2011_7

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 3

§´³ËïÇ ×³Ù÷»ùÁ ï³ñµ»ñ »Ý ÉÇÝáõÙ,

´³ËïÝ ³Ù»Ý Ù»ÏÇÝ ëÇñáõÙ ¿ ï³ñµ»ñ...¦

ä²ðàôÚð êºì²Î

Î³Ý ³ÝѳïÝ»ñ, áñáÝó Ç í»ñáõëï áõÕ»Ýßí³Í ¿ ¹Åí³ñÇÝ
׳ݳå³ñÑ, µ³Ûó Ýñ³Ýù ãí³ñ³Ý»Éáí áõ ³Ý»ñÏÛáõÕ »Ý ³ÝóÝáõÙ
ÏÛ³ÝùǪ Çñ»Ýó ѳٳñ ݳ˳Ýßí³Í ³ñ³Ñ»ïáí, ù³Ý½Ç
µ³ñáõÃÛáõÝÁ, ÇÙ³ëïÝáõÃÛáõÝÁ, ѳëï³ï³Ï³ÙáõÃÛáõÝÁ »õ
ëϽµáõÝù³ÛÝáõÃÛáõÝÝ »Ý Ýñ³Ýó áõÕ»ÏÇóÝ»ñÁ:
²Û¹ »½³ÏÇ ³ÝѳïÝ»ñÇó ¿ Ý³»õ ê³ñ·Çë êï»÷³ÝÇ
γñ³å»ïÛ³ÝÁ:

ê³ñ·Çë γñ³å»ïÛ³Ý áñáÝó »ñµ»ù ã»Ù Ùáé³ÝáõÙª â³É³ÕÛ³Ý, µ³Ý³Ï:
î³ßÇñÇ ï³ñ³ÍùÇ È»éݳÑáíÇï ·ÛáõÕáõÙ ²Ûí³½Û³Ý, ÂáõÙ³ÝÛ³Ý, гËáõÙÛ³Ý, êÇ- ò³Ýϳó³Í µ³Å³ÝáõÙ Çñ Ñ»ï óËÇÍ
µÝ³ÏíáÕ êï»÷³Ý γñ³å»ïÛ³ÝÇ Ñ³ñÏÇ ÙáÝÛ³Ý, ê³ñ·ëÛ³Ý... ÜíÇñÛ³É ³ß˳ïáÕ-
ï³Ï 1932 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 10-ÇÝ ÍÝí»ó Ý»ñ ¿ÇÝ, ¨ Ýñ³Ýó »Ù å³ñï³Ï³Ý ÇÙ ¿ µ»ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ³é³í»É Ñáõ½Çã ¿ñ µ³-
Ýñ³Ýó 6-ñ¹ »ñ»Ë³Ý, áõ ïáõÝÁ ÝáñÇó µÝ³íáñáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý, ѳٳé ųÝáõÙÝ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ñ»ï, áñáÝù
Éóí»ó Ù³ÝÏ³Ï³Ý ×Çãáíª ç»ñÙ³óÝ»Éáí ³ß˳ï³ëÇñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ¦: ÷³Ã³Ãí»É ¿ÇÝ Çñ»Ýó áõëáõóãÇÝ áõ
ÍÝáÕÝ»ñÇ ëñï»ñÁ: ³ñï³ëíáõÙ ¿ÇÝ:
âÝ³Û³Í ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ (ͳÝñ àõëáõÙݳéáõÃÛ³Ý 4 ï³ñÇÝ»ñÁ Ýñ³Ý
¿ÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÁ)ª ê³ñ·ÇëÁ ٻͳó³í ß³ï µ³Ý ëáíáñ»óñÇÝ, ¨ »ñµ 1950 Ã. í»- §Üñ³Ýó Ñ»ï »ë ¿É ¿Ç Ñáõ½í»É ¨ ѳ½Çí ¿Ç
ÍÝáÕÝ»ñÇ ¨ Çñ ³í³· ùáõÛñ»ñÇ áõ ñ³¹³ñÓ³í ѳÛñ»ÝÇ ·ÛáõÕ, ³ñ¹»Ý ·Çï»ñ, ½ëåáõÙ ³ñóáõÝùÝ»ñë¦, - ÑÇßáõÙ ¿ ÝíÇñ³Ï
»Õµ³ÛñÝ»ñÇ ëÇñáí áõ Ñá·³ï³ñáõÃÛ³Ùµ áñ Çñ ÏÛ³ÝùÁ ϳåí³Í ¿ ÉÇÝ»Éáõ ¹åñáóÇ ¨ áõëáõóã³å»ï γñ³å»ïÛ³ÝÁ:
ßñç³å³ïí³Í: »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï:
1939 Ã. áõßÇÙ »ñ»Ë³Ý ³ñ¹»Ý ·ÛáõÕÇ Ð»ï³ùñùÇñÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ýñ³ ³ß³Ï»ñï-
ÙÇçݳϳñ· ¹åñáóÇ ³ß³Ï»ñï ¿ñ: êÏë»ó ³é³çÇÝ ¹³ë³ñ³ÝÇó: êÇñáí áõ Ý»ñÁ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ µ³Ý³Ïáõ٠ͳé³ÛáÕ
²ÝÑá· ãÇ ³Ýó»É Ýñ³ Ù³ÝÏáõÃÛáõÝÁ. ѳٵ»ñ³ï³ñáõÃÛ³Ùµ Çñ ë³Ý»ñÇÝ ëá- Çñ»Ýó áõëáõóãÇÝ ¹»é¨ë ³Ýí³ñÅ, µ³Ûó ³Ý-
å³ï»ñ³½Ù ¿ñ, ³í³· »Õµ³ÛñÝ»ñÁª µ³- íáñ»óñ»ó ѳßí»É, ·ñ»É áõ ϳñ¹³É, ëÇñ»ó Ï»ÕÍ ëÇñáí áõ ç»ñÙáõÃÛ³Ùµ ÉÇ Ý³Ù³ÏÝ»ñ
ݳÏáõÙ, êï»÷³Ý ѳÛñÇÏÁ, áñÇÝ µá- ¿ÇÝ ·ñáõÙª ëå³ë»Éáí Ýñ³ í»ñ³¹³ñÓÇÝ:
ÉáñÁ ·ÛáõÕáõ٠ѳñ·³Ýùáí §²ÙǦ ¿ÇÝ
³ëáõÙ, µñÇ·³¹Çñ ¿ñ, å³ï·³Ù³íáñ, 1971 Ã. , γñ³å»ïÛ³Ý ·»ñ¹³ëï³ÝÁ. Ó³ËÇó ³ç. ¹áõëïñ»ñÁª γñÇÝ»Ý »õ سñÇÝ»Ý, ÏÇÝÁª ²Ù³ÉÛ³Ý,
å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý Ù»Í ½·³óáõÙ Ù³ÛñÁª øÇßÙÇßÁ, ê³ñ·Çë γñ³å»ïÛ³ÝÁ, áñ¹ÇÝ»ñÁª γñ»ÝÁ »õ ê³Ùí»ÉÁ:
áõÝ»ñ Çñ ·áñÍÇ Ýϳïٳٵ ¨ ³ÙµáÕç
ûñÁ ÏáÉïÝï»ëáõÃÛ³Ý ¹³ßï»ñáõÙ ¿ñ áõ ëÇñí»ó: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï å³ïñ³ëïíáõ٠гÛñ»Ý³ë»ñ »ñÇï³ë³ñ¹Ç ѳٳñ ½ÇÝ-
³ÝóϳóÝáõÙ, ï³ÝÁ ÉÇÝ»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï ¿ñ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³Ý³É ¨ ÁÝ- íáñ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ »Õ³í Ñá·áõ ¨ Ù³ñÙÝÇ
ãáõÝ»ñ: î³Ý Ñá·ëÇ ÙÇ Ù³ëÁ ê³ñ·ÇëÝ Çñ ¹áõÝí»ó (1954 Ã.) ºñ¨³ÝÇ Ê. ²µáíÛ³ÝÇ Ý»ñ¹³ßÝ³Ï ½³ñ·³óÙ³Ý áõ Ïá÷Ù³Ý ÙÇ
áõë»ñÇÝ ¿ñ ï³ÝáõÙ: Ð³×³Ë ï³ñÇÝ»ñÇ ³Ýí³Ý Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ Ýáñ ¹³ñµÝáóª ³í»ÉÇ Ñ³ëáõÝ Ñ³Û³óùáí
Ñ»é³íáñáõÃÛáõÝÇó ïËáõñ óËÇÍáí ¿ ýǽٳà ý³ÏáõÉï»ïÁª Ñ»é³Ï³ áõëáõó- ݳۻÉáõ ÏÛ³ÝùÇÝ áõ Íñ³·ñ»ñ ϳ½Ù»Éáõ:
ÑÇßáõÙ ³Û¹ ûñ»ñÁ, ÑÇßáõÙ, û ÇÝãå»ë ٳٵ:
(¹»é 6-ñ¹ ¹³ë³ñ³ÝÇ ³ß³Ï»ñï) áïùáí Â4
·Ý³ó»É ¿ ѳñ¨³Ý ·ÛáõÕÁª ÙÇ ¹áõÛÉ óáñ»Ý ÜáõÛÝ ï³ñí³ ÑáÏï»Ùµ»ñÇÝ ½áñ³Ïáãí»ó
³Õ³Éáõ (ï³ÝÁ ³ÉÛáõñ ãϳñ):
´³Ûó, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ëáíáñ»ÉÝ
³é³çݳÛÇÝ ¿ñ, ¨ 1946 Ã. ÁݹáõÝí»ó ì³-
ݳÓáñÇ (³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÎÇñáí³Ï³Ý)
Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý áõëáõÙݳñ³ÝÁ: ²Ûë-
ï»Õ ¿ñ, áñ ѳëϳó³í, û ¹»é áñù³Ý
µ³Ý áõÝÇ ëáíáñ»Éáõ: ¶ñù»ñÁ ¹³ñÓ³Ý
Ýñ³ ³Ýµ³Å³Ý áõÕ»ÏÇóÝ»ñÁ: γñ¹áõÙ
¿ñ ·Çß»ñ-ó»ñ»Ï, ³Ý·³Ù ѳݷëïÇ
áõ ùÝÇ Ñ³ßíÇÝ: ØÇßï ëÇñáí ¿ ÑÇßáõÙ
áõëáõÙݳñ³ÝÇ Çñ áõëáõóÇãÝ»ñÇÝ. §²Ûë
áõëáõÙݳñ³ÝÝ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ¹³ñÓ³í
ÇëÏ³Ï³Ý áõëáõÙݳéáõÃÛ³Ý ³ÕµÛáõñ, ³Ûë-
ï»Õ »ë ëï³ó³ ÑÇÙݳíáñ ÏñÃáõÃÛáõݪ
ßÝáñÑÇí ß³ï ëÇñí³Í Ù³Ýϳí³ñÅÝ»ñÇ,

4 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

γñ»Ý γñ³å»ïÛ³Ý ê³Ùí»É γñ³å»ïÛ³Ý ì³Ñ» γñ³å»ïÛ³Ý
ϳéáõóí»ó î³ßÇñÇ êáõñµ ê³ñ·Çë »Ï»- ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ˳ݹ³í³é»ó ¨° áõëáõóãÇÝ, ¨°
3 ջóÇÝ, áñ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ³Ù»Ý³·»- ³ß³Ï»ñïÇÝ, ¨° ÍÝáÕÇݪ ÇÙ³ëï³íáñ»Éáí
Õ»óÇÏ, ˳í³ñÇó ¹»åÇ ÉáõÛëÁ ï³ÝáÕ Çñ ÏÛ³ÝùÁ:
Ðá·áí ³Ùñ³ó³Í áõ ѳëáõݳó³Í í»ñ³- ³ëïí³Í³Ñ³×á ÙÇ Ï³éáõÛó ¿:
¹³ñÓ³í ѳÛñ»ÝÇ ·ÛáõÕ ¨ 1957 ÃíÇó ²Ýëå³é ³ß˳ï³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, ³Ý³ã³-
ÉÍí»ó Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý Í³Ýñ, µ³Ûó Çñ Üñ³ÝóÇó Ñ»ï ãÇ ÙÝáõ٠ݳ¨ ê³ñ·Çë å³- éáõÃÛáõÝÝ áõ ÝíÇñáõÙÁ µ³½ÙÇóë ·Ý³Ñ³ï»É
ѳٳñ ÏáãáõÙ ¹³ñÓ³Í ³ß˳ï³ÝùÇݪ åÇ ÃáéÁª γñ»ÝÇ ³í³· áñ¹Çݪ ì³Ñ»Ý: »Ý áã ÙdzÛÝ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÝ áõ ÍÝáÕÝ»ñÁ,
ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ß³ñáõݳϻÉáí áõëáõÙÁ, âÝ³Û³Í Ýñ³ »ñÇï³ë³ñ¹ ѳë³ÏÇÝ (25 ³Ûɨ å»ï³Ï³Ý áõ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½-
ÇÝùݳ½³ñ·³óٳٵ ѳñëï³óÝ»Éáí áõ ï³ñ»Ï³Ý) ì³Ñ» γñ³å»ïÛ³ÝÝ ³ñ¹»Ý ٳϻñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ä³ñ·¨³ïñí»É ¿
Ëáñ³óÝ»Éáí ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ: ѳçáÕ³Ï ·áñͳñ³ñ ¿, µ³ñ»·áñÍ, áñÇ å³ïíá·ñ»ñáí, ßÝáñѳϳɳ·ñ»ñáí,
²Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ¿ñ, áñ Ýñ³Ýó ׳ݳ- ³ëïí³Í³Ñ³×á ·áñÍ»ñÇó ¿ Ý³¨ ѳÛñ»ÝÇ Ý³¨ª í³ñã³å»ïÇ Ñáõß³Ù»¹³Éáí:
å³ñÑÝ»ñÁ ˳ãí»óÇÝ. »ñÇï³ë³ñ¹ áõ ·ÛáõÕáõ٠ϳéáõóí³Í êáõñµ ê³ñ·Çë Ù³-
ÑÙ³ÛÇã ²Ù³ÉÛ³Ý ûï³ñ É»½áõ ¿ñ ¹³ë³- ïáõéÁ: ²ëáõÙ »Ý, û ¹åñáóÝ»ñÝ ¿É Ù³ñ¹Ï³Ýó
í³Ý¹áõÙ ·ÛáõÕÇ ¹åñáóáõÙ... ÝÙ³Ý áõÝ»Ý Ï»Ýë³·ñáõÃÛáõÝ: سñ¹ÇÏ »Ý
êï»ÕÍí»ó ëÇñáí, ç»ñÙáõÃÛ³Ùµ, íëï³- êñ³Ýù ëáëÏ »Ï»Õ»óÇ áõ Ù³ïáõé ã»Ý, ³ÛÉ Ï»ñïáõÙ Çñ»Ýó Ï»Ýë³·ñáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ
ÑáõÃÛ³Ùµ ÉÇ ÙÇ ÁÝï³ÝÇù: âÝ³Û³Í ³ÝáõÝ, å³ïÙáõÃÛáõÝ: Ðáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ ¹åñáóÝ»ñÇ Ï»Ýë³·ñáõÃÛáõÝÁ Ï»ñïáõÙ
¹Åí³ñ ¿ñ »ñÇï³ë³ñ¹ ½áõÛ·Ç Ñ³Ù³ñ ¹³éÝáõÙ »Ý ÅáÕáíñ¹Ç ÑáõÛë»ñÇ áõ ÑáõÛ- »Ý áõëáõóÇãÝ»ñÝ áõ áõëáõóã³å»ï»ñÁ:
ѳٳï»Õ»É ³ß˳ï³Ýù, áõëáõÙ, ÁÝï³- ½»ñÇ, ³Ý³Ýó »ñ³Ëï³·ÇïáõÃÛ³Ý ¸åñáóÝ ¿É Ù»ñ ï³Ý, Ù»ñ ûç³ËÇ å»ë ¿.
ÝÇù, µ³Ûó Ýñ³Ýù ѳÕóѳñ»óÇÝ µáÉáñ í³í»ñ³·ñ»ñÁ, ë»ñáõݹݻñÇ ³ñÛ³Ý ëñï³ó³íáõÃÛáõÝ ãÇ ½·áõÙª ëå³éíáõÙ ¿,
¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁª ÙÇÙÛ³Ýó ë³ï³ñ ÉÇ- ϳÝãÁ, ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ ÅáÕáíñ¹Ç ÑÇ- ³Ù»ÝûñÛ³ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ãÇ ³ñųݳÝáõÙª
Ý»Éáí, á·¨áñ»Éáí áõ Ñáõë³Éáí, ٻͳó- ßáÕáõÃÛáõÝÝ ³Ù»Ý³½áñ ¿: Ù³ßíáõÙ ¿:
ñ»óÇÝ ãáñë Ññ³ß³ÉÇ ½³í³ÏÝ»ñ (2 ïÕ³
¨ 2 ³ÕçÇÏ), áñáÝù ÑÇÙ³ ѳñ·í³Í áõ γñ³å»ïÛ³ÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Éë»É. ê³ñ·Çë γñ³å»ïÛ³ÝÇ Ï»Ýë³·ñáõ-
·Ý³Ñ³ïí³Í ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝÝ»ñ §ÂáÕ ûñÑÝíÇ Ò»ñ ÍÝáõݹÁ, ÃáÕ ²ëïÍá ÃÛáõÝÁ ³Ýù³Ïï»ÉÇáñ»Ý ϳåí³Í ¿ ¹åñáóÇ
»Ý, Ññ³ß³ÉÇ ÍÝáÕÝ»ñ, áõÝ»Ý ÇëÏ³Ï³Ý ²çÁ Ò»½ Ñáí³ÝÇ ÉÇÝǦ: Ñ»ï, ÙdzÑÛáõëí³Í: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ÇÝùÝ
ѳÛÏ³Ï³Ý ÁÝï³ÝÇù, ïճݻñÝ ³ÛÅÙ ¿É Ï»ñï»É ¿ ݳ¨ ¹åñáóÇ Ï»Ýë³·ñáõÃÛ³Ý
׳ݳãí³Í »Ý áÕç ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ê³ñ·Çë γñ³å»ïÛ³Ý àõëáõóÇãÁ ³í³ñ- Çñ µ³ÅÇÝ Ñ³ïí³ÍÁ: Þáõñç 55 ï³ñÇ
áõ Ýñ³ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇó ¹áõñë: ï»ó Çñ áõëáõÙÁ ѳÛáó Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý Ý»ñßÝã»É áõ Ý»ñßÝãí»É ¿ ³Û¹ï»Õ ¨ ãݳ-
Ðå³ñï ¿ »ñç³ÝÇÏ Ñ³ÛñÝ Çñ ½³í³ÏÝ»- سÛñ µáõÑáõÙ... Û³Í 2004 ÃíÇó ³Ýó»É ¿ í³ëï³Ï³Í
ñáí, ¨ ÇÝãá±õ Ñå³ñï ãÉÇÝÇ. ³í³· áñ¹Çݪ ѳݷëïÇ, ÑÇÙ³ ¿É ³åñáõÙ ¿ ·ÛáõÕÇ ¨ Çñ
γñ»ÝÁ, ÅáÕáíñ¹Ç ÁÝïñÛ³ÉÝ ¿ª ÐРݳ˳- ºñµ ÝíÇñáõÙÝ ¿áõÃÛáõÝ ¿, ³ß˳ï³ÝùÁª ³ÝáõÝÝ áõ Ó»éùÇ ¹ñáßÙÁ ÏñáÕ ¹åñáóÇ
·³ÑÇ ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ Õ»Ï³í³ñÁ: Èáõñç, Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõݪ ÁÝïñí³Í áÕç ÏÛ³ÝùÇ Ñá·ë»ñáí: ¼³í³ÏÝ»ñǪ γñ»Ý ¨ ê³Ùí»É
ËáÑáõÝ, Çñ »ñÏñÇ Ñá·ë»ñáí ³åñáÕ ³Ûñ, ѳٳñ, Ëáëù»ñÝ ³Ý½áñ »Ý å³ïÙ»Éáõ γñ³å»ïÛ³ÝÝ»ñÇ Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ùµ
áõÙ ³ëïí³Í³Ñ³×á ³åñ³ÍÝ áõ ³éûñÛ³Ý ³Û¹ ³ÝÙݳóáñ¹ ÝíÇñí³ÍáõÃÛ³Ý, ¨ Çñ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ÑëÏáÕáõÃÛ³Ùµ í»ñ³-
Ý»ñ³éáõÙ »Ý ݳ¨ µ³ñ»·áñÍáõÃÛáõÝÁª ³½ÝíáõÃÛ³Ý ¨ ³ß˳ï³ëÇñáõÃÛ³Ý Ù³- Ýáñá·íáõÙ, Ýáñ ÷³ÛÉ áõ ßáõù ¿ ëï³ÝáõÙ
û·ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ûųݹ³ÏáõÃÛáõÝÁ ë³- ëÇÝ: гÙá½í³ÍáõÃÛáõÝÝ ³é ³ÛÝ, áñ ¹åñáóÁ, ¹³éÝáõÙ ³í»ÉÇ ïñ³Ù³¹ñáÕ,
ï³ñáõÙÇ Ï³ñÇùÝ áõÝ»óáÕ ³é³ÝÓÇÝ »ñÏñÇ ³å³·³Ý Ïá÷íáõÙ ¿ ¹åñáóáõÙ, á·»ßÝãáÕ áõ ѳñÙ³ñ³í»ï:
Ù³ñ¹Ï³Ýó, Ù³ÝϳïÝ»ñÇÝ áõ ¹åñáóÝ»- ³ß˳ï»ó ËÕ×Ç Ùïáù, ¹³ñÓ³í Çëϳ-
ñÇÝ... å»ë ³Ý¹³í³×³Ý áõëáõóÇã, Ù³ñ¹, áõÙ ê³ñ·Çë γñ³å»ïÛ³ÝÁ »ñµ»ù ѳÝ-
Îñïë»ñ áñ¹Çݪ ê³Ùí»ÉÁ, ѳÛïÝÇ ·áñͳ- ·áÛáõÃÛáõÝÝ áõ Ý»ñϳÛáõÃÛáõÝÁ íëï³- ·Çëï ãÇ áñáÝ»É, Ýñ³ ÷á˳ñ»Ý Ù»Ï
ñ³ñ ¿, ³åñáõÙ ¿ èáõë³ëï³ÝÇ ¸³ßÝáõ- ÑáõÃÛáõÝ »Ý Ý»ñßÝãáõÙ, ˳ճÕáõÃÛ³Ý áõñÇßÁ ·áõó» Çñ»Ý ãͳÝñ³µ»éÝ»ñ áñ¨¿
ÃÛáõÝáõÙ, ë³Ï³ÛÝ Ñ»é³íáñáõÃÛáõÝÁ ãÇ ½·³óáõÙ å³ñ·¨áõÙ: Ñá·ëáí ¨ ½µ³Õí»ñ ÙdzÛÝ ÃáéÝ»ñáí áõ
˳ݷ³ñáõÙ, áñ ³ÛÝï»ÕÇó ¿É µ³ñ»ñ³ñ ÍáéÝ»ñáí, µ³Ûó ݳ ³Ýó»É ¿ ÏÛ³ÝùÇ µáÉáñ
ËáñÑñ¹áí Çñ Ýå³ëïÁ µ»ñÇ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇÝ ...1965 ÃíÇÝ ëï³ÝÓÝ»ó ѳÛñ»ÝÇ ·ÛáõÕÇ ³ñ³Ñ»ïÝ»ñáí, ÇÝùݳѳëï³ïí»É ¨
áõ û·ÝÇ Ñ³Ûñ»Ý³ÏÇóÝ»ñÇÝ: ê³Ùí»É ¹åñáóÇ ïÝûñÇÝáõÃÛáõÝÁ, ëï³ÝÓÝ»ó ÑÇÙ³ ¿É Çñ å³ñïùÝ ¿ ѳٳñáõÙ û·Ý»É
γñ³å»ïÛ³ÝÇ Õ»Ï³í³ñ³Í §î³ßÇñ¦ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝ Ù»Í µ»éáí, ëï³ÝÓÝ»ó ÙÛáõëÝ»ñÇÝ: ºñµ»ù ãÇ Ý»ñáõÙ ëáõïÁ,
ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ µ³½ÙÇóë ·Ý³Ñ³ïí»É áõ ϳñáÕ³ó³í, ѳÕûó, ù³ÝÇ áñ Ýñ³Ý ³Ý³½ÝÇí áõ ݻݷ ³ñ³ñùÁ, ÍáõÉáõÃÛáõÝÁ:
áõ ³ñųݳó»É ¿ ݳ¨ èáõë³ëï³ÝÇ Õ»- ѳí³ï³óÇÝ áõëáõóÇãÁ, ³ß³Ï»ñïÁ, ²åñáõÙ ¿ ³ñųݳå³ïÇí, áõñ³Ë³ÝáõÙ
ϳí³ñáõÃÛ³Ý áõß³¹ñáõÃÛ³ÝÝ áõ Ëñ³- ÍÝáÕÁ: Ù³ÝÏ³Ý å»ë ¨ ³åñ³Í ûñ»ñÇ Ïáõï³-
Ëáõëí»É: Ï³Í ÇÙ³ëïÝáõÃÛ³Ùµ ϳñ¨áñáõÙ áõ í»ñ³-
γñ³å»ïÛ³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñÁ Ñá·¨áñ ´ÝáõÃÛáõÝÇó ßé³ÛÉáñ»Ý ûÅïí³Í, ËÇëï, µ»ñíáõ٠ϳï³ñí³ÍÇÝ áõ ϳï³ñ»ÉÇùÇÝ:
³ñÅ»ùÝ»ñÁ ϳñ¨áñáÕ áõ ݳ¨ ¹ñ³Ýó µ³Ûó ¿áõÃÛ³Ùµ µ³ñÇ, Ï»Ýë³ËÇݹ áõ
½³ñ·³óÙ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ µ³ñ»·áñÍ ³Ý³ã³é. ѳïϳÝÇßÝ»ñ, áñ ê³ñ·Çë Â5
³Ûñ»ñ »Ý: Üñ³Ýó Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ùµ γñ³å»ïÛ³ÝÇÝ ¹³ñÓñÇÝ ßñç³å³ïÇ
ëÇñ»ÉÇÝ: êï»ÕÍí»ó ѳٻñ³ßË, ÙÇÙÛ³Ýó
áõ ¹åñáóÇ Ñá·ë»ñáí ³åñáÕ áõëáõóã³Ï³Ý
ÏáÉ»ÏïÇí, ·Ý³Ñ³ï»ó ¹ÇÙ³óÇÝÇÝ, á·¨á-
ñ»ó, Ýå³ï³Ï³áõÕÕ»ó: ¸åñáó³ß»Ý ³é³-

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 5

1995 Ã., È»éݳÑáíÇïÇ ¹åñáóÇ ïÝûñ»Ý ê³ñ·Çë γñ³å»ïÛ³ÝÁ ¹åñáóÇ áõëáõóÇãÝ»ñÇ »õ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ñ»ï:

4 ٳÝϳí³ñÅÁ Çñ ëñµ³½³Ý ûç³ËÇ Ù»ÍÝ ¿, í³Û»É ÏÛ³Ýùáí ¨ ³ñųݳå³ïÇí áõ
Þñç³å³ïí³Í Çñ ½³í³ÏÝ»ñáí áõ ݳѳå»ïÁ, ù³ÝÇ áñ ݳ ·ÇïǪ ÇÝã ³ë»É Ñå³ñï Ý³Û»É ³ß˳ñÑÇÝ...
ÃáéÝ»ñáíª Çñ ÍÝÝ¹Ç Ù»ç ³Û¹ù³Ý ϳ- ¿ غÌ. ã¿ áñ ³Û¹å»ë ¿ ¹³ëïdzñ³Ï»É Çñ
ï³ñÛ³É, áõëáõÙݳ·»ï áõ áõëáõÙݳë»ñ ½³í³ÏÝ»ñÇݪ ³åñ»É ÉdzñÅ»ù, ³ñųݳ- ²ñ³ùëÛ³ ´àôÈÔ²¸²ðÚ²Ü,
È»éݳÑáíÇïÇ ¹åñáóÇ ÷áËïÝûñ»Ý

´²ðºð²ð ê²ØìºÈ βð²äºîÚ²ÜÆ Þàôðæ ºðÎàô ØÆÈÆàÜ ¸àȲð ÜìÆð²îìàôÂڲش
²ðò²ÊÆ Ø²ðîàôÜÆ ø²Ô²øàôØ ÎÈàôÌìÆ ÊغÈàô æðÆ Ð²ðòÀ

§Ð³Û³ëï³Ý¦ ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý ÑÇÙݳ- ¹áɳñ ÝíÇñ³ïíáõÃÛ³Ý: êï»÷³Ý³Ï»ñïáõÙ ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÁ ѳÙá½ÙáõÝù ¿ ѳÛïÝ»É. §ÐÇÙ-
¹ñ³ÙÇ å³ïíá ³Ý¹³Ù, §î³ßÇñ-¶ñáõå¦ ³Ûëûñ ³ñ¹»Ý ϳݷáõÝ ¿ γñ³å»ïÛ³ÝÇ Ý³¹ñ³ÙÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ
ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ ê³Ùí»É γñ³- Ýí»ñÁ ³ñó³ËóÇÝ»ñÇÝ` ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý ê³Ùí»É γñ³å»ïÛ³ÝÝ ³Ýáõñ³Ý³ÉÇ ¹»ñ³-
å»ïÛ³ÝÇ ÝíÇñ³µ»ñ³Í ÙÇçáóÝ»ñáí, ÙÇÝ㨠ÑÇí³Ý¹³ÝáóÁ, áñÁ ѳñ¹³ñÙ³Ý ¨ ϳѳ- ϳï³ñáõÙ ¿ áõÝ»ó»É: гÛïÝÇ ¿, áñ ÝíÇ-
ï³ñ»í»ñç ϳí³ñïí»Ý ÈÔРسñïáõÝÇ íáñÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ³í³ñïÇó Ñ»ïá ñ³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ã³÷Ç ³éáõÙáí, í»ñçÇÝ
ù³Õ³ùÇ çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý 1-ÇÝ ·áïáõ Ïëå³ë³ñÏÇ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ: »ñÏáõ ï³ñáõÙ èáõë³ëï³ÝÝ ³é³ç³ï³ñ
ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ ¨ ù³Õ³ùÇ ¿. ³Ûë ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ ٻͳå»ë ϳåí³Í
µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ßáõñç »ñÏáõ »ññáñ¹Á Ïû·ïíÇ ºñÏáõ ï³ñÇ ß³ñáõÝ³Ï ØáëÏí³ÛáõÙ ÐРܳ- ¿ ݳ¨ ê³Ùí»É γñ³å»ïÛ³Ý µ³ñ»ñ³ñÇ
çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý Ýáñ ѳٳϳñ·Çó: ˳·³ÑÇ Ññ³í»ñáí ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ µ³ñ»- ³Ýí³Ý Ñ»ï, áõÙ í³ñùÝ ûñÇݳϻÉÇ ¿ ¹³ñ-
²ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ 2-ñ¹ ¨ 3-ñ¹ ÷áõÉ»ñÇ ³í³ñ- ·áñÍ³Ï³Ý ·³É³-׳ßÏ»ñáõÛÃÝ»ñÇÝ ê³Ùí»É Ó»É èáõë³ëï³ÝáõÙ ³åñáÕ µ³½Ù³ÃÇí ѳÛ
ïÇÝ ù³Õ³ùÝ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ Ïáõݻݳ µ³ñ»- γñ³å»ïÛ³ÝÝ ³ÏïÇíáñ»Ý Ù³ëݳÏóáõÙ ·áñͳñ³ñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ¦:
ɳíí³Í çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙ: ¿ áã ÙdzÛÝ áñå»ë µ³ñ»ñ³ñ, ³ÛÉ Ý³¨ áñ-
å»ë ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ù³ËÙµáõÙÝ áõ ê³Ùí»É γñ³å»ïÛ³ÝÇ ·É˳íáñ³Í §Î³-
ê³ ²ñó³ËÇ çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý áÉáñ- ÐÇÙݳ¹ñ³ÙÇ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ ·Ý³- ñ³å»ïÛ³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñ¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Ý»ñ³-
ïáõÙ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ, Ãíáí »ñÏñáñ¹ Ëáßáñ ѳïáÕ Ñ³Û ·áñͳñ³ñ Ù³ñ¹, áí ç³Ýù ãÇ éáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý »ñÏáõ ѳñÛáõñ ·áñͳñ³ñ
Íñ³·ÇñÝ ¿, áñ ÏÛ³ÝùÇ ¿ Ïáãíáõ٠ٻͳå»ë ËݳÛáõ٠û ϳ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý, û ýÇ- ϳéáõÛó, áñï»Õ ³ß˳ïáõÙ ¿ ßáõñç 30 ѳ½³ñ
ê³Ùí»É γñ³å»ïÛ³ÝÇ ¨ Çñ ·É˳íáñ³Í ݳÝë³Ï³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý ³éáõÙÝ»ñáí Ù³ñ¹, áñáÝóÇó ß³ï»ñÁ ѳۻñ »Ý: ÜÙ³Ý Ëáßáñ
§Î³ñ³å»ïÛ³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñ¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Çñ Ýå³ëïÁ µ»ñ»Éáõ ³Ûë ϳñ¨áñ³·áõÛÝ Ï³éáõÛóÇ Õ»Ï³í³ñáõÙÁ ϳñáÕ ¿ñ ÏɳݻÉ
ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí: ²é³çÇÝÁ` Þáõ- ÙÇçáó³éÙ³ÝÁ: Àëï ³ñųÝíáõÛÝ ·Ý³- ·áñͳñ³ñ Ù³ñ¹áõ áÕç ųٳݳÏÁ, µ³Ûó
ßÇ ù³Õ³ùÇ çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý Ý»ñùÇÝ Ñ³ï»Éáí ê³Ùí»É γñ³å»ïÛ³ÝÇ í³ëï³ÏÁ Ýñ³Ý ѳçáÕíáõÙ ¿ ÉÇÝ»É ¨ ³Ý·»ñ³½³Ýó»ÉÇ
ó³ÝóÇ Ï³éáõóáõÙÝ ¿, áñÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ÐÇÙݳ¹ñ³ÙÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç` ÐÇÙݳ¹ñ³ÙÇ Ó»éÝ»ñ»ó, ¨ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñá·³ï³ñ ѳÛñ ¨
èáõë³ëï³ÝÇ Ñ³Û µ³ñ»ñ³ñÝ»ñÇ ÝíÇñ³µ»ñ³Í Ñá·³µ³ñÓáõÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Á 2009 Ã. ÝÇëïÇÝ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ½³ñÏ»ñ³ÏÁ Ùßï³å»ë ½·³óáÕ
ÙÇçáóÝ»ñáí, áñï»Õ ³éÛáõÍÇ µ³ÅÇÝÁ ϳ½ÙáõÙ Ýñ³Ý ÙdzӳÛÝ Ñ³ëï³ï»ó ݳ˳·³ÑáõÃÛ³Ý Ù»Í³ÝáõÝ Ñ³Ûáñ¹Ç: Üñ³ Ñá·³ï³ñáõÃÛáõÝÁ
¿ γñ³å»ïÛ³ÝÇ Ï³ï³ñ³Í ßáõñç Ù»Ï ÙÇÉÇáÝ Ï³½ÙáõÙ` áñå»ë èáõë³ëï³ÝÇ ¸³ßÝáõÃÛ³Ý ½·³ó»É »Ý ѳ½³ñ³íáñ Ù³ñ¹ÇÏ. ³Ûëûñ ¹ñ³Ýó
¹áɳñ ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝÁ: Ý»ñϳ۳óáõóÇã: ܳ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ݳ¨ ÃíÇÝ ³í»É³ó³Ý ݳ¨ Ù³ñïáõÝ»óÇÝ»ñÁ:
ÐÇÙݳ¹ñ³ÙÇ å³ïíá ³Ý¹³Ù` ÏáãáõÙ, áñÇÝ ´³ñ»É³íí³Í çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙ ëï³ó³Í
ÐÇß»óÝ»Ýù, áñ лéáõëï³Ù³ñ³ÃáÝ 2008- ³ñųݳÝáõÙ »Ý Ù»Ï ÙÇÉÇáÝ ¹áɳñ ¨ ³í»ÉÇ Ù³ñïáõÝ»óÇÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý ÏûñÑÝÇ Çñ µ³ñ»-
Á ·ñ³Ýó»ó ÐÇÙݳ¹ñ³ÙÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ³Í µ³ñ»ñ³ñÝ»ñÁ: ñ³ñÇÝ áõ ÏÙ³ÕÃÇ çñÇ ÝÙ³Ý »ñϳñ ÏÛ³Ýù:
³Ýݳ˳¹»å óáõó³ÝÇß` 35 ÙÇÉÇáÝ ¹áɳñ`
ßÝáñÑÇí ê³Ùí»É γñ³å»ïÛ³ÝÇ 15 ÙÇÉÇáÝ ÐÇÙݳ¹ñ³ÙÇ ·áñͳ¹Çñ ïÝûñ»Ý ²ñ³ §Ð³Û³ëï³Ý¦ ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý ÑÇÙݳ¹ñ³Ù

6 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

´ÅßÏáõÑÇ êáÝÛ³ ²éáõß³ÝÛ³Ý

²ß˳ï³ÝùÁ ÇÙ Ñá·áõ »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝÝ ¿, ù³ÝÇ áñ áõÝ»Ù
³é³ù»ÉáõÃÛ³Ýë Ñëï³Ï ·Çï³ÏóáõÙÁ:

²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝÁ »ñÏñÇ ù³Õ³ù³ÏÁñ- ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÇ, ²ØÜ Ø¼¶ ÏáÕÙÇó ýÇݳÝ-
ÃáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ óáõó³ÝÇß ¿: ë³íáñíáÕ Íñ³·ñ»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ÷áñÓ³·»ï
¿ áõ ¹³ë³Ëáë, 2006 Ã.-Çó ÐÐ ³éáÕç³-
ºí ³Û¹ µÝ³·³í³éáõÙ ÏÝáç Ù³ëݳÏóáõ- å³ÑáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý §Ø³ÝϳϳÝ
ÃÛáõÝÁ ÙÇßï ¿É ëï»ÕÍáõÙ ¿ Ý»ñ¹³ßݳ- ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÇÝï»·ñ³óí³Í í³-
ÏáõÃÛáõÝ, Ýñ³Ý íëï³Ñí³Í ·áñÍáõÙ ñáõÙ¦ ³½·³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÁ:
³Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ³å³Ñáíí³Í ¿ Ù»Í å³- î³ñµ»ñ »ñÏñÝ»ñÇ /²ØÜ, Þí»¹Ç³ÛÇ,
ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ: ÈÇïí³ÛÇ/ ³é³ç³ï³ñ µÅßϳ·Çï³Ï³Ý,
³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý
ÆÙ Ù»ç ³Ûë ïå³íáñáõÃÛáõÝÁ ëï»ÕÍí»ó Ï»ÝïñáÝÝ»ñáõ٠ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý µáíáí
ì³Ý³ÓáñÇ ÃÇí 4 åáÉÇÏÉÇÝÇϳ ³Ûó»Éáõ- ³Ýó³Í µÅßÏáõÑÇÝ 2007 Ã.-Çó, ÉÇÝ»Éáí
ÃÛ³Ýë ³é³çÇÝ ÇëÏ ñáå»Ý»ñÇó ¨ ³Ùñ³- ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ
åݹí»ó áñå»ë ѳÙá½ÙáõÝù, »ñµ ½ñáõóáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÷áñÓ³-
¿Ç Èáéáõ Ù³ñ½Ç ·É˳íáñ Ù³ÝϳµáõÛÅ, ѳë- ·»ï, Çñ µáÉáñ³½µ³Õ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ
ï³ïáõÃÛ³Ý ïÝûñ»Ý êáÝÛ³ ²éáõß³ÝÛ³ÝÇ Ýå³ëïáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ Ù»ñ »ñÏñÇ ³éáÕç³-
Ñ»ï: å³ÑáõÃÛ³Ý ³é³çÁÝóóÇÝ, ³Ûɨ Çñ
ѳñáõëï ÷áñÓÁ ¹³ë³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
à±ñ ׳ݳå³ñÑÁ Ù³ñ¹áõë Ïï³ÝÇ ¹»åÇ Çñ ÙÇçáóáí Ù³ïáõóáõÙ ²äÐ »ñÏñÝ»ñÇ Çñ ѳ-
ÏáãÙ³Ý Ñ³Ý·ñí³ÝÁ, á±ñ Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõ- Ù³·áñͳÏÇóÝ»ñÇÝ:
ÝÁ »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ Ïµ»ñÇ ù»½ áõ ùá û·Ýáõ- лñÃ³Ï³Ý Ññ³í»ñÁ ÎÇñ·Ç½Ç³ÛÇ Ù³Û-
ÃÛ³ÝÁ ëå³ëáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó: ñ³ù³Õ³ù ´ÇßÏ»ÏÇó ¿, áõñ ѳÛáõÑÇ
Ù³ÝϳµáõÛÅÁ ï»ÕÇ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇó í»-
Ð³×³Ë Ñ»ï¨»Éáí Ùá¹³ÛÇÝ Ï³Ù å³ñ½³- ñ³å³ïñ³ëï»Éáõ ¨ Ó¨³íáñ»Éáõ ¿ Ù³Ý-
å»ë ¹ÇåÉáÙ ëï³Ý³Éáõ ³ÏÝϳÉÇùáí »Ý ï»ëÝ»É µÅßÏǪ û·ÝáõÃÛáõÝ óáõÛó ï³Éáõ Ýñ³ ϳµáõÛÅ-¹³ë³ËáëÝ»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ÃÇÙ: ²Û¹
ß³ï»ñÁ µáõÑ ÁݹáõÝíáõÙ: ê³Ï³ÛÝ ·³ÉÇë ¿ Ý»ñùÇÝ ³ÝÏ»ÕÍ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ: ºí áã ÙdzÛÝ ÃÇÙÝ ¿É Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ¿ Çñ»Ýó »ñÏñÇ »ñ»-
ÙÇ å³Ñ, áñ µÝáõÃÛ³Ý å³ñ·¨³Í ßÝáñÑÝ»ñÁ Ýñ³, ³Ûɨ µáõųÝÓݳϳ½ÙÇ í»ñ³µ»ñ- ˳ݻñÇÝ ïñ³Ù³¹ñíáÕ µáõÅû·ÝáõÃÛ³Ý
Ññ³µáõËÇ å»ë åáéÃÏáõÙ »Ý, ¨ Ù³ñ¹Ý ³ñÃ- ÙáõÝùÁ, í³ñí»É³Ï»ñåÁ, ѳëï³ïáõÃÛ³Ý ûñÇݳϻÉÇ Ù³ïáõóÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ:
ݳÝáõÙ ¿ ÏÛ³ÝùÇ áõ Çñ Ù³ëÇÝ ³ÛÉ å³ïÏ»- ÁݹѳÝáõñ ÙÃÝáÉáñïÁ: лﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ù³ÝϳµáõųϳÝ
ñ³óáõÙÝ»ñáí: áÉáñïÇ ÏñÃ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ Ùß³ÏáõÙÝ»ñÁ, áñ
´ÅßÏáõÑáõ ³ÝÏ»ÕÍáõÃÛáõÝÁ ÇÝÓ ÑÇß»óñ»ó Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ êáÝÛ³ ²éáõß³ÝÛ³ÝÁ, Çñ»Ýó
¼ñáõÛóÇ Å³Ù³Ý³Ï ³Ûë ѳñóÝ Çñ å³ñ½³- ¹»é 16-ñ¹ ¹³ñáõÙ ä³ñó»ÉëÇáõëÇ ³ñï³Ñ³Û- áõñáõÛÝ ï»ÕÝ áõÝ»Ý áã ÙdzÛÝ Ù»ñ »ñÏñÇ, ³Ûɨ
µ³ÝáõÙÁ ëï³ó³í: ÚáÃ-áõà ï³ñ»Ï³Ý ³Õç- ï³Í Ñ»ï¨Û³É ÙÇïùÁ. §´áõÅÙ³Ý É³í³·áõÛÝ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñáõÙ:
ݳÏÁ, »ñµ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ѳݹÇå»É ¿ñ ÙÇçáóÁ ë»ñÝ ¿, µÅßÏÇ áõÅÁ Ýñ³ ëñïáõÙ ¿: - ÐÇåáÏñ³ïÇÝ »ñ¹áõÙÁ ëáëÏ Ëáëù ãåÇ-
ëåÇï³Ï ˳ɳÃáí Çñ µ³ñÇ µÅßÏáõÑáõÝ, Üñ³ ³ß˳ï³ÝùÁ å»ïù ¿ ³é³çÝáñ¹íÇ
Ýñ³ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ñ¹»Ý ÍÝí»É áõ ²ëïÍáí ¨ Éáõë³íáñíÇ µÝ³Ï³Ý ÉáõÛëáí áõ ïÇ ÉÇÝÇ, ¨ áñ Ù»Ýù Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñë Ù»ñ
Ñ»ïá ѳëáõݳó»É ¿ñ Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛ³Ý ÷áñÓáí¦: å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ã³÷áí åÇïÇ Ï³-
ËݹÇñÁª ³Ýå³ÛÙ³Ý Ù³ÝϳµáõÛÅ, Çñ µÅßÏáõ- ñáճݳÝù µáõųß˳ïáÕÇ ³ß˳ï³ÝùÇÝ
Ñáõ ÝÙ³Ý µ³ñÇ µÅßÏáõÑÇ: ⿱ áñ µáõųß˳ïáÕÁ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ý Ýáñ áñ³Ï áõ Ýáñ ¹ÇÙ³·ÇÍ Ñ³Õáñ¹»É:
µ³ñ»Ñ³çáÕ »ÉùÇ, íëï³ÑáõÃÛ³Ý ¨ áõÅÇ
1991 Ã.-ÇÝ êáÝÛ³Ý, ³í³ñï»Éáí ºñ¨³ÝÇ ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ ¿: Â7
ä»ï³Ï³Ý µÅßÏ³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ Ù³Ý-
ϳµáõÅ³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ïÁ, ¹³ñÓ³í êÏë³Í 1994 Ã.-Çóª زÎ-Ç Ù³ÝϳϳÝ
µÅßÏáõÑÇ, ³ëïÇ×³Ý ³é ³ëïÇ×³Ý Ï³Û³-
ó³íª ¹³éݳÉáí Áݹ·Íí³Í ³Ýѳï³Ï³-
ÝáõÃÛáõÝ: Æñ ϻ볷ñáõÃÛ³Ùµ ÙdzÓáõÉí»ó
ëÇñ»ÉÇ ù³Õ³ùÇݪ ¹³éݳÉáí ³ÛÝ ÝíÇñÛ³ÉÝ»-
ñÇó Ù»ÏÁ, áí ³åñ³Í ųٳݳÏÇ Ù»ç ¨ ³Û¹
ÙÇç³í³ÛñáõÙ ÙÇÝ㨠í»ñç áñå»ë ³é³çݳÛÇÝ
¨ ³Ù»Ý³µ³ñÓñ ³ñÅ»ù ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ å³-
Ñ»É µÅßÏÇ µ³ñÓñ ÏáãáõÙÁ:

- êñïÇë ûɳ¹ñ³Ýùáí »Ù ÁÝïñ»É Ù³ëݳ-
·ÇïáõÃÛáõÝë, ÇÙ ÏÛ³ÝùÇ ×³Ý³å³ñÑÁ, ¨
ã»Ù ë˳Éí»É, áñáíÑ»ï¨ ³åñ³Íë Ûáõñ³-
ù³ÝãÛáõñ ï³ñÇÝ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ¹³ñÓ»É ¿ ÙÇ
Ýáñ ³ëïÇ×³Ý ³Û¹ ¹Åí³ñ ׳ݳå³ñÑÇÝ, ¨
áñÁ ï³ÝáõÙ ¿ ÇÝÓ ¹»åÇ ÇÙ Ñá·áõ »ñ³½³Í
µ³ñÓáõÝùÝ»ñÁ:

²Ûá, ãÇ ë˳Éí»É, ù³Ý½Ç ³åñáõÙ áõ ³ß˳-
ïáõÙ ¿ ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ù³ñïÇÏÇ ÉÇ-
³ñÛáõÝ ÏÛ³Ýùáí, ³éáÕçáõÃÛáõÝ, ÅåÇï áõ
µ³ñáõÃÛáõÝ ë÷éáõÙ ³Ù»Ýáõñ:

´áõÅû·ÝáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù áõÝ»óáÕÇ Ñ»ï
³ß˳ï³ÝùÁ êáÝÛ³ ²éáõß³ÝÛ³ÝÇ ï³-
ñ»ñùÝ ¿: ÜÙ³Ý å³Ñ»ñÇÝ Ý³ ϳñÍ»ë Ùá-
é³ÝáõÙ ¿ ë»÷³Ï³Ý Ñá·ë»ñÁ: ÜíÇñíáõÙ ¿
Ù³ñ¹Ï³Ýó, ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ ó³Ý»É µ³ñáõ-
ÃÛ³Ý, Ñá·³ï³ñáõÃÛ³Ý ë»ñÙ»ñ, ÇÝãáõ ã¿
ÏÛ³ÝùÇ ÇÙ³ëïÁ ï»ëÝ»Éáí ¨ ¹ñ³ Ù»ç:

- Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ µáõÅû·ÝáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù
áõÝ»óáÕ ·Çï³Ïó³µ³ñ, û »Ýó·Çï³Ïó³-
µ³ñ µÅßÏÇÝ ¿ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ áñáß³ÏÇ å³-
ѳÝçÝ»ñ: ܳ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ áõ½áõÙ ¿

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 7
6Â
سñ½³ß˳ñÑÇ Ù»ñ ݳѳå»ï»ñÁ
êñ³Ýù ¿É ëáëÏ Ëáëù»ñ ã»Ý: ´³ñ»÷á-
ËáõÙÝ»ñÁ ѳëï³ïáõÝ ³ñÙ³ï³íáñíáõÙ ²ñųݳí³Û»É
»Ý êáÝÛ³ ²éáõß³ÝÛ³ÝÇ Õ»Ï³í³ñ³Í ßáõñç ³åñ³Í ï³ñÇÝ»ñ
17 ѳ½³ñ µÝ³ÏãÇ ³éáÕçáõÃÛ³Ý ³é³ç-
ݳÛÇÝ å³Ñå³ÝÙ³Ý µáõÅͳé³ÛáõÃáõÝ â·ñí³Í ûñ»ÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ·Ý³Ñ³ï»Éáõ ѳٳñ ³éÇà ÷Ýïñ»ÉÝ ¿:
Ù³ïáõóáÕ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝáõÙ: äñáý»- ÆëÏ ³ñųݳíáñÁ Ùßï³Ï³Ý ·Ý³Ñ³ï³ÝùÇ ¿ ³ñųÝÇ:
ëÇáÝ³É ³ÝÓݳϳ½Ùáí ³ÝáõÙ »Ý Ñݳ-
ñ³íáñÇÝë ³Ù»Ý ÇÝã, ѳí³ï Ý»ñßÝãáõÙ Ô³ñ³·Ûá½Û³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñÁ. ³çÇó ³é³çÇÝÁ ²Éµ»ñï Ô³ñ³·Ûá½Û³Ý ²Éµ»ñï Ô³ñ³·Ûá½Û³ÝÁ Çñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ Ñ»ï
µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ, íëï³Ñ»óÝáõÙ Ýñ³Ýó, áñ Êáë»É ÎÇñáí³Ï³Ý-ì³Ý³Óáñ ù³Õ³ùÇ Ð³Ûñ»Ý³Ï³Ý Ø»Í å³ï»ñ³½ÙáõÙ ½áÑí³ÍÝ»ñÇ Ñáõß³ñÓ³ÝÇ Ùáï
Ïëï³Ý³Ý ÉdzñÅ»ù ³é³çݳÛÇÝ µáõÅͳ- Ù³ñ½³Ï³Ý ѳñáõëï áõ µ»ÕÙݳíáñ ¿ç»ñÇ
é³ÛáõÃÛáõÝ: Ù³ëÇÝ áõ ßñç³Ýó»É ÙÇ ³ÝáõÝ, ÝÙ³Ý ¿, û ÃÛáõÝÁ, å³ï³Ý»ÏáõÃÛáõÝÁ, ³åñ³Í ÏÛ³ÝùÁ:
ÁÝûñóí»ÉÇù ·Çñù¹ ϳñ¹³ë ³é³Ýó Ñ»- î³Õ³Ý¹³íáñ Ù³ñ½ÇÏ ¿ñ ëåáñïÇ ÙÇ
гëï³ïáõÃÛáõÝáõÙ ³Ù»Ý ù³Ûɳ÷áËÇ ñáëÝ»ñÇó Ù»ÏÇ ³ÝáõÝÇ: Êáëùë ëåáñïÇ Ù»Í
ѳÙá½íáõÙ »ë, áñ ³Ûëï»Õ ³é³çÝáñ¹áÕÁ »ñ³Ëï³íáñÝ»ñÇó Ù»ÏǪ ²Éµ»ñï Ô³ñ³- ù³ÝÇ Ó¨»ñÇóª 1946-47 ÃÃ. µéÝóù³Ù³ñïÇ
§áñï»Õ ³ß˳ï»ë, ·áñÍÇÝ å»ïù ¿ ÝíÇñ- ·Ûá½Û³ÝÇ Ù³ëÇÝ ¿, áí Çñ ßÝáñÑÝ»ñÁ Ï»ë г۳ëï³ÝÇ ã»ÙåÇáÝ, ëÇñáõÙ ¿ñ ¨
í»ë¦ Ý߳ݳµ³ÝÝ ¿: ºé³Ý¹áõÝ áõ µ³ÝÇÙ³ó ¹³ñÇó ³í»ÉÇ ÁÝͳ۳µ»ñ»É ¿ ѳñ³½³ï ýáõïµáÉÁ, ³Û¹ Ó¨Ç Ñ³Ýñ³å»ï³Ï³Ý
Ù³ëݳ·»ïÇ áõ Çñ ³ÝÓݳϳ½ÙÇ Ñ³Ù³ñ áëï³ÝÇÝ, áñ¹»·ñí»É Ýñ³ ëåáñïÇÝ, Ùñó³ß³ñ»ñÇ µ³½Ù³ÏÇ ·³í³Ã³ÏÇñ áõ
Ëáñà ¿ §·áñÍÁ ÙÇ Ï»ñå Ûáɳ ï³Ý»Éáõ¦ ³ÝÙݳóáñ¹ ͳé³Û»É µÝ³·³í³éÇ Ù³ëë³- Ùñó³Ý³Ï³ÏÇñ ¿ñ: ÆëÏ ³Ù»Ý³ëÇñ³Í Ù³ñ-
áõÕÇÝ: ۳ϳݳóÙ³ÝÁ: ½³Ó¨Çóª ¹³ÑáõÏ³í³½ùÇó, 1950-1956 ÃÃ.
³Ý÷á÷áË ³é³ç³ï³ñÝ áõ ѳÝñ³å»-
ä³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿, áñ 2003 Ã.-ÇÝ Ð³Û³ë- ïáõÃÛ³Ý Ñ³í³ù³Ï³ÝÇ ³Ý¹³ÙÁ, í»ñçÇÝ
ï³ÝÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý µ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ »ñ»ù ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÇ í»ï»ñ³ÝÝ»ñÇ ³é³-
Íñ³·ñáí Ù»ñ å»ïáõÃÛ³Ý »ñ»ù ÷áñÓ³ñ³-
ñ³Ï³Ý í³Ûñ»ñÇó Ù»ÏÁ ÁÝïñí»ó ì³Ý³- ²ÝÓÝ³Ï³Ý ³ñËÇíÇó Çñ»Ý Ñ᷻ѳñ³½³ï Ýϳñª ÎÇñáí³Ï³ÝÇ ýáõïµáÉÇ ÃÇÙÁ
ÓáñÇ ÃÇí 4 åáÉÇÏÉÇÝÇϳÝ, áõñ å»ïù ¿
ëÏǽµ ¹ñí»ñ ³éáÕçáõÃÛ³Ý ³é³çݳÛÇÝ ²Éµ»ñï Ô³ñ³·Ûá½Û³ÝÁ ³ñ¹»Ý µáÉáñ»É ç³ï³ñÁ:
å³Ñå³ÝÙ³Ý ûÕ³ÏÇ µ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÁª ¿ 86 ï³ñÇÝ, áñÁ Ù³ñ¹ÇÏ Í»ñáõÃÛáõÝ »Ý ²Éµ»ñï Ô³ñ³·Ûá½Û³Ý Ù³ñ¹Á »ñç³ÝÇÏ ¿
ÁÝï³Ý»Ï³Ý µÅßÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³Ýí³ÝáõÙ, µ³Ûó ݳ Í»ñ ã¿, ³ÛÉ å³ñ½³å»ë
Ý»ñ¹ñáõÙÁ: 5 µÅÇßÏÝ»ñ ¨ 11 µáõÅùáõÛñ»ñ ï³ñÇùáí ѳñëï³ó³Í: Çñ»Ý µ³ÅÇÝ Ñ³ë³Í ׳ϳﳷñáí, áñáí-
áõëáõó³Ýí»óÇÝ ÁÝï³Ý»Ï³Ý µÅßÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨ ÁÝïñáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ
Íñ³·ñáí: ²ëí³Í Ëáëù ¿, »Ã» ϳ۳ó³Í Ï»Ýë³- Çñ»Ý ¿ ïñí³Í »Õ»É, áõ ÇÝùÝ ¿É Ï»ñï»É ¿
·ñáõÃÛáõÝ áõÝ»ëª Ï³ñáÕ »ë Ñå³ñïáõ- ³ÛÝ: ºñç³ÝÇÏ ¿, ù³Ý½Ç ³ÛÝ ³½ÝÇí í³ë-
êáÝÛ³ ²éáõß³ÝÛ³ÝÁ µ³ñÇ áõ ÑÙáõï ÃÛ³Ùµ »ï ݳۻÉ: î³ñÇÝ»ñÁ, ³Ûá ß³ï µ³Ý ï³ÏÇó ¿ ÍÝí»É, áñÁ Ýñ³ »ñϳñ³ÙÛ³
ÉÇÝ»Éáõó µ³óÇ, Çñ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ ѳñÁë- Ùßáõᯐ »Ý, µ³Ûó ³ÝÙáé³ó »Ý ÷áùñÇÏ ³ß˳ï³ÝùÇ Ëï³óáõÙÝ ¿: ºñç³ÝÇÏ ¿,
ï³óÝáÕ, Ùßï³å»ë åñåïáõÙÝ»ñÇ Ù»ç, ·ÛáõÕ³ù³Õ³ùÁ ³ÛÉ µÝ³·³í³éÝ»ñÇ ÝÙ³Ý áñáíÑ»ï¨ ²ÜÒܳ·ÇñÝ ¿ §Ù³ùáõñ¦, ã¿ áñ
ÝáñÁ Ûáõñ³óÝáÕ Ù³ëݳ·»ï ¿: ëåáñï³ÛÇÝ Ñ½áñ ù³Õ³ù ÎÇñáí³Ï³Ý Ù³ñ¹áõ ³ñ³ñùÝ»ñÝ áõ ³ñ³Í ·áñÍ»ñÝ »Ý
¹³éݳÉáõ ųٳݳÏÝ»ñÁ, áñï»Õ ³ñ³ñáÕ Ýñ³ ³ÝÓݳ·ÇñÁ:
ÖÇßï ¿ ³ëí³Íª §û·ÝáõÃÛáõÝ å³ñ·¨áÕ Ñ³Ûñ»Ý³ÏÇóÝ»ñÇ Ñ»ï ÇÝùÝ ¿É ³ÝÙáé³ó
Ó»éù»ñÁ ³ÕáÃáÕ ßáõñûñÇó ëáõñµ »Ý¦: ÝíÇñí»ó ßÝáñÑ³Ï³É ·áñÍǪ Ù³ëݳÏÇóÁ ²é³ÝÓݳѳïáõÏ ¿ ²Éµ»ñï Ô³ñ³·Ûá½Û³-
¹³éݳÉáí ë»ñáõݹݻñÇ ýǽÇÏ³Ï³Ý ÝÇ í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ ÁÝï³ÝÇùÇ, »ñ»Ë³Ý»ñÇ,
¸ñ³ íϳÛáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ç»ñÙ³·ÇÝ ë»ñÝ ¿, ¹³ëïdzñ³ÏáõÃÛ³Ý å³ï³ë˳ݳïáõ Çñ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ, áñáÝó ëÇñáõÙ
áñ ï³ÍáõÙ »Ý ¹»åÇ µÅßÏáõÑÇÝ, Ýñ³ Õ»- ³é³ù»ÉáõÃÛ³ÝÁ: ¿ ³Ýë³ÑÙ³Ý, áõñ³Ë³ÝáõÙ Ýñ³Ýó ѳçá-
ϳí³ñ³Í ³ÝÓݳϳ½ÙÇÝ »ñµ¨¿ Ýñ³Ýó ÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ÷áñÓáõÙ Çñ µ³ñÇ Ëáñ-
Ùáï µáõÅû·ÝáõÃÛáõÝ ëï³ó³Í Ù³ñ¹ÇÏ: î³ñÇÝ»ñÇ Ùßáõßáï í³ñ³·áõÛñÁ ÙÇ ÏáÕÙ Ñáõñ¹Ý»ñáí û·ï³Ï³ñ ÉÇÝ»É ¨ Ýå³ëï»É
ºí, ³éѳë³ñ³Ï µÅßÏÇÝ ·Ý³Ñ³ïáõÙ ¿ ï³Ý»Éáí, Ù»ñ ³éç¨ Ñ³éÝáõÙ ¿ ²Éµ»ñï Ô³-
Ý³Ë ¨ ³é³ç ÄáÕáíáõñ¹Á: ñ³·Ûá½Û³ÝÇ ³Ýó³Í ׳ݳå³ñÑÁª Ù³ÝÏáõ- Â8

¸ÇÙ³ÝϳñÁ ³ÙµáÕç³Ï³Ý ãÇ ÉÇÝÇ,
»Ã» ãÁݹ·ÍíÇ, áñ êáÝÛ³ ²éáõß³ÝÛ³ÝÁ
ÏÝáç ³ÛÝ ï»ë³ÏÝ ¿, áñ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ
Çñ»Ý »ñç³ÝÇÏ ¿ ½·áõÙ Çñ ï³ÝÁ, áñ
³Ù»Ý ÇÝãÇó í»ñ Ù³ÛñáõÃÛáõÝÝ ¿ Çñ
³ß˳ñÑÁ: Ðå³ñï ¿ Çñ ½³í³ÏÝ»ñáí:
¸áõëïñÁª ÈáõëÇÝ»Ý, ³í³ñï»É ¿ ´ñÛáõ-
ëáíÇ ³Ýí³Ý ûï³ñ É»½áõÝ»ñÇ å»ï³-
Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ É»½í³µ³Ý³Ï³Ý
ý³ÏáõÉï»ïÁª ù³Õ³ù³·»ï-É»½í³µ³Ý
Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛ³Ùµ, ºíñáå³Ï³Ý ï³-
ñ³Í³ßñç³Ý³ÛÇÝ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ Ù³·Çë-
ïñ³ïáõñ³ÛÇ ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ï³-
é³í³ñÙ³Ý ý³ÏáõÉï»ïÁ: îճݪ ܳñ»ÏÁ,
³í³ñï»Éáí ä»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝÇ
Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ïÁ, ³ÛÅÙ Çñ
ëáõñµ å³ñïùÝ ¿ ϳï³ñáõÙª ͳé³Û»Éáí
гÛáó µ³Ý³ÏáõÙ:

²Ñ³ ³Ûëå»ë µÅßÏáõÑÇ êáÝÛ³ ²éáõß³Ý-
Û³ÝÁ ïÇ»½»ñùÇ ³Ýë³ÑÙ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç
Çñ»Ý ïí³Í ³ÏÝóñÃÁ, áñ ÏÛ³Ýù ¿ ÏáãíáõÙ,
÷áñÓáõÙ ¿ ÉóÝ»É ·áñÍÇÝ ÝíÇñí³ÍáõÃÛ³Ùµ,
µ³ñáõÃÛ³Ùµ áõ ëÇñáí:

ºÃ» ¹³ ѳçáÕíáõÙ ¿, áõñ»ÙÝ Ý³ Çñ»Ý
»ñç³ÝÇÏ ¿ ½·áõÙ, »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ, áñ ѳ-
ëáõ ã¿ ÁÝã³ë»ñÇÝ, ù³ÝÇ áñ ¹³ Ñá·áõ
»ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ ¿:

È»õáÝ Ê²â²îðÚ²Ü

8 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

7 ÐÚàôðÀÜβÈàôÂÚàôÜÀ
Ýñ³Ýó ϳ۳óÙ³ÝÁ: àõ ÙDZû ³í»ÉÇ µ³Õ-
Ó³ÉÇÝ Ï³ ÏÛ³ÝùáõÙ, ù³Ý ѳí³ï³ñÇÙ ÙÝ³É Ð²ÚÆ Ð²Ô²ÂàôÔÂÜ ¾
³Ù»Ý³µ³ñ¹Çݪ ßÇï³Ï ³åñ»Éáõ ϳÙùÇÝ,
Ýå³ï³Ï áõ ·áñÍ ÙdzÑÛáõë»Éáí ÏÛ³ÝùÇ
ÇÙ³ëï³ÉÇó µ³Ý³Ó¨»ñÇÝ, ï³ÝïÇñáç Çñ³-
íáõÝùáí ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí
ѳÛñ»ÝÛ³ó áëï³ÝáõÙ:

1956 Ã.-ÇÝ ³ñ¹»Ý Ïáõï³Ïí³Í ÷áñÓáí áõ
ÇÙ³óáõÃÛ³Ùµ, ³é³çÝáñ¹í»Éáíª §ÇÙ³ó³ÍÁ
ë»ñáõݹݻñÇÝ ÷á˳Ýó»É¦ ëϽµáõÝùáí áõ
»ñµ»ù ã¹³í³×³Ý»Éáí ÇÝùÝ Çñ»Ýª ßáõñç
ÑÇÝ· ï³ëݳÙÛ³Ï ³ÝËáÝç Çñ»Ý ÝíÇñ»ó Ù³-
ï³Õ ë»ñÝ¹Ç Ù³ñÙݳÏñÃáõÃÛ³Ý ·áñÍÇݪ
¹³ë³í³Ý¹»Éáí ï»ËÝÇÏáõÙÝ»ñáõÙ, ¹åñáó-

г۳ëï³ÝÇ ¹³ÑáõÏ³í³½ùÇ µ³½Ù³ÏÇ ã»ÙåÇáÝ Հայոց ավանդական տոնածիսական մշակույթը ﬔզ է ավանդվել զգալի կորուստներով:
²Éµ»ñï Ô³ñ³·Ûá½Û³ÝÁ /1947 Ã./ Պատմական, հասարակական, քաղաքական տարբեր պատճառներով դուրս են մղվել
որոշ տոներ, տարրալուծվել են այլ տոների ու ծիսակատարությունների ﬔջ կամ տոնվում
Ý»ñáõÙ, ջϳí³ñ»ó ëåáñïÇ å³É³ïÝ áõ ÓÙ»- են ﬕայն ժողովրդի ﬕ հատվածի կողﬕց: Մոռացված ավանդույթները, հայ ազգային
é³ÛÇÝ Ó¨»ñÇ ëåáñïÇ ¹åñáóÁ: խոհանոցը ճանաչելի դարձնելու և վերականգնելու համար օրերս «Հայ խոհարարական
ավանդույթների զարգացման և պահպանման» հ/կ-ի և ԵՊՀ ուսանողների նախա-
¾áõÃÛ³Ùµ åñåïáÕ, ·áñÍáõÝÛ³ ²Éµ»ñï Ô³- ձեռնությամբ կազմակերպվել էր «Հացը լեռներում» ցուցադրություն-համտեսը: Սա ﬕ
ñ³·Ûá½Û³ÝÁ Çñ»Ý ¹ñ³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñáí ¹ñë¨á- շատ կարևոր երևույթ է ազգային արմատներին դառնալու և ﬔր կորցրած շատ արժեքներ
ñ»óª ÉÇÝ»Éáí ù³ÕËáñÑñ¹Ç å³ï·³Ù³íáñ: ինչ-որ չափով վերականգնելու համար: Գլոբալացման պայմաններում ﬔնք շատ բան
Üñ³ ³é³ç ù³ß³Í µ³½Ù³ÃÇí ѳñó»ñÝ áõ ենք կորցնում, բայց գոնե փոքր էլեﬔնտների շնորհիվ ﬔր ազգային դեմքը պարտավոր
ѳñó³¹ñáõÙÝ»ñÁ Ýå³ëï»óÇÝ Ñ³ñ³½³ï ենք պահպանել: Եթե հաﬔմատենք հայկական առօրյա սնունդը թեկուզ 20-րդ դարի
ù³Õ³ùÇ ëåáñïÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ: սկզբի հետ, այն շատ է փոխվել: Մարդիկ զարմանում են ու չեն հավատում, երբ ասում
ես, որ Նոր տարվա հայկական ավանդական սեղանին ընդհանրապես մսից պատ-
²ëáõÙ »Ýª áÙ³Ýù ÍÝíáõÙ »Ý Ù»Í, áÙ³Ýù րաստված կերակուրներ չկային: Նոր սերնդին պետք է սովորեցնել հարգանք սննդի,
ѳëÝáõÙ »Ý Ù»ÍáõÃÛ³Ý, áÙ³Ýó ïñíáõÙ ¿ Ù»- հացի նկատմամբ: Մեր ժամանակ, եթե հայ մարդը գետնին հացի կտոր էր տեսնում,
ÍáõÃÛáõÝ: ²Ûá, ݳ ѳë»É ¿ Ù»ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ýñ³Ý վերցնում, դնում էր պատուհանին կամ ծառի ճյուղին, հացը սրբություն էր, իսկ այսօր այն
Ù»Ï ³Ý·³Ù ¨ë ïñí»ó Ù»ÍáõÃÛáõÝ: դադարել է այդպիսին լինելուց: Այսօր համաշխարհայնացման ու արդիականացման
պայմաններում ավելի է ուժեղանում որոշ մշակութային, ազգային արժեքներ կենսական
2002 Ã.-ÇÝ µÝ³·³í³éáõÙ ³ñ³ñ³Í ³Ý·Ý³- կիրառության վերադարձնելու անհրաժեշտությունը:
ѳï»ÉÇ ·áñÍÇ áõ í³ëï³ÏÇ Ñ³Ù³ñ ²Éµ»ñï
Ô³ñ³·Ûá½Û³ÝÇÝ ßÝáñÑí»ó ýǽÏáõÉïáõñ³ÛÇ ¨ «Հայ խոհարարական ավանդույթների զարգացման և պահպանման» հասարակական
ëåáñïÇ í³ëï³Ï³íáñ ³ß˳ïáÕÇ å³ïí³- կազմակերպության նախագահ 껹ñ³Ï سÙáõÉÛ³ÝÁ, ով արդեն 30 տարի աշխատում
íáñ ÏáãáõÙ: է որպես «Արարատ հոլ» ռեստորանի գլխավոր խոհարար, արմատապես փոխում է հայ
մշակութային իրականության ﬔջ ձևավորված կարծրատիպերը:
ÀÝÏ»ñáçëª í³ëï³Ï³ß³ï Éñ³·ñáÕ Ðáí-
ѳÝÝ»ë γñ³å»ïÛ³ÝÇ ³ñÓ³Ï ·áñÍ»ñÇó Հասարակական կազմակերպությունը Սեդրակ Մամուլյանը հիﬓել է 2007 թ. ﬕ քա-
Ù»ÏÇ Ñ³ñó³¹ñáÕ³Ï³Ý ïáÕ»ñÁ Ùï³µ»ñ»óÇ, նի համախոհների հետ: Կազմակերպությունն արդեն երկար տարիներ զբաղվում է
áñÁ »ñ¨Ç Çñ ï»ÕÝ áõÝÇ ¨ ³Ûë ¹ÇÙ³ÝϳñáõÙ. հայկական ավանդական ուտեստների վերհանմամբ ու մասսայականացմամբ: Այդ
§...ÇÝãå»±ë ¿ ³åñ»É, ÇÝãå»±ë ¿ ³Ýó»É ݳ- առումով կազմակերպում են բանահավաքչություն ՀՀ մարզերում, Արցախում, Ջավախ-
˳ë³ÑÙ³Ýí³Í Çñ ׳Ù÷³Ý, û·ïí»É Çñ µ³- քում: Անգամ ՀՀ սփյուռքի նախարարության աջակցությամբ բանահավաքչական աշ-
ÅÇÝ ÏÛ³ÝùÇó: ޳ѻ±É ¿, ñ» Ïáñóñ»É...¦: խատանքներ են իրականացնում հայկական գաղթօջախներում: Աշխատանքներում ներ-
գրավված են ոչ ﬕայն խոհարարներ, այլև պատմաբաններ, ազգագրագետներ:
гٻݳÛÝ ¹»åë ãÇ Ïáñóñ»É: ºÃ» ϳ۳ó³Í
Ï»Ýë³·ñáõÃÛáõÝ áõÝ»ë, ³ñųݳí³Û»É ³åñ³Í - γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ ÑÇÙÝ»Éáõ ·³Õ³÷³ñÁ Ò»±½ ¿ å³ïϳÝáõÙ: ä³ïÙ»ù Ëݹñ»Ù
ï³ñÇÝ»ñª ϳñáÕ »ë Ñå³ñïáõÃÛ³Ùµ »ï ݳۻÉ: ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý ëϽµÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÇ Ù³ëÇÝ:
²Ñ³ Ô³ñ³·Ûá½Û³Ý Ù³ñ¹áõ ·ñ³í³Ï³ÝÁ: ¸³
·³ÉÇë ¿ Ýñ³ª µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³ÝÁ í»ñ³µ»ñáÕ -Գաղափարը երկար տարիների խմորուﬓերի արդյունք է:Մոտավորապես 10-15տարի
Çñ ³ñŻѳٳϳñ·ÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý կար այս կազմակերպությունը ստեղծելու ﬕտքը: Դրդապատճառները շատ-շատ են:
å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇó, ã³÷áñáßÇãÝ»ñÇó: Աﬔնակարևորն այն է, որ սին կարծիք էր շրջանառվում, թե հայկական խոհանոցն այնքան
էլ հարուստ չէ, առատ չէ, ﬔր տեսականին քիչ է և բազմազան չէ: Եվ ցավալին այն էր, որ
ȨáÝ Ê²â²îðÚ²Ü այդ շրջանառվող լուրերի ﬔծ մասը նույնիսկ հենց խոհարարներն էին արտահայտում,
ì³Ý³Óáñ-γÉáõ·³ այսինքն` խոհանոցի ներկայացման անﬕջական պատասխանատուները: Երբ ստեղծե-
ցինք կազմակերպությունը, երբ հավաքվեցինք ﬔր համախոհներով, առաջացավ «ինչի՞ց
սկսել» հարցը: Եվ ﬔնք սկսեցինք ﬔր մարդկային ռեսուրսի գնահատմամբ, այսինքն`
առաջինը ուզում էինք տեսնել, թե ինչի՞ ենք տիրապետում, այսինքն` մարդկային ի՞նչ
ռեսուրս ունենք, ո՞վ է հայկական խոհանոցի կրողը:

Հայաստանում խոհարարությունը ﬕ տեսակ երկրորդ պլան էր մղված: Ուտելն
ընկալվում էր ուղղակի որպես քաղցը հագեցնելու ﬕջոց: Բայց ուտելը ճաշակելն է,
հաճույք զգալը: Խոհարարների ﬔծ մասն, իհարկե, օբյեկտիվ պատճառով, տրվելով
պահանջարկին` ﬕայն այնպիսի կերակրատեսակներ է պատրաստում կամ այնպիսի
աշխատանք է անում, որը հեշտ է և շատ մատչելի: Բայց ﬔր խոհանոցը շատ բազմազան է,
ու ﬔր կերակրատեսակները պատրաստման շատ բարդ եղանակներ ունեն: Դրա համար
անցած տարի հայտարարեցինք ազգային կերակրատեսակների մրցույթ` երեք փուլով:
Մասնակիցներ եղան, բավականին ﬔծ արձագանք ունեցավ: Դրան զուգահեռ, Երևանում

Â9

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 9

8 - ÆÝãá±í ¿ ѳÛÏ³Ï³Ý ËáѳÝáóÁ ï³ñ- սնվելը հաճույքի, շփվելու, զրույց տանելու,
µ»ñíáõÙ ³ÛÉ ³½·»ñÇ ËáѳÝáóÝ»ñÇó: խրատական նշանակություն էլ է ունեցել:
խոհարարությամբ զբաղվող համարյա àñá±Ýù »Ý ѳÛÏ³Ï³Ý ËáѳÝáóÇ ³é³ÝÓ- Այ, ﬔր կենացները, օրինակ, խրատական
բոլոր ուսուﬓական կենտրոնների հետ ݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: են: Մեր ժողովուրդն արդեն ﬕ քիչ հեռացել
սերտ հարաբերություններ հաստատեցինք: է այդ օրենքներից: Դրա համար է, որ ﬔնք
Մենք ստացանք պետական պատվեր` - Յուրաքանչյուր ազգային խոհանոց սնվելն ընկալում ենք երբեﬓ որպես ուղղակի
ուսուﬓարաններում` նախնական մասնա- առանձնանում է տիպիկ բնաշխարհին յուրա- քաղցը հագեցնելու ﬕջոց:
գիտական կրթական համակարգի համար հատուկ կերակրատեսակներով: Այսինքն`
չափորոշիչներ գրելու, այսինքն` թե ի՞նչ ազգային խոհանոց, առանց բնակլիմայական Եթե ուշադրություն դարձնենք ազգային
ծրագրով ուսանողը պետք է սովորի, և նրա- պայմանները և աշխարհագրական դիրքը խոհանոցներին (համաշխարհային մասշ-
նից ի՞նչ մասնագետ կարող է ստացվել: հաշվի առնելու` գոյություն չունի: Որ տարա- տաբով եմ ասում), որոնք ներկա պահին
«Երկիր ﬔդիա» հեռուստաընկերության ծաշրջանում որ ապրում է տվյալ ազգը, նրա դոﬕնանտ վիճակում են, ապա կտեսնենք,
եթերում ﬔր կողﬕց հեռարձակվում է օրգանիզﬓ արդեն ադապտացված է և° այդ որ առաջ է գնացել այն ազգերի խոհանոցը,
«Արարատյան խոհանոց» հաղորդաշարը, բնակլիմայական պայմաններին, և° այդ որոնք մշակել են և° պատրաստելու, և° սնվե-
որ եթերում է յուրաքանչյուր օր` երեք ան- տա-րածաշրջանում աճող բոլոր բույսերին: լու մշակույթ: Սրանք զուգահեռ պետք է
գամ, համապետական և արբանյակային Մեր խոհանոցը շատ բազմազան է, քանի առաջ տարվեն, և ﬔկի բացակայության
հեռարձակմամբ: Հաղորդման ﬕջոցով հայ որ ﬔր բնաշխարհը կամ ﬔր կլիման շատ դեպքում մյուսն առաջ չի գնա, քանզի պատ-
խոհանոցի ավանդույթները վերադառնում հարուստ է: Բնությունը ﬔզ պարգևել է րաստողը պետք է պատրաստի սիրով և
են ժողովրդին` որպես հայկական մշակույ- շատ ﬔծ հնարավորություն` օգտվելու իր հոգով, սնվողը պետք է սնվի սիրով: Տեսեք`
թի կարևոր և բաղադրիչ տարր: Այս հաղորդ- բարիքներից: ինչ պատրաստման ձևեր ունեն, օրինակ,
ման եթերում և նրա շնորհիվ ﬔնք լուծում արևելյան խոհանոցներից չինական, ճա-
ենք բազմաթիվ մշակույթների շփման և Մեր խոհանցը նաև տարբերվում է նրա- պոնական, կորեական խոհանոցները,
փոխգործակցության խնդիրներ. հնարավո- նով, որ օգտագործվում են ջերմային մշակ- պատրաստելու ինչ հաճելի տեսարաններ են
րություն ենք տվել նաև Հայաստանի ազգա- ման բոլոր հնարավոր եղանակները` ցուցադրում: Կամ եվրոպականը:
յին փոքրամասնություններին և հարևան թե° 4 հիﬓական եղանակները, թե° կոմ-
ազգերին ներկայացնել ազգային խոհանոցն բինացված եղանակները: Ոչ բոլոր Իսկ Հայաստանում բազմաթիվ կերակրա-
ու մշակույթը: ազգային խոհանոցներն են, որ ունեն կե- տեսակներից այդպիսի արարողակարգ,
րակրատեսակներ, որոնց ժամանակ օգ- որոշ չափով, պահպանվել է ﬕայն խաշի
- ¼ñáõó»Ýù Ó»ñ ÏáÕÙÇó ³ñ¹»Ý ³í³Ý¹³- տագործվում են ջերմային մշակման կոմ- պատրաստման ժամանակ:
Ï³Ý ¹³ñÓ³Í óáõó³Ñ³Ý¹»ë-÷³é³ïáÝ»ñÇ բինացված եղանակներ:
Ù³ëÇÝ: - ÆÝãá±í »ù µ³ó³ïñáõÙ ³ÛÝ, áñ ³Û¹ ³ñ³-
Օրինակ` խորովածը: Միայն ﬔնք` հայերս ñáճϳñ·»ñÁ ã»Ý å³Ñå³Ýí»É:
Արդեն հինգերորդ տարին է, որ Հայաստանի ենք խորովածն ընկալում որպես ջերմային
աﬔնաբազմազգ վայրերից ﬔկում` Լոռու մշակման առանձին եղանակ` բաց կրակի - Սա առաջին հերթին խոհանոցի կրող-
Ախթալա քաղաքում, սեպտեմբեր ամսին վրա, քանզի ﬔնք խորովում ենք ﬕս, ների` խոհարարների բացթողուﬓ է:
անց է կացվում Խորովածի փառատոնը: Այն թռչնաﬕս, ձուկ, բանջարեղեն, ﬕրգ և այլն: Հենց այդ մտահոգությամբ էր, որ ﬔնք
հասցրել է ﬔծ մասսայականություն վայելել և Խորոված ասելով` ﬔնք չենք հասկանում կազմակերպություն ստեղծեցինք: Բայց,
դեպի իրեն ձգել սփյուռքի և արտասահմանի կոնկրետ ﬕ ինչ-որ բան, ինչպես բոլոր իհարկե, եղել են և° օբյեկտիվ, և° սուբյեկտիվ
բազմաթիվ ճանաչված հյուրերի: երկրներն են ընկալում: Օրինակ` ռուսներն պատճառներ` ﬔր ազգի պատմության հետ
ասում են «пойдем жарить шашлыки»` կապված նաև: Մենք շատ ինտեգրվող ազգ
Օրերս կազմակերպեցինք հայ տոնածիսա- «Գնանք տապակենք խորոված»: Կամ, ենք: Մեր մշակույթի բոլոր ձևերի նման`
կան կերակրատեսակների ցուցահանդես- ասենք, թուրքերը քեբաբը և° տապակում են, նաև ﬔր խոհարարական մշակույթն է
համտես: Մեզ դիﬔցին ազգագրության ինս- և° խորովում: արտահանվել: Մեր բոլոր հարևանները
տիտուտից ու համալսարանի պատմության ոգեշնչվել են ﬔր խոհանոցից: Մեր խոհա-
ֆակուլտետի ազգագրության ամբիոնի Մենք ունենք դարավոր ջեռոց. թոնիրը ﬔր նոցի հիմքի վրա ունեցել են, զարգացրել
երեք շրջանավարտներ: Մեծ շուքով դարավոր ջեռոցն է: են իրենց խոհանոցները, բայց ﬔնք անհե-
կազմակերպեցինք այդ ցուցահանդես- տևողական ենք: Դա նրանից է, որ խոհա-
համտեսը. 13 տաղավարներ էին` 13 տո- Ինչ վերաբերում է կոմբինացված եղանակ- նոցի վրա, խոհարարի վրա, խոհարար
նածիսական օրվա հետ կապված: Ներ- ներին, ﬔնք կերակրատեսակներ ունենք, մասնագիտության վրա աշխատանքն է պա-
գրավեցինք 10 ռեստորանների, և աﬔն որոնց ﬔջ մթերքը ենթարկվում է կրկնակի կասել:
ﬔկը հոգաց այդ տաղավարի, ինչպես նաև ջերմային մշակման, ասենք` տապակած և
պատրաստման ծախսերը: Ցուցադրվեցին խաշած: Օրինակ` մսեղենը: Մենք ﬕ շարք - ä³ñáÝ Ø³ÙáõÉÛ³Ý, ˳ßÁ ³é³ÝÓݳóñÇù
գեղեցիկ ձևավորված հայկական ավան- առաջին, ջրիկ կերակրատեսակներ ունենք, áñå»ë áõï»ëï, áñÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý ³ñ³-
դական կերակրատեսակները: Մեզ օգնե- որոնց ﬔջ ﬕսը օգտագործվում է և° խաշած, ñáճϳñ·Á ùÇã û ß³ï å³Ñå³Ýí»É
ցին պետական կառույցներից: Ներկա և° տապակած: Այսինքն` կրկնակի ջերմային ¿: ƱÝã Ù»Ï-»ñÏáõ áõï»ëï ϳñáÕ »ù
էին մշակույթի, էկոնոﬕկայի նախարա- մշակման է ենթարկվում: ³é³ÝÓݳóÝ»É, áñáÝó å³ïñ³ëïÙ³Ý ¢
րությունների աշխատակիցներ: Այս ﬕջո- Ù³ïáõóÙ³Ý ³ñ³ñáճϳñ·Á ãÇ å³Ñ-
ցառումը կարևոր էր նրանով, որ կարո- - Üß»óÇù, áñ ËáѳÝáóÇ ÙÇçáóáí ϳñ»ÉÇ å³Ýí»É:
ղացանք ﬕավորել 10 ռեստորաններ և ¿ ¹³ï»É ïíÛ³É ÅáÕáíñ¹Ç Ù³ëÇÝ: ƱÝã
բազմաթիվ խոհարարների: Հաջորդը` ՀՀ- ¿ ѳÛÏ³Ï³Ý ËáѳÝáóÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ - Հարիսայի ժամանակ արարողակարգ
ում առաջին անգամ Սարդարապատում «ËáëáõÙ» Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç å³ïÙáõÃÛ³Ý եղել է: Հնում հարիսայի պատրաստումը
տեղի ունեցած Տոլմայի փառատոնն էր, ¢ µÝ³íáñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ²éѳë³ñ³Ï ընդունված է եղել որպես զոհամատուցման
որի արդյունքները գերազանցեցին սպասե- ϳñ»ÉDZ ¿ ½áõ·³Ñ»éÝ»ñ ³ÝóϳóÝ»É ïíÛ³É արարողություն:
լիքները` մասնակիցների, հյուրերի և ³½·Ç ËáѳÝáóÇ ¢ å³ïÙáõÃÛ³Ý, µÝ³-
այլնի առումով: Կարելի է ասել` տոնը íáñáõÃÛ³Ý ·Í»ñÇ ÙÇç¢: Կամ` Սուրբ Խաչի ծիսական տոնակատա-
կայացել էր: Տոնի մասին կարող եք դիտել րության ժամանակ ուլին թոնրի ﬔջ կախելը
- Միանշանակ, կարելի է, և ﬔր խոհա- ուլին պատժելու ﬕջոց է եղել. ուլը ﬖաս է
հետևյալ կայքում. http://www.youtube.com/ նոցը հենց բնորոշ է ﬔր կենցաղին, ﬔր հասցրել խաղողի այգիներին, և դրա համար
watch?v=khhyvLMue6Q ապրելակերպին: Մեր ավանդական յուրա- ուլին պատժել են: Հետևաբար, դրա հետ
քանչյուր կերակրատեսակի մատուցման ﬕասին նաև երգ է եղել, պար է եղել և այլն:
կամ պատրաստման ձևը ենթադրել է որո-
շակի ծիսական արարողակարգ` պար, երգ, Եթե Դուք հարցնեք բոլոր կերակրատեսակ-
բանաստեղծություն, կամ կրոնական, տո- ների արարողակարգերը, ես, իհարկե, չեմ
նական ինչ-որ հանգամանքներ է ենթադրել: տիրապետում այդ տեղեկատվությանը, բայց

Սնվելը ﬕայն քաղցը հագեցնելու ﬕջոց չէ. Â10

10 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

9Â է, որ կավեղենի ﬔջ պատրաստվող բոլոր է «դոլմա»։ Եթե ﬕ տառը` «տ»-ն «դ» ենք
կերակրատեսակները ունեն հայկական դարձնում, դա հենց թուրքերի ուզածն է,
հույս ունեմ, որ կտիրապետեմ: ծագում, որ ձավարեղենի նախնական մշակ- որովհետև եթե ասում ես «դոլմա», դա նշա-
- γ ï»ë³Ï»ï, áñ ù³Ù³Í Ù³ÍáõÝÁ ¢ մամբ զբաղվել են բացառապես հայերը` դրա նակում է «դլմըսի»՝ լցոնած։ Երբևիցե լսե՞լ
բոլոր հետևանքներով: եք, որ ﬔր տատիկներն ասեն. «Գնանք տոլ-
ɳí³ßÁ ËáëáõÙ »Ý ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ Ñ³Û մա լցոնենք»։ Տոլման ﬔնք փաթաթում ենք։
ÅáÕáíáõñ¹Ý Çñ å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ Այ, տեսեք` արաբական ինչ-որ հիմքեր Երբ տոլմա ես ասում, նշանակում է, որ այդ
å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ ß³ï ¿ áõÝ»ó»É, ³ÛëÇÝùÝ` են ուզում գտնել թաբուլեի, իշլի քյուֆթայի կերակրատեսակը ծագել է տոլի բառից,
¹ñ³Ýù ½ÇÝíáñÝ»ñÇÝ »Ý ïí»É, ù³ÝÇ áñ ﬔջ: Եթե բլղուրը բացառիկ հայկական իսկ տոլի հին ուրարտերենով նշանակել է
»ñϳñ å³Ñå³ÝíáõÙ »Ý: ÖDZßï ¿: երևույթ է, բլղուրից պատրաստված կերա- խաղողի տերև։
կրատեսակները չեն կարող լինել արա-
-Այո,այդպեսէ:Ենթադրվումէ,որխորովածն բական, ուղղակի չեն կարող: Կոնկրետ նորաբաց «Կիլիկիա» ռեստորա-
էլ դաշտային կերակրատեսակների թվին նում դրսի կողﬕց «դոլմա» է գրած։ Ուղղակի
է պատկանում: Ու դա էլ ինչ-որ կերպ պա- - ²ÛëÇÝùÝ` óµáõÉ»Ý Ñ³Ûϳϳ±Ý ¿: զարմանալի է, չգիտես՝ ով պետք է վերահսկի։
տերազﬔլու, արշավելու կամ ոչ տնային - Միանշանակ, իհարկե: Ոչ ﬕայն թաբուլեն: Էթնիկ բնիկ կերակրատեսակ է։ Ո՞նց կարող
պայմաններում պատրաստելու հետևանք է: Ես 30 տարվա աշխատանքային փորձ ունեմ: է կերակրատեսակն ուրիշից վերցված լինել,
Զավեշտը հասել է այնտեղ, որ յուրաքանչյուր բայց այդպես մանրազնին պահպանված
Լավաշը, իրոք, երկար պահվում է: Բայց նորույթի կամ ﬔր հին ավանդական կերա- լինել ﬔր տատիկների, պապիկների հիշո-
լավաշը ﬕայն պատերազﬕ մասին չի խո- կրատեսակի յուրաքանչյուր նոր մատուցման ղության ու պատրաստման եղանակների
սում: Երբ ձﬔռ ժամանակ ﬔր լեռնային դեպքում անպայման բոլորը հարցնում են. ﬔջ: Բացառված է դա:
շրջաններում ճանապարհները փակվել են, «Սա որտեղի՞նն է», «Սա թուրքակա՞ն է», «Սա
լավաշի` երկար պահվելու հատկությունը վրացակա՞ն է», «Սա ճապոնակա՞ն է»: Ոչ - ¸³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ å³Ñå³Ýí³Í, ÷á-
շատ օգտակար է եղել: Միայն լավաշը չէ: ﬔկի մտքով չի անցնում, որ սա հայկական ˳Ýóí³Í DZÝã áõï»ëïÝ»ñ áõÝ»Ýù, áñáÝù
Մեր ազգը ﬕնչև հիմա էլ ձﬔռվա համար է: Չգիտեմ` ինչու ենք այսքան փախչում ﬔր ÑÇÙ³ ¿É ÝáõÛÝ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùµ Ù»ñ ë»Õ³ÝÇÝ
պաշարում, տնտեսում է: ինքնությունից: »Ý:
Շատ ﬔծ ուսուﬓական կենտրոնի ղեկա-
Իսկ զորքերի մասով կարող եմ ասել, որ վար (անունը չեմ ուզում տալ), երբ հեռուս- - Հիմա ես կարող եմ շատ կերակրատե-
Կիլիկյան դարաշրջանում զորքին լավաշ տատեսությամբ ելույթ ունեցավ, լավաշի սակներ թվարկել, բայց, ցավոք, այդ կերա-
և տհալ էին տալիս: Տհալն էլ բնական պա- մասին ասաց. «Լավաշը ﬔնք ուղղակի հո- կրատեսակները Երևանի որևէ ռեստո-
հածո է, փաստորեն, և տիպիկ հայկական րինել ենք, որ հեշտ, հարմար լինի ծոցում րանում չեք տեսնի: Ցավալիորեն, ﬔր
կերակրատեսակ, բայց անունը, չգիտեմ պահելու և ﬔզ հետապնդողներից փախչելու ավանդական կերակրատեսակների ﬔծա-
ինչու, թուրքերեն է հնչում` ղավուրմա: համար»: Եթե ﬔնք ենք այդպես կարծում, գույն մասը պահպանված է ﬕայն գյուղերում
Բայց թուրքը երբևիցե պահեստավորելու, ուրեﬓ ﬔզ ուղղակի էլ թշնաﬕ պետք չէ: և ﬔր տատիկների շնորհիվ:
տնտեսելու ոչ ﬕ առիթ չի ունեցել, քանի Ուրեﬓ «ﬔնք լավաշը հորինել ենք, որ հեշտ
որ քոչվոր է եղել, ու քանի որ ուրիշներն փախչենք», թոնիրն էլ` «հեշտ շալակենք ու Մենք այդ ուղղությամբ էլ ենք աշխատում:
իրենք իրենց համար տնտեսել են. թուրքերն վազենք», թոնիրը, որ ﬔր հեթանոսական Մենք բանահավաքությամբ ենք զբաղվում.
ուղղակի կարող են հարձակվել և տնտեսածը ժամանակաշրջանում երկրի վրա արևի այցելում ենք գյուղեր, տնետուն ման ենք
վերցնել: խորհրդանիշն է եղել: Այսօր օգտագործում գալիս և հավաքում ենք: Այս գործով ﬔնք
են և° վրացիները, և° ադրբեջանցիները: նախնական որոշակի համաձայնության ենք
Կամ` կոլոլակին քյուֆթա ասելը: Ծեծած Ավելին ասեմ, ես վերևում նշեցի, որ ﬔնք եկել Մշակույթի նախարարության համա-
մսի օգտագործումը բացառիկ հայկական համագործակցում ենք Ազգագրության պատասխան բաժնի հետ: Քանի որ ﬔնք հա-
երևույթ է. ուրիշ ոչ ﬕ ազգ չի օգտագործում: ինստիտուտի հետ: Ազգագրության ինս- սարակական կազմակերպություն ենք, ﬔր
Բայց ﬔնք անունը էլի թուրքերեն ենք դրել` տիտուտի մասնագետը, որին հանձ- ֆինանսները չհերիքեցին: Հույս ունենք, որ
քյուֆթա: նարարված է ուտեստների մասով ﬔծ կշարունակենք:
աշխատանքներ կատարել, ինձ ասում
Տեսեք` ղափամա անունն էլի ինչ-որ թուր- է. «Գիտե՞ք, հաստատված չէ, որ լավաշը - г۳ëï³ÝÇÝ ë³ÑٳݳÏÇó »ñÏñÝ»ñÁ
քական հնչողություն ունի, բայց բնիկ, էթնիկ հայկական ծագում ունի»: Ես նորից հղում ѳÛÏ³Ï³Ý á±ñ áõï»ëïÝ»ñÝ »Ý ³Ù»ÝÇó
հայկական կերակրատեսակ է։ Չեմ կարծում՝ արեցի Պոխլյոբկինին: Զարմանալի է, ß³ï í»ñóÝáõÙ ¢ Çñ»Ýó í»ñ³·ñáõÙ£
դարեր կամ հազարամյակներ առաջ երբևիցե ուղղակի զավեշտ է: Ավելի շատ գործ է
որևէ թուրք դդում աճեցրած լինի։ արել Պոխլյոբկինը, քան ﬔր բոլոր այդ - Բոլոր ուտեստներն են վերցված: Կոն-
մասնագետները, որոնք պատասխանա- կրետ ﬕ ուտեստի մասին պատﬔմ, որը
Օտար հեղինակներն են նշում, որ ձավարե- տու են դրա համար: Մարդը հացի գոնե շրջանառվում է Մոսկվայում ու համարվում
ղենի նախնական մշակմամբ զբաղվել են երկու տեսակի` լավաշի և մատնաքաշի է «ադրբեջանական»։ Մեր հայկական ավան-
բացառապես հայերը: Բայց այսօր ﬔնք խա- ծագումը հստակ համարում է հայկական: դական արցախյան տապական մարդիկ
նութներում ունենք «բլղուր թուրքական», Իսկ ﬔր մարդիկ, որոնք նաև պատաս- վերցրել են, ﬕ բաղադրիչ ավելացրել, անու-
«բլղուր ես իմ ինչ» և այլն, և այլն: խանատվություն են վերցրել, որ դրա մասին նը դրել «սաչքյաբաբ» և շրջանառում են
ինչ-որ աշխատություններ պետք է անեն, Մոսկվայում։ Մեր արցախյան տապական
- γ±Ý áõï»ëïÝ»ñ, áñáÝù ѳۻñÁ í»ñóñ»É ասում են. «Վիճելի է` լավաշը հայկակա՞ն է, է՝ տապակած բանջարեղեններով գառի ﬕս։
»Ý ³ÛÉ ³½·»ñÇó: թե՞ չէ»:
Կամ` շրջանառվող ﬔկ այլ կերակրատե-
- Չեմ կարծում: Ասեմ` ինչու: Միգուցե Տոլման էթնիկ հայկական կերակրատեսակ սակ, որը համարվում է իբր թե «ադրբե-
նաև ﬔր այդ ինտեգրման պատճառով որևէ է։ Այսօր Երևանում ազգային էթնիկ անվան- ջանական», փիթին է: Մեր էթնիկ կերակրա-
բան վերցրել ենք, բայց դա ﬔր խոհանոցի մամբ ռեստորանների ճակատին գրված տեսակներից է, կճուճի ﬔջ պատրաստված
վրա էական նշանակություն չի ունեցել: գառի մսով և սիսեռով կերակրատեսակ է:
Ավելին, ընդհակառակը, ﬔր խոհանոցով են Պուտուկ բառից է, «պ»-ն «փ» է դարձել, և
ոգեշնչված ﬔր բոլոր հարևանները: Որպեսզի այժմ ադրբեջանցիներն իրենց են վերագրում։
ﬔրկապարանոց չհնչի, ես կարող եմ նշել Նույն Պոխլյոբկինն է այս մասին նշում: Դուք
աղբյուրները, որոնցից օգտվել եմ: Օրինակ` փորձեք, ﬔկին մոտեցեք և ասեք. «Փիթին
Վիլյամ Վասիլևիչ Պոխլյոբկինը, որը, չլի- ի՞նչ է, ո՞ր ազգի կերակրատեսակն է»։ Բոլորը
նելով խոհարար (պատմաբան-ﬕջազգայ- կասեն. «Ադրբեջանի։ Ղազախում լավ տեղ
նագետ է), շատ ﬔծ աշխատություն ունի կար, ﬔնք այնտեղ կերել ենք»։ Բոլորը դա են
և պարզ ասում է, որ տարածաշրջանի հիշում։
խոհանոցի հիմքը հայկական խոհանոցն
Ի դեպ, ﬕ դեպք պատահեց ինձ դեռ հեռու
անցյալում՝ 85 թ.: Երբ Կիևի ինստիտուտում
մասնակցում էի որակավորման բարձրաց-
ման կուրսերի, որպես նոր կերակրատեսակ
ներկայացվեց վրացական ազգային կերա-
կուր` «խաշի»։ Դասախոսն ինքը գիտեր,
որ խաշը հայկական կերակրատեսակ է:
Երբ ﬔնք ընդվզեցինք, ինքն ասաց, որ «աշ-
խարհում բոլորը գիտեն, որ խաշը հայ-
կական է, բայց դուք չեք մտցրել ձեր ազգային
կերակրատեսակների ցանկը»։ Ես ﬕնչև հի-

Â11

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 11

10 «ընդհանրապես խոհանոց չենք ունեցել», ¼³Ý³½³Ý-½³ñٳݳ½³Ý
պարզ է՝ նաև «ազգ չենք եղել» իրենց կար-
մա փնտրում եմ, թե էդ որտեղ է այդ ցանկը, և ծիքով։ Բայց երբ ﬔնք ինտերնետային ²Ù»Ý áù« áí ûÏáõ½ Ù»Ï ³Ý·³Ù »Õ»É ¿
ով պետք է մտցնի այդ ցանկը։ թերթերի ﬕջոցով բանավեճի ﬔջ մտանք, å³ïÏ»ñ³ëñ³ÑáõÙ« ÑÇßáõÙ ¿ Çñ ½·³óáÕáõ-
ես իրենց խորհուրդ տվեցի և հիմա էլ ÃÛáõÝÝ»ñÁ« û ÇÝãå»ë ¿ Ñá·»å»ë ˳ճÕ-
Բայց իրենք այստեղ էլ նույնը չեն կրկնել. խորհուրդ կտամ, որ տարածաշրջանը, í»É£ ¶Çï³Ï³Ý í»ñçÇÝ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝ-
իրենք էլի ավելացրել են ﬕ շտրիխ, նյուանս. որտեղ իրենք հայտնվել են ոչ շատ վաղ Ý»ñÁ ѳëï³ï»É »Ý« áñ ³Û¹å»ë ¿£
պատրաստվում է նույն տեսակ, բայց վրա- անցյալում, այնպիսի հարուստ բնություն §ä³ñ½íáõÙ ¿ª ·ÉáõË·áñÍáóÝ»ñÇÝ Ý³Û»ÉÁ
յից ավելացվում է կարագով սոխառած։ և այնքան շատ ավանդույթներ ունի, որ ϳñáÕ ¿ ÷á˳ñÇÝ»É Ã»ñ³å¨ïÇÏ
Դուք Հայաստանում որևէ տեղ խաշի պատ- իրենք, փոխանակ աչք գցեն հարևաններին, 뻳ÝëÝ»ñÇÝ« - íëï³Ñ»óÝáõÙ ¿ ÈáݹáÝÇ
րաստման այդպիսի տեխնոլոգիա լսե՞լ եք, թող ﬕ քիչ համբերեն և կոգեշնչվեն, և այդ ÝÛ³ñ¹³Ï»Ýë³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Éë³ñ³Ý³-
որ սոխառած լինի։ Բայց իրենք սոխառած տարածաշրջանի բնակլիմայական պայ- Ï³Ý ùáÉ»çÇ åñáý»ëáñ ê»ÙÇñ ¼³ùÇÝ£
են մտցրել և հետևից էլ ավելացրել են «ի»՝ մանները իրենց էլ հնարավորություն - Ø»Ýù å³ñ½»óÇÝù« áñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ
«խաշի», «грузинское национальное блюдо կտան խոհանոց ունենալ: Մեր փորձը ﬔր ·»Õ³ÝϳñãáõÃÛ³Ý ·ÉáõË·áñÍáóÝ»ñÁ
хаши»։ «զենքն» է, թող գան, համտեսեն, սովորեն: ѳ½í³·Ûáõï ³½¹»óáõÃÛáõÝ »Ý ·áñÍáõÙ
Հյուրընկալությունը հայի հաղթաթուղթն Ù³ñ¹áõ Ñá·áõ íñ³£ ²Ûë »½ñ³Ñ³Ý·Ù³ÝÁ
Նույն «կեցիների» ﬔջ պատրաստված կե- է: Իսկ Երկիր մոլորակը պահպանելու հա- ·ÇïݳϳÝÝ»ñÁ »Ï»É »Ý ϳٳíáñÝ»ñÇ íñ³
րակրատեսակները համարվում են վրա- մար Բարությունն ու Սերը բոլոր ազգերի ѳ׻ÉÇ ÷áñÓ»ñÇ ß³ñùÇó Ñ»ïᣠÜñ³Ýó Ëݹ-
ցական։ Խեցին ﬕ տառի փոփոխությամբ Տիեզերական սնունդը պետք է լինեն: ñ»É »Ý Ñݳñ³íáñÇÝë »ñϳñ Ï³Ý·Ý»É áõ
դարձել է «կեցի», դարձել է վրացական։ ½Ù³ÛÉí»É ê³Ý¹ñá ´áïïÇã»ÉÉÇÇ §ì»Ý»ñ³ÛÇ
Բազմաթիվ օտարերկրյա ռեստորաննե- ÍÝáõݹÁ¦« ÎÉá¹ ØáÝ»Ç §¶áñï³Ù³Ý¦ ¨
Այսօր վրացիները լավաշը շրջանառում են րում կան կերակրատեսակներ, որոնց հիմքը æáÝ ÎáÝëﻵÉÇ §êáÉëµ»ñÇÇ ï³×³ñÁ¦
«լավաշի» ձևով: Եվ վրացիները ավելացնում հայկական է։ Եթե բարձր մշակույթ ունեցող Ïï³íÝ»ñáí£ ²Û¹ ÁÝóóùáõÙ Ýñ³Ýó áõÕ»-
են «ի»` «լավաշի», ու հաստ բոքոնը լավաշի ազգից օգտվում են մշակույթ ունեցող հա- ÕÁ Ýϳñ»É »Ý£ ê³ñù»ñÁ óáõÛó »Ý ïí»É« áñ
տեղ անցնում է: րևանները, դա նորմալ է, ոչ ﬕ արտառոց Ïï³íÝ»ñÁ ¹Çï»ÉÇë« ÇÝãå»ë ëÇñ³Í Ù³ñ-
բան չկա։ Ինչ-որ չափով ﬔնք էլ ենք օգտվել ¹áõ Éáõë³ÝϳñÁ ݳۻÉÇë ·ÉËáõÕ»ÕÇ ÝáõÛÝ
Թուրքերի այդ քեբաբի շարքերը, որոնք ուրիշ ազգերից, բայց ﬔնք ունեցել ենք ﬔր ѳïí³ÍÝ»ñáõÙ ³ÏïÇí³óáõÙ ¿ ï»ÕÇ
խորովածի շարքեր են, բոլորը հայկական հիմքը և ﬔր ունեցածի վրա ենք ավելացրել։ áõÝ»ÝáõÙ£ ¶ÇïݳϳÝÝ»ñÝ ³ñӳݳ·ñ»É
ծագում ունեն։ Ես թուրքական խոհանոցին Այն գործընթացը, որն այսօր իրականացվում »Ý ݳ¨ ³ñÛ³Ý Ù»ç ¹áý³ÙÇÝ ÑáñÙáÝÇ
այդքան ծանոթ չեմ։ Իրենք ունեն բաստուրմա, է «Հայ խոհարարական ավանդույթների ³ñï³Ý»ïáõÙ« ÇëÏ ³Ûë ÑáñÙáÝÁ å³ÛÙ³-
ունեն այնպիսի կերակրատեսակներ, զարգացման և պահպանման» հասարակա- ݳíáñáõÙ ¿ µ³í³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ѳ׻ÉÇ
որոնք հարմար են քոչելու, արշավելու կան կազմակերպության շնորհիվ և ½·³óáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³åñáõÙÁ£ ²Ûë 黳Ï-
համար և այլն։ Իսկ նստակյաց կյանքին նրանց ուժերով, իրոք, արժանի է բարձր óÇ³Ý ³é³ç³ÝáõÙ ¿ñ ·áñÍݳϳÝáõÙ ³ÏÝ-
բնորոշ ազգերին յուրահատուկ կերակրա- գնահատականի: Յուրաքանչյուր անց- óñÃáñ»Ý£ ÜÙ³Ý íÇ׳ϫ ·ÇïݳϳÝÝ»ñÇ
տեսակներ, բնականաբար, նրանք ավան- կացվող փառատոնից հետո պարոն åݹٳٵ« Ù³ñ¹ í»ñ³åñáõÙ ¿ ëÇñ³Ñ³ñí³-
դական չեն ունենա։ Միգուցե այս վերջին Մամուլյանին երախտագիտությամբ մո- ÍáõÃÛ³Ý å³Ñ»ñÇÝ£ ²Û¹ å³ï׳éáí« »Ã»
հազարամյակում ինչ-որ սովորել են, ունեն տենում են տասնյակ սփյուռքահայեր և ó³ÝϳÝáõÙ »ù ³½³ïí»É í³ËÇó« ó³íÇó
խոհանոց, բայց էթնիկ կերակրատեսակներ՝ օտարերկրացիներ` խնդրանք-հրավերքով, áõ å³ñ½³å»ë µ³ñÓñ³óÝ»É ïñ³Ù³¹ñáõ-
որպես այդպիսին, չունեն։ Ի ﬕջի այլոց որ ﬕ գեղեցիկ օր հայկական համուհոտով ÃÛáõÝÁ« ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñݳñ³íáñÇÝë ѳ׳Ë
ասեմ, որ խինկալին և այլ խմորամսային ավանդական ուտեստները «ﬔկնեն ½Ù³ÛÉí»É ·»Õ³ÝϳñãáõÃÛ³Ý ·ÉáõË·áñÍáó-
կերակրատեսակները բոլորը ուզբեկական արտասահման»: Այո, ժամանակն է, որ Ý»ñáí£
ծագում ունեն։ սփյուռքի գաղթօջախներում ևս սկսվի հայ
խոհարարական ավանդույթների վերա-
Եվ նորմալ է, երբ ﬔնք հիմա էլ վերցնենք կանգնման այն հաղթարշավը, որը, հիրավի,
և վերամշակենք։ Ես ﬔր խոհարարներին, նոր, թարմ շունչ կհաղորդի ﬔր ազգային
ﬔր կազմակերպության անդաﬓերին ﬕշտ ինքնության վառ ներկապնակին:
հորդորում եմ, որ լավը, զարգացածը, ար-
դիականը կարելի է վերցնել և տեղայնացնել: ܳÇñ³ ʲè²îÚ²Ü
ºñ¢³Ý - γÉáõ·³
Բայց չունենալը, զավթելը և իրենցը համա-
րելը, իհարկե, ﬔզ ոչ ﬕ տեղ չի տանի։ Ես
խոհանոցի մասին ունեցել եմ բանավեճ
ադրբեջանցի ընդդիմախոսների հետ։
Մարդիկ ուղղակի համարում են, որ ﬔնք

ÐРζ ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý Ê»ÉùÝ áõ ç³Ñ»ÉáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ ѳ½-
§àëÏ» Ñáõß³Ù»¹³É¦ª í³·Ûáõï ÙÇçáó ¿ ·ïÝí»É£ ¶»ñáÝïáÉá·Ç³ÛÇ
¨ ·»ñdzïñdzÛÇ ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý
§Ø³ßïáó¦ ѳݹ»ëÇ ·É˳íáñ ËÙµ³·ñÇÝ Ý³Ë³·³Ñ سÝýñ»¹ ¶á·áÉÁ ËáñÑáõñ¹ ¿
ï³ÉÇë Ë»ÉùÁ ¨« ѳٳå³ï³ë˳ݳµ³ñ«
ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý ûñÁ ÐÐ ÏñÃáõÃÛ³Ý ïáó¦ ѳݹ»ëÇ ·É˳íáñ ËÙµ³·Çñ ¶³·ÇÏ ç³Ñ»ÉáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ ѳٳñ ·ñù»ñ
¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ³ß˳ï³- ²Ã³µ»ÏÛ³ÝÇÝ å³ñ·¨³ïñ»É ÐÐ ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ÁÝûñó»É£ §²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ϳñ¹³É Ñ»Ýó
ϳ½ÙÇ Õ»Ï³í³ñÇ ï»Õ³Ï³É ²ñ³ ¾¹áÛ³ÝÁ, ·ÇïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ ·ñù»ñ« ÁݹëÙÇݪ ³ÛÝåÇëÇ ·ñù»ñ« áñáÝù
ÐÐ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ Ã³Ý·³ñ³ÝÇ å³ñ·¨áíª §àëÏ» Ñáõß³Ù»¹³Éáí¦: ѳ÷ßï³ÏáõÙ »Ý áõ ¹ñ³Ï³Ý ÑáõÛ½»ñ ³é³-
ïÝûñ»Ý, ·ñ³Ï³Ý³·»ï γñá ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÁ ç³óÝáõÙ« - ѳٳñáõÙ ¿ ¹áÏïáñ ¶á·áÉÁ£
ζ ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý §àëÏ» Ñáõß³Ù»¹³É¦-Á È»õáÝ Ê²â²îðÚ²Ü - ÀÝûñó»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï Ýáñ ëÇݳåëÝ»ñª
ѳÝÓÝ»óÇÝ ÏñÃáõÃÛ³Ý ³ëå³ñ»½Ç í³ëï³- ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ µçÇçÝ»ñÇ »ÉáõݹݻñÇ áõ ûñ-
Ï³ß³ï ·áñÍÇã, §Ø³ßïáó¦ ѳݹ»ëÇ ·É˳- ·³ÝǽÙÇ ÙÛáõë µçÇçÝ»ñÇ ÙÇç¨ ß÷Ù³Ý Ñ³-
íáñ ËÙµ³·Çñ ¶³·ÇÏ ²Ã³µ»ÏÛ³ÝÇÝ: ïáõÏ ·áïÇÝ»ñÇ »Ý Ó¨³íáñíáõÙ£ àõÕ»ÕÇ
³ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ³ÝáõÙ ¿« »ñµ ·ÇñùÁ
ζ ݳ˳ñ³ñ ²ñÙ»Ý ²ßáïÛ³ÝǪ å³ñ- ÏɳÝáõÙ ¿ ÁÝûñóáÕÇÝ áõ í³é ÑáõÛ½»ñ ³é³ç
·¨³ïñ»Éáõ Ù³ëÇÝ Ññ³Ù³ÝáõÙ Ýßí³Í ¿. µ»ñáõÙ« ¨ Ýí³½áõÙ ¿« »ñµ ï»ùëïÁ Ñ»ï³-
§ÎñÃáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ùñùÇñ ã¿£ àñå»ë½Ç ÁÝûñó³ÝáõÃÛáõÝÝ û·-
µ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ Éáõë³µ³ÝÙ³Ý, ų- ï³Ï³ñ ÉÇÝÇ« ÙÇ³Ï å³ÛÙ³ÝÝ ³ÛÝ ¿« áñ ãÇ
ٳݳϳÏÇó ³ñí»ëïÇ áõ ·Çï³Ï³Ý ϳñ»ÉÇ ³ãù»ñÁ ɳñ»ÉÁ£ γñ»ÉÇ ¿ ϳñ¹³É
ÙïùÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý, ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ áõ ¨ ¿É»ÏïñáݳÛÇÝ ï³ñµ»ñ³Ïáí« ·É˳íáñÁ
³½·³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý, Ñ»ï³ùñùÇñ ·Çñù ¨ ѳٳå³ï³ëË³Ý ï³-
ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ å»ï³Ï³Ý ÏñóÙß³- é³ï»ë³Ï ÁÝïñ»ÉÝ ¿£
ÏáõóÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÝ Çñ³½»Ï»Éáõ
·áñÍáõÙ Ý»ñ¹ñ³Í ³í³Ý¹Ç ѳٳñ §Ø³ß-

12 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

ÐáíѳÝÝ»ë βð²äºîÚ²Ü

§ØÇ ûñ ³í»ÉÇ »Ù ³åñ»É¦

¸áõ ѳñóÝáõÙ »ë, û áñï»Õ åÇïÇ Ñ³Ý·ã»ë Ðñ³Ýï سèáëÛ³ÝÁ ÉÇÝ»ÇÝ... Ð³å³ ÙÛáõë - àã û ݳۻÉ, ³ÛÉ ï»ëÝ»É ¿ å»ïù, - ïݳ-
Ù³ÑÇó Ñ»ïá: ²ÛÝï»Õ, áõñ ѳݷãáõÙ »Ý ï³- ٻͻ±ñÁ, ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ¹³ë³Ï³ÝÝ»±ñÁ... í³ñÇ, Ñå³ñï Ù»ÏÝí»ó Ù³Ñ׳ϳÉÇÝ: - ²Ýó-
ϳíÇÝ ãÍÝí³ÍÝ»ñÁ... ÐÇß»ó ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ý»Ýù ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ...
¹³ë³ËáëÇÝ, áñÇÝ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝáõÙ ëÇñáõÙ
гٳÉë³ñ³Ýáõ٠ѳÛï³ñ³ñí³Í ·ñ³Ï³Ý ¿ÇÝ µáÉáñÁ: ºñÏñáñ¹ ÏáõñëáõÙ, §ÆÉdzϳݦ - ØÛáõë ³Ý·³Ù ß³ïñí³ÝÝ»ñÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý
ÙñóáõÛÃÇÝ ØÇù³Û»ÉÁ, ï³ï³Ýí»Éáõó Ñ»ïá, ³ÝóÝ»ÉÇë, ·ñ³ï³Ëï³ÏÇÝ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ïѳßí»Ù, - ÇÝùÝ Çñ»Ý å³ñï³íáñ»óñ»ó ØÇ-
³Ýë³ó ÁÝÏ»ñáç` Æß˳ÝÇ Ñáñ¹áñÝ»ñÇÝ áõ ͳé Ýϳñ»ó` ·³·³ÃÇÝ ÐáÙ»ñáëÁ: ØÇ ÷áùñ ù³Û»ÉÝ áõ ßï³å»ó ¹»åÇ áõé»Ýáõ ëïí»ñáõÙ
ÙÇ Ï³ñ× å³ïÙí³Íù Ý»ñϳ۳óñ»ó: êÇñá, ó³Íª ×ÛáõÕ»ñÇÝ, ï»Õ³íáñ»ó Þ»ùëåÇñÇÝ, ¹ñí³Í ³½³ï Ýëï³ñ³ÝÁ:
˳ñ¹³í³ÝùÇ, §ÈáõëÝÇ ëáݳïǦ, ÙÇ Ëáë- ¶ÛáûÇÝ, ´³ÛñáÝÇÝ... Ð³Û ·ñáÕÝ»ñÇó Ù»ÏÇ
ùáí ÙÇÉÇáÝ ³Ý·³Ù Í»Íí³Í Ñ»é³óáõÙÇ- Ù³ëÇÝ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ Ñ³ñóÙ³ÝÝ Ç å³ï³ë- äáõñ³ÏÁ ÝϳñÇãÝ»ñÇ Ñ³í³ù³ï»ÕÇÝ
Ùáé³óáõÙÇ Ù³ëÇÝ ¿ñ: ÆÝãå»ë áã ѳ½í³¹»å ˳Ý` ùÙÍÇͳÕáí ϳí×áí ÙÇ Ù»Í Ï»ï ¹ñ»ó ¿ñ, ÇÝùÝûñÇÝ³Ï å³ïÏ»ñ³ëñ³Ñ: Üñ³Ýó
¿ñ å³ï³ÑáõÙ, ïÕ³Ý Ïáñ½»É ¿ñ ³Õçϳ ͳ鳵ÝÇ Ý»ñù¨áõÙ` ³ñÙ³ïÝ»ñÇÝ ÙáïÇÏ... »ñ¨³Ï³Û³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ` Ø»Í áõ öáùñ س-
Ëáëïáí³ÝáõÃÛáõÝÁ` §Çñ ÏáÕÙÇó ëÇñ³Ë³Õ ëÇëÝ»ñ, ݳïÛáõñÙáñïÝ»ñ, ÓÇ»ñ, ͳÕÇÏ-
¿ñ »Õ»É¦, ¨ ÑÇÙ³, µ³Å³ÝáõÙÇó Ñ»ïá, ÑÇßá- ÐÇß»ó áõ ·ñÇãÁ ϳٳóáõÏ ¹ñ»ó ë»Õ³ÝÇÝ` Ý»ñ...
ÕáõÃÛ³Ý Ù»ç ÃáÕ»É ¿ñ Ñ»é³óáõÙÇó Ùݳó³Í ·ñ»ÉÝ ³ÝÇÙ³ëï ¿ñ: ê³Ï³ÛÝ Éé»ÉÝ ¿É µ³½-
µ³ñÓñ³ÏñáõÝÏÝ»ñÇ ÏïÏïáóÁ... Ù³å³ïÇÏ ¹Åí³ñ ¿ñ: Èé»ÉÝ ³ÝÑݳñ ¿, ù³ÝÇ ²Ùé³Ý ßá·ÇÝ ³½³ï Ýëï³ñ³Ý ·ïÝ»ÉÁ
áñ ÉéáõÃÛ³Ý É»½íáí ϳñáÕ ¿ ÙdzÛÝ ²ëïí³Í µ³ñ»µ³ËïáõÃÛáõÝ ¿ñ: àõ ØÇù³Û»ÉÁ ѳ½Çí
- ƱÝã åÇïÇ ÷áË»ÇÝ ³Û¹ µ³½Ù³Ï»ï»ñÁ ÇÙ Ëáë»É: öñÏáõÃÛáõÝÁ, µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ, Ëá- ¿ñ ï»Õ³íáñí»É, »ñµ Ýëï³ñ³ÝÇÝ Ùáï»ó³í
ÏÛ³ÝùáõÙ, - ë³ ïÕ³ÛÇ í»ñçÇÝ å³ï³ëË³Ý ë»Éáõ, ·ñ»Éáõ Ù»ç ¿: ØdzÛÝ Ã» ѳñó ¿` ÇÝãDZó ³Ýáñáß ï³ñÇùÇ, µ³ñ»Ï³½Ù ÙÇ ÏÇÝ:
ã³ÏÝϳÉáÕ Ñ³ñóÝ ¿ñ, å³ïÙí³ÍùÇ ³í³ñïÁ: ëÏë»É, ÇÝãå»±ë ëÏë»É: ºñϳñ ÙïÙïáõùÇó
Ñ»ïá ÃáõÕÃÁ ÙÇ ÏáÕÙ Ññ»ó áõ ¹áõñë »Ï³í - ÆÙ ³ß˳ï³ï»ÕÝ ¿, - Ý»ñϳ۳ó³í, -
Øñó³Ý³Ï ãëï³ó³í, µ³Ûó ÙݳóÇÝ Ùáï³Ï³ åáõñ³Ïª óñí»Éáõ... »ñ¨Ç ÃáõÛÉ Ïï³ÛDZù...
¹³ë³ËáëÝ»ñÇ, ѳٳÏáõñë»óÇÝ»ñÇ Ëáñ-
Ñáõñ¹Ý»ñÁ. §Þ³ñáõݳÏÇ°ñ ·ñ»É, ³Ù»Ý¨ÇÝ ¿É *** Ø»ñÅ»Éáõ ËݹÇñ, ³é³í»É ¨ë Çñ³íáõÝù,
í³ï ãÇ ëï³óíáõÙ¦: äáõñ³ÏÁ ÙÛáõëÝ»ñÇó ³é³ÝÓݳÝáõÙ ¿ñ ãϳñ:
ß³ïñí³ÝÝ»ñÇ ³é³ïáõÃÛ³Ùµ: ø³ÝDZëÝ
â·ñ»ó: ²í»ÉÇ ßáõï ³Ýí»ñç Ñ»ï³Ó·áõÙ ¿ÇÝ: â¿ñ ѳßí»É: ÆÝãá±õ ѳßí»ñ: ÄåÇïáí ÎÇÝÁ Ýëï³ñ³ÝÇ Ùáï, »Õ¨Ýáõ ï³Ï
¿ñ, ëå³ë»Éáí, áñ Ï·³ ѳñÙ³ñ ųٳݳÏÁ: ÑÇß»ó áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÁ: ºñÏñáñ¹ Ù³Ýñ³ÏñÏÇï ï»Õ³¹ñ»ó Ýϳñ³Ï³ÉÁ,
ÐÇÙ³, ï³ñÇÝ»ñ ³Ýó, ØÇù³Û»ÉÁ ÝáñÇó Ó»é- ÏáõñëáõÙ ¿ÇÝ: øÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ý³Ë³å³ï- ¹³ë³íáñ»ó Ù³ïÇïÝ»ñÁ, íñÓÇÝÝ»ñÁ, Ý»ñ-
ùÁ ·ñÇã í»ñóñ»ó: àñáᯐ ¿ñ` Ã»Ù³Ý ÏÉÇÝÇ ñ³ëïí»Éáõ ѳٳñ ѳÝñ³Ï³ó³ñ³Ý ¿ñ Ï»ñÁ:
ÏÛ³ÝùÇ áõ Ù³Ñí³Ý ËáñÑáõñ¹Á, ë³Ï³ÛÝ »Ï»É ȨáÝÁ:
³é³çÇÝ Ý³Ë³¹³ëáõÃÛ³Ý áñáÝáõÙÁ ï³Ý- ²ñï³ùÇÝÇó ¹Åí³ñ ¿ñ »Ýó¹ñ»É, û
ç³ÉÇáñ»Ý »ñϳñáõÙ ¿ñ: - ²½³ïáõÃÛ³Ý åáÕáï³ÛÇó ÙÇÝ㨠ѳÝñ³- ³ñí»ëïÇ Ù³ñ¹ ¿: ØÇ ÷áùñ ³Ýó ѳݻó
ϳó³ñ³Ý ù³ÝDZ »½ñ³ù³ñ ϳ, - ѳ۳óùÁ Í˳ËáïÝ áõ.
- ØÇ ûñ ¿É ³ãù¹ µ³óáõÙ »ë áõ ï»ëÝáõÙ` ¹áõ åïï»óñ»ó ë»ÝÛ³Ï ÙïÝ»Éáõó áõ µ³ñ¨»Éáõó
ϳë, ÇëÏ ÏÛ³ÝùÁ` ãϳ... Ñ»ïá: - Îñ³Ï³ÛñÇã Ïáõݻݳ±ù, - ½ÝÝáÕ Ñ³Û³óùÝ
áõÕÕ»ó ØÇù³Û»ÉÇÝ:
êÏë»ó áõ ÝáñÇó ¹³¹³ñ ïí»ó: γñÍ»ë àã Ù»Ïë ã·Çï»ÇÝù...
í³ï ã¿ñ: ´³Ûó ë³ áã ÿ ëÏǽµ, ³ÛÉ ³í»ÉÇ Ð³ÕÃáÕÇ ï»ëùáí ÇÝã-áñ ÃÇí ³ë³ó áõ Ñ»- ØÇù³Û»ÉÇ Ñ³Ù³ñ Ýϳñ³Ï³ÉÇ Ùáï ϳݷ-
ßáõï ³í³ñï ¿` Ùï³Í»ó... 層ó »ñÏñáñ¹ ѳñóÁ.
- ÆëÏ ù³ÝDZ ¿É»Ïïñ³ëÛáõÝ: гٻٳﳵ³ñ Ý³Í ÏÇÝÝ ³Ûɨ ÝϳñãáõÑÇ ¿ñ... ¸Åí³ñ ¿ñ
æÝç»ó, ëÏë»ó ÝáñÁ: Ñ»ßï ѳñó... ³ë»É, û ß³ï ·»Õ»óÇÏ ¿: ´³Ûó ³ÏÝѳÛï
- ²ÛóÑ»ÛÙ»ñÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ Ù³ñ- â·Çï»ÇÝù... ·ñ³íãáõÃÛáõÝÁ ØÇù³Û»ÉÇÝ ³ÝÁݹѳï
¹áõ ÇÝï»É»ÏïÁ ѳëÝáõÙ ¿ ½ñá۳ϳÝÇ... ëïÇåáõÙ ¿ñ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ óùóÝ»É Ýñ³Ý
ÐÇß»ó ³Û¹ ûñÁ ½ñáõó³ñ³ÝáõÙ ßá·Çó ÷³- ³í»ÉÇ áõß³¹Çñ ݳۻÉáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ:
Ë³Í ³ÝͳÝáà ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó Ëáë³Ï-
óáõÃÛáõÝÁ. - êáíáñáõÛÃÁ µÝáõÃÛáõÝÇó Ñ»éáõ ã¿, µ³Ûó
- ²ñ³°, ³Ù»Ý ÇÝã ¹³é³Ýù, ¿°É åɳÝù³ß, áã ѳ½í³¹»å ³ÛÝ Ï³é³í³ñáõÙ ¿ Ù»½, -
¿°É ÍËáÕ, ¿°É ËÙáÕ... ¿É ÇÝã Ùݳó, áñ ÁÉ»Ýù- ÏÇÝÁ å³Ûáõë³ÏÇó ·Í³ÝϳñÝ»ñ ѳݻÉáí,
åñÍÝ»Ýù: ²ñ³°, µ³ í»ñ¨Ý»ñáõÙ ÙÇ Ï³ñ·ÇÝ
Ñ³Û ãϳ±... Â20
êñïÝ»ÕáÕÁ 35-38 ï³ñ»Ï³ÝÇ Ùáï ¿ñ,
Ù³ßÏÁ ë¨, µ³Ûó ѳëï³ï³å»ë áã ³ñ¨Çó:
- γ: ´³Ûó í»ñ¨Ý»ñáõÙ Ýëï³ÍÝ»ñÝ ¿É
Çñ»Ýó ó³íÝ áõÝ»Ý, áõ ÇÙ³óÇñ` Ýñ³Ýó ó³íÝ
³ÝµáõÅ»ÉÇ ³, - ãë³÷ñí³Í ¹»Ùùáí, µ³Ûó
³ñ¹»Ý ï»ÕÁ ï»ÕÇÝ ×³Õ³ï³ó³Í ïÕ³-
Ù³ñ¹Á ã³÷»ó ÁÝÏ»ñáçÁ:
- â¿, ë³ ¿É áã ÿ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ, ³ÛÉ
ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿, - ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ëï ·Íáí
ØÇù³Û»ÉÁ áãÇÝã ¹³ñÓñ»ó ݳ¨ ³Û¹ ëÏǽµÁ:
ÌËáÕ ã¿ñ, µ³Ûó ³Û¹ å³ÑÇÝ Ñ³ëï³ï ÙÇ
Í˳ËáïÁ ã¿ñ ˳ݷ³ñÇ. §ÌËÇ ÙßáõßÇó
»ñ¨³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ »ñ¨Ç ϳñÃݳݳ¦` Ùï³-
Í»ó...
- î³é³åáõÙ »Ù, áñ DZÝã. - ÙÇïùÝ ÁÝϳí
³ÝóÛ³É ï³ñÇ ÁÝÏ»ñáçª ì³Ñ³ÝÇ ÙÇ ËáëùÁ.
§¶áõë³Ý æÇí³ÝÇÝ áõ Ðñ³Ýï سèáëÛ³ÝÁ
ëå³éÇã ·ñ»É-³ë»É »Ý: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá
³Ù»Ý ÇÝã ÏñÏÝáõÃÛáõÝ ¿: ²ñÅ»± ³ÛÉ¨ë ·ñÇã
í»ñóÝ»É...
¸»é áãÇÝã, »Ã» ÙdzÛÝ ·áõë³Ý æÇí³ÝÇÝ áõ

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 13

γå³Ý. Ðݳ·áõÛÝ Ùß³ÏáõóÛÇÝ µÝûññ³ÝÁ

´³ñ»Ë³éÁ ÏÉÇÙ³, ѳñáõëï Áݹ»ñù, ²ñÙÇÝ» ÐàìвÜÜÆêÚ²Ü Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
çñ»ñ, ³Ýï³éÝ»ñ, í³ñ»É³ÑáÕ»ñ, Ññ³ß³ÉÇ Þñí»Ý³ÝóÁ, î³ÝÓ³í»ñÁ, ¸³íÇõ»ÏÁ, Ù»ç ¿ ·ïÝí»É ²Ý¹ñÏáíϳëÇ, ²ñó³ËÇ,
³ñáï³í³Ûñ»ñ, å³ßïå³Ý³Ï³Ý µÝ³Ï³Ý êÛáõÝÇùÁ, êǽݳÏÁ, Ü»ñùÇÝ Ð³Ý¹Á: ÇëÏ Ù. Ã. ³. 8-7 ¹¹. ݳ¨ ³ÉÇßÛ³Ý ¨ Æñ³-
ÙÇçáóÝ»ñ áõÝ»óáÕ Î³å³ÝáõÙ Ù³ñ¹Á Ý³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ Ñ»ï:
µÝ³ÏáõÃÛáõÝ ¿ ѳëï³ï»É í³ÕÝç³Ï³Ý àõß³·ñ³í»Ý ÞÇϳÑáÕáõÙ,ø³ç³ñ³ÝáõÙ
ųٳݳÏÝ»ñÇó: γå³ÝÁ Ñݳ·Çï³Ï³Ý ¨ ¸³íÇõ»Ïáõ٠ѳÛïݳµ»ñí³Í µñáݽ» Ðݳ·ÇïáõÃÛáõÝÁ íϳÛáõÙ ¿ γå³ÝáõÙ
ï»ë³Ï»ïÇó áõëáõÙݳëÇñí³Í ã¿ (µ³ó³- ë³Ïñ»ñÁ (Ù. Ã. ³. 2-ñ¹ ѳ½.-Ç í»ñç - Ù»ï³Õ³Ùß³ÏáõÃÛ³Ý, Ë»ó»·áñÍáõÃÛ³Ý,
éáõÃÛáõÝ »Ý ϳ½ÙáõÙ Ñݳ·»ï úÝÇÏ 1-ÇÝ Ñ³½.): лï³ùñùñ³Ï³ÝÝ ³ÛÝ ¿, ³ñÑ»ëïÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ, óáõÛó
ÊÝÏÇÏÛ³ÝÇ ÏáÕÙÇó ϳï³ñí³Í å»- áñ ¹ñ³ÝóÇó ³é³çÇÝÁ ѳÛïݳµ»ñí»É ï³ÉÇë, áñ ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ »Õ»É ¿ Ñá-
ÕáõÙÝ»ñÁ), ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ Ù»Í ¿ Ñݳ·áõÛÝ åÕÝӳѳÝùÇ ï³ñ³ÍùáõÙ, Õ³·áñÍáõÃÛáõÝ, ³Ý³ëݳå³ÑáõÃÛáõÝ,
Ù³ëÁ ѳÛïݳµ»ñí»É ¿ ÑáÕ³ÛÇÝ ßÇݳ- ÇëÏ »ñÏñáñ¹Á` ø³ç³ñ³ÝÇ µ³ó ѳÝùáõÙ: ³Û·»·áñÍáõÃÛáõÝ, ÝáõÛÝÇëÏ ·ÇÝ»·áñÍáõ-
ñ³ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: î»Õ³Ï³Ý åÕÝÓÇó ¹ñ³Ýó ÓáõÉí³Í ÉÇÝ»ÉÁ ÃÛáõÝ: ÆëÏ µñáõï³·áñÍáõÃÛáõÝÝ ³Ûëï»Õ
´³½Ù³½³Ý »Ý ѳÛïݳµ»ñí³Í ÝÛáõûñÁ` ϳëÏ³Í ãÇ Ñ³ñáõóáõÙ, áñáß ³éáõÙÝ»ñáí ³ÛÝåÇëÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¿ ѳë»É, áñ ³ñÑ»ë-
ù³ñ»¹³ñÛ³Ý ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ·áñÍÇù- ïÇ ³ñï³¹ñ³ÝùÇó í»ñ³Íí»É ¿ ³ñí»ëïÇ
Ý»ñ, Ï³í» Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ¨ ÍÇë³Ï³Ý ÝÙáõßÝ»ñÇ:
³ÝáÃÝ»ñ, µñáݽ» ³ñÓ³ÝÇÏÝ»ñ, ½»Ýù»ñ,
½³ñ¹»ñ, ϻݹ³Ý³Ï»ñå ³ÝáÃÝ»ñ, ïÇ»- γå³ÝÇ ï³ñ³Íùáõ٠ѳÛïݳµ»ñí³Í
½»ñùÇ Ý³ËÝ³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÁ Ý»ñ- µñáݽ» ³ñÓ³ÝÇÏÝ»ñÁ, ½³ñ¹»ñÁ, ϳí»
ϳ۳óÝáÕ Çñ»ñ: ϻݹ³Ý³Ï»ñå ¨ Ù³ñ¹³Ï»ñå Ë»ó³ÝáÃ-
Ý»ñÁ ³ñí»ëïÇ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ÝÙáõßÝ»ñ »Ý
Ø»½ ѳÛïÝÇ Ñݳ·áõÛÝ µÝ³Ï³ï»ÕÇÝ ¨ íϳÛáõÙ »Ý ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ Ù»ñ ï³ñ³ÍùÁ
ÞÇϳÑáÕÇ øÁñÏïáñ ÏáãíáÕ í³ÛñÝ ¿, áõñ »Õ»É ¿ ã³÷Çó ¹áõñë ÍÇë³Ï³Ý³óí³Í:
ѳÛïݳµ»ñí³Í ù³ñ» ϳóÝÇÏÁ Ñݳ·»ï- î³ñ³Íí³Í »Ý »Õ»É ³ñ»·³ÏÇ, óáõÉÇ,
Ý»ñÁ (ä³í»É ²í»ïÇëÛ³Ý) í»ñ³·ñáõÙ »Ý ³éÛáõÍÇ, ÏÛ³ÝùÇ Í³éÇ (ëáëÇ), Ù³Ûñ ÑáÕÇ,
Ù. Ã. ³. 7-6 ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ ³ÛÍÇ, ûÓÇ, »Õç»ñáõÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ:
Ýáñù³ñ»¹³ñÛ³Ý (Ý»áÉÇÃ) ųٳݳϳ-
ßñç³ÝÇÝ: Ø»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ µÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï ³åñ»É
»Ý Ý»ñ¹³ßÝ³Ï ÏÛ³Ýùáí, å³ßï»É »Ý
гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑÁ åÕÝÓÇ ³ñ¹- µÝáõÃÛáõÝÁ, ³ñ¨Á, »ñÏÇÝùÁ, ÏÛ³ÝùÁ,
ÛáõݳѳÝÙ³Ý í³Õ Ï»ÝïñáÝÝ»ñÇó ¿ñ, áñáÝù Çñ»Ýó ³ñï³óáÉáõÙÝ »Ý ·ï»É
¨ ÝÙ³Ý Ëáßáñ Ï»ÝïñáÝÝ»ñ »Ý ·ïÝí»É ѳÛïݳµ»ñí³Í ·ï³ÍáÝ»ñÇ Ù»ç: ¸ñ³Ýù
γå³ÝáõÙ: àñ γå³ÝÁ í³Õ Ù»ï³Õ³- ϻݹ³Ý³Ï»ñå ³ÝáÃÝ»ñÝ »Ý óáõÉÇ, ËáÛÇ,
·áñÍáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáÝ ¿, íϳÛáõÙ »Ý ѳÛï- »Õç»ñáõÇ, ÃéãáõÝÇ ï»ëùáí ¨ ³ÝáÃÝ»ñ`
ݳµ»ñí³Í í³Õ ³ëïÇ׳ÝÇ ÓáõÉÙ³Ý ½³ñ¹³ñí³Í ³ñ¨Ç, çñÇ, ϳÛͳÏÇ, ûÓÇ,
ϳճå³ñÝ»ñÁ: äÕÝÓÇ áõ ù³ñ» ¹³ñÇ É»éÝ»ñÇ, ϻݳó ͳéÇ ½³ñ¹³Ý³Ëß»ñáí,
(¾Ý»áÉÇÃ) µÝ³Ï³ï»ÕÇÝ»ñ »Ý ֳϳï»ÝÁ å³ïÏ»ñí³Í »Ý 黳ÉÇëïáñ»Ý, ëݳٻç
Çñ³Ý áõÝ»Ý: Æ ¹»å ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ
ê³Ïñ»ñ Ù.Ã.³. 2-ñ¹ ѳ½³ñÙÛ³ÏÇ í»ñç, 1-ÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ëÏǽµ ѳٻٳï γå³ÝáõÙ ³í»ÉÇ ß³ï »Ý
ѳÛïݳµ»ñí»É ϻݹ³Ý³Ï»ñå ³ÝáÃÝ»ñ,
(ÆñÇ·Çë) ¨ È»éݳÓáñÁ (¶»Õ»óáõÝ ³ñï, ÝÙ³ÝíáõÙ »Ý É»éݳß˳ñÑÇ ï³ñµ»ñ áñáÝù, ÇÝãå»ë ¨ г۳ëï³ÝáõÙ ¿, Ç Ñ³Ûï
гñëݳçáõñ): ³ÝÏÛáõÝÝ»ñáõ٠ѳÛïݳµ»ñí³Í ë³Ïñ»- »Ý ·³ÉÇë áõß µñáÝ½Ç ¹³ñÇ ëϽµÝ³÷áõ-
ñÇÝ, ë³Ï³ÛÝ ÙÝáõÙ »Ý áñå»ë ï»Õ³Ï³Ý É»ñÇó ¨ É³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ »Ý ëï³ÝáõÙ Ù. Ã.
Ø»ñ É»éݳß˳ñÑáõÙ Ù. Ã. ³. 4-ñ¹ ѳ- ϳå³ÝÛ³Ý ï³ñµ»ñ³Ï: ³. 8-ñ¹ ¹³ñÇó ëÏë³Í:
½³ñ³ÙÛ³ÏÇó ëÏëíáõÙ ¿ µñáÝ½Ç ¹³ñÁ:
´ñáݽ»¹³ñÛ³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ Ï»ÝïñáÝÝ»ñ γå³ÝÁ ëÛáõÝÇùÛ³Ý ï»Õ³Ï³Ý Ùß³Ïáõ- Úáõñ³Ñ³ïáõÏ ¿ ¹Çåí³Íáí »Õáõï
»Ý »ÕáõïÁ (â»ñÛáÙáõßϳ), ÞÇϳÑáÕÁ, óÛÇÝ ûç³ËÇ ÙÇ Ù³ëÝ ¿, áñÁ Ñݳ·áõÛÝ Å³- Ñݳí³ÛñÇó ѳÛïݳµ»ñí³Í Ù³ñ¹³-
Ï»ñå Ë»ó³ÝáÃÁ (Ù. Ã. ³. 7-6 ¹¹.): ²ÛÝ
ïáݳÍÇë³Ï³Ý ëå³ëùÇ »½³ÏÇ ÝÙáõß
¿, û·ï³·áñÍí»É ¿ ÍÇë³Ï³Ý ³ñ³ñáÕáõ-
ÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñ»ÕÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí:
Üñ³ ³ãù»ñÝ áõ ßáõñûñÁ ³·áõóí³Í »Ý,
áõÝÇ Ýáõñµ Ͻ³Ï, µ³ñ³Ï å³ñ³Ýáó, áñÝ
Çñ³ÝÇ íñ³ ³éÝí³Í ¿ ÑÝ·³Ã¨ ³ëïÕÇ
½³ñ¹³Ý³ËßÇ Ù»ç: Ê»ó³ÝáÃÇ ·ÉËÇ
íñ³ ÝáõÛÝå»ë ·Í³·ñí³Í ¿ ÑÝ·³Ã¨
³ëïÕ: ÐÝ·³Ã¨ ³ëïÕÁ ³ñ¨»ÉÛ³Ý Ñ³í³-
ï³ÉÇùÝ»ñáõÙ ï³ñµ»ñ Ï»ñå ¿ Ù»Ïݳ-
µ³ÝíáõÙ: ²ÛÝ »ñÏÝùÇ ³ëïí³ÍáõÃÛ³Ý
ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ ¿, ÇÝãå»ë ݳ¨ ËáñÑñ-
¹³ÝßáõÙ ¿ áõñ³ËáõÃÛáõÝ ¨ »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ:

àõñ³ËáõÃÛáõÝ ¨ »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ, ³ß˳ñ-
ÑÇÏ ÏÛ³ÝùÇ Ñ³×áõÛù ¿ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ
³Ý·Ý³Ñ³ï»ÉÇ ÙÇ ÝÙáõß: ¸³ ·ÇÝáõ ó-
ëÁ Ó»éùÇÝ ïÕ³Ù³ñ¹áõ Ï³í» ³ñÓ³-
ÝÇÏÝ ¿: ä³ñ½ »ñ¨áõÙ ¿, û ÇÝãåÇëÇ µ³-
í³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ ¿ ݳ ï³ñ³Í»É Ó»éù»ñÁ:
êáíáñ³µ³ñ ³ñÓ³ÝÇÏÝ»ñÁ ϳåí³Í
»Ý åïÕ³µ»ñáõÃÛ³Ý ¨ µ»ÕÙݳíáñÙ³Ý
å³ßï³ÙáõÝùÇ Ñ»ï, µ³Ûó ³Ûë ¹»åùáõÙ
³ÛÝ íϳÛáõÙ ¿ ݳ¨ Ù»ñ ï³ñ³ÍùáõÙ ·ÇÝ»-
·áñÍáõÃÛ³Ý ·áÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ:

гñáõëï ¿ γå³ÝÇ áõß µñáݽ»¹³ñÛ³Ý
Ùß³ÏáõÛÃÁ: ²Û¹ ųٳݳϳßñç³ÝáõÙ
í»ñçÝ³Ï³Ý Ï³ï³ñ»ÉáõÃÛ³Ý »Ý ѳëóíáõÙ
ݳËݳ¹³ñÛ³Ý Ù³ñ¹áõ ÏñáÝ³Ï³Ý ¨
·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÁ:
´³½Ù³ÃÇí ÝÛáõûñ` óáõÉÇ, »Õç»ñáõÇ, ÃÁé-

14 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

òáõÉ ÞÇϳÑáÕ, Ù.Ã.³. 7-6 ñ¹ ¹³ñ»ñ êϳí³é³Ï Ù.Ã.³. 14-13-ñ¹ ¹³ñ»ñ ²ñ»·³ÏÇ ëϳí³é³Ïáí ϳ˳½³ñ¹ Ù.Ã.³. 2-ñ¹
Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ¸ñ³ í³é ûñÇݳÏÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇ í»ñç, 1-ÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ëÏǽµ
ãáõÝÇ, ËáÛÇ, ûÓÇ ï»ëùáí Ë»ó³ÝáÃÝ»ñÁ ¿ ϻﳽ³ñ¹ »é³ÝÏÛáõÝÇÝ»ñáí ݳËß³-
ϳåíáõÙ »Ý »ñÏñ³·áñͳϳÝ-³Ý³ëݳ- ½³ñ¹í³Í µñáݽ» ÃÇûÕÛ³ ëϳí³é³ÏÁ` Ê»ó³Ýáà (ÞÇϳÑáÕ, Ù. Ã. ³. 7-6 ¹¹.)
å³Ñ³Ï³Ý ѳí³ï³ÉÇùÝ»ñÇ Ñ»ï: ¸³ï»- ùáõÝù³½³ñ¹Á (Ù. Ã. ³. 14-13 ¹¹.): ÂíáõÙ
Éáí ѳÛïݳµ»ñí³Í ÝÛáõûñÇó, Ù»½ Ùáï ¿, û Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ ïÇñ³å»ï»É »Ý ´ñáݽ» ë³ÝÓ
ï³ñ³Íí³Í ¿ »Õ»É óáõÉÇ ¨ »Õç»ñáõÇ å³ß- ïÇ»½»ñùÇ ³ñ¨³Ï»ÝïñáÝ ·³Õ³÷³ñÇÝ,
ï³ÙáõÝùÁ: »Ã» ѳßíÇ ³éÝ»Ýù, áñ ùáõÝù³½³ñ¹Ç ´ñáݽ» ³ñÓ³ÝÇÏ
ºÕç»ñáõÝ»ñÇ ³ñÓ³ÝÇÏÝ»ñÁ íϳÛáõÙ »Ý Ï»ÝïñáÝáõÙ å³ïÏ»ñí³Í ¿ ³ñ»·³ÏÁ` (ÑÙ³ÛÇÉ, ½³Ý·áõɳÏ, ϳËÇÏ), ½³ñ¹»ñ
Éáõë³ïáõÝ»ñÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ (¹ñ³Ýó ßñç³å³ïí³Í ÙáÉáñ³ÏÝ»ñáí ¨ Éáõë³ïáõ- (׳ϳï³Ï³É(¹Ç³¹»Ù³), ϳ˳½³ñ¹,
ÑdzݳÉÇ ÝÙáõßÝ»ñ ѳÛïݳµ»ñí³Í »Ý Ý»ñáí: ׳ñٳݹ, áõÉáõÝùÝ»ñ, ³å³ñ³Ýç³Ý, Ù³-
´³Õ³µáõñçáõÙ ¨ ÞÇϳÑáÕáõÙ): ºÕç»ñáõÝ ï³ÝÇ, ³Ï³ÝçûÕ»ñ, Ù³ÝÛ³Ï), ·áïÇÝ»ñ,
ѳí³Ý³µ³ñ ݳ¨ Ù³ÛñáõÃÛ³Ý, åïÕ³- ø³Ý¹³Ï³·áñÍ³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ »½³ÏÇ Ïá׳ÏÝ»ñ, ³ë»ÕÝ»ñ, ·³Ù»ñ, ÏáßϳӨ
µ»ñáõÃÛ³Ý, ³é³ïáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÝÇß ¿: ÝÙáõß ¿ γå³ÝÇ êÇ½Ý³Ï ·ÛáõÕáõÙ 1944 ³ÝáÃÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ, áñáÝù óáõÛó »Ý ï³ÉÇë
γñÍÇù ϳ, áñ ³ñáõÝ áñëáñ¹áõÃÛ³Ý, ¿·Á` Ã.-ÇÝ Ñ³Ûïݳµ»ñí³Í, ¶áñÇëÇ »ñÏñ³- Ùß³ÏáõÛÃÇ µ³ñÓñ ½³ñ·³óáõÙÁ Ù»ñ ï³-
·»Õ»óÏáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÝÇß ¿: ·Çï³Ï³Ý óݷ³ñ³ÝáõÙ å³Ñå³ÝíáÕ ñ³ÍùáõÙ:
òáõÉÁ ϳåíáõÙ ¿ ÉáõëÝÇ å³ßï³ÙáõÝùÇ ³éÛáõÍÇ µñáݽ» ³ñÓ³ÝÇÏÁ: ²éÛáõÍÇ Ã³ÃÁ
Ñ»ï` ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ¹ñë¨áñ»Éáí µ»ÕÙ- íݳëí³Í ¿, ÏßéáõÙ ¿ 5 ÏÇÉá·ñ³Ù, áõÝÇ Î³å³ÝÁ Ñݳ·Çï³Ï³Ý ³éáõÙáí
ݳíáñÙ³Ý, áõÅÇ, ù³ßáÕ Ï»Ý¹³Ýáõ Ëáñ- 20,5 ëÙ »ñϳñáõÃÛáõÝ, 7,5 ë٠ɳÛÝáõÃÛáõÝ, áõëáõÙݳëÇñí³Í ã¿, ¨ Ïáõï³Ïí³Í ß³ï
Ñáõñ¹Á: ²ñí»ëïÇ ·ÉáõË·áñÍáó ¿ ÞÇϳ- 13 ëÙ µ³ñÓñáõÃÛáõÝ: àñå»ë ÑáõÙù ѳñó»ñÇ å³ï³ë˳ÝÝ»ñ ϳñáÕ »Ý ï³É
ÑáÕáõ٠ѳÛïݳµ»ñí³Í óáõÉÇ ·ÉËáí ³ÝϳëÏ³Í û·ï³·áñÍí»É ¿ ϳå³ÝÛ³Ý ÙdzÛÝ Ñݳ·Çï³Ï³Ý å»ÕáõÙÝ»ñÁ:
Ë»ó³ÝáÃÁ (ÞÇϳÑáÕ, Ù. Ã. ³. 7-6 ¹¹.), åÕÇÝÓÁ: ìϳÛáõÃÛáõÝ Ï³ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ
áñÁ û·ï³·áñÍí»É ¿ ÍÇë³Ï³Ý ³ñ³ñá- êǽݳÏÇó áã û Ù»Ï, ³ÛÉ ³éÛáõÍÇ »ñÏáõ ²ñÙÇÝ» ÐàìвÜÜÆêÚ²Ü
ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: ²ÛÝ å³ïñ³ëï- ³ñÓ³ÝÇÏ ¿ ѳÛïݳµ»ñí»É: ØÛáõëÁ Éáõñ»ñÇ
í³Í ¿ ËݳÙùáí Ùß³Ïí³Í ϳíÇó, Çñ»ÝÇó ѳٳӳÛÝ ï³ñí»É ¿ èáõë³ëï³Ý: ²ñÓ³-
Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ëݳٻç ûÕ³Ïáí ³ÝáÃ, ÝÇÏÝ»ñÁ Ãí³·ñíáõÙ »Ý Ù. Ã. ³ 8-7 ¹¹.,
áõÝÇ »ñ»ù áïù, »ñ»ù µ»ñ³Ý, áñáÝóÇó ³ÛëÇÝùÝ í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý ì³ÝÇ Ã³·³-
Ù»ÏÁ á׳íáñí³Í ¿ óÉÇ ·ÉËáí: Æñ³ÝÝ íáñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇÝ ¨ ÙÇ í³é
³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ½³ñ¹³Ý³Ëßí³Í íϳÛáõÃÛáõÝ ¿, áñ γå³ÝÁ Áݹ·ñÏí³Í ¿
¿: ê³Ï³í³çáõñ г۳ëï³ÝáõÙ çñÇ »Õ»É ì³ÝÇ Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý
å³ßï³ÙáõÝùÁ áõÝ»ó»É ¿ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ áÉáñïáõÙ:
Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: îíÛ³É ¹»åùáõÙ óáõÉÁ
ËáñÑñ¹³ÝßáõÙ ¿ çñÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ: ²éÛáõÍÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ å³ï³Ñ³Ï³Ý
ƽáõñ ã¿, áñ áñå»ë Íáñ³Ï ÁÝïñí»É ¿ óáõÉÇ ÉÇÝ»É ã¿ñ ϳñáÕ. §àñå»ë áõÕ»ÏÇó Ï»Ý-
·ÉáõËÁ, áñÇ µ»ñ³ÝÇó »ñÏݳÛÇÝ çáõñÁ ¹³ÝÇ, ß³ï Ñ³×³Ë ³ñ¨Ç Ñ»ï ѳݹ»ë
å»ïù ¿ Ñáë»ñ »ñÏñÇ íñ³: òáõÉÇ ¨ ÙÛáõë ¿ ·³ÉÇë ݳ¨ ³éÛáõÍÁ: гÛïݳµ»ñí³Í
Íáñ³ÏÝ»ñÇ ³é³ç³Ù³ë»ñÁ ½³ñ¹³ñí³Í Ñݳ·Çï³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ áõëáõÙݳëÇñáõ-
»Ý ϻݳó ͳéÇ å³ïÏ»ñáí: ÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ³ñ¨-³éÛáõÍ Ï³-
λݳó ͳéÇ Ù³ëÇÝ. гÛáó ѻóÝáë³- åÁ ß³ï áõÅ»Õ ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í¦ (²Ý-
Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃáõ٠ϳñ¨áñ ¹»ñ áõÝ»ñ Żɳ î»ñÛ³Ý, §²ð ³ëïÍá å³ßï³ÙáõÝùÁ
ÏÛ³ÝùÇ Í³éÁ` ëáëÇÝ, áñÁ ëáõñµ Í³é ¿ г۳ëï³ÝáõÙ¦, ºñ¨³Ý 1995, ¿ç ):
ѳٳñí»É: ²Ûë ͳéÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ùñÙ»ñÁ
·áõß³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ³ñ»É: êáëÇÝ, áñÇ ÆëÏ è. Æß˳ÝÛ³ÝÁ Ýϳï»É ¿. §²éÛáõÍÝ
Ñݳ·áõÛÝ ³Ýï³éÝ»ñÇó Ù»ÏÁ Ù»ñ ÏáÕ- ³éѳë³ñ³Ï ϳñ¨áñ ï»Õ ¿ áõÝ»ó»É ²ñ³-
Ù»ñáõÙ ¿, µ³½ÙÇóë Ý»ñϳ۳óí»É ¿ ϳ- ñ³ïÇ Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý ³ñí»ëïáõÙ: ²é-
å³ÝÛ³Ý µñáݽ»¹³ñÛ³Ý Ùß³ÏáõÛÃáõÙ: ÛáõÍÝ Ð³ÛÏ ³ëïÍá ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ»ñÇó
²ñ»·³ÏÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ »Õ»É ¿ Ñݳ·áõÛÝ Ù»ÏÝ ¿ñ: ä³É³ïÝ»ñÇ å³ï»ñÇÝ Ñ³×³Ë
¨ ϳñ¨áñ³·áõÛÝ å³ßï³ÙáõÝùÝ»ñÇó ³éÛáõÍ ¿ÇÝ ÝϳñáõÙ¦ (§ä³ïÏ»ñ³½³ñ¹
Ù»ÏÁ, áñÇ ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ ÏÛ³ÝùÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ Ñ³Ûáó¦, ¿ç 110):
ѳí»ñÅáõÃÛ³Ý, ѳñáõÃÛáõÝ ³éÝ»Éáõ
·³Õ³÷³ñÁ: ²ñ»·³ÏÁ å³ïÏ»ñí³Í ¿ ä³ßï³ÙáõÝù³ÛÇÝ ÝÛáõûñÇó µ³óÇ ³ñÅ»
ï³ñµ»ñ Ë»ó³ÝáÃÝ»ñÇ íñ³, ùáõÝù³½³ñ- Ý»ñϳ۳óÝ»É ÙÇ Ñ»ï³ùñùÇñ ·ï³Íá,
¹»ñÇÝ, ׳ϳï³Ï³ÉÝ»ñÇÝ ¨ ³ÛÉÝ: áñÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ
êù³Ýã»ÉÇ ·áñÍ»ñ »Ý ½áõÛ· ³ñ»·³ÏÇ ½µ³Õí»É »Ý ÓdzµáõÍáõÃÛ³Ùµ, ·áñÍ »Ý
ëϳí³é³Ïáí ϳ˳½³ñ¹»ñÁ, (Ù. Ã. ³. áõÝ»ó»É ÓÇáõ Ñ»ï: ¸³ »ñϳÃÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý
2-ñ¹ ѳ½.-Ç í»ñç-1-ÇÝ Ñ³½. ëÏǽµ), áñáÝù ßñç³ÝáõÙ å³ïñ³ëïí³Í µñáݽ» ë³ÝÓÝ
ϳåí³Í »Ý ³ñ¨Ç å³ßï³ÙáõÝùÇ Ñ»ï: ¿ (»Õáõï, Ù.Ã.³. 7-6 ¹¹.), áñÇ ÝÙ³ÝÝ»ñÁ
êϳí³é³ÏÝ»ñÇ ÙÇç¨ ³ñí³Í ¿ ·»Õ»óÇÏ Ñ³Ûïݳµ»ñí³Í »Ý ݳ¨ ²ñó³ËáõÙ ¨ ìñ³ë-
ѳëϳݳËß, áñÁ ϳåí³Í ¿ µÝáõÃÛ³Ý ï³ÝáõÙ: ¸ñ³Ýù ϳåí³Í »Ý ÐÇÝ ³ñ¨»ÉÛ³Ý
½³ñÃáÝùÇ, µ»ññÇ ³Ùé³Ý ·³Õ³÷³ñÇ ë³ÝÓ»ñÇ ïÇåÇÝ: ê³ÝÓÁ å³ïñ³ëïí³Í ¿
Ñ»ï: Ù»Í í³ñå»ïáõÃÛ³Ùµ, ϳ½Ùí³Í ¿ »ñÏÙ³ë
γå³ÝáõÙ ·ïÝí³Í áñáß ÝÛáõûñ óáõÛó »ñ³Ë׳ÝÝ»ñÇó, áñáÝóÇó Ù»ÏÇ Í³ÛñÁ Ïá-
»Ý ï³ÉÇë, áñ Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ áñáß³ÏÇ ïñí³Í ¿:
å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñ áõÝ»ÇÝ »ñÏݳÛÇÝ
γå³ÝáõÙ µ³½Ù³½³Ý »Ý ѳÛïݳµ»ñ-
í³Í ÝÛáõûñÁ` ½»Ýù»ñ (¹³ßáõÛÝ, Ãáõñ,
ÏñÍù³½ñ³Ñ, Ý»ï³ëɳù, ï»·Ç Í³Ûñ³-
ϳÉ), Ù³·ÇÏ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý Çñ»ñ

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 15

Ø»ñ »ñÇï³ë³ñ¹ ëï»Õͳ·áñÍáÕÝ»ñÁ

Ðð²Úð вÎà´Ú²Ü

ºñÇï³ë³ñ¹ µ³Ý³ëï»ÕÍ, áñ ûñí³ Ù»ç Çñ ËáÑ»ñÇÝ ¿ ïñíáõÙ, »ñµ ³ë»-
ÉÇùÁ óÏáõÙ ¿ Ùáõë³ÛÇ ¹éÝ»ñÁ, »ñµ ³ÕÙÏáõÙ »Ý Ñá·áõ ÑáõÛ½»ñÁ: ØÑ»ñÇ
ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ½ñáõóáÕ ³åñáõÙÝ»ñÁ ëåÇï³Ï ÃÕÃÇ íñ³ ¹³éÝáõÙ
»Ý ·»Õ»óÇÏ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ÝáõÛÝù³Ý Ñáõ½³Ï³Ý »Ý, áñù³Ý
å³ñ½ áõ ³ÝÏ»ÕÍ:

Ø»ñ ÁÝûñóáÕÇÝ »Ýù Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »ñÇï³ë³ñ¹ ëï»Õͳ·áñÍáÕÇ µ³-
ݳëï»ÕÍ³Ï³Ý Ý»ñßÝã³ÝùÇó ÍÝí³Í ïáÕ»ñ, ÑáõÛëáí, áñ ³Û¹ ïáÕ»ñÁ Ñá·»-
ѳñ³½³ï ÏÉÇÝ»Ý ß³ï»ñÇë ѳٳñ:

ºÔºèÜ²Î²Ü ØÇ »ñ³½³·áÕ µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ ·áã»ó.§ÎÉÇÝÇ° ³Ûëå»ë.
¸áõù Ó»ñ Ïáå»ñáí ϳñáÕ »ù ë³ÝÓ»É ÙdzÛÝ Ïñ³ÏÝ»ñ¦:
ÆÙ »ñÏÇñÁ ï³ù ³ñ·³Ý¹ ¿ Íé»ñ µ»ñáÕ ³Õ»ÕݳÍÇÝ, г½³ñ Ñ»ùdzÃÇ ÙÇçáí ¹áõù ϳÝóÝ»ù áëÏ» ϳéù»ñáí,
àñ ù³ñµ³½áõÏ Çñ»Ýó ×Ïٳٵ Ù³ÑíáñÇÏ »Ý ã³ñÇÝ ÏáãáõÙ, ºí Ó»ñ Ëáñù»ñáõÙ »ñÏáõ ÝÅáõÛ·Ý»ñ Ï׳Ëñ»Ý í³Ûñ³·,
ºí Ãßݳٳó ³ãùÝ »Ý ÷áñáõÙ åÇݹ ÃéãáõÙáí ³Ý·Õ³óÇÝ,- ÐáõÛ½Ç ½³µÛáõÕáí ܳ Ïëáë³÷Ç Çñ ï³ù Ó»éù»ñáí,
Æñ»Ýó ïáõÝÁ ½ÙáõéëÇ å»ë ÷³Ã³Ã»Éáí ׳ñÇ ÍáóáõÙ: ܳ Ïñ³ÏÝ»ñÇó Ó»éùáí ÏѳÝÇ µ³é»ñÁ ³Ûñí³Í:
Ø»Ýù ëáñáõÙ »Ýù ˳ãáí µ³óíáÕ ×³Ù÷³Ý»ñáõ٠ϳÝûճÍÇñ, ´Ûáõñ Ñ»ùdzÃÝ»ñáõ٠ϳåñ»ù Ó»ñ Ï»ñï³Í ÙáÙ» ¹ÕÛ³ÏáõÙ,
лÝó ÝáõÛÝ ï»ÕáõÙ, áñï»Õ ÙÇ ûñ Ù»ñ »ñ³½Ç ³Û·Á íÇÅ»ó, àõ µáÉáñ»ùÛ³Ý ÏѳÙáí³Ý³ ³ñ¨Á ϳݳã,
´³Ûó Ù»ñ á·ÇÝ ³ñÝáï ³ãùáí ãÑáñ¹áñ»ó.§ÀÜ-îº-Ȳ-òÆ°ð¦, ºñ·Ç Ï÷áËíÇ ßáõñÃáí Ù³ùñí³Í ³Ù»Ý ÙÇ ³ÕÙáõÏ,
²ÛÉ íñ»ÅÇ ³Ýã³÷áõÓ¨ É»éݳÝóùÝ»ñáí ·³Ñ³íÇÅ»ó: ºí µ³é ÏѳéÝÇ ëñïÇ áëåÝÛ³Ïáí ßïÏíáÕ Ñ³é³ãÁ:
ì³Ñ áõ ²·ÝÇ ù³ç»ñÁ Ù»ñ Õ³ã³Õ ¹³ñÓ³Ý øáõéÏÇϳÓÇ, àõ ųٳóáõÛóÇ Ý»ï»ñÁ »ñÏáõ Çñ³ñ Ï÷³ñí»Ýª
ºí »ñ¹í»óÇÝ Ëáëùáí óí»ñç ïáõÝ-³é³·³ëïÝ ³ÛÝù³Ý Éù»É, ºñ³½Ç µ³ñÓÇÝ ÃáÕÝ»Éáí »ñÏáõ ÷»ïáõñÝ»ñ ÙdzÛÝ,
ØÇÝ㨠ÃáõñùÇ ³Ý·áõÛÝ ³ñÛ³Ùµ ãÁ½·»Ý³ Âáõñ λͳÏÇݪ êñïÇ å³ï»ñÇÝ Éáõé Ïù³ñ³Ý³Ý »ñÏáõ ÝϳñÝ»ñ,
Èáõé ÃéóÝ»Éáí ãáñ ·ÉáõËÁ Ï»Õïáï í½Çó Ãáõñù ÇͳÏÇ: ºñÏáõ ½áõÛ· ³ãù»ñ ϳåáõÛï ÃéÇãùáí Ïå³Ñ»Ý Çñ³ñ:
²ÛÝų٠ãϳñ Ï»ÝïñáݳËáõÛë ³Ûëï»Õ³óÇ-³ÛÝï»Õ³óÇ.
Ø»ñ µéáõÝóùÁ »ñϳóó³í ÑÝ·³Ù³ïÝÇù ·³í³éÝ»ñÇó, ÌÆ̲ÔÆ àðêàð¸À
ºí ÷³Ï Ùݳó Ïáå»ñÇ ï³Ï Ù»ñ »ñ³½Á ³ëï»Õ³ÍÇÝ,
ºñµ Ù³ï³ÕÁ ³Õáí Ùéé³ó ³ñÛáõÝÉí³ Ñ³Û ·³éÝ»ñÇ: î»ñ¨³Ã³÷ ¿ å³ñáõÙ ³ßáõÝÁ,
ºí »ñϳñ»ó Ù»ñ áñ³ÏÁ í»ñÇÝ ï»Ýãáí µ³Õ»ÕݳÓÇ·, ÊÝçáõÛù ¿ñ, áñ ÍÝí»ó Ù»ç·Çß»ñÇÝ:
ØÇ Ññ³ßùáí ¿É ³í»ÉÇ ï³ñ³óñí»ó Ýáñ í³éí»ÉÇë, Ü»ñëáõÙ áéÝáõÙ ¿ ëå³ëÙ³Ý ßáõÝÁ,
ºëª ÇÙ »ñÏñÇ Ñ³ÛñÝ áõ áñ¹ÇÝ ¨ ËáݳñÑÁ,-ѳ¯ñ ·ÛáõÕ³óÇ ²Ýáõݹ ÉáÕáõÙ ¿ ÇÙ ßáõñûñÇÝ:
Üáñ íñ»ÅÇ ßáõÝã »Ù åáÏáõÙ ³ÝßÝã³óÝáÕ ÇÙ µ»ñ³ÝÇó: г۳óùë µ»ÏíáõÙ ¿ Ýǽ³Ï³×á×,
ºñµ ÑáõÛëë µ³ËíáõÙ ¿ ßݳѳãÇÝ,
²Øð²òàÔ ´èàôÜòø ÎÛ³ÝùÇ »ñ³ËáõÙ ³ãùë ùá ïáõÝÝ ¿ñ,
ºéù ¿ñ ùá Ó³ÛÝÁ ÇÙ ³Ï³ÝçÇÝ:
¸áõ вڲêî²ÜÜ »ë, »ë вڲêî²ÜÜ »Ù, ݳª вڲêî²ÜÀ, ²ßݳݳͳéÁ ù³Ùáõ ³÷»ñÇó
Ø»ñ µçÇçÝ»ñÁ Ùï³å³ÑáõÙ »Ý ÑáõßÁ å³ïÙáõÃÛ³Ý, Ø»ñϳå³ñ»Éáí ѳݹ»ñÓÁ Ý»ï»ó,
ÈáõÛëÁ ѳÛáõÃÛ³Ý: ºí µ³í³Ï³Ý ã¿ ÙDZû ³Ûëù³ÝÁ, ²ñ¨áï ûñí³ ßáջͳ÷»ñÇó,-
àñ í»ñ Ëá۳ݳÝù Ù»ñ ÑÇÝ Å³ÛéÇ å»ë áõ ÑÇÝ Ã³ñÙáõÃÛ³Ùµ: ºñ³½Çë å³ïÇó ³Ýáõݹ ë³Ñ»ó:
ºñµ ùÝ³Í Ù³ñ¹Ï³Ýó Ïáå»ñÇ ËáñùáõÙ »ñ³½Ý ¿ñ Ý»ËáõÙ, Æñ áëÏ»·³ÑÇó ϳËí»É ¿ ³ñ÷ÇÝ,
سëÇëÇ ÝÙ³Ý Ù»Ýù ¿É ×»Õùí»óÇÝù »ñÏËáó ëÛáõÝ»ñÇ, ¨»ñáí ÷³ñí»É ³Ïݳ÷»ß»ñÇó,
ºí å³ïÙáõÃÛáõÝÁ Ù»½ ÏéáõÝÏ Ïáã»ó, »ñÏáõ ÏÇë³ï µáõÛÝ, Êáѳͳ÷ ûñí³ ³í³½áï ³÷ÇÝ
àõ Ù»½ ¹³ç»óÇÝ ù³ñï»½Ç íñ³ ³ÝïáõÝÇÝ»ñÇ: ¸áõ ÇÝÍ Ïï»ëÝ»ë ÍÇÍ³Õ áñë³ÉÇë:
Ø»ñ »ñ³ÏÝ»ñÇ ³ñÛáõÝÁ ÍÝ»ó ϳñáïÇ »ñ³Ý·,
àõ Ù»ñ ³ãù»ñÇ Ï³åáõÛïÁ ÷áËí»ó ë¨ ³ñ¨Ý»ñÇ, Ðñ³Ûñ سñïáõÝÇ Ð³ÏáµÛ³Ý: ÌÝí»É ¿ 1984 Ãí³Ï³ÝÇÝ, ºñ¨³ÝáõÙ:
ì»ñÇó ÁÝͳÛí³Í Ññ³ßù Ù³Ý³Ý³Ý ³é³ÝÓÇÝ Ï»ñ³Ýù, 2001 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³í³ñï»É ¿ ì³Ý³ÓáñÇ ÃÇí 20 ¹åñáó-í³ñųñ³ÝÁ:
ºí ï³ñµ»ñ µ³é»ñ Ù»Ýù ÙñÙÝç³óÇÝù Éáõé µ³ñ¨»ÉÇë: 2006 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³í³ñï»É ¿ ìäØÆ-Ç µ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ïÇ
Ø»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ Ï»é ۳óճÝÇó ÷ñÏí³Í Ñáõß»ñ »Ý, ѳÛÏ³Ï³Ý µ³ÅÇÝÁ: 2007-2009 ÃÃ. ͳé³Û»É ¿ гÛáó µ³Ý³ÏáõÙ /
ä³ïÙáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý Ù»ñ ëÇñïÁ å³ÑáÕ ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÇ, г¹ñáõÃÇ ßñç³ÝÇ üǽáõÉÇ ù³Õ³ùáõÙ/: 2009 Ãí³Ï³ÝÇó г۳ëï³ÝÇ
¾É ÇÝãå»ë ÷áñÓ»Ýù ˳éÝ»É ³íÇßÁ Ù»ñ ï³ù ÑáõÝ»ñÇ, ÅáõéݳÉÇëïÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù ¿: 2002 Ãí³Ï³ÝÇó ³ß˳ï»É
лóÝáëÇ å»ë ½Ç ã»Ýù »ñÏÝãáõÙ µ³½Ù³ëïí³ÍÝ»ñÇó: ¿ ì³Ý³ÓáñÇ §ÆÝï»ñÏ³å¦ ¨ §ÈáéǦ Ñ»éáõëï³é³¹ÇáÁÝÏ»ñáõ-
îáõñ Ó»éù¹, ÀÜκð, áã û ³Ýï³ñµ»ñ ³ÝóÇñ ÇÙ ÏáÕùáí, ÃÛáõÝÝ»ñáõÙª áñå»ë ѳÕáñ¹³í³ñ-Éñ³·ñáÕ: îå³·ñí»É ¿ ï»Õ³Ï³Ý
ºí áãÇÝã, »Ã» ÏÛ³ÝùÇ Ïñ³ÏáõÙ ËáñáííáõÙ »Ýù ¹»é, ¨ ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý ûñûñáõÙ áõ å³ñµ»ñ³Ï³ÝÝ»ñáõÙ: î³ñµ»ñ
ä³ñ½³å»ë ÑÇßÇñª åÇïÇ ½áñ³Ý³Ýù ÃßݳÙáõ §Ù»Õùáí¦, ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÉáõÛë ï»ë³Í ·ñ³Ï³Ý ³ÉٳݳËÝ»ñáõÙ ï»Õ »Ý ·ï»É
ºí Ù»ñ »ñÏñáõÙ ¿É ëáõñµ ÙdzëÝáõÃÛ³Ý ÉáõÛë»ñ Ïå³ÛûÝ: ݳ¨ Ýñ³ µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (§´³é ¨ ÑáõÛë¦, §¶ñ³Ï³Ý ÈáéǦ,
§ºñÇï³ë³ñ¹ ÈáéǦ, §¶ñ³Ï³Ý ìäØƦ, §Üáñ ¸³ñ¦, §Ø³ßïáó¦,
²ðºì²ÚðàôØ §ºñÏáõÝù¦, §²½¹³ñ³ñ¦, §Ð³ëϦ, §²å³·³ Ù³Ýϳí³ñŦ): ²ÛÅÙ
³ß˳ïáõÙ ¿ §ÈáéǦ Ñ»éáõëï³é³¹ÇáÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝáõÙ ¨ §Ø³ßïáó¦
Ø»ñ ͳé-Ó»éù»ñáõ٠ϳñÙÇñ ϳñáïÁ ׳ù»ó Ýé³Ý å»ë, ·Çï³ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ëÇ ËÙµ³·ñ³Ï³½ÙáõÙ:
ºí Ù»½ ïí»óÇÝ µÛáõñ ó÷³éáõÙÇ ÑáõßÇ åáõñ³ÏÝ»ñ,
¾çÁ ϳ½Ù»ó È»õáÝ Ê²â²îðÚ²ÜÀ

16 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

سñÏ ²ñÛ³ÝÇ Ñ³ÛïÝÇ

³ÝѳÛï å³ïÙáõÃÛáõÝÁ...

1968 Ãí³Ï³Ý, ºñ¢³Ý: ê³ñÇ Ã³Õ ամբողջությամբ մարդկայինի էր նմանվել,
óճٳë: î³Ý ÏïáõñÇó »ñ»ù »ñ»Ë³ ինձ ասում է, «ապա սպասեք, հնարավոր
Ó»éùÇó Ó»éù ËÉ»Éáí ѻ鳹Çï³ÏÁ, է ﬔկ տեղ ազատվի շուտով, ես ձեզ
ݳÛáõÙ »Ý µ³ñÓñáõÝùÇó »ñ¢³óáÕ կգրանցեմ նախապես, բայց անպայման
гÝñ³å»ï³Ï³Ý Ù³ñ½³¹³ßïÇ խնդրում եմ ժամանակին կներկայանաք»:
Çñ³ñ³ÝóÙ³ÝÁ: ²Ûëûñ ýáõïµáÉÇ ûñ
ã¿, µ³Ûó ½³ñٳݳÉÇáñ»Ý ß³ï Ù³ñ¹ Ես բավարարված, շնորհակալություն
ϳ: êáíáñ³µ³ñ ýáõïµáÉÇ ûñ»ñÇÝ եմ հայտնում և դնում լսափողը: Ես լսել
ϳݷÝáõÙ ¿ ݳ¢ ³Ýï³é³ï³ÏÇ եմ նրա մասին ու գիտեմ, որ այդպիսի
ë³ñ³É³Ýçáí ³ÝóÝáÕ µ»éݳï³ñ անունով երգիչ է եղել: Բայց օգտվելով
·Ý³óùÁ ¢ ³Ûë µ³ñÓñáõÝùÇó ·Ý³ó- նրա թողած ժառանգությունից, չգիտեմ ով
ù³í³ñÝ»ñÁ Ñ»ï¢áõÙ »Ý ˳ÕÇÝ: է ժառանգատուն, ﬕայն ինչ-որ պատմու-
²Ûëûñ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ù³ñ½³¹³ß- թյուններ եմ լսել նրա մասին: Բայց ահա
ïÁ ÑÛáõñÁÝϳɻÉáõ ¿ »ñ·ãÇ: ´³½- պարզվում է, որ այստեղ՝ Ֆրանսիայում,
ٳѳ½³ñ ³ÙµáËÇ Ó³ÛÝÇÝ ëáíáñ նրան լավ են ճանաչում:
Ù³ñ½³¹³ßïÁ ³Ûëûñ Éë»Éáõ ¿ ÙdzÛÝ
Ù»Ï Ó³ÛÝ: ºñ·»Éáõ ¿ سñÏ ²ñÛ³ÝÁ: Ավելի ուշ ինձ սպասում էր նոր անա-
կնկալ: Բրյուսելում ես պետք է ստանայի
ÐàìвÜܺê իմ «նոր ﬔծ» ժառանգությունը: ժառան-
زð¶²ðÚ²ÜÀ գությունը ես ընդունեցի կայարանի տոմ-
زðÎ ²ðÚ²ÜÆ Ø²êÆÜ սարկղից:

Արդ խոսվում է սփյուռքի ու հայրենիքի կապի, ﬕացյալ ազգի - Երկու տոմս խնդրում եմ, դեպի Փարիզ,
ու մշակույթի մասին: Հեռուստատեսությունը և մամուլը լցված են - դիﬔցի ես անընդհատ իր էկրանին նա-
բազմաթիվ կոչերով և մտքերով համայն հայության և հայրենիքի յող տոմսավաճառին:
համար: Բազմաթիվ գիտական սեﬕնարներ պատմում են
սփյուռքի պատմության և սփյուռքի առկա խնդիրների մասին: - Հարյուր քսան ութ եվրո և վաթսուն,
Ավաղ, նրա մասին կարող են պատﬔլ ﬕայն այն սերունդները, - առանց գլուխը բարձրացնելու ասաց
որոնք ծնվելով օտարության ﬔջ, սնվելով հեռավոր ու կորսված տոմսավաճառը:
հայրենիքի երազանքով, ստանալով ծնողներից ժառանգություն
ﬕայն լեզու ու ազգություն, պետք է խորտակեին այն աներևույթ - Իսկ ավելի էժան հնարավո՞ր է, -
պատերը, որոնք դրված էին երազած ու կորսված հայրենիքից ﬕ հարցրեցի ես:
փոքր կտոր ﬓացած հույսի ու լույսի շուրջ: Նրանք պետք է կռվեին - Ոչ, - անﬕջապես խոսքս կտրեց տոմսավաճառը, չցանկանալով
իրենց ազգության նկատմամբ հարգանքի, դիրքի ու ճանաչման նույնիսկ գլուխը բարձրացնել դեպի ինձ :
համար օտար հողում, թողնելով այն իրենց հետևից որպես - Այդ դեպքում երկու տոմս և երկու ստացական վճարման
ժառանգություն: Նրանք պետք է պահեին իրենց մայրական մանրամասնություններով, - նեղված ավելացրեցի ես, չնայած
լեզուն, երգելով հայրենիքի մասին երգը: Ես, հեղինակս, ապրե- աﬔնևին ստացականի կարիք չունեի:
լով սփյուռքում և լինելով օգտվող սերունդը նրանց թողած ժա- - Ի՞նչ անունով պատրաստել ստացականը, - նույն տոնով պա-
ռանգության, չէի կարող չփնտրել ժառանգության աղբյուրները: տասխանեց տոմսավաճառուհին:
- Մարգարյան, - շպրտեցի ես, առանց ասելու իմ անունը, շրջելով
ºê ú¶îìàôØ ºØ Ųè²Ü¶àôÂÚàôÜÆò գլուխս դեպի կայարանի իրարանցմանը: Մի պահ գլուխս հետ
շրջելով դեպի տոմսավաճառը, տեսա որ նա արդեն բարձրացրել
Արդեն երկար ժամանակ է ինչ Եվրոպայում իմ ազգանունը է գլուխը և ուշադրությամբ ինձ է զննում:
ինձ տալիս է բավական կոմֆորտ գործերս առաջ տալու համար: - Իսկ դուք անձնագիր ունե՞ք, - հարցրեց տարեց տոմասավա-
Կարծո՞ւմ եք ազգությունն է: Հնարավոր է, բայց այս դեպքում ոչ: ճառուհին, նա առաջին հայացքից երիտասարդ ﬕջին տարիքի
Ֆրանսիայում շատ Մարկարյաններ կան: Ես գիտեմ դա ինչն է, կնոջ էր նմանվում:
Մարկ Արյան ազգանունն է, սակայն... Բելգիայում ընդհանրապես, տոմսարկղում փաստաթուղթ չեն
ուզում, դրա համար ես ավելի զայրացա ու հպարտորեն պար-
Զանգում եմ գործով. զեցի անձնագիրս դեպի տոմսավաճառը :
- Բարև ձեզ, խնդրում եմ գրանցել ինձ շրջանի գործատուների Տոմսավաճառը նայեց անձնագիրս, վերցրեց այն ու դուրս եկավ
հետ հանդիպմանը: ﬕ, հետո մտավ ﬕ այլ տարեց, բայց լավ պահպանված կնոջ
- Ցավում եմ պարոն, բայց ուշացել եք, տեղերը սպառված են, հետ: Սա ևս ինձ սկսեց աչքերով մանրակրկիտ զննել: Հետո լայն
կզանգահարեք երկու ամսից, - ﬔքենայի պես կրկնում է հեռա- ժպտալով ասաց. «Եթե սպասեք ևս ﬔկ ու կես ժամ, ապա երկու
խոսավարուհին: տոմս կա հաջորդ գնացքի համար առաջին կարգում, ընդհանուր
- Սպասեք, սպասեք, հնարավոր է ﬕգուցե վերջին րոպեին գումարը կկազﬕ վաթսուն ութ եվրո, համարյա երկու անգամ
տեղեր ազատվեն և... ավելի քիչ սովորական երկրորդ կարգի գնից»:
- Չգիտեմ, չեմ կարծում, սպասողների ցուցակը երկար է, սա- Ես իհարկե զարմացած անսպասելի հաջողությունից համա-
կայն եթե պնդում եք, թողեք ձեր տվյալները: ձայնվեցի և ընկերոջս հետ գնացքում վայելեցի ինձ ժառան-
- Գրեք, Հովհաննես Մարգարյան: գություն հասած առաջին կարգը, նորից ոչինչ չիմանալով ժա-
- Ներեցեք չհասկացա, Մարկ Արյա՞ն, - ﬔխանիկականից ռանգատուի մասին:
մարդկայինի վերափոխվելով հարցնում է ձայնը: Երկար ժամանակ խորամանկորեն օգտվելուց հետո ինձ հասած
- Հենց այդպես, - ասում եմ ես, որպիսի նորից տառ առ տառ ժառանգությունից, վերջապես ﬕ օր մտքովս անցավ ստուգել
չկրկնեմ ֆրանսիացիների համար դժվար իմ անունը: ժառանգատուի մասին տեղեկությունները և ահա այստեղ ես
Մի պահ լռություն է տիրում, հետո ձայնը, որն արդեն հայտնաբերեցի ﬕ հսկայական հարստություն, որը թողել էր
իմ ժառանգատուն իր ազգին և որը պահված էր տարատեսակ
խոսակցությունների և ինֆորմացիայի բացակայության բանա-
լիներով:

زðÎ ²ðÚ²ÜÆÜ öÜîðàôØ ºÜ Þ²îºðÀ

Երբ փնտրում էի նրա մասին համացանցում, գտա երկրպա-

Â17

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 17

16Â

գուների ﬕ բանակ, որոնք պատմում էին Մարկ Արյանի երգերի պարտադրաբար զրկված սերնդի: Առաջինները պետք է փնտրեին
տակ անց կացրած իրենց երիտասարդության, հուզուﬓերի, հայրենիքը, վերջինները հայրենիքի իղձը: Եվ այն համաշխարհային
սիրո կամ լավագույն պահերի մասին: Ֆորուﬓերում գրում են ալիքի տակ, որը սովետական երկաթյա պատերից ներս էր
նրա մասին տարբեր երկրներից, Հոլանդիա, Բելգիա, Լիբանան, շպրտում հեղափոխվող մշակույթի ﬕ քանի կաթիլ: Հայաստան
Եգիպտոս, Թուրքիա, Կանադա, ԱՄՆ և այլն: Փնտրում են պետք է մտնեին հայրենիքը փնտրող, օտարության ﬔջ ապրող նրա
աﬔնուրեք նրա երգերի հավաքածուները, նշելով որ այն որդիները, որպիսի ցանեին հայրենիքի իղձը Հայաստանում ապրող
հնարավոր չէ գտնել հիմա արդեն խանութներում: Պատմում նոր սերնդի հոգիներում:
նրա հետ կապված հուշեր: Պարզվում է համաշխարհային
մակարդակի երգիչ է եղել Մարկ Արյանը: Շուտով ես պետք է 1968 թ. Հոկտեմբեր: Երևանը տոնում է իր 2750 ամյակը: Արդեն երեք
ցնցվեի և անպատասխան հարցերի ﬔջ ընկնեի ﬕ փաստից: տարի էր ինչ Երևանյան փոշոտված օդում պտտվում են ազգայնա-
Ֆրանսերենով գրված հղուﬓեի ﬔջ, ﬔր հայրենակիցները չհաս- կան տրամադրությունները: Տոնական իրադարձությունների և
կանալով ﬔծամասնությամբ գրված ֆրանսերենով տեքստերը, ազգային աներևույթ խառնաշփոթի ﬔջ հայտնվելու է և իր ժողովրդի
ավելացնում են ֆորումում այսպիսի հղուﬓեր: Մեջբերում եմ սրտի ու գիտակցության ﬔջ է մտնելու Մարկ Արյանը:
երկուսը. Կարինե Սահակյանցը գրում է. «Ես շնորհակալ եմ
ադﬕնիստրատորից: Հույս ունենք, որ Մարկ Արյանը ﬕ օր նորից Մարկ Արյանի ժողովրդականությունը շատ ﬔծ էր Հայաստա-
կվերադառնա Հայաստան և հաﬔրգ կտա»: Տիկին Սահակյանցը նում: Վաթսունութին նրա հաﬔրգին Հանրապետական
կարծում է, որ Մարկ Արյանը դեռ կենդանի է: ստադիոնը լեփ լեցուն էր: Խորհրդային Միության երեսուն
օրվա շրջագայության ընթացքում Մարկ Արյանը բազմաթիվ
Իսկ Դոկտոր Գուրգեն Կարապետյանը գրում է. «Երկար ժամա- հաﬔրգներ էր տվել, սակայն այն հաﬔրգը, որ պետք է տար
նակ է ինչ փորձում եմ հասկանալ, ինչպե՞ս է հնարավոր, որ այս Հայաստանում, նրա համար աﬔնակարևորն ու հուզականն
ﬔծ երգիչը մոռացված է Հայաստանում, երբ իմ սերունդը աղոթում էր: Նա Հայաստանյան հաﬔրգին պատրաստվել էր երկար, նա
էր նրա երգերի տակ, երբ նա համարվում էր աﬔնաճանաչված ու հրավիրել էր Եվրոպայի լավագույն ձայնային օպերատորներին,
հայ առաջին արտիստը: Երբ գրվում էին բազմաթիվ հոդվածներ նրա իր հետ բերել էր աﬔնաժամանակակից ձայնային տեխնիկան:
մասին հայերենով և ռուսերենով, երբ պատրաստում էին բազմաթիվ Երևանը պատրաստվում էր ընդունել Մարկ Արյանին...
հեռուստահաղորդուﬓեր նրա մասին, ռադիոյով անդադար նրա
երգերն էին դնում: Նույնիսկ ես պատրաստել եմ ռադիոհաղորդում ²êºÎàêܺð زðÎ ²ðÚ²ÜÆ Ø²êÆÜ
նրա մասին, գրել հոդված, ներկայացրել հեռուստատեսությամբ: Իսկ
հիմա ոչ ﬔկը չգիտի նրա մասին և երեսուն տարի անց ﬕայն նրա Հայաստանյան հաﬔրգներից հետո Մարկ Արյանը անհետացավ
երգերից ﬕ քանիսն է հնարավոր գտնել: Ես ուզում եմ հասկանալ Սովետական իրականությունից: Նրա մասին պտտվում էին
ի՞նչ եղան 1968 թ. Երևանյան Հաﬔրգի ձայնագրությունները և բազմաթիվ ասեկոսներ: Պատմում էին, թե Մարկը լրտեսության
հեռուստատեսային հաղորդման տեսագրությունը: Եվ իմ ցանկու- ﬔջ կասկածվել է Մոսկվայի կողﬕց: Տրամաբանական է, որ
թյունն է վերադարձնել Մարկ Արյանի բոլոր երկու հարյուր երգերը: Խորհրդային ﬕությունում ﬕայն ﬕ քանի օր ﬓացած երգիչը
Ես շարունակում եմ փնտրել նաև Երևանյան Հաﬔրգում նրա չէր կարող լրտեսել: Կամ ասենք, որ նա ընդունել է իսլամ և
հնչեցրած երգերը»: գնացել Թուրքիա ապրելու: Ինչպես կարող էր Հայաստանում
հայերենով «Սրբազան Հայրենիք» երգողը իսլամանալ: Կամ
Դոկտորը աշխատել է ռադիոյում կամ հեռուստատեսությունում, ասենք «Իստամբուլ, Իստամբուլ» երգի համար՝ «պատժվել է
ինչպես ինքն է գրում, բայց չի կարողանում գտնել Մարկ Արյանի Ազնավուրի կողﬕց» և Օլիմպիա հաﬔրգասրահում ﬓացել է
ձայնային կամ տեսագրության որևէ նմուշ և օգնություն է խնդրում, առանց հանդիսականների: Այս ասեսկոսներին ﬕգուցե ինքս էլ
որպիսի գտնեն արտասահմանում Մարկ Արյանի Երևանյան հավատայի, եթե չլիներ Մարկ Արյանի կենսագրությունը, կեն-
ձայնագրությունները: սագրության ժամանակացույցը: Նրա անցած ուղին, և իսկական
հայորդու այն կարողություններն ու ունակությունները, որոնք
Մարկ Արյանը 1969-ին, Երևանյան հաﬔրգներից հետո, թողարկել ﬕայն հատկանշական են հանճարին: Նա կարողացել է իր
է հայերեն երգերով ձայնասկավառակ «Իմ սպիտակ սարեր» ան- ձեռքերով բարձրանալ հասնել այն բարձրունքներին, որին
վանվամբ: Սկավառակի առաջին շապիկի վրա գրված է «Ես գիտեմ» հասնում են ﬕայն շոուբիզնեսի գերժամանակակից ուղղորդիչ-
և «Երևան» երգերի անունները: Բառերը և երաժշտությունը Մարկ ներով: Նա ﬕայնակ խորտակելով շոու բիզնեսի փողից սարք-
Արյանի, մակագրությամբ: Պետք է նշել, որ Մարկ Արյանը իր բոլոր ված պատերը, ﬓացել է ժամանակակիցների հոգիներում ու
երգերի բառերի և երաժշտության հեղինակն է: Մի բացառությամբ, հիշողությունների ﬔջ առհավետ: Սևակի այս խոսքերը ﬕայն
«Երևան» երգի բառերի հեղինակը Թամարա Դեմուրյանն է, երա- կարելի է նրան վերագրել. «քեզ կաղ են ասել, սակայն դու հասել
ժշտությունը Մարկ Արյանինը: ես այնտեղ, ուր ոչ ոք չի հասել, քեզ կույր են ասել, սակայն դու
տեսել ես այն, ինչ ոչ ոք չի տեսել»:
زðÎ ²ðÚ²ÜÀ вڲêî²ÜàôØ
κÜ겶ðàôÂÚàôÜ
Հետպատերազմյա աշխարհը փնտրում էր նոր էջ: Վաթսունականի
երիտասարդությունը, որը ծնվել էր պատերազﬕց հետո, ուզում سñϳñÛ³ÝÝ»ñÁ ÑÇÙÝíáõÙ »Ý ýñ³ÝëdzÛáõÙ
էր ազատվել հայրերից ﬓացած պատերազﬕ հոգեբանական Գևորգ Մարկարյանը և նրա կին Վարդանուշը, փրկված եղեռնից,
շղթաներից: Կառուցել նոր երազանք, նոր սերունդների համար: ութ տարի Սիրիայում և Լիբանանում բռնագաղթվելուց հետո, գա-
«Բեյբի բում»-ի երիտասարդությունը պետք է հեղափոխեր աշխարհը լիս են ֆրանսիա որտեղ և ունենում են իրենց երրորդ որդուն: Նրա
վաթսունականներին: Արևմուտքում բիթլզները պետք է դառնային
երիտասարդության տարերքը, Էլվիսը Նահանգներում դեռ պետք Â18
է տաներ այդ երիտասարդությանը քաղցր պատրանքների երկիր:
Ֆրանսիայում երիտասարդությունը դուրս պետք է գար հեղա-
փոխության, առանց հասկանալու ինչի, կամ ում դեմ: Արևմտյան
բուրժուազիայի երեխաները դեռ պետք է դուրս գային փողոց դառ-
նալու բայկերներ և հիպպիներ: Համաշխարհային մշակութային
հեղափոխության ալիքի ազդեցության տակ էր նաև երկաթյա
պատերով Սովետական Միությունը: Այդ ալիքից ﬕ քանի կաթիլ
ընկնում էին պատերից այս կողմ: Երիտասարդությունը այստեղ
կառուցում էր սեփական երազանքը:

Սովետական Հայաստանի վաթսունականների նոր սերունդին
բաժին էր ընկել կրկնակի շղթա: Հայրերի պատերազﬕ և պապերի
Հայրենիքի կորստյան շղթաները: Հայրենիքի իղձը պարփակված
էր Սովետական ﬔծ երկրի պարտադրված երջանկությամբ:
Խորհրդային Հայաստանի երիտասարդությունը փնտրում էր
իր արմատները, սակայն պարտավոր էր նրան փնտրել կարﬕր
ակնոցներով և այն էլ ﬕայն սովետական արտադրության:

Հայկական նոր սերունդը բաժանված էր երկու մասի: Հայրենիքից
պարտադրաբար զրկված, սակայն հայրենիքի իղձով օտարության
ﬔջապրողսերնդի,ևհայրենիքումապրող,սակայնհայրենիքիիղձից

18 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

17Â վառակ: «Եթե ես լինեի արքայի որդին» երգը Հոլանդիայում
ﬔկ աﬕս դառնում է համար առաջին հիթը և ﬔկ շաբաթվա
անունը Հարություն (Հենրի) Մարկարյան էր: Ծնողները որոշել էին ընթացքում այստեղ վաճառվում է ավելի քան տասներկու հազար
անպայման կնքել նրան հայկական անունով: Ծնվել է 1926 թվի 14 սկավառակ:
նոյեմբերին, Ֆրանսիական Վալանս քաղաքում: Նա Մարկարյան
ընտանիքի յոթ երեխաներից երրորդն էր: Երկուսը մահացան վաղ زðÎ ²ðÚ²ÜÆ äðà¸ÚàôêºðÀ زðÎ ²ðÚ²ÜÜ ¾
հասակում: Մնացին երեք քույր՝ Անահիտը, Ժանինը, Դոﬕնիկը և
եղբայրը՝ Ժակը: Նա չէր սիրում պայմանագրեր կնքել, որտեղ կային
տարատեսակ պարտադրություններ: Նախընտրում էր ինքը
1936-ին հայրը, հավաքելով իր բոլոր ﬕջոցները, գնում է ﬕ պարտադրել: Պրոդյուսերական տներից արված բազմաթիվ
փոքրիկ ջրաղաց Վալանսի արվարձանում և սկսում արտադրել առաջարկներ ﬔրժելուց հետո, որոշում է հիﬓել սեփական
արևլյան սննդամթերք հացահատիկային մթերքի տեսակներից: Նա պրոդյուսերական տունը: Ջեֆ Դեբոեկը դառնում է նրա պրո-
հիﬓում է նաև «ՄԱՐԿԱԼ» ձեռնարկությունը, որը յոթանասունհինգ դյուսերական տան գեղարվեստական ղեկավարը: Այսուհետ
տարի անց դեռ գոյություն ունի: Հիմա արդեն ﬔծ ձեռնարկություն է երաժշտական աշխարհում Մարկ Արյանը նաև որոշող է: Նա ունի
և մասնագիտացված է բիոլոգիական սննդի արտադրությամբ: իր սեփական ձայնագրման ստուդիան, ձայնասկավառակների
սեփական ապրանքանիշը, թողարկում է ձայնասկավառակներ,
زðÎ ²ðÚ²ÜÀ вæàԲΠ¶àð̲ð²ð ունի իր պրոդյուսերական տունը, ունի նաև վեց հոգանոց երա-
ժշտական խումբ, ձայնային օպերատոր, գեղարվեստական ղե-
Վաղ երիտասարդ տարիքում Մարկ Արյանը ծանր հիվանդացավ, կավար, ինքնուրույն իրացնում է իր թողարկած երգերը, գրում
բարդ վիրահատությունից հետո երեք տարի բուժվում էր հատուկ երաժշտությունը ու բառերը և այն կատարում բեﬕ վրա: Նա
առողջարանում և պայքարում մահվան դեմ, մաքառելով կյանքի և նաև հետագայում կաշխատի այլ երգիչների հետ: Ֆրանսիական
մահվան ﬕջանցքում: Քսանﬔկամյա Մարկը վերադարձավ տուն առաջավոր շոու բիզնեսի աշխարհին չենթարկվող փոքրամարﬕն
արդեն առողջ, նա արդեն որոշել էր, որ երաժշտությամբ պետք է հսկան շուտով ﬕայնակ ունենալու է ﬕջազգային համբավ:
զբաղվի: Նա երաժշտական դպրոց չէր գնացել: Ինքնուրույն սկսեց
սովորել սոլֆեջիո, դաշնամուր, հարմոնիա, և այն աﬔնը ինչ պետք էր زðÎ ²ðÚ²ÜÀ ²ðºìºÈøÆ ²êîÔ
երաժիշտին: Երեք տարի նա աշխատում էր օրական 12 ժամ, երբեﬓ
16: Երեք տարի անց նա զարմացրեց բոլորին նվագելով Բեթհովենի ºì ²ðºìØàôîøÆ îðàô´²¸àôð
«Ապասիոնատան», որը բավականին բարդ ստեղծագործություն է
նույնիսկ փորձառու երաժիշտների համար: Նա զբաղվում էր նաև Վաթսունչորսի ամռանը Լիբանայան «ԼՍԴ» ձեռնարկությունը
պոեզիայով և գրում սեփական բանաստեղծություններ: պայմանագիր է կնքում Մարկ Արյանի հետ Լիբանանում նրա
սկավառակները իրացնելու համար: Կարճ ժամանակահատվա-
Երբ նա արդեն քսանհինգ էր, հայրը նրան նշանակում է ծում բոլոր ﬕնչ այդ թողարկված երեք սկավառակները ﬔծ
ընտանեկան զարգացող բիզնեսի կառավարիչ: Հակառակվելով պահանջարկ են ունենում այս երկրում: Սակայն նրան ար-
իր սրտին, սակայն ոչ հորը, նա ստանձնում է այդ պատասխանա- ևելքի աստղ պետք է դարձներ նրա զգացմունքները դեպի ﬕ
տվությունը և շատ արագ ցուցադրում նաև գործարարության ﬔջ երիտասարդ կնոջ, որոնք պետք է վերափոխվեին երաժշտության:
իր տաղանդը: Երեք տարիների ընթացքում փոքրիկ ընտանեկան «Կեթի» երգը լիբանանում նրա չորրորդ ալբոﬕ երգերից էր,
բիզնեսը դառնում է 45 աշխատող ունեցող ձեռնարկության: որտեղ նաև «Դու ես իմ սրտի հիթ պարադի առաջինը» երգն էր:
Այնուհետև, Վալանսում բացում է երաժշտական խանութ, Այս երգեր կպտտվեն վաթսունականներին բազմաթիվ ﬕլիոն
որտեղ օգնում են նրան քույրերը: Շատ արագ ձայնասկա- անգաﬓեր:
վառակների խանութը, ﬔծ հաջողություն է ունենում և կարճ
ժամանակահատվածում դառնում երաժշտական սկավառակ- Վաթսունվեց թիﬖ է: Մարկ Արյանը ունի ﬕջազգային համբավ:
ների խանութների ցանց: «Հաջողությունը նրա ﬔջ էր, որ իմ վա- Նա ունի պայմանագրեր ավելի քան տասնհինգ երկրների հետ:
ճառողները գիտեին ինչ են վաճառում, նրանք գոնե ﬔկ անգամ Շրջագայությունների ժամանակ նա հավաքում է բազմահազար
պետք է լսած լինեին այն, ինչ վաճառում են» կպատﬕ նա ﬕ օր: հանդիսականներով լեցուն դահլիճներ և մարզադաշտեր: Թուր-
Այնուհետև նա ﬕ օր անսպասելի որոշում է ընդունում և վա- քիայում շրջագայության ժամանակ իր հաﬔրգներին վաճառվել
ճառում հաջող ընթացող բիզնեսը: Թողնելով սկավառակների էր ավելի քան 80000 տոմս: Իստամբուլի փողոցներում զբոսնելուց
վաճառքը, նա տեղափոխվում է Փարիզ, բնակարան գնում Օլնեյ ներշնչվում է «Իստամբուլ» երգը, որը զուտ լիրիկական երգ է:
Սու Բուա արվարձանում: Ինչպես սկսնակ հեղինակ, թակում է Ահա նրա բառերը թարգմանաբար.
բոլոր դռները, սակայն նրան քաղաքավարի ﬔրժում են: Նա չի
վհատվում, և քանի որ ոչ ոք չի ուզում երգել իր գրած երգերը, Իստամբուլ, Իստամբուլ
նա որոշում է ինքը երգել: Այնուհետև, հիﬓում է սեփական Մտքովս հաճախ են անցնում
ձայնագրման ստուդիան, անվանելով այն «Մալաթիա»: Ինչպես Քո մզկիթներն ու երկար ﬕնարեթները
նաև թողարկում սեփական «Մարկալ» ապրանքանիշով ձայ- Որոնք ձգվում են դեպի երկինք:
նասկավառակներ: Վաթսուներեքին նրա քույրերից ﬔկը ամուս- Իստամբուլ, հաճախ երազում տեսնում եմ
նանում է բելգիացու հետ և նրանք ﬕասին ձեռք են բերում ﬕ Բոսֆորի կապույտ աչքերը,
գիշերային ակումբ, բելգիական ծովափին` Զեեբուրգում և ան- Ուր երևում է ﬕ կերպար շատ սիրելի
վանում «Բարք ա Ժակ»: Ես թողեցի քո պատերի ﬔջ,
Մի աղջկա անարատ սրտով,
60-²Î²ÜܺðÆ î²ðºðøÀ, «´²ðø ² Ųλ-À Մի աղջկա, ում ես սիրեցի
Որը գեղեցիկ է ինչպես պոեմը...
ºì زðÎ ²ðÚ²ÜÆ Ð²æàÔàôÂÚàôÜÀ

Մի քանի անհաջող փորձից հետո Հարություն Մարկարյանը Այս երգն է պատճառը ասեկոսների: Մարկ Արյանը Թուրքիայում
որդեգրում է Մարկ Արյան կեղծանունը: Թողարկում նոր սկա- եղել է երեք անգամ, տասը օրով, շրջագայությունների ժամանակ:
վառակ «Արյանները և եվրոպական տղաները» երեք հազար օրի- Պետք է նշել, որ Թուրքիա նրան հրավիրել են տեղի հայ հա-
նակից և ուղևորվում դեպի Զեեբուրգ «Բարք ա ժակ»: մայնքի ազդեցիկ դեմքերը: Նրա կյանքում եղել են երեք կին
Կեյթը, Նիկկին, ամուսնացել է ﬔկ անգամ, Մարյանն Բուրիեսի
1963 թ. Օգոստոսն է: Բելգիայի բոլոր ակումբներում Մարկ հետ, այնպես որ այս վարկածը չի համապատասխանում իրա-
Արյանի սկավառակն է պտտվում: Մի քանի օրվա ընթացքում կանությանը: Շարունակենք փնտրել իրական խնդիրը:
Մարկ Արյանի երգերը դարձել են հիթ: Ձայնասկավառակների
գնման կետերում ֆանտաստիկ պահանջարկ է առաջացել: « Բարք Նա Շահի հրավերով այցելում է Իրան, սակայն վատառողջ լինե-
ա Ժակ» Նավակ ակումբ ընկնելը անհնարին է: Երիտասարդ շի- լու պատճառով նրա հաﬔրգը հետաձգվում է: Շահը ուղարկում է
կահեր և սևահեր աղջիկները լայն շրջազգեստներով, և տղաները անձնական բժշկին և շուտով ապաքինվելով նա հաﬔրգ է տալիս
լայնաբերան տաբատներով և վերնաշապիկներով անընդﬔջ Շահի ներկայությամբ:
պարում են Մարկ Արյանի երաժշտության ներքո:
Վաթսունականներին Մարկ Արյանը հրավիրվում է հեռուստա-
Վաթսուներեքի վերջում Մարկ Արյանը իր ապրանքանիշով տեսություններ, Փառատոնների, բոլոր եվրոպական երկներում,
պայմանագիր է կնքում խոշոր երաժշտական «Գրամոֆոն» ֆիր- արևելքում, Կանադայում, ԱՄՆ-ում: Սակայն զարմանալիորեն
մայի հետ: Հաջողությունները հաջորդում են ﬕﬕյանց: Հաջորդ
տարվա ընթացքում Մարկ Արյանը թողարկում է ևս երկու սկա- Â19

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 19

19Â

ոչ Ֆրանսիայում: Նրա սկավառակները վաճառվում են Ֆրան-
սիայում անդադար, սակայն ռադիոյով նրան հազվադեպ է
հնարավոր լսել:

1968 թ. թողարկվում է Մարկ Արյանի տասներորդ ալբոմը: Այդ
տարի Արյանը կթողարկի ևս երկու ալբոմ:

вÚðºÜÆøÆ ºð¶À

Սովետական Միությունում Մարկ Արյանը երեսունօրյա Հասկանալու համար, թե ինչու Ֆրանսիայում Արյանը հաﬔրգ
շրջագայության էր: Մոսկվայում նրա հաﬔրգների տոմս գտնելը չէր տալիս և ստուգելու այն վարկածը, թե Ազնավուրը գնել էր
անհնար էր: Երևանում նա տվեց ﬕ քանի հաﬔրգ և աﬔ- «Օլիմպիայում» Արյանի բոլոր տոմսերը, ﬔզ կօգնի հենց ինքը
նակարևոր հաﬔրգը Հանրապետական մարզադաշտում 30000 «Օլիմպիան»:
հանդիսականի առջև: Մինչ այդ ոչ ﬕ երգիչ չէր համարձակվել
երգել մարզադաշտում: Նախ երաժշտական ակուստիկայի տեխ- à±ÆØ ¾ ä²îβÜàôØ úÈÆØäƲÜ
նիկական խնդիրներն էին բարդ և ծախսատար, երկրորդ, որ մար-
զադաշտ լցնելը հանդիսականներով շատ դժվար էր: Սակայն Փարիզյան «Օլիմպիա»-ն իրականում ﬔծ հաﬔրգասրահ չէ:
Արյանը արդեն բազմաթիվ անգամ լցրել էր բազմահազար հա- Այսօր այն երկուհազար տեղ ունեցող դահլիճ է: Երեսուն տարի
ﬔրգային դահլիճներ: Իսկ Հայաստանում նա գիտեր, որ երգելով առաջ ﬕայն հազար երկու հարյուր: Մարկ Արյանը սովորաբար
հայերեն նրան տրիումֆ էր սպասում: Նա նախընտրում էր լինել կարողանում էր լցնել վեց յոթ հազարանոց կոնգրեսների պալատ:
հայերենով հայրենիքի երգը երգող սփյուռքահայ երգիչ, քան Հայաստանում երեսուն հազար հանրապետական մարզադաշտ:
անհասկանալի լեզվով երգող ֆրանսիացի աստղ` հայկական Սակայն ասում են, եթե արտիստը չի անցնում «Օլիմպիա»-ով
ծագումով: ճանաչում չի ունենում: Ինչո՞ւ հենց Օլիմպիայով:

Երևանում նա երգեց իննը երգ հայերենով, ինչպես նաև «Երևան» «Օլիմպիան», նախկին փարիզյան կաբարեն, որի սեփականտերն
երգը և ﬕ քանի ֆրանսերեն երգեր: Նույն թվականին թողարկվեց էր Մուլեն Ռուժի հիﬓադրողը, անցած դարի հիսունականներին
նրա հայերենով ձայնասկավառակը: Յոթանասունականներին դառնում է հաﬔրգասրահ կամ մյուզիք հոլլ: Այնուհետև սեփա-
նրա երգերը լսում էին աﬔնուր Երևանում: Նա այլևս հայրենիքի կանության իրավունքը գնում է «Յունիվերսալ մյուզիք»-ը: Այս կազ-
ձոնը հնչեցնողն էր: մակերպությունը երաժշտական բիզնեսի համաշխարհային, խո-
շորագույն կոռպորացիա է և Ֆրանսիայում նրա գործունեությունը
Կարոտով լցված երգել եմ ես, երգել համարյա ﬔնաշնոր է: Այս կազմակերպությունը կապիտալի
Օտար ափերին նորեն քեզ երազել ձեռնարկություն է, հիﬓված Ֆրանսիական Սոցիետե ժեներալ
Արարվեցար ձեռքումս երկիր իմ ազատ բանկի կապիտալի վրա, որն էլ իր հերթին բխում է հանրահայտ
Դու բացիր վառ գարուններ համայն հայության Ռոտշիլդների կապիտալից: Յունիվերսալ մյուզիքը խոշորագույն
Փառք քո զավակներուն, քեզնով են հպարտ սկավառակների թողարկող է, տիրում է հսկայական քանակի
Փառքդ տանեմ աշխարհներուն իմ Երևան հեղինակային իրավունքների, կազմակերպում շոու բիզնեսը: Բո-
Եկել եմ փարվեմ քո սրբազան հողին լոր այն երգիչները, որոնք կնքում են պայմանգիր «Յունիվերսալ
Սևանից զուլալ, իմ Հայրենիք անգին: մյուզիք»-ի հետ, արագ բարձրանում են «Օլիմպիայով», և խաղում
………………………………………….. այնուհետև նրա գրված կանոններով: «Յունիվերսալ մյուզիքը»
Սա թուրքաﬔտության ﬔջ անարդարաբար ﬔղադրվող երգչի հսկայական գումարի հոսք է բերում Սոցիետե Ժեներալ բանկին,
երգն է, որ երգում է նաև «կսիրեմ ձեզ սպիտակ սարեր» երգը ձոնված իհարկե երգիչների արվեստի և հանդիսատեսի երկրպագության
Արարատին: Ահա բառերը թարգմանաբար (քանի որ հայկական շնորհիվ: Այս կազմակերպությունը կարող է դարձնել աստղ, և
տարբերակը կորել է). աստղին մարել իր ﬔդիատիկ և ֆինանսական ուղղորդիչներով:
Եթե ուշադրություն դարձնեք, ապա շատ ձայնասկավառակների
Երբեﬓ աչքերս փակ շապիկների վրա կտեսնեք «Յյունիվերսալ մյուզիք» մակագրությունը:
Կտեսնեմ ձեր գագաթները սպիտակ Համաշխարհային ճանաչում ունեցող երգիչների ﬔծ մասը պատ-
Կլսեմ ձայնը պարզ կանում են այս ձեռնարկությանը: Եվ հենց նա էլ տնօրինում է երգիչ-
հովիտներու աղբյուրներիդ ների բեմական ճակատագիրը:
Կսիրեմ ձեզ սպիտակ սարեր, Սիրուն սարեր իմ երկրի
Կսիրեմ ձեզ սպիտակ սարեր, քնքուշ սարեր իմ երկրի «Օլիմպիայի» պատմության վարկածը ուղղակիորեն կապված է
Կծերանամ, ձյունի պես սպիտակ մազեր կունենամ Մարկ Արյանի երաժշտական աշխարհում «ինքնագլուխ» գործու-
Նախնիներիս մոտ կյանքիս վազքը կվերջացնեմ նեությամբ: Նա, լինելով ոչ ﬕայն արվեստագետ, այլև հմուտ
Կսիրեմ ձեզ սպիտակ սարեր ձեռներեց, հիﬓել էր սեփական երաժշտական կայսրությունը և կա-
Քնքուշ սարեր իմ մայր երկրի ռուցում էր սեփական Արարատը ընդդեմ Օլիմպիայի:
Կսիրեմ ձեզ սպիտակ սարեր իմ երազների
……………………………………… زðÎ ²ðÚ²ÜÆ êîàô¸Æ²ÚàôØ Ò²Úܲ¶ðìºÈ ºÜ...

Ցավոք նրա բոլոր հայերեն երգերը չկան: Միգուցե և կան նրանք՝ Նա բացում է իր ձայնագրման երկրորդ ստուդիան Օհեյնի առանձ-
ինչ-որ ﬔկի մոտ: Վաթսունիննին նկարահանվել է ֆիլմ «Երգում է նատան մոտ, որը Վաթերլոուի շրջանում է: Զինում է իր նոր
Մարկ Արյանը»: Այն գրված է Հայֆիլﬕ արխիվի ցանկում, բայց ﬕնչ ստուդիան աﬔնավերջին տեխնիկայով: Ներդնում է 80000 դոլլար
այսօր երբևէ չի ցուցադրվել: և լատինական Աﬔրիկայից հատուկ ծառի փայտ է բերում, որից
սարքված պատերը բարձր ակուստիկա ունեն: Մարկ Արյանի մոտ
Հասկանալի է, որ սովետական այդ ժամանակահատվածում ազատ ձայնագրվում են արդեն շատերը: Մեծ նվագախմբերից ﬕնչև՝ «Ea-
երկիր և սրբազան հայրենիք երգելը շատ համարձակ էր և որ նրա gles», Antony Quinn, Marwin gay, և այլոք:
մասին ինֆորմացիայի կորուստը ﬔր երկրում տրամաբանական
էր: Սակայն ինչո՞ւ, լինելով ﬕջազգային ճանաչում ունեցող երգիչ, Կենսագրությունը ուսուﬓասիրելով տեսնում ենք, որ Մարկ
իր երկրում՝ Ֆրանսիայում, նրա մասին ինֆորմացիան բացակայել Արյանը յոթանասունականների երկրորդ կեսին ﬕնչև ութանասուն-
է, իսկ սկավառակները չեն թողարկվել: Այստեղ ես գալիս եմ այն
եզրահանգման, որ «Օլիմպիա»-ի հետ կապված պատմության Â20
ﬔջ ﬕգուցե ճշմարտություն կա: Ի՞նչ է եղել իրականում:
Ինչո՞ւ յոթանասունականներին սկզբներին Մարկ Արյանի նոր
սկավառակն արգելվում է Ֆրանսիայում և Արյանը դիմում է խո-
րամանկության, շապիկի վրա գրելով «արգելված սկավառակ» և
վաճառում ձեռքի վրա: Ինչո՞ւ յոթանասունականների երկրորդ
կեսին և ութանասունին նա զբաղվում է ﬕայն ուրիշ երգիչների
ձայնագրությամբ: Եթե նա համարվել է թուրքաﬔտ, ապա ինչո՞ւ
այդքան ակտիվ սփյուռքյան մամուլը լռում է: Արխիﬖերում նրա
մասին ոչինչ չկա: Լռում են նաև նրանք, ովքեր թվում է թե, գիտեն
նրա մասին:

20 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

19Â անհա-մաձայնությունն են հայտնում աշխարհին նման դրվածքի
համար: Հայաստանում թեժ պայքար է: Հայ ժողովուրդը փորձում
հինգ թավականը ավելի շատ զբաղվում է այլ երգիչների երգերի է համոզել իր նախագահին` չխաղալու այդ պարտադրված խաղը:
ձայնագրությամբ իր ստուդիայում: Խորհրդային ﬕության հաﬔր- Զարմանալիորեն այդ ստորագրման պահը ցուցադրելու են ուղիղ
գից հետո, նրա հաﬔրգները և թողարկված սկավառակները եթերով, և ոչ ﬕայն Հայաստանի հեռուստատեսությամբ: Սակայն
հետզհետե նվազում են: Իսկ 75-77 թվականը նա ընդհանրապես ոչ արդեն ﬔկ ժաﬕց ավել է, որ ոչինչ էկրանին չի կատարվում:
ﬕ գործունեությամբ չի զբաղվում: Ութանասունականներին նրա Հայկական կողմը ասես հրաժարվում է այն ստորագրելուց: Քիչ անց
թողարկած «Երևան» ձայնասկավառակը աﬔնապահանջվածն էր: սրահ է մտնում Շվեյցարիայում Հայաստանի դեսպանը: Նրան են
Այն թողարկվել էր Թեհրանում և բերվել Հայաստան: Չնայած Մոսկ- հետևում ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի Արտաքին գործոց նախարարները,
վայում նույնպես թողարկվում էին նրա սկավառակները, սակայն ինչպես նաև ﬕ շարք պաշտոնյաներ: Հետո բերման է ենթարկվում
դրանք ﬕայն ֆրանսերենով երգերն էին: Ահա այն երկրների ցանկը, նաև հայկական կողմը, որպեսզի կայանա ստորագրությունը: Կողք
որտեղ թողարկվել են Մարկ Արյանի սկավառկները՝ Արգենտինա, կողքի կանգնած քաղաքական դեմքերի սառած և կեղծ ժպիտների
Բրազիլիա, Գերմանիա, Կանադա, Կոնգո, Իսպանիա, Ֆրանսիա, ﬔջ երևում է... արվեստագետը: Իսկ ի՞նչ է անում արվեստը քա-
Բելգիա, Հունաստան, Հոլանդիա, Իրան, Իսրաել, Իտալիա, Լիբա- ղաքականության ﬔջ: Ակամայից հիշում եմ Մարկ Արյանին, ով
նան, Լյուքսեմբուրգ, Մադագասկր, Պորտուգալիա, Ռուսաստան, ﬔղադրվում էր Թուրքիայում հաﬔրգներ տալու համար` թուր-
Շվեյցարիա, Չեխոսլովակիա, Թուրքիա: քաﬔտության ﬔջ: Արվեստը քաղաքականություն չի սիրում և
ﬔռնում է նույնիսկ փոքր դոզայից: Սակայն, քաղաքականությունն
àô±Ø ¾ ä²îβÜàôØ Ðºèàôêî²îºêàôÂÚàôÜÀ է սիրում արվեստին և այն կրում է որպես դիմակ: Եթե այնտեղ
կանգնած լիներ «սրբազան հայրենիք, համայն հայերի ﬕակ
2007 թվականին թողարկվեց Մարկ Արյանի երգերի ﬕ հավաքածու, հանգրվան» երգող` արգելված երգիչը, պատկերը այլ կլիներ: Հիմա
մոտ քսան երգով, որտեղ նաև ընդգրկված է «Երևան» երգը ինչպես այստեղ կանգնած արվեստի համաշխարհային հեղինակության
Բոնուս: Այդ սկավառակը թողարկվել է «Յունիվերսալ մյուզիք»-ի աﬔնակարևոր դերը` հայ ժողովրդին վստահություն ներշնչելն է, որ
կողﬕց: Մինչ այդ բազմահազար քանակությամբ թողարկուﬓերից դավաճանագրերը ի շահ են Հայաստանի: Նա լուռ, առանց խոսքի,
և ոչ ﬔկը «Յունիվերսալ մյուզիքինը» չեն եղել: առանց հասկանալու, ﬕայն իր ներկայությամբ պետք է դա անի:
Ահա թե ինչ դեր է խաղում արվեստը, երբ դառնում է քաղաքական
Նույն 2007 թվականին, անﬕջապես սկավառակի թողարկուﬕց դեսպան: Ահա թե ինչու Մարկ Արյանին (Արու Արիացուն) պետք
հետո, հեռուստատեսության էկրաններին երեսուն տարի բացակա- է վերացնեին ﬔր իրականությունից, որովհետև նա կարող էր հա-
յությունից հետո հայտնվեցին Մարկ Արյանի կադրերը, ըստ որում վաքել տասնյակ հազարանոց արենաներ և իր հետևից տանել դեպի
տարբեր ձևերով: Հանրաճանաչ Տյերրի Արդիսոնի հաղորդման սրբազան ՀԱՅՐԵՆԻՔ...
ժամանակ, որտեղ հավաքվում են չնաշխարհիկ վառ դեմքերը:
Տարեց արտիստներից ﬔկն Արդիսոնին նվիրեց ﬕ հին սկավառակ, Հովհաննես ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ
որը Արդիսոնն անﬕջապես ﬕացրեց, որպեսզի իրեն հասած
անակնկալը հասանելի լինի բոլորին: Լսվեց Մարկ Արյանի ձայնը: 12 §ØÇ ûñ ³í»ÉÇ »Ù ³åñ»É¦
Արդիսոնը բացականչեց. «սա Մարկ Արյանն է», և սկսեց կրկնել
Արյանի բառերը երաժշտության հետևից, ընկնելով ռոմանտիզﬕ և ß³ñ»ó Ýëï³ñ³ÝÇÝ: àõë³ÝáÕ³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇó Ýϳñ»É »Ù:
նոստալգիայի գիրկը: Մի ուրիշ հաղորդման ﬔջ, որտեղ ցուցադրում ²ß˳ï»É »Ù Ù»Í Ù³ë³Ùµ »ñ¨³Ï³Û»Éáí, »ñµ»ÙÝ ãËáñ³Ý³Éáí
են էկրանին կատարված զավեշտալի դեպքերը, հաղորդավարը Ï»ñå³ñÝ»ñÇ ¿áõÃÛ³Ý Ù»ç: ²ñ¹»Ý ù³ÝÇ ï³ñÇ ¿, ë³Ï³ÛÝ,
ուշադրության արժանացրեց այն կադրին, որտեղ Մարկ Արյանը »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ »ñÏñáñ¹ åÉ³Ý ¿ ÙÕí»É. ³Ûë åáõñ³ÏáõÙ, ³Ûë
երգելով «իմ փոքրիկ նավատորմ» երգը, երկու ձեռքով բռնվում ͳéÇ ï³Ï Ù³ïÇï³ÝϳñÝ»ñ »Ù ³ÝáõÙª ѳó í³ëï³Ï»Éáõ
է ուժեղ թափահարվող նավի բազրիքից, որպիսի չընկնի: Ապա ѳٳñ: ´Ýáñ¹Ý»ñë ÑÇÙݳϳÝáõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÝ »Ý: ÆñÇÏáõÝÝ»ñÁ,
երաժշտության առաջին բառերը լսելուց հետո հաղորդավարն ասեց, ³ñ¹»Ý ÇÙ ³ñí»ëï³ÝáóáõÙ, ³ß˳ïáõÙ »Ù ëï»Õͳ·áñÍ»É,
թե իրեն դուր եկավ բելգիացի անհայտ երգչի այս երգը և ռեժիսորին ÷áñÓáõÙ »Ù ó÷³Ýó»É µÝáñ¹Ý»ñÇë Ý»ñ³ß˳ñÑÁ: àñù³Ý ¿É
խնդրեց այն պտտել ﬕնչև վերջ: Հետևությունները թողնելով ձեզ, ես ³é³çÇÝ Ñ³Û³óùÇó ¹ñ³Ýù å³ñ½ »Ý áõ í×Çï, ³Ûëáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí,
վերադառնում եմ 77 թվական: Çñ»Ýó ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõÝ»Ý: Üáñ Ëáëù ³ë»Éáõ
Ù³ëÇÝ ã»Ù ¿É Ùï³ÍáõÙ. è³ý³Û»ÉÁ, è»Ùµñ³Ý¹ïÁ, ê³ñÛ³ÝÁ,
îðÆàôØüÆò ¸ºäÆ ä²ððì²Ì ܲвÜæ ì³Ý ¶á·Á, ØÇݳëÁ, ÙÛáõë í³ñå»ïÝ»ñÁ í³Õáõó ³ë»É »Ý ³Ù»Ý
ÇÝã: ºñµ»ÙÝ ÃíáõÙ ¿ íñÓÇÝÁ ó³Í ¹Ý»Éáõ ųٳݳÏÝ ¿: ´³Ûó ã¿,
Յոթանասուներեքին թողարկված և ռադիոյով արգելված »ñ¨³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ÙÇßï ¿É Ï³ñ»ÉÇ ¿ ëÝ»É:
սկավառակից հետո Մարկ Արյանը դադարեց ակտիվ գործել: Այդ
սկավառակը նա վաճառեց հանճարեղ մտահաղացմամբ, վրան ØÇù³Û»ÉÇ Ñ³Ù³ñ ÏÝáç Ñ»ï ѳݹÇåáõÙÁ ÙÇ ï»ë³Ï
կարﬕր տառերով գրելով «արգելված է ռադիոյի կողﬕց»: Այնու- ѳÛïÝáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ³í: àõñ³Ë ¿ñ, áñ ïÝÇó ¹áõñë »Ï³í, û ã¿
հետև ﬕնչև 77 թ. ոչինչ չթողարկեց: 77-ին նա վերադառնում է åÇïÇ ×·Ý»ñ Ùïù»ñÇ Í³ÝñáõÃÛáõÝÇó...
«Օպերացիա բաց սրտով» ձայնասկավառակով: 78-ին թողարկում է
«Քնքուշ տարիների երգերը» սկավառակը: Սակայն ոչ ﬕ հաﬔրգ չի - ²Ûëûñ ³ÙëÇ ù³ÝDZëÝ ¿, - ³Ïݹ»ï Çñ»Ýó ݳÛáÕ Í»ñáõÝÇÝ
տալիս: Նրան չեն հրավիրում հեռուստատեսություն, ռադիո, թեր- Ïïñ»ó Ùïù»ñÇó:
թերը լռում են: 80-ականներին նա իր ստուդիայում ձայնագրում
էր աﬔրիկյան վերը նշված երգիչներին ﬕայն և... թողարկում է - 15-Á...
իր վերջին սկավառակը՝ «Առագաստից այն կողմ»: 85-ի ապրիլին - ´³ »ë ¿É ϳñÍáõÙ ¿Ç 14-ݬ ¿, - áõñ³ËáõÃÛ³Ý ÅåÇï ͳÕÏ»ó
հրավիրվում է Լոս Անջելես և տալիս բազմաթիվ հաﬔրգներ: Նրա ¹»ÙùÇÝ: - ì³ï ã¿, í³ï ã¿, áõñ»ÙÝ ÙÇ ûñ ³í»ÉÇ »Ù ³åñ»É...
հաﬔրգների մասին գրել են սփյուռքյան մամուլում: Ութսունհինգի ØÇ ï»ë³Ï, ³ë»ë »ñ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç, ËݳÙùáí áõÕÕ»ó ÷áÕ-
մայիսին ձայնագրում է իր վերջին երգը «Քո հաղթանակը» անվամբ: ϳåÁ:
¼³ñÙ³ó»É ¿ÇÝ Ñ³ÝϳñͳÏÇ Ï»ñå³ñ³Ý³÷áËáõÃÛáõÝÇó:
85 թ. նոյեմբերի 30-ի առավոտյան զարթնեցնում է կնոջը, ասելով - î»ëÝ»ë ÇÝãå»±ë ¿ ³åñ»É, ÇÝãå»±ë ¿ ³Ýó»É ݳ˳ë³Ñ-
որ վատ է զգում: Մինչ բժշկական օգնությունը կգար, Մարկ Արյանը Ù³Ýí³Í Çñ ׳Ù÷³Ý, û·ïí»É Çñ µ³ÅÇÝ ÏÛ³ÝùÇó: ޳ѻ±É
արդեն չկար: ¿, û± Ïáñóñ»É, - Í»ñáõÝáõÝ áõÕÕí³Í ÏÝáç ѳñó³Ï³Ý ѳ-
Û³óùÁ å³ï³ëË³Ý ¿ñ áñáÝáõÙ: àõ½áõÙ ¿ñ ·Ý³Ñ³ï»É, û¨
Նա իր վերջին հանգրվանը գտավ 1985 թ. դեկտեմբերի 4-ին, Օհեյնի ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ ëáíáñ³µ³ñ ïñíáõÙ ¿ í»ñçáõÙ, »ñµ ·³ÉÇë ¿
գերեզմանատանը: ³Ù»Ý ÇÝãÇ ³í³ñïÁ:
- ¶Ý³Ù ³ñí»ëï³Ýáó, - ¹»é áãÇÝã ãÓ»éݳñÏ³Í ÏÇÝÁ ѳ-
кî¶ðàôÂÚàôÜ í³ù»ó Ýϳñ³Ï³ÉÁ, íñÓÇÝÝ»ñÁ: ²Ûë ¹»ÙùÁ ³Ûëûñ ³Ýå³ÛÙ³Ý
åÇïÇ ÷áñÓ»Ù Ýϳñ»É...
2009 թ. ամբողջ աշխարհի հայերը հայացքները սևեռել են դեպի ØÇù³Û»ÉÁ ¨ë µ³ñÓñ³ó³í ¨ ù³ÛÉ»ñÝ áõÕÕ»ó ¹»åÇ ïáõÝ: Ö³-
Շվեյցարիա: Այստեղ ստորագրվելու է հայ-թուրքական հաշտեց- ݳå³ñÑÇÝ ½·³ó, áñ ß³ñÅáõÙÝ»ñÝ ³ñ³· »Ý, áñ ßï³åáõÙ ¿:
ման պայմանգիր, որտեղ Հայաստանը պետք է ստորագրի ﬕ гëϳó³í. Ù³ùáõñ ÃáõÕÃÝ áõ ·ñÇãÁ ëå³ëáõÙ ¿ÇÝ Çñ»Ý...
փաստաթուղթ, որով պետք է ճանաչի Թուրքիայի ներկա սահ-
մանները, հրաժարվի Թուրքիայի նկատմամբ իր պահանջներից, ÐáíÑ. βð²äºîÚ²Ü
այդ թվում և ցեղասպանության ճանաչման պահանջից: Հայերը
համայն սփյուռքի ﬕահամուռ դուրս են եկել փողոց և իրենց

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 21

βڲòàÔ ²ðîÆêîÀ

ø³éáñ¹ ¹³ñ ³é³ç, гÛáó ³ëÙáõÝùÇ ËÙµ³ÏÁ: àõë³ÝáճϳÝ
ѳÕóݳÏÝ»ñÇ Ù³ÛÇëÇÝ, Èáéí³ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ²ÝïáÝÛ³ÝÁ Ùßï³å»ë
µÝ³ß˳ñÑáõÙ, ²ÝïáÝÛ³ÝÝ»ñÇ Ù³ëݳÏó»É ¿ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ¨ »ñÇ-
³í³Ý¹³å³ßï ûç³ËáõÙ ÍÝí»ó ÙÇ ï³ë³ñ¹³Ï³Ý ÷³é³ïáÝ»ñǪ
ѳÛáñ¹Çª Æí³Ý Ññ³ß³Ù³ÝáõÏÁ: Üá- ³ñųݳó»É ³ñí»ëï³ë»ñ ѳÝ-
ñ³ÍÝÇ ×³Ï³ï³·ÇñÁ ë³ÑÙ³Ýí»ó ¹Çë³ï»ëÇ ¨ ÅÛáõñÇÇ ·Ý³Ñ³ï³Ý-
ѳٳÑáõÝã ä³ñáõÛñ ꨳÏÇ ËáëùÇÝ. ùÇÝ: àõëÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é Æí³Ý
§Ü³ åÇïÇ Ñ»ïá ¹³éݳñ å³ï³ÝÇ ²ÝïáÝÛ³ÝÁ ߳ѳ·ñ·Çé áõÝÏݹÇñÝ
¨ »ñÇï³ë³ñ¹... ¨ ³Ûñ ÇÙ³ëïáõÝ...¦: ¿ »Õ»É ì³Ý³ÓáñÇ ä»ï³Ï³Ý Ù³Ý-
سÛñÁª áõëáõóãáõÑÇ ²Ý³ÑÇï ϳí³ñÅ³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïáõÙªª
¸³íÃÛ³ÝÁ, Ññ³ß³Ù³ÝáõÏÇ Ã³- ³ëÙáõÝùÇ í³ñå»ï æÇí³Ý ê³ñ-
ÃÇÏÝ ³Ùáõñ µéÝ³Í ï³ñ³í ì³- ·ëÛ³ÝÇ í³ñ³Í ËáëùÇ ÏáõÉïáõ-
ݳÓáñÇ êáëÇ ³Ýí³Ý ¹åñáó ¨ ñ³ÛÇ ¹³ëÁÝóóÇÝ ¨ ѳݹ»ë »Ï»É
Ù³Ûñ»ÝÇÇ ëÝáõóÙ³Ý áõ Ù³ßïá- Ùß³ÏáõÛÃÇ »ñ³Ëï³íáñ ·áñÍãÇ ÑÇÙ-
ó³ßáõÝã ³Ûµáõµ»ÝÇ áõëáõóÙ³Ý Ý³¹ñ³Í Èáéáõ åỽdzÛÇ Ã³ïñáÝÇ
³ëïí³Í³Ñ³×á ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ µ»ÙáõÙ: æÇí³Ý ê³ñ·ëÛ³ÝÝ Çñ
íëï³Ñ»ó ÝáõÛÝ ¹åñáóÇ í³ëï³- óïñáÝÇ Ã³·Ý ¿ ѳٳñáõÙ Æí³ÝÇݪ
ϳ߳ï Ù³Ýϳí³ñÅ ÈÛáõµ³ ̳- ѳÙá½í³Í, áñ Çñ ë³ÝÁ ³ñ¹»Ý
ïáõñÛ³ÝÇÝ: áõñáõÛÝ ï»Õ áõÝÇ Èáéí³ µ»ÙáõÙ:
²Ûµµ»Ý³ñ³ÝÇ Ñ³Ý¹»ëÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ áõßÇÙ Ù³ÝãáõÏÝ ³ñï³- ÎÇÝáÛÇ ¨ óïñáÝÇ ÇÝëïÇïáõïÇ áõë³ÝáÕÁ Ññ³íÇñíáõÙ ¿
ë³Ý»ó гÛáó ²Ûµáõµ»ÝÁ, ¹³ëí³ñÁ á·¨áñí³Í µ³ó³Ï³Ýã»ó. §Þ³Ýæ Ñ»éáõëï³ëïáõ¹Ç³ ¨ Ýϳñ³Ñ³ÝíáõÙ §Ð³çáÕ³ÏÁ¦ ÏÇÝá-
§²åñ»°ë, ïÕ³ë, ¹áõ É³í ³å³·³ »ë áõݻݳÉáõ¦: ²ÛÝáõÑ»ï¨, Ýáí»ÉáõÙ: ²Ý¹ñ³ÝÇÏ Ýϳñ³Ñ³ÝÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ÏÝѳÛï ¿ ¹³é-
Ù³Ûñ»ÝÇÇ áõëáõóÇãÁª í³ëï³Ï³ß³ï Ù³Ýϳí³ñŠ³ٳñ³ ÝáõÙ, áñ ϳ۳óáÕ ³ñïÇëïÁ Çñ áõñáõÛÝ ï»ÕÁ ϳñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É Ý³¨
س¹³ÃÛ³ÝÁ, Éë»Éáí Æí³ÝÇ ³ëÙáõÝùÁ, ËáñÑáõñ¹ ïí»ó, áñ ÏÇÝáÛáõÙ:
³Ýå³ÛÙ³Ý Áݹ·ñÏíÇ ¹åñáóáõÙ ·áñÍáÕ ³ëÙáõÝùÇ ËÙµ³ÏáõÙ, áñÁ êï»÷³Ý ¼áñÛ³ÝÇ ïáõÝ-óݷ³ñ³ÝáõÙ í³ëï³Ï³ß³ï ³ñÓ³-
ջϳí³ñáõÙ ¿ñ µ³Ý³ëï»ÕÍ ì³½·»Ý ì³Ý³ïáõñÇ ïÇÏÇÝÁª ¾ÙÙ³ ϳ·Çñ ì³Éï»ñ ÂáñáëÛ³ÝÇ §Îáïñ³Í »Ï»Õ»óáõ Éáõë³µ³óÁ¦
ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ: ²ëÙáõÝùÇ ËÙµ³ÏÇ ë³ÝÁ Ù³ëݳÏó»ó §Ð³Û åỽdzÛÇ ·ñùÇ ßÝáñѳݹ»ëÝ ¿ñ: Æí³ÝÁ ÙÇ Ñ³ïí³Í ϳñ¹³ó ·ñùÇó, áñÁ
¨ ³ëÙáõÝùǦ ³Ù»Ý³ÙÛ³ Ù³Ýϳå³ï³Ý»Ï³Ý ÷³é³ïáÝÇÝ, áõñ Ññ³ß³ÉÇ Ï³ï³ñáõÙ ¿ñ ¨ ·»ñ»ó áõ Ñáõ½»ó áõÝÏݹÇñÝ»ñÇÝ: ´»Ù
³ëÙáõÝùáÕ å³ï³Ýáõ ³é³çÝ»ÉáõÛÃÁ åë³Ïí»ó ѳçáÕáõÃÛ³Ùµ: µ³ñÓñ³ó³í ì³Ëóݷ ²Ý³ÝÛ³ÝÇ ³Ýí³Ý Ùñó³Ý³ÏÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ
²ÛÝáõÑ»ï¨ Æí³ÝÁ åá»ïÇÏ ËáëùÇ Ñ³Ý¹»å ³Ýѳ·áõñ¹ ͳñ³íáí ³ñӳϳ·ÇñÁ, ѳٵáõñ»ó »ñÇï³ë³ñ¹ ³ñïÇëïÇ ×³Ï³ïÁ ¨
ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ Ù³ëݳÏó»É û° Ý»ñ¹åñáó³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇݪ Ñáõ½í³Í µ³ó³Ï³Ýã»ó. §Æí³Ý, ïÕ³ë, ß³ï ³åñ»ë, ÇÙ Ñ»ñáë-
³ñųݳݳÉáí áõëáõóÇãÝ»ñÇ Ëñ³Ëáõë³ÝùÇÝ, ¨ û° ѳٳù³Õ³- Ý»ñÇÝ ùá ϳï³ñáõÙáí Ý»ñϳ۳óñÇñ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë »ë »Ù ï»ë»É
ù³ÛÇÝ ÷³é³ïáÝ»ñÇݪ ³ñųݳݳÉáí å³ïíá·ñ»ñÇ áõ ßÝáñѳϳ- ݳ˳ïÇå»ñÇݦ:
ɳ·ñ»ñÇ: ì³Ý³ÓáñÛ³Ý Ù³Ýϳå³ï³Ý»Ï³Ý ÷³é³ïáÝ»ñÇ Ï³½- ºñµ ï»Õ»Ï³óñÇ ì³Ý³ÓáñÇ å³ïí³íáñ ù³Õ³ù³óÇ ³ñӳϳ-
ٳϻñåÇãÝ»ñÇóª §Ðáñáí»É¦ »ñ·Ç, å³ñÇ å»ï³Ï³Ý ѳÙáõÛÃÇ ·ñÇÝ, áñ ݳ˳ӻéÝ»É »Ù ·ñ³íáñ Ëáëù ³ë»É ϳ۳óáÕ ³ñïÇëïÇ
ٻݻñ·Çã êï»÷³Ý ¸³ÉɳùÛ³ÝÁ ³Ûëå»ë ¿ µÝáñáᯐ å³ï³ÝÇ Ù³ëÇÝ, ì³Éï»ñ ÂáñáëÛ³ÝÝ ³ë³ó. §´»ÙÇ ËáëïáõÙݳÉÇó Ùß³Ï
³ëÙáõÝùáÕÇÝ. §ºñµ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ññ³ß³ÉÇ å³ï³ÝÛ³ÏÁ ÷áÕ- ¿, ßÝáñÑ³ß³ï »ñÇï³ë³ñ¹, áõÙ µÝ³ïáõñ ûÅïí³ÍáõÃÛ³Ý áõ
ϳåÁ ϳå³Í µ³ñÓñ³ó³í µ»Ù, ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ³ÏÝѳÛï ¹³ñÓ³í, ³ß˳ï³ëÇñáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõ٠ϳñÍáõÙ »Ù ѳÛáó µ»ÙÇ ï³-
áñ ݳ ÍÝí»É ¿ µ»ÙÇ Ñ³Ù³ñ: ºí Ç áõñ³ËáõÃÛáõÝ µáÉáñÇë, ³Û¹å»ë ճݹ³íáñ Ýáñ ïÇñ³Ï³É »Ýù áõݻݳÉáõ¦:
¿É »Õ³í, ϳÝ˳½·³óáõÙë ×Çßï ¿ñ, ѳí³ëïdzóáõÙÁª Ý»ñϳÛÇë ÜáõÛÝ »ÉáõÛÃÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, Æí³ÝÇ Ï³ï³ñáõÙÝ áõ ËáëùÇ ÏáõÉ-
ϳ۳óáÕ Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³Ý ³ñïÇëïÇ Í³÷³é³ï µ»Ù»ÉÝ»ñÁ¦: ïáõñ³Ý ·Ý³Ñ³ï»Éáí, §ÂéÇãù¦ ÐΠݳ˳·³Ñ, ÐРѳÝñ³ÛÇÝ
ÆëÏ ¹åñáóÇ ïÝûñ»ÝÁª µ³Ý³ëï»ÕÍ Æí³Ý ¶á·ãÛ³ÝÁ, ³Ûëå»ë ËáñÑñ¹Ç ·ÇïáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý, Ùß³ÏáõÛÃÇ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý
³ñï³Ñ³Ûïí»ó. §Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÝ, ÇÝãå»ë ÇÝùÁ ϳë»ñª §³ñ- ѳñó»ñÇ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ ³Ý¹³Ù, ¹ñ³Ù³ïáõñ· ÐáíѳÝÝ»ë ÜÇ-
í»ëïÇ Ýáñ³ÃáõË Í³é³Ý¦ Ýå³ï³Ï³ëɳó, ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ÏáÕáëÛ³ÝÁ Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÇÝ ³é³ç³ñÏ»ó §ÊáëùÇ ÏáõÉïáõñ³¦
»ñµ»ù ãËáõë³÷áÕ, ³ß˳ï³ë»ñ áõ Ñ³Ù³é »ñÇï³ë³ñ¹ ¿ª ¹³ë³í³Ý¹»É §ÂéÇãù¦-Ç å³ï³ÝÇ Éñ³·ñáÕÝ»ñÇ ËÙµ³ÏáõÙ:
ûÅïí³Í ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ óïñáÝÝ ½·³Éáõ ³ëïí³Í³ïáõñ ¶ñÇë Ñ»ñáëÇ ï»ë³ÏÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ݳ¨ §Î³Ý³ã ÈáéǦ
ù³Ýù³ñáí¦: ³Ùë³·ñÇ ·É˳íáñ ËÙµ³·Çñ, »ñ·Çͳµ³Ý, ¹ñ³Ù³ïáõñ· ¶³·ÇÏ
²í³ñï»Éáí ÙÇçݳϳñ·Áª å³ï³ÝÇ ³ëÙáõÝùáÕÁ ÁݹáõÝíáõÙ ¿ ²ÝïáÝÛ³ÝÇ §ºí ÙÇ µáõÛÉ »ñ³Ëï³íáñÝ»ñ¦ Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáí³-
ì³Ý³ÓáñÇ ÐáíѳÝÝ»ë ²µ»ÉÛ³ÝÇ ³Ýí³Ý å»ï³Ï³Ý ¹ñ³Ù³ïÇ- ÍáõáõÙ, áñÇ ëñµ³·ñÇã-ËÙµ³·ÇñÁ ÝáõÛÝå»ë ϳ۳óáÕ ³ñïÇëïÝ ¿:
Ï³Ï³Ý Ã³ïñáÝÇ ëïáõ¹Ç³ª ³ß³Ï»ñï»Éáí Ñ³Û Ã³ïñáÝÇ áõ ÏÇ- Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÇ Ó³ÛÝÁ ѳ׳˳ÏÇ ¿ ÑÝãáõ٠ѳٳù³Õ³ù³ÛÇÝ
ÝáÛÇ ³é³ç³ï³ñ ¹»ñ³ë³Ý, ÐÐ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý §áëÏ» ïáݳϳï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: Æñ ϳï³ñáõÙÝ»ñáí áã ÙdzÛÝ
Ù»¹³ÉǦ ³ëå»ï ìñáõÛñ гñáõÃÛáõÝÛ³ÝÇÝ, áí Çñ í»ñ³µ»ñÙáõÝùÝ Ñ³Ý¹»ë ¿ ·³ÉÇë ÈáéÇáõÙ, ³ÛÉ Ý³¨ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ
³Ûë Ëáëù»ñáí ³ñï³Ñ³Ûï»ó ëÇñ»ÉÇ ë³ÝÇ Ù³ëÇÝ. §Ðå³ñï »Ù µ»Ù»ñáõÙ ¨ ÑdzóÝáõ٠ѳݹÇë³ï»ëÇÝ:
Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³Ýáí, ßÝáñÑ³ß³ï »ñÇï³ë³ñ¹ ¿, ³ß˳ï³ë»ñ áõ ¸»é áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ, Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÇ ×³Ý³å³ñ-
ÁÝïñ³Í Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛ³ÝÁ ÝíÇñí³Í, áñÝ ³Ýã³÷ áõñ³Ë³óÝáõÙ ÑÇÝ, »ñÇï³ë³ñ¹ ³ñïÇëïÁ ѳݹÇåáõÙ ¿ §Ø³ßïáó¦ ѳݹ»ëÇ
¿ ÇÝÓ: ²é³ÝÓݳÏÇ ÷³é³íáñíáõÙ »Ù, »ñµ áõßÇÙ ë³ÝÇë ï»ëÝáõÙ »Ù ÑÇÙݳ¹Çñ ËÙµ³·Çñ ¶³·ÇÏ ²Ã³µ»ÏÛ³ÝÇÝ, áõÙ áõß³¹ñáõÃÛ³ÝÝ ¿
µ»Ùáõ٠ϳ٠ѻéáõëﳿÏñ³ÝÇó: ²ñ¹»Ý ·Ý³Ñ³ï³ÝùÇ ³ñųÝÇ ¿ ³ñųݳÝáõÙ ³ëÙáõÝùáÕ »ñïdzë³ñ¹Á ¨ §Ø³ßïáó¦-Ç Ñáí³Ýáõ
ݳ¨ Æí³ÝÇ ·ñ³íáñ ËáëùÁ ÝíÇñí³Í µ»Ù³ñí»ëïÇ Ùß³ÏÝ»ñÇݦ: ï³Ï ³éÝ»Éáí å³ïñ³ëï³Ï³Ù Ýáñ³ÃáõË ³ñïÇëïÇÝ, ϳñ·áõÙ
êïáõ¹Ç³ÛáõÙ ëáíáñ»Éáõ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÁ Áݹ- ¿ §Ø³ßïáó¦ ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ Ï»ÝïñáÝÇ Ù³ÙÉá ËáëݳÏ:
·ñÏíáõÙ ¿ óïñáÝÇ Ý»ñϳ۳óáõÙÝ»ñáõÙ, ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ áõÝ»- §Ø³ßïáóǦ ËáëݳÏÇݪ ÏñÃáõÃÛ³Ý áõ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ùß³ÏÁ ³Ûëå»ë
ÝáõÙ ²Õ³ëÇ ²Ûí³½Û³ÝÇ §¸ÇåÉÇåÇïá¦-áõÙ (µ»Ù³¹ñáÕ é»ÅÇëáñ ¿ µÝáñáßáõÙ. §Ð³Ûáó Ùß³ÏáõÛÃÇ »ñÇï³ë³ñ¹ Ùß³Ï Æí³Ý ²ÝïáÝ-
æ³ÝÇÏ ²í»ïÇëÛ³Ý): Û³ÝÁ ù³ÛÉáÕ ïáÝ ¿... îáÝ, áñ ó³ÝϳÉÇ ¿ ÙÇßï ÏáÕùǹ ÉÇÝÇ... Ò³ÛÝ,
²í³ñï»Éáí ëïáõ¹Ç³Ýª »ñÇï³ë³ñ¹ ³ñïÇëïÁ ½áñ³ÏáãíáõÙ ¿ áñ ßáÛáõÙ ¿ ³Ï³Ýç¹... ²ëÙáõÝù, áñ ³Ùµ³ñíáõÙ ¿ Ñá·áõ¹ Ù»ç áõ
гÛáó µ³Ý³Ï ¨ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ ³í³ñïáõÙ áñå»ë Éáõë³íáñáõÙ Ý»ñ빦:
³í³· Ñ»ï³ËáõÛ½: гݹ»ëÇ ËÙµ³·Çñ, áõëáõóÇã-Ññ³å³ñ³Ï³ËáëÁ ³ÝóùáõÛó
гÛñ»ÝÇùÇÝ Í³é³Û»Éáõó Ñ»ïá ÁݹáõÝíáõÙ ¿ ºñ¨³ÝÇ Ã³ïñáÝÇ ÑáõÛë ¿ ÷³Û÷³ÛáõÙ, áñ ³ñ¹»Ý г۳ëï³ÝÇ ÅáõéݳÉÇëïÝ»ñÇ ÙÇáõ-
¨ ÏÇÝáÛÇ å»ï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ì³Ý³ÓáñÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕÁ ¨ ÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù, Ùß³Ïáõóå³ßï Ùß³ÏÇ ·ÇñÝ áõ ·ñÇãÝ ¿É Ϲ³éݳÝ
áõë³ÝáõÙ ³ñí»ëïÇ í³ëï³Ï³íáñ ·áñÍÇã سÛÇë ê³ñ·ëÛ³ÝÇ ÝáõÛÝù³Ý µ»ÕÙݳíáñ, ÝáõÛÝù³Ý ·»Õ³ñí»ëï³é³ï, ÝáõÛÝù³Ý
³ñí»ëï³ÝáóáõÙ: ¸»é »ñÏñáñ¹ Ïáõñë ¿ñ, »ñµ áõë³ÝáÕ-¹»ñ³ë³- Éë»ÉÇ áõ ѳ׻ÉÇáñ»Ý ½³ñÙ³óÝáÕ, áñù³Ý Ýñ³ Ïñ³Ïáï ³ëáõÙùÝ
ÝÁ Ññ³íÇñí»ó Çñ ѳñ³½³ï ¹åñáó ¨ »ñ»ù ï³ñÇ Õ»Ï³í³ñ»ó áõ ³ñïÇëïÇÏ Ë³ÕÁ:

22 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

21 ºñµ Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÁ Ññ³ß³ÉÇ Ï³ï³ñáõÙáí ѳݹ»ë »Ï³í
ÆëÏ §Èáõë³ñӳϦ ûñÃÇ ·É˳íáñ ËÙµ³·Çñ, í³ëï³Ï³ß³ï §Ð³ÝáõÝ ¶áõ·³ñ³ó ³ß˳ñÑǦ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõ-
Éñ³·ñáÕ, ·ñáÕ-Ññ³å³ñ³Ï³Ëáë ü³Ññ³¹ ²÷áõç³ÝÛ³ÝÁ ³Ûë- ÃÛ³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ ÊêÐØ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³ñïÇëï ØÑ»ñ
å»ë ¿ Éáõë³µ³ÝáõÙ Ïñïë»ñ ·áñÍÁÝÏ»ñáçÁ. §Èáõë³ñÓ³ÏáÕ Æí³- ØÏñïãÛ³ÝÇ ³ñÓ³ÝÇ (ù³Ý¹³Ï³·áñͪ ²ñ³Ù سñ·³ñÛ³Ý) µ³óÙ³ÝÁ
ÝÇÝ ëå³ëíáõÙ ¿ å³ÛÍ³é ³å³·³: Æí³ÝÇ ÝÙ³ÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí ì³Ý³ÓáñáõÙ, ÐÐ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³ñïÇëï ²½³ï ¶³ëå³ñÛ³ÝÁ
¿, áñ ·³ÉÇùáõÙ ÷³é³íáñí»Éáõ ¿ Ñ³Û Ã³ï»ñ³Ï³Ý ³ñí»ëïÁ ¨ µ³ñÓñ³ó³í µ»Ù, ë»ÕÙ»ó Éáé»óÇ »ñÇï³ë³ñ¹ ³ñïÇëïÇ Ó»éùÁ
Æí³ÝÝ»ñÝ »Ý, áñ ÙdzëÇÝ Çñ»Ýó áõë»ñÇÝ »Ý Ïñ»Éáõ Ñ³Û Ã³ïñáÝÇ ¨ ³ñï³Ñ³Ûïí»ó. §Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³Ý. ÑÇß»Ýù ³Ûë ³ÝáõÝÁ, ݳ ¹»é
§Í³Ýñ ÉáõÍÁ¦: ß³ï ³ë»ÉÇù áõÝǦ:
Üáñ³ÃáõË ³ñïÇëïÁ ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë áã ÙdzÛÝ ù³Õ³ù³ÛÇÝ,
³Ûɨ ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý µ»Ù»ñáõÙª å³ïß³× ÑÝã»óÝ»Éáí åỽdzÛÇ Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÁ, ãÝ³Û³Í »ñÇï³ë³ñ¹ ï³ñÇùÇÝ, ³ñ¹»Ý
»ñ³Ëï³íáñÝ»ñÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãÇ Ñ³Ù³ñ ³ñų- ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙÝ»ñ ¿ áõÝ»ó»É ÙÇ ß³ñù Ý»ñϳ۳óáõÙÝ»ñáõÙ áõ
ݳó»É ¿ ì³Ý³ÓáñÇ ù³Õ³ù³å»ï ê³Ùí»É ¸³ñµÇÝÛ³ÝÇ ¨ Èáéáõ é³¹Çáµ»Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ¼µ³Õí³Í ¿ ì³Ý³ÓáñÇ ÐáíѳÝ-
Ù³ñ½å»ï ²ñ³Ù øáã³ñÛ³ÝÇ µ³½Ù³ÃÇí ßÝáñѳϳɳ·ñ»ñÇ áõ Ý»ë ²µ»ÉÛ³ÝÇ ³Ýí³Ý å»ï³Ï³Ý ¹ñ³Ù³ïÇÏ³Ï³Ý Ã³ïñáÝÇ
å³ïíá·ñ»ñÇ: §èáÙ»á ¨ æáõÉÇ»ï¦, §²ßÝ³Ý ³ñ¨¦, §ºñç³ÝÏáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÁ¦
Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÁ ³ÛÝ »½³ÏÇ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇó ¿, áõÙ íÇ׳Ïí»É µ»Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: λñå³íáñ»É ¿ ÙÇ ß³ñù ³Ýí³ÝÇ ·ñáÕ-
¿ ³ñÅ³Ý³Ý³É Ü.ê.ú.î.î. ²Ù»Ý³ÛÝ Ð³Ûáó γÃáÕÇÏáë ¶³ñ»·ÇÝ ´ Ý»ñÇ, áñáÝó ÃíáõÙª ÐáíѳÝÝ»ë ÞÇñ³½, ä³ñáõÛñ ꨳÏ, ÎáÙÇï³ë
гÛñ³å»ïÇ ßÝáñÑ³Ï³É³Ï³Ý ËáëùÇÝ áõ µ³ñ»Ù³ÕóÝùÇÝ, »ñµ ¨ ³ÛÉÝ: §Ð³é³ã³Ýù¦ ÙáõÉïýÇÉÙáõÙ Ï»ñå³íáñ»É ¿ »ñÇï³ë³ñ¹
سÛñ ²ÃáéáõÙ »Ï»Õ»ó³ë»ñ »ñÇï³ë³ñ¹³ó Ñ»ï ѳݹÇåÙ³ÝÁ ÐáíѳÝÝ»ë ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇÝ, ÇëÏ §Ø³ßïáó¦ ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ
§Ø³ßïáó¦ ѳݹ»ëÇ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ËÙµ³·Çñ ³ñïÇëïÁ Ï»ÝïñáÝÇ §ì»ñ³ÍÝáõݹ¦ óïñáÝÇ §¾ñ»· É³í ¿ñ, ϳÝó íáõñ ¿ëûñ¦
§Ø³ßïáó¦ ѳݹ»ë¦ ·ñùÇ §²¦, §´¦, §¶¦ ëïí³ñ³Í³í³É ѳ- ¨ §Ø³Ûñ³ë³ñÇ îÇñáõÑÇݦ é³¹Çáµ»Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõ٠ϳñ¹³ó»É
ïáñÝ»ñÁ ÁÝͳۻó سÛñ ²ÃáéÇ ·ñ³¹³ñ³ÝÇÝ: ¿ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ ËáëùÁ: Üϳñ³Ñ³Ýí»É ¿ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý §10 µ³éÇ
ä³ïí³ñÅ³Ý Ñ³Ûáñ¹áõÝ µ³Ëï ¿ íÇ׳Ïí»É ݳ¨ Ë³Õ³É ì³ñ¹³Ý ù³ñ³í³Ý¦ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ýÇÉÙáõÙ:
سÙÇÏáÝÛ³ÝÇ ¹»ñÁ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ¶áõ·³ñ³ó ûÙÇ
µ»Ù³¹ñ³Í §ì³ñ¹³Ý³Ýù¦ Ý»ñϳ۳óÙ³Ý Ù»ç: ²ñųݳó»É ¿ ݳ¨ ²Ýßáõ°ßï, Æí³Ý ²ÝïáÝÛ³ÝÁ Çñ ï»ÕÝ áõ ¹»ñÝ ¿ áõݻݳÉáõ ѳÛ
¶»ñ³ßÝáñÑ î»ñ ê»åáõÑ »åÇëÏáåáë âáõÉç³ÝÇ ³ëïí³Í³Ñ³×á óïñáÝáõÙ, µ³ñÓñ³Ï³ñ· ѳݹÇë³í³ñ ¿, ßÝáñѳÉÇ ³ëÙáõÝùáÕ-
·Ý³Ñ³ï³ÝùÇÝ. §Ø»ñ Æí³ÝÇ Ñ³Ý¹»å Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ Ñ³ñ·³Ýù ¹»ñ³ë³Ý, áõÝÇ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ¹ÇÏódz, ûÅïí³Í ¿ ëï»Õͳ·áñͳϳÝ
»Ù ï³ÍáõÙ, »ñÇï³ë³ñ¹ ËáëïáõÙݳÉÇó ³ñí»ëï³·»ïÇ Ûáõñ³- áõ ϳ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý µ³ó³éÇÏ ßÝáñÑáí ¨ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁ ³ß˳-
ù³ÝãÛáõñ ϳï³ñáõÙ Ñá·Çë ÉóÝáõÙ ¿ µ»ñÏñ³Ýùáí, ù³Ý½Ç ݳ ³Ù»Ý ï³ë»ñ ¿: ÆëÏ Ã³ïñáÝÇ Ù»Í ï»ë³µ³Ý êï³ÝÇëɳíëÏÇÝ ë³ÑٳݻÉ
»ÉáõÛÃÇ Å³Ù³Ý³Ï ³åñáõÙ ¨ ³åñ»óÝáõÙ ¿ ѳݹÇë³ï»ëÇݦ: ¿. §²ñïÇëï ¹³éݳÉáõ ѳٳñ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿
³ß˳ï³ëÇñáõÃÛáõÝ ¨ »ñϳÃÛ³ ϳñ·³å³ÑáõÃÛáõݦ:

èá½³ ØÊƲðÚ²Ü,
ÐÐ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³ñïÇëïáõÑÇ

ÑËÅÄÛ ÄÐÅÂÍÈÕ ÀÐÌßÍ

ÊÍÈÃÀ ÂÅËÅÑÀ

Íà÷àëî. «Влесовой книгой» или «Книгой Велеса» от эпохи прародителей до IX века н.э.» (17, с. 2). Место написания
Книги Велеса – юг России, Причерноморье (12, с. 286). Книга
историк Сергей Лесной назвал языческое Священное писание написана руническими буквами. Все буквы в словах заглавные.
славян, охватывающее историю Руси «от 1500 лет до Дира, т.е., Между словами нет пробелов, что увеличивает вероятность
приблизительно от 650 г. до н.э. и доведённую до последней разночтений. Дощечки во время гражданской войны случайно
четверти IX века» (12, с. 254; 13, с. 190). попали в руки полковника Русской Армии Али Изенбека, который
после революции вместе с ними оказался на Западе. В смутное
Велес – бог поэзии и мудрости, и не только. Велес учил людей военное время дощечки были потеряны. К счастью, их тексты были
профессиям, обеспечивал связь между нашим и потусторонним переписаны и сделаны с них фотоснимки Юрием Миролюбовым.
мирами… Книга переведена на современный русский язык Сергеем Лесным
и Александром Асовым. Русские и украинские исследователи
В Книге Велеса есть сообщение: «…прошли две тьмы…» (17, убедительно доказали её подлинность (2, 12-14 и др.). Из Книги
с. 27), т.е. двадцать тысяч лет. «Вначале, после наступления Велеса следует, что славяне-русские имеют несравненно более
Холодов, арии, сыны бога Солнца Яра, шли с Севера Евразии. древнюю и богатую историю, чем принято считать. Книга Велеса
И в древности было, согласно «Книге Велеса», два Великих вызвала большой интерес в славянском мире – в Украине,
Исхода: 20000 и 10000 лет назад. В первый исход арии пришли Белоруссии, Югославии… Книга Велеса – уникальное явление
в Край Русский, то есть на Русскую равнину, на Урал, а потом, в мировой исторической науке. Однако научно-историческая
после второго похолодания, пошли и далее на юг, в Край Иньский ценность и значение Книги Велеса и поныне в полной мере не
(Северный Китай, Индия, Иран)», - пишет Александр Асов (17, оценены научной общественностью, хотя сенсационность и
с. 343). Даты исходов, разумеется, приблизительные. Известно, важность этой книги неоспоримы. «Книга Велеса» - единственное
что арии пришли в Индию 3500 лет назад. Это, возможно, были сохранившиеся до наших дней священное писание Европы (17,
другие арийские племена или позже прибывшие славяне. с. 308). Нас, армян, интересует как древность и величие истории
Разноплемённость пришлых арийцев отражена в Санскрите, славян и руссов, так и наличие армянского фактора в Книге
который содержит множество старославянских и древнеармянских Велеса.
слов (ещё одно доказательство древности славян!). Не
исключено, что некоторые славянские племена пришли в Край I. Îá àâòîðå Êíèãè Âåëåñà.
Иньский с Армянского нагорья – Араратской Прародины арийцев,
а некоторые армянские племена пришли туда с Урала, Русского Ягайло Ган, «признавая Русь своей матерью, в то же время
Севера и… Страны богов – Арктической Прародины арийцев. У отмечает, что он не русс в узком понимании, а русс в более
меня есть аргументы считать, что это было именно так (временно широком понимании» (12, с. 306). Говоря современным языком,
отложим этот сложный и глубокий вопрос). Второй исход (второе Ягайло Ган не был этническим русским, а был русским в широком
похолодание), по всей вероятности, связано с Всемирным смысле – россиянином. А кем он был этнически? Внимательный
потопом, который произошёл примерно 12000 лет назад. читатель, владеющий армянским языком, заметит, что имя

В предисловии к древнейшей Русской Книге - «Книге Велеса» Â23
- написано: ««Книга Велеса» священное писание славян.
Была начертана на берёзовых дощечках в IX веке н.э. волхвом
Ягайло Ганом. Содержит сказания о пращурах и богах славян,
рассказывает об истории славян и многих иных народов Евразии

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 23

22Â исследователь, прочитавший эти выражения через тысячелетие,
и фамилия автора - армянские. Имя Ягайло без славянских решит, что «пудра» и «компостер» были «чернобогами». Версия
«надбавок» – Гайл. Слово «гайл» чисто армянское, означает: «чернобогов» не убеждает. Поэтому могут существовать и другие
«волк». Гайл – тотемное имя. «Ган» - «гонение» (на др. арм.). гипотезы. Предложите прочитать эту фразу знатоку армянского
У древних руссов инородный звук «а» в начале слова часто языка, и он прочтёт так:
переходил в «я». Например, в русском языке имя армянского Бога
Ар превратилось в Яр. Чтобы получить первоначальный звук, АНИ МАР АНИ МОРОКАН
следует «я» заменить буквой «а». После «дейотизации» имени Это уже явное армянское предложение и относится к одному из
«Ягайло» получим имя «Агайло». Отбросив также окончание «о», самых красивых и почитаемых древнеармянских городов – Ани.
что не относится к собственному имени, а является малорусским Смысл предложения таков:
окончанием, получим «Агайл». На древнеармянском языке «А
гайл» означает «Первый волк». «Агайл Ган» - «Первый гонитель АНИ МАТЬ АНИ МАТЕРИНСКИЙ
волков». Это – буквальный перевод. Смысл мог быть несколько Ягайло Ган мог написать такие слова. Мы выше указали, что
другим. Интересна также прямая армянская этимология имени автор Книги носил армянское имя и фамилию, говорил, что
Ягайло. На древнеармянском «Ягайл» означает «Я волк», а он не «русс в узком понимании», т.е. обладал национальным
«Ягайло» - «Я волчья душа». У древних армян существовало, (армянским) самосознанием. Видимо, Ягайло знал город Ани и
например, имя «Гайл Ваган», схожее с именем «Гайл Ган» - тосковал по нему... Ани носил имя месопотамского Бога Ан, не
«Гонитель волков». Имя «Ягайло» редкое, родовое, тотемное. Его входившего в пантеон древнерусских богов, поэтому его «не
в XIV веке носил литовский князь, который стал королём Польши. смеимо славити».
Не происходил ли литовский князь, он же польский король Ягайло Вот такая версия. Чем она не более убедительная? Ани тогда
из рода Ягайло Гана? Галицкие армяне были, в основном, родом был реальным городом, в отличие от мнимых Мара и Морока.
из армянского царственного города Ани. Не происходила ли Замечание 5. Югославский учёный, академик Радивой Песич
фамилия «Ягайло» из этой армянской общины, т.е. не восходил связывает письменность «Книги Велеса» со знаменитыми
ли Ягайло этническими корнями к городу Ани? Отметим, что балкано-подунайскими письменами Винча-Тэртерии VI тыс. до
армяне в Галиции проживали и задолго до основания Львова и н.э. (2, с. 10). «Тэртер» - чисто армянское слово («владыка»,
их массового переселения из Ани во Львов в XIII веке во времена «поп», «священник»), образованное из чисто армянского корня
Данило Галицкого. «тер» («владыка»). Причем, слово «тер» в армянском языке
пишется также в форме «тэр» (это более древняя форма).
Запомним название одного из древнеармянских Армянское священное слово «тертер» издревле фигурирует
очагов культуры, мать городов армянских - Ани: оно в на Балканах. Вспомним, хотя бы, Средневековую болгарскую
завуалированном виде присутствует в тексте Книги Велеса. царскую династию Тертеров.

Çàìå÷àíèå 1. От армянского корня «ган» («гонение») III. Àðìÿíñêèå ñëîâà.
происходят армянские слова: «гна» («иди»), «гнал» («идти»),
«гнац» («ушел»), «гнацк» («поезд»), «ганаарел» (“ganaharel” – Можно спросить: причем тут армяне? Отвечаю: мир и его
«избивать»; буквально: «закачать избиением»). Сходные русские обитатели перемещались по планете, менялись и изменялись.
слова: «гонение», «гонитель», «гонка», «гонщик» и т.п. Нельзя брать за основу сегодняшнее расположение этносов.
Надо отвлекаться от всех комплексов и стереотипов и полагаться
Çàìå÷àíèå 2. Армянское слово «гайлук» («волчёнок») был на факты и логику, какими бы они ни были невероятными.
этнонимом валлийцев. Другие формы слова «гайл» - «гал» и
«гел» - также стали этнонимами европейских народов. Рассмотрим другие предложения.
1) «текоста егуны и крве слвнех жаждящесе».
Çàìå÷àíèå 3.. Рассмотрим украинскую фамилию Жигайло. Перевод: «явились гунны, крови славных желая».
Выражение «жи», согласно Словарю армянских букв, означает Ой, какие нехорошие гунны! Крови желают, при чем, славных...
«сильный человек» (10, с. 111), а «Жи+гайл+о» означает Чтобы перевод осмыслить, переводчик сделал добавку от себя
«Сильная волчья душа», «Сильный человек с волчьей душой». и получил: «явились гунны, крови славных (отцов) желая» (12,
В имени Жигайло отражены идеологические веяния древнейших с. 268). При чём тут отцы? Они умерли. Как можно желать крови
времён, когда волк был тотемом. Волк давным-давно свергнут с умерших? Если слово «крве» читать по-армянски («крве» от
пьедестала почёта, а фамилия Жигайло и поныне сохранилось слова «крив» – «битва»; «крве» в данном контексте является
у украинцев! В древнерусских фамилиях встречается также склонённой формой слова «крив» и означает: «битвы»), то
армянский синоним «гел» слова «гайл». Существовала династия получим более естественный перевод: «явились егуны,
Ягелов. У донских армян есть фамилия Гайламазян. «Гайламаз» славной битвы желая». Это похоже на «гуннов». Подчеркнём,
- «Волчьи волос» (арм.). Древние армяне почитали не только что явились не гунны, а егуны. Книга Велеса этих пришельцев
волка, но и его волосы. Некоторые исследователи имя Велес называет егунами, а переводчики почем-то их называют гуннами.
выводят из слова «волос». Ведь авторы IX века лучше авторов XX века знали, как они сами
кого-то называли?
Çàìå÷àíèå 4. Есть истолкование имени Велес на литовском Далее: «а крве многа а тамо есы а отва баще пре вылка…».
языке: Veles – Души умерших. Литовское название русского Перевод: «и коров многих, и там (далее непонятно)... была пря
божества – вполне вероятный результат славяно-литовской (т.е. борьба) великая (далее непонятно)» (12, с. 277).
древней близости. Возможно, слово Велес у славян означало «Крве» то - «кровь», то - «корова». Не годится. Если принять
Повелитель? Наши повелители - души умерших? Однако мою версию, то такой путаницы не будет и смысл прояснится:
литовская версия не корневая этимология, а позднее осмысление «и бились много, и была борьба великая...».
сокровенного имени Велес. Возможны разные истолкования 2) Предложению «оте врце себ то ступны хорпе хранете
имени Велес по слогам. Например, «Велес» это «Лев+ес» («Лев имяхом яко оце наше и праце иже» даётся истолкование: «оте
есть»?, «Я лев»?) или «Ве+лес» («В лесу?, «Из леса»?) и др. Ни врце (одно или два слова - неясно) те есть хорпы хранить имеем,
одно из них не безупречно. И не этимология имени Велес в Книге как отцы наши и праотцы, которые» (12, 280).
Велеса главное. Здесь использованы армянские слова «врце» («врцин» -
«кисть»), «себ» («клин»), «хорпе» («хоп» - «лемех»).
II. Àðìÿíñêèé ôðàãìåíò. Полный вид слова «хорпе» - «хорпет», что по-армянски
буквально означает «глубокая дрова» или «глубокая балка». Это
На дощечках есть запись: слово в Книге Велеса появляется формах «хорпете», «хорпе»,
АНИМАРАНИМОРОКАН «хопе», а в современном армянском языке – в форме «хоп».
Окончание «е» в этих словах - вспомогательный утвердительный
(12, с. 284). глагол в армянском языке. Лишь по сокращённой форме
Переводчик в этой фразе увидел такой смысл: «а ни Мара, «хоп» исходное слово «хорпет» трудно восстановить. Поэтому
ни Морока не смеимо славити» (12, с. 28). Мол, запрещается происхождение слова «хоп» в армянском языке оставалась
покланяться «чернобогам» Мару и Мороку. Никто не знает, были неизвестной. В этой неожиданной реставрации армянского слова
ли такие «чернобоги»? Очевидно, их создал переводчик в ХХ помогла Книга Велеса.
веке. Есть только слово «морока». Ну и что теперь? Назначить Слово «имяхом» тоже армянское: «има хом» - «знаем же».
его отверженным богом? Лишь потому что от слова «морока»
происходит выражение «морочить голову»? Ныне употребляют Â24
также выражения «пудрить мозги», «компостировать мозги»
и т.п. Следуя подобной «логике», можно предположить, что

24 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

23Â местности». Очевидно, имеется в виду дикая, непросвещённая
Тогда получится вразумительный смысл (в этом и других местность. Слово «враг» имеет аналогичное «обеспечение» в
предложениях): «знаем же, как отцы наши и праотцы кисть, природе – слово «овраг». Ситуация настолько оригинальна, что
клин, и ступни лемеха хранили». можно ею только восхищаться. Эти примеры нас приводят не
просто к общим корням и приёмам создания родственных языков,
Естественно полагать, что в русском языке слово «имяхом» пре- но и к ясной мысли о разуме их создателей, для характеристики
терпело синтаксические и семантические изменения. Возможно, которого у нас есть только одно слово - божественный.
результатом этих изменений является слово «имеем».
V. Ñëîâî «îòåö».
3) Выражение «на обаполе оде даню до горе русище и до
хопе карпенсте...» переводится: «по обе стороны Дона и до В Книге Велеса слово «отец» выступает в своих начальных
Русской горы и до хопе (?) карпатской...» (13, с. 278). По поводу фазах – оц, оце, отце. Именно в таком порядке представляется
слова «хопе»: «...в дальнейшем встречаем загадочное «хопе», становление слова «отец»:
«хорпете»; очевидно, все эти три непонятных слова происходят
от одного корня» (13, с. 278). Я вышнее объяснил происхождение оц→оце→отце→отец
этих «загадочных слов». Хорпет или хоп могли приобрести также В древности змей считался символом мудрости, и почётно
новые значения, обозначающие используемые для изготовления было назвать главу семьи змеем, т.е. мудрецом. «Змей» по-
сохи деревья, лес. Тогда смысл выражения «до хопе карпенсте» армянски: «оц». «Змеиный» по-армянски: «оце». Имея в виду
проясняется: «до леса карпатского». любовь русских к животным, особенно, древних руссов, назвать
отца «змеем» или «змеиным» было не оскорблением, как ныне,
Армянские слова в языке Книги Велеса являются не просто а проявлением большого уважения. На Древней Руси обращение
иностранными словами, а следами древнейших связей этих возлюбленных друг к другу именами почитаемых животных
двух индоевропейских этносов. Под «армянскими словами» считалось знаком проявления нежных чувств. И поныне говорят,
имею в виду в первую очередь слова древнеармянского языка например, «зайчик мой», «медвежонок мой», «волчонок мой»,
и многочисленных армянских диалектов (их около 150). Именно «тигрёнок мой», «белочка моя», «птичка моя», «ласточка моя»,
в патриархальной языковой системе больше встречаются «львица моя» и т.п. Люди порой и змеем друг друга с любовью
первозданные и архаичные формы слов. Язык Книги Велеса – одно называют…
из древнейших состояний русского языка. Его следует подвергать В генезисе слова «отец» первые две фазы развития – оц и
глубоким и разносторонним исследованиям, реставрировать и в оце – «исконно индоевропейские», араратские, армянские.
полноценном виде представить мировой общественности. Это Третью и четвёртую фазы – отце и отец – представляют собой
большой и уникальный научный клад. русификацию армянского слова «оце» - «змеиный», «является
змеем» (т.е. мудрым). В этой этимологии произошло не простое
Çàìå÷àíèå 6. Первоначальный правильный этноним гуннов искажение исходного слова «оц», а гармонический синтез
«егун» на др. армянском языке означает «пришлый», «пришед- почтительного инородного обращения «оце» («змеиный», в
ший». Под «гуннами» обычно понимают некое дикое восточное переносном смысле – «мудрый») и отечественного обозначения
племя. В книге (4) убедительно показано, что никакое восточное «ат» индоевропейского характера (ат, атя, батя - отец):
племя гуннов не покоряло Запад. На севере Китая проживал
вполне цивилизованный монголоидный народ гунны (сунны, ат-оце→ат-це→ат-ец
хунны), который никогда так далеко не уходил из мест своего («ат оце» – «отец мудрый»).
обитания. Прошедший по Европе как смерч со схожим этнонимом Далее, слово «отец» в разных вариациях распространилось
«гун» (hun или hon) народ был действительно диким. Варвары среди других племён.
гуны (с одним «н») были северным европейским народом. Рус- Çàìå÷àíèå 8. Почитание змеи в Древнейшей Армении
ский источник под названием «егун» имеет в виду этот народ. проявилось и в Армянском Алфавите. В армянском слове «оц»
«Егун» - изначальная форма этнонима «гун», который чаще пишут («змей») главную роль играет согласное (на Ближнем Востоке
неправильно: «гунн». Однако для исследования армянского гласные и вовсе не писались). Ввиду отсутствия в русском языке
фактора в Книге Велеса, да и для самой этой книги, не имеет соответствующего звука, мы употребляем близкую по звучанию
существенного значения, откуда выползли гуны, с Севера или букву «ц». В армянском языке этот звук произносится как «ц»,
Востока? но в письменном варианте означает примерно «дз». Для него
существуют две похожие на змеев буквы – заглавная и строчная:
IV. «Îáðóñåâøèå» àðìÿíñêèå ñëîâà.
ÒÓ
В Книге Велеса употребляются вполне русские слова – варяг, Заглавная буква изображает отдыхающего змея. Строчная
вече, грек. Только прежде чем стать русскими, эти слова были буква – змея с высунувшим язычком…. Когда я об этом
армянскими. «Варяг» происходит от армянского слова «вайраг» догадался, то испытал потрясение. Позже узнал, что я открыл
(«дикий»). А «грек» по-армянски означает «пришедший к «велосипед»: исследователи армянских букв определили весь их
письменности», т.е. письменный народ. «От варягов в греки» художественный подтекст (15). А заглавная и строчная буквы -
- «от диких к письменным» (1). «Вече» от армянского слова
«веч» («дискуссия», «спор»). Форма «Вече» тоже армянская, øù
она подтверждает, что «да, это дискуссия». Слово «веч» в (читаются как: kh) – являются видоизменёнными свастикой
армянском языке издревле активно фигурирует и функционирует и крестом, имеющие на армянских наскальных изображениях
- склоняется, образует новые слова, как его русский эквивалент 12-тысячелетную давность. Наши предки жившие, небось,
«спор». В русском же языке слово «Вече» стоит особняком, оно когда, даже в формах букв вкладывали глубокий, сокровенный
явно инородное, хотя родственное и очень древнее. Настолько смысл – мудрость, вечность, мученичество во имя Бога... Всё это
древнее, что естественно предположить, что вошло в состав интересно и загадочно и восходит, по крайней мере, к временам
слова «вечер» (на Вече собирались по вечерам). Родственно с создания индоевропейских языков... Поэтому и не только поэтому
армянским словом «веч» русское «отвечать». На Вече отвечали Древнеармянский Алфавит из 36 букв надо беречь без изменений
на вопросы. Видите, в какую глубь уходит происхождение слова как святыню! Вспомним, что Древнеармянский Алфавит является
«Вече»? И родство здесь с армянским словом «веч» невероятно кодом Периодической системы химических элементов (6, 7)!
древнее, восходящее к индоевропейской общности, что говорит (Сколько мне известно, автором этого фантастически великого и
о древности русского языка. Другое дело слова «варяг» и «грек» невероятно простого открытия является ереванский журналист
- относительно поздние заимствования из армянского языка. Эдуард Аянян). А испортить чудом дошедшее до нас научное тво-
Эти и другие древнерусские слова армянского происхождения рение великих исчезнувших цивилизаций могут только вандалы.
в Книге Велеса подтверждают нашу гипотезу о наличии Это то же самое, что взорвать египетские пирамиды.
активного армянского фактора в древнейшей русской летописи и Çàìå÷àíèå 9. Древнейшие армяне мудрость змеи воплотили
соответственно, в древнейшей русской истории. даже в грамматике - пользовались словом «оц» в качестве окон-
чания слов. Например, «Hajoc dproc» («Армянская школа»).
Çàìå÷àíèå 7. Не от слова ли «вайраг» происходит слово Буквально же «Hajoc dproc» означает «Армянский змей –
«враг»? Слово «вайраг» («дикий») образовано на основе учёный змей». То есть «Армянский мудрец – учёный мудрец».
слова «вайр» («местность») с помощью суффикса «аг» («ак»).
«Вайраг» буквально: «исходящий из местности», «пришедший из Â25
местности» (наподобие «провинциала»). В армянском языке есть
также слово «вайрени» («дикарь»), что буквально означает: «из

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 25

24Â появляется антропологический смысл этих слов). Этими же
Создателя закавказских алфавитов звали Месроп Маштоц (IV-V словами характеризовали людей – божественный, солнечный,
вв.). «Маштоц» - простонародное произношение его фамилии мужественный, отважный. Слово «Аре» («Ар э») практически
«Мартоц», («Человечный»), что изначально означало «Человек- имеет тот же смысл, что и слово «Ар»: вспомогательный глагол «е»
змей», т.е. «Человек-мудрец». В армянском языке слово «змей» («э») подтверждает предыдущий смысл слова. «Аре» означает
как окончание слов представлено широко. Например, «боц» «Да, Бог», «Да, он Бог», «Он есть Бог». В почтенном выражении
(«пламя»), «дзерноц» («перчатка»), «схоц» («пыла»), «хардоц» «Оц Аре», слово «оц» нам известно («змей», т.е. «мудрый»).
(«точилка») и др. Обратим внимание на змееподобие пламени, Как мы говорили, его обрусевший вариант – слово «отец».
перчатки, пыли, точилки…. В дальнейшем забыли смысл А в древнеармянском языке «Ар» («Аре») – Бог, Солнце, Ар
окончания «оц» и стали применять его и к не змееподобным (армянин). В итоге получаем несколько вариантов истолкования
предметам и понятиям. Слово «оц» выражено в русском языке выражения «Оц Аре»:
и в других словах, например, в слове «ось». Синтаксическое
и семантическое сходства этих слов очевидны. Слово «оц» в 1) Змей-Бог; 2) Змей-Солнце; 3) Змей-Ар.
форме «ос» присутствует, например, в слове «осетер». «Оцетер» Или
чисто армянское слово и означает «Хозяин змеев» или «Владыка 1) Отец-Бог; 2) Отец-Солнце; 3) Отец-Ар.
змеев». Почему дана осетрине такая характеристика, наверняка, Отец-Ар или Змей-Ар пришел на российские просторы с
знают биологи, исследователи рыб. Слово «оц» в форме «ос», Армянского нагорья (и пришел, надо полагать со своим племенем,
как окончание слов, обильно употребляется в греческом языке… а не один, размахивая руками). Для туземцев он был пришедшим с
Забавно, что это слово из Греции вернулось домой в форме «ос». Гор Змеем (не Змеем ли Горынычем?). Эти исторические события
Есть ряд армянских имён с окончанием «ос». Например, Киракос. отражены в русском фольклоре и в древнерусской истории.
Должно быть – Киракоц. Точнее, Кракоц. Слово «кракоц» в Вспомним героя русских былин Святогора, символизирующего
современном армянском языке означает «стрельба». Буквально гору Арарат. Вспомним Моска, основателя Москвы, прибывшего
же «кракоц» означает «огненный змей». Что же подразумевали с Араратской горы (2, с. 538)…
наши пращуры под выражением «огненный змей»? Молнию? Историки имя Отца-Ара пишут с мягким знаком – Арь (иногда –
Шаровую молнию? Летающий снаряд? Ракету? НЛО? Вопросы Орь). Я придерживаюсь оригинала.
есть. Ответа нет. Точное время жизни Отца-Ара не установлено. «Орь жил в VII-
VI вв. до н.э., возможно, в первые века нашей эры» (12, с. 241).
Не от змеи ли берут начало фигурирующие в европейских Возможно, Отец-Ар жил намного раньше. Но жил.
языках слова на основе частица “os”, обозначающие восток?
Восток ассоциируется с мудростью, т.е. со змеем. Возможно, VII. Ñûíîâüÿ Àðà.
слово «осман» («восточный человек») имеет свой забытый
армянский прообраз - «оцанман» («змееподобный»). Имеется в У Отца-Ара было три сына – Кий, Щек и Хорив.
виду мудрость восточного человека и всё остальное. В славянских языках слова «кий», «щек» и «хорив» ничего
или почти ничего не значат; эти слова иностранные. Ответ
Почитание змеи перенеслось когда-то на Американский материк. можно найти в древнеармянских источниках, которые сообщают
У индейцев майя был Великий Учитель Ицамна, которого почитали подлинные имена братьев – Куар, Шек и Хорив.
как Бога неба (5, с. 102). «Ицамна» - искажение армянского слова Не искажено только имя «Хорив». Это древнеармянское имя.
«Оцанман» - «Змееподобный». Было в Майя божество Камацоц. Его современный вариант – Хорен. Имя «Хорен» и поныне
«Камац оц» - «Тихий змей» (арм.). В язык Майя проник один из употребляется армянами. «Хорен», как и его древняя форма
древнеармянских синонимов слова «змей» («оц») – «кан». «Кан» «Хорив», означает «Глубокий». Приписывание имени «Хорив»
- армянское корневое слово, его первоначальные значения - круг, иранского происхождения (от слова «hur» - «солнце») есть
кружение, закручивание, извивание…(3, т. II, с. 510). Именно заблуждение. Если бы это было так, то армяне называли бы
таким словом можно характеризовать и назвать змею. Слово своих детей не Хоривами и Хоренами, а Huriv-ами и Huren-ами.
«кан» как в армянском языке, так и в языке майя используется в В армянском языке для таких имён существуют все условия: есть
качестве окончания топонимов. Например, в Армении – Бюракан, звук «h», есть слово «hur» («пламя»). По поводу происхождения
Васпуракан, Сисакан и т.п.. В Майя – Сехакан (Акансех), Теотуакан, имени «Хорив» вопрос, думаю, исчерпан.
Техакан и т.п. Эти и многие топонимы Майя армянские или имеют «Шек» по-армянски: «белобрысый». По поводу происхождения
армянское происхождение. По-армянски: «Сехакан» - «Дынная»; имени «Щек» («Шек») тоже вопрос исчерпан.
«Теотвакан» - «Со времен Бога» или «Имеющий возраст Бога»; Имя «Куар» состоит из двух слогов – «ку» и «ар». «Ар» - армянское
«Техакан – «Местный». Интересен лексический состав топонима слово и в окончания армянских имён и профессий обычно
Теотвакан: Тео (Deo) – Бог (лат.); «тив» - «число», «год», «возраст» означает «мужчина». Думаю, что в имени «Куар» пропущена
(арм.) и окончание «кан». Кстати, в Забайкалье есть река Кан. буква и его изначальная форма – «Кумар». Слово «кумар» в
Извивается как змея. Река Змея. армянских диалектах фигурирует в нескольких вариациях: кумри,
кимра, гюмри, гюмра… и означает «крепкий мужчина», «крепыш»,
Почему такая честь опасному существу? Только ли из-за «богатырь». Это слово как топоним распространено в Армении,
мудрости и полезности медицине? Думаю, что главная причина Передней Азии, России – Кумайри (г. Гюмри), г. Кимры, Крым и
– встречающиеся во многих мифологиях «летающие змеи» или т.п. Предполагаю, что Кумайри или Кумар или Куар был этнархом
«огненные змеи», из которых спускались к людям боги и учили кимеров (киммерийцев) – древнеарийского содружества
их уму-разуму. Чем были в реальности «летающие змеи», мы армянских, славянских и иранских племён. Уже в самой Армении
можем лишь предположить. Самая естественная версия – это имя «Кумайри» или «Кумар» превратилось в «Кимра» и «Куар».
космические корабли инопланетян или «кареты богов». В этом А вдали от Армении оно видоизменилось ещё больше: стало
случае оказанная змею высокая честь становится понятной. «Кием» и даже «Кусько». Кусько это Киев. Куско - главный город
Существовало старинное армянское имя Сайлас. Сайл ас инков... И совпадение древнеславянского и древне-инкского
– Карета Бога (Божья карета). Это имя в процессе истории топонимов вовсе не случайность. Корни этих топонимов вместе с
армянских диаспор претерпела естественные изменения: историей идут туда, откуда они возникли... Но кто сегодня об этом
помнит и говорит? Тех, кто помнит и говорит, не воспринимают.
Сайлас→Салас→Салаш→Салаши Çàìå÷àíèå 10. Древние руссы Куара называли Кием. Здесь
произошла не искажение, а замена армянского слова «куар»
VI. Îö Àðå. («кумар») созвучным древнерусским словом «кий». Откуда
же взялось Кусько - другое название Киева? Отвечает Сергей
Оц Аре – предводитель древнерусского племени. Иногда пишут Лесной: «Очень интересно словообразование – «кисько».
«Оц Оре», т.е. «Отец Орь». Однако правильная первоначальная Слово происходит от «Кий», что означает «палку», но длинную,
форма – «Оц Аре» или «Оц Ар». «Ар» - армянское слово и отсюда и биллиардный «кий». Мы на вопрос «чей?», говорим:
имеет несколько смыслов. Изначальный смысл: Творение, «киевский». Иначе говоря, употребляем суффикс, обозначающий
Творец, Создатель, Бог. Древние армяне поклонялись Солнцу принадлежность к чему-либо дважды: древние русы
как Богу или символу Бога, поэтому «Ар» означало также употребляли иное производство слов: «киський», т.е. суффикс
«Солнце», «Поклонник Солнца». Армянские слова «ар», «ара», принадлежности однажды, что, безусловно, правильнее. Для
«ари» (современная европеизированная форма слова «ари» –
«ариец») в религиозном смысле означали «солнцепоклонник». Â26
Слова ар, ара, ари были изначальными этнонимами армян
(арменоидов) – распространителей культа Бога Ар (здесь

26 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

25Â (имеющие к тому же армянские истолкования) встречаются и на
сравнения возьмём слово «рай»: мы производим «райский», Западе, например, Баренц, Лоренц, Теренц…
а если бы мы придерживались того же словопроизводства, что
и в слове «киевский», то должны были бы говорить: раевский» VIII. Êàðïàòñêèé èñõîä.
(13, с. 237). Замечательное объяснение! Однако странно царя
назвать палкой, тем паче палку. Вероятно, так и было. Это как раз Вспомним, что топоним «Карпат» - армянское слово и означает:
подтверждает иноязычное происхождение имени Кия, которое «Каменная стена» («кар» - «камень», «пат» - «стена»). Все
так упростили и исказили, что получили то, что получили. А как остальные этимологии этого топонима не выдерживают никакой
быть с названием главного города инков Куско? Думаю, что критики. Сказка о том, что этот топоним произошёл от народа
топоним Куско на Древней Руси и в Древней Америке является «карп», просто смешна: «карп» рыба, а не человек. И где эти
одним и тем же древнерусским словом, которое блестяще карпы теперь? Бороздят моря и океаны? Жителей Карпат когда-то
объяснил Сергей Лесной. К этой гипотезе склоняет также факт называли карпени по названию местности, а не наоборот. Слово
наличия связей армян с древними руссами и инками. В языке «карпени» тоже армянское и является сокращённым названием
инкского народа аймара имеются более 70 армянских слов жителя Карпат. Полностью это армянское слово выглядит так:
(16). Это с первого поверхностного взгляда. Со второго взгляда «карпатени» («карпатский» - арм.). Кратко – карпени. Отсюда
их будет больше ста. А с диалектными и древними словами возникла ассоциация с карпом. Армянский топоним «Карпат»
будет порядком больше. Со своей стороны я могу добавить ещё уже доказывает присутствие в древние времена в регионе
ряд слов, самым важным из них является этноним «аймара». крупной армянской общины. Исход древних славян из Карпат
Его первоначальный смысл раскрывается от чтения справа или возвращение не могло не коснуться армянского населения.
налево. Получаем армянское слово «арамйа», что означало «Род Щека пришёл к Карпатам в VI в. до н.э., а через 500 лет
«армянский»; буквально - «принадлежащий Араму». По имени (в I в. до н.э.) пришёл к Днепру, где жил потом 500 лет, и вновь
армянского царя Арама (правил Арменией почти 4000 назад) вернулся на Карпаты в 430 г. н.э.» (17, с. 123). Книга Велеса
армян называли также арамами (армянский – арамйа). В V веке, сообщает: «...старшим в роде был Щека из ариев» (17, с. 123).
например, у Мовсеса Хоренаци слово «арамйа» употреблялось В то время все славяне были «из ариев», т.е. почитателями
также в смысле «армянский» (18). Армяне армянами, а название солнечного культа. Тогда что значит «был Щека из ариев»?
главного города инков имело малороссийскую форму – Куско. Это Если не религиозная принадлежность Щека, то, что имелось в
знак активного участия древних киевлян в делах инков, что в свою виду? Есть единственный ответ: этническая принадлежность. Из
очередь подтверждает наличие армян в древнейшей истории древнеармянских источников мы уже знаем, что бессмысленные
славян. Причем армяно-русское сотрудничество просматрива- имена «Щек» или «Щека» являются искажениями армянского
ется с древнейших времён и на Армянском нагорье, и на Русском имени «Шек» («Белобрысый»). Следовательно, «был Щека из
Севере, и на Урале, и в Древней Индии и Китае... Из этих фактов ариев» означало «был Щека из армян». С исправлением имени
ещё и ещё раз следует невероятная древность истории руссов – «был Шек из армян». С переводом имени – «был Белобрысый
и славян, по сравнению с которой латинская или греческая из армян».
древность – новейшая история.
Çàìå÷àíèå 13. Из предыдущего вывода следует: армян на
Çàìå÷àíèå 11. Если столица инков была названа в честь Руси до н.э. называли ариями. «Арий» означал «Армянин».
Киева – Куско, то в Древней Америке должны были быть и другие Армянский первообраз этого этнонима - «Ар», «Ара» или «Ари».
топонимы славянского происхождения. Не случайно совпадают Современный этноним «армен» (русифицированная форма -
названия русского города Тула и столицы тольтеков Тула (11, с. «армянин») пришел на Русь, наверное, из Византии, почти через
16-25). Не происходят ли названия Перу и Майя от имён древне- тысячу лет. Поэтому в Книге Велеса, столь богатой видными
русских богов Перуна и Майя? Вспомним также топоним Мамон людьми армянского происхождения и армянскими словами, нет
в Америке и топонимы Верхний Мамон и Нижний Мамон в ни слова об армянах. Потому что в русском языке дохристианского
Воронежской области и др. периода не было слова «армянин». Армяне были, а назывались
они не армянами, а ариями.
Замечание 12. Имя Первого армянского Бога Ар в Книге Велеса
встречается как родовое имя предводителя славян. У славян Первоначальными именами многих легендарных личностей
армянское слово Ар (Бог) пишется по-разному: Арь, Аре, Орь, Оре, древнерусской истории, Арий (Яр, Яруна), Кий, Щек, Хорив, Моск,
Арий, Яр, Ярь, Яруна и т.п. Порой имя Яруна отождествляется с Святогорь… были армянские имена – Ар, Куар, Шек, Хорив,
именем Арджуна, якобы, индийским. Разъясняю. «Яр» или «Ярь» Мовсар, Арарат…
- славянизированная форма армянского имени «Ар». «Ардж»
- «Медведь» (арм.). Слово «ун» в древнеармянском языке IX. Çåìëÿ Àðèéñêàÿ.
означает «основной» (10, с. 113). «Ярун» и «Арджун» - основные
фамилий высокопоставленных армянских родов. Эти роды Гипотеза об индийской прародине индоевропейцев давно
являлись соответственно славянским и индийским по среде, а не и бесповоротно осела на свалке историографии. Многие
по этническому происхождению. Фамилии «Яруна» и «Арджуна» исследователи доказали, что Прародина индоевропейцев
не тождественные, но у них есть общая священная основа – – Армянское нагорье и прилежащие к нему южные районы.
армянский корень «Ар» и армянское фамильное окончание Т.В. Гамкрелидзе и В.В. Иванов в своём титаническом труде
«ун». По-русски: «Яруна» - «Богов» или «Солнцев», «Арджуна» окончательно установили этот факт (9). При этом наличие
- «Медведев». Араратской Прародины не исключает существование другой
арийской Прародины до этого. Такой Прапрародиной арийцев
Древнеармянское фамильное окончание «ун», обозначающее является, скорее всего, Арктика – Страна богов. В Книге Велеса
принадлежность к основной, прямой ветви данного речь не о ней, потому что в ней описываются, хоть и очень древние
высокопоставленного рода, встречается также в форме «уни», события, но не до такой степени древние! Древнеармянские
что означает «основной человек» (данного рода). Например, источники предводителей Куара, Шека и Хорива выводят с
армянские царские и княжеские фамилии: Авуни, Аматуни, Армянской земли. Они могли прийти на нынешние русские земли
Арцруни, Аршакуни, Багратуни, Бзнуни, Вагуни, Гайказуни, Гнуни, через Индию, но не из Индии, а из Армении. Их Родиной была
Гтнуни, Ервандуни, Испуни, Мандакуни, Склуни, Спандуни, Сюни, Армения, а не Индия. Приведём отрывок из Книги Велеса (17, с.
Хорхоруни и др. Слово «ун» («уна») является окончанием части 37):
древнеславянских и малороссийских фамилий – Земун, Паркун,
Хитрун... Слово «ун» встречается как окончание в китайских Мы – арии, пришли из земли Арийской в Край Иньский.
фамилиях: Лихун, Чжун, Чун, Шун... Вспомним Управляющего Сыновья Яруны: Кий, Щек и Хорив разделились на роды
звёздами Божество Варуну. Слово «варун» по-армянски означает и пошли на юг и на запад.
«управляющий». Согласно предыдущим замечаниям, это значит:
Мы – армяне, пришли из земли Армянской в Край Иньский.
Примечание. Моя фамилия на моём диалекте – Ованнерун. Сыновья Ара: Куар, Шек и Хорив разделились на роды
Наследственное армянское имя Ован моего деда чиновники и пошли на юг и на запад.
заменили другим армянским именем – Ваган, а фамилию
привели к обще-армянской форме, получилось: Ваганян (не Â27
возражаю). В селе моих эрзрумских предков Нор-шен фамильным
окончанием является также частица «енц». Например, Йоренц,
Кокенц, Москенц, Пайленц и т.д. Фамилий такой же конструкции

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 27

26Â древности славяне называли Побудом (Будаем)» (17, с. 342).
Куар – предводитель восточных славян, Шек – западных, Хорив 2) Слово «сар» в некоторых индоевропейских языках означает
– южных. Имя Куара сохранилось в названии Киева и киевлян, а
имена Шека и Хорива - в этнонимах «чех» и «хорват». «голова». Патриарха и предводителя естественно считать главой
Çàìå÷àíèå 14. В Книге Велеса есть строка (16, с. 37): этноса.

Да святится имя Индры! 3) «Хай» - самоназвание армян. «О-ом хайэ» на древнеармянском
Из этого следует, что славяне были в Индии и поклонялись языке означает «Святой великодушный армянин». Фраза
их Богам. Однако следует «капнуть» глубже. Имя Бога Индра повторяется пять раз с восклицательным знаком! Автор этими
происходит от имени армянского Бога Ар. Выражение «Бог Ар» повторениями явно хотел подчеркнуть и подтвердить как
на древнеармянском имеет синоним – «Ар Дин». Уже в самой благородство, так и этническую принадлежность предводителя
Армении слово «Ардин» произносился и как «Ардни». В Армении Буса.
существовал религиозный центр Ардни. Слово «Индра» является
обращением слова «Ардни». Этимология имени Бога Индра: «Хай» («haj») и в древнем, и в современном армянском языках,
и во всех армянских диалектах означает «армянин». В русском
Ардин→Ардни→Индра языке, из-за отсутствия звука «h», его заменяют звуком «х». А в
Примечание. Почему-то священные армянские имена некоторых армянских диалектах «армянин» означает именно
чужестранцы читают справа налево… Древнеармянское «хай». Вспомогательный глагол «э» в конце слова подтверждает
Божество Ар в Египте - Ра, древнеармянское Божество Ардни это слово. «Хайэ» означает «он армянин», «да, армянин». «Ом»
в Индии - Индра, древнеармянское Божество Анаид а Риме - на др. арм. - «великодушный человек» (10, с. 113). В армянском
Диана... То ли мир зеркальный, то ли армяне в зеркале живут... языке каждая буква имеет смысл. Согласно словарю армянских
лишь бы зеркало не было кривым. букв основной смысл буквы «о» - «святой» (10, с. 111). Восклицание
«о!», означающее восторг, есть во многих языках, а откуда это, мы
X. Äðåâíåéøèé Î÷àã ñëàâÿí íà Àðèéñêîé çåìëå. как-то не спрашиваем. Ответ имеется в Словаре армянских букв.

В Книге Велеса есть слова (17, с. 33): «Сей памятник ныне находится в запасниках Исторического
Прежде был славянский род в горах великих и высоких. музея в Москве, и ныне никто не говорит, что он принадлежит
В великих и высоких горах Исторической Армении, около озера Бусу (хотя в прошлом веке об этом говорили многие знаменитые
Ван, есть горный массив – Рштун (Рстун). «Рстун» или «Рустун» учёные)... ныне лишь те, кто внимательно читал «Слово о полку
по-армянски: «Русский Дом». С переходом звука «с» в звук «ш», Игореве», может быть, припомнит, что там упоминается давно
что часто происходит, получаются «шипящие» топонимы Рштун ушедшее Время Бусово...» (17, с. 491-492).
и Руштун.
У меня никаких сомнений не вызывает вопрос, в каких горах В дохристианской Армении стояли памятники Бусу Белояру.
прежде жил славянский род? Даже конкретное место запечатлено Принятие христианства в Армении привело к тому, что «были
в топониме – Рстун! разрушены святыни Белояров (статуи Ария и Кисека), были
От формы Руштун происходит один из древнейших этнонимов закрыты ведические храмы, а жрецы и служители казнены
русских – рушт. Этот этноним встречается в Книге Велеса: «якожде либо насильственно обращены в новую веру» (17, с. 479). Имя
руште соуте», т.е. «так как русы суть» (13, с. 239). Наличие в «Белояр» в древности в армянском языке имел свой прообраз –
Книге Велеса столь редкого этнонима «рушт», происхождения с «Арбел». «Ар» - «Бог» (арм.), «бел» - «красивый» (лат.) и «белый»
Армянского нагорья, является ещё одним аргументом в пользу (рус.). «Арбел» - «Красивый Бог», «Белый Бог». Вспомним
подлинности Книги Велеса и правдивости моих размышлений о топоним Арбел в Месопотамии.
ней.
Примечание. А герой Фирдоуси Ростом, надо полагать, Примечание. В древнейшие времена этноним армян haj
представлял Рстун. означал также отец, господин, что подтверждает, в частности,
этимология:
XI. Áóñ Áåëîÿð.
Ar→har→haj (Бог→отец→армянин).
Бус Белояр был одним из великих предводителей славян Поэтому выражение «О-ом хайэ» могло означать также «Святой
(295-368 гг. н.э.). Он прославился победами над сильными великодушный отец» или «Святой великодушный господин».
противниками – егунами и готами. «Русколань Бусова сотворилась
после победы над гуннами у Непры-реки» (17, с. 165). Русколань XII. ßâü, Íàâü, Ïðàâü.
– Южная, Причерноморская Русь. «После гуннов другой враг
– Германарех пришёл, потом языги. Бус повелел и мы потекли Древние славяне считали, что Мироздание делится на три мира
на них…» (17, с. 167). Бус одержал победы над готами и язами. – Явь (посюсторонний мир), Навь (потусторонний мир), Правь
«Мы разбили Германареха» (17, с. 177). Германарех, великий – правила функционирования миров, Мироздание в целом, Бог.
вождь готов, умер «глубоким стариком около 376 г., страдая от Согласно этим представлениям, души умерших уходят в Навь на
тяжёлой раны, нанесённой Бусом и Златагором, видя, как его лодках.
держава разрушается гуннами и славянами» (17, с. 166). Однако
готы собрались духом и войском и снова пошли на Русь и «Русь «Велес – бог, который приводит мир в движение. Он обладает
вновь была повержена. И Бога Буса и семьдесят иных князей энергией, которая принуждает Явь протекает в Навь. А Навь в
распяли на крестах…». (17, с. 177). Это произошло в 368 году. На Явь. Велес стоит на границе Яви и Нави» (17, с. 311).
монументе Бусу, воздвигнутой Эвлисией, руническими буквами
(велесовицей) написаны следующие слова (17, с. 179): Слово «лодка» по-армянски: «нав». Это ещё один «армянский
штрих» в Книге Велеса.
О-ом! Боже! Ом!
О-ом хайэ! О-ом хайэ! О-ом хайэ! XIII. Ïòèöà Ìàòåðü Ñâà.
О-ом хайэ! О-ом хайэ! Побуд!
О-ом хайэ! Побуд! Сар! Армянские следы в Книге Велеса не есть всё неопознанное,
Верьте! Сар Ярь Бус – Богов Бус! что в ней имеется. Есть ещё следы совсем уж неопознанных
Бус – Побуд Руси Божьей! – цивилизаций. Я не стану приводить все соответствующие
Боже Бус! Ярь Бус! отрывки, читатель сам их узнаёт, а лишь отмечу Птицу Матерь
5875, 31 лютеня. Сва (17, с. 17):
(368 г. н.э. 21 марта).
1) Что такое «Побуд»? «Волхвы изучали тайны бытия. Они Бога И вот Матерь Сва бьёт крыльями
видели в Свете, в Солнце, в Радости и Любви… Высшая степень по бокам своим с двух сторон,
– четвёртая. Вошедший на эту ступень становится учителем как в огне, вся сияя светом.
учителей. Побуждённым: Благовестником воли Божьей. Великим И все перья Её – прекрасны:
Побудителем Воли Человечества. Вошедшего на эту ступень в черёмные, синие, рыже-бурые,
жёлтые, и серебряные,
золотые и белые.
И так же сияет, как Солнце-царь,
летает по солнопутью,
и так же сияет седьмой красой,
завещанной от Богов.

Â28

28 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

27Â И что за Чёрный Камень не смогли поднять армяне?

Что это? Какой-то летательный аппарат? Самолёт? НЛО? Êîíåö. Я сделал попытку высказаться о Древней и Великой
И какое великолепное описание сей загадочной «птицы»!
Выводы: Свято-Русской Книге. Главный мой вывод:
1) Автор этих строк – талантливый писатель, образованный и Книга Велеса – Правда, даже если она подделка.
глубоко религиозный человек; А подделкой Книга Велеса не может быть в принципе:
2) Такие строки не могут быть подделками; это следует хотя бы чтобы подделать великое произведение,
из предыдущего очевидного вывода; необходимо иметь в наличии её оригинал.
3) Автор, искренне верующий в Бога человек, не мог врать;
4) Из предыдущих трёх выводов следует, что автор описал то, Если что-то в моих умозаключениях получилось, то благодаря
что увидел, описал, как умел: красочно и профессионально, так, Книге Велеса, Ягайло Гану и всем тем людям, которые вывели
как подобает истинному писателю; это потрясающе ценное произведение из небытия! Если что-
5) Следовательно, Птица Матерь Сва была реальностью, то не получилось, то прошу понимания у читателя: я в своих
возможно, несколько приукрашенной писателем. исторических размышлениях вовсе не стремлюсь прославлять
Птица Матерь Сва сопровождала путь древних славян и армянскую древность и язык, они в этом не нуждаются, а хочу
проявляла себя как ангел-хранитель, как мать. Чем или кем приблизиться к Истине, что есть нечто иное, как приближение к
была Птица, защитница древних славян? Ответа на этот вопрос Солнцу. Я в этом своём, очевидно, светлом стремлении обнаружил
мы не знаем и, вряд ли, узнаём в обозримом будущем. Можно одно странное чёрное явление, очень странное и очень чёрное
предположить, что Птица Матерь Сва была космическим – умалчивание богатейшего информацией армянского фактора,
кораблём; земляне его приняли за Птицу, Матерю Сва(рога) – его искажение и растаскивание, начиная с армянского фактора
Старшего Бога Рода Божьего. времён Индоевропейской Прародины, Всемирного потопа и
Çàìå÷àíèå 15. И в Книге Велеса, и в армянском эпосе Давид загадочной Страны богов. Кем и чем оно обусловлено? Людьми?
Сасунский, и в индийских Ведах говорится о мече-молнии. Не Иными персонажами? Или Временем, которое не созрело или
идёт ли речь о лазерном оружии? Не думаю, что здесь сказка перезрело?
имеет место. Ведь речь идёт о реальных событиях? И авторы
вовсе не писатели-фантасты, а богобоязненные документалисты Виктор ВАГАНЯН.
и народные повествователи, для которых нарушение точности
такого порядка было грехом. Они могли лишь приукрашивать, P.S. Ответы на последние вопросы мне известны. Но я сюда
возвеличивать своих богов и героев, а врагов представлять в
негативе, но не могли писать историю «под заказ», как это делают зашёл не только спрашивать и отвечать, но и спрашивать и не
современные безбожники. Приведённый, например, выше отвечать. Пусть читатели сами подключатся к поиску ответов.
отрывок о Птице Матерь Сва есть образец высокой литературы. Историкам-профессионалам не нравится, когда историей зани-
Подобных литературных и философских жемчужин в Книге маются люди без учёной степени историка. Ещё хуже, когда
Велеса много. Такие вещи под заказ не пишутся. Это от Бога. историей занимаются историки без степени свободы мышления.
Биография человечества и народов - удел всего человечества, а
XIV. Ñâÿòîãîð. не только историков, которые чаще заняты не поиском Истины, а
её искажением и выполнением политических заказов, в лучшем
Один из ведущих богов древнерусского Пантеона Святогор случае – самовосхвалением, без знания или желания знать
в Книге Велеса называется Святовитом. В Книге Велеса боги формулы Майя:
представлены в порядке: Сварог, Перун, Святовит, Хорс,
Велес… Сварог, Перун, Святовит составляют Триглав. Боги Òû äðóãîé ß
Триглава в разные эпохи разные. Существовала целая иерархия
триглавов. Но не эти вопросы сейчас мы рассматриваем. По Каждый человек в уточнении биографии человечества может
Книге Велеса, Сварог – старший Бог рода Божьего, создатель внести свою лепту. Каждый человек, в принципе, оригинальный
всего, Перун – Громовержец, бог войны, Святовит – Свет, через мыслитель. Оригинальный, но, увы, отвлечённый бытом от жизни.
Него люди видели Белый Свет (17, с. 7-9). В русской мифологии
Святогор превращается в гору Арарат. Приведу отрывок из Ëèòåðàòóðà
блестящих комментариев Александра Асова к Книге Велеса. 1. Аветисян Л. GRAECOS STILUS HIER, или старые, старые новости //Голос
«Изначально Святовит был Святогором, сыном Рода Рожанича, Армении. – Ереван, 13.12.2007.
родоначальником многих земных народов. Святовит-Святогор 2. Асов А.И. Атланты, арии и славяне. – М.: ФАИР-ПРЕСС, 2001.
был столь же древним царём, как и сам Сварог. Он хранил Стожар 3. Ачарян Р. Корневой словарь армянского языка. В 4-х томах (на арм. яз.). –
– ось, вокруг коей вращается само Небо – Колесо Сварога. Он Ереван, Изд-во ЕГУ, 1971-1979.
жил в святых горах. И узнал законы Неба, как движется Земля, 4. Боровикова Л.А. Народы Средней Азии III-IV веков. – М.: Институт
Солнце и звёзды – потому он «Землю с Солнцем носил и звёзды Востоковедения РАН, 2008.
держал, и Свет крепил». Он первым из земных царей поднялся 5. Боновец Р. Тайны пирамид. – М.: ФАИР-ПРЕС, 2003.
к трону Всевышнего. И Всевышний дал ему силу, с коей не 6. Ваганян В.О. Алфавит как код Периодической системы химических элементов
сравнима сила Сварожичей. Но не стал Всевышний ограждать //Вопросы филологических наук - М.: Спутник +, 2009, 5., с. 70-76.
Святогора от силы Камня. Потом бог Велес, бывший третьим 7. Ваганян В.О. Армянский Алфавит как код Периодической системы
ликом в ту эпоху, принёс ему Камень (и был это Чёрный Камень). химических элементов /Горцарар. – Калуга, 2009, № 4-6.
И Святогор пытался поднять его, но не сумел и обратился в 8. Ваганян В.О. Карахундж и Стоунхендж /Горцарар. – Калуга, 20, № 10-12.
Святую гору. Дух его - стал Святым Духом, Третьим ликом 9. Гамкрелидзе Т.В., Иванов В.В. Индоевропейский язык и индоевропейцы. В
Триглава. Он стал Светом, оберегающим людей от Тьмы и Нави. 2-х томах. – Тбилиси, ТГУ, 1984.
Он стал Святовитом» (17, с. 318). Что можно сказать об этом 10. Геруни П. Армяне и Древнейшая Армения (на арм. яз.). – Ереван, «Тигран
предании? Можно лишь выдвигать разве что гипотезы. По русской Великий», 1996.
мифологии Святогор является родоначальником многих народов 11. Дёмин В.Е. Гиперборея. Исторические корни русского народа. – М.: ФАИР-
и превращается в Святую гору Арарат. По библейской мифологии ПРЕСС, 2001.
Ной является родоначальником многих народов и превращается 12. Лесной С. Откуда ты, Русь? – М.: «Алгоритм», 2007.
в символ Святой горы Арарат. Вывод? Святогор и Ной одно и то 13. Лесной С. Златое слово Руси. – М.: «Алгоритм», 2008.
же лицо. Тогда Святогор - сын Рода Рожанича – сын допотопного 14. Ляшевский С. Русь доисторическая. Историко-археологическое
отца Ноя Ламеха. Святогор жил в святых горах. Очевидно, речь исследование – М.: ФАИР-ПРЕСС, 2003.
идёт об Армянском нагорье. Библейский Арарат-то находится 15. Погосян Г. Происхождение языка и Библия. – Ереван, 2006.
там? Святогор знал законы Неба, как движется Земля, Солнце 16. Саргсян М. След армянского языка в Латинской Америке 15000 тому назад.
и звёзды... В Древнейшей Армении существовала развитая – Ереван, 2004.
астрономия и астрономический комплекс Карахундж – отец 17. Свято-Русские веды. Книга Велеса. – Москва, ФАИР-ПРЕСС, 2001.
Стоунхенджа (8). Святогор первым из земных царей поднялся 18. Хоренаци Мовсес. История Армении (на арм. яз.). – Ереван, ЕГУ, 1981.
к трону Всевышнего. Не был ли Святогор первым древним
космонавтом? Или Святогор ушёл в мир иной к Богу и вернулся?

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 29

Àøîò ÑÀÃÐÀÒßÍ – 75

Íåäàâíî ðóññêîÿçû÷íîìó àðìÿíñêîìó ïîýòó,
ïåðåâîä÷èêó è ìåìóàðèñòó, íå ïîáîèìñÿ ñêàçàòü,
îäíîìó èç æèâûõ êëàññèêîâ ñîâðåìåííîé
íàöèîíàëüíîé ñëîâåñíîñòè Àøîòó Ñàãðàòÿíó
èñïîëíèëîñü 75 ëåò.
Ðåäàêöèÿ æóðíàëà «Ãîðöàðàð» ïîçäðàâëÿåò
þáèëÿðà è ïðåäîñòàâëÿåò ñëîâî åãî äðóãó
þíîñòè, èçâåñòíîìó êèíîðåæèññåðó, Íàðîäíîìó
àðòèñòó, ëàóðåàòó Ãîñóäàðñòâåííîé ïðåìèè
Ðåñïóáëèêè Àðìåíèÿ, Íåðñåñó Îãàíåñÿíó.

Знаю именинника более полувека. Люблю его стихи, его Поль Элюар как-то заметил: «Поэт остается ребенком, даже
переводы… не раз бывал первым слушателем новых стихов если у него седые волосы и склероз сосудов».
Поэта. Имел удовольствие вести с Ашотом долгие задушевные
беседы. О чем? Да обо всем. В этой личности органично В те годы по съемочным делам я подолгу жил в Москве и
уживаются наивность ребенка и мудрость старца. часто ездил в Ереван, бывал в его семье, куда передавал он из
Москвы гостинцы и письма. К тем временам у меня отложилось
Вот какие строки написаны Ашотом в начале 60-х: воспоминание о днях, когда Правительство Республики тянуло
Моя келья узка –
От виска до виска, Â30
Но огромен мой мир
Даже в этих тисках.

Позже запали мне в память такие трехстишия:
Там, где крест мировых дорог,
Бог поставил священный камень
Места встречи с еретиками.
***
Намывая сожаленья,
Протекает сквозь века
Неизбежности река.

По моим наблюдениям, Сагра (так его называют близкие) в быту
человек непритязательный, умеет довольствоваться малым.
Никогда «не пил, не курил». Из известных нам пороков в одном
лишь замечен, что правда, то правда: любит женщин. Но не
более поэзии. Литература для Ашота всегда была превыше всего.

В свое время мы с моим другом часто сиживали в Доме
литераторов, в легендарном ЦДЛ. Там Ашота знали и любили.

Его жаловали своей дружбой Булат Окуджава, который
обменивался с ним короткими армянскими фразами, Белла
Ахмадулина, Евгений Евтушенко, Юнна Мориц и многие другие
его коллеги по поэтическому цеху.

По моему глубокому убеждению, чтобы понять поэта, надо
побывать на родине его души, вычислить параметры его
интересов. Большие поэты – люди неудобные. Особенно для
общества, привыкшего жить под прессом навязанной ему
морали. Чем крупнее личность, тем контрастней его присутствие
среди людей обыденных. В силу этого, Сагра большую часть
своей жизни проживал в одиночестве.

Знал я и о его активности на международных переводческих
форумах. В стенах Литинститута он четверть века готовил
профессиональных переводчиков с армянского языка. Но
главное в нем – душа поэта, стойкого к комплиментам. Право, и
теперь не знаю, слабость Сагры в том или его сила. Говорю это,
желая быть объективным. Лично мне с ним всегда весело и даже
чуточку забавно. Почему забавно? Поясню, потому что чуть ли не
все мои слова принимал он на веру.

30 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

29Â Áûòü íàïîëîâèíó àðìÿíèíîì - ýòî ïðåñòóïëåíèå?

с проведением юбилея Чаренца. Сагру Шум стоит нешуточный. В интернете, ра- - Нет, отец. Он наполовину армянин, и я ска-
это раздражало. Его - одного из лучших зумеется. Дело в том, что всемирно, не по- зал, что, когда, например, решается вопрос гра-
переводчиков Чаренца - особенно. Когда боюсь этого слова, известный театральный ниц и территорий, твоя кровь все равно будет на
он буквально «достал» меня своими деятель Роберт Стуруа уволен с поста худрука стороне твоей нации. Хочет человек того или нет.
выпадами в адрес армянских литературных Тбилисского драмтеатра им. Шота Руставели.
генералов, по возвращении в Москву, я За что? Точно сказать не могу, но вроде как Все бы ничего, если бы г-н Стуруа был просто
сымпровизировал и стал по телефону за нелицеприятные высказывания в адрес обычным человеком, которому кажется, что
рассказывать ему о том, как в Ереване президента своей страны. Опять-таки, точная его нация - это пик цивилизации homo sapiens.
я побывал на юбилее Далуле¹, который формулировка из приказа министра культуры Бывает. Я помню, в далекие советские времена
отмечали в малом зале Армфилармонии. В Грузии мне неизвестна, но по слухам звучит как был у нас такой обычай: появляется в титрах
числе организаторов и выступающих стал «по причине ксенофобских высказываний»... фильма любая фамилия с окончанием на
называть всех несимпатичных ему местных «Нам-то какое дело? - недоуменно пожмет «ян» - и весь кинозал разражается бурными
деятелей писательской организации. плечами читатель. - Где Кура, а где Раздан?». аплодисментами. И не важно, исполнитель ли
«Нация деградирует – возмущался мой Где Стуруа с Саакашвили, а где мы с нашими это главной роли, или режиссер, или помощник
Ашот – вместо того, чтобы чествовать проблемами? звукооператора. Раз наш человек (армянин!)
великого Чаренца, справляют юбилей затесался в съемочную группу - мы это кате-
этого юродивого!» Потом он вдруг смолк, Да, вы, конечно, правы, не наше это дело - горически приветствуем! Так было у нас, навер-
последовала продолжительная пауза. внутренняя политика соседнего государства... ное, так было и в Грузии, возможно, так было
Думаю, что смешков моих в телефонной Если бы не маленькая, но очень пикантная по всему советскому пространству. Почему-то
трубке он не разобрал. Смекнув, что Сагра деталька этого внутригрузинского сыр-бора. мне казалось, что национализм на этом уровне
повёлся на мою наживку, я стал заводить Дело в том, что уважаемый (батоно) Стуруа - дело прошлое. Оказалось: а) нет, нынче очень
его дальше… обвинил батоно Саакашвили в том, что у него даже практикуется, б) этим не брезгуют миро-
не чисто грузинское происхождение. «А нам-то вые знаменитости.
Приняв мою брехню за чистую монету, что?» - продолжит удивляться читатель. А де-
назавтра же он на лекции в Литинституте ло в том, что по версии всемирно известного А вот отрывочек из материала «Радио Свобода»:
поведал об этом своим студентам. Те театрального деятеля, грузинский президент «Роберт Стуруа является одним из самых
связались с родными в Ереване и… наполовину... армянин. Ну и что? Быть непримиримых оппонентов президента Грузии
случился большой конфуз. наполовину армянином - это преступление? Михаила Саакашвили и проводимой им по-
Казалось, что нет ничего страшного. Казалось... литики. Недавно режиссер даже сравнил Ми-
Выходку эту со временем он мне, «Саакашвили приведен к власти армянским хаила Саакашвили с Гитлером (внимание!).
конечно, простил. лобби в Америке». Но критикуя политику главы государства, сам
Роберт Стуруа прибег к весьма странным ар-
Недавно я навестил его по приятному «Саакшвили послан Америкой, чтобы уничто- гументам. Например, в одном из интервью,
поводу. Сагре исполнилось календарных жить Грузию». «Почему Саакашвили не любит отвечая на вопрос журналистки, чем он может
75 лет. И он показал мне в рукописи восемь Грузию? - Что поделаешь, он же армянин». объяснить «антинародные» мотивации Ми-
строк о себе, написанных утром в день хаила Саакашвили, Роберт Стуруа ответил так:
своего рождения. Все эти реплики подавал Роберт Стуруа «Он армянин, что тут поделаешь? Ведь это не
на каком-то (неважно каком) общественном секрет?..». Позднее Роберт Стуруа подкрепил
Что человек на склоне лет?! – мероприятии в Тбилиси. Заметьте, не у себя свою мысль еще более странным тезисом: «Не
Судьбой расшатанный скелет. на кухне, в кругу друзей и родственников за бо- надо удивляться, что люди терпеть не могут
Мускулатура силы воли калом грузинского вина или рюмочкой чачи, а представителей иной нации. Я, например, могу
Мерцательные гасит боли. на вполне публичном мероприятии. Так говорил не любить негров не потому что они негры, а
И только взгляда пульс живой батоно Стуруа - худрук государственного (!) потому, что они стоят ниже меня по культуре».
Надеждой дышит боевой, театра. Понятно, и у них, и у нас, и почти везде В общем, батоно Роберт, все сам и говорит -
А в траектории полета - свобода слова. Но рядом со свободой слова никаких пояснений не надо. Только вот еще что.
Печаль обратного отсчета. должна быть и ответственность за это слово, Он сравнил Саакашвили с Гитлером. У меня
Мудрецы говорят: «Любые испытания которое (слово), как известно, не воробей, вы- очень неоднозначное отношение к грузинскому
даются нам вместе с силами – с ними летит - не поймаешь. Впрочем, Стуруа и не лидеру - с одной стороны позитивное, с другой
справиться». Этой силой в зрелые годы собирается ловить обратно. Вот небольшой - наоборот. В общем, 50 на 50. По большому
стала для Сагры Ольга, наша Оленька, отрывок из его интервью газете «Московский счету, не мое то дело - оценивать лидера
доброго сердца впечатлительная натура. комсомолец»: другого государства. Но сравнивать его с
¹Старые ереванцы хорошо помнят фюрером - это страшный перебор. И кроме
Далуле. Был такой городской - Вы сказали, выступая по грузинскому теле- того. Бывший худрук ратует за этническую
сумасшедший, который ходил по дворам, видению, в адрес Михаила Саакашвили, ва- чистоту высшего государственного деятеля?
пел, плясал и забавлял детвору. шего президента, что он - армянин, посаженный Объясните мне (неразумному!) какая разница
Благодаря её заботам, после всего Америкой... Не считаете ли вы свое высказыва- между этнической чистотой и расовой чистотой,
им перенесенного по здоровью, Сагра ние недостаточно политкорректным? за которую, не щадя живота своего и всех ос-
работает у компьютера по 6-8 часов в день. тальных, боролся упомянутый г-ном Стуруа
Так русский читатель в свое время получил - Это я сначала сказал в интервью, потом на Гитлер? По-моему, ни-ка-кой!
в его блистательных переводах Ованеса телевидении, когда стал объяснять, что был не Кстати, насколько мне известно, даже Лэ
Туманяна, Аветика Исаакяна, Костана так понят... Дело в том, что Тбилиси на сегод- Пэн (главный французский националист),
Заряна, Сильву Капутикян, Ованеса няшний день такой интернациональный город, вернее, заменившая его на посту дочь, не
Шираза, Паруйра Севака, двухтомник каких нет. Здесь в радиусе ста метров - мечеть, имеют этнических претензий к Саркози. А ведь
Ваграма Папазяна «Оборачиваясь в синагога, армянская церковь, грузинская... Так известно, что его (Саркози) отец - венгр, а мать -
жизнь» в новой редакции и многое другое. что ни о каком национализме с моей стороны греческая еврейка. Ну и что? Саркози - француз.
О Сагре могу говорить часами, но речи быть не может. И точка. Такие вещи понятны любому более
ограничусь этим поздравительным словом. или менее адекватному человеку. Всемирно
Я горжусь тобой Ашот Сагратян, мой - У Саакашвили ведь мать - армянка? известному человеку - тем более должно.
верный друг и поэт настоящий. А вот поди же... На самом деле, печален не
Всегда твой этот конкретный случай. Ужасно плохо то, что
мы продолжаем оставаться тем отсталым
Нерсес ОГАНЕСЯН. регионом, где подобного рода аргументы (у
президента Грузии есть армянская кровь!) про-
должают быть в чести. Плохо. Очень плохо!

Ара БАГДАСАРЯН.

P.S. За время, пока обдумывался и писался
этот материал, я, как внезапно (и радостно)
отметил про себя, ни разу (!) не задумался:
папа Саакашвили и в самом деле армянин или
это выдумки? Значит, излечился (или на пути к
излечению) от юношеского национализма.

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 31

«×åëîâåê ñíà÷àëà äîëæåí ïîçíàòü Áîãà â ñåáå,

ðÿäîì ñ ñîáîé, à ïîòîì èñêàòü åãî â íåáåñàõ».

ÐÓÁÅÍ ÑÓÂÀÐÈ

Родился в 1982 году в столице Казах- Сувари был учеником художника Хачи-
стана в Целинограде (нынешний город ка Карабекяна.
Астанa). Несмотря на то, что он в семье
был единственным ребенком, вос- На протяжении многих лет Сувари прини-
питывался строго, его не баловали. В мал участие в организации выставок и меро-
школьные годы отличался своей под- приятий в разных городах республикии и
вижностью, дружелюбием и большим был награжден многочисленными дипло-
гуманизмом. Окончив школу, он потупил в мами и призами.
колледж № 43, где и специализировался
на модельера-дизайнера, после чего про- Рубен Сувари – уникальный миниа-
должил обучение в колледже искусств тюрист в Армении, часто организующий
имени П. Терлемезяна. персональные и групповые выставки, в
результате которых его оценили и наг-
В области искусства объектом под- радили не только официальные лица,
ражания для Сувари является дед художники, но и простые любители ис-
Акоб Сувалян. На формирование миро- кусства.
воззрения и чувств Рубена Сувари как
живописца повлиял дед Акоб, который Очень важна текущая авторская се-
был (и по-прежнему остается) любимым рия выставок под названием «Астцон
и уважаемым: во-первых, как личность, воронелис» («В поисках Бога»). Карти-
а во-вторых – как художник. Автор, сме- ны были выставлены на суд зрителей
шав радость и тоску, вспоминает, как в трех больших городах республики:
дед, держа за руку любимого внука и в Ванадзоре, в Гюмри и в столице в
прогуливаясь с ним по парку, вспоминал Ереване. Сувари с очень большой от-
эпизоды из своей жизни; рассказывал ветственностью относится к армянской
о картинах, которые вышли из-под его миниатюре. Все его картины отражают
кисти; знакомил внука с известными частичку каждого армянина в совре-
художниками; воспитывал в нем эстети- менном мире: национальные корни, тра-
ческий вкус. диционную культуру и веру.

Левон ХАЧАТРЯН.

32 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 33

Ñêîí÷àëñÿ Êðèêîð Ñààêîâè÷ Ìàçëóìÿí – âûäàþùèéñÿ

ïîýò è îáùåñòâåííûé äåÿòåëü Àðìÿíñêîé Äèàñïîðû,

çàñëóæåííûé äåÿòåëü êóëüòóðû Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè,

÷ëåí Ñîþçîâ ïèñàòåëåé Ðîññèè è Àðìåíèè, îñíîâàòåëü

Ëàçàðåâñêîãî Öåíòðà íàöèîíàëüíûõ êóëüòóð, íà÷àëüíèê

îòäåëà êóëüòóðû àäìèíèñòðàöèè Ëàçàðåâñêîãî ð-íà ãîðîäà

Ñî÷è, ïî÷åòíûé ãðàæäàíèí Ëàçàðåâñêîãî ð-íà ã. Ñî÷è

Современная армянская культура понесла невосполнимую партий и общественных организаций, ведущие журналисты.
утрату. После тяжелой болезни на 71-м году жизни скончался «Амшенский цикл» стихотворений К.С.Мазлумяна – это боль
заслуженный деятель культуры Российской Федерации, амшенца, лишившегося родины, боль человека, утратившего
член Союзов писателей России и Армении, основатель не только землю отцов, но и возможности прикоснуться
Лазаревского Центра национальных культур, начальник к могилам своих предков. Его сборник стихов «Песнь об
отдела культуры администрации Лазаревского р-на города Амшене», изданный на русском и армянском языках в Ереване,
Сочи, почётный гражданин Лазаревского р-на г. Сочи Крикор был удостоен номинации «Книга года» в рамках премии газеты
Саакович Мазлумян. «Еркрамас» «Лица года» за 2008 год.

Крикор Саакович Мазлумян родился в 1940 году в хуторе Крикор Мазлумян был принят в Союз писателей России и
Островская Щель Туапсинского района Краснодарского края. Союз писателей Армении. Эти события произошли почти
Окончил историко-филологический факультет Армавирского одновременно и явились достойным признанием творчества
пединститута. В 1974 г. окончил высшие режиссерские поэта.
курсы Министерства культуры РСФСР. Работал в Дагестане
учителем немецкого языка, служил в рядах Советской Армии. Последняя книга поэта «Солнце в зените» была
Затем работал директором школы на станции Навагинской представлена в Центральном Доме Литераторов Москвы 25
Туапсинского района Краснодарского края. ноября 2009 года. По итогам 2009 года Крикор Саакович был
отмечен специальным дипломом Союза писателей России в
С 1971 г. и до последних дней жизни возглавлял отдел рамках премии «Имперская культура» за просветительскую
культуры администрации Лазаревского р-на г. Сочи. По его деятельность, служение слову и литературе.
инициативе в 1992 г. был основан Лазаревский районный Центр
национальных культур, удостоенный в 1993 г. международной После триумфальных успехов в Ереване и Москве, где
премии «За содействие миру на Кавказе» Ассоциации городов вслед за выходом больших поэтических сборников прошли
Юга России. В этот Центр входят русский, армянский, адыгский, творческие вечера Крикора Сааковича, настала очередь
казачий, украинский, греческий и белорусский центры. творческих вечером в регионах Северного Кавказа. В ходе
авторского вечера в Пятигорске сочинец был отмечен сразу
Заслуженный деятель культуры Российской Федерации, нескольким наградами – медалями «Золотой фонд нации»
награжден медалью участника энциклопедии «Лучшие Люди Союза армян России и «Голос Отечества» от Международной
России» за укрепление межнационального согласия и дружбы наградной палаты. Крикор Мазлумян помимо всех прочих заслуг
причерноморских народов. Медаль участника энциклопедии и регалий является также профессором Северо-Кавказской
«Лучшие Люди России» является высшей общественной Академии инновационных технологий в образовании и науке.
наградой за заслуги в области укрепления российской
государственности, развития федерализма, усиления Ðåäàêöèÿ æóðíàëà «Ãîðöàðàð» îò èìåíè ñâîèõ ñîòðóäíèêîâ
культурной, экономической и военной мощи Российской è ÷èòàòåëåé âûðàæàåò èñêðåííèå ñîáîëåçíîâàíèÿ ðîäíûì
Федерации. è áëèçêèì Êðèêîðà Ñààêîâè÷à Ìàçëóìÿíà.

Крикор Мазлумян является основателем ежегодно О гнезда разоренные Амшена,
проводимого в Краснодарском крае Фестиваля культуры Пусты глазницы окон и черны.
амшенских армян «Звучи амшенская зурна», посвященного Не ненависть и не призыв к отмщенью -
памяти легендарного зурначи Вартана Зебеляна. Немая память той, моей страны.

Крикор Мазлумян – автор многочисленных поэтических
сборников. Его первая книга – сборник «Родник», выдержавший
8 изданий.

Первое стихотворение, посвященное своей исторической
родине – Амшену (область Западной Армении, ныне
оккупирована Турцией) Крикор Мазлумян написал в 1989 году.
Впервые стихотворения «амшенского цикла», написанные
на русском языке, были опубликованы на страницах газеты
«Еркрамас», после чего, сформированные в единый идейный
узел, были изданы отдельным сборником в Сочи. Книга «Песнь
об Амшене», в которую вошли тридцать произведений на
русском языке и их переводы на армянский, вышла в Ереване
в 2008 году накануне открытия Всемирного съезда армянских
писателей. Своеобразным итогом представительного
форума лучших творческих сил Армении и Диаспоры стала
торжественная презентация книги Крикора Мазлумяна
«Песнь об Амшене», прошедшая в конференц-зале Союза
писателей Армении. Поздравить автора со знаменательным
событием собрались участники съезда, прославленные
писатели, поэты, литературоведы, активисты политических

34 ¶àð̲ð²ð 7-9 (147-149) 2011 Ã. ÑáõÉÇë-ë»åï»Ùµ»ñ

33Â Я дважды пережил Христа «Горцарар»
Но трижды этого не будет…
Она жива. До дрожи и до боли Всегда с крестом – душа моя чиста Издается с июля 1999г.
В амшенце каждом – тихом и простом. И истину простую не забудет:
Рассеяны. Но не былинки в поле. Осудит Бог – не оправдают люди. Àâòîð ïðîåêòà-
Мы – зерна. Мы живые. Прорастем. Я дважды пережил Христа… Âàãðàì ÁÅÊ×ßÍ
Забудем мы. Но как забудут гены? Единственный вопрос решить невсилах-
Наш хлеб один – амшенское зерно. Иль всё начать мне с чистого листа, Çàì. ãë. ðåäàêòîðà -
Мы дочери, мы сыновья Амшена Или уж ладно: будь всё так, как было. Ðîçà ÃÓËßÍ
Другими нам родиться не надо.
Доступен нам и нежный говор Сены. Ê ÄÓØÅ ¶ÉË. ËÙµ³·ñÇ ï»Õ³Ï³Éª
И близок дух московских мостовых, èá½³ ÔàôÈÚ²Ü
Номыптенцытехсамыхгнездамшенских, Одинокая – нету ей спасу:
Сожженных, разоренных, но живых. Ни любви, ни тепла, ни огня. ИЗДАТЕЛЬ
Пусть слезы льют разбитые хачкары, Отчего ты с рождения, сразу Издательский Дом
И ятаган – как влажный волчий клык… Неприкаянная у меня?
Но он придет, наступит Божьей кары Нет, не то, чтобы вовсе бездомная, «ØÀÃÀÍÝ»
Торжественный и беспощадный миг. Есть и угол, что чист и тих.
Пока я буду называться спюрком, Но порою тоска бездонная, Лицензия серия ИД № 02313
Перед Амшеном в вечном я долгу. Волчий вой да совиный крик.
Мне ненавистно это слово – турки, У поэта – вон поле безбрежное, Журнал зарегистрирован
Прости мне, Господи. Иначе не могу. Дышит запахом мёда и роз. в Министерстве Российской Федерации
Ну, а ты у меня только грешная
ÏÎÄÐÀÆÀÍÈÅ ÍÀÐÅÊÀÖÈ До обиды, до боли, до слёз. по делам печати, телерадиовещания
Гляну в поле, снегами покрытое, и средств массовых коммуникаций
Я ничего у Бога не просил, И от холода сердце замрёт.
Лишь вопрошал. Ведь он всему начало. Дай всю душу заполню молитвою, Регистрационный номер
Хотел я сделать из последних сил Только это её и спасёт. ПИ № 77-5015
Последний шаг к последнему причалу.
Но страшно притяжение земли. *** Авторские материалы
Ступни мои и кости онемели. не рецензируются и не возвращаются.
Надёжные когда-то корабли О матери не смейте говорить
Все, как один, посажены на мели. Пустыми, невесомыми словами... Переписку с читателями редакция
Я каждый день живу, тебе молясь, В тени заката и лучах зари не ведет. Мнение авторов может
О Господи, в крови мои колени. Она всегда и с вами, и над вами. не совпадать с мнением редакции.
Я даже сомневаюсь, что Земля Её тепло, её любовь святую
Вращается, как прежде, во Вселенной. Не расточайте на глазах у всех. Материалы со знаком ¶ публикуются
Каким я непростительным грехом И имени не поминайте всуе,
Перед тобой, Всевышний, провинился? Как имя Божье – всё единый грех. на правах рекламы.
И если посылал на землю гром, Редакция не несет ответственности
Не я ль украдкой на тебя молился? Ñêàçêà Àìøåíà за содержание рекламных объявлений.
У книги обездоленной судьбы
Перелистал я каждую страницу: Который раз меня берешь ты в плен ПЕРИОДИЧНОСТЬ ВЫХОДА - ЕЖЕМЕСЯЧНО
Куда бы я ни направлял стопы, Легко и строго, словно жестом царским. Отпечатано
Твоею мне указано десницей. Мне из него не вырваться, Амшен,
С тех пор, как несмышлёныша, крестом Ты вечная и боль моя, и сказка. ОАО «Калужская типография стандартов»
Меня ты осенил в забытой келье, И шум лесов твоих, громов раскаты, Формат А3, объём 4,0 п.л.
Не оскорбил ни разу твой престол Скажи, какой волшебник сотворил?
Ни мыслию, ни словом, ни весельем. Но я поверил сердцем в эту сказку, Тираж 1 500 экз. Зак. № 948.
О, оживи дыханием уста, Которую Господь мне подарил.
Путь укажи слепому во Вселенной, Живут, шумят, цветут в моей душе Территория распространения:
Я с именем Спасителя Христа Твои сады, твои сияют краски… Российская Федерация, страны СНГ,
Приду к тебе, коленопреклоненный. Но об одном прошу тебя, Амшен.
Когда-нибудь ты перестань быть сказкой! зарубежные страны.

16 мая 2011 г. Ростов на Дону. В номере использованы материалы

«ÍÎÅ ÊÎÂ×Åû, «ÀÇû, «ÀÐÀÂÎÒ»,
«ÃÀ», «ÅÒÅл, «hÀÉÊÀÊÀÍ ÆÀÌÀÍÀÊ»,
«ÈÐÀÂÓÍÊ», «ÂÎÇÍÈ», «ÍÎÂÎÅ ÂÐÅÌß».

Цена свободная.

Адрес редакции:

248001, г. Калуга,
ул. Суворова, 160.

Тел.: (4842) 56-59-29, 59-17-73.

E-Mail: [email protected]

факс (4842) 565-929,

www.gortsarar.ru

*** Горечь невосполнимой утраты E-Mail: [email protected]
переполняет сердца.
Я дважды пережил Христа.
И если не казнили иудеи, Память о Крикоре Сааковиче
Из двух одно: иль жизнь моя не та, Мазлумяне навсегда останется
Иль цену потеряли все идеи.
с теми, кто знал Мазлумяна
и его стихи, воспевавшие

нашу Родину и народ.