изречения, в
которых таится особый и характерный нашему наро- ÙÇ ³Ù³ãÇ).
ду смысл. «Больше знай, да меньше болтай» (Þ³ï »ë ÇÙ³ÝáõÙ – ùÇã Ëáë³).
«В поле и жук мясо» (¸³ßïáõÙ µ½»½Ý ¿É ¿ ÙÇë).
«То, что не рождается, – не умирает» (²ÛÝ ÇÝã ãÇ ÍÝí»É, «С каждой бороды по волосу – безбородому борода» (Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ
ãÇ Ù³Ñ³ÝáõÙ).
ÙáñáõùÇó Ù³½ – ³ÝÙáñáõùÇÝ Ùáñáõù).
«Постучи в семь дверей, чтобы одна открылась» (³ÏÇ «Чем девушка скромнее, тем она дороже» (гٻëï ³ÕçÇÏÁ ³í»ÉÇ
Ûáà ¹áõé, ÙÇÝã»õ Ù»ÏÁ ϵ³óíÇ).
óÝÏ ¿).
«Знает больше не тот, кто дольше жил, а тот, кто дальше «Страдания дали скалам – те не выдержали, тогда отдали их человеку»
ходил» (ܳ ã·ÇïÇ ³í»ÉÇÝ, áí ³Ù»Ý³»ñϳñÝ ¿ ³åñ»É,
³ÛÉ Ý³, áí »ñϳñ ¿ ù³ÛÉ»É). (î³é³å³ÝùÁ ųÛé»ñÇÝ ïí»óÇÝ – ã¹ÇÙ³ó³í, ÇëÏ Ù³ñ¹Á – ¹ÇÙ³ó³í).
«Колокольчик слаще звенит издали» (¼³Ý·Á Ñ»éíÇó ¿ ù³Õóñ ÑÝãáõÙ).
«Мать девушку хвалит – оставь, беги. Сосед хвалит – «Не человек тот, кто не принимает гостей; и гость не человек, если не
хватай, беги» (ºñµ ³ÕçÇÏ³Ý Ù³ÛñÝ ¿ ·áí³µ³ÝáõÙ – ÃáÕ
÷³ËÇ: гñ»õ³ÝÝ ¿ ·áí³µ³ÝáõÙ – í»ñóñáõ ÷³ËÇ). прощается вовремя» (سñ¹ 㿠ݳ, áí ãÇ ÁݹáõÝáõÙ ÑÛáõñ»ñÇÝ, ÇëÏ ÑÛáõñÁ
Ù³ñ¹ ã¿, »Ã» ųٳݳÏÇÝ ãÇ µ³Å³ÝíáõÙ).
«Гостям два раза рады: когда они приходят и когда ухо-
дят» (ÐÛáõñ»ñÇÝ »ñÏáõ ³Ý·³Ù »Ý áõñ³Ë – »ñµ Ýñ³Ýù «Чужой хлеб никто маслом не намажет» (àã áù áõñÇßÇ Ñ³óÇÝ Ï³ñ³·
ãÇ ùëáõÙ).
30
ÓÄÀÐÛ ÑÓÄÜÁÛ «Быстро ходишь – говорят, дурной, медленно – слепой» (²ñ³· ·Ý³ë –
Ивану Михайловичу Калинину, ϳë»Ý ÑÇÙ³ñ, ¹³Ý¹³Õª ÏáõÛñ).
фронтовику, осуждённому
по 58-й статье и затем полностью «Желудок сыт, а глаз еще нет» (êï³ÙáùëÁ ÉÇùÝ ¿, ÇëÏ ³ãù»ñÁ – ÏáõÛñ).
реабилитированному, «Брошенный камень обратно не возвращается» (Ü»ïí³Í ù³ñÁ Ñ»ï ãÇ
автору книги «Происки судьбы», í»ñ³¹³éÝáõÙ).
в день 90-летия. «Мысли длинные, да жизнь короткая» (Øïù»ñÁ »ñϳñ »Ý, µ³Ûó ÏÛ³ÝùÁ
ϳñ× ¿).
Закрываю глаза – и в мозгу ощущение ада: «Дали копейку, чтобы заговорил, а сейчас и двумя замолчать не заста-
Сталинградское пекло, вишь» (¸ñ³Ù ïí»óÇÝ áñ ËáëÇ, ÇëÏ ÑÇÙ³ »ñÏáõ ¹ñ³Ùáí ãÇ ÉéáõÙ ).
«Пандухт (странник) пандухта поймет» (ä³Ý¹áõËïÇÝ å³Ý¹áõËïÁ
бои бесконечно-сплошной чередой, Ïѳëϳݳ).
Треск гранат, «Лучше отдать дочь местному пастуху, чем чужому царю» (²í»ÉÇ É³í ¿
ï³É ³ÕçÏ³Ý ï»Õ³óÇ ÑáííÇÝ, ù³Ý û ûï³ñ ó·³íáñÇÝ).
стрекот пуль, «Волку ягненка не доверишь» (¶³éÁ ·³ÛÉÇÝ ã»Ý íëï³ÑÇ).
камнепад, «У бездетного – одно горе, а у многодетного – тысяча» (²Ý½³í³ÏÇÝ –
огнемёт, Ù»Ï ¹³ñ¹, µ³½Ù³½³í³ÏÇÝ – ѳ½³ñ).
канонада – «Золото и в грязи блестит» (ò»ËÇ Ù»ç áëÏÇÝ ¿É ¿ ÷³ÛÉáõÙ).
«Что себе в миску накрошишь, то и в ложке у себя найдешь» (²ÛÝ ÇÝã
Каждый миг для меня может стать роковою чертой. ³÷ë»Ç¹ Ù»ç ÉóÝ»ë, Ï·ïÝ»ë ·¹³Éǹ Ù»ç).
И не легче потом – «Беги от той воды, которая не шумит и не журчит» (ö³ËÇñ ³ÛÝ çñÇó,
áñÁ áã ËßßáõÙ ¿, áã ³ÕÙÏáõÙ).
Украина, Молдавия, Яссы... «Жена – внутренние стены дома, а муж – внешние» (î³Ý Ý»ñëÇ å³ïÁ
День ли, ночь – ÏÇÝÝ ¿, ¹ñëÇÝÁª ³ÙáõëÇÝÁ).
«Где страх, там и стыд» (àñï»Õ í³Ë, ³ÛÝï»Õ ³ÙáÃ).
всё в огне и в дыму, «Утопающий в море и за пену хватается» (Ìáíáõ٠˻չíáÕÁ ÷ñ÷áõñÇó
ни отбоя, ни сна. ¿ ϳËíáõÙ).
«Из черного не сделаешь белого» (ê»íÁ ëåÇï³Ï ãÇ ¹³éݳ).
Это кто там в пивной «Из слов плова не сваришь, нужны рис и масло» (Êáëù»ñÇó ÷ɳí ã»ë
нынче точит мудрёные лясы, »÷Ç, ÛáõÕ áõ µñÇÝÓ ¿ å»ïù).
«Для каждого человека его горе – величиной с верблюда» (²Ù»Ý Ù³ñ¹áõ
Что была, мол, солдатам ѳٳñ Çñ ó³íÁ áõÕïÇ ã³÷ ¿).
беспечной прогулкой война? «Сердитый человек рано стареет» (¼³Ûñ³ó³Í Ù³ñ¹Á ßáõï ¿ Í»ñ³ÝáõÙ).
«То, что сам человек себе сделает, даже враг врагу не сможет сделать»
Испытанье войной показалось, наверное, малым (²ÛÝ ÇÝã Ù³ñ¹ ÇÝùÝ Çñ»Ý ¿ ³ÝáõÙ, ÝáõÛÝÇëÏ ÃßݳÙÇÝ ãÇ ³ÝÇ).
Вертихвостке-судьбе – «Была бы голова, будет и борода» (¶ÉáõË ÉÇÝÇ, Ùáñáõù ¿É ÏÉÇÝÇ).
«Не входите в разговор с человеком гордым, безумным и выпивающим»
не спросив, срок дополнила свой, (ØÇ Ùï»ù »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ñå³ñï, ³ÝÙÇï, ѳñµ»óáÕ Ù³ñ¹áõ Ñ»ï).
Мне цинично устроив проверку Орловским централом «Около чего потрешься, того и наберешься» (àõÙ Ñ»ï ß÷í»ë, ³Û¹åÇëÇÝ
По страшнейшей статье – ÏÉÇÝ»ë).
«Если удачливый человек даже к голым скалам подойдет, те зазелене-
Пятьдесят... как её там... восьмой. ют» (ºÃ» ѳçáÕ³Ï Ù³ñ¹Á ÝáõÛÝÇëÏ ãáñ ųÛé»ñÇÝ Ùáï»Ý³ª Ïϳݳã»Ý).
Да, не каждый сумел, знаю, выдержать эту проверку. «Птицу узнают в полете, а человека – в работе» (ÂéãáõÝÇÝ ÃéÇãùáí »Ý
Я сумел. ׳ݳãáõÙ, ÇëÏ Ù³ñ¹áõݪ ³ß˳ï³ÝùáõÙ).
«Если бы предыдущий знал, что скажет последующий, он бы совсем не
Повезло. говорил» (ºÃ» ݳËáñ¹Á Çٳݳñ, û ÇÝã ¿ ³ë»Éáõ ѳçáñ¹Á, ݳ »ñµ»ù
Иль таинственно кто-то помог. ã¿ñ ËáëÇ).
«Дочь с чужестранцем будет, в роду честь убудет» (úï³ñ³½·Ç Ñ»ï
Слава Богу, живу ³ÙáõëݳóáÕ ³ÕçÇÏÁ ³½·ÇÝ å³ïÇí ãÇ µ»ñÇ).
и жестокому прошлому веку «Рана, нанесенная мечом, заживет, а языком – нет» (Âñáí ѳëóñ³Í
í»ñùÁ Ïɳí³Ý³, ÇëÏ É»½íáí ѳëóñ³ÍÁª áã).
Не бросаю в отместку «Есть человек – тысячи людей стоит, а есть человек – и одного не стоит»
увесистый грязи комок. (سñ¹ ϳ ѳ½³ñ ³ñÅ», Ù³ñ¹ ¿É ϳ áã Ù»Ï).

2014

32 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

Считай себя не только коммунистом,

но и усыновлённым

По службе я часто ездил в с. Шаумян, на- революционного комитета Абхазии. Он был назначен на должность заместителя
ходящееся в 40 км от г. Туапсе, в районе был одним их боевых руководителей пар- командующего и был членом военного Со-
с. Гойтх. У въезда в сео, с правой стороны, тизанских отрядов в 1917–1921 гг., в его вета Закавказского фронта.
стоит обелиск адмиралу флота Советского подразделение стекались люди из сёл
Союза Исакову Ивану Степановичу. Этот Азанта, Амткел, Лата и др. Он вместе с Дело обстояло так. В конце августа
обелиск установлен по инициативе искусст- другими отрядами участвовал в 1918 г. в 1942 года на участке Черноморской груп-
воведа Геворкяна Владимира Багратовича, освобождении от меньшевиков г. Сухуми, пы войск сложилась тяжёлая обстановка.
при финансовой поддержке армянской кроме этого, отряд X. Керселяна перекрыл
диаспоры. На памятной доске обелиска на- подступы к Клухорскому перевалу и не 4 сентября 1942 года адмирал прибыл
писано, что на этом месте 04.10.1942 года пропустил меньшевистские силы в село в г. Туапсе. Узнав, что проходят боевые
во время кровопролитных боёв у станции Цебельда. Он близко был знаком с Несто- действия 18-й армии на Гойтхском
Гойтх был тяжело ранен адмирал Исаков ром Лакоба. перевале, выехал на место на машине.
Иван Степанович. На этой же доске есть
текст телеграммы Верховного главноко- Старший брат Акоп Керселян после В это время три немецких бомбардиров-
мандующего Исакову И. С. в связи с его ра- участия в Великой Отечественной войне щика, летевших в сторону Туапсе для
нением: «Мужайтесь. По мнению специа- начал работать в спорткомитете Абхазии бомбёжки, заметили машину, повернули
листов, можете выздороветь. Лучший тренером по лёгкой атлетике. Он воспитал в сторону, где в это время находилось
миноносец Черноморского флота будет целую плеяду мастеров спорта. Один из командование фронта. Генерал авиации,
назван вашим именем. И. Сталин». них, Виктор Санеев, был трёхкратным разгадав замыслы вражеских лётчиков,
чемпионом Олимпийских игр. А в 1980 г. скомандовал: «Разойтись, залечь». Бук-
Я стоял у обелиска и вспоминал, как я на Московской олимпиаде он был при- вально через несколько секунд после этой
находился в доме Керселяна Ардаша, зёром в тройном прыжке, восемь раз команды немцы начали пикировать и бом-
который был воспитанником адмирала побеждал в первенствах Европы, шесть бить.
флота И. С. Исакова. С Керселяном я поз- раз – в чемпионатах СССР. Санеева про-
накомился у него дома 29 октября 1973 возгласили олимпийцем № 1. Кроме Акопа Александр Иванович покурил и продол-
года. Он подарил мне книгу «Адмирал» с в семье было ещё два брата. жил свой рассказ. После взрыва он ус-
автографом Ашота Арзуманяна. лышал в стороне стон. Когда подполз,
Когда Ардаш приехал в Москву, адмирал увидел адмирала Исакова, на его левой
Прочитав эту книгу, я приехал к Ардашу, спросил, кем бы он хотел стать, куда по- ноге кровоточила рана. Он побежал за
чтобы узнать больше подробностей об ступить. Он ответил, что пока ещё не ре- походной аптечкой, которая была в ма-
адмирале. Ардаш согласился подробно шил, куда поступать. Адмирал достал шине. Рану обработал йодом и сделал
рассказать о нём. справочник для поступающих в высшие перевязку. Вместе с водителем поместили
учебные заведения, и он наконец сделал Ивана Степановича в легковую машину
Брат адмирала Павел Степанович прие- выбор – Институт кооперативной торговли. М-1 и повезли в медсанбат. Ему сделали
хал отдыхать в г. Сухуми и решил подняться Потом институт был переименован в на- переливание крови и на грузовике перевез-
в с. Цебельда Гульрийского района. Он родного хозяйства им. Плеханова. Годы ли в полевой госпиталь.
был с моим отцом в близких отношениях и учёбы Ардаш жил у него дома и чувствовал
поэтому посоветовал мне ехать учиться в его отцовскую заботу. Когда завершил учё- Александр Иванович нашёл начальника
Москву. Предложение Павла Степановича бу и стал работать по специальности в Су- госпиталя, рассказал ему о случившемся.
окрылило меня, и я решил ехать в Москву. хуми в министерстве торговли, Иван Сте- Хирурги тут же начали обработку раны. Он
Я остановился у брата Ивана Степановича. панович Исаков прислал ему своё фото с несколько раз терял сознание от сильной
дарственной надписью: «Считай себя не боли.
Ардаш рассказал мне, что хорошо только коммунистом, но и усыновлённым».
помнит первую встречу с адмиралом. Было принято решение с наступлением
Адмирал принял его очень радушно, долго Глубоко вздохнул Ардаш Керселян и темноты отправить его в Сочи, а потом в
расспрашивал о родных местах, роди- сказал, что во время учёбы в Институте на- Сухуми. А далее – спецпоездом в г. Тби-
телях, о любимом деле. Ардаш рассказал родного хозяйства ему приходилось почти лиси, где ему ампутировали ногу. В 1943
ему о своей семье. Дед по отцу Керселян ежедневно встречаться с адъютантом ад- году Исакова перевезли из Тбилиси в
Хазар Арутюнович был членом военно- мирала Александром Ивановичем Соко- Москву. В 1947 году Александр Соколов
ловым. Ардаш попросил Александра стал адъютантом Исакова.
Ивановича, чтобы он рассказал ему всё,
что находит нужным и интересным, что ...В 1946 году в феврале ночью в квартире
касается Исакова. Он предложил ему в Исакова раздался телефонный звонок. Ад-
один из вечеров встретиться на даче и по- мирал невольно посмотрел на часы. Было
говорить об И. С. Исакове. 3 часа 20 минут.

Иван Степанович просыпался после Он снял трубку.
тяжёлого ранения и ампутации ноги в 7-8 – Исаков слушает.
часов утра. Сразу шёл в ванную и, стоя на – Я Вас потревожил, это товарищ Поскре-
костылях, брился. В 9 – 9.30 завтракал. бышев. С Вами хочет поговорить товарищ
Никогда не повышал голоса и тем более Сталин...
не ругался. После ранения прекратил ку- Через несколько минут Исаков набрал
рить и употреблять коньяк и вино. номер телефона адъютанта Соколова и
приказал немедленно прислать машину.
Завтрак, обед и ужин подавали в кабинет- ... Сталин поднялся из кресла и своей
спальню. Этим делом занималась сестра- обычной неторопливой походкой напра-
хозяйка Нина Дьяченко. Жену Ольгу Васи- вился к адмиралу. После рукопожатия Ста-
льевну называл ласково Олька (или Ока). лин спросил о здоровье, а потом обратился
к адмиралу с неожиданным вопросом:
Исаков глубоко уважал К. Е. Ворошилова, – Мы вынуждены обратиться к Вам. Вы
С. М. Будённого, И. В. Тюленева, с боль- могли бы помочь навести порядок в Глав-
шим почтением относился к Б. М. Шапош- ном Морском штабе СССР?
никову. Исаков ответил:
– Я сделаю, что смогу.
В сентябре 1942 года адмирал Исаков
33

2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 33

32 Îí, ñëîâíî Ìîèñåé, âåë íàñ
Сталин:
– Как Вы смотрите на то, что мы Вас вновь äîðîãîé Ïîçíàíèÿ è Âåðû
назначим начальником Главного Морского
штаба СССР? В жизни каждого человека случаются события, способные перевернуть сознание, за-
Адмирал ответил Сталину, что ему будет ставляющие по-другому взглянуть на привычные, казалось бы, вещи, поступки.
трудно работать без ноги. Сталин отве-тил,
что лучше на это место назначить чело- Для меня таким событием стала поездка в Иерусалим. Поездка, разделившая мою
века с одной ногой и головой, чем с двумя жизнь на «до» и «после», поездка, открывшая мне глаза. Словно я спала и вдруг про-
ногами и без головы. снулась, вздохнула глубоко, задумалась … Как жить дальше ?
... После назначения Исаков шёл окры-
лённый. А Кремль казался ему символом Теперь я знаю, что путь к Богу – самый сложный, но и самый простой. Ведь это так
непобедимости. просто – «возлюби ближнего, как самого себя», прояви долготерпение, милосердие,
3 марта 1955 года Ивану Степановичу умей прощать…
Исакову было присвоено высшее воинское
звание «Адмирал Флота Советского Сою- Священное Писание учит нас всему этому, а ещё учит трудиться. Ведь Вера подраз-
за» с вручением знака отличия «Маршаль- умевает каждодневный, неустанный труд над самим собой, преодоление собственных
ская звезда» и особой Грамоты Прези- слабостей, искушений, усмирение гордыни и многое другое.
диума Верховного Совета СССР.
С февраля 1956 года по апрель 1958 года Путь к Богу у каждого из нас свой. Но есть одно важное условие. Это – посещение
адмирал флота Советского Союза Исаков Иерусалима, этого Вечного города. Нам, группе армянских паломников, несказанно по-
И. С. вновь на ответственных должностях везло. В мае этого года мы посетили святые места, связанные с именем Господа наше-
в центральном аппарате Министерства го Иисуса Христа. Поездка была прекрасно организована, продумана до мелочей, за
обороны СССР. С апреля 1958 года он что огромное спасибо нашему пастырю Тэр Акопу Сарояну, вложившему немало ду-
генеральный инспектор Группы генераль- шевных и физических сил, терпения для осуществления этого проекта. Яркий, эмоци-
ных инспекторов Министерства обороны. ональный, одновременно мудрый и терпеливый, он, словно Моисей, вёл нас дорогой
Указом Президиума Верховного Совета Познания и Веры. Представьте, в группе нас было 34 паломника. И для каждого из нас
СССР от 7 мая 1965 года за умелое он находил время для духовных бесед, от его всевидящего ока не ускользало ничего.
руководство войсками, мужество, отвагу
и героизм, проявленные в борьбе с не- Потрясенные, уставшие и одновременно наполненные впечатлениями, мы к вечеру
мецко-фашистскими захватчиками, и в расходились по гостиничным номерам. А наутро – снова дорога, снова сюрпризы, сно-
ознаменование 20-летия Победы советс- ва откровения.
кого народа в Великой Отечественной
войне адмиралу флота Советского Союза Думаю, не ошибусь, если скажу, что для каждого из нас судьбоносной оказалась
Исакову Ивану Степановичу присвоено встреча со святым отцом Эммануэлом, с этим удивительным человеком. Его глаза, в
звание Героя Советского Союза с вруче- которых прочитывались Вселенская Скорбь и Вселенская Любовь, поразили многих.
нием ордена Ленина и медали «Золотая
Звезда» (№ 10685). В них – какая-то тайна. Словно он постиг некую Высшую Истину, словно он знает что-
Много сил и энергии И. С. Исаков отдал то, что неведам нам, неразумным. От него исходил свет, а рука была так тверда там, в
дальнейшему повышению боевой мощи водах реки Иордан, когда он помогал нам обновить завет крещения.
ВМФ СССР, развитию его оперативного ис-
кусства и тактики, изучению и обобщению Вспоминаются мне встречи и с другими св. отцами, терпеливо, с любовью отвечаю-
опыта Великой Отечественной войны. щими на все наши вопросы. Они – столпы ААЦ и наша гордость и надежда.
Он автор свыше 60 научных работ. При
его непосредственном руководстве бы- Пока живут эти удивительные люди и благодаря их титаническому просветительско-
ли подготовлены и изданы два тома му труду, армянский народ не исчезнет как этнос.
«Морского атласа». Депутат Верховного
Совета СССР 1-го созыва. Лауреат Госу- Во всех нас на протяжении многих веков жило и живет неистребимое стремление к
дарственной премии СССР (1951 год). созиданию. Мы были и остаемся верны идеалам христианства, часто вопреки обстоя-
Член-корреспондент АН СССР (1958 год). тельствам и времени.
Скончался 11 октября 1967 года. Похоро-
нен в Москве на Новодевичьем кладбище. Хочу вспомнить один эпизод из череды многих. Может быть, потому, что он оказался
Награждён правительственными награ- для меня эмоционально самым ярким и трогательным. Мы – в храме Св. Воскресе-
дами: шестью орденами Ленина, тремя ния, участвуем в крестном ходе. Ведомые юношами-семинаристами и под их чудесное
орденами Красного Знамени, двумя орде- пение, мы обходим св. приделы, принадлежащие ААЦ В руках у нас – свечи, которые
нами Ушакова 1-й степени, орденами Оте- время от времени гаснут. И тогда те, которые идут рядом, молча приходят на помощь,
чественной войны 1-й степени, Красной зажигая их снова и снова. Так мы бережно передаем друг другу Божественную Искру.
Звезды и медалями, а также иностранными
орденами. Заканчивая свой рассказ, я хочу обратиться ко всем людям, родным и незнакомым,
За заслуги перед ВМФ имя И. С. Исакова близким и не очень, говорящим на армянском языке и по ряду причин не говорящим
было присвоено большому противолодоч- на нем.
ному кораблю. Его именем названы улица
в городе Степанакерте (Нагорный Карабах) Дорогие мои, давайте любить и уважать друг друга, помогать и поддерживать в нас
и Мардакертском районе Нагорного Кара- Святой Огонь Христовой Любви.
баха, школа № 71 в столице Армении – го-
роде Ереване... Помните, как там, в Иерусалиме...
Мемориальная доска в память о выдаю- Помните, как там, в храме Св. Воскресения ...
щемся советском флотоводце и учёном
установлена в Москве на доме № 5/13 по Асмик МХИТАРЯН.
Смоленской набережной, где он жил.

Хорен ЕСАЯН, историк.

34 ¶àð̲ð²ð 4-6 (204-206) 2016 Ã. ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë

Золотое правило «Горцарар»

о трёх вещах Издается с июля 1999г.

Люди на разных этапах развития 3 вещи, которые не возвратятся назад: Àâòîð ïðîåêòà è ó÷ðåäèòåëü –
пытались понять, что такое смысл
жизни, и хотели найти свое место под слово, возможность, время. Âàãðàì ÁÅÊ×ßÍ
солнцем. Философические идеи о
строении Вселенной не раз вводили 3 вещи, которые не нужно терять: Çàì. ãë. ðåäàêòîðà -
мудрецов в заблуждение и таили тайну Ðîçà ÃÓËßÍ
мироустройства. Религия дает свой ответ честь, спокойствие, надежда.
на эти житейские вопросы, которые стоит ¶ÉË. ËÙµ³·ñÇ ï»Õ³Ï³Éª
раскрывать в зависимости от ситуации 3 вещи, которые наиболее ценны в жизни: èá½³ ÔàôÈÚ²Ü
или позиций человека. ИЗДАТЕЛЬ
доверие, убеждение, любовь. Издательский Дом
Возможно, все не так сложно, как ка-
жется? И мы сами придумываем себе 3 вещи, которые ненадежны: «ØÀÃÀÍÝ»
проблемы вместо того чтобы просто нас-
лаждаться жизнью? удача, власть, состояние. Лицензия серия ИД № 02313

Когда-то один мудрец сказал: «В мире су- 3 вещи, которые определяют любого человека: Журнал зарегистрирован
ществует три вещи, на которых строится в Министерстве Российской Федерации
наша жизнь». Ни для кого не секрет, что достижения, честность, труд.
число 3 имеет магическое свойство и по делам печати, телерадиовещания
считается ключом во всех религиях ми- 3 вещи, которые разрушают людей: и средств массовых коммуникаций
ра. Люди, которые знают это правило,
открывают для себя секрет мироздания и злость, вино, гордыня. Регистрационный номер
направляют свои мысли в нужное русло. ПИ № 77-5015
3 вещи, которые наиболее сложно сказать:
Авторские материалы
«помоги», «прости», «люблю». не рецензируются и не возвращаются.

Теперь вы знаете истину трех вещей. Переписку с читателями редакция
Они помогут понять смысл существования не ведет. Мнение авторов может
и разобраться в жизненных преградах. не совпадать с мнением редакции.

Гёте, Иоганн Вольфганг фон Материалы со знаком ¶ публикуются
(1749-1832)
на правах рекламы.
Всякий, кто не верит в будущую жизнь, мертв и для этой. Редакция не несет ответственности
Некоторые поэты похожи на медведей, которые постоянно сосут собственную за содержание рекламных объявлений.

лапу. ПЕРИОДИЧНОСТЬ ВЫХОДА - ЕЖЕМЕСЯЧНО
Из двух ссорящихся виновен тот, кто умнее. Отпечатано
Если радуга долго держится, на нее перестают смотреть.
Когда человек стар, он должен больше делать, чем когда был молод. ОАО «Калужская типография стандартов» г. Калуга, ул. Московская 256.
Жизнь – прекраснейшая из выдумок природы. Формат А3, объём 4,0 п.л.
Величие искусства яснее всего проявляется в музыке.
Надежда живет даже у самых могил. Тираж 1 500 экз. Зак. № 1191.

Невозможно всегда быть героем, но всегда можно оставаться человеком. Территория распространения:
Нет ничего опаснее для новой истины, чем старое заблуждение. Российская Федерация, страны СНГ,
Самая лучшая мать та, которая может заменить отца, когда его не станет.
Природа не знает остановки в своем движении и казнит всякую бездеятельность. зарубежные страны.
Самое большое рабство – не обладая свободой, считать себя свободным. В номере использованы материалы
Самое смешное желание – это желание нравиться всем. «ÍÎÅ ÊÎÂ×Åû, «ÀÇû, «ÀÐÀÂÎÒ»,
По выбранной мужчиной невесте легко судить, каков он. «ÃÀ», «ÅÒÅл, «hÀÉÊÀÊÀÍ ÆÀÌÀÍÀÊ»,
Сознание своего несовершенства приближает к совершенству. «ÈÐÀÂÓÍÊ», «ÂÎÇÍÈ», «ÍÎÂÎÅ ÂÐÅÌß».
Юношеские пороки не следует сохранять до старости, потому что старость
Цена свободная.
приносит свои. Адрес издательства и редакции:
Без пользы жить – безвременная смерть.
Человек живет настоящей жизнью, если счастлив чужим счастьем. 248001, г. Калуга,
ул. Суворова, 160.

Тел.: (4842) 56-59-29.

E-Mail: [email protected]

факс (4842) 565-929,

www.gortsarar.ru

E-Mail: [email protected]