2011_1

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 3

Ê 125-ËÅÒÈÞ ÃÀÐÅÃÈÍÀ ÍÆÄÅ

До 2001 г., когда на всеармянском уровне Когда родился: армянской дружине, N135, 14 мая 1916 г.,
была отмечена 115-я годовщина со дня рож- 20 января 1886 г. Кавказская армия).
дения Гарегина Нжде, считалось, что он ро- Из какого звания происходит и какой гу-
дился 1 января 1886 года. Однако данная да- бернии уроженец: В новой должности Нждей в скором вре-
та носила исключительно символический Духовного сословия, Нахичеванского уез- мени сумел как умелый, опытный деятель
характер. да Эриванской губернии. в военно-добровольческом деле внушить
Какого вероисповедания: дисциплину, воодушевить, поднять дружи-
СОГЛАСНО СОБСТВЕННОРУЧНО ЗАПОЛНЕННОМУ Армяно-григорианского. ну как морально, так и в боевом отношении.
НЖДЕ В 1916 г. «ПОСЛУЖНОМУ СПИСКУ», он ро- Где воспитывался:
дился 20 января 1886 г. (по юлианскому В Софийском военном училище, Холост или женат, на ком, имеет ли детей:
календарю). По действующему ныне ка- Болгария. Холост.
лендарю (так называемому новому стилю) Полученное на службе содержание:
этот день приходится на 2 февраля. Хра- Вступил в ряды армянских добровольцев Есть ли за ним, за родителями или если
нящийся в Государственном архиве Грузии (13 октября 1914 г.) в качестве помощника женат, за женой недвижимое имущество,
«Послужной список» Гарегина Нжде был командира дружины, принял на себя ор- родовое и благоприобретенное:
обнаружен и опубликован историком Ва- ганизацию 5-ой армянской дружины и бла-
аном Меликяном в «Историко-филоло- годаря исключительной энергии и неуто- Есть.
гическом журнале» (№1 за 2001 г.) в мимой работе поручика добровольцы в Подвергался наказаниям или взысканиям:
русском оригинале и в переводе на ар- самое короткое время были подготовлены Не подвергался.
мянский. Документ опубликован также в к строевой и боевой жизни. Названная дру- Бытность в походах против неприятеля
книге Р. Амбарцумяна «Г. Нжде. Полная жина была образцовой по своей военной и с объяснением, где именно, с какого по
биография» (Ереван, 2007 г., стр. 57) на ар- моральной подготовке. какое время:
мянском языке). Накануне выступления (15 апреля 1915 В составе Баязетского отряда принимал
г.) Араратского отряда 5-ая дружина была участие в следующих походах и сражениях:
К 125-летней годовщине со дня рождения расформирована и потому поручик Нждей Гялараш (село в Сасунском гаваре Бит-
Нжде представляется необходимым также с 300 добровольцами перешел во 2-ую лисской области. - Р.А.) (27 апреля 1915 г.),
скорректировать и уточнить подлинную да- дружину, где он и состоял помощником Бергри-Кала (2 мая 1915 г.) при форси-
ту его рождения. командира дружины. В новой должности ровании бергрийского дефилэ наши правые
поручик со свойственной ему энергией дозоры донесли о присутствии неприятеля
Рафаэль АМБАРЦУМЯН взялся за подготовку 2-ой дружины и скоро на ближайшей горе; поручику Нждей было
С сохранением орфографии оригинала его деятельность достигла наилучших ре- приказано отбросить неприятеля, угро-
«ГА», который на всем протяжении сво- зультатов, при том Нждей пользовался об- жающего нашему правому флангу.
его существования уделял внимание щей симпатией и любовью добровольцев. Поручик взял полуроту, выделил из нее
личности и национальной, военной, публи- Взялся за организацию 5-ой армянской взвод для демонстрации неприятелю
цистической деятельности Г. Нжде, на- дружины в качестве помощника командира фронта, а сам во главе другого взвода,
мерен и в наступившем году, объявлен- дружины. неожиданно для турок, появился во
ном годом Нжде, знакомить своих Благодаря стараниям поручика дружина фланге неприятеля и дерзкой атакой вы-
читателей с документами и материалами, во всех отношениях была образцовой. теснил его с укрепленной вершины. За
посвященными этому выдающемуся на- По случаю переформирования 5-ой дру- сей подвиг, которым облегчил дальней-
циональному деятелю. жины в 4-ый армянский стрелковый ба- шее форсирование бергрийского ущелья,
Полученное письмо редакцией г-на Ам- тальон, желая как можно скорее попасть начальником Баязетского отряда гене-
барцумяна подсказало нам мысль обна- на передовые позиции, поручик в качестве ралом Николаевым был представлен в ор-
родовать «Послужной список» Гарегина помощника командира дружины перешел дену св. Владимира 3-ей степени.
Нжде, публиковавшийся в оригинале в 1-ую армянскую дружину (приказ по 1-ой Шейх-Кара - 5 мая 1915 г. - в этом бою
лишь однажды - в 2001 году в специ- поручик под действительным огнем не-
альном и малотиражном «Историко-фило- приятеля первым бросился в деревню,
логическом журнале» НАН РА. чем увлек дружину за собой, и несмотря
«Список» дает достаточно полное на явную опасность, взобрался на крышу
представление о деятельности Нжде до одного из домов большого здания и перед
времени его составления - до октября окнами, которые были баррикадированы
1916 года. Публикуется с сохранением неприятелем, развил огонь, чем и унич-
орфографии оригинала и уточнениями Р. тожил неприятельский взвод. За каковой
Амбарцумяна. подвиг начальником отряда был пред-
ÏÎÑËÓÆÍÎÉ ÑÏÈÑÎÊ ставлен к ордену Анны 4-ой степени за
Помощника командира 1-ой армянской храбрость, рапорт N14831.
дружины Гарегин Нждей Тер-Арутюнян С Араратским отрядом вступил в город Ван
Составлен октября 22 дня 1916 г. (6 мая 1915 г.) - Выступил из Вана - (8 мая).
Чин, имя, отчество, фамилия: Принимал участие в следующих походах
и сражениях: Сисяр-Дере (11 мая 1915 г.),
Бывший поручик, кавалер храбрости Авасии (правильно - Авасур, село в гаваре
болгарской службы Гарегин Нждей Тер- Беркри Ванской области. - Р.А.) (12 мая
Арутюнян. 1915 г.), Шатах (13 мая 1915 г.), Сокянц (17
мая 1915 г.), Мокс (19 мая 1915 г.), Спаркерт
Должность по службе: (8 июня 1915 г.).
Помощник командира 1-ой Армянской В составе отряда генерала Назарбекова
дружины. принимал участие в следующих боях: Эв-
Ордена и знаки отличия: рис (23 июля 1916 г.), Магряд.
Имеет Георгиевский крест 4-ой степени 22 июля после отступления нашего
за N298047. Представлен к орденам: Анны правого фланга 1-ая рота дружины была
4-ой ст. за храбрость (рапорт N14831, св. окружена аскярами. Узнав об этом, пору-
Владимира 3-ей степени и Георгиевским чик Нждей взял 30 конных дружинни-ков
крестам 3-ей и 2-ой ст. (рапорт N397). и по правому берегу Гезал-Дера-су пус-

Â4

4 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï
турок приостановить свое наступление и этот отличный подвиг необыкновенного
3Â перенести огонь на конных дружинников, хладнокровия и бесстрашия Нждей был
тился в Магряду (правильно Магреаз, чем и дал возможность 1-ой роте отсту- представлен к Георгиевскому кресту 2-ой
село в Эрзрумском гаваре. - Р.А.); на пол- пить без особенных потерь. За этот отлич- степени (рапорт N397).
дороге Севанской высоты, которая уже ный подвиг Нждей был представлен к Геор-
была занята неприятелем, взвод был гиевскому кресту 3-й степени. Дадвин - 7 августа 1916 г.
сильно обстрелян, но несмотря на явную Бориан (должно быть Бироян. - Р.А.) - 15
опасность, Нждей не вернулся назад, а, Во время паники (25 июля 1916 г.) не- августа 1916 г.
напротив, под ураганным огнем неприя- приятелем были оставлены 2 пулемета, 21 октября 1916 г.
теля форсировал Магрядское ущелье и лошади, обоз, раненые, др. предметы Кавказская армия
неожиданно очутился на левом фланге военного характера. Неприятель, поль- Командир 1-ой армянской дружины Смбат
наступающего неприятеля, чем принудил зуясь паникой, 3 раза пытался войти в де-
ревню, но каждый раз был отброшен. За

Ïåðåä õîëñòîì Êîäæîÿíà
«Ðàññòðåë êîììóíèñòîâ â Òàòåâå»

Картина тревожна, мазок в ней неистов... Что край его милый противник неволит...
Дашнаки ведут на расстрел коммунистов. ...А в нём человека художник не видит:
И те, и другие, ведомы идеей, Сюжет - не сюжет без известной интриги;
Погибнуть готовы за правое дело: Что ни коммунист - у винтовки на мушке.
Пусть сирой, увязшей в страданьях, голодной, Поверили б в Бога - спасли свои души,
Все родину видеть мечтают свободной. Да страха мороз пробирает по коже:
Да в этой кровавой пучине азарта Не всякий справляется с мелкою дрожью...
Не выпала красным везения карта: У жертв революции связаны руки.
По краю обрыва мишенями в тире Такой вот ценою даётся наука:
Стоят обречённые сто и четыре... Развязывать войны в любимой отчизне...
Вели их в Татев по кремнистой дороге, А это обходится в тысячи жизней.
Кто бос был, вконец окровавили ноги. Тоской несказанною время дымится...
Глаза их дышали досадой и гневом. Стервятники кружат, спеша поживиться
Казалось, на выстрелы падало небо, Такой неожиданно щедрой добычей...
А это земля из-под ног уходила. И кто-то Нжде ненаглядного кличет.
Да только по ним не томилась могила: 1 января 2011 г., в день 125-летия Нжде
Стервятники в небе круги нарезали,
И звери от тел их своё отгрызали... Ашот САГРАТЯН.
Вот в маузер вбита привычно обойма.
И эхо откликнулось в пропасти: «Ой, ма!..»
И край раздирали увечные крики,
И падали камнем в ущелье улики.
И дума терзала Нжде-хмбапета:
- Господь мой, за что им возмездие это?!
За что безотчётно готовы все эти
Лишить себя жизни на белом-то свете?!
Нжде устоит перед силами красных.
Выходит, напрасно изводит несчастных?.. -
Да, подлой гадюкою в душу солдата
Заполз этот Ленин, чтоб брата на брата
Поднять и добиться намеченной цели...
Раздумьями веки Нжде тяжелели:
Знать, время борений его на исходе,
А он, растворённый героем в народе
И с отчим уже распрощавшийся домом,
Надолго окажется там, за кордоном...
Потом потеряется в сердце Европы,
Листая напамять побед своих тропы.
А просто ли будет с отчизной в разлуке?
Ему не дано разделить её муки...
Он сам заточил себя в странника келью...
А выстрелы катятся вниз по ущелью...
Несутся из глоток сплошные проклятья.
«А мы породниться могли бы, как братья...» -
Грустил хмбапет, погружённый в печали,
А там коммунистов последних кончали...
Как видел: художник картину малюет:
Вот конь его, выгнувши шею, горюет,
Что брошено столько народу на скалы,
Седок его подан в зверином оскале.
Меж тем, он лишь воин, исполненный боли,

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 5

Î ïðîãðåññå ïèñüìåííîñòè àðìÿí

Ìûñëÿùåãî ÷åëîâåêà âñåãäà èíòåðåñîâàëî åãî ïðîøëîå.
Ý. Êüåðà

Генетика армянского народа связана с энциклопедия сообщает: «Хурритский утверждать, что первый алфавит для ар-
древнейшими народами, населявшими этнический элемент играл роль в станов- мянского языка был создан в 405 году, т. е.
регион Передней и Малой Азии и Армянс- лении армянского народа и стал его основ- почти 1800 лет спустя после найденных и
кое нагорье. И цивилизация армян, ес- ным физическим антропологическим эле- существующих записей. Что делать? На-
тественно, связана с цивилизацией этих ментом» (Арм. энц. , т. 5, стр. 102/пер.). Т. до уточнить, что алфавит Маштоца был
народов: шумеров, хурритов, хеттов и е. одними из генетических предков армян создан для языка 400-х годов, точнее, он
лувийцев, ассирийцев, персов и др. Од- явились частично хетты и в большей сте- дополнил первый хурритско-финикийский
ним из главных вкладов этих народов в пени хурриты. предалфавит.
мировую цивилизацию является создание
письма, которое через греческое и ла- Теперь посмотрим, каким письмом и Отсюда следуют несколько выводов: 1.
тинское письмо распространилось по когда пользовались эти народы, которые Начало письменности предков армян от-
всему миру, за небольшим исключением. были предками армян. В 1906 году немец- носится к 1450-1200 гг. до н. э. 2. Процесс
Считается, что все эти алфавиты имеют в кий ученый Винклер Г. при раскопках совершенствования алфавита надо про-
основе финикийский язык. хеттской столицы Хаттуса в Богазкее должать. 3. Надо высоко ценить, а не ста-
обнаружил множество клинописных гли- раться забыть культурные и другие дос-
Теперь вернемся к генетике армянского няных табличек, на которых, кроме ак- тижения предков.
народа. Армянская энциклопедия сооб- кадского, были обнаружены фрагменты
щает, что после распада Хеттской империи «Эпоса о Гильгамеше» в хеттском и хур- Профессор Э. Кьера пишет и о том, что
хетты в Восточной Киликии слились с ар- ритском переводах. Э. Кьера, профессор происходит, если не совершенствовать
мянами (Арм. энц. , т. 5, стр. 46). С другой Пенсильванского и Чикагского универси- письмо: «Я обычно высказывал мнение,
стороны, с XVI века до н. э. усилилось тетов, знаток клинописных текстов, сооб- что цивилизации вавилонян и ассирийцев
влияние хурритов на хеттов. Хурриты - щает, что «в горах Армении (Ван) древние погибли слишком рано. Теперь я думаю
древнейшая этническая группа в Передней цари оставили нам клинописные надписи иначе. Дело не в том, что они не знали,
Азии с IV-III веков до н. э. и соседи с как на ассирийском, так и на родном язы- как усовершенствовать письмо, а в
хеттами. Влияние хурритов в Армении ках». Далее Кьера пишет о табличках том, что они отказались производить
проявляется в культуре бронзового века в из Рас-Шамра (1450-1200 гг. до н. э.), дальнейшие изменения... Они знали,
Ванадзоре, Лчашене и Трехти. Армянская на которых надписи сделаны знаками, что путем незначительных изменений
приспособленными для алфавитного можно получить алфавит... Но местные
письма, «которыми они писали на 2-х язы- ученые не уступили и не отказались от
ках: один - это диалект финикийского, а своих старых традиций - они погибли, не
другой очень похож на хурритский язык, спустив флага. Правда ли, что история -
на котором говорили «хорреи» Библии». наставница жизни? Означает ли это, что
Далее профессор Кьера пишет: «Факт при- мы должны упростить нашу орфографию?
сутствия второго языка, пользующегося Совершаем ли мы глупость, противясь та-
в столь раннее время алфавитом, подни- кой реформе?».
мает ряд сложных проблем. Который
из двух языков первым стал применять По нашему мнению, и современная си-
алфавит? Положили начало алфавиту туация развития цивилизации в мире и
хурриты, а финикийцы последовали за Армении привела к необходимости усо-
ними или же наоборот?.. Быть может, мы вершенствования последнего армянского
должны пересмотреть наши взгляды на письма. В частности, необходимо отка-
возникновение и распространение ал- заться от букв «во» и «ев», состоящих из 2-х
фавита?..». Т. е. профессор Пенсиль- звуков и использующих множество правил,
ванского университета поднимает вопрос и рассмотреть возможности приведения
о том, что предки армян - или создатели к одинаковому графическому виду за-
первого алфавита или первые пользо- главных и прописных букв армянского ал-
ватели этого алфавита в 1450-1200 гг. фавита. Все это существенно упростит
до н. э. Но странные потомки этого на- усвоение чтения на армянском, что важно
рода отбрасывают древнейшую часть для сохранения языка и диаспор в усло-
своей культурной истории и начинают виях глобализации.

Генрих ОВАНИСЯН, профессор

*** Говорите по-русски – Вот опять над опушкой
Богом дан нам язык. Свет разлился окрест.
Говорите на русском – Это солнце и Пушкин –
Он понятен и прост… И не верьте, что поздно нам Наш язык и наш крест.
Еще встанет Россия Камни де собирать…
В свой немыслимый рост. Мы единая грозная Только так во Вселенной,
Мы – российская рать. В чистом пламени звезд,
От Чукотки до Луцка На великом, на русском,
Наш проходит редут… С нами русское слово Нас услышит Христос!
Говорите по-русски, (Осетин иль калмык),
Вас, как братьев, поймут. Нас связует любовью 8 октября 2009 г.
Наш могучий язык. Êðèêîð ÌÀÇËÓÌßÍ
В дни печали и грусти
Или в радости миг

6 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

Îò ðåäàêöèè. Пашаян Арарат Александрович - доктор химичес- Âàøà ïîçèòèâíàÿ è íåóåìíàÿ ýíåðãèÿ, òðóäîëþáèå, øèðîòà êðóãîçîðà
ких наук, профессор, заведующий кафедрой химии Брянской го- è ïîçèòèâíàÿ æèçíåííàÿ ïîçèöèÿ äîñòîéíû óâàæåíèÿ. Â Àðìåíèè è â
сударственной инженерно-технологической академии, академик Ðîññèè Âàñ çíàþò êàê èìåíèòîãî ïðîôåññîðà-ó÷åíîãî, ðóêîâîäèòåëÿ
МАНЭБ, председатель комиссии Общественного Совета города ïðèçíàííîé â ìèðå íàó÷íîé øêîëû, ïðèçíàííîãî àêòèâíîãî îáùåñòâåí-
Брянска, заместитель председателя Армянской общины Брянской íîãî äåÿòåëÿ. Âû è ïîäîáíûå Âàì òâîðöû ÿâëÿåòåñü òèïè÷íûì ïðèìåðîì
области. Ученый, публицист, прозаик, общественный деятель. Его èíòåëëèãåíòíîãî è îáðàçîâàííîãî ïðåäñòàâèòåëÿ íàøåé íàöèîíàëüíîñòè
публицистические и художественные произведения как на армян- â ðîññèéñêîé àðìÿíñêîé äèàñïîðå. Áëàãîäàðÿ Âàì ó íàñ åñòü ïðèìåð
ском, так и на русском языках неоднократно публиковались в äëÿ ïîäðàæàíèÿ íàøèì ìîëîäûì ëþäÿì - áóäóùèì ïðîäîëæàòåëÿì
журнале «Горцарар». íàøåãî áëàãîðîäíîãî è ïàòðèîòè÷åñêîãî äåëà.

Äîðîãîé äðóã è åäèíîìûøëåííèê! Âû íàì íóæíû, è ïîýòîìó çàâåùàåì Âàì áûòü âñåãäà òàêèì, çàðà-
Îò èìåíè ðåäàêöèè æóðíàëà «Ãîðöàðàð» ïîçäðàâëÿåì ñ Þáèëååì. æàòü ýíåðãèåé è ïîçèòèâíîé äåÿòåëüíîñòüþ ñâîèõ îêðóæàþùèõ è ïðî-
äîëæàéòå Âàøå òâîð÷åñòâî êàê ìîæíî äîëüøå!

ÎÁÐÀÙÅÍÈÅ

ê ìîèì äðóçüÿì, çíàêîìûì, ó÷åíèêàì è âñåì òåì, êîòîðûå ïîìíÿò
ïðî ìîé þáèëåé è õîòåëè áû ïî ýòîìó ïîâîäó âûñêàçàòüñÿ

Ðîä ïðîõîäèò, è ðîä ïðèõîäèò,
À çåìëÿ ïðèáûâàåò âî âåêè.
Âîñõîäèò ñîëíöå, è çàõîäèò ñîëíöå,
È ñïåøèò ê ìåñòó ñâîåìó, ãäå îíî âîñõîäèò…

Âî ìíîãîé ìóäðîñòè ìíîãî ïå÷àëè, Буду оригинальным. Давнейшая моя мечта, написать эссе -
Êòî óìíîæàåò ïîçíàíèå интервью с самим собой. С пребольшим удовольствием сде-
Óìíîæàåò ñêîðáü... лаю это сейчас и здесь:

ÅÊÊËÅÑÈÀÑÒ. - ×òî áû òû õîòåë ñêàçàòü ïðî ñâîþ äåÿòåëüíîñòü?
- Не помню, кто сказал, но я часто это цитирую:
Жизнь - праздник, и каждый день праздничный. День рож- «Истинно верующий должен молиться каждый раз, как в по-
дение - всего лишь один из таких дней. Поэтому особо выде- следний раз. А настоящий писатель должен писать так, как
лять какой-то день должны не сами юбиляры, а окружающие, будто он должен жить вечно...».
и только при наличии особых (великих) и значимых заслуг. Я и тот, и другой одновременно...
- Êàê áû òû îõàðàêòåðèçîâàë ñåáÿ êàê ó÷èòåëÿ, ïåäàãîãà?
Возвращаясь к моему юбилею, считаю, что я не настолько - Уже 15 лет работаю преподавателем. Много учеников и
примитивен и тщеславен, чтобы с глупой улыбкой и с тельячым аспирантов. Какой я остался или останусь в памяти, время
восторгом созерцать, как участники «торжества» орут и пляшут рассудит. Однако я о себе скажу, как Уильям Уайт:
с возгласами типа «виват король, виват».
Средний учитель излагает
Для чего и с какой целью устраивают юбилейные гулянки? Хороший учитель - объясняет,
Если мои родные хотят выразить свою преданность и любовь Именитый учитель - показывает, демонстрирует,
ко мне, то искренность этих пожеланий я должен ощущать Большой учитель - вдохновляет.
ежедневно в отношениях и посредством общения. И я лучше,
чем они, знаю, насколько достойный (или недостойный) на- Считайте меня нескромным, но я всегда старался, и кажется,
следник моих родителей. мне это удавалось в процессе обучения, вдохновить моих учени-
Если члены моей семьи хотят выразить благодарность и при- ков. Мои ученики и студенты не дадут мне соврать. А если это
знательность мне как мужу и как отцу, то опять-таки, лучше чем так, то я Большой учитель. И было бы сейчас застолье, то за это
я, никто из них не знает, что я заслуживаю и в чем провинился можно было бы выпить.
перед ними.
Неужели мои ученики способны словами передать ту - ×òî òåáå íå äîñòàåò èëè òðåâîæèò?
великую роль, которую я сыграл в процессе их становле- - Мои родители покинули меня и этот прекрасный мир 47 лет
ния? Как я из неотесанных и глупых людей лепил их в само- назад. С 13 лет я сирота. Это очень тяжелое психологическое со-
стоятельных и гордых «творцов» науки? Мне ли не знать, как стояние. Не дай бог кому-либо это ощущать...
тяжело «синтезировать» интеллект? Неужели словами они Я страдаю. Я очень скучаю по моим родителям. Мне очень их не
собираются мне высказать свою благодарность? Благодар- хватает. Это мое самое большое горе...
ность выражается в ежедневных отношениях и в достойном - Ãäå òû ïîëó÷àåøü âäîõíîâåíèå? ×òî òåáÿ ëå÷èò? Ãäå òåáå
поведении по отношению к Учителю. ñïîêîéíî.
Если бы одними пожеланиями здоровья, благополучия, дос- - В семье я получаю и вдохновение, и зарядку, и разрядку.
татка, любви, счастья, успехов и удач (что я там еще забыл?) - Äîâîëåí ëè òû òåì, êàê òåáÿ îöåíèâàþò îêðóæàþùèå?
происходили бы исцеления или обогащения юбиляра, или - Лучше чем Чаренц не скажешь:
несчастная жизнь переполнилась бы счастьем, то население
планеты разделилась бы не две части: одна половина сидела
бы задумчиво и проникновенно держа в руках бокал и слушала
бы, как вторая половина красноречиво и щедро раздаривает
счастье и успехи.
У меня 40-летний опыт произнесения тостов и управления
торжествами, и я прекрасно понимаю особенность жанра и
логику развития событий. На мой 50-летний юбилей говорил
только я. Иногда были попытки со стороны сказать что-то, но
это все я вспоминаю без особого восторга.
Теперь еще раз собирать народ и выступать самому, боюсь,
будет скучно. У меня это получается хорошо, когда я веду тор-
жества, посвященные другому юбиляру.
Ничего не предпринять, подумают что высокомерный. Или,
что еще хуже, жадный.
Вот и решил выбрать золотую середину: написать обращение
и разослать по адресам, надеясь, что если появится желание
вспомнить о моем юбилее, хватит терпения до конца дочитать
мое обращение. Ведь наступит когда-то время, когда меня не
станет, а мои благодарные ученики или родственники захотят
отметить эту дату. Так будет содержательнее...

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 7

«Когда я в этот мир пришел с моей любимой кяманчой*, неоплатность этого долга по-разному осознается людьми. В
«А ты, бездельник, здесь зачем? И кем ты зван?» - сказали мне. моем определении, чем больше страдает человек этим чувством,
тем он благороднее. У меня эта боль с собой, и я ее ощущаю на
Но песни пел я на пирах, желанным гостем всюду став,- уровне болезненного инстинкта. Меня никогда не покидает напря-
«Твои слова как летний плод – мед и шафран!» - сказали мне. жение от сознания, что я сегодня ночью, перед сном, когда я один
с самим с собой, чем я отчитаюсь перед ними, когда закрою глаза
Мне стало скучно на пирах среди бездушных и чужих, и буду общаться с ними в виртуальных мирах.
И я ушел. «Ты горд и злой! Ты грубиян!» - сказали мне.
- Çà 60 ëåò æèçíè, êàêîå ñîáûòèå òåáÿ ïîòðÿñëî, è òû ìîã áû
Чтоб успокоить в сердце боль, я осушил вина стакан,- îòìåòèòü åãî êàê ïðèìåð äëÿ ïîäðàæàíèÿ?
«Глядите-ко, сдурел Чаренц! Опять он пьян!» - сказали мне.
- За 60 лет, понятно, много всего происходило. Пожалуй, вспо-
Зимою в стужу и метель я брел бездомный и босой, мню самый трогательный случай. В Ереване в конце 80-ых скон-
- «Зато в душе твоей тепло в снег и буран!» - сказали мне. чался литературовед и филолог (кажется, Сурен Агабабян). На
Я крикнул: «Люди вы или нет? Вы ран не видели моих?» его похоронах выступил Амо Сагьян и прочитал написанный им
- «Чаренца стойкая душа сильнее ран!» - сказали мне. стих (мой перевод!):

Все потешались надо мной, над тем, что беден я и гол,- После столь частых похорон близких друзей
«Восторг веков тебе за то наградой дан!» - сказали мне…» Мне остался стыд своего долголетия...

* Кяманча – восточный народный струнный смычковый инструмент Для меня этот эпизод всегда остался примером для подражания,
(Перевод с армянского М. Павловой) эталоном благородности, благодарности, бескорыстия, высокой
нравственности, беспредельной преданности и любви к друзьям
- Ëþáèìûé ïîýò è ëþáèìîå ñòèõîòâîðåíèå. и близким.
- Обожаю все стихи Чаренца, Есенина, Давояна, Бернса.
Например, Размик Давоян: - Íåäàâíî â ïðÿìîì ýôèðå òåáå ïðèøëîñü îòâå÷àòü íà âîïðîñû
àíêåòû Ìàðñåëÿ Ïðóñòà. Îò ïðåäëîæåííîé âå÷íîñòè òû îòêàçàëñÿ.
Я каждый день с тобой беседую тайком, Ïî÷åìó?
И каждый день у нас сражение двух сердец
И каждый день я так страдаю - в горле ком, - Амо Сагьян на этот вопрос частично ответил (см. выше).
Что думаю: вот-вот и мне придет конец. Я постоянно общаюсь с молодежью, с которой нас разделяет ка-
кие то 30-40 лет. Я их уже с трудом понимаю. Просто они другие. У
Неправедный конец – от глупости пустой, них другие страсти и интересы. Их герой - Гарри Потер.
Искусственной, чужой, глупейшей из тревог, Недавно в беседе со студентами старших курсов выяснилось,
От связи призрачной между тобой и мной. что они понятия не имеют, кто такой Жан Габен, Фернандель, Же-
О, сколько боли и наветов, знала бы ты, рар Филипп, Феллини, Антониони, Параджанов и т.д.
Бесчеловечно льётся на мои мечты! Если даже постараться не отставать от современных информа-
ционных достижений, идя с ними в ногу, все равно они другие
Конец неверный, неестественный, чужой. люди, их ментальность совершенно другая.
И ты, что бархатной улыбкою одной Страшно вообразить, что будет через 200 лет?
Воспламенить могла б тоску и серость дня Если человек себя идентифицирует как биологический объект, в
И даже ложью ласки силу влить в меня, котором происходят сложные биохимические процессы пищева-
Ты мягко так и так естественно ушла, рения, то от вечности глупо отказаться.
Так задушевно, тихо, молча, без труда, Фаина Раневская, когда интересовались, как здоровье, отвеча-
С такой небрежностью, тепло уйти смогла, ла: «Не дождетесь. Пока не посмотрю, чем закончиться этот бар-
Что я могу от боли рухнуть навсегда. дак, я этот мир не покину!»
Можно согласиться на вечность, так как всегда интересно, что
И не тревожь себя, и не говори теперь, будет дальше? Однако...
Что ты искала все же потом пути назад. - Íà âîïðîñ, êàñàþùèéñÿ îáùåíèÿ ñ Áîãîì òû îòâåòèë: «ß ñòà-
А рухнувшего боль известна ли тебе? ðàëñÿ êàê ìîã. Åñëè ÷òî è íå òàê, ïîìèëóé». Ñåé÷àñ îòâåòèë áû
Понятна ли тебе утрата из утрат? òàêæå?
Подняться должен я, и, глядя сквозь туман, - Я знаю и понимаю, что так, как я хочу сейчас ответить, непоз-
Пускаться должен я в мне неизвестный путь. волительно. (см. Книга Иова в Ветхом Завете).
Не прихоть будет в том, и не самообман, Я бы сказал: «Оказывается, все-таки ты есть? А я в этом сомне-
И не обиженного срыв какой-нибудь. вался, так как не мог понять, почему ты равнодушно наблюдал,
что делалось с моим народом, который заплатил слишком высо-
Я ухожу. Что в том? И ты уйти должна. кую цену за сохранения веры в тебя?»
Туманом бархатным иль грустным ветерком Хотя сам же знаю, какой тут правильный (ветхозаветский) ответ:
Должна уйти совсем, небрежно и одна, «Пути господни неисповедимы...».
Однако все же иным, - ×òîáû áû òû ïîæåëàë ñâîèì ñîâðåìåííèêàì íåñòàíäàðòíîãî:
Увы, иным путем. òàêîãî, ÷åãî, êðîìå òåáÿ, íèêòî íå ïðèäóìàë áû.
- Андре Моруа в «Письмах к незнакомке» в очередных виражах
(Перевод с армянского Вл. Соколова) флирта как-то цитировал французского лирика, современника
импрессионистов Поля Валерии (привожу по памяти и не очень
- Ëþáèìûå ïðîçàèêè è ëþáèìûå ïðîèçâåäåíèÿ, êîòîðûå õîòåë уверен в абсолютной идентичности. Большая часть моей личной
áû åùå ðàç ïåðå÷èòàòü. библиотеки осталась в Ереване):
«Количество излучаемых и поглощенных чувств нежности и
- Все произведения Виляма Сарояна, Булгакова «Мастер и Мар- любви на планете величина постоянная».
гарита», Айтматова «И дольше века….», Макса Фриша «Гомо Фа- Не был бы химиком, наверно не обратил бы внимание на та-
бер». Чехова и Горького все рассказы. Особенно «Сказки старухи кой странный пассаж. Однако так же звучит закон сохранения
Изергиль». материи: «В изолированной системе количество материи вели-
чина постоянная». То есть, если рассмотреть чувства тоже как
- ×òî òåáÿ ãóáèò èëè èñòðåáëÿåò, äåëàåò òåáÿ áåççàùèòíûì è разновидность материи, то, кажется, Поль Валери ничего нового
ðàíèò? не говорил. Однако!
Продолжая эту тему, я бы со своей стороны добавил: чем
- Неблагодарность и любые её проявления. Чтобы не оказаться больше мы излучаем позитивных и нежных чувств, тем больше
в меньшинстве, скажу, что так же думает и Сервантес устами Дон- людей их поглощают. Перестав излучать нежность, а что еще
Кихота. Вопрос Санчо хозяину: хуже, излучив негатив, ненависть, зависть, ревность и злость,
мы обделяем жителей планеты Земля нежностью и лаской. Им
- Мой хозяин, когда мы представимся к Нему и будет Суд, какие приходиться поглощать негатив. Результат: весь мир когда-то пе-
наши грехи Он нам не простит? реполнится злостью и негативом.
Выводы: Люди, не переставайте излучать чувства нежности и
- Мой друг, Санчо, только неблагодарность. Это большой грех... любви. Не озлобляйтесь! Любите и прощайте друг - друга!
- ×òî ÿâëÿåòñÿ ñòèìóëîì äëÿ òåáÿ â òâîåé íåóãîìîííîé Любовь и красота спасут мир...
äåÿòåëüíîñòè? ×åì îáóñëîâëåíà òàêàÿ ìíîãîëèêîñòü è ìíîãî-
îáðàçèå òâîåé òâîð÷åñêîé è îáùåñòâåííîé äåÿòåëüíîñòè? Арарат ПАШАЯН.
- Все люди планеты Земля страдают одним недугом. У всех
имеется неоплатный долг перед родителями. Чувство вины за

8 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

ÎÇÂÓ×ÅÍÍÀß ÌÈÑÑÈß

В 1991 году не без нашего участия был становления. И дело не в непонимании формы, строить жизнь страны на абсо-
растоптан Советский Союз, и наша в то ситуации. Процент «умных» в Армении лютизации наживы. И в политике, и в
время уже почти сформировавшаяся, выше, чем в мире в среднем. Но это ум бизнесе, и в жизни нельзя игнорировать
очень колоритная и специфичная мик- природный, наивный, необработанный, не выработанные человечеством тысячеле-
роцивилизация тоже не без нашего тренированный на определенную цель, на тиями мораль и этику, в противном случае
участия оказалась искусственно при- определенные знания и умения, а поэтому опасности подвергаются основы самого
вязаной к совершенно иным цен- малопродуктивный. Мы имитируем убитые государства, что несовместимо с его выжи-
ностям, не совместимым с нашим нами же промышленность, экономику, ванием.
сложившимся тысячелетиями мен- образование и науку, культуру, полити-
талитетом. В результате случилось ческую жизнь, играем в навязанную нам Отбросив в сторону все формальные
то, что случилось. На улицу одномо- игру. В сельском хозяйстве мы уже до- признаки государственности, государство
ментно выбросили около 1,5 млн. стигли времен Тиграна Великого и стали не может существовать, нормально функ-
человек, занимавшихся созданием возделывать землю вручную, с той лишь ционировать и развиваться без двух ба-
материальных ценностей. Произошла разницей, что тогда возделывалась вся зовых параметров. Первый параметр –
катастрофа. земля, а не небольшие ее клочки. Ими- это экономический фундамент, который
тируем работу в соответствии с симво- с неизбежностью начинает разрушаться
В одночасье мы вернулись в начало лами «священной» веры вчерашнего дня с декларированием либерализации эко-
ХХ века. Оказались у порога гибели: - рыночной экономики и элементами либе- номики. Значимое производство момен-
промышленность, сельское хозяйство, рального сумасшествия, не сознавая, что тально перетекает в страны с более де-
наука, культура, образование. За двад- во всем мире они уже стали всего лишь шевой рабочей силой, менее значимое
цать лет поделено, продано и пере- расхожими штампами с неопределенным замещается импортом. Уйдя, производство
продано, разворовано и сокрушено содержанием. убивает производителя, генерируя сотни
все, что за 70 лет построили наши отцы тысяч безработных и нищих, убивает госу-
и деды. Начался исход. За всем этим Противоречащая всему ходу историчес- дарство.
стоит зловещая тень далеких авторов кого развития теория созидательного ин-
сценария происшедшего, а с митинго- дивидуализма, согласно которой, если Второй параметр, особенно для стран в
вых площадок и со страниц газет на- каждый будет стараться изо всех сил сде- процессе становления, – идеология. Госу-
роду продолжают морочить голову лать хорошо только себе любимому, то от дарство, как и любой живой организм,
бывшие исполнители ролей лидеров этого будет хорошо всем, не выдержала имеет душу. Душой всякого государства
нации, в глазах которых отражается испытания. Либеральное государство являются идеология, идея. И если вдоба-
отчаянная ненависть к своей стране, к позволяет своим гражданам делать вок к уничтожению экономики убить и эту
стране своих предков, к самим предкам, все, что угодно, в результате частные идею, то умрет уже не только государство,
к самим себе. Потеряв движущую силу, интересы начинают преобладать над но и нация. Чтобы попытаться понять сущ-
наша история все еще катится по инер- общими, и беззащитное государство ность национальной идеи, необходимо
ции, а мы гордимся тем, что на карте начинает разрушаться. Сегодня это при- понять тот основной закон, по которому
мира появилась наша вековая мечта - знают и авторы, и апологеты этих теорий, функционирует любое общество. Понять
независимая Армения. Но мы не хотим а мы, как и положено маргиналам, пыта- не то, что пишут в учебниках и моно-
видеть, что в отсутствие созидательной емся напролом идти во вчерашний день графиях про форму государственного
программы мы со своими проблемами истории. управления, общественный строй, права
становимся головной болью для миро- человека, демократию, тоталитаризм,
вого сообщества, а главное, для нас са- Другой бредовой идеей, безоговорочно гражданское общество, либеральную
мих. практикуемой нами, но разрушающей мир, экономику, госкапитализм и прочую ахи-
является миф об особой эффективности нею. Не Конституцию, которую следует рас-
Двадцать лет - вполне достаточный передачи управления всем и вся мене- сматривать как микромодель общества,
срок для понимания и осознания всей джерам и политикам, выдвигаемым его юридический каркас, в рамках которого
совокупности накопившихся проблем, партиями. Мы не хотим принять очевид- функционирует механизм государственной
попыток сделать реальные шаги для ного, а именно того, что ради своего же власти, а реальные правила игры, кото-
блага значимые должности в стра- рые инварианты по отношению к этим
не должны распределяться не по всем терминам и от них нисколько не за-
партийному признаку, а по профес- висят. Как писал Станислав Ежи Лец, «в
сионализму и жестким квалифи- действительности все не так, как на самом
кационным требованиям. Для эф- деле».
фективной деятельности любой
системы - промышленной, научно-об- Независимо от того, как называется и
разовательной, культурной - нужны управляется государство (конституционная
не политики или лукавые менеджеры- монархия, тоталитаризм или либеральная
продавцы, натасканные на умение демократия), базовый принцип нисколько
выгодно продать, а профессионалы, не меняется с доисторических времен.
обладающие специальными знаниями Косметические различия заключаются
и опытом. лишь в том, что при демократических
формах государственного правления
Выдвинутый менеджер может быть ум- формально можно голосовать, а при ос-
ным от природы. Житейская мудрость да- тальных решения вопросов обсуждению
на не каждому. Но этого очень мало, так не подлежат. Лучше всех сущность
как она не дает научного ответа ни на один власти декларировал Людовик XIV, про-
вопрос. А вопросы развития общества на возгласив тезис «Государство – это я!».
глазок решать невозможно. Менеджер Власть необходима для выживания и
должен абсолютно владеть предметом, развития общества, и поэтому, описывая
которым управляет. А такого не бывает и историю любой страны, в основном
не может быть никогда. Обратное, когда описывают историю власти. Общество
специалист владеет основами менедж- держится на власти, которая появилась с
мента, встречается часто.
Â9
Невозможно делать экономические ре-

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 9

Êòî óåçæàåò, çà÷åì óåçæàåò, íàâñåãäà ëè?

Ответы на эти и другие вопросы наверняка даст предстоящее «миграционное» расследование

Любопытную новость озвучил замминист- службе, поскольку в последнее время не винны» в основном гастарбайтеры. Ну а
ра территориального управления Ваче было сделано специальных исследований, это та категория граждан, что покидает
Тертерян — в 2011-ом году совместно а те, что когда-либо проводились, носили страну не навсегда, а навремя. Да и
с международными структурами пла- нерегулярный характер, ныне можно лишь пользы от нее масса — поддерживают
нируется провести расследование, по предполагать, с какой целью уехали люди. семьи периодическими финансовыми
итогам которого будут выявлены при- вливаниями. Но с другой стороны, пока-
чины миграции. Новость как нельзя бо- Последний мониторинг был проведен затель огорчает: если уезжают из-за
лее актуальная — потоки людей, пере- общественной организацией «Передовые отсутствия альтернативы заработка, ста-
секающих погранпункты (именно их число социальные технологии» с 2005 по 2007 ло быть, не все так гладко в делах оте-
с некоторых пор берется в расчет при годы. И по его результатам трудовая чественного работодателя? Любопытен
ведении миграционной статистики) и не миграция составляла порядка 2/3 от об- и иной факт: согласно статистике, в годы,
возвращающихся обратно, в последние щего мигрантского потока. Как полага- пока мир не переживал финансово-эконо-
четыре года увеличиваются. ют в Госмиграционной службе, с той мический кризис, процесс миграции стаби-
поры соотношение это не претерпело лизировался, а как раз в самый кризис — с
С 2004 по 2006 годы данные Нацстат- особых изменений. Но опять же, это 2007-го и по сей день — пошел в гору.
службы радовали — прибывало в страну лишь предположение. Если же так оно и
практически столько же, сколько и выбы- есть, получается, что можно радоваться «Вероятно, — предполагает начальник
вало, а порой и больше. Например, в нынешнему положению дел — выходит, Â10
2006-ом разница между въехавшими в что в росте миграционной статистики «по-
пределы нашего отечества и выехавшими
составила 21,8 тысяч человек — с переве-
сом в сторону первых! Но в году минувшем
миграционное сальдо оказалось отрица-
тельным — то есть выехало больше,
нежели вернулось, причем уже на 29,9
тысяч человек. Для сравнения, в 2007-ом
разница составляла лишь 3,2 тысячи че-
ловек, в 2008-ом речь шла о 23,1 тысяче,
а в 2009-ом уже о 25 тысячах человек.
Утверждать однозначно, что покинувшие
в эти годы Армению соотечественники
подались за бугор насовсем, впрочем,
нельзя. Как пояснили в Госмиграционной

8Â редко становятся созидающей силой. который должен пронизывать все на-
возникновением человечества и в той или Каждый новый правитель, за редким селение страны, и тех, кто у власти,
иной форме всегда сопутствует ему. исключением, придя к власти, момен- и тех, кто под властью, позволять
тально создает сообщество нового нена- лидерам правильно направлять ее
В чем должна заключаться сущность сытного меньшинства и все того же го- деятельность. Национальная идея –
власти? В структурировании общества. лодного большинства, что способствует это внятная политическая программа.
В приведении хаоса в систему. В умении дальнейшему разрушению общества. И Национальная идея - это система от-
правильно направить равнодействующую если нации сильно не повезет, процесс бора, которая во всех областях дает
разнонаправленных векторов сил общест- может метастазировать настолько, что приоритет лидерам и одновременно
ва, в координации усилий для совершения нация перестанет существовать, как это всячески ограничивает деятельность
максимально полезных действий. Власть произошло со многими, а ареал ее обитания бездарей-имитаторов, особенно обере-
- это система общественных отношений займут другие нации. Чтобы в какой-то гая от их присутствия жизненно важные
в любом государстве, и ее назначение мере избежать этого, несостоявшимся сферы общества.
состоит в том, чтобы подвести действия странам на этапе становления необходима
всех членов общества к общему знаме- национальная идея. Национальная идея - это концепция ре-
нателю, единой воле. Политики обязаны за- шения проблем страны, исключающая
благовременно предугадывать возможные Национальная идея - это важнейшая ничего не значащие пустые слова,
вызовы и пытаться находить решения. информационная оболочка нации, кото- концепция, построенная на трех
Правящая элита обязана использовать рая является хранителем этой нации и банальностях: все, что делается в
свои полномочия для выживания и разви- заставляет всех представителей нации стране, должно способствовать росту
тия общества и не имеет права развращать держаться вместе и выживать объединен- мощи государства, развитию произ-
свой народ, превращать его в сброд, ными усилиями. Национальная идея - это водительных сил и повышению
люмпенов, в злую, алчную, пошлую толпу. ее озвученная миссия. Это то, что де- жизненного уровня народа. Эти три
лает нацию не похожей на других, четко критерия определяют судьбу любого
В момент, когда человек сделал открытие, выделяет все положительные отличия от государства. Если этот подход возобла-
что ощущения и бенефиты от обладания прочих и позволяет использовать выявлен- дает в наших умах, то Армения может
властью гораздо более прибыльны, ные преимущества в конкурентной борьбе. избавиться от разнесенной повсюду за-
мощны, ярки и незабываемы, чем от тра- разы разрушения, выживет и процветет.
диционных занятий, люди разделились Национальная идея должна быть нас- Тем более что возрождение Армении не
на тех, кто у власти, при власти, около троена в полный резонанс с духом нужно никому, кроме нас самих.
власти, и на тех, кто под властью. Здесь и нации. С языком, гражданственностью
кроется движущая сила всех переворотов и патриотизмом, со здравым смыслом, Р. С. ВАРТАНЯН,
- стремление получить власть. Поэтому с уважением традиций, моралью, нрав- действительный член НАН РА, профессор
и революции, почти всегда формально ственностью, культурой, образовани-
основанные на народном недовольстве, ем. Национальная идея - это проект, Университета Аризоны, США

10 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

Â9 синовые плантации) Испании. Таковы выезжающих из Армении», — поясняет
отдела миграционной политики Амбарцум данные 3-4-летней давности. Но что Абрамян.
Абрамян, — причиной явилось упрощение сейчас? Отдают ли наши люди больше
условий регистрации для мигрантов в предпочтения Испании или «Штатам»? В последние годы обозначился отрадный
России (93% трудовых мигрантов из РА Непонятно. Ведь никто не вправе задать факт — появились желающие пустить
направляются именно туда), а также вопрос на погранпункте, с какой целью кто- корни и в нашей стране. Причем помимо
ряд иных нововведений в этой стране, либо куда-то направляется. представителей ряда стран — в их числе
имевшие место именно в эти годы. Дело в Ирана, Ирака, Турции и даже экзотических
том, что если года три назад с целью по- В Госмиграционной службе пару лет Кот-д`Ивуара и Тибета, жаждущих у нас
лучить временную прописку следовало за- назад выступали с инициативой ввести статуса убежища, — рвутся обратно на ро-
ручиться разрешением соответствующих в заполняемой на границе анкете графу дину и армяне, обосновавшиеся некогда в
инстанций, то ныне можно их о своем — цель поездки. Но результаты круглых «штатах» и «европах». Об этом заявляют
прибытии только уведомить. К тому же столов и переговоров так и не увенчались в ряде агентств по трудоустройству,
с прошлого года наряду с возможностью успехом. Правоохранители полагали, что куда перво-наперво обращаются потен-
устроиться на работу к юридическому лицу действующая на границе информационная циальные иммигранты. Нам бы радо-
появилась вакансия — получение патента система электронного управления грани- ваться да поддерживать своего рода «ре-
для трудоустройства у частного лица». цей эффективна. А введение указанной патриантов». Ан нет — за отсутствием
«графы» не гарантирует, что наши люди, технологий подсчета и поддержания свя-
Что ж, сей факт наверняка, увеличил привыкшие на всякий случай скрывать зей мы даже не знаем, сколько в стране
мигрантский поток потенциальных няне- порой самую безобидную информацию, именно таких «переселенцев».
чек, садовников и прочих не занятых или разоткровенничаются с пограничниками.
мало оплачиваемых в Отечестве людей. Что ж, доля правды в этом есть. Но тогда Само собой, нет точных сведений и
Не случайно, согласно данным все того быть может есть резон разработать иную относительно эмигрантов — тех, кто отсут-
же исследования, проведенного «Пере- систему? Скажем, в РФ с недавних пор ствует в стране более года. Известны
довыми соцтехнологиями», более 75% отменно функционирует способ под- лишь направления, куда уезжают сооте-
трудовых мигрантов имеют среднее и счета иноземных «трудяг» — а именно, чественники. Да и то благодаря мони-
средне-специальное образование. Выс- в миграционной карте по прибытии в торингу Международной организации
шим же заручились не 25%, а всего 20% РФ следует четко указать, частная ли миграции, проведенному года два назад.
выехавших на заработки. Стало быть, ос- у тебя поездка или рабочая. В случае, Тогда выяснилось, что нетрудовые ми-
тальным пяти процентам для обретения если в карте значится частный визит, а гранты предпочитают страны СНГ, на вто-
рабочего места наличие образования и ее обладатель впоследствии пытается ром месте страны ЕС и, как ни странно,
вовсе не обязательно. Непонятно, отчего все же трудоустроиться, его ждет отказ лишь третья строка за США. Словом,
в нашей стране люди без какой-либо работодателя. «Конечно, можно было вышеозначенное намерение о проведении
квалификации и образовательных азов бы внедрить такую систему и у нас, но исследования, озвученное замминистра,
обречены на прозябание? Почему бы не опять же она действует отменно в случае, как нельзя более важно — не зная, сколько
изыскать средства для стимула податься когда следует контролировать потоки ми- народа страну покинуло, с какими целями,
им на заработки на окраины Армении. грантов, въезжающих в страну, нам же а главное — зачем, невозможно пытаться
Так, как это делается уже не первый необходимо отслеживать главным образом что-то изменить к лучшему.
год в России в рамках Госпрограммы по
оказанию содействия добровольному Ася ЦАТУРОВА.
переселению в Российскую Федерацию
соотечественников, проживающих за рубе- Ìèíèàòþðû äðåâíåãî ìèðà
жом?
В древние века был такой персидский красоты. Заметив ее, Диоксипп сразу же
В своем недавнем интервью радио- обычай: чтобы давать царю советы был пленен ею. Он не мог оторвать своих
станции «Азатутюн» руководитель предста- относительно каких-то тайных и запу- глаз от красавицы за все время своего про-
вительства Миграционной службы России танных дел, полагалось встать на движения через толпу, для чего все время
в Армении Светлана Степанова заявила, золотую дощечку. Если советы оказы- вертел головой. Это не ускользнуло от
что начиная с 2008 года было выдано вались удачными, то счастливчик внимания одного остряка, который сказал:
около 630 сертификатов, по которым уже получал в награду золото. Если же «Смотрите, девчонка свернула шею наше-
2000 человек из Армении выехали на царь советы признавал негодными, то му олимпийцу!».
работу в отдаленные регионы России. неудачника били плетьми. Смельчаков
Ежедневно, по словам Степановой, попробовать удачу находилось немало, Шутка эта, конечно, имела переносный
порядка 100 человек знакомятся с усло- ибо вероятность благополучного исхода смысл, но в то же время она стала как бы
виями программы. И только за день Ми- составляла 50%. предзнаменованием того, что впоследст-
грационная служба России в среднем вии должно было случиться с атлетом. А
получает десять заявлений. Из них лишь Конечно, при необъективности эта ве- случилось следующее.
процентов 40 заявителей получают отказ. роятность могла стремиться к ничтожно
Примечательно, что выбор места работы и малой величине. Диоксипп в присутствии Александра Ма-
проживания для таких трудовых мигрантов кедонского и его свиты с дубиной в ру-
ограничен Сибирью, отдаленными, окраин- Ведь владыка мог забраковать любой ках отважился на единоборство с одним
ными областями России. Но даже сей полезный совет, намереваясь впослед- македонцем, вооруженным воином. Он вы-
факт наших людей не останавливает. Еще ствии его использовать, сохранив к тому бил у того копье из рук, затем повалил на
бы — прибывшим в российскую глубинку же золотую дощечку. Но это был бы уже землю и, выхватив его же меч из-за пояса,
выдается единовременное финансовое обман, а для перса-мужчины это исклю- убил этого воина, любимца царя.
пособие на обустройство, размер которого чалось, ибо с 7-летнего возраста их обу-
зависит от местности и может составлять 4, чали трем вещам: ездить на лошади, Этим поступком он вызвал ненависть
а в отдельных случаях и 8 тысяч долларов! владеть оружием и говорить правду. Александра. И Диоксиппу ничего другого
не оставалось, как в отчаянии лишить себя
Конечно, привлекают армян не только Афинянин Диоксипп, кулачный боец жизни.
российские просторы. Едут наши люди и участник походов Александра Маке-
на заработки и в Украину — 1,6%. Об- донского, стал также победителем на Из жизни Александра Македонского
любовали и дальнее зарубежье. Но Олимпийских состязаниях. Его, ес- известен такой эпизод. Аристотель, вели-
всего-навсего две страны — 1,8% гастар- тественно, торжественно встречало чайший мыслитель древности и наставник
байтеров подается в США, и лишь 1,1% огромное количество народа, когда он царя, желая образумить и успокоить Алек-
на просторы (а скорее всего, на апель- въезжал в свой родной город. сандра, разгневавшегося по какому-то

Втолпебылаоднадевушканеописуемой Â11

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 11

«Ëèíñè» óæå íåò, íåñìîòðÿ

íà äîëãîå òåðïåíèå Êåðêîðÿíà

Вчера стало известно, что Кирк Керкорян бедствия (построенные в зоне бедст- статистических миллионеров Армении.
решил ликвидировать фонд «Линси» и вия на средства «Линси» жилые дома Например, второй в списке Уоррен
перевести $200 млн лосанджелесскому качественно отличаются), построены до- Баффетт в своей работе обходится да-
филиалу Калифорнийского университета. роги, отремонтированы оперный и дру- же без секретарши, тогда как у нас не
Этот университет уже заявил, что за счет гие театры республики... Проделанное имеющий даже одного миллиона может
этих средств создаст «Фонд мечты», фондом в Армении трудно переоценить. позволить себе содержать целый штат
который будет выделять стипендии Это можно рассматривать как стимул в секретарш и помощников, не говоря уже
студентам, а также осуществлять ряд процессе производства ВВП и частичное о телохранителях и иных атрибутах, кото-
исследовательских и образовательных выполнение миссии государственного рые стали необходимы для того, чтобы
программ. бюджета. считаться «авторитетом» в Армении.

Правда, после 1 марта 2008 г. фонд А значит, что же могло стать причиной Керкоряна могло удивить также обилие
«Линси» заморозил свои работы, однако, такого резкого решения? Найти ответ роскошных автомобилей на улицах Ере-
как бы то ни было, это решение было не на этот вопрос, пожалуй, не так трудно: вана: наши соотечественники из диаспоры
из ряда приятных. Фактически, Керкорян чаша терпения Керкоряна просто пере- никак не могут понять, как может в стране,
предпочел американцев. полнилась, и он решил отказаться от живущей в ожидании постоянной финан-
Армении. Как бы совет попечителей вни- совой подпитки, быть такое количество
Начиная с 1998 г., когда Роберт Кочарян мательно не следил за тратой выделенных дорогостоящих автомобилей. Не исключе-
лично поехал в аэропорт встречать аме- средств, за качеством работы, тем не но, что на решение миллиардера могла
риканского миллиардера армянского менее, армянские чиновники за все повлиять также одна из последних
происхождения Кирка Керкоряна и смог время деятельности «Линси» умудрялись новостей: около 10 дней назад за счет
заслужить его расположение, в резуль- прихватить себе свою долю, а это воз- государственного бюджета были приоб-
тате чего был создан фонд (фонд был можно было только за счет качества. Аме- ретены два автомобиля марки BMW 750Li
назван именами дочерей Керкоряна риканский миллиардер не мог не знать об для обслуживания председателя НС и
Линды и Синди), в Армении на средства этом, не мог не знать, что воруют деньги, премьер-министра РА, и это было сделано
«Линси» было проделано немало ра- представляют работу, не адекватную вы- тогда, когда государственный бюджет РА
бот: были проделаны на сумму более деленной сумме, однако он продолжал фи- едва спасся от диверсификации, когда
одного млрд долларов. За счет «Линси» нансировать, поскольку понимал, что сколь Армения все еще реально не преодолела
было осуществлена застройка зоны бы армянские чиновники ни проникали в кризис и, что намного важнее, ни предсе-
его карман, тем не менее, его программы датель НА, ни премьер-министр в автомо-
служили простому народу. билях не нуждались.

Но, как видно, Керкорян устал постоянно После всего этого можно констатировать
обманываться. Что же все-таки могло только одно: 94-летний американский мил-
стать поводом для такого решения? От- лиардер Кирк Керкорян – исключительно
вет на этот вопрос также можно искать терпеливый и великодушный человек,
недолго. Например, представленный Кер- поскольку 12 лет подряд терпел то, чего
коряну отчет об особняках тех, кто так обычно не терпят больше месяца. Согла-
или иначе имел отношение к «Линси», их ситесь, это присуще очень немногим.
транжирстве и пр. Как известно, многие из
тех, кто включен в список миллиардеров Лусине КЕСОЯН.
мира, существенно отличаются от средне-

Â10 ØÆ ´àôè ºÜø
поводу на одного из своих соратников,
написал ему совет-послание. Оно было 2011 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ մշտական բնակչության թվաքանակի ցուցանիշը, ըն-
следующего содержания: «раздражение թացիկ հաշվառմամբ, կազﬔլ է 3 մլն 262 հազար մարդ, այդ թվում` քաղաքայինը` 2 մլն 88
и гнев должны обращаться не против հազար, եւ գյուղականը` 1 մլն 174 հազար մարդ:
низших, а против высших. Равных же тебе
нет». Ինչպես տեղեկացրին ազգային վիճակագրական ծառայությունից, 2010 թ. հանրապե-
տությունում արձանագրված բնակչության բնական հավելաճի եւ ﬕգրացիայի ﬓացորդի 2
Из сказанного Аристотелем следовало, ցուցանիշների ազդեցությամբ ՀՀ մշտական բնակչության թվաքանակը 2010 թ. տարեսկզբի
что Александру Македонскому вообще նկատմամբ աճել է 12.7 հազար մարդով: 2010 թ. հունվար-դեկտեմբերին արձանագրվել է 44
никогда не следовало гневаться: ведь он հազար 810 ծնված, որը 2009 թ. նույն ժամանակաշրջանի հաﬔմատ աճել է 0,9 %-ով: 2010 թ.
считал себя властелином мира и отпрыс- հունվար-դեկտեմբերին արձանագրվել է ﬔռելածնության 842 դեպք (2009 թ. հունվար-դեկ-
ком Зевса. տեմբերին արձանագրվել է 802 դեպք):

Этот мудрый совет, безусловно, пошел êÇÉí³ Î³åáõïÇÏÛ³ÝÁ Ù»Ï µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛ³Ùµª
царю на пользу, но, к сожалению, не помог
ему в вопросе продления собственной жиз- ²Ûë ¹ÕÛ³ÏÝ»ñÁ.
ни (как известно, он скончался в возрасте ²Õµ³Ù³ÝÝ»ñÇ ³ÕµÁ ùñùñáÕ
33-х лет). Ì»ñÇ Ñ³Ý¹ÇÙ³Ý
Èñµáñ»Ý Ï³Ý·Ý³Í ³Ûë ¹ÕÛ³ÏÝ»ñÁ.
Мы же можем использовать этот совет и ¸ñ³Ýù µáÉáñÁ ¹³Ùµ³ñ³ÝÝ»ñ »Ý
для наших случаев, имея в виду превос- ¸³ñ»ñáí ï»Ýã³Í Ù»ñ ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý,
ходство ума: «на дураков и на тупых, неда- Ø»ñ ѳ½³ñ³Ã»õ »ñ³½³ÝùÝ»ñÇ,
леких начальников никогда не следует гне- Ø»ñ Ñá·áõ ÉáõÛëÇ,
ваться». Ø»ñ Ù³ùñ³Ù³ùáõñ ѳí³ïÇ íñ³...

Рудольф ОГАНЯН.

12 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

Òàê çàðîæäàëàñü àðìÿíñêàÿ àðìèÿ (ôîòîðåïîðòàæ, ÷àñòü I)

28 января армянская армия отметила 19-летие. В условиях на- «Я часто возвращаюсь в места, где снимал во время войны... Хо-
чала Карабахского национально-освободительного движения и чется повидаться с героями своих фотографий спустя годы, пода-
последовавшей за этим агрессии Азербайджана бывшие учите- рить им фотографии...Но увы... Почти никого не осталось..., неко-
ля, крестьяне, музыканты, физики и люди иных специальностей торые погибли, а многие, выдержав невзгоды войны, победив, не
взяли в руки оружие, чтобы в очередной раз защитить жизнь и выдержали «мирного процветания Армении» и покинули страну,
честь армянской нации. которую защитили...», - отметил Герман Авагян.
И на сегодняшний день, с экранов телевизоров в качестве «геро-
Люди, которые не имели никакого отношения к военному делу, ев» выступают краснощекие и упитанные личности, многие из ко-
стали ополченцами и ценою неимоверных лишений, а также сво- торых имеют смутное отношение к Карабахской войне. Истинные
их жизней отстояли Арцах и защитили границы Армении. Так за- герои защитили родину, но сами остались как-то беззащитными...
рождалась армянская армия… С праздником, воины!
ARMENIA Today
Известный фотограф Герман Авагян представил ARMENIA Фотографии Германа АВАГЯНА.
Today фотографии, сделанные им во время Карабахской войны.

Красносельск, 1993 г. Красносельск, 1993 г.

Село Ваан, 1993 г. Село Ваан, 1993 г. Село Ваан, 1993 г.
Карвачар, 1993 г. Карвачар, 1993 г. Карвачар, 1993 г.

Степанакертский госпиталь, апрель 1992 г. Степанакертский госпиталь, апрель 1992 г. Степанакертский госпиталь, апрель 1992 г.

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 13

 ðåæèìå îæèäàíèÿ о нормализации отношений, которое
должно было положить конец «веко-
Начало 2011-ого года выдалось необы- духе после саммит ОБСЕ в Астане. Надо вой вражде», застряло в турецком
чайно активным. Особенно в плане со- отдавать себе отчет в том, что проблемы, парламенте, где проазербайджанское
бытий в регионе. Отголоски арабских вол- подобные карабахской, еще ни разу не большинство желает добиться эвакуации
нений еще не дошли до нас. Но дойдут были решены в результате мирных дого- армян из нагорно-карабахского анклава
обязательно. Потому что, являясь частью воренностей. Никогда мятежные регионы (то есть, депортации армян). Поскольку
Южного Кавказа из-за соседства с Грузией не возвращались добровольно в состав Ереван на такой сценарий не согласен,
и Азербайджаном, Армения не меньше, страны, от которой ранее отделились во- турецкий парламент отказывается начать
а даже исторически и географически енным путем. Вариантов может быть три. ратификационный процесс. И эта патовая
больше - это часть региона Большого ситуация во всем регионе, скорее всего,
Ближнего Востока. Арабский мир входит 1. Экс-метрополия признает независи- продлится до следующего переломного
в режим кипящего котла. Говоря языком мость нового государства. До сих пор в этом момента, возможного в виде событий и
современных технологий, если Запад плане имеется только один «полноценный» войны 1988-1994 годов. Если, конечно,
предложил России режим «перезагрузки», прецедент: Эфиопия согласилась с су- регион добровольно не вовлечется в
то Большой Ближний Восток вступает в ществованием суверенной Эритреи. экономические и военные структуры За-
этап форматирования. Столкновние циви- Естественно, для Баку такой вариант в пада. Что пытается сделать Грузия. Но
лизаций продолжается. Арабский мир отношении НКР сегодня совершенно ис- грузинский народ свою цену за это уже за-
ищет свое новое место, Турция говорит о ключен. платил.
возврате к османскому величию, потеряв
свои прежние надежные ориентиры, Иран 2. Метрополия силовым путем восста- Нам же остается действовать так, что-
идет к статусу атомной державы, находясь навливает свой суверенитет над неприз- бы нашей ценой за это не стало наше по-
в непрекращающейся внутренней неопре- нанным государством, после чего все воп- ражение. Например, чтобы быть богатым
деленности. росы и противоречия снимаются. К этой и удачливым в современном мире, надо
категории относятся Сербская Краина в иметь либо ум, либо энергоресурсы.
Остаются три по-настоящему западные Хорватии и Чечня в России. Аналогичная При этом наличие одних энергоресурсов
страны региона - Израиль, Грузия и попытка Грузии вернуть Южную Осетию без ума недостаточно. У Армении нет
Армения. Израиль также не знает, как обернулась провалом. энергоресурсов, а еще и близится срок за-
ориентироваться в этой ситуации, пос- крытия ААЭС. А та же Грузия пользуется
кольку форматирование означает и из- 3. Вопрос «зависает» надолго. К этой естественными преимуществами своего
менение его позиций, всего того, что он категории относятся Северный Кипр, транзитного положения. Сегодня Тби-
приобрел за последние десятилетия. Приднестровье, Абхазия и Южная лиси выставил нa продажу участок га-
Грузия, кажется, оказалась в фарватере Осетия, Нагорный Карабах, Косово. зопровода, который идет из России в
изменений, четко выбрав свой курс евро- Впрочем, внутри этой последней кате- Армению и благодаря которому дышит
пеизации и модернизации. гории выделилась «подкатегория» час- наша экономика. Наиболее вероятный по-
тично признанных государств - Косово купатель газопровода наш другой сосед -
Интересно, что в ходе состоявшегося в (признано почти 70 странами), Абхазия Азербайджан. На первый взгляд кажется,
январе визита президента Грузии Михаила и Южная Осетия (4), Северный Кипр что мы должны сделать все, чтобы не
Саакашвили в Ереван власти Армении са- (1), которые к тому же оказались под допустить этого, представляя, что с нами
ми признали, что необходимо следовать очень сильной военной защитой (НАТО, будет, если Баку закроет грузинский
примеру Грузии в сфере экономических России и Турции соответственно). «Сов- кран российского газа, покупаемого Ар-
и социальных реформ. Более того, сем непризнанными» остались лишь менией. Однако ожидаемой грузино-
зашел разговор о создании единого Приднестровье и НКР. При этом за НКР азербайджанской сделке следует только
экономического пространства между нет могучего покровителя, как в случае с радоваться. Грузия получит только какую-
Грузией и Арменией. Месяцами ранее Косово или бывшими грузинскими авто- то сумму денег и потеряет возможность
Саакшвили заявлял о намерении создать номиями. шантажировать Армению. Азербайджан
конфедерацию с Азербайджаном. Это зна- приобретет груду железа на территории
чит, что в Тбилиси пытаются подхватить В реальном процессе урегулирования за Грузии, которую надо еще содержать.
факел интеграции Южного Кавказа в единое все эти годы фактически никаких значимых Россия, ничего не давая Армении взамен
политическое и экономическое поле, пони- подвижек не наблюдалось. На данный ее союзничества, поймет, что если не пред-
мая, что грядущее «форматирование» ре- момент переговоры вновь застыли на ложит ей достойное партнерство вместо
гиона может не оставить место на карте неопределенной фазе. В скором решении давно изживших себя отношений хозяина
для многих народов. Что же касается нас проблемы более всех заинтересованы и слуги, она просто очень скоро завершит
самих, то, кажется, все уже осознали, что сами конфликтующие народы, но они не историю своего присутствия в регионе.
жалкое состояние экономики и коррупция оказывают почти никакого влияния на Наконец, Армения сможет задействовать
составляют главную проблему для раз- процесс урегулирования, да и перегорели газопровод из Ирана, который стал в по-
вития страны. Повышение цен на газ, уже в многолетних ожиданиях мира. следние годы непонятным капиталом, ко-
которое ожидается вскоре, становится По логике мотивация к возобновлению торый лежит под подушкой.
грузом для жителей Армении и в то же военных действий должна быть выше у
время лишает Россию рычага шантажа азербайджанской стороны. Но внешние Тем самым Армения оборвет одну нитку
Армении повышением этих цен: теперь силы и алиевский режим успешно (пока) своей рабской зависимости от России, ко-
расплачиваться будем по мировым ценам гасят эти порывы «похода на Карабах». Но торая все быстрее скатывается в бездну
и никто никому ничего не должен будет. этонеозначает,чтовходе«форматирования ксенофобии. Россия считает Армению сво-
региона» Баку не решится на авантюру им форпостом в регионе, который должен
Проблема НКР вообще зависла в воз- и не нажмет кнопку «войти». Вот почему ставить «шах» остальному Кавказу и
мирное решение карабахского конфликта - окрестностям от имени Кремля. Но теперь
иллюзия. Пока же, до «форматирования», Армения уже не может ничем помочь Рос-
мы все находимся, выражаясь тем же сии, она сама должна обрести свое место в
компьютерным языком, в режиме stand-by новом мире и свой путь к тому, чтобы вновь
(ожидания). стать свободной страной, страной Толстого
и Чехова, Сахарова и Солженицына. Но и
Пат продолжается и в армяно-турецком мы свою свободу не должны превращать
процессе. Большие надежды были свя- в заложницу игр и амбиций других стран.
заны с «футбольной дипломатией». Но
футбольное радушие завершилось. Тур- Давид ЗОРЯН.
ция осталась верна политике блокады
границ. Армяно-турецкое соглашение

14 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

ܳ áí ãÇ ÑÇßáõÙ Çñ ³ÝóÛ³ÉÁ,

¹³ï³å³ñïí³Í ¿ ³ÛÝ ÝáñÇó í»ñ³åñ»Éáõ

Շուշին գտնվում է Լեռնային - Արցախյան պատերազﬕց հե-
Ղարաբաղի լեռնային շղթայի
նախալեռներում` Ստեփանա- տո զոհվածների ընտանիքները
կերտից 11 կմ հեռավորության
վրա: Հիﬓադրվել է 1752 թվա- ﬕշտ ﬔր կառավարության
կանին, իսկ քաղաք է կոչվել 1840
թվականից: Բնական անմատչե- ուշադրության կենտրոնում են,
լի դիրքի շնորհիվ Շուշին ծառա-
յել է որպես պաշպանական և քաղաքապետարանն էլ իր
ամրություն, որը հետագայում
դարձել է բերդ: 1790-ական թվա- հնարավորության սահման-
կաններին, լինելով Անդրկովկա-
սի կարևորագույն ռազմական ու ներում աﬔն ինչով օժանդա-
քաղաքականկենտոն,ենթարկվել
է պարսկական զորքերի հար- կում է այդ ընտանիքներին:
ձակմանը: Սովետական կարգե-
րի հաստատման նախօրեին Հիﬓականում այդ օժանդակու-
Շուշին դարձել է ազգաﬕջյան
արյունահեղ բախուﬓերի թատե- թյունը իրականացվում է պե-
րաբեմ:
տական մակարդակով և քա-
1920 թվականին թուրքերը
հրդեհել են քաղաքի հայկական ղաքապետարանն էլ իր ուժերի
թաղամասի շուրջ յոթ հազար
տուն, կոտորել 35 հազար հայ ներածին չափով օգնություն է
բնակչություն:
ցուցաբերում:
Այո, ժամանակները դաժան - ÞáõßÇÝ áõÝÇ ÷³é³íáñ ³Ýó-
պատմություններ են գրում ու
թողնում ժողովուրդների ան- Û³É Ý³¢ Ùß³ÏáõÛÃÇ µÝ³·³í³-
ջնջելի հիշողության ﬔջ: Եվ éáõÙ: àñå»ë½Ç í»ñ³Ï³Ý·ÝÇ
տարիների մշտահոլով շրջա- Çñ »ñµ»ÙÝÇ ÷³éùÁ, DZÝã ¿ ϳ-
պտույտն անընդհատ կըր- ï³ñíáõÙ ³Ûëûñ ³Û¹ áõÕÕáõ-
կնվում է նաև ﬔր հայ ժողո- ÃÛ³Ùµ:
վըրդի պատմության ﬔջ: Եվ
բոլոր ժամանակներում էլ այդ ժողովրդի անմար հիշողության ﬔջ` իրենց անձնուրաց հայրե- - Հատկապես այս վերջին
պատմությունը հարուստ է եղել նանվիրումով:
քաղաքական վայրիվերուﬓերով, երկու տարիների ընթացքոմ
պարտություններով ու փառա- Եվ ահա ես այսօր քայլում եմ ﬔր հինավուրց Շուշիի շքեղ փո-
վոր հաղթանակներով: Այդ Հաղ- ղոցներով, պատերազﬕց ավերված, իսկ այժմ վերանորոգված Շուշիում մշակութային կյանքը
թանակներից յուրաքանչյուրը ﬕ բազմահարկ բնակելի և ադﬕնիստրատիվ շենքերի, դպրոցների,
յուրահատուկ մարտահրավեր էր մանկապարտեզների մոտով ու սիրտս լցվում է ուրախությամբ բավականին աշխուժացել է, ինչը
քմահաճ ճակատագրին՝ 451-ին` ու հպարտությամբ: Որքան շատ կառուցվեց ընդհաﬔնը 15
Ավարայրում, 1918-ին` Սարդա- տարվա ընթացքում: Մտածում էի, որ դեռ ինչքան չկատարված պայմանավորված է Շուշիի հան-
րապատում, 1992-ին` Շուշիում... և կատարվելիք գործեր կան, որոնց մասին շատերս չգիտենք:
Ուստի որոշեցի մտնել քաղաքապետարան ու տեղեկանալ դեպ այլ պետությունների կողﬕց
Հաղթանակը Արցախյան գոյա- աﬔն ինչի մասին: Դա շատ անհրաժեշտ է, որ իմանան բոլորը`
մարտում, որում ﬕ նոր էջ բացեց և՛ արցախցիները, և՛ մոտավոր ու հեռավոր արտասահմանում ցուցաբերվող վերաբերմունքով:
Շուշիի պանծալի հաղթանակը` բնակվող ﬔր սիրելի հայրենակիցները, բոլոր հայերը: Իմ այցի
եկավ վերստին փաստելու, որ նպատակը անչափ ուրախացրեց պրն. Ավագիմյանին: Այսօր Շուշիում արդեն գոր-
հայը չի դադարել իր հողի, իրա-
վունքի և պատվի նվիրյալը լինե- - äñÝ. ²í³·ÇÙÛ³Ý, ãÇÝ³Ï³Ý ÙÇ ³ÛëåÇëÇ ³é³Í ϳ, áñÁ ծում են վեց մշակութային
լուց: ëáíáñ»óÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõÝ. §²ÛÝ, ÇÝã áñ ³ëáõÙ »ë, ùáÝÝ ¿, ÇëÏ
ÇÙ³ó³ÍÁ, áñ ã»ë ³ëáõÙ, Ïáñ³Í ¿...¦: àõëïÇ ËݹñáõÙ »Ù ѳ- օջախներ. Մշակույթի տունը,
Հույսերի, սրտատրոփ սպա- Ù³éáï å³ïÙ»ù Ù»ñ ÑÇݳíáõñó ÞáõßÇÇ »ñ»Ïí³, ³Ûëûñí³ Ï³-
սուﬓերի ծնունդ էր դաժան մար- ï³ñí³ÍÝ»ñÇ ¢ í³Õí³ ³Ý»ÉÇùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: կենտրոնական գրադարանը,
տերում թրծված ﬔր բանակը, որն
աշխարհին ապացուցեց ﬔզ հա- - Երեկվա մասին շատ պետք է ասվի, բայց բավարարվենք ﬕայն մանկական երաժշտական
մար պարզ ﬕ ճշմարտություն` նրանով, որ 1992 թվականի մայիսի 9-ը ﬔր պատմության աﬔ-
զինատեսակներից հզորագույնը նահերոսական օրերից է, երբ վերջապես վերացավ Շուշիի վրա դպրոցը, «Վարանդա» ման-
հարենասիրական պաշպանու- իջեցած անեծքը ու հայ ազատամարտիկի բազկից տապալված
թյունն է: Հների կողքին նորօրյա թուրք ասկյարը հեռացավ առհավետ, հեռացող մուսուլմանների կական երաժշտախումբը,
հերոսներ ծնվեցին, իսկական շնչի հետ: Ու բացվեց դեպի Հայաստան տանող ճանապարհը:
դյուցազուններ: Եկավ Ավոն` իր պատկերասրահը, թատրոնը:
կյանքով ու գործով հաստատելով, 18 տարի է անցել այդ օրից: Այսօր, ճիշտ է, դանդաղ, բայց շե-
որ Արցախի լինելը-չլինելու հար- նանում է Շուշին: Հպարտությամբ ասենք, որ վեր-
ցը ﬔր պատմության հաղթական
սկիզբն է կամ ողբերգական 2009 թվականի մարաթոնի գումարների ﬔծ մասը հատկացված ջերս թատրոնի անձնակազմը
մահը, ﬔր մահը: Եղան բազում էր Շուշիի վերականգման աշխատաքներին: Հիﬓադրաﬕ ﬕ-
հերոսներ, լեգենդներ, որոնք ջոցներով բարեկարգվել է Շուշիի մուտքի ճանապարհը, բարե- մասնակցել է Հայաստանի
անմահացան պատմության ու կարգվում են փողոցները, աշխատանքները կկատարվեն նաեւ
2011 թվականի գարնանը: Հանրապետության սփյուռքի

Վերանորոգվել են տասից ավելի բազմահարկ շենքեր, տանիքներ, նախարարության կողﬕց
իսկ մոտ օրերս կավարտվի կենտրոնական գրադարանի կապի-
տալ վերանորոգումը, ինչպես նաև Խաչատուր Աբովյանի անվան կազմակերպված «Մեկ ազգ,
դպրոցի վերականգնման աշխատանքները:
ﬔկ մշակույթ» փառատոնին
- ƱÝã ϳë»ù Ñ»é³Ýϳñ³ÛÇÝ åɳÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ÆÝãåÇëÇ±Ý »ù
ï»ëÝáõÙ ÈÔÐ »ñÏñáñ¹ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ ³å³·³Ý: և արժանացել դիպլոﬕ:

- Փայլուն (ծիծաղում է): Մենք շատ ենք ցանկանում, որ Շուշին Ժողգործիքների համույթը
վերագտնի իր երբեﬓի փառքը: Մենք Շուշին տեսնում ենք որպես
մշակութային քաղաք, զբոսաշրջության կենտրոն: հաճախակի է հանդես գալիս

Շուշիին պետք չեն շքեղ գործարաններ, կառույցներ, այն պետք է ԼՂՀ-ի, ՀՀ-ի շրջաններում: «Նա-
բոլորին գրավի իր հին շինություններով: Եվ ﬔնք պատրաստվում
ենք Շուշիի հին փողոցները վերանորոգել հենց հին տեսքով: Ճիշտ րեկացի» արվեստի կենտրոնում
է, ժամանակակից ոճով, բայց հնությունը անպայման պետք է
պահպանվի: սովորում են տաղանդաշատ պա-

- ÆÝãåÇëDZ û·ÝáõÃÛáõÝ »ù óáõó³µ»ñáõÙ ½áÑí³ÍÝ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÇÝ: տանիներ:

Վստահ ենք, որ Շուշին կվերա-

կանգնի իր երբեﬓի փառքը և

կդառնա ﬔր հանրապետության

մշակույթի և հոգևոր կենտրոնը:
- Ø»ñ ³Ûë ѳñó³½ñáõÛóÁ
Ïïå³·ñíÇ èáõë³ëï³ÝÇ ¸³ß-
ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Û³ï³é Ù³ÙáõÉáõÙ:
ƱÝã Ïó³ÝϳݳÛÇù ѳÕáñ¹»É áõ
Ù³ÕÃ»É Ýñ³ ÁÝûñóáÕÝ»ñÇÝ:

- Բոլորս գիտենք, որ Ռուսաս-

տանի Դաշնությունում ապ-

րում են նաև հազարավոր

արցախցիներ: Ողջունում ենք

նրանց ու ցանկանում, որ ապրեն

արժանապատվորեն ու բարձր

պահեն ﬔր ազգի անունն ու

Â15

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 15

§Ø³ßïáó¦ ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ

Ï»Ýïñáݦ ÐÎ-Ý 15 ï³ñ»Ï³Ý ¿

²é³çÇݦª Ù»¹³Éáí å³ñ·¨³ïñ»É ¿ å³ï-
í³ñÅ³Ý áõ í³ëï³Ï³ß³ï ³ÝÓ³Ýóª
Ýϳï»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáí Ýñ³Ýó ³½·³ß³Ñ ͳ-
§1600 ï³ñÇ ¿, ÇÝã سßïáó ³ÝáõÝÁ ѳÛáó ѳ- é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ѳÛñ»Ý³Ýí»ñ ·áñÍáõ-
Ù³ñ á·»Õ»Ý ³Ù»Ý³µ³ñÓñ ³ñÅ»ùÝ ¿, ѳÛñ»ÝÇù Ý»áõÃÛáõÝÁ:
áõ Ùß³ÏáõÛÃ, ³ñÛ³Ý ³íÇß ¿ áõ ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ ¶Ý³Ñ³ï»ÉÇ ¿, áñ §Ø³ßïáó¦ ÐÎ-Ý Çñ
Ïǽ³Ï»ï: ÏÛ³ÝùÇ ³Ûëù³Ý ϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ï-
í³Íáõ٠ϳñáÕ³ó»É ¿ ٻͳù³Ý³Ï ·áñ-
²ñ¹»Ý 15 ï³ñÇ ¿, ÇÝ㠧سßïáó¦ ÏñóÙß³- Í»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ã»° ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ û°
ÏáõóÛÇÝ Ï»ÝïñáÝ ³ÝáõÝÁ Ù»½ ѳٳñ á·»Õ»Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ µ³ñ»·áñÍáõÃÛ³Ý
³ñÅ»ùÝ»ñÇ ë³Ñٳݳå³ÑÝ ¿ áõ å³ßïå³ÝÁ, ³ëå³ñ»½Ý»ñáõÙª ÙݳÉáí Çñ ÏáãÙ³ÝÁ ѳ-
¹ñ³Ýó ½³ñ·³óÙ³Ý áõ ųé³Ý·áñ¹Ù³Ý ÝíÇñ- ñ³½³ï:
Û³ÉÁ: ê³Ï³ÛÝ áã ÙÇ ·»Õ»óÇÏ »ñ»õáõÛà ÇÝùÝÇÝ Ù»- γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ ѳí³ï³ñÇÙ ¿ Çñ
Ïáõë³ó³Í ãÇ Ï³ñáÕ û·ï³Ï³ñ ÉÇÝ»É, »Ã» ãϳ ³é³ù»ÉáõÃÛ³ÝÁ, ·áñÍáõÙ ¿ Ç ß³Ñ Ñ³Û Åá-
Ýñ³ á·áõ »éùÁ, ѳë³ÏÇ ³ßÝ³Ý åïáõÕÝ»ñÁ: Õáíñ¹Ç, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý, Ýñ³ÝáõÙ ÅáÕá-
íñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïÙ³Ý, ³½·³ÛÇÝ
§Ø³ßïáóǦ §á·áõ »éùÁ¦ ¶³·ÇÏ ²Ã³µ»Ï- Ùß³ÏáõÛÃÇ áõ ÏñÃáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý:
Û³ÝÝ ¿, Ù»ñ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç Çñ ·áñÍÇÝ Ð³í³ëïdzóáõÙÁª ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ
³ÝÙݳóáñ¹ ÙÇ ÝíÇñÛ³É, Ùï³íáñ³Ï³Ý-Ññ³å³- Ï»ÝïñáÝÇ Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÝ áõ í³ëï³-
ñ³Ï³Ëáë¦: Ï³Í í³ñÏÁ, áñÁ í³í»ñ³óÝáõÙ ¿ ѳë³-

ê³Ùí»É ʳɳÃÛ³Ý
ÐÐ Ùß³ÏáõÛÃÇ í³ëï³Ï³íáñ ·áñÍÇã, ¹ñ³Ù³ïáõñ·

¶³ñ»·ÇÝ ² »ñç³ÝϳÑÇß³ï³Ï гÛáó ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý 15 ï³ñÇÝ»-
гÛñ³å»ïÇ ûñÑÝáõÃÛ³Ùµ /áñÝ ¿É ѳݹÇë³- ñÇ ÉÇÝ»ÉÇáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ ¨
ó³í ÐÎ-Ç ·áñÍ»ñÇ ¨ ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ïϳå»ë Èáéí³ ³ß˳ñÑÇ ß³ï áõ ß³ï Ó»éݳñϳÍÇ åïÕ³µ»ñáõÃÛáõÝÁ:
·ñ³í³Ï³ÝÁ/ 1995 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 12-Çݪ ·áñÍÇãÝ»ñÇ ÏÛ³ÝùÝ áõ Ýñ³Ýó ·áñÍ»ñÁ: Ðå³ñï »Ýù, áñ áõÝ»Ýù ³ÛëåÇëÇ ·áñÍ-
³ñ·Ù³Ýãáó ïáÝÇ ûñÁ ÍÝáõݹ ³é³í ÁÝÏ»ñ, ù³Ý½Ç Ýñ³Ýó ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ¨
ÏñóëÇñ³ó Ýå³ï³Ï, áñÝ Çñ³·áñ- г۳·Çï³Ï³Ý ѳݹ»ëÝ Çñ áõñáõÛÝ ³½·³ÛÇÝ ³Ý߳ѳËݹÇñ ÝíÇñáõÙÁ ·Ý³-
Í»Éáõ ѳٳñ 1995 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 20-ÇÝ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý áõ ѳïíáõÙ ¿ Áëï ³ñųÝíáõÛÝ áõ Ýñ³Ýó
г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³ñ¹³- Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ г۳ëï³ÝáõÙ ç³Ýù»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÁ ¹³éÝáõÙ ¿ á·»Õ»Ý ³ñ-
ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝáõÙ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ï³Û³ó- Å»ùÝ»ñ, ÙݳÛáõÝ Ý»ñ¹ñáõÙ Ù»ñ ѳÛñ»ÝÇùÇ,
·ñ³Ýóí»ó ì³Ý³ÓáñÇ §Ø³ßïáó¦ ÑÇÙ- Ù³Ý ·áñÍáõÙ: ƽáõñ ã¿, áñ г۳ëï³ÝÇ Åáõé- Ù»ñ Ù³ñ½Ç, Ù»ñ ù³Õ³ùÇ ß³ñáõݳÏíáÕ
ݳ¹ñ³ÙÁ, Ý»ñϳÛÇëª Èáéáõ Ù³ñ½Ç §Ø³ß- ݳÉÇëïÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛáõÝÁ ϳñ¨áñáõÙ ¨ µ³ñÓñ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç:
ïáó¦ ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ Ï»Ýïñáݦ ѳë³- ¿ ·Ý³Ñ³ïáõ٠ѳݹ»ëÇ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõ- §¶áñͳñ³ñ¦ ³Ùë³·ñÇ ëï»Õͳ·áñͳ-
ñ³ñ³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ: ²Ûëûñ ÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ¨ Ï³Ý ÏáÉ»ÏïÇíÁ, µ³½Ù³Ñ³½³ñ ÁÝûñóáÕ-
ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ ³ñ¹»Ý 15 ï³ñÇÝ»ñÇ ê÷Ûáõéùáõ٠ѳÛáó Ùß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ Ý»ñÁ ßÝáñѳíáñáõÙ »Ý §Ø³ßïáó¦ Ïñó-
ï³ñ»·ñáõÃÛáõÝ áõÝÇ: å³Ñå³ÝÙ³Ý áõ ï³ñ³ÍÙ³Ý ³½·³ß³Ñ Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ï»Ýïñáݦ ÐÎ ÑÇÙݳ¹Çñ
²ÝóÝáÕ ï³ñÇÝ»ñÇ Ù»ç ·Ý³Ñ³ï»ÉÇ ¿ ·áñÍáõÙ: ݳ˳·³Ñ, §Ø³ßïáó¦ ѳݹ»ëÇ ·É˳íáñ
³ÛÝ, áñ ݳ˳·³ÑáõÃÛ³Ùµ ¶³·ÇÏ ²Ã³- ËÙµ³·Çñ ¶³·ÇÏ È¨áÝÇ ²Ã³µ»ÏÛ³ÝÇÝ
µ»ÏÛ³ÝÇ §Ø³ßïáó¦ ÐÎ-Ý, ³é³ù»ÉáõÃÛ³ÝÁ §Ø³ßïáó¦ ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ Ï»ÝïñáÝÁ Ñáµ»ÉÛ³ÝÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ, Ù³ÕÃáõÙ »Ý
ѳñ³½³ï, Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ßñç³Ý³Ï- 2008 Ã-Çó ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ݳ¨ ì³Ý³ÓáñÇ ³Ù»Ý³ÛÝ µ³ñÇÝ ¨ ³½·³Ýí»ñ ·áñÍ»ñáõÙ
Ý»ñáõÙ ÙdzËÙµ»É ¿ Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ, §Ø³ßïáó¦ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÁ, Ýáñ³Ýáñ ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ:
ѳë³ñ³ñ³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÇ, ³ñí»ëïÇ, ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáí Ýå³ëï»É Èáéáõ ÂáÕ áñ Ò»ñ ³åñ»ÉÇù Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ
·ÇïáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý áõ Ñá·¨áñ ÏÛ³ÝùÇ Ù³ñ½áõÙ ëï»Õͳ·áñÍáÕ ·ñáÕÝ»ñÇ, Ýϳ- í³ÛñÏÛ³ÝÁ ÉÇÝÇ ëï»Õͳ·áñÍ ÙïùÇ ÷³Ûɳ-
Ùß³ÏÝ»ñÇ: ñÇãÝ»ñÇ, ù³Ý¹³Ï³·áñÍÝ»ñÇ, µ»Ù³ñí»ëïÇ ï³ÏÙ³Ý, Ýáñ Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÇ, ѳٳñÓ³Ï
¶Ý³Ñ³ï»ÉÇ ¿ ݳ¨ §Ø³ßïáó¦ ѳٳÝáõÝ ·áñÍÇãÝ»ñÇ, í³ëï³Ï³ß³ï áõëáõóÇãÝ»ñÇ Íñ³·ñ»ñÇ, ëå³ëí³Í áõ ³Ýëå³ë»ÉÇ
Ëáñ³·ÇñÁ ÏñáÕ ·Çï³ÏñóϳÝ, Ùß³Ïáõó- ÏÛ³ÝùÝ áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ Éáõë³µ³ÝáÕ í»ñ»ÉùÝ»ñÇ, ѳ׻ÉÇ ³Ý³ÏÝϳÉÝ»ñÇ ³ÏÁÝ-
ÛÇÝ Ñ³Ý¹»ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ, áñÇ ÙÇçáóáí ·ñù»ñÇ ÉáõÛë ÁÝͳÛÙ³ÝÁ: óñÃÝ»ñ û° ³ÝÓݳϳÝ, û° ³ß˳ï³Ý-
Ñ³Û Ñ³ÝñáõÃÛ³ÝÁ Ùßï³å»ë Éáõë³µ³Ýí»É ¿ ù³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùáõÙ¦:
γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ, Ñ³×³Ë µ³ñÓñ
³ïÛ³ÝÝ»ñáõÙ ëï³ÝÓÝ»Éáí µ³ñÇ ÙÇçÝáñ¹Ç
¹»ñÁ, §²Ù»Ý³ÛÝ Ð³Ûáó γÃáÕÇÏáë ì³½·»Ý

14 լեզունա, լեզուն: Հայոց երիտասարդներ, - ²Ûá, åñÝ. ²í³·ÇÙÛ³Ý, »ë ¿É ѳٳÙÇï
տասը լեզու իմացեք, բայց Ձեր լեզուն ղայիմ »Ù Ò»½ Ñ»ï: ÖÇßï áñ, ³ß˳ñÑÇ ù³Õ³ù³-
պատիվը: Նրանք կարող են հպարտանալ պահեցեք, քանի որ իր մոր կաթը երեխայի ÏÇñà ٳñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¹³ Ù»Í ³ÙáÃ
Արցախի հաղթանակներով և բազմաբնույթ համար շաքարից էլ է քաղցր, ﬔղրից էլ...»: ¿: ¸³ áõÕÕ³ÏÇ Ñ³Ýó³íáñ ÉéáõÃÛáõÝ ¿:
նվաճուﬓերով: Հասկանալի է նաև ﬕ ê³Ï³ÛÝ Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Á ÑáõÛëÁ ãÇ Ïáñó-
բան, որ նրանք լավ կյանքից չէ, որ այն- Վերջացնելով խոսքս, ցանկանում եմ ÝáõÙ: Ðáõë³¹ñáÕ ¿, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí,
տեղ են: Աշխարհով ﬔկ է ցրված հայ ժո- իմ ﬔծ երախտագիտությունը հայտնել ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ ãÝ³Û³Í ¹³Ý¹³Õ, µ³Ûó
ղովուրդը, որովհետև եղել է Հայոց ﬔծ Ցե- Ռուսաստանի Դաշնության ﬔր հայ í×éáñáß ù³ÛÉ»ñ »Ý Ó»éݳñÏíáõ٠ѳ-
ղասպանություն, հետո Արցախի արդար մտավորականներին, որոնց ջանքերով Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó`
պահանջի դեմ ազերների կատարած ոճրա- այնտեղ գործում են բազմաթիվ հայկական гÛáó ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ ¢ ²ñó³ËÇ
գործությունները: Մենք շատ շնորհակալ ենք դպրոցներ, հայերեն լեզվով հրատարակվում ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ ׳ݳã»Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ:
ռուս ժողովրդին` հայ փախստականների են թերթեր ու ամսագրեր: Թող այդպիսի ºí, ³ÝϳëϳÍ, ¹ñ³Ýáí ÇëÏ ³ß˳ñÑÁ
նկատմամբ նրանց հոգատարության ու հայրենանվեր գործերով ապրեն ﬔր հայերը Ï÷ñÏÇ Çñ»Ý Ýáñ á×ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
բազմակողմանի օգնության համար: Չեմ հեռավոր ու ﬔրձավոր արտասահմանում Ñ»é³ÝϳñÇó, áñáíÑ»ï¢ Ý³, áí ãÇ ÑÇßáõÙ
կարող չհիշել ﬔր ﬔծ Աբովյանի «Վերք և թող աﬔնուր և աﬔն կերպ աջակցեն Çñ ³ÝóÛ³ÉÁ, ¹³ï³å³ñïí³Í ¿ ³ÛÝ
Հայաստանի» վեպից այս տողերը. «...Իմ Հայոց ﬔծ Ցեղասպանության և Արցախի í»ñ³åñ»Éáõ:
քույր Վոլգան ﬕշտ Ձեզ դեղ ու դարման անկախության ﬕջազգային ճանաչման
կանի, ﬔր անխզելի կապը, ﬔր սուրբ սերը համար: Դրանց չճանաչումը մարդկային ²ñÙÇÝ» ê²ð¶êÚ²Ü
կﬓա հավիտենական: Հաﬔլ լավ իմացեք, իրավունքների ոտնահարման աﬔնակո- ²ñó³ËÇ ä»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝÇ §Èñ³·ñáõÃ۳ݦ µ³ÅÝÇ
որ աﬔն ազգի պահողը, իր հետ կապողը պիտ դրսեւորուﬓերից են:
4-ñ¹ ÏáõñëÇ áõë³ÝáÕáõÑÇ

16 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

²ß˳ñÑÇ ³Ù»Ý ÙÇ ³ÝÏÛáõÝáõÙ Ñ³Û Ï³: àñï»Õ Ñ³Û Ï³, ³ÛÝï»Õ г۳ëï³Ý ϳ:
²ß˳ñÑáí Ù»Ï ë÷éí³Í ѳÛáñ¹ÇÝ»ñÁ áõñ ¿É áñ ÉÇÝ»Ý, Çñ»Ýó ëñïáõÙ å³ÑáõÙ »Ý
Çñ»Ýó ѳÛñ»ÝÇùÁ »õ ûï³ñÇÝ ëÇñ»É áõ ѳñ·»É »Ý ï³ÉÇë ³Û¹ ѳÛñ»ÝÇùÁ:

²åñ»Éáí »õ ëï»Õͳ·áñÍ»Éáí ѳÛñ»ÝÇùÇó Ñ»éáõ, Ýñ³Ýù µ³ñÓñ³óÝáõÙ áõ
í»Ñ³óÝáõÙ »Ý ѳÛÇ ³ÝáõÝÁ, г۳ëï³Ý ³ÝáõÝÁ:

ÜÙ³Ý »ñ»õ»ÉÇ Ñ³Ûáñ¹ÇÝ»ñ ß³ï ϳÝ, »õ Ù»Ýù ׳ݳãáõÙ »Ýù ß³ï»ñÇÝ,
Ñå³ñï³ÝáõÙ »Ýù:

Սամվել Կարապետյանը
Ռուսաստանի «Անշարժ գույքի արքաների»

ցանկում երրորդն է՝ իր «Տաշիր» խմբով

Ռուսական Forbes ամսագիրը, ինչպես եկամուտները հաշվի չեն առնվում։ է բիզնեսը՝ գնելով սնանկացող ընկե-
աﬔն տարի, այնպես էլ այս անգամ իր Առևտրային կենտրոններից եկամուտը րությունների անշարժ գույքը։ Այս նախա-
փետրվարյան համարում հրապարակել հաշվարկվում է վարձակալության տրվող գծերում Կարապետյանի ներդրուﬓերի
է Ռուսաստանի անշարժ գույքի աﬔնա- մակերեսներով։ Այն տարածքները, որ- ընդհանուր ﬔծությունը Forbes Russia-ի
խոշոր սեփականատերերի 30 հոգանոց տեղ առևտուր է իրականացնում տվյալ գնահատմամբ գերազանցել է 2 մլրդ
ցուցակը։ «Անշարժ գույքի արքաները» վեր- տարածքի տերը, չեն հաշվարկվում։ դոլարը։ Ընդ որում՝ նա անշարժ գույք
նագրով այս վարկանիշում ներկայացված ունի ոչ ﬕայն Մոսկվայում, ինչպես
են ֆիզիկական անձինք կամ ֆիզիկական Վարկանիշի արդյունքներից ելնելով՝ ցուցակի՝ իրենից առաջ գտնվող երկու
անձանց խմբեր, որոնք տիրապետում են Forbes Russia–ն եզրակացնում է, որ Ռու- մասնակիցները, այլև Յարոսլավլում, Բել-
խոշոր առևտրային անշարժ գույքի։ Այս սաստանի անշարժ գույքի խոշորագույն գրադում, Իվանովոյում, Կալուգայում, Սո-
ցուցակի երրորդ տեղում է հայտնվել ազ- սեփականատերերից յոթի եկամուտները չիում և Յալտայում։
գությամբ հայ, «Տաշիր» խմբի հիﬓադիր ու 2010 թ. ավելացել են, սակայն ոչ թե ի հա-
սեփականատեր Սամվել Կարապետյանը, շիվ վարձավճարների ավելացման, այլ Forbes–ինախորդտարվանույնցուցակում
ով անշարժ գույքը վաձակալմամբ տրա- նոր օբյեկտների գնման կամ կառուցման։ Սամվել Կարապետյանի «Տաշիրի» եկա-
մադրելուց 2010 թ. ընթացքում ստացել է Նրանց թվում է Կարապետյանը, որը մուտները վարձավճարներից կազﬔլ էր
410 մլն դոլար եկամուտ։ ճգնաժաﬕ ընթացքում ընդարձակել 230 մլն։ Այսինքն ﬔկ տարվա ընթացքում
նա գրեթե կրկնապակել է իր եկամուտներն
Այս ցուցակում ներառված են ﬕայն այս գծով։
ԱՊՀ–ի քաղաքացիները, իսկ օտարերկրյա
ֆոնդերն ու ընկերությունները հաշվի չեն Համաձայն այս ցուցակի՝ 2010 թ. անշարժ
առնվում։ Յուրաքանչյուր ներկայացուցչի գույքի վարձակալությունից Կարապետ-
տեղը որոշվում է՝ հաշվի առնելով այն յանից շատ են վաստակել ﬕայն երկուսը՝
վարձավճարները, որը նա ստանում է ադրբեջանցի Արաս Ագալարովը՝ Ադրբե-
2010 թ. իր տիրապետության տակ եղած ջանի ներկայիս նախագահի խնաﬕն, որը
անշարժ գույքը վարձակալությամբ հանձ- ներկայացնում է Крокус ընկերությունների
նելով։ Այլ բիզնեսներից, այդ թվում և խումբը՝ 550 մլն դոլար և Киевская площадь
անշարժ գույքի վաճառքից ստացված խումբը ներկայացնող Զարախ Իլիևը և
Գոդ Նիսանովը՝ 520 մլն դոլար եկամուտ։

öáÕ»ñë ¿É Ó»½ ã»Ù ï³

Հայազգի հայտնի գործարար եւ բարերար øÁñù øÁñùáñÛ³ÝÁ լու-
ծարել է իր ﬕջոցներով ստեղված «Լինսի» հիﬓադրամը եւ այնտեղ
գտնվող ամբողջ գումարը` մոտ 200 ﬕլիոն դոլար, նվիրաբերել է
Կալիֆոռնիայի համալսարանին: Այս մասին նախօրեին համա-
պատասխան հայտարարություն է տարածել Կալիֆոռնիայի հա-
մալսարանի Լոս Անջելեսի մասնաճյուղը: Տեղեկատվությունը չա-
փազանց ուշագրավ է այն առումով, որ ժամանակին Քըրքորյանը
այդ նույն հիﬓադրաﬕց հսկայական ﬕջոցներ տրամադրեց
Հայաստանին հիﬓականում ճանապարհաշինության համար:
Այդ գումարների փոշիացման մասին ժամանակին բազմաթիվ
հրապարակուﬓեր եղան: Եվ ահա Քըրքորյանի այս որոշումը
ցույց է տալիս, որ ինքը` բարերարը քաջատեղյակ է, թե 6-7 տարի
առաջ ինչպես են մսխվել իր տրամադրած հսկայական ﬕջոցները
Հայաստանում ու այլեւս որոշել է դրանք ավելի արդյունավետ օգ-
տագործել, այսինքն, այլեւս չտրամադրել Հայաստանին: Որքան էլ
ﬔզ համար տխուր է այս իրադարձությունը, նույնքան էլ` մարդ-
կայնորեն հասկանալի:

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 17

ܺð¸ðàôØܺðÀ غ̲ÜàôØ ºÜ,

²ÎÜβÈÆøܺðÀª ÜàôÚÜäºê

Հայաստանի ըմբշամարտի ֆեդերացիայի առաջարկով կամ նրանց գործուղում է այլ
համար նոր մրցաշրջանը պաշտոնապես
ﬔկնարկում է հունվարի 25-ին՝ ազատ եւ երկրներ, կամ դրսից մարզումային մրցակից
հունահռոﬔական ըմբշամարտի հանրա-
պետության առաջնություններով: 2011 թվա- հրավիրում, որը եւս քիչ գումար չի կազմում:
կանը կարեւորվում է նաեւ նրանով, որ այս - ä³ñáÝ Î³ñ³å»ïÛ³ÝÁ ï³ñí³ Ù»Í Ù³ëÁ
տարվանից ﬔկնարկում են օլիմպիական г۳ëï³ÝáõÙ ã¿: ܳ, áñ Ù»Í ·áõÙ³ñÝ»ñ ¿
վարկանիշային մրցաշարերը, որտեղ ﬔր ïñ³Ù³¹ñáõÙ, ï»ÕÛ³±Ï ¿, û ¹ñ³Ýù áñï»Õ »õ
ըմբիշները պայքարելու են Լոնդոնի ուղե- ÇÝãå»ë »Ý ͳËëíáõÙ:
գրեր նվաճելու համար:
- Ոչ ﬕայն տեղյակ է, այլեւ՝ ծանոթ բոլոր
Կատարած աշխատանքների եւ 2011-ին
նախանշած ծրագրերի շուրջ «Առավոտը» մանրամասներին, աﬔն ﬕ անցուդարձի:
զրուցեց ֆեդերացիայի 1-ին փոխնախագահ
եւ գործադիր տնօրեն Հովհաննես Սոֆոյանի Թող այնպիսի տպավորություն չստեղծվի,
հետ:
թե պարոն Կարապետյանը դրաﬕ ﬕ
- ä³ñáÝ êáýáÛ³Ý, ³Ýó³Í ï³ñÇ Ù»ñ ÁÙ-
µÇßÝ»ñÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ëå³ñ»½Ý»ñáõÙ áõÝ»- ﬔծ պարկ ունի, որից ինչքան էլ հանես,
ó³Ý Ý߳ݳϳÉÇ Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñ, ó³íáù, ݳ»õª
Ó³ËáÕáõÙÝ»ñ: γñá±Õ »ù ѳÏÇñ× ³Ù÷á÷»É առատության եղջյուրի պես երբեք չի
2010 Ãí³Ï³ÝÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ:
սպառվի: Նա ֆեդերացիա հավաքագրել է
- Հունահռոﬔական ոճում, իրոք, պատկա-
ռելի արդյունքներ ունեցանք. աշխարհի մասնագետների, որոնց վստահում է: Մենք
ﬔծահասակների առաջնությունում՝ 2 ար-
ծաթ եւ 1 բրոնզ, աշխարհի երիտասարդ- կազմում ենք ծրագրեր, դրանք ներկա-
ների առաջնությունում՝ 1 ոսկի եւ 1 երրորդ
մրցանակակիր, Եվրոպայի երիտասարդա- յացնում իրեն: Նա էլ ծանոթանում է ու ֆի-
կանում՝ 1 արծաթ եւ 2 բրոնզ, Եվրոպայի պա-
տանեկանում՝ 3 արծաթ եւ 2 բրոնզ, աշխարհի վերացնել դրանք: Բացի դա, ֆեդերացիան նանսավորում ոչ թե առանձին մարդկանց,
գավաթի խաղարկությունում՝ թիմային այս տարի ավելացրել է ընդհանուր ծախ-
երրորդ տեղ: Իսկ ﬔր երեք ըմբիշներ՝ Ռո- սերի ծավալները հատկապես ազատ այլ՝ այդ ծրագրերը: Իսկ եթե ընթացքում նոր
ման Ամոյանը, Արսեն Ջուլֆալակյանը եւ ոճի պատանեկան ու երիտասարդական
Յուրի Պատրիկեեւը շահեցին անցկացրած հավաքականների ուսուﬓամարզական հարցեր են ծագում, անձամբ ես եմ նրան
բոլոր չորս գոտեմարտերը եւ, չնայած հի- հավաքների ու ﬕջազգային մրցուﬓերի
մա աշխարհի գավաթում անհատական մասնակցության ցանկն ընդլայնելու նպա- անﬕջապես տեղյակ պահում:
հաշվարկ չի անցկացվում, ըստ էության, տակով լրացուցիչ ﬕջոցներ հատկացնելով: - Ø»ñ ½ñáõÛóÁ åïïíáõÙ ¿ ѳí³ù³Ï³Ý-
նրանք առաջինը դարձան իրենց քաշային Վստահ ենք, որ արդյունքներն իրենց շատ Ý»ñÇ »õ Ù»¹³ÉÝ»ñÇ ßáõñç: ´³Ûó »Ï»ù ãÙáé³-
կարգերում: Ընդ որում, Հայաստանը երկար սպասեցնել չեն տա: ݳÝù ݳ»õ Ù³ñ½»ñÁ, áñï»Õ, ³ÝϳëϳÍ,
ﬕակն էր, որի թիﬕ ﬕանգաﬕց երեք ներ- ßÝáñѳÉÇ áõ Ñ»é³Ýϳñ³ÛÇÝ å³ï³ÝÇÝ»ñ áõ
կայացուցիչներ ﬕայն հաղթանակներ - ƱÝã ·áõÙ³ñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ¿ ËáëùÁ: »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñ ϳÝ, áñáÝù, ·áõó», ÏáñãáõÙ »Ý:
տոնեցին: Նվաճած ﬔդալների քանակը կա-
րող էր ավելի լինել, եթե Եվրոպայի ﬔծա- - Հայտնի է, որ ֆեդերացիաներին - Միանգամայն համաձայն եմ հարցադր-
հասակների առաջնությունը Բաքվում չանց- պետբյուջեից տրամադրվող տարեկան
կացվեր, ուր ﬔր տղաները չﬔկնեցին: Եվ աջակցության գումարները մարզաձեւ մանը: Ֆեդերացիան այդ հարցում էլ
ﬕ բան էլ: Այն, որ 2010-ի տասը լավագույն պահպանելուն, զարգացնելուն, ընդհանուր
մարզիկներից երեքը ըմբիշ են, արդեն իսկ քաղաքականություն մշակելուն եւ իրա- նախանձախնդիր է: Բայց մարզերում ու
կատարված աշխատանքի գնահատում է: կանացնելուն չեն բավականացնում:
Առավել եւս՝ ﬔզանում ըմբշամարտի քաղաքներում ﬔնք տեղական ինքնա-
Ցավոք, ﬔր ազատ ոճայիններն անցած նման առաջատար մարզաձեւին: Դրա
տարի մարզասերներին ուրախանալու համար էլ ﬔր ֆեդերացիայի նախագահ կառավարման մարﬕնների լուրջ աջակ-
այսպիսի առիթներ չընձեռեցին, չնայած Սամվել Կարապետյանը ոչինչ չի խնայում
նրանք էլ Սինգապուրի պատանեկան Հայաստանում բարձրակարգ ըմբիշներ ցության կարիքն ունենք: Նրանք պետք է
անդրանիկ օլիմպիական խաղերում ﬔկ աճեցնելու եւ ﬕջազգային աﬔնաբարձր
բրոնզե ﬔդալ նվաճեցին: Բայց դա չի նշա- կարգի մրցուﬓերում Հայաստանի դրոշը պատշաճ ուշադրություն դարձնեն տե-
նակում, թե այնտեղ աﬔն բան կորած է: բարձրացնելու եւ օրհներգը հնչեցնելու
Հայաստանն ունի հարուստ ավանդույթ- համար: Օրինակ, անցած տարի նա մար- ղերում սպորտի, այդ թվում՝ նաեւ ըմբ-
ներ, տվել է հանրահայտ մարզիկներ: զաձեւին իր ﬕջոցներից հատկացրել է
Սպորտն այսպիսին է. վերելքներն ու մոտ $1,7 մլն: Այս տարի գումարը կավելա- շամարտի, զարգացմանը, ապահովեն
անկուﬓերը հաջորդում են ﬕմյանց: Ֆե- նա շուրջ $200 հազարով՝ կապված
դերացիայում լուրջ քննարկուﬓեր են կազ- ՖԻԼԱ-ի անդամավճարների գումարի համապատասխան բազաներ, պահեն
մակերպվել, մշակվել հստակ ծրագրեր: թանկացման, ինչպես նաեւ արդեն նշածս
Մասնավորապես, բոլոր տարիքային ուսուﬓամարզական հավաքների ավելաց- մարզիչներ եւ նրանց հնարավորին չափ
խմբերի հավաքականների մարզիչներին ման ու ﬕջազգային ֆեդերացիայի տարե-
ներկայացվել են վերլուծությունների ար- կան ﬕջոցառուﬓերի պլան՝ պատանիների պատշաճ վարձատրեն: Եվ եթե ֆեդերա-
դյունքում նրանց աշխատանքում տեղ աշխարհի առաջնություն մտցնելու հետ,
գտած թերությունները եւ հանձնարարվել որին մասնակցելը ﬔնք պարտադիր ցիան համոզվի, որ մոտեցումը լուրջ է,
եւ օգտակար ենք համարում: Ինքներդ
դատեք. պարոն Կարապետյանը աﬔն անհրաժեշտության դեպքում, չկասկածեք,
աﬕս 211 ըմբիշի 30 հազարից ﬕնչեւ 600
հազար դրամ թոշակ է տալիս: Եվ ﬕ բան եղած հնարավորությունների սահմաննե-
էլ: Մեծահասակների հավաքականներում
ըմբիշներ կան, որոնց համար ընդհանուր րում նման նախաձեռնություններին սատար
հավաքների ժամանակ մարզիչները տվյալ
քաշային կարգում գոնե ﬔկ մոտավորապես կկանգնի:
հավասար մրցակից չեն գտնում: Օրինակ, - ì³ñϳÝÇß³ÛÇÝ Ç±Ýã ÙñóáõÙÝ»ñ Ï³Ý ³é-
Յուրի Պատրիկեեւը՝ հունահռոﬔական, ç»õáõÙ:
եւ Ենոքյան եղբայրները՝ ազատ ոճում:
Դրա համար ֆեդերացիան նախագահի - 2011 թվականին Ստամբուլում կայանա-

լիք աշխարհի առաջնությունը, որտեղ

օլիմպիական վարկանիշ տալիս են 1-6-րդ

տեղերը: Եկող տարի գարնանը կազմա-

կերպվելու է եւս երեք վարկանիշային մրցա-

շար, ﬔկը Եվրոպայի համար, երկուսը՝ աշ-

խարհի մասշտաբով:
- ÈáݹáÝáõÙ ù³ÝDZ Ù³ëݳÏÇó ÏáõݻݳÝù:

- Գուշակություններ անել պետք չէ: Մանա-

վանդ որ, ﬔր մարզաձեւում պատաս-

խանատու անձի արտահայտած թեկուզ

ցանկությունը հետագայում ենթակա է

դառնում պարտադիր կատարման: Հաﬔ-

նայնդեպս, ﬔնք անում ենք հնարավոր

աﬔն բան, որպեսզի ըմբշամարտի երկու

ոճերը ﬕասին Հայաստանի օլիմպիական

հավաքականում ունենան առնվազն ութ

ներկայացուցիչ: ²ßáï вÎà´Ú²Ü

18 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

гÛáó ³Ûµáõµ»ÝÁª

áñå»ë É»½áõÝ»ñÇ Ý³Ë³ÑÇÙù

Յուրաքանչյուր հայի համար հայոց ﬕնչդեռ ամբողջ աշխարհում ընդունված սխալ է: Հայոց աստվածատուր լեզվում, ի
այբուբենն ազգային անսպառ գանձ է և է հիﬓվել բնական գիտությունների տարբերություն այլ լեզուների, խոսքն ու
հպարտություն: Այն նաև ինքնություն ճշգրիտ տվյալների վրա: Հայոց գրերի բազ- գիրը ﬕաժամանակ են արարվել ու տրվել
է, մշակույթ, գրականություն և աﬔնից մամյա ուսուﬓասիրությամբ զբաղվող մարդուն:
առաջ` աստվածային երևույթ: Հասկանա- շահագրգիռ անհատներ ներկայացնում
լով և գնահատելով ﬔր այբուբենի պատ- են բացահայտ, ճշգրիտ, բնական փաս- ԱրծվիԱլեքսանյանիհայտնագործությունը
մական ու մշակութային արժեքը` որ դեռ տեր, որոնք հաստատում են հայոց այբու- թույլ է տալիս եզրակացնել, որ այբուբենով
կան շատ չբացահայտված և չվերծան- բենի համապարփակ, բազմաբնույթ պետք է զբաղվեն տարբեր մասնագետներ
ված իրողություններ, որոնք ուսուﬓասի- գիտական լուրջ ուսուﬓասիրության (լեզվաբաններ, էպոսագետներ, պատմա-
րությունների կարիք ունեն ոչ ﬕայն լեզվա- անհրաժեշտությունը: Այս գործին նախան- բաններ, փիլիսոփաներ, հոգեբաններ, մաթե-
բանական, այլև` տարատեսակ հայտնի և ձախնդիր, Կրասնոդարից հայրենիք ժամա- մատիկոսներ, ֆիզիկոսներ, աստղագետներ,
անհայտ գիտությունների աﬔնատարբեր նած Արﬔն Բուրանյանը, չխնայելով իր քիﬕկոսներ, բուսաբաններ, երաժիշտներ
բնագավառներում: ժամանակն ու ﬕջոցները, Հայաստանում և այլք), քանզի հայոց այբուբենն անﬕջա-
ներկայացնում է ֆիզիկոս, բնագետ, 35 տարի կանորեն առնչվում է ﬔզ հայտնի և անհայտ
Նախամաշտոցյան գրերը հաստատող 2 հայոց տառերի բուն էությունը վերծանող բոլոր գիտություններին:
կարգի փաստեր են հիշատակվում` Արծվի Ալեքսանյանի հայտնաբերուﬓերը:
Զարմանալի է, որ, ծանոթանալով դրանց, լեզ- Այնքան հետաքրիր էր մատուցված նյութը,
1. Լեզվական – իրական վաբաններն ու գիտանականները լրջորեն որ նախատեսված ﬔկ ժաﬕ փոխարեն
2. Ենթադրյալ – կարծեցյալ: չեն զբաղվում այդ աﬔնով: Գիտությունների հանդիպումը տևեց չորս ժամ: Երեխաներն
Առաջին խմբի ﬔջ մտնում են հայագիր ակադեﬕայում և հայագիտական տարբեր առաջարկեցին, որ հանդիպուﬓերը լինեն
և օտարագիր աղբյուրները: Բնական է, որ կենտրոններում լսվել, սակայն անուշա- շարունակական, իսկ մանկավարժները
գիր, գրականություն չունեցող ազգը չէր դրության և քար անտարբերության են մատ- եկան այն եզրակացության, որ նյութը լուրջ
կարող ունենալ Տիր աստծո պաշտամունք նվել այդ իրողությունները: ուսուﬓասիրության կարիք ունի, և ան-
(եգիպտական աղբյուրներում պահպանվել հրաժեշտ է աջակցություն` դա հայագի-
է այդ աստծո իրական անունը` Թօդ): Վերջերս «Կենտրոն» հեռուստատեսության տական կենտրոնների հատուկ բաժնում
Ուշագրավ է պատմահայր Մովսես ուղիղ եթերում հեռարձակված Արﬔն Բու- կազմակերպելու համար:
Խորենացու հաղորդած տեղեկությունը րանյանի ելույթը բազմաթիվ արձագանք-
Արամ նահապետի մասին, ով տիրել էր ների առիթ հանդիսացավ, որոնցից ﬔկն էլ Հանդիպումը եզրափակվեց Սիլվա Կա-
Տիտանյանների նվաճած հայկական տա- Երևանի հ. 30 ավագ դպրոցի հայոց լեզվի պուտիկյանի «Ոչ ﬕայն հացիվ» բանաս-
րածքներին` հրամայելով տեղի բնակչու- և գրականության, հայոց եկեղեցու պատ- տեղծության ասմունքով: Ա. Բուրանյանի
թյանը «ուսանել զխօսս եւ զլեզուս հայ- մության ուսուցչուհի Լիլիթ Միրիբյանի շուրթերից հնչող բանաստեղծատողերը վեր
կական» («սովորել հայոց խոսքն ու լեզուն»): նախաձեռնությամբ դասերից հետո կազմա- էին սլանում` ասես ի լուր աշխարհի հնչեց-
Հույն սոփեստ և հռետոր Լուցիոս Փլավիոս կերպված հանդիպում-ﬕջոցառուﬓ էր, նելու ﬔծն բանաստեղծուհու խոսքը.
Փիլոստրատոսը (2-3-րդ դդ.) «Ապոլոն որը կրում էր «Հայոց այբուբենի վերծանում-
Տիանացու վարքը» երկում ներկայացնում ները» խորագիրը: Հանդիպմանը ներկա Ես, որ լցված եմ բառերով,
է այն փաստը, որ Հայկական Տավրոսից էին դպրոցի տնօրինությունը, ուսուցիչներ, Հանց մրգերով ծանրած աշուն,
Արևմուտք` Պամփյուլիա փախած ﬕ հովա- աշակերտներ: Ներկայացնելով Արծվի Հազարագանձ հայոց լեզվի
զի ոսկե վզնոցին հայերեն տառերով գրված Ալեքսանյանի բազմամյա տարիների Տերն եմ, այլև բարապանը,-
էր. «Արշակ արքան` Նյուսիա աստծուն»: ուսուﬓասիրության ընդհանուր պատկե- Ես ի՞նչ բառեր գտնեմ այսօր,
Իսկ Հիպպոլիտոսը (3-րդ դ.) արﬔններին րը` Ա. Բուրանյանը երեխաներին առա- Ներբողելու ի՛նքն իսկ - բա՜ռը,
հիշատակել է գիր ունեցող ժողովուրդների ջարկեց լսել, վերլուծել, համադրել, բայց Եվ ի՞նչ լեզվով բարեբանեմ ի՛նքն իսկ - լեզո՜ւն...
շարքում (լատինացիներ, սպանացիներ, առաջնորդվել սեփական տրամաբա- Ա՛խ, լեզվի ﬔջ
հույներ, մարեր): նությամբ: Նա փաստեց, որ հայոց այբու- Բառից ﬕնչ բառ, բառից այն կողմ
Ասորի գիտնական Բարդածանը (13-րդ դ.) բենը բոլոր լեզուների նախահիմքն է: Հետա- Կա էություն`
վկայում է, որ վերծանել և թարգմանել է հայ քրքրական էր անդրադարձը հայերենի Անբռնելի, անհպելի,
հեթանոսական մատյանները: ձայնավորներին և դրանց համադրմանը Ր Որ չե՜ս դնի ձևերի ﬔջ,
Վարդան Արևելցին (12-13-րդ դդ.) վկայում տառի հետ, եռաշարք, երկշարք և ﬕաշարք Որ չե՜ս բանտի թևերի ﬔջ,
է, որ Կիլիկիայի տարածքում գտնվել է բաղաձայնական համակարգին` նորովի Որ զգեստի խեղճ լաթերով չե՜ս պարուրի…
Հեթում արքայի ժամանակաշրջանում պահ- ﬔկնաբանությամբ, ինչպես նաև ԱՐ-ի` առ …Ինչպե՞ս ասեմ, որ հասկանան,
պանված դրամ` Հայկազյան կռապաշտ այսօր չհասկացված գաղափարին: Ներ- Թե աշխարհում` հացից բացի,
թագավորների անուններով` հայատառ կաները համոզվեցին, որ ﬕնչ այժմ եղած Կա Հացեկա՜ց,
գրությամբ: այն կարծրատիպը, թե հայոց աշխարհում Տեսնելո՛ւց զատ կա և տեսիլք,
Երկրորդ խմբում ենթադրյալ-կարծեցյալ նախ խոսքն է եղել, հետո ﬔսրոպյան տառը, Որ սեփական մորթո՜ւց էլ մոտ - կա մագաղաթ,
փաստերն են: Դրանցից ﬔկն այն է, որ Կա լիացում` ճառագայթված գրի՜ լույսից:
քրիստոնեությունն ընդունելուց հետո
ոչնչացվեցին հեթանոսական ﬔհյանները, Üáݳ ܲðÆÜÚ²Ü
կուռքերը, պաշտամունքի առարկաները, гÛáó É»½íÇ ¨ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áõëáõóãáõÑÇ
ճարտարապետական կոթողները, այդ
թվում` նաև բնահայկական գիրն ու գրա-
կանությունը:
Եվ, ի վերջո, բոլորիս հայտնի Ոսկեդարը
չէր կարող ներկայանալ այդքան հասուն և
բեղﬓավոր ձևով, եթե հայն արդեն իսկ չու-
նենար բնահայկական գիր:
Վերոթվարկյալ պատմագրական, բացա-
հայտ փաստերը (որոնք նմանատիպ այլ
փաստերի ﬕ մասն են ﬕայն կազմում), ցա-
վոք, այսօր լեզվագետներին և հայագետնե-
րին չեն մղում ճիշտ եզրահանգուﬓերի,

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 19

ÊáÑ»ñ §¿¦-Ç Ù³ëÇÝ

Հայոց լեզվին պատուհասած աղետներից մը, անշուշտ, ուղղակի կապ ունի բարբառ- երկու հատված «Արջաորս» պատմվածքից`
նորագույնին` համընդհանուր դարձած եւ համոզվելու, թե հերոսի գեղջկական լեզվում
լեզվի ավանդականությունը հիմքից խար- ներից հարատեւ օգտվելու եւ նրանց կեն- որպիսի բնականությամբ է հնչում այսօր
խլող «ա»ախոսությանը ﬔնք անդրադարձել համընդհանուր կերպով ﬔրժվող «է»-ն:
ենք քանիցս` յուրաքանչյուր հաջորդ սականությամբ նաեւ գրական լեզուն
հրապարակմամբ ավելի տխուր, ավելի «Հիﬕ ﬕ աշունքվա գիշեր բերել ենք խոզը
ահագնացող եւ տագնապալից վիճակ ար- կենդանի պահելու այն մտահոգությունների իր նիստը արել ու դափի դռանը ﬕ կրակ
ձանագրելով: վառել, որ բոցն աստծու ոտներն էրում է:
հետ, որոնք բնավ էլ նոր չեն: Սակայն, ցավոք, Մի լուսնյակ գիշեր է: Ես պկու եմ ածում, էս
«Ա»ախոսության չարիքը ﬔր լեզվում Ավագն էլ ﬕ բայաթի է վեր քաշել, որ սար ու
սկսեց տարածվել, երբ ﬕ քանի վայ-արվես- նույնիսկ լեզվաբանական շրջանակներում ձոր գվգվում են:
տագետների եւ կինոբեմադրիչների` հերոս-
ներին «ա»ախոս դարձնելով իբրեւ թե խոս- բարբառներից օգտվելու խնդիրը սկսել է Մին էլ Ավագը թե` «Ա՜յ տղա, էն ո՞վ է, հրե
քի առավելագույն հավաստիության ու ﬕ մարդ է գալի վերի կռնիցը»:
բնականության հասնելու մտասեւեռումը շեշտադրվել սոսկ արտաքին երեւույթի
սկսեց իրականություն դառնալ, եւ դա Մտիկ տամ տեսնեմ, դրուստ որ` ﬕ մարդ
այն դեպքում, երբ եկել էին լեզվի հան- առումով. կարեւորն ու կարելին դարձել է գալի վերեւիցը:
դեպ քամահրական վերաբերմունքի ու
բարձիթողիության աննախադեպ ժամա- է աﬔնադյուրինը՝ բարբառներից ժողո- «Որ հրացանիս լուլիցը բռնեց, ես էլ կոթը
նակներ: Եվ եթե այն օրերին ընդաﬔնը պինդ բռնեցի: Հիﬕ նա օլորում է, ուզում է
մտայնություն էր, հիմա արդեն ձեւավորվել վրդական ոճի բառ ու դարձվածքը կոտրի, ես էլ օլորում եմ, որ հենց անեմ ծերը
է համոզմունք, որ «է»-ի փոխարեն «ա» վրեն ընկնի, հուպ տամ, ծուխը փորն ածեմ:
օժանդակ բայ գործածելով` ﬔկընդﬕշտ գրական խոսք արհեստականորեն տե- Բայց անտերը գլխի է ընկել, թողնում չի»:
լուծվում են խոսքի բնականության («Արջաորս», 1899)
խնդիրները: Այս համոզուﬓ սկսեց իշխել ղափոխելու հանգամանքը, ﬕնչդեռ
առավելապես հոռուստաեթերում, հետեւա- Բարբառային բազմաթիվ բառերի,
բար հենց այդտեղից էլ սկսեց հնչել, ապա բարբառներից օգտվելն ավելի շատ պիտի դարձվածքների (աշունքվա, նիստ, դափ,
անկասելի հորդել «ա»ախոսությունը` իր էրել, պկու, ածել, բայաթի, լուլա, օլորել,
համընդհանուր ու նաեւ պաշտոնական գոր- ենթադրեր բարբառի այնպիսի յուրա- հենց (այնպես), ծեր, վրեն, հուպ տալ, փորն
ծառնումով հանգեցնելով այն բանին, որ ի ածել) այս շարքում տեսեք որքա՛ն արժա-
վերջո սկսեց այլեւս չգիտակցվել իբրեւ լեզվի ցում, որը կնպաստեր բնական դարձնել նապատիվ տեղ եւ մաքուր կեցվածք է վե-
աղավաղում: րապահված հնօրյա «է»-ին, եւ որքա՛ն բան
լեզվամտածողությունը: Բայց ﬔնք, կխաթարվեր հերոսի խոսքում, որքա՛ն
Բայց դա չարյաց փոքրագույնն էր, քանզի պարզունակ կդառնար նրա լեզուն, եթե նա
հետո կատարվեց աղետալին` «ա»ախո- ինչպես ասացինք, առայսօր գնում ենք «ա»ախոսեր:
սությունն անտեսելն ու չգիտակցելը ոչ
թե որպես սովորական աղավաղում, սո- բարբառներից գրական լեզու որոշակի «Ա»ախոսությամբ իր գեղջուկ հերոսներին
վորական սխալ, այլ որպես ﬔծագույն ներկայացնելու հակում ուներ Ակսել
սպառնալիք ու մարտահրավեր: Եվ հի- բառամթերք ուղղակի տեղափոխելու ճա- Բակունցը: «Մթնաձոր» ժողովածուի
մա արդեն ո՛ւմ ասես կլսեք «ա»ախոս` նրա գրեթե բոլոր հերոսները «ա»խոսում
պատգամավորին ու նախարարին, պաշ- նապարհով, ինչը ոչ ﬕայն ավելի բնա- են: Հետաքրքրականը, սակայն, այն է,
տոնյային ու գիտնականին: «Ա»ախոս են որ Բակունցը հետզհետե հեռանում է
նույնիսկ նրանք, ովքեր կարծես ավելի կան, ավելի անբռնազբոս չի դարձնում ﬔր «ա»ախոսությամբ իր հերոսների խոսքը
նախանձախնդրորեն պիտի հետեւեին բնական դարձնելու մտայնությունից, եւ
այս չարիքից ﬔր լեզուն պաշտպանելուն. լեզվամտածողությունը, ոչ ﬕայն չի հա- ավելի ուշ շրջանի նրա պատմվածքներում,
հայ հոգեւորականն է «ա»ախոս, հայ «Կյորես» վիպակում ու «Կարմրաքարում»
գրողն է «ա»ախոս: «Մեր լեզուն, ﬔր րստացնում գրական լեզվի շտեմարանը, հերոսները այլեւս «է»ախոս են: Անշուշտ,
խոսքը» հաղորդաշարին հյուր գնացած եւ դժվար է պնդել, թե Բակունցն «ա»խո-
մայրենիի գովքն անող Հայաստանի գրող- այլեւ խոսքը դարձնում է գռեհիկ, աղքատ սությունից «է»ախոսության անցուﬓ արել
ների ﬕության նախագահն է «ա»խոս, ով է նախածրագրված. կարծում ենք` ան-
ի լուր հայության հնչեցնում է` «տանում ու գետնաքարշ: Այս են վկայում ﬔր բազ- ցումը տեղի է ունեցել անզգայաբար, եւ
ա», «խոսում ա», «մտածում ա», «ինքն ա» բակունցյան «է»ախոս հերոսները հնօրյա
(«Արﬔնիա» հ/ը, 24 հոկտեմբեր 2010): մաթիվ հեռուստաընկերությունների «է»-ին հեղինակի ﬕանգամայն բնական վե-
«Ա»ախոս է Ռուբեն Հովսեփյանը, ով իրեն րադարձի արտահայտություններն են:
նվիրված հեռուստաակնարկում («Երկիր անթիվ սերիալները, փողոցի լեզվով ու
Մեդիա», 27 նոյեմբեր 2010) խոսում է «ա»- Չեն «ա»ախոսում լոռեցի մյուս ﬔծի`
ով, եւ որքան էլ նրա խոսքը խորիմաստ է ու ժարգոնով խոսող, համարյա առանց Հրանտ Մաթեւոսյանի հերոսները: Վերս-
խոհուն, ﬕեւնույն է, դա ծանրակշիռ խոսք տին կարդանք` համոզվելու, թե Լոռու
չէ, քանզի գրողն իր բառապաշարից, ավաղ, բացառության «ա»ախոսող նրանց անհա- ի՛նչ հրաշալի բարբառ է հնչում նրա
ավաղ, ավաղ, անփութորեն վտարել է «է»-ն: պատմվածքներում ու վիպակներում, եւ
մար հերոսները: Եվ մայրենին առավե- չնայած դրան` հերոսների խոսքը վերստին
Ահա այսպես` իբրեւ թե բնական խոսք հնչում է զարմանալի մաքուր, զարմանալի
հնչեցնելու, իրականում հանուն ﬕ կեղծ լագույն չափով նսեմացնելու առաջա- գրական: Եվ նորից անփոխարինելի
նպատակի մոռացության վիհն ենք նետում դերակատարություն ունի «է»-ն, որը հնա-
հայոց նախաբառ «է»-ն, որ Մաշտոցի ձեռ- տարներից ﬔկը Հայաստանի հանրային ﬔնի բնականությամբ եւ իր սոսկական
քով նույնիսկ սրբացվել է` դառնալով ﬔր գոյությամբ արդեն ապահովում է խոսքի
այբուբենի յոթերորդ տառը: Չմոռանանք հեռուստատեսությունն է, որ հանապազօր կանոնականությունը: «-Ես քո թշնաﬕն չեմ,
նաեւ, որ «Է»-ն Աստծո ստորոգելիներից է, - ասաց պառավը: - Մի գլուխ սխտորի էի
հետեւաբար` վերստին սուրբ ու անջնջելի: գեղեցիկ խոսք հնչեցնելու փոխարեն` ավե- եկել, չգիտեմ ﬔրը պրծե՞լ է, թե երեխեքն են
Ուրեﬓ որտեղի՞ց ﬔզ աﬔնայն սրբություն կորցրել: - Եվ Աղունի հետ գնալով սխտորի
ջնջելու եւ մոռացության տալու այս անﬕտ րում է ﬔր լեզուն հենց ﬕայն համատարած եւ հիանալով մառանի առատությամբ
ջանադրությունը, ինքնաոչնչացման այս ու կարգուկանոնով, պառաﬖ ասում էր
անﬔկնելի նկրտումը: «ա»ախոսությամբ: պատﬔլու պես. - Որդին հարսինն է, աղ-
ջիկը` փեսայինը. շաղ են գալիս` տանը
«Ա»խոսության համընդհանուր ծավալու- Անշուշտ, ոչ ոք չի ժխտում բարբառներից ﬓում ես ﬔնակ. լավ է թե վատն է` մարդն
է քոնը. աﬔն ﬔկը իրենը գտնում է` քոնը
նաեւ այդ՝ բառ ու դարձվածք ուղղակի
Â20
յուրացնելու ճանապարհով գրական խոս-

քը հարստացնելու եւ ավելի կենդանի

դարձնելու անհրաժեշտությունը, բայց

գրական լեզուն բարբառներով սնող հունը

պետք էր բացել ոչ թե հախուռն ու ան-

վերահսկելի կերպով, այլ խելամտորեն,

զգուշորեն, նախանձախնդրորեն: Ցավոք,

ﬔնք չեղանք ո՛չ խելաﬕտ, ո՛չ զգուշավոր,

ո՛չ էլ, առավել եւս, նախանձախնդիր: Եվ

ﬔր լեզուն սնուցող կենարար հունը չդի-

մացավ այն անզուսպ հեղեղին, որ ﬔր

գլխին թափեցին «նորարարները». նախ՝

հեղեղն իր հետ սրբեց-տարավ հենց իրեն՝

հունը, ինչի հետեւանքով կորսվեց լեզվի

զարգացման ուղղությունը, ապա՝ հեղեղը

տարավ այն արգելակ-փականները, որոնք

կանոնավորում եւ անհրաժեշտ չափի ﬔջ

էին պահում բարբառ-գրական լեզու փոխ-

թափանցուﬓերը:

Այդ կարեւորագույն փականներից ﬔկն էր

«է»-ն, որը նույնպես եւ կարծես անդարձ իր

հետ տանում է հեղեղը...

Բարբառներից անհրաժեշտ չափով օգ-

տվելու խորհուրդ ժամանակին տալիս էր

Հովհ. Թումանյանը, եւ ինքն էլ տալիս էր

դրա օրինակը: Բայց «էս» ու «էն»-ի համար

կռիվ տվող գրողի մտքով երբեք չանցավ

հանուն խոսքի բնականության զոհել «է»-ն:

Բարբառի համով-հոտով բառապաշարով

խոսեցնելով իր գեղջուկ հերոսներին` գրողն

այնուաﬔնայնիվ նրանց խոսքից գրեթե

բացառել է «ա»ախոսությունը: Ահավասիկ

20 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

19Â փոխարինումը «ա»-ով ﬕանգաﬕց ամ- արեւելահայերենից «է»-ի անփույթ վտար-
բողջ լեզվական կառույցը դարձնում է մամբ ե՛ւս ﬕ սպառնալիք է հայտնվում
քո մարդն է. քառասուն տարեկան կորցրիր բարբառային: Հայաստանի հանրային հե- արեւմտահայերենի համար, քանի որ այդ
թե ութանասուն` աﬔնաﬔծ կորուստդ է. ռուստաընկերության սերիալներից ﬔկի վտանգված լեզվի գոյությունը հետայսու
զավակները հայր են կորցնում, հարսները հերոսն ասում է. «Երբեք չէի կարող մտածել, շատ բաներով պայմանավորված է լինելու
սկեսրայր են կորցնում, թոռները` պապ, իսկ թե իմ ուզածը սա (յ)ա, երբեք չեմ կարծել, նաեւ արեւելահայերենի հետ ունեցած
դու քեզ ես կորցնում, քանզի ոչնչի պետք չի թե գալու (յ)ա ﬕ օր, երբ իﬓ ա լինելու այս ընդհանրություններով: «Է»-ն այդ ընդհան-
լծի կենտ եզը: Քանզի դու նրա հետ եզ էիր ամբողջ հարստությունը»: Նկատենք, որ բեր- րությունը ստեպ-ստեպ մատնացուցող, եր-
ու գութան էիր քաշում»: («Աշնան արեւ»): ված նախադասության ﬔջ բարբառային ոչ կու լեզուներում էլ առավել հաճախ հնչող,
Ուշադրություն դարձնենք, թե պառավ ﬕ բառ չկա, եւ աﬔն ինչ կարծես գրական քան որեւէ այլ լեզվական ﬕավոր, բառերից է:
կնոջ բերանում ի՛նչ բնական հնչողություն խոսքի սահմաններում է, սակայն հերոսի
ունի «քանզի» բառը, թեեւ ﬔր հայտնի լեզ- «ա»ախոսությունը կտրուկ փոխում է այդ Վերջապես, «է»-ն հայոց լեզվով երբեւէ
վաբաններից ﬔկը նույն այդ «քանզի»-ն հա- տպավորությունը` ամբողջ խոսքը դարձ- եղած սեղմ ու աﬔնաիմաստալից բառն է,
մարում է խիստ գրական` վերամբարձ ոճի նելով բարբառային եւ նսեմաոճ: քանզի ﬔր լեզուն չի ունեցել եւ չունի երկ-
բառ: Բայց առավել ուշագրավը «է» օժանդակ րորդ ﬕահնչյուն իմաստակիր արմատ-բառ,
բառի գործածությունն է, որն իր գոյությամբ Հսկայական է «է»-ի պատմամշակութային որպիսին է «է»-ն: Եվ որովհետեւ յուրա-
իսկ պառավ կնոջ խոսքը պահում է գեղեցիկ նշանակությունը նույնպես: «Է»-ն ոչ ﬕայն քանչյուր լեզու իր նախնական վիճակի ﬔջ
գրական խոսքի սահմաններում: կարեւոր կամուրջ է աշխարհաբարի եւ գրա- հատկանշվել է աﬔնից առաջ բառի սեղ-
բարի ﬕջեւ, այլեւ յուրատեսակ ծածկագիր մությամբ, ուստի կարծում ենք, որ «է»-ն
Այսպիսով` «է»-ի ոճական նշանակությու- է, որը պահպանում է այդ երկու լեզուների նաեւ ﬔր լեզվի աﬔնահին բառերից ﬔկն է`
նը վիթխարի է: Հայտնվելով գրավոր ժառանգորդությունը: վաղնջաբառը: Ավելին` կարծում ենք, որ «է»-
եւ բանավոր խոսքում` նա ﬕայնակ էլ, ն իր արարչական էականությամբ թերեւս
ինչպես վերը բերված օրինակներում, «Է»-ն ﬕմյանց աղերսում եւ ﬕմյանց հա- նույնիսկ հայերենի առաջին բառն է:
կարողանում է խոսքը պահել գրական րազատ է պահում նաեւ արեւելահայերենն
լեզվի տիրույթներում` անկախ նույնիսկ ու արեւմտահայերենը, իսկ համընդհանուր Ուրեﬓ ﬕ՞թե ﬔզ տրված է արարուﬕց
այն բանից, թե խոսքը որքան է հագեցած դարձող «ա»խոսությունն, ահա, հանելու հազարավոր տարիներ անց կորցնել «է»-ն`
բարբառային եւ օտար բառերով: Մինչդեռ փոխարեն ﬕ սեպ էլ է խրում վերջիններիս հայոց լեզվի ﬔծագույն արժեքներից ﬔկը:
ահա զուտ գրական բառերով կառուցված ﬕջեւ: Արդ, տեղին է հիշել, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն
գրավոր կամ բանավոր խոսքում «է»-ի արեւմտահայերենը գրանցել է իբրեւ աշ- Դժբախտաբար, վտանգը չափազանց իրա-
խարհի վտանգված լեզուներից ﬔկը, եւ կան է. ﬔնք այն կորցնում ենք:

È»õáÝ ê²ð¶êÚ²Ü

ä²Ðä²ÜºÈ вÚÆ à¶ÆÜ àô βäÀ вÚðºÜÆøÆ Ðºî

лé³íáñ´³éݳáõÉÇѳ۵ݳÏÇãÝ»ñÇÝå³- ³ëÙáõÝù, ³½·³ÛÇÝ å³ñ ¨ ¹áõ¹áõÏÇ Ï»Ý-
ï³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ѳ۳å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿: ¹³ÝÇ Ýí³·³ÏóáõÃÛáõÝ: §²Ûë ï³ñÇ ¿É ß³ñáõ-
´³éݳáõÉ ù³Õ³ùÁ èáõë³ëï³ÝÇ ²ÉóÛÇ Ý³Ï»Éáõ »Ýù ÝáõÛÝ á·áí¦, ³í»É³óÝáõÙ ¿
»ñÏñ³Ù³ëÇ Ï»ÝïñáÝÝ ¿: ´³éݳáõÉáõÙ ì³ñ¹³Ý ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ:
ßáõñç 30 ѳ½³ñ ѳۻñ »Ý ³åñáõÙ, Ýñ³ÝóÇó
Ù»ÏÁ Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛ³Ùµ µÅÇßÏ ì³ñ¹³Ý ´³éݳáõÉáõÙ ï³ñí³ Ù»ç å³ñµ»ñ³µ³ñ
¶ñÇ·áñÛ³ÝÝ ¿: ܳ г۳ëï³ÝÇó ·Ý³ó»É ϳ½Ù³Ï»ñåíáõÙ »Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ,
¿ 1994 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ¸»é 1990-³Ï³ÝÝ»ñÇó áñáÝó Ýå³ï³ÏÝ ¿ ѳۻñÇÝ Ñ³ÛϳϳÝ
ì³ñ¹³Ý ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ ´³éݳáõÉáõÙ µÝ³Ï- Ùß³ÏáõÛÃÇÝ Ñ³Õáñ¹³ÏÇó ¹³ñÓÝ»ÉÁ: §Ø»ñ
íáÕ ÙÛáõë ѳۻñÇ Ñ»ï áñáßáõÙ ¿ ³Ý»É ³ß˳ï³ÝùÁ ݳ¨ áõÕÕí³Í ¿ ѳÛñ»ÝÇùÇ
Ñݳñ³íáñ ³Ù»Ý ÇÝã ³½·³ÛÇÝ áõ Ñá·¨áñ Ñ»ï Ù»ñ ϳåÝ ³Ùáõñ å³Ñ»Éáõݦ, ÝßáõÙ ¿
³ñÅ»ùÝ»ñÇ, ѳÛÏ³Ï³Ý ëáíáñáõÛÃÝ»ñÇ ½ñáõó³ÏÇóë:
å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ´³éݳáõÉáõÙ ÑÇÙ³
·áñÍáõÙ »Ý ê. ÐéÇ÷ëÇÙ» ѳÛÏ³Ï³Ý »Ï»- γ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý ѳñó»ñáí ½µ³ÕíáõÙ
Õ»óÇÝ ¨ ÏÇñ³ÏÝûñÛ³ ѳÛÏ³Ï³Ý ¹åñáóÁ, »Ý í³ñã³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÁ, ÏÇñ³ÏÝûñÛ³
áñï»Õ ѳ׳ËáõÙ »Ý ßáõñç 30 »ñ»Ë³Ý»ñ, ¹åñáóÇ ïÝûñ»ÝÝ áõ Ù³Ýϳí³ñÅÝ»ñÁ:
ݳ¨ ëï»ÕÍí»É ¿ §²ÉóÛÇ »ñÏñ³Ù³ëÇ
ѳۻñÇ ÙÇáõÃÛáõݦ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ: ´³éݳáõÉáõ٠ѳۻñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ
ì³ñ¹³Ý ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ í³ñã³Ï³Ý ½µ³ÕíáõÙ »Ý ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ùµ: ÆÝãå»ë
Ï»ÝïñáÝÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇó ¿: ܳ ³ëáõÙ ¿, áñ èáõë³ëï³ÝáõÙ ³åñáÕ ß³ï ѳۻñ, ì³ñ-
Çñ»Ýó Ï»ÝïñáÝÁ ß³ï ýÇݳÝë³íáñáõÙ Û³ÝÁ, áñÁ ³Ùë³·ñÇ ÑÇÙݳ¹ÇñÝ»ñÇó ¿, ¹³Ý ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ ÝáõÛÝå»ë ëïÇåí³Í
ãÇ ëï³ÝáõÙ. §ÆÝã-áñ ï»Õ»ñÇó ·ïÝáõ٠ųٳݳÏÇÝ ËÙµ³·ñ»É ¿, ÇëÏ Ý»ñϳÛáõÙë ¿ »Õ»É ÃáÕÝ»É Çñ Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõÝÝ áõ
»Ýù Ñáí³Ý³íáñÝ»ñÇ, µ³Ûó ÑÇÙݳϳÝáõÙ í³ñáõÙ ¿ Ù³ÝÏ³Ï³Ý µ³ÅÇÝÁ: ²Ùë³·ñÇ ï³ñµ»ñ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ϳï³ñ»É ³å-
·áõÙ³ñ »Ý ïñ³Ù³¹ñáõÙ Ù»ñ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ¦: ïå³ù³Ý³ÏÁ ѳëÝáõÙ ¿ 300-Ç, ³é³ç ³í»ÉÇ ñáõëï ѳÛóÛûÉáõ ѳٳñ: âݳ۳Í
ì³ñãáõÃ۳ݳݹ³ÙÝ»ñÁï³ÉÇë»Ý³Ý¹³Ù³- ùÇã ¿ »Õ»É: ì. ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ½µ³Õí³ÍáõÃÛ³ÝÁ` Ýñ³Ý ÙÇßï Ùï³Ñá·»É »Ý
í׳ñ` ³Ùë³Ï³Ý áí ÇÝãù³Ý ϳñáÕ ¿: Àëï ¿, áñ ³Ùë³·ÇñÝ ³Ýí׳ñ ¿ µ³Å³ÝíáõÙ. ѳٳÛÝùáõ٠ѳ۳å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñ-
ì. ¶ñÇ·áñÛ³ÝÇ` ³Ý¹³Ù³í׳ñÝ»ñÇó ùÇ㠧ػñ Ýå³ï³ÏÝ ¿ ´³éݳáõÉáõÙ Ñݳñ³íáñ Ý»ñÁ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ݳ Ó»éݳÙáõË ¿ »Õ»É
·áõÙ³ñ ¿ ѳí³ùíáõÙ, ÇÝãÝ ¿É ÑÇÙݳϳÝáõÙ ã³÷áí å³Ñå³Ý»É ѳÛÏ³Ï³Ý ÙÃÝáÉáñïÝ ³Ùë³·ñÇÑñ³ï³ñ³ÏÙ³ÝÝáõï³ñµ»ñÙÇçá-
ѳïϳóíáõÙ ¿ §ê÷Ûáõéù¦ ³Ùë³·ñÇ áõ ѳۻñÇ ÙdzëÝáõÃÛáõÝÁ¦: §ê÷ÛáõéùÁ¦ áõÝÇ ó³éáõÙÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³ÝÁ: ì³ñ¹³Ý
Ññ³ï³ñ³ÏÙ³ÝÁ, ѳÛÏ³Ï³Ý ¹åñáóÇÝ, ³Û¹ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ ÝáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ ݳ¨ µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛáõÝÝ»ñ
·áõÙ³ñÇó »Ý ݳ¨ ³ß˳ï³í³ñÓ ï³ÉÇë å³ïÙáõÃÛ³Ý, ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, Ù³ÝÏ³Ï³Ý ¨ å³ïÙí³ÍùÝ»ñ ¿ ·ñáõÙ: ØÇÝ㨠г۳ë-
Ù³Ýϳí³ñÅÝ»ñÇÝ ¨ ÷³ÏáõÙ ÙÇçáó³éáõÙ- ¨ ³ÛÉ µ³ÅÇÝÝ»ñ: ²ÝóÛ³É ï³ñÇ Ý³¨ ï³ÝÇó Ù»ÏÝ»ÉÝ ³Ûëï»Õ ïå³·ñí»É ¿, ÑÇÙ³
Ý»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Í³Ëë»ñÁ: ì³ñ¹³Ý Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ §ê÷ÛáõéùǦ ³é³ÝÓÇÝ ïå³·ñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ §ê÷Ûáõéù¦ ³Ùë³-
¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ å³ïÙáõÙ ¿, áñ ´³éݳáõÉáõ٠ѳٳñ` ÝíÇñí³Í Ø»Í »Õ»éÝÇ ï³ñ»ÉÇóÇÝ: ·ñáõÙ: ²ëáõÙ ¿, áñ ß÷í»É ¿ ÐáíѳÝÝ»ë ÞÇ-
³åñáÕ Ñ³Û»ñÇÝ Ñ³çáÕí»É ¿ ÑÇÙÝ»É ´³éݳáõÉáõÙ ³Ù»Ý ï³ñÇ ³åñÇÉÇ 24-Á ñ³½Ç, ì³ñ¹·»ë ä»ïñáëÛ³ÝÇ, ì³Ñ³·Ý
§ê÷Ûáõéù¦ »ñÏÉ»½áõ ³Ùë³·ÇñÁ, áñÁ ÉáõÛë ÑÇßíáõÙ ¿ ³é³ÝÓݳÏÇ Ó¨áí: ´³óÇ ¸³íÃÛ³ÝÇ Ñ»ï:
¿ ï»ëÝáõÙ 1999 Ãí³Ï³ÝÇó: î³ñÇÝ»ñÇ ³Ùë³·ñÇ Ñ³ïáõÏ ÃáÕ³ñÏáõÙÇó` ì. ¶ñÇ-
ÁÝóóùáõÙ ³Ùë³·ÇñÁ ß³ï ¿ ÷áËí»É û° ·áñÛ³ÝÝ ³ëáõÙ ¿, áñ 2010-ÇÝ µ»Ù³¹ñ»É лé³íáñ ²ÉóÛÇ »ñÏñ³Ù³ëáõ٠ѳÛϳϳÝ
µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý, û° áñ³ÏÇ ³éáõÙáí, »Ý ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý 95-ñ¹ ï³ñ»ÉÇóÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÝ áõ É»½áõÝ å³Ñå³Ý»ÉÁ ß³ï
ÑÇÙ³ ïå³·ñíáõÙ ¿ ѳۻñ»Ý áõ éáõë»ñ»Ý ÝíÇñí³Í Ý»ñϳ۳óáõÙ` §ºñÏËáëáõÃÛáõÝ ¹Åí³ñ ¿: §Ð³ÛÏ³Ï³Ý ³Ù»Ý µ³Ý å³Ñå³-
É»½áõÝ»ñáí: §ºÃ» ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ Ù»Ï ¹³ñ ³Ýó¦, áñÇ ëó»Ý³ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ Ý»Éáõ ѳٳñ å»ïù ¿ ³é³ç ß³ñÅí»É, ï»-
Ý»ñáõÙ »Ý, §ê÷ÛáõéùÁ¦ ³Ù»Ý ³ÙÇë Ññ³ï³- áõ µ»Ù³¹ñáÕ é»ÅÇëáñÁ »Õ»É ¿ ì³ñ¹³Ý ÕáõÙ Ï³Ý·Ý»É ãÇ Ï³ñ»ÉǦ, ³í»É³óÝáõÙ ¿
ñ³ÏíáõÙ ¿¦, ³í»É³óÝáõÙ ¿ ì³ñ¹³Ý ¶ñÇ·áñ- ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ: ²åñÇÉÇ 24-ÇÝ »Õ»É »Ý ݳ¨ ì³ñ¹³Ý ¶ñÇ·áñÛ³ÝÁ:

àíù»ñ áõ½áõÙ »Ý ͳÝáÃ³Ý³É §ê÷Ûáõéù¦
³Ùë³·ñÇÝ, ϳñáÕ »Ý ½³Ý·»É ì³ñ¹³Ý ¶ñÇ-
·áñÛ³ÝÇÝ 770079132104118 ѳٳñáí:

ÆÝ·³ äºîðàêÚ²Ü

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 21

úðÆܲκÈÆ Ü²Ê²ÒºèÜàôÂÚàôÜ

º ÆÜâäºê βðàÔ ¾
زðàÔ ¸äðàòÀ Üàð ÞàôÜâ ²èܺÈ

âϳÉáíÁ Èáéáõ Ù³ñ½Ç µ³½Ù³ÃÇí ÷áùñ ϳï³ñí»ó£ Ødzݷ³ÙÇó ³ë»Ýùª á㣠˳ݻñ áõÝ»óáÕ ÙÇ ÁÝï³ÝÇù ï»Õ³÷áËí»ó
ä³ñ½³å»ëª ѳٳÛÝù³å»ïÁ, ¹åñáóÇ âϳÉáíª Ùßï³Ï³Ý µÝ³ÏáõÃÛ³Ý, áñÇÝ
ѳٳÛÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ Ù»Í áõ ÷áùñ µ³½áõ٠ϳé³í³ñÙ³Ý ËáñÑáõñ¹Á, ·áñͳ¹Çñ ѳٳÛÝù³å»ïÁ ïáõÝ ïñ³Ù³¹ñ»ó: ºíë
ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñáí£ ²Ûëï»Õ ·ñ»Ã» ³Ñáí ïÝûñ»ÝÝ áõ ¹åñáóÇ Ñá·ë»ñÁ Ñá·³Éáõ ï³ëÝÙ»Ï ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÍÝáÕÝ»ñ ѳٳ-
¿ÇÝ í»ñ³µ»ñíáõÙ ·É˳íáñ ËݹñÇݪ û Ù»Ï- Ýå³ï³Ïáí í»ñç»ñë ëï»ÕÍí³Í Ñá·³µ³ñ- Ó³ÛÝ»óÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý áõß³¹ñáõÃÛ³Ý
»ñÏáõ ï³ñÇ ¨ë, ¨ ·ÛáõÕÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹åñáóÁ ÓáõÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Á ³ñ¹Ûáõݳí»ï ѳ- ¨ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ Çñ»Ýó »ñ»-
Ù³ñ»Éáí §ÏѳݷãǦ£ ²ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ß³ñÅÇ Ù³·áñͳÏó»óÇÝ, ³ÝÉáõÍ»ÉÇ Ãí³óáÕ Ë³Ý»ñÇ áõëÙ³Ý ¨ ¹³ëïdzñ³ÏáõÃÛ³Ý ·áñ-
Ù³ïÛ³ÝÁ ¹³ ¿ñ íϳÛáõÙ, ³Ûë ï³ñÇ ³í³ñ- ËݹÇñÁ ÉáõÍí»ó£ ²ÛëûñÇÝ³Ï Ñ³Ù³·áñ- ÍÁ íëï³Ñ»É âϳÉáíÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹åñáóÇ
ï»óÇÝ ¨ ¹åñáóÇÝ Ññ³Å»ßï ïí»óÇÝ Í³ÏóáõÃÛ³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáÕÝ áõ ß³ñÅÇã áõëáõóÇãÝ»ñÇÝ£ Èáéáõ Ù³ñ½å»ï³ñ³ÝÇ
»ñ»ù ßñç³Ý³í³ñïÝ»ñ, áõëáõÙÁ åÇïÇ áõÅÁ ¹åñáóÇ Ýáñ³Ý߳ݳÏ, µ³Ûó µ³½Ù³- ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ ÎØê í³ñãáõÃÛ³Ý å»ï
ß³ñáõݳϻñ ï³ëÝÙ»Ï ³ß³Ï»ñï£ ²Ñ³- ÷áñÓ ïÝûñ»Ý ¶³·ÇÏ ²Ã³µ»ÏÛ³ÝÝ ¿£ ØÇݳë ê³Û³¹Û³ÝÁ ÉáõÍ»ó ³ß³Ï»ñï³Ï³Ý
íáñÁª Çñ »ñ»Ë³ÛÇÝ ³Ûë ï³ñÇ ³é³çÇÝ Ü³ ¿É å³ïÙáõÙ ¿. §¶ÛáõÕ³Ï³Ý Ù³ñáÕ ë»Õ³Ý-Ýëï³ñ³ÝÝ»ñÇ Ñ³ïϳóÙ³Ý ËÁÝ-
¹³ë³ñ³Ý ÁݹáõÝ»Éáõ ѳٳñ ·ÛáõÕÇó ¹Ç- ¹åñáóÇ ïÝûñÇÝáõÃÛáõÝÝ ëï³ÝÓÝ»óÇ ¹ÇñÁ, ÇëÏ §ÈØ꺦 ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÁ ÏÑá·³
Ù»Éáõ ¿ñ... Áݹ³Ù»ÝÁ Ù»Ï »ñ»Ë³ÛÇ ÍÝáÕ£ Èáéáõ Ù³ñ½å»ï ²ñ³Ù øáã³ñÛ³ÝÇ áõëáõóÇãÝ»ñÇÝ áõ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ ¹åñáó
гçáñ¹ ï³ñÇ ³Û¹ Ù»ÏÝ ¿É ã¿ñ ÉÇÝ»Éáõ£ ³é³ç³ñÏáí£ ¸åñáóÁ ³ß³Ï»ñïÝ»ñáí µ»ñáÕ áõ ïáõÝ ï³ÝáÕ Ñá·³µ³ñÓáõÝ»ñÇ
àñáíÑ»ï¨ »ñÇï³ë³ñ¹ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÁ ѳٳÉñ»Éáõ ËݹÇñÁ ѳٳÛÝù³å»ï í³ñÓ³Ï³É³Í ³íïáµáõëÇ í³é»ÉÇùÇ Ñ»ï
³Ûɨë ù³Õ³ù³µÝ³Ï »Ý£ ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ìÇÉÛáõÝ Þ³ù³ñÛ³ÝÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ ϳåí³Í ͳËë»ñÁ¦£
³Ûëûñ ÏñÃûç³ËÁ Ù³ñ»É-÷³Ïí»Éáõ Ñ»ï ùÝݳñÏí»ó Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ËáñÑñ¹áõÙ£
ϳåí³Í ͳÝñ ÙïáñáõÙÝ»ñÁ »ñϳñ ų- ¶ÛáõÕ³å»ïÁ ߳ѳ·ñ·Çé í»ñ³µ»ñÙáõÝù ì»ñçáõÙ Ýáñ³Ýß³Ý³Ï ïÝûñ»ÝÁ ÑáõÛë
ٳݳÏáí ÏÙ³ñ»Ý: ²Ûë ï³ñÇ âϳÉáíÇ óáõÛó ïí»ó£ Ò¨³íáñí»ó ¹åñáóÇ Ñá·³µ³ñ- ѳÛïÝ»ó, áñ í»ñáÑÇßÛ³É Ñ³Ù³·áñͳÏ-
ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹åñáóÝ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ï³ñÇÝ ÓáõÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹£ ØdzëÝ³Ï³Ý ç³Ýù»ñáí óáõÃÛáõÝÁ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ÏÉÇÝÇ Ý³¨ áõëáõÙ-
ÏëÏëÇ... ùë³ÝÛáà ³ß³Ï»ñïáí£ Ðñ³±ßù ѳñ¨³Ý ѳٳÛÝùÇó ¹åñáó³Ñ³ë³Ï »ñ»- ݳ¹³ëïdzñ³Ïã³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ
µ³ñ»É³íÙ³Ý ³éáõÙáí£

âϳÉáíÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹åñáóÇ ÏáÉ»ÏïÇíÁ ÎÝáõÝùÇ ³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝ

àôêàôòÆâܺðÆ ÎÜàôÜøª àôêàôòâÆ úðÀ

àõëáõóãÇ ûñÁ ÛáõñáíÇ ïáÝ»óÇÝ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ËáñÑáõñ¹ áõÝÇ ³ÛÝ, áñ ÏÛ³Ýùáõ٠ϳñ¨áñ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇó
Ù»ÏÁ ϳï³ñí»ó гÛáó Ñá·¨áñ Ï»ÝïñáÝ Ð³Õå³ï³í³ÝùáõÙ ¨
âϳÉáíÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹åñáóÇ áõëáõóÇãÝ»ñÁ: ØÏñïí»É ÷³÷³·áÕ ÏÝù³Ñ³Ûñ¹ áõëáõóÇã ¿, áõÙ µ³Ëï ¿ íÇ׳Ïí»É ÉÇÝ»É ºñáõë³Õ»ÙáõÙ,
Ûáà áõëáõóãáõÑÇÝ»ñ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ÍÇë³Ï³ñ·áí гñáõÃÛ³Ý î³×³ñáõÙ: Ðå³ñï »Ýù ¨ áõñ³Ë, ÇëÏ ûñí³ ËáñÑáõñ¹Á
гÕå³ï³í³ÝùáõÙ Ó»é³Ùµ í³Ý³Ñ³Ûñ Ñá·»ßÝáñÑ ï»ñ ²ëå»ï ÏáõÕ»ÏóÇ Ù»½ áÕç ÏÛ³ÝùáõÙ¦:
í³ñ¹³å»ï ä³ÉÛ³ÝǪ ÙÏñïí»óÇÝ: ÎÝù³Ñ³ÛñÁ âϳÉáíÇ ÑÇÙݳϳÝ
¹åñáóÇ ïÝûñ»ÝÇ å³ßïáݳϳï³ñ, §Ø³ßïáó¦ ÐΠݳ˳·³Ñ, ÜßáõÙÝ»ñ ¿Ç ϳï³ñáõÙ Íáó³ï»ïñáõÙë, »ñµ Ù³Ñï»ëÇ ÏÝù³-
ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ ÝáõÛݳÝáõÝ Ñ³Ý¹»ëÇ ËÙµ³·ñ³å»ï ¶³·ÇÏ Ñ³ÛñÁ ÁÝÏ»ñ³µ³ñ ѳñó áõÕÕ»ó ÇÝÓ. §ÆëÏ ¹áõù, å³ñáÝ Éñ³·ñá°Õ,
²Ã³µ»ÏÛ³ÝÝ ¿ñ: ²ñ³ñáÕáõÃÛ³ÝÁ Ý»ñϳ ¿ÇÝ ¹åñáóÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý áñ ³Ýí׳ñ û·ïíáõÙ »ù ëáõñµ Ø»ëñáå سßïáóÇ »ñÏÝ³Í ³Ûµáõµ»-
ËáñÑñ¹Ç ¨ âϳÉáí ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ ³Ý¹³ÙÝ»ñ, ¹åñáóÇ ÝÇó ¨ å³ïÇí áõÝ»ù áõëáõóÇãÝ»ñÇ ÏÝáõÝùÇ ³ñ³ñáÕáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ
Ñá·³µ³ñÓáõÝ»ñ ¨ ѳٳÛÝù³å»ï ìÇÉÛáõÝ Þ³ù³ñÛ³ÝÁ: ·ñ»Éáõ, ÙÏñïí³±Í »ù¦: ä³ï³ë˳ݻóÇ. §Ê³ã ÏñáõÙ »Ù, µ³Ûó®¦:
ºí Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ÍÇë³Ï³ñ·áí Ù³Ñï»ëÇ ·áñÍÁÝÏ»ñë
àõëáõóÇãÇ ûñÁ ϳ۳ó³í, ûñí³ ËáñÑáõñ¹Á ³ñųÝíáõÛÝ Ï³ñ¨áñ- ëÇñ³Ñáųñ ¹³ñÓ³í ݳ¨ Éñ³·ñáÕÇë ÏÝù³Ñ³ÛñÁ:
í»ó ³ëïí³Í³Ñ³×á ¨ë ÙÇ Çñ³¹³ñÓáõÃÛ³Ùµ:
¾çÁ å³ïñ³ëï»óª ¶³·ÇÏ ²ÜîàÜÚ²ÜÀ
¸åñáóÇ ëÏëÝ³Ï áõëáõóÇãÝ»ñ Þáõß³ÝÇÏ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ ¨ î³Ã¨ÇÏ
Ðáíë»÷Û³ÝÁ ³Ûëå»ë Ý»ñϳ۳óñ»óÇÝ Çñ»Ýó ½·³ó³ÍÁ. §Ø»Í

22 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

¸äðàôÂÚ²Ü ºð²Êî²ìàðÀ

¶àôð¶ºÜ ºê²Ú²Ü 80

Î³Ý Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ Çñ»Ýó ³åñ³Í áÕç ·Çï³Ïó³Ï³Ý ÏÛ³ÝùáõÙ áõëáõóÇã, 1954 Ã.-ÇÝ Ý߳ݳÏí»É ¿ ÝáõÛÝ ¹åñáóÇ ïÝûñ»Ý: 1955 Ã.-
ѳí³ï³ñÇÙ »Ý ÙÝáõÙ Ç í»ñáõëï ïñí³Í Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ µ³ñÓñ áõ ÇÝ ½áñ³Ïáãí»É ¿ êáí»ï³Ï³Ý µ³Ý³Ï, ͳé³Û»É Ñ»é³íáñ ²ñ˳Ý-
³ëïí³Í³Ñ³×á ³é³ù»ÉáõÃÛ³ÝÁ: ê»ñ áõ ÝíÇñáõÙ ·áñÍÇݪ ³Ûë ·»ÉëÏáõÙ: ¼áñ³óñí»Éáõó Ñ»ï᪠1956 Ã.-ÇÝ, í»ñ³Ï³Ý·Ýí»É ¿ ݳËÏÇÝ
¹»åùáõÙ ¹ñë¨áñíáõÙ »Ý ݳ¨ ϳٳÛÇÝ ½áñ»Õ ѳïϳÝÇßÝ»ñ áõ ³ß˳ï³ÝùáõÙ: 1957 Ã.-ÇÝ ¶áõñ·»Ý ºë³Û³ÝÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ
³Ýí»ñ³å³Ñ ëϽµáõÝù³ÛÝáõÃÛáõÝ: ²ÛëåÇëÇ µ³½áõÙ ßÝáñÑÝ»ñáí µ³óíáõÙ ¿ ö³Ùµ³ÏÇ §¶ñ³ÝÇï¦ ·áñͳñ³ÝÇ 9-³ÙÛ³ ¹åñáóÁ: л-
ûÅïí³Í, Çñ ѳ׻ÉÇ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ùµ Ù»ñ ÏáÕùÇÝ ¿ ³åñáõÙ áõ ·áñ- ï³·³ÛáõÙ, Ùdzíáñ»Éáí ö³Ùµ³ÏÇ ÃÇí 2 Ù³Ýϳï³Ý, »ñϳ÷ÍÇ
ÍáõÙ 80-³ÙÛ³ í³ëï³Ï³ß³ï Ù³Ýϳí³ñÅ ¶áõñ·»Ý ºë³Û³ÝÁ, áí ÃÇí 53 ÛáÃݳÙÛ³, ö³Ùµ³ÏÇ ÃÇí 1 Ù³Ýϳï³Ý ï³ññ³Ï³Ý ¹åñáó-
³ñ¹»Ý 60 ï³ñÇ ëÇñáí ÝíÇñí»É ¿ ѳÛáó ¹åñáõÃÛ³Ý ·áñÍÇÝ: Ý»ñÁ ¨ ø³ñ³µ»ñ¹ ·ÛáõÕÇ ¹åñáóÇ 5-7 ¹³ë³ñ³ÝÝ»ñÁ, ¹³éÝáõÙ ¿
Ýáñ³ëï»ÕÍ ¹åñáóÇ ÑÇÙݳ¹Çñ ïÝûñ»ÝÁ:
ÌÝí»É ¿ 1931 Ãí³Ï³ÝÇÝ, ¸ÇÉÇç³ÝÇ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ Þ³Ù³ËÛ³Ý
·ÛáõÕáõÙ, ³ñÑ»ëï³íáñÇ ÁÝï³ÝÇùáõÙ: гÛñÁ ÑÙáõï ¹³ñµÇÝ ¿ 1965 Ã.-ÇÝ ÁÝïñí»É ¿ ¶áõ·³ñùÇ ßñçëáí»ïÇ å³ï·³Ù³íáñ, 1970
»Õ»É, Ù³ÛñÁª µ³ñ»ëÇñï ¹»ñÓ³Ï: 1942 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ð³Ûñ»Ý³Ï³Ý Ã.-ÇÝ ¹åñáóÇ ïÝûñ»ÝÁ ï»Õ³÷áËí»É ¿ ¶áõ·³ñùÇ ÅáÕÏñõ³ÅÇÝ
Ø»Í å³ï»ñ³½ÙáõÙ ½áÑí»É ¿ ѳÛñÁ, ë³Ï³ÛÝ ¶áõñ·»Ý ºë³Û³ÝÁ áñå»ë Ù»Ãá¹Ï³µÇÝ»ïÇ í³ñÇã: 1978 Ã.-ÇÝ Ý߳ݳÏí»É ¿ гÛáó
³ÝѳÛñáõÃÛ³Ý ¹³éÝáõÃÛáõÝÁ ëñïÇÝ, ·ÛáõÕÇ 7-³ÙÛ³ ¹åñáóÝ áõ É»½íÇ ¨ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ï»ëáõã: 1996 Ã.-ÇÝ Î¶ ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý
¸ÇÉÇç³ÝÇ Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý áõëáõÙݳñ³ÝÝ ³í³ñï»É ¿ ·»ñ³- Èáéáõ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ï»ëãáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ï»ëáõã, 1997 Ã.-Çݪ
½³ÝóáõÃÛ³Ùµ: Èáéáõ Ù³ñ½å»ï³ñ³ÝÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ Ù³ëݳ-
·»ï: 2005 Ã.-ÇÝ í»ñÁÝïñí»É ¿ ¶áõ·³ñùÇ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ÏñÃáõ-
- àõ½áõÙ ¿Ç Ù»ñ ¹³ñµÝáóáõÙ ëÇñ»óÛ³É Ñáñë ·áñÍÁ ß³ñáõݳϻÉ, ÃÛ³Ý ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ³ñÑ»ëï³Ïó³Ï³Ý ϳ½Ù³-
ë³Ï³ÛÝ ²É»ùë³Ý å³åë ³ñï³ëí»Éáí, ÇÝÓ Ñáñ¹áñ»ó áõëáõÙë ß³- Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ: §¶»ñ³½³ÝóÇϦ áõëáõóÇã ¿,
ñáõݳϻÉ, - Ñ»é³íáñ í»ñÑáõßÇÝ ïñí»Éáí, ËáñÑñ¹³íáñ ÅåÇïáí ÐÐ áõëáõóÇãÝ»ñÇ Ãíáí 3 ѳٳ·áõÙ³ñÝ»ñÇ å³ï·³Ù³íáñ: êï»Õ-
³ëáõÙ ¿ ÐÐ í³ëï³Ï³íáñ áõëáõóÇãÁ, ³å³ ѳ۳óùÁ ߳ճ˻Éáí ͳ·áñÍ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñáí 1963 Ã.-ÇÝ Ù³ëݳÏó»É ¿ ÊêÐØ
ϳñáïÇ ·áõÛÝ»ñÇÝ, Éáõë³íáñ óËÇÍáí ³í»É³óÝáõÙ, - ÇëÏ Ù³Ûñë ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÇ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÇÝ:
¹»ñÓ³ÏáõÃÛáõÝÁ ß³ñáõݳϻó ÎÇñáí³Ï³ÝáõÙ, ³ë»É ¿ ûª Çñ ³ñÑ»ë-
ïáí ³Ûëï»Õ Ù»½ ѳٳñ ѳٻٳﳵ³ñ Ñ»ßï ¿ñ ѳóÇ ÷áÕ í³ë- ÐÐ í³ëï³Ï³íáñ Ù³Ýϳí³ñÅ ¿, 2007 Ã.-ÇÝ å³ñ·¨³ïñí»É ¿
ï³Ï»É: ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ å³ñ·¨áíª
§àëÏ»¦ Ñáõß³Ù»¹³Éáí: سÝϳí³ñÅ³Ï³Ý í³ëï³ÏÇ Ñ³Ù³ñ
¸³ñµÇÝ ã¹³ñÓ³í, ë³Ï³ÛÝ ÑáñÇó ųé³Ý·³Í §»ñϳÃÛ³¦ ϳÙùáí, ³ñųݳó»É ¿ §Øßá ¼³ñÙ¦ ·Çï³ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½-
ѳٳñÓ³Ï µÝ³íáñáõÃÛ³Ùµ ¨ Ùáñ ³í³Ý¹³Í µ³ñ»ëñïáõÃÛ³Ùµ ٳϻñåáõÃÛ³Ý §²½³ï ÊÉÕ³Ã۳ݦ Ù»¹³ÉÇ:
Ùï³í гÛáó ¹åñáõÃÛ³Ý ¹³ñµÝáó:
ö³Ùµ³ÏÇÑÇÙݳϳݹåñáóÇå³ïÇÝ÷³Ïóí³Í¿Ñáõß³ï³Ëï³Ïª
1948 Ã.-ÇÝ ÁݹáõÝí»É ¿ ºñ¨³ÝÇ Ê³ã³ïáõñ ²µáíÛ³ÝÇ ³Ýí³Ý §¶áõñ·»Ý ºë³Û³ÝÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ 1957 Ã. µ³óí»ó ö³Ùµ³ÏÇ
å»ï³Ï³Ý Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý 9-³ÙÛ³ ¹åñáóÁ¦: ¸åñáóáõ٠ϳ ݳ¨ Ñáõß³ÝÏÛáõݪ ¹åñáóÇ ³é³çÇÝ
¨ Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý ý³ÏáõÉï»ïÁ ¨, µáõÑÝ ³í³ñï»Éáí, ëï³ó»É áõëáõóÇãÝ»ñÇ Éáõë³ÝϳñÝ»ñáí, ÇÝãå»ë ݳ¨ ¶áõñ·»Ý ºë³Û³ÝÇ
гÛáó É»½íÇ ¨ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý áõëáõóãÇ áñ³Ï³íáñáõÙ: 1952 Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³Ù÷á÷ ï³ñ»·ñáõÃÛáõÝÁ:
Ãí³Ï³ÝÇÝ Ý߳ݳÏí»É ¿ ö³Ùµ³ÏÇ ÃÇí 2 Ù³Ýϳï³Ý ¹åñáóÇ
²ÛÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ¿ñ, áñ ¹åñáõÃÛ³Ý ·áñÍÇ §Ë»Ýæ »ñ³Ëï³íáñÇ
ѳٳñÓ³Ï Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ ¹åñáóÇÝ ÏÇó ëï»ÕÍí»ó ûųݹ³Ï
ïÝï»ëáõÃÛáõݪ åïÕ³ïáõ ³Û·áí áõ ׳·³ñ³µáõͳñ³Ýáí, ÇÝãÁ
Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ÁÝÓ»é»ó, áñ ¹åñáóÁ ¹³éݳ »ñϳñûñÛ³, ÇëÏ
³ß³Ï»ñïÝ»ñÝ ³å³Ñáíí»Ý ³Ù»ÝûñÛ³ ٻϳݷ³ÙÛ³ ëÝáõݹáí:

- ²Ûëûñ ¿É ÑÇßáõÙ »Ù Ù³Ýϳï³Ý ë³Ý»ñÇÝ, ѳ۳óùÝ»ñáõÙª ÑáõÛë áõ
ѳí³ï, ËÇÕ×ë ѳݷÇëï ¿, Ñá·Çëª ³Ýíñ¹áí, - ³ñųݳå³ïíáñ»Ý
ÑÇßáõÙ ¿ ÏÛ³ÝùÇ 8-ñ¹ ï³ëݳÙÛ³ÏÁ µáÉáñáÕ Ø»Í àõëáõóÇãÁ:

Èáéáõ Ù³ñ½Ç §Ø³ßïáó¦ Ïñó¬Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ï»Ýïñáݦ ÐΠݳ˳-
·³ÑáõÃÛáõÝÁ, ÝϳïÇ áõݻݳÉáí ÏñÃáõÃÛ³Ý ³ëå³ñ»½áõÙ áõÝ»ó³Í
³Ýáõñ³Ý³ÉÇ í³ëï³ÏÁ, Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý 60
¨ ÍÝÝ¹Û³Ý 80-³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ³éÃÇí ÐÐ í³ëï³Ï³íáñ Ù³Ýϳí³ñÅ,
ÐÐ ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ¶áõ·³ñùÇ ï³ñ³Í³-
ßñç³ÝÇ ³ñÑ»ëï³Ïó³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý Ý³-
˳·³Ñ ¶áõñ·»Ý ¶¨áñ·Ç ºë³Û³ÝÇÝ å³ñ·¨³ïñ»ó §²ØºÜ²ÚÜ
вÚàò βÂàÔÆÎàê ì²¼¶ºÜ ²è²æÆܦ Ù»¹³Éáí:

²ñ³Ù³ÛÇë ¸àôðÆÜÚ²Ü
ä³Õ³ÕµÛáõñÇ ¹åñáóÇ ïÝûñ»Ý

ê. вðàôÂÚ²Ü îàÜÜ ²Úê î²ðÆ ²äðÆÈÆ 24-ÆÜ ¾

²Ûë ï³ñÇ ê. гñáõÃÛ³Ý ïáÝÁ ѳÙÁÝÏ»É ¿ Ø»Í »Õ»éÝÇ µÛáõñ³-
íáñ ݳѳï³Ï³ó ÑÇß³ï³ÏÇ ûñí³ Ñ»ï:

гñáõÃÛ³Ý ïáÝÁ ѳÕóݳÏÝ ¿ áÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Áݹ¹»Ù ã³ñÇ-
ùÇ, ѳÕóݳÏÝ ¿ ²ëïÍá` Áݹ¹»Ù Ù³Ñí³Ý:

гñáõÃÛ³Ý ÑáõÛëáí í»ñÁÝÓÛáõÕíáõÙ ¿ Ù»ñ Ù»ç ÏÛ³ÝùÇ Ñ³íÇï»-
ݳϳÝáõÃÛáõÝÁ:

²Ûë ï³ñÇ áÕç ùñÇëïáÝÛ³ ³ß˳ñÑÁª û ɳïÇÝ, û ÑáõÛÝ, û
Ð³Û ³é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ, ê. гñáõÃÛ³Ý ïáÝÁ ÙǨÝáõÛÝ ûñÝ
¿ ÝßáõÙ: γñÍ»ë Ù³ñï³Ññ³í»ñ ¿ Ý»ïíáõÙ ³Ý³ñ· ÃßݳÙáõÝ, û
§Ø³ÑÁ ÏáõÉ ·Ý³ó ѳÕÃáõÃÛ³Ý: à±õñ ¿, Ù³Ñ, ùá ѳÕÃáõÃÛáõÝÁ: à±õñ
¿, ·»ñ»½Ù³Ý, ùá ˳ÛÃáóÁ¦ (ÎáñÝÃ. 15:54-55):

²ëïí³Í³ÛÇÝ Ý³Ë³ËݳÙáõÃÛ³Ùµ, ϳñÍ»ë û, µáÉáñ ³½·»ñÁ
³ÕáÃùÇ Ó³ÛÝ Ïµ³ñÓñ³óÝ»Ý Ç ÑÇß³ï³Ï гÛáó Ù»Í »Õ»éÝÇ ³Ý-
Ù»Õ Ý³Ñ³ï³ÏÝ»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÇ ÷ñÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ:

²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ñ³Ûñ³å»ï³Ï³Ý ûÙÇ Ù³ÙÉá ¹Çí³Ý

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 23

ºÎºÔºò²ÞÆÜàôÂÚàôÜÀª Ðයìàð

²ðÂܲòàôØÆ Ü²Ê²¸ðÚ²È

¶»Õ³ñùáõÝÛ³ó ûÙÇ ³é³çÝáñ¹³ñ³ÝÇó ù³Õ³ùáõÙ 2007 Ã. µ³ñ»ñ³ñ Ø»ÉÇù Ýáñá·áõÃÛ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý³ó-
ëï³óí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, í»ñçÇÝ 5 ¶³ëå³ñÛ³ÝÇ ¨ ѳٳÛÝùÇ Ñ³Ù³ï»Õ ÙÇ- íáõÙ »Ý ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ûáíª
ï³ñáõÙ Ù³ñ½áõ٠ϳéáõóí»É ϳ٠Ýáñá·í»É çáóÝ»ñáí ϳéáõóí»ó êáõñµ ˳㠻ϻջóÇÝ: ³é³Ýó Ù»ï³ÕÇ ¨ ó»Ù»ÝïÇ, ÙdzÛÝ Ïñáí ¨
»Ý ³í»ÉÇ ß³ï »Ï»Õ»óÇÝ»ñ áõ Ù³ïáõéÝ»ñ, γéáõóÙ³Ý ÁÝóóùÇ Ù»ç ¿ ê¨³Ý ù³Õ³ùÇ ù³ñáí:
ù³Ý ¹ñ³Ý ݳËáñ¹³Í 15 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝ- »Ï»Õ»óÇÝ, سñïáõÝÇáõ٠ѳçáñ¹ ï³ñí³-
óóùáõÙ: î³ñµ»ñ ³Õ³Ý¹³íáñ³Ï³Ý ß³ñ- ÝÇó ÏÓ»éݳñÏíÇ Ýáñ »Ï»Õ»óáõ ϳéáõóáõÙÁ: ÀݹѳÝáõñ ïíÛ³ÉÝ»ñáí, 2008-2010 ÃÃ.
ÅáõÙÝ»ñÇ ¹»Ù å³Ûù³ñ»Éáõ ¨ Ûáõñ³ù³Ý- Ýáñá·í»É ϳ٠ϳéáõóí»É »Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñ
ãÛáõñ ѳٳÛÝùáõÙ Ù»Ï ·áñÍáÕ »Ï»Õ»óÇ ¶»Õ³ñùáõÝÛ³ó ûÙÇ Ñá·¨áñ ³é³çÝáñ¹ áõ Ù³ïáõéÝ»ñ ê³ñáõ˳ÝáõÙ, ÞáñųÛáõÙ,
áõݻݳÉáõ ·³Õ³÷³ñÁ Ùï³Ñá·áõÙ ¿ سñÏáë »åÇëÏáåáë ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÇ Ëáë- Òáñ³·ÛáõÕáõÙ, ¼áɳù³ñáõÙ, γñÙÇñ·Ûáõ-
ÇÝãå»ë Ù³ñ½Ç Ñá·¨áñ ÑáïÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ùáí, ÑÇÝ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ í»ñ³Ýáñá·Ù³Ý ÕáõÙ, Ü»ñùÇÝ ¶»ï³ß»ÝáõÙ, Ù»Í Ø³ëñÇÏáõÙ:
³ñï»ñÏñáõÙ ³åñáÕ áõ ·áñͳñ³ñáõÃÛ³Ùµ ѳñóáõÙ ß³ï ϳñ¨áñ ¿ å³Ñå³Ý»É гçáñ¹ ï³ñÇ ¨ë ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñáõÙ
½µ³ÕíáÕ áñáß ³ÝÑ³ï µ³ñ»·áñÍÝ»ñÇ: ²Ûë ׳ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý ³ÛÝ µáÉáñ ÝáñÙ»ñÁ, ÏëÏëí»Ý »Ï»Õ»óáõ Ýáñá·áõÃÛ³Ý ³ß˳-
Ýϳï³éáõÙÝ»ñÇó »ÉÝ»Éáíª í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»- áñáÝù áõÝ»Ý Ý³¨ å³ïÙ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõ- ï³ÝùÝ»ñ:
ñÇÝ Ù³ñ½áõÙ ³ÏïÇí ó÷ ¿ ëï³ó»É »Ï»Õ»- ÃÛ³Ý ï³ññ»ñ: Ü»ñϳÛáõÙ Ýáñá·áõÃÛ³Ý
ó³ßÇÝáõÃÛáõÝÁ: ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ »Ý ϳï³ñíáõÙ ÆÉÇϳí³Ý- ¶»Õ³ñùáõÝÛ³ó ûÙÇ Ñá·¨áñ ³é³çÝáñ¹Ç
ùáõÙ (ȳÝç³ÕµÛáõñ ѳٳÛÝù), áñ Çñ ßñç³- µÝáñáßٳٵª ³Ûë ÷³ëïÁ Ñá·¨áñ ³ñÃݳ-
¶»Õ³ñùáõÝÇùÇ Ù³ñ½Ç 5 ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ï³Ûùáí ѳݹ»ñÓ »½³ÏÇ å³ïÙ³Ï³Ý óáõÙÇ Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñ ¿ ëï»ÕÍáõÙ ¨ ÅáÕá-
ѳٳÛÝùÝ»ñÇó ì³ñ¹»ÝÇëÇ ¨ ¶³í³éÇ Ñáõß³ñÓ³Ý ¿ª Ùß³ÏáõóÛÇÝ ï³ñµ»ñ íñ¹ÇÝ Ñ³Ù³ËÙµáõÙ Ù»Ï ×ßÙ³ñÇï ѳí³ïÇ
ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñáõ٠ѳí³ïá ß»ñï»ñáí: Øß³ÏáõÛÃÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ßáõñçÁ:
ûç³ËÝ»ñ í³Õáõó »Õ»É »Ý, ÇëÏ Ö³Ùµ³ñ³Ï ·Çï³Ù»Ãá¹³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Ç áñáßٳٵª
ܳñÇÝ» ²ðºìÞ²îÚ²Ü

ÞºðÆ Ð²ÚÎ²Î²Ü ¸Æز¶ÆÌÀ

§ÆÝã ¿É ³ë»Ý øÇÙ ø³ñ¹³ßÛ³ÝÇ ¨ Ýñ³ ³é³ç ³ÝóÝ»É ´áëïáÝÇ µáÉáñ ÙÛáõë ûñ-
ÙÛáõë ùáõÛñ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ÙǨÝáõÛÝÝ ¿, ÇÝÓ Ñ³- ûñÇó¦:
Ù³ñ Þ»ñÁ »Õ»É áõ ÙÝáõÙ ¿ ÇÙ §»ñ³½Ý»ñÇ
³ÕçÇÏÁ¦, ·ñáõÙ ¿ ÂáÙ ì³ñ¹³å»ïÛ³ÝÁ Æñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ß³ï Ñ»éáõ ã¿ñ ÇÙ
§²ñÙÇÝÛÝ ÙÇñáñ ë÷»ùûÛÃñ¦ ß³µ³Ã³Ã»ñÃÇ ³ë³ÍÁ, ù³ÝÇ áñ µáÉáñ ѳۻñÝ ¿É ÇÝã-áñ
ÑáõÝí³ñÇ 15-Ç Ñ³Ù³ñáõÙ: ܳ ѳïϳå»ë ï»Õ Çñ³ñ ÙáïÇÏ »Ý, ³½·³ÏÇó, µ³ñ»Ï³Ùª
³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ Þ»ñÇ Ñ³ÛϳϳÝáõÃÛ³ÝÝ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ³éáõÙáí: ºí ÇÙ ³Û¹ ³é³çÇÝ
³éÝãíáÕ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÇÝ: êïáñ¨ª óñ·- ѳݹÇåáõÙÁ Ýñ³ Ñ»ï ÇëÏ³Ï³Ý §µ³ó³-
ٳݳµ³ñ ³Û¹ Ñá¹í³ÍÁ áñáß Ñ³å³íáõÙ- ѳÛïáõÙ¦ ¹³ñÓ³í:
Ý»ñáí:
àõÕÕ³ÏÇ ÑÙ³Ûí³Í »Ù Ýñ³ ï³Õ³Ý¹áí ÆÝãå»ë ÙÇßïª Çñ ÃáíÇã ³ñï³ùÇÝáí, ݳ
¨ ·»Õ»óÏáõÃÛ³Ùµ: ܳ¨ ïáÏáõÝáõÃÛ³Ùµ: Ýëï³Í ¿ñ §Ø»ñ뻹»ë¦ ³íïáÙ»ù»Ý³ÛÇ
γñáÕ³Ý³É ¹ÇÙ³Ý³É ³Ûëù³Ý »ñϳñ ų- Ñ»ï¨Ç Ýëï³ñ³ÝÇÝ ¨ Ó»éùáí ó÷³Ñ³ñáõÙ
Ù³Ý³Ï ÐáÉÇíáõ¹Ç ¨ ȳë ì»·³ëÇ ÝÙ³Ý ¿ñ Çñ»Ý ׳ݳå³ñÑ ¹ÝáÕ ³ÙµáËÇÝ: ܳ
í³Ûñ»ñáõÙ ¨ 64 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ ¹»é¨ë ѳ- ÇÝÓ Ýϳï»ó, »ñµ ï»Õ ѳë³Ýù, ¨ »ë Ýñ³
ñ³ï¨»Éª Ñ»ßï ·áñÍ ã¿: ¸³ å³Ñ³ÝçáõÙ Ù³ÙáõÉÇ Ý»ñϳ۳óáõóãÇó ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ
¿ ßå³ñí»É, ·ñÇÙ³íáñí»É, µ³Ûó ݳ¨ Ëݹñ»óÇ Ñ³Ý¹Çå»É Ýñ³Ý:
³é³í»É ÏñùáïáõÃÛ³Ùµ áõ ÝíÇñáõÙáí
Ùáï»Ý³É ϳï³ñ³Í¹ ³ß˳ï³ÝùÇÝ: ܳ §ÆÝãå»±ë »ë¦, ѳñóÇ Ýñ³Ý ѳۻñ»Ý:
ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ ÙÝ³É ³é³çݳϳñ· ¹»ñ³- Þ»ñÝ ÇÝÓ óÝó»ó Çñ ·»ñ³½³Ýó ѳۻñ»ÝÇ
ë³ÝáõÑÇ, ÇëÏ³Ï³Ý ³Ù»ñÇÏ³Ñ³Û Ïáõéù: ³ñ¹ÛáõÝù ¿: ²é³Ýó Þ»ñÇ §´áõéÉ»ëϦ ýÇÉÙÁ ÇÙ³óáõÃÛ³Ùµª ѳí³Ý³µ³ñ ÑáñÇó ëï³-
²Û¹ ÇëÏ å³ï׳éáí »ë Ýñ³ ûÏݳÍáõ- ѳçáÕáõÃÛ³Ý ã¿ñ ѳëÝǦ: ó³Í ųé³Ý·áõÃÛ³Ùµ: æáÝ ê³ñ·ÇëÛ³ÝÁ
ÃÛáõÝÝ »Ù å³ßïå³Ý»Éáõ §úëϳñǦ µ»éݳï³ñÝ»ñÇ í³ñáÕ, ÃÕó˳ջñÇ
³é³çÇϳ Ùñó³Ý³Ï³µ³ßËáõÃÛ³Ý Üñ³ »ñ³Åßï³Ï³Ý ϳñÇ»ñ³Ý ÝáõÛÝ- ÙáÉÇÝ ¹³ñÓ³Í ¨ µ³ÝïáõÙ Ýëï³Í ³ÝÓ-
ųٳݳÏ: ºÃ» §ü³ñë¦ (§´áõéÉ»ëϦ) ù³Ý ѳñáõëï ¿ áõ Ññ³åáõñÇã: ò³ñ¹ ݳíáñáõÃÛáõÝ ¿ñ »Õ»É, µáÉáñáíÇÝ áã ³ÛÝ
ýÇÉÙáõÙ Ýñ³ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÁ ã³- í³×³é»É ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý ѳñÛáõñ ÙÇÉÇáÝ ÍÝáÕÁ, áñÁ »ñÇï³ë³ñ¹ ³ÕçÏ³Ý å»ïù
é³ç³¹ñíÇ Ã»ÏݳÍáõÝ»ñÇ ÃíáõÙ, »ë Ó³Ûݳëϳí³é³ÏÝ»ñ: гٻñ·³ÛÇÝ ßñç³- ¿ ¹³ëïdzñ³Ï»ñ: Þáõïáí áõñÇß Ñ³Û»ñ
¹³¹³ñ»óÝ»Éáõ »Ù §ÐáÉÇíáõ¹ Ø»·Á½ÇÝǦ ÇÙ ·³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹»é¨ë Ù»Í å³Ñ³Ýç³ñÏ Ùdzó³Ý Ù»½, ¨ Þ»ñÁ áã Ù»ÏÇë Ñáõë³Ë³µ
µ³Å³Ýáñ¹³·ñáõÃÛáõÝÁ ¨ Ñ»ï³ùÝÝáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý: 1985-ÇÝ, »ñµ ¹»é µ³ñ»ï»ë Éñ³·ñáÕ ã³ñ»ó ѳÛÏ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ¨ ųé³Ý-
»Ù å³Ñ³Ýç»Éáõ: Üñ³ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙÁª ¿Ç ¨ ³ß˳ïáõÙ ¿ §Ð»ÛíñÑÇÉ ·³½»ÃǦ ·áõÃÛ³Ý Çñ ·Çï»ÉÇùÝ»ñáí: Üϳï»ÉÇ ¿ñ
áñå»ë ·Çß»ñ³ÛÇÝ ³ÏáõÙµÇ ë»÷³Ï³Ý³- ËÙµ³·ñáõÃÛáõÝáõÙ, Éáõñ ëï³ó³Ýù, áñ Ñå³ñïáõÃÛáõÝÁ Ýñ³ ¹»ÙùÇ íñ³: ØÛáõë
ïÇñáõÑáõ, áõÕÕ³ÏÇ óÝóáÕ ¿ñ áõ ³ÝûñÇ: гñí³ñ¹ ѳٳÉë³ñ³ÝáõÙ áñå»ë §î³ñí³ Éñ³·ñáÕÝ»ñÁª ÇÙ Ùñó³ÏÇóÝ»ñÁ, ݳ˳Ý-
ܳ˳å»ë Ñdzó»É ¿Ç Ýñ³ ûëϳñ³ÏÇñ É³í³·áõÛÝ ¹»ñ³ë³ÝáõÑáõ¦ Þ»ñÇÝ ßÝáñ- ÓáõÙ ¿ÇÝ ¨ ѳñóÝáõÙª §²Û¹ DZÝã É»½íáí »ë
§ÈáõëÝáïÁ¦ ýÇÉÙáí, ݳ¨ ÙÛáõë ýÇÉÙ»ñáíª Ñ»Éáõ »Ý §Hasty Pudding¦ Ùñó³Ý³ÏÁ: ËáëáõÙ¦: §¾¯Û, Ùï³Í»óÇ, »Ã» Ñ³Û ÉÇÝ»Çù,
§ÆëÃíÇÏÇ íÑáõÏÝ»ñÁ¦, §Â»Û ØáõëáÉÇÝÇÇ ²ÝÙÇç³å»ë Ëݹñ»óÇ ËÙµ³·ñÇÝ, áñ ÇÝÓ ³í»ÉÇ Ëáñ ÏѳëϳݳÛÇù Ýñ³Ý¦:
Ñ»ï¦, §¸ÇٳϦ ¨ ³ÛÉÝ: §ü³ñë¦ ýÇÉÙáõÙ ·áñÍáõÕÇ ø»ÙµñÇçª Ù»Ïݳµ³Ý»Éáõ Çñ³¹³ñ- »ñÃáõÙ ÇÙ ïå³·ñ³Í ÝÛáõÃÁ ѳí³ë³ñÁ
ݳ ÝáõÛÝù³Ý ÑÙ³ÛÇã ¿: ²Ñ³ û ÇÝã ¿ ·ñáõÙ ÓáõÃÛáõÝÁ, ¨ Ýñ³ ¹»ÙùÇÝ ï³ï³ÝáõÙÝ»ñ ãáõÝ»ñ: Üñ³ ѳÛϳϳÝáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³Ý-
ùÝݳ¹³ïÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ³Û¹ ÙÛáõ½ÇùÉÇ Ù³ëÇÝ. ï»ëÝ»Éáí, ³í»É³óñÇ, áñ §Ý³ ÇÙ ÁÝÏ»ñÝ»- Ý»ñ ãáõÝÇ: ܳ ѳëÝáõÙ ¿ µáÉáñÇÝ, Çñ ѳÛ
§²ëïÕ ¹³éݳÉÁ »ñϳñ ÷áñÓ³éáõÃÛ³Ý ñÇó Ù»ÏÝ ¿, áõ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ Ù³Ýñ³- ³½·³ÏÇóÝ»ñÇÝ: ºí ³Ûëûñ ¿É µáÉáñ ûï³ñ-
Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí Ù»ñ ûñÃÁ Ïϳñáճݳ Ý»ñÇÝ, áñå»ë ÇÝùݳïÇå ѳÛÇ ûñÇݳÏ, »ë
ï³ÉÇë »Ù Þ»ñÇÉÇÝ ê³ñ·ÇëÛ³ÝÇ ³ÝáõÝÁ:

гÏáµ ÌàôÈÆÎÚ²Ü

24 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

Ø»½ Ñ»ï, Ù»ñ ÏáÕùÇÝ

êÇñÇñ µáÉáñÇÝ, û·ÝÇñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇÝ...

سñ¹Ï³Ýó ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ ÙÇßï ³í»ÉÇ ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³Ý ïíáõÃÛ³Ý Çñ ã³÷áí å³ñï³íáñ ¿ Ýñ³
µ³ñ¹, ³í»ÉÇ Ýáõñµ ·áñÍ ¿, ù³Ý ³Ûë ϳ٠ݻñÁ, áñáí ÏÃáõɳݳ ëáóÇ³É³Ï³Ý µ³ñ·³í³×Ù³ÝÁ Ýáñ ¹ÇÙ³·Í»ñ ѳÕáñ¹Ç¦:
³ÛÝ å³ïÙ³Ï³Ý Çñ³¹³ñÓáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³- ɳñí³ÍáõÃÛáõÝÁ: ¶ïÝáõÙ ¿, áñ ¹ñ³Ýáí
ïáõÙÁ: ½µ³ÕíáÕÝ»ñ ß³ï ϳÝ: ´³Ûó ¨ ß»ßïáõÙ ¿. ²Ýó³Í 11 ï³ñÇÝ»ñÁ Ù»½ ÑáõßáõÙ »Ý, áñ
§àñå»ë½Ç ÑÇÙݳѳñó»ñÁ ÉáõÍí»Ý, ³Ù»Ý ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³ÝÁ ù³Õ³ù³ódzϳÝ
´³Ûó Áݹ·Íí³Í ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ÏÁ Çñ ï»ÕáõÙ å»ïù ¿ ³ÝÙݳóáñ¹ ÝíÇñíÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý Ý»ñáõÅ
Ù³ëÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³ÏóÇ íϳÛáõÃÛáõÝÝ»ñÝ, Çñ ·áñÍÇÝ, áñáí Ýå³ëï ϵ»ñÇ »ñÏñÇÝ, Çñ áõÝ»óáÕ, å»ï³Ï³Ý áõ ÁݹѳÝñ³Ï³Ý ß³-
³Ýï³ñ³ÏáõÛë, ã³÷³½³Ýó ³ñÅ»ù³íáñ ÅáÕáíñ¹Çݦ: ÑÇÝ ³ÝÓݳϳÝÁ ͳé³Û»óÝáÕ ³Ýѳï-
»Ý, áñáíÑ»ï¨ ¹ñ³ÝóáõÙ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ Ý»ñÇó ¿: ²ÝÅËï»ÉÇ ¿, áñ ì³Ý³ÓáñÇ Ñ³-
Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ñ³ñ³ÍÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ»ñÁ, - гñϳíáñ ¿ ³Ù»Ý ÙÇ Å³ÙÁ, ³Ù»Ý ÙÇ Ù³Ûݳå³ïÏ»ñÇ íñ³ ³Û¹ ï³ñÇÝ»ñáõÙ
áñáÝù ·ñ»Ã» ÙÇßï Ùáé³óáõÃÛ³Ý »Ý Ù³ï- ûñÁ ÉóÝ»É Ëáñ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùµ, áã û Áݹ·Íí³Í ¿ ¨ Ýñ³ ӻ鳷ÇñÁ:
ÝÁíáõÙ Ù»½³ÝÇó Ñ»ïá »ÏáÕÝ»ñÇ Ï³Ù ³ÛÝ
Ù³ñ¹Ï³Ýó ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, áíù»ñ ã»Ý гٳÛÝùÇ ï»ëáõ׳ݳã Ù³ñ¹-ù³Õ³ù³-
»Õ»É Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëݳÏÇóÁ ϳ٠óÇÝ ß³ï»ñÇÝ ¿ û·ÝáõÃÛ³Ý Ó»éù Ù»ÏÝáõÙ`
íϳݻñÁ: Ýå³ëï»Éáí Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ ¨ Ù³ñ½³Ï³Ý
ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µÝ³Ï³ÝáÝ ·áñÍáõ-
ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³ÝÇ ÃÇÏáõÝùÇÝ ÑÇÝ· Ý»áõÃÛ³ÝÁ:
ï³ëݳÙÛ³Ï ¿: î³ñ»Ãí»ñÁ ß³ï µ³Ý ã»Ý
³ëáõÙ ³ÛÝåÇëÇ ÙÇ Ñ³ñáõëï Ï»Ýë³Ï»ñå î³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ³ç³ÏóáõÙ ¿ ³ñ-
áõÝ»óáÕ Ù³ñ¹áõ Ù³ëÇÝ, ÇÝãåÇëÇÝ Ý³ ¿: í»ëïÇ ¨ Ùß³ÏáõÛÃÇ µÝ³·³í³éÇ Ý»ñϳ-
ØdzÛÝ ÃÇÏáõÝùÇÝ Ïñ³Í ï³ñÇÝ»ñÁ ã»Ý Û³óáõóÇãÝ»ñÇ, Ù³ñ½ÇÏ-Ù³ñ½ÇãÝ»ñÇ, ³Ýѳï
·Ý³Ñ³ïáõÙ Ýñ³ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ ã³- ϳï³ñáÕÝ»ñÇ:
÷³ÝÇßÝ»ñÁ, ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝÁ
ÁÝϳɻÉáõ ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ: àõÝÇ ·³Õ³÷³ñ, سñ½³Ï³Ý ³ß˳ñÑáõÙ ÉÇÝ»Éáí ׳ݳã-
í³Í Ù³ëݳ·»ï /ÐÐ µéÝóù³Ù³ñïÇ
í³ëï³Ï³íáñ Ù³ñ½Çã ¿, ÙÇç³½·³ÛÇÝ

ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³ÝÁ ¨ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ê. Ð. Ô³Ùµ³ñÛ³ÝÁ ¨ Üá·ÇÝëÏÇ Ù³ñ½å»ï ². ì. ȳåï¨Á: ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³Ý, »áýÇÉ êÃÇí»ÝëáÝ:
å³ï·³Ù³íáñ ìÇÏïáñ ¸³ÉɳùÛ³ÝÁ í³Ý³ÓáñóÇÝ»ñÇ ºñÏáõ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ µ³ñ»Ï³ÙáõÃÛáõÝÁ ³Ýë³ë³Ý ¿: àõÅ»Õ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³Ùáõñ µ³ñ»Ï³ÙáõÃÛáõÝ:

ëÇñ»ÉÇ ½ñáõó³ÏÇóÝ»ñÝ »Ý: ÉáÏ Ëáëù»ñáí, ³ÛÉ ·áñÍÝ³Ï³Ý ù³ÛÉ»ñáí ϳñ·Ç Ùñó³í³ñ, ºíñáå³ÛÇ, ³ß˳ñÑÇ
ѳí³ïù, ѳ۳óù, áñ Çñ»ÝóÇó ³ñÅ»ù »Ý ¨ ÙdzÛÝ ³Û¹ ÙÇçáóáí Ñݳñ³íáñ Ϲ³éݳ Ùñó³í³ñ³Ï³Ý ³ëáódzódzݻñÇ ³Ý¹³Ù,
Ý»ñϳ۳óÝáõÙ, áõÝÇ ÝíÇñáõÙÇ å³Ñ³Ýç: Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ãí³óÛ³É ³ÝÑݳñÇÝÁ, - 2005 Ã. ºíñáå³ÛÇ µéÝóù³Ù³ñïÇ ³é³ç-
²ÛÝ ³Ù»ÝÁ ÇÝã ³éûñÛ³ÛáõÙ, ³ß˳ï³ÝùáõÙ ³Ñ³ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ç³ï³·áí Ù³ñ¹áõ` ÝáõÃÛáõÝáõ٠׳ݳãí»É ¿ É³í³·áõÛÝ Ùñó³-
áõñÇßÝ»ñÁ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ³½ÝíáõÃÛáõÝ, ì³Ý³Óáñ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ ³Ý¹³Ù í³ñ /¹ñëáõÙ µ³ñÓñ ¿ å³ÑáõÙ Ñ³Û ³½·Ç
ݳ ѳٳñáõÙ ¿ å³ñïù, å³ñïù ·áñÍÇ, ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³ÝÇ Ñ³Ùá½ÙáõÝùÁ: áñ³Ï³ÝÇßÁ, ѳÛñ»Ý³ë»ñÇ Çñ ï»ë³Ïáí Ù»Í
·áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñÇ áõ ѳٳù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ Ý»ñ¹ñáõÙ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ³Û¹ Ù³ñ½³Ó¨áõÙ µ³ñÓñ
Ýϳïٳٵ: гۻóáÕ³Ï³Ý ¨ ëå³ëáÕ³Ï³Ý Ï»óí³ÍùÁ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ñ³ë³Í Ù»ñ Ù³ñ½ÇÏÝ»ñÇ Ñ³-
Ýñ³ ѳٳñ ã¿, Ýñ³ÝÁ ¹»åÇ ³é³ç ݳۻÉÝ ¿: çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:
²Ñ³ ³Ûëï»Õ ¿ ³ëí³Í, áñ Ù³ñ¹áõ ²Ûëûñí³ »Õ³ÍÁ ï»ëÝ»Éáõ, ³ÛëûñÁ í³Õí³
Çñ³Ï³Ý Ï»ñå³ñÁ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿ Ýñ³ Ñ»ï ϳå»Éáõ Ó·ïáõÙÁ ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë Ýñ³Ý ºé³Ý¹ ϳ, Ó·ïáõÙ` ÝáõÛÝå»ë: γ ûÅïí³-
³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ëáñ³å»ë ׳ݳã³Í ݳ˳ӻéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³ÝóÝ»É Éáõñç ·áñ- ÍáõÃÛáõÝÁ` Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³é³ùÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí:
Ù³ñ¹Ï³Ýó, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý É³ÛÝ Ë³í»ñÇ Í»ñÇ:
ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝ³Í ¨ ³ñï³Ñ³Ûï³Í ϳñÍÇù- àñå»ë ³ñÓ³·³Ýù` Çñ ÅáÕáíñ¹Ç, ÁÝÏ»ñ-
Ý»ñáí áõ í»ñ³µ»ñÙáõÝùáí: ²Ýó³Í 11 ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÉÇÝ»Éáí ì³Ý³Óáñ Ý»ñÇ ë»ñÝ áõ ѳñ·³ÝùÁ ϳ:
ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ ³Ý¹³Ù` ê»Ûñ³Ý Ô³Ù-
гëóñ»É ¿ Ýí³×»É µ³ñÓáõÝùÝ»ñ, µ³ñÛ³ÝÁ Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ ÙÇßï ѽáñ ØÇ Ëáëùáí ËáݳñÑ ÝíÇñáõÙÇ ÙÇ ÏÛ³Ýù:
×³ß³Ï»É å³ßïáÝÇ ù³ÕóñáõÃÛáõÝ, å³- ³½¹³Ï ¿ ѳÕáñ¹»É ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ ÆÝùݳѳëï³ïÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑÇÝ ³Ûë
ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ùµ í»ñ³µ»ñí»É Çñ ϳñ·³íáñÙ³ÝÁ: ܳ áã ÙdzÛÝ ù³ç³ï»ÕÛ³Ï ËáñÑáõñ¹Ý ¿ ¹»åÇ Ù»Í ÏÛ³Ýù ³é³çÝáñ¹»É
³ß˳ï³ÝùÇÝ, ÇÝã Ù³ëßï³µÇ Õ»Ï³í³ñ ¿ »ñÏñÇ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³ÝÁ, µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ï»Ý- ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³Ý Ù³ñ¹áõÝ, áõÙ ³Ýó³Í
¨ áñï»Õ ¿É »Õ»É ¿, ÙÇßï Ùݳó»É ¿ ³½ÝÇí, ë³Ï³Ý ϳñÇùÝ»ñÇÝ áõ ³ÏÝϳÉÇùÝ»ñÇÝ, ׳ݳå³ñÑÁ ͳÝñ³µ»éÝí³Í ¿ ϳï³ñ³Í
ëϽµáõÝù³ÛÇÝ, ³é³ùÇÝÇ, µ³ñÇ áõ ³Ýϳ- ³Ûɨ áõÝÇ ³ÛÝù³Ý ϳñ¨áñ Ù»Í ÷áñÓÁ, áñ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³å³ñ÷³Ï í³ëï³-
ß³é ÁÝÏ»ñ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ¿É ³ñųݳó»É ¿ Ó»éù ¿ µ»ñ»É` µÝ³·³í³éÇÝ Í³ÝáóݳÉáí Ïáí, Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñáí, áõ٠ѳٳñ ³Ù»Ý
ѳÙÁݹ³Ýáõñ ëÇñá ¨ ѳñ·³ÝùÇ: àõ »ñµ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ëå³ñ»½Ý»ñáõÙ: ûñÁ óÝÏ ¿` É»óáõÝ Íñ³·ñ»ñáí: ²ÝóÝáÕ
Ýñ³Ý ѳñóÝáõÙ »Ý, áñ ٻ絻ñáõÙÝ ¿ ³í»ÉÇ Å³Ù³Ý³ÏÁ ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ
ß³ï ³ñï³óáÉáõÙ ùá ¿áõÃÛáõÝÁ, ³é³Ýó í³- ê»Ûñ³Ý Ô³Ùµ³ñÛ³ÝÇ µ³ñÇ Ï³ÙùÇ ¹ñë¨á- ëáëÏ ûñ»ñÇ, ³ÙÇëÝ»ñÇ, ï³ñÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³-
ñ³Ý»Éáõ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿. ñáõÙÝ»ñÁ ëáëÏ Ëáëù»ñáí ã»Ý í»ñç³ÝáõÙ: ·áõÙ³ñ ã¿, ³ÛÉ ³ñ³ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï, µáí³Ý-
гÙá½ÙáõÝùÝ ¿. §Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áí áõÝÇ ¹³Ï ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý
- êÇñÇñ µáÉáñÇÝ, û·ÝÇñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇÝ... Çñ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý Ñëï³Ï ·Çï³ÏóáõÙÁ, ųٳݳÏ, áõñ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ »Ý Ýáñ³Ýáñ
²Ù»ÝÇó ³é³ç ϳñ¨áñáõÙ ¿ å»ïáõÃÛ³Ý áõÙ Ï»Ýë³·ñáõÃÛáõÝÁ ÙdzÓáõÉí³Í ¿ ù³- ÑÕ³óáõÙÝ»ñ:
ϳ۳óáõÙÁ, ïÝï»ë³Ï³Ý µ³ñ»÷áËáõÙ- Õ³ùÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ»ï, å³ï³ë˳ݳ-
È»õáÝ Ê²â²îðÚ²Ü

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 25

ÜŹ»ÑÁ ¸³ßݳÏóáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ

ՍտորեւներկայացնումենքքաղվածքներԳ. ջացնում է լոկ խղճահարություն եւ

Նժդեհի ﬕ հետաքրքիր` «Դաշնակցության շարունակ աճող արհամարհանք: Դաշ-

առաջացման պատմական պայմանները նակցական ղեկավարությունն իսկական

եւ նրա բնութագիրը» աշխատությունից քարոզչության մասին հասկացողություն

(1947 թ.): Փոքր-ինչ ուշացումով, բայց նա չունի: Նա ցուցադրում է իր այժմյան

նույնպես, ինչպես Հ. Քաջազնունին, եկել է հոգեւոր ցնցոտիքը` անվանելով այն

«Դաշնակցությունը անելիք չունի այլեւս» եզ- քարոզչություն: Նա չկարողացավ օգտա-

րահանգման: գործել հայ ժողովրդի պոտենցիալ ուժը

«Անհնարին է զուգահեռներ անցկացնել հեղափոխության շրջանում, քանզի չէր

Դաշնակցության սկզբնական եւ այժմ- ճանաչում սեփական ժողովրդին, եւ այժմ

յան ղեկավարների, այն ժամանակ- ի վիճակի չէ տանել ազգային իրական

վա հայդուկների ու հետո եկած արժեքների քարոզչությունը, որովհետեւ

մաուզերիստների ﬕջեւ` առանց հիա- ռեւիզիոնիստական փորձեր ﬓացին անար- հիﬓավոր չգիտի հայոց պատմությունը,

նալու առաջիններով եւ խորապես նող- դյունք: այդ պատմության փիլիսոփայությունը: Եթե

կալով վերջիններից: Իսկապես, ի՞նչ հաﬔ- Փորձեր արվեցին ճշտել պատասխանա- նույնիսկ, վերջին քառորդ դարում, որեւէ

մատություն կարող է լինել Նիկոլ Դումանի տվությունը 1915 թ. Տարոնում (Մուշ), 1920 թ. եվրոպական լեզվով լույս է տեսել այս կամ

եւ ավազակ Դրոյի, լեգենդար Սերոբի ու մոր- Նախիջեւանում եւ Շուշիում հայերի կոտո- այն հայաﬔտ գիրքը, ապա հեղինակը ար-

թապաշտ Տեր-Մինասյանի (Ռուբեն փաշա) րածների ու Ղարսի խայտառակության հա- տասահմանցի է եղել:

ﬕջեւ»: մար: Դեռ Հայաստանում դաշնակցական Այսպես կոչված հայասեր քարոզչության

«Հայկական կուսակցությունների քաղա- իշխանության ժամանակ փորձեր արվեցին համար Դաշնակցությունը ոչինչ չի արել:

քական պայքարը խորապես պառակտեց հայտնաբերել ու պատժել ներքին գործերի Ժամանակ չուներ: Նա զբաղված էր Անդ-

հայ ժողովրդին` թուլացնելով նրա դիմա- նախարար Կարճիկյանին (որն այդ օրերին րանիկին սեւացնելու անշնորհակալ գործով:

դրական ուժն այն պահին, երբ, Թուրքիայում ջանում էր սանձազերծել մաուզերիստներին) Անդրանիկին վարկաբեկելու համար,

տեղի ունեցող հեղափոխական իրադարձու- սպանողներին, հատկապես` սպանության Դաշնակցության պատվերով հրատա-

թյուններին համապատասխան, հա- ոգեշնչողին: րակվեց նրա դեմ ուղղված մոտ 1000 էջանոց

յությունից պահանջվում էր լինել Հարցեր հարուցվեցին պարսկական հեղա- երկհատոր աշխատություն: Ամբողջովին

հաﬔրաշխ, ﬕակուռ, ընդունակ ինքնա- փոխական շարժման առաջնորդ Եփրեմ Անդրանիկին նվիրված Սեպուհի հուշերը

պաշտպանության: Հայության ակտիվ խանի եւ Տարոնի լեգենդար հերոս Գեւորգ հանդիսանում են այդ ազգային հերոսին իր

տարրերը, ի ուրախություն ﬔր արտաքին Չաուշի սպանությունների վերաբերյալ: փառքի բարձունքից տապալելու դատա-

թշնաﬕների, այդ օրերին, երբ սուլթանական Սակայն, այդ փորձերը դաշնակցության ղե- պարտելի փորձ: Հենց որ Անդրանիկը հե-

բռնակալության դեմ պայքարող Երկրի կավարության կողﬕց խեղդվեցին իրենց ռացավ Դաշնակցությունից, ﬕանգաﬕց

հայերը նրանց աղաչում էին ուղարկել սաղﬓային վիճակում: Դաշնակցական դարձվեց «հարբեցող», «անկիրթ»,

ղեկավար ուժեր ու զինամթերք, իրենց բյուրոն, իրենից բացի, ոչ ﬕ դատական «վախկոտ», «այս կամ այն ճակատում իր

ժամանակը եւ ուժը վատնում էին ներ- ատյան չի ճանաչում եւ դաժանորեն մասնակցության համար նախօրոք սա-

քին ճակատում: Բռնկված ներքին հա- հետապնդում է բոլոր նրանց, ովքեր կարկող», «աննշան գործողությունների

կամարտությամբ` նրանք թշնամուն հնա- հայրենասիրական մտահոգություններից ճանապարհով ﬔծ դափնիներ քաղող» եւ

րավորություն ընձեռեցին անզիջում եւ դրդված` պատասխանատվության մասին այլն: Բոլոր ջանքերը ներդրվեցին Անդ-

անպատիժ շարունակել հայերի ոչնչացման որեւէ հարց են հարուցում: րանիկին«զարդարելու»քաջնազարյան(դոն-

քաղաքականությունը»: «Էﬕգրացիայում Դաշնակցությունն քիշոտյան) որակուﬓերով, չգիտակցելով,

«Ինչպես Դաշնակցության աշխարհա- իր աշխարհայացքի անորոշության, որ դրանով իրականում ծիծաղում են հայ

յացքը,այնպեսէլ`նրաքաղաքականությունը քաղաքական անիրազեկության եւ պատաս- ազատագրական շարժման վրա, քանզի ժո-

ﬕշտ տառապել են հակասություններից, խանատվության զգացուﬕ բացակայության ղովուրդն Անդրանիկին համարում է հայ

բայց առավել աղաղակող հակասությունը հետեւանքով դարձել ու շարունակում է ազատագրական պայքարի խորհրդանիշ»:

ﬓում է այն հանգամանքը, որ նա, նույ- ﬓալ քայքայիչ եւ խորտակիչ ուժ: «1921 թ., Զանգեզուրից իմ հեռանալու

նիսկ սոցիալիզﬕ որդեգրուﬕց հետո, Դաշնակցության առավել աններելի հաջորդ օրը, Արաքսի պարսկական

հայկական հարցի լուծման համար (ինչ- արարքների թվում հարկավոր է նշել քաղա- ափին ես թույլ տվեցի «անտակտություն»`

պես ժամանակին Գրիգոր Արծրունին եւ քական սպանությունները, որոնք էլ ավելի պատժելով երկու դաշնակցական նախա-

մշակականները) լծվեց եվրոպական իմպե- պառակտեցին հայերին: Դաշնակցությունը, րարների` Հակոբ Տեր-Հակոբյանին ու

րիալիզﬕ կառքին: ինչպես նաեւ նրա քաղաքական Եփրեմ Սարգսյանին, ﬕաժամանակ եւ

Սպասվում էր, որ Դաշնակցության ղեկա- հակառակորդները` հնչակներն ու ռամ- Բյուրոյի փոխարինած Գերագույն մարﬓի

վարությունը, իր անհաջողություններից կավարները, անուղղակիորեն խթանում են անդաﬓերին: Այդ դեպքից ﬕ քանի օր անց

հետո, էﬕգրացիայում հանգամանորեն հայերի, մասնավորապես, նրա երիտասարդ ես Ս. Վրացյանից ստացա նամակ, որում

կվերանայի սեփական գործունեության ակ- սերնդի ուծացումը: Իր ﬔջ պառակտված ասվում էր. «Դու թող քո այդ անդրանիկյան

տիﬖ ու պասիվը: Այո, դա սպասվում էր, ժողովուրդն ավելի շատ ցուցաբերում է սե- արարքները: Անդրանիկը պահում էր

բայց տեղի չունեցավ, չնայած բոլոր ազգային, փական բնավորության բացասական գծերը, իրեն այնպես, ինչպես դու, իսկ այժմ ան-

հասարակական կազմակերպությունները, այդ պատճառով էլ դառնում ավելի վանող օգնական թափառում է Եվրոպայում: Կու-

որ ունեն պատասխանատվության զգացում, այն ժողովրդի աչքում, որի երկրում նա ժա- սակցությունը որոշ հույսեր էր կապում քո

հետագա սխալներից եւ աղետներից խու- մանակավորապես ապաստանել է»: անվան հետ: Լսիր քո հին ընկերներին, չլսես`

սափելու համար վերլուծում են իրենց «Սեփական ինքնապաշտպանությունը քեզ համար վատ: Միայն գիտեմ, որ մարդիկ

գործունեության անցած ուղին: Ցավոք դժվարացնող ժողովուրդն արժանի է բարձրանում եմ ﬔծ դժվարությամբ, շատ

սրտի, դաշնակցական ղեկավարությանը արհամարհանքի, արժանի է իր ճակա- տարիների ընթացքում, բայց ընկնում են ﬔկ

ﬕշտ չի հերիքել պատասխանատվության տագրին` ինչքան էլ որ այն ծանր լինի: Այս վայրկյանում»: Այսպիսով, ինձ հետ արդեն

զգացումը: Այդ պատճառով էլ նրա սխալ- տեսանկյունից` Դաշնակցությունը, որպես անշնորհակալ էին վերաբերվում, սպառնում

ները ընդունեցին ազգային աղետի չափեր: հզոր գաղութային կազմակերպություն, սեւացնել ﬔկ ակնթարթում, գահընկեց

Դաշնակցական համագումարները ունի աﬔնաﬔծ ﬔղքը: Այն, ինչն արտա- անել, որովհետեւ ես մտրակով ծեծել էի

զբաղվում էին չնչին հարցերով, բայց ոչ սահմանում կոչում են հայկական երկու վախկոտի: Այո, ես հաշվի չէի առել,

կուսակցության գործունեության բնույ- քարոզչություն, ոչ այլ ինչ է, քան գթա- որ դաշնակցական ղեկավարները օգտվում

թի վերանայմամբ: Դաշնակցական մտա- սրտություն աղերսող լալկան նﬖվոց, Â26

վորական երիտասարդության որոշ որն արտասահմանցիների մոտ առա-

26 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

25Â մանավորված էր ոչ թե Հայաստանում որ Դրոն Բալկաններում, Փարիզում, Բեռ-
գոյություն ունեցող վարչակարգով, այլ լինում բազﬕցս ժողոﬖեր գումարեց
են ﬕ տեսակ արտոնյալ դիրքից եւ ազատ են բացառապես այն բարեհաճությամբ, որ եւ ստեղծեց քաղաքական կոﬕտե,
աﬔն կարգի պատասխանատվությունից: սովետները ցուցաբերում էին Թուրքիայի ապացուցում է, որ նրան չհաջողվեց
Ինձ սպառնում էին Անդրանիկի ճակատա- նկատմամբ»: ապահովել Բյուրոյի պաշտոնական հա-
գրով: Վերը նշված նամակի ստացման օրը վանությունն իր արկածախնդրական
ես խորապես ափսոսացի, որ մտրակելու «Դաշնակցությունը պաշտոնապես չմտավ նախաձեռնություններին: Մինչ Սարգիս
փոխարեն չգնդակահարեցի Դաշնակցու- «Պրոﬔթեւս»-ի ﬔջ (դրան խոչընդոտեցին Արարատյանի հետ ընդհարումը եւ
թյան Գերագույն մարﬓի այդ երկու ան- կուսակցության շարքային անդաﬓերը), դրանից հետո, Դրոն չդադարեց ջանալ
դաﬓերին: Նույն օրը ես զգացի ինձ հոգեպես բայց, վերջին պատերազﬕ նախօրեին, դաշ- ապահովել իր թիկունքն անհաջողության
հեռացած, կտրված Դաշնակցությունից: նակցական բյուրոյի կողﬕց հայ-թուրքական դեպքում: Նա կանգ չառավ նույնիսկ Հա-
հարաբերությունների վերանայման հարցի յաստանի ժողովրդին սադրելու փորձի դեմ:
«Դաշնակցությունը` Դաշնակցության շուտափույթ քննարկումը հաստատեց, Արդյունքում` նա հասավ ﬕնչեւ հայրենա-
համար»: Հայաստանից դուրս` Բյուրոն որ նրան տրված չէ սեփական սխալներից դավության»:
հավատարիմ ﬓաց այս լոզունգին: դասեր քաղելու կարողություն: Նա այժմ
Էﬕգրացիայում նա չուներ որոշակի թուրքերի հետ ﬔրձենալու փորձեր է «Ժողովրդի համար չկա ավելի ﬔծ չարիք,
հետեւողական քաղաքական գիծ կամ, անում` հաշվի չառնելով, որ ներկայիս քան անհատապաշտություն դավանող
ավելի ճիշտ, այն հետեւողական էր ﬕայն պայմաններում թուրքերի հետ ընդհանուր ղեկավարը: Նա հեշտությամբ է դառնում
ինքնապահպանման գործում` գաղափա- լեզու գտնելու փորձերը նշանակում են բա- կոլեկտիվ ջանքերի ու շահերի թշնաﬕն:
րապես ﬓալով ռուս նարոդնիկների հին րոյապես տանուլ տալ հայկական հարցը: Այդպիսի ղեկավարն ավելի շուտ ընկնում
«ճանապարհներին»: Դաշնակցությունն իր Սեփական թուլությամբ թելադրված այս քա- է սեփական իրավունքների, քան պարտա-
քաղաքական գիծը չէր պայմանավորում ղաքական ակտը արտասահմանի հայերի կանությունների հետեւից: Նրա իդեալը ﬔ-
հայ ժողովրդի բացառիկ դրությամբ: Իր մոտ առաջացնում է խորը բարոյազրկում, կուսի անձնական երջանկությունն է:
հանցագործ անփութությամբ Դաշնակցու- իսկ քաղաքակիրթ մարդկության մոտ`
թյունն արհամարհեց ﬔր ժողովրդին սպառ- նողկանք»: Այսօր այդպիսին են նրանք, որոնք կոչված
նացող թուրքական (Երկրի հայերի համար) են ղեկավարելու Քրիստափորի ու Ռոստոﬕ
եւ ուծացման (արտասահմանի հայերի հա- «Այժմ Դաշնակցությունը գտնվում է կուսակցությունը
մար) վտանգները: Նրա շատ անդաﬓեր հա- «ո՞ւմ հետ լինելու» երկընտրանքի առջեւ`
մոզված են, որ Հայաստանի ցուցադրական թուրքերի՞, թե՞ ռուս ﬔծ ժողովրդի: Նա ա) աշխարհայացքի անորոշություն
անկախացման գաղափարը կարող է դառ- դավաճան կլիներ, եթե վճռականորեն չպա- բ) քաղաքական անկարողություն
նալ նրա գերեզմանափորը: Նրանք դա տասխաներ. «Ռուսների հետ` Թուրքիայի գ) ոչ բավարար պատասխանատվության
գիտեն, բայց ﬕնչ այժմ ինքնանպատակ դեմ»: Հենց այս քաղաքական կողﬓորոշուﬓ զգացում.
կուսակցականությունը եւ կուսակցական են պահանջում ﬔր ազգային եւ մարդկային ահա այն երեք չարիքները, որոնցից աղե-
երեսպաշտությունը չեն թույլատրել դաշ- արժանապատվությունն ու հայ ժողովրդի տալի կերպով տուժել է ﬔր ժողովուրդը եւ
նակցական ղեկավարությանը խելաﬕտ ֆիզիկական գոյության ապահովման շահը: ինքը` Դաշնակցությունը:
հարաբերությունների ﬔջ մտնել սովետա- Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում Դաշնակցությունն այժմ հանդիսանում է
կան իշխանության հետ: Ճշմարիտ չէ այն դաշնակցական բյուրոն հանդես եկավ որպես ﬔռնող երեւույթ: Նրա գոյությունն
հայրենասերը, որ իր հայրենասիրությունը պառակտված ճակատով: Ինչո՞վ էր դա պայ- այսուհետ անօգուտ է, անտրամաբանական,
բոլոր դեպքերում կապում է հայրենիքում մանավորված` արկածախնդրությա՞մբ, ոչ անհրաժեշտ: Նա գտնվում է հակասության
այս կամ այն վարչակարգի հետ: Անձամբ թե՞ կանխամտածված երկերեսանի ﬔջ ներկա ժամանակաշրջանի հետ: Նա
ես քարոզել եմ սովետների դեմ, բայց իմ քաղաքականությամբ: Այս հարցում ես պետք է հեռանա:
անբարյացակամ վերաբերմունքը սովե- հակված եմ երկրորդ տարբերակին. դաշ- Այս գիտակցումով էլ ես հեռացա Դաշնակ-
տական իշխանության հանդեպ պայ- նակցական ղեկավարությանը հատուկ է ցությունից»:
թեթեւամտությունը: Այն հանգամանքը,
¶. ÜŹ»Ñ, »ñÏ»ñ, Ñ.2, ¿ç 447-458

¼³Ý³½³Ý-½³ñٳݳ½³Ý

1923 Ã. Ù³ñïÇ 30-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ º. â³ñ»ÝóÇ, 1930 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 17-ÇÝ ÎáõÉïáõñ³ÛÇ ï³Ý 1937 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 5-ÇÝ ºñ¨³ÝÇ ÷áÕáóÝ»ñáí
Ø. ê³ñÛ³ÝÇ, Î. гɳµÛ³ÝÇ, ì. ÂáÃáí»ÝóÇ ¨ ß»Ýùáõ٠ϳ۳ó³í ·ñáÕÝ»ñÇ ï³Ý ѳݹÇë³íáñ ëÏë»óÇÝ »ñè»Ï»É ³é³çÇÝ ³íïáµáõëÝ»ñÁ:
áõñÇßÝ»ñÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ ÑÇÙݳ¹ñí»ó ·ñ³- µ³óáõÙÁ:
ϳÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ ¹ÇëÏáõëÇáÝ ³ÏáõÙµ: 1940 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 6-ÇÝ µ³óí»óÇÝ ºñ¨³ÝÇ
1931 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 1-ÇÝ ÑÇÙݳ¹ñí»ó ºñ¨³ÝÇ µáõë³µ³Ý³Ï³Ý, ÇëÏ ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 24-ÇÝ Ï»Ý¹³Ý³-
1923 Ã. ÑáõÉÇëÇ 22-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÁ: µ³Ý³Ï³Ý ³Û·ÇÝ»ñÁ:
§êå³ñï³Ï¦ Ù³ñ½³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý µ³óáõÙÁ:
1932 Ã. Ù³ñïÇ 17-ÇÝ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ³ÝÓÝí»ó 1949 Ã. Ù³ÛÇëÇ 1-ÇÝ µ³óí»ó ºñ¨³ÝÇ ïñáÉ»Û-
1923 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 4-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ µ³óí»ó ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ßñç³Ýáõ٠ϳéáõóí³Í ³é³çÇÝ µáõëÇ »ñÃáõÕÇÝ:
³é³çÇÝ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ³éáÕç³å³Ñ³Ï³Ý çñÙáõÕÁ:
·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÁª г۳ëï³ÝÇ 1950 Ã. ÷»ïñí³ñÇ 10-ÇÝ Ñ³ëï³ïí»ó Ù»Í
ïñáåÇÏ³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÁ: 1933 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 12-ÇÝ ·áñͳñÏí»ó ³é³çÇÝ ºñ¨³ÝÇ Ñ³ï³Ï³·ÇÍÁ:
ïñ³Ùí³ÛÁ (ݳ˳·ÍáÕª Ü. Úáõ½µ³ßÛ³Ý):
1923 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 1-ÇÝ µ³óí»ó г۳ëï³ÝÇ 1953 Ã. ³åñÇÉÇ 5-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ µ³óí»ó ÐáíÑ.
å»ï³Ï³Ý ÏáÝë»ñí³ïáñdzÝ: 1933 Ã. Ñáõí³ñÇ 20-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ µ³óí»ó ä»ï- ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ïáõÝ-óݷ³ñ³ÝÁ:
ûå»ñ³Ýª ². êå»Ý¹Ç³ñÛ³ÝÇ §²ÉÙ³ëï¦ ûå»ñ³-
1927 Ã. ÑáõÝÇëÇ 15-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í Ûáí: 1935 Ã. ûå»ñ³ÛÇÝ Ã³ïñáÝÁ ëÏë»ó ï³É ݳ¨ 1953 Ã. Ù³ÛÇëÇ 31-ÇÝ ø³Ý³ù»éáõÙ µ³óí»ó Ê.
³é³çÇÝ é³¹Çáѳٻñ·Á: µ³É»ï³ÛÇÝ Ý»ñϳ۳óáõÙÝ»ñ ¨ Ïáãí»ó ûå»ñ³ÛÇ ¨ ²µáíÛ³ÝÇ ïáõÝ-óݷ³ñ³ÝÁ:
µ³É»ïÇ Ã³ïñáÝ, ÇëÏ 1950 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 18-Çóª
1928 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ ëÏëí»ó ²ñ- ûå»ñ³ÛÇ ¨ µ³É»ïÇ ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý Ã³ïñáÝ: 1956 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 29-ÇÝ ³í³ñïí»ó ºñ¨³ÝÇ
ÃÇÏÇ ïáõýÇó ³é³çÇÝ ÷áñÓÝ³Ï³Ý ß»ÝùÇ Ï³- Ñ»éáõëï³ï»ë³ÛÇÝ Ï³Û³ÝÇ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇ Ï³-
éáõóáõÙÁ: 1933 Ã. Ù³ñïÇÝ ÑÇÝ ßáõϳÛǪ Ô³ÝóñÇ ï»ÕáõÙ éáõóáõÙÁ:
ÑÇÙݳ¹ñí»ó Ù³ÝÏ³Ï³Ý ½µáë³Û·ÇÝ:
1929 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 29-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ µ³óí»ó å³- 1956 Ã. Ù³ÛÇëÇ 12-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ µ³óí»ó
ï³ÝÇ Ñ³Ý¹Çë³ï»ëÇ Ã³ïñáÝÁ: 1933 Ã. ÑáõÉÇëÇ 18-ÇÝ µ³óí»ó ºñ¨³ÝÇ û¹³Ý³- §Ðñ³½¹³Ý¦ ϳÙáõñçÁ:
í³Ï³Û³ÝÁª ºñ¨³Ý-È»ÝÇÝ³Ï³Ý ³é³çÇÝ û¹³ÛÇÝ
·Íáí: 1959 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 3-ÇÝ Ï³Û³ñ³ÝÇ Ññ³å³-
ñ³ÏáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ê³ëáõÝóÇ ¸³íÃÇ ³ñÓ³-
1934 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 24-ÇÝ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ÝÇ Ñ³Ý¹Çë³íáñ µ³óáõÙÁ (ù³Ý¹³Ï³·áñͪ º. øá-
³é³çÇÝ å³ñ³ßÛáõï³ÛÇÝ ÃéÇãùÁ ºñ¨³ÝÇ û¹³- ã³ñ):
ݳí³Ï³Û³ÝáõÙ:
1961 Ã. ³åñÇÉÇ 24-ÇÝ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ³ÝÓÝí»ó
1936 Ã. Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ ¾ñÇí³Ý ³Ýí³ÝáõÙÁ ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý Ù³ñ½³¹³ßïÁ:
÷áËí»ó ºñ¨³Ý ³Ýí³ÝáõÙáí:
1961 Ã. ÑáõÉÇëÇ 1-ÇÝ §ÆÉ-18¦ û¹³Ý³íáí
1936 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 12-ÇÝ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ³Ýí³Ûñ¿çù ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝ ëÏëí»ó ºñ¨³ÝÇ ¨
§ØáëÏí³¦ ÏÇÝáóïñáÝÇ Ñ³Ý¹Çë³íáñ µ³óáõÙÁ: ØáëÏí³ÛÇ ÙÇç¨:

1937 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 6-ÇÝ µ³óí»ó ºñ¨³ÝÇ 1963 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 4-ÇÝ µ³óí»ó γñ³åÇ
Ù³ÝÏ³Ï³Ý »ñϳÃáõÕÇÝ:
Â32

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 27

úÑ³Ý ¸áõñÛ³Ý

гÛϳϳÝ
å³ñ³¹áùë

γñåÇë êàôðºÜÚ²Ü

Քառասունվեց տարի առաջ՝ Մեծ Երուսաղեմում, արաբախոս ընտանիքում, կերտներուս արաբերեն կսորվեցնեի,
եղեռնի հիսնամյակ 1965-ին, երբ դեռ եւ վաղ տարիքին կորցրել է հորը, որ աշակերտներս ինծի՝ հայերեն: Դասարան
աշխատում էի «Սովետական արվեստ» ատաղձագործ էր, անունը՝ Խաչատուր կմտնեի ուսուցիչ, կելլեի աշակերտ: Անոնց
ամսագրի խմբագրությունում որպես Խաչատուրյան: Մայրը եղել է քրիստոնյա ուսուցիչը ﬔկ էր, իմ ուսուցիչներս շատ
երաժշտական բաժնի վարիչ, գլխավոր արաբ: Կամ գուցե, հուշում եմ դարձյալ, էին: Գրատախտակին վրա կգրեի սորված
խմբագիրը պարտավորիչ շեշտով ինձ արաբացած հայերի հետնո՞րդ. չէ՞ որ շա- հայերեն բառերս, բոլորը ﬔկ ձայնով սխալ-
առաջարկեց նշանակալից հիսնամյակի տեր են եղել այդպես, օրինակ՝ Հալեպի ներս կշտկեին: Այդպես հայերեն սորվեցա:
առթիվ «ﬕ պատշաճ նյութ» պատրաստել մոտ ﬕ ամբողջ գյուղ արաբացած հայերի, Աբեղա մը կար՝ անունը Հաբեթ: Անիկա
ﬔր ապրիլյան համարին: Սրտովս էր որոնց եկեղեցու համար տասնվեցամյա ինծի ոչ ﬕայն հայերեն դաս կուտար,
առաջարկը, բայց «պատշաճ» բառը՝ ﬕ որբ Հարություն Կալենցը սրբապատկեր է այլեւ հայ երաժշտության կծանոթացներ:
քիչ մտահոգիչ: Նույն երեկո, սակայն, նկարել՝ արդեն իսկական արվեստի գործ: Օրե օր սիրտս կլեցվեր: Երբ Կոﬕտասի
չքացավ «մտահոգիչն» էլ, երբ հանկարծ երգերն սկսանք երգել, հոգիս տակնուվրա
եկավ բեղուն մտահղացում՝ գրել «Բնիկ - Իրա՞վ: Զարմանալի, գեղեցիկ: Հայրս եղավ: Հանկարծ զգացի, որ իսկապես հայ
ո՞րտեղացի եք» էսսեն: Այդ զուտ հայկա- հայ, քրիստոնյա արաբ մայրս... չեմ գիտեր, եմ, հայ: Բոլոր ջիղերովս զգացի: Ա՛լ չէի
կան, աﬔն ﬕ հայի ճակատագրին կպած այդպես ալ կրնա ըլլալ, աﬔն ինչ կրնա կրնար իմ ժողովուրդես դուրս ապրիլ:
հարցը տալ հայրենադարձ հայտնի ար- ըլլալ հայուն ճակատագրին ﬔջ, ի՞նչ Ես ունեի անուն, ազգանուն, լեզուս ալ
վեստագետների՝ սկսած Հարություն Կա- ըսեմ... սորվեր էի, ալ գիտեի ես ո՛վ եմ այս աշ-
լենցից, ու սեղմ գծերով ներկայացնել ﬕ խարհին ﬔջ, ո՛ր տունին կպատկանիմ:
յուրօրինակ ճակատագրի պատմություն: Հայերեն ﬕ բառ անգամ չի իմացել ան- Երգ մը գրեցի երգչախումբի համար. «Դու
Տվի այդ հարցը, անշուշտ, նաեւ Օհան հայր ﬓացած փոքրիկ Օհանը, որ այն երկնաﬔրձ իմ հայրենիք, դու հինավուրց
Դուրյանին, որի անունը, որպես ﬔծ դիրի- ժամանակ ոչ թե Օհան էր, այլ Հաննա: Հայ իմ Հայաստան»: Ավետիք Իսահակյանի
ժորի, քանի տարի արդեն բարձր հնչում էր լինելը իր գիտակցության ﬔջ տեղ ան- խոսքերն էին: Ատիկա իմ գրած առաջին
ոչ ﬕայն ﬔզանում, այլեւ Հայաստանից գամ չի ունեցել: Վեց տարեկանից սկսել է հայերեն երգս էր: Մնացածը գիտեք:
դուրս՝ Մոսկվայից ﬕնչեւ Լայպցիգ... սովորել գերմանական ﬕ դպրոցում, որի Դիրիժոր եղա, շատ տեղեր պտտեցա,
բոլոր աշակերտները արաբ էին: Այդ տա- հաջողություններ ունեցա, թերթերն իմ
Աշխարհում շատ պարադոքսներ կան, րիքից էլ իր ﬔջ հայտնվեց երաժիշտը: մասին շատ խոսքեր ըսին գերմաներեն ու
բայց կա՞ն արդյոք այնպիսի պարադոքս- Ուզեց ֆլեյտա՝ սրնգափող նվագել, գեր- ֆրանսերեն, արաբերեն ու հոլանդերեն,
ներ, որոնցով լեցուն է հայ ժողովրդի մանացի դասատուն ﬔրժեց, ասելով, անգլերեն ու ռուսերեն, բայց հոգիս ինծի
կյանքը: Ո՞ւր կարելի է տեսնել, օրինակ, որ մատները դեռ փոքր են: Իսկ ինքը բերավ Հայաստան...
այնպիսի ﬕ պարադոքս, ինչպես այն, որ լաց եղավ, հետո ժաﬔրով աշխատեց,
Փոքր Ասիայի խորքը Քյոթահիա քաղաքում մատները «հասցրեց» ու համոզեց դա- Բայց չէ, սովորական հայրենադարձ չէր
ծնված ﬕ թրքախոս հայ մանչուկ, որբ սատուին: Այդ դպրոցն ավարտելուց հե- Օհանը, այսինքն՝ 1946-48 թվականներին
ﬓացած, գա Էջﬕածին, թուրքերեն խո- տո Օհանը սովորում էր Երուսաղեﬕ զանգվածաբար ներգաղթող կարավաննե-
սելով ու երգելով ներկայանա Հայոց կոնսերվատորիայում: Միաժամանակ րից ﬔկում չէր, որ նա եկավ Հայաստան,
կաթողիկոսին, իր հրաշալի ձայնով ու արաբերենի դասատու էր այդ նույն դըպ- ինչպես հայրենադարձներից շատ-շա-
հայերեն սովորելու սրտանց փափագով րոցում, որի արաբ աշակերտների ﬔջ տերս: Եկավ 1957-ին՝ ﬔնակ, դեռ ամուրի,
հուզի նրան, ապագայում դառնա, իր ﬔծ դարձյալ ﬕ հայ տղա կար, անունն էլ երեսունհինգ տարեկան, արդեն հասուն
նվիրումը խոչընդոտող հալածանքներն դարձյալ Օհան: դիրիժոր ու անձնավորություն: Ինչպես, ի
իսկ հաղթահարելով, բուն հայ երգն ու դեպ, հինգ տարի հետո ընտանյոք եկավ
դրա հետ հայ ոգին ի լույս աշխարհ բերող - Իսկ ես արդեն գիտեի, որ հայ եմ: Օր մը Հակոբ Հակոբյանը՝ Կիպրոսի Մելգոն-
սրբացած անուն՝ Կոﬕտաս վարդապետ: դպրոցին բակը նստած էի ծառի մը տակ: յանում երբեﬓի ավագ իմ դասընկեր,
Այո, ﬔր պատմությունն է տարօրինակ: Էլ Այդ պզտիկ Օհանը եկավ քովս, գիրք մը որ նույնպես հասուն նկարիչ ու անձնա-
ի՞նչ զարմանաս, երբ զարմանալի բաներ բացավ, ինծի ըսավ՝ անշուշտ արաբերեն. վորություն էր արդեն:
պատասխանեն քո հարցին:
- Նայեցեք, պարոն, ասիկա հայերեն գիրք Օհանի մասին լսել էի ﬕնչ այդ էլ, ավե-
Ի՞նչ իմանա Օհանը, թե իր գերդաստանը է: Մեր գիրերն են, կարդա՞մ: լի ճիշտ՝ այն օրերին հազվադեպ ﬔր
բնիկ ո՞րտեղացի է, երբ իր հեռավոր ձեռքն անցնող ﬕ սփյուռքահայ թերթում
նախնիներն են գաղթել Հայաստանից՝ Ինչ ﬔղքս պահեմ, ես տղային ըսի. կարդացել էի, որ Փարիզում ասպարեզ
հարկադրաբա՞ր, ինքնակա՞մ... ի՞նչ իմա- - Դուն գնա դասերդ սորվե: է ելել ﬕ նոր հայ տաղանդ՝ դիրիժոր ու
նա: Գուցե Էրզրուﬕ՞ց, հոնքերը շարժում է Բայց հետո սկսա մտածել՝ ես ինչո՞ւ կոմպոզիտոր Օհան Տուրյան: Եվ ոչ ﬕայն
ենթադրաբար: հայերեն չգիտնամ, քանի որ հայ եմ: Մեր սփյուռքահայ թերթում: Նաեւ ﬕ անգլերեն
տունը հայկական վանքին մոտ էր: Օր մը, թերթում, որ այժմ չեմ հիշում ինչպես էր
- Էրզրում ըսվածը հին Կարինն է, չէ՞: երբ տուն կերթայի, ինծի աբեղա մը մո- ձեռքս ընկել: Դրա ﬔջ նույնիսկ զվարճալի
Անանկ բան մը լսեր եմ, որ անկե են: Լսեր տեցավ եւ ըսավ. զարմանքով կարդացել էի նրա աշխույժ,
եմ, բայց վստահ չեմ, վստահ չեմ: - Լսած ենք, որ դուն հայ ես եւ երաժիշտ: նրբակիրթ, ուշագրավ անձնավորության
Մեր Ժառանգավորաց վարժարանին ﬔջ մասին փոքր եւ անեկդոտանման դիպ-
- Կամ թերեւս Անիե՞ն, - հուշում եմ: - հանդես մը ունինք, դաշնակահար չկա: վածներ, ինչպես օրինակ՝ երբ ﬕ գե-
Մարտիրոս Սարյանը, օրինակ, կսիրե Չե՞ս գար նվագելու: ղատեսիլ տիկին դռան ﬔջ, շտապելիս,
ըսել, որ իր նախնիները Անիեն են: Ուրիշ- Գացի: Սիրով գացի: Հետո ինծի ըսին, որ հանկարծ բախվել է հայտնի դիրիժորին եւ
ներ ալ... վարժարանին ﬔջ արաբերենի ուսու-ցիչ
ըլլամ: Նպատակնին ուրիշ էր: Կուզե-ին Â28
- Անանկ բան մըն ալ լսեր եմ, - ժպտում ինծի հայերեն սորվեցնել: Ես ալ կուզեի
է: - Կամ թերեւս երեւակայե՞ր եմ... հայերեն, հայերե՛ն սորվիլ: Եվ նորեն
գացի: Ուրախությամբ գացի: Ես աշա-
Փաստն այն է, որ Օհանը 1922-ին ծնվել է

28 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

27Â ձագանքում էլ է ասածիդ, ժպտում, ձեռքի ընկալում, ընդունում էին նրան:
ﬕ շարժումով խոսք ասում, բայց զգում Ու ﬔկեն՝ բոլորովին ուրիշ մթնոլորտ, բա-
սկսել է ներողություն խնդրել, ազնվակիրթ էիր, որ ուշքը ուրիշ տեղ է, այսինքն կա-
երիտասարդ դիրիժորը սիրալիր հաճոյա- տարած կամ մանավանդ կատարելիք ﬕ ցարձակ լրջություն, հավաքվածություն:
խոսել է՝ «Encore, madame!», եւ տիկնոջ սիմֆոնիայի պարտիտուրի ﬔջ: Իսկ եթե Սկսվեց փորձը: Բերլիոզի Ֆանտաստիկ
ձեռքն է համբուրել: պարտիտուրը ձեռքին լիներ, պարզապես սիմֆոնիան...
մոռանում էր քեզ: Այդպես, ﬕ անգամ
Ու ﬔկ էլ ահա իմացվեց, որ Օհան հյուրանոցից ճաշելու իջանք Նկարիչների Ես, որ երկար տարիներ աշխատում էի
Տուրյանը եկել է Մոսկվա՝ 1957-ի ամ- տան մոտի սրճարանը, հետը վերցրեց այն Հայֆիլհարմոնիայում եւ քանիցս, վոկալ-
ռանը այնտեղ համաշխարհային երի- պարտիտուրը, որով զբաղվում էր, կա- սիմֆոնիկ երկեր կատարելու առթիվ, ինքս
տասարդական ֆեստիվալին: Բայց տարելիք սիմֆոնիաներից ﬔկը: Հազիվ երգչախմբի ﬔջ կանգնած մասնակից էի
շուտով պարզվեց, որ Վազգեն Ա կա- նստեցինք, պարտիտուրը բացեց: Չնկատեց եղել դրանց փորձերին ուրիշ դիրիժորների
թողիկոսի հրավերով նա եկել է Հա- էլ, թե ինչպես ճաշը պատվիրեցի, բերեցին: հետ, այսպիսի ոճի փորձ չէի տեսել: Օհան
յաստան, գտնվում է Էջﬕածնում: Ես Այսպես ասած՝ երաժշտականորեն ջղային Տուրյան դիրիժորը չասաց բացատրական
այդ օրերին դեռ Հայաստանի պետական վիճակի ﬔջ էր: երկար-բարակ, հոգնեցուցիչ, երբեﬓ նույ-
երգչախմբում էի որպես երգիչ, բայց նիսկ ուշադրությունը տարտամացնող
արդեն երաժշտական հոդվածներով աշ- - Օհան, - ասացի, - ինքդ ըսիր, որ անոթի խոսքեր: Եվ ընդհանրապես ոչ ﬕ
խատակցում էի «Սովետական արվեստ» ես: ավելորդ խոսք: Միայն ﬕ քանի կոնկ-
ամսագրին, որտեղից կանչում էին ինձ րետ ցուցուﬓեր, այն էլ կարծես խրա-
աշխատանքի անցնելու իրենց մոտ որ- - Հա՞, ի՞նչ... Այո, այո, ճիշտ ես, վայրկյան խուսական: Եվ պատվանդանին ուղիղ
պես երաժշտական խմբագիր: Ոչ ﬕայն մը, հիմա: կանգնած, առանց որեւէ ավելորդ մարﬓա-
պրոֆեսիոնալ շարժառիթը, այլ ավելի, կան շարժուﬕ, ﬔղմ բարձրացրեց
շատ ավելի՝ ուղղակի սրտի մղումը ինձ - Ձգե այդ պարտիտուրը, հետո կշարու- ձեռքերը կրծքի առաջ: Դիրիժորական ճի-
շտապեցրեց գնալ Էջﬕածին, ոչ թե պար- նակես: Պատառ մը բան կեր: պոտ չուներ աջին: Ու ձեռքերն սկսեցին
զապես ծանոթանալու Օհան Տուրյան դի- խոսել: Եվ նվագախումբը ﬕանգաﬕց
րիժորի հետ, որի մասին կարդացել էի, ո՜չ, - Հա, այո, անշուշտ: Պատառ մը բան: այնպիսի կուռ, մաքուր ու լեցուն հնչո-
նախազգացումս այն էր, որ ﬔզ՝ 1946-48-ի Եղբա՜յր, այս ուտելն ալ... ղությամբ պատասխանեց այդ զուսպ ու
հայրենադարձներիս համար այդ օրերին պլաստիկ շարժվող ձեռքերի «խոսքին»,
դեռ այնքան հեռավոր, հեռավո՜ր ﬓացած Հիշեց, որ անոթի էր իսկապես, կերավ ﬕ որ ﬕ պահ թվաց՝ ոչ թե իմ բարեկամ
Սփյուռքից ﬕ հարազատ հոգի եմ գտնելու, քանի պատառ, ախորժակով, հետո երեւի Օհանն է այնտեղ պատվանդանին, այլ
այն էլ երաժիշտ հոգի, որ Բեթհովեններով չքացավ անոթության զգացողությունը, սրճարանում իմ դիմաց այն «մարﬓացյալ
ու Բրամսերով, Մոցարտներով ու Շու- երաժշտականորեն ջղային վիճակը քաշեց երաժշտությունն» է, որին նայում էի եր-
բերտներով, ամբողջ երաժշտությամբ լի իրեն դարձյալ դեպի պարտիտուրը: Բայց կյուղալի սիրով, նա է շարժման ﬔջ դրել
իմ պատանեկան անցյալի հետ է կապ- տարօրինակն այն էր, որ չէր էլ նայում նվագախումբը՝ ﬕանգաﬕց այդպիսի
վելու: Էլ ինչպե՞ս, ինչո՞ւ նկարագրեմ պարտիտուրին: Միայն թե ձեռքին լիներ: զարմանալի հնչողությամբ:
արտաքուստ երկու անծանոթների, բայց Հաﬔրգներից հետո հասկացա, թե դա
խորքի հարազատությամբ ասես հին ծա- ինչ էր նշանակում: Անգիր էր անում կա- Երբեք չեմ կարող մոռանալ այդ առաջին
նոթների այդ առաջին հանդիպումը, որից տարելիք երկը: Իսկ այդ պահին, առանց տպավորությունը:
էլ սկսվեց ﬔր բարեկամությունը, անկախ այլեւս ասելու, որ ﬕ պատառ էլ ուտի,
բնավորության տարբերություններից: նայում էի այդ զարմանալի դեմքին: Լրիվ Հաﬔրգին դահլիճը լեփ-լեցուն էր:
գունատված դեմքին, դեպի վեր ու աչքերը Պատվո օթյակում ներկա էր Վեհափառ
Շուտով նա հրավիրվեց ապրելու «Եր- փակ, ծնոտին սեւ փոքր մորուք, չգիտես կաթողիկոսն իր շքախմբով: Կային նաեւ
եւան» հյուրանոցում, ուր առանձին սենյակ ցավի թե հաճույքի փոքր հեւոցներ, պետական այրեր: Անշուշտ, առաջին
հատկացվեց իրեն: Պատրաստվում էր փոքր հառաչներ, ﬕնչ ձեռքը ﬔղմ շար- հաﬔրգին գրավիչ էր մանավանդ այն
հաﬔրգներ տալու Հայաստանի պե- ժուﬓեր է անում, ասես նվագախումբն հանգամանքը, որ արտասահմանից
տական սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ է իր առջեւ: Ապրում է կատարելիք երկը եկած հայ դիրիժոր է, եւ տարածված
Հայֆիլհարմոնիայի ﬔծ դահլիճում: Եվ մանրամասներով ու ամբողջությամբ, խոսակցությունները նրա մասին: Բայց
ﬕաժամանակ ուսուﬓասիրում էր սովե- թվում է՝ ինքն իսկ երկի մարﬓացյալ երա- հենց այդ առաջին հաﬔրգն էլ այնպիսի
տահայ կոմպոզիտորների սիմֆոնիկ ժշտությունն է դարձել: Նայում էի լուռ բուռն ընդունելություն գտավ, որ խո-
երկերի պարտիտուրներ՝ դրանցից ﬔկը նստած, երբեﬓ հայացքս թեքելով էլ այդ սակցություններն ավելի կոնկրետացան ու
կամ մյուսը կատարելու նկատառումով: դեմքից այս ու այն կողմ, առանց այլեւս տարածվեցին արդեն բուն իսկ Օհան Դուր-
Ստացվել էր այնպես, որ ես գրեթե խանգարելու իր այդ երաժշտականորեն յան դիրիժորի մասին, որ նաեւ, պարզվեց,
ﬕակ մոտիկ ընկերն էի այդ օրերին, իր ջղային վիճակին, որ երկյուղալի էր թվում շատ համակրելի, ժպտերես, նրբակիրթ
իսկ ցանկությամբ հաճախ այցելում էի ﬕ քիչ: Սպասում էի, որ ինքը «արթնանա» երիտասարդ է, ինչպես տեսան հաﬔրգի
իրեն, լսում իր զգացածը, ապրուﬓերը, այդ ստեղծագործական վիճակից: Ու ավարտից հետո, երբ իսկույն ներքեւի
կարծիքները, հարցերը, մտքեր էինք սիրում էի նրան... արտիստական ֆոյեում խուռներամ լցվե-
փոխանակում, բայց ես ավելի լսողի դերում ցին խիստ ոգեւորված երաժշտասեր
էի պահում ինձ: Հիշում եմ, որ հավանել Վերջապես ահա իր առաջին հաﬔրգի ունկնդիրները՝ նրան շնորհավորելու,
էր երիտասարդ կոմպոզիտոր Ջիվան փորձերը նվագախմբի հետ ﬔծ դահլի- իրենց «սրտագին» շնորհակալությունը
Տեր-Թադեւոսյանի Առաջին սիմֆոնիայի ճում, ուր ցանուցիր, լուռ նստած էին երա- հայտնելու: Եվ բնական է, հաջորդ ﬕ քանի
պարտիտուրը, ուզում էր կատարել ան- ժշտական աշխարհի մարդիկ, որոնք եկել հաﬔրգներին ավելի եւս լեցուն էր ﬔծ դա-
պայման, խոստուﬓալից ապագա էր տես- էին, ինչպես ընդունված է, լսելու ﬕ նոր դի- հլիճը ﬕնչեւ աﬔնավերին յարուսներն
նում այդ կոմպոզիտորի ﬔջ: Ես փորձում րիժորի կամ ﬕ նոր ստեղծագործության անգամ, ընդունելությունն էլ ավելի
էի նաեւ իմանալ նրա տրամադրությունը, պրեﬕերայի փորձերը: Ինքս վերեւի ﬕ բուռն, հաﬔրգի ավարտին հոտնկայս
թե եկել է ﬕայն հաﬔրգնե՞ր տալու, ինչ- օթյակում ﬔնակ նստած, սիրտս ﬕ քիչ ծափահարություններով, ներքեւի արտիս-
պես որեւէ շրջագայող դիրիժոր, հակված անհանգիստ էր սպասումով, ﬕնչեւ ահա տական ֆոյեն էլ ավելի խուռներամ
չէ՞ արդյոք ﬓալու Հայաստանում եւ որ- կուլիսից բեմ մտավ Օհանը աշխույժ, լցված: Ջերﬔռանդ երաժշտասերները
պես մշտական դիրիժոր աշխատելու զվարթ, սւեաթույր թեթեւ բաճկոնով, ոչ ﬕայն հիացած էին նրա «հրաշալի»
ﬔր սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ: Զգում շապկի օձիքը բաց, եւ արդեն նստած կատարուﬓերով եւ դիրիժորական զուսպ
էի, որ իրեն համար էլ կա այդ հարցը, որ նվագախումբը հոտնկայս դիմավորեց ու վայելուչ արտիստիզմով, այլեւ շշﬔլու
կհստականա, երեւի, իր առաջիկա հա- Փարիզից եկած, այնտեղ նվագախումբ չափ զարմացած, որ նա բոլոր այդ ծա-
ﬔրգներից հետո: ղեկավարած հայ դիրիժորին, աղեղները վալուն երկերը՝ Բերլիոզի, Բեթհովենի,
ծափի նման թխթխկացնելով ջութակների Չայկովսկու, Վագների եւ այլ, անգիր է
Ճիշտն ասած, շատ էլ հեշտ չէր նրա հետ կռնակին: Նույն աշխույժ զվարթությամբ վարում. այդ ի՜նչ հիշողություն է, ի՜նչ տա-
ընկերություն անելը: Մինչեւ ուղն ու ծուծը Օհանը կանգնեց իր պատվանդանին ու ղանդ:
նա երաժշտություն էր, աﬔն րոպե դա երկու ձեռքով հրավիրեց նվագախմբին
զգացվում էր նրա խոսքի, դեմքի ﬕﬕկայի, նստել, իր բարձր, ﬕ ուրույն հնչեղությամբ, Օհանն էլ, անշուշտ, թեպետ հոգնում էր
շարժուձեւերի, ամբողջ պահվածքի ﬔջ: արեւմտահայերենը հստակ առոգանող արդեն, բայց ոգեւորված էր, ուրախ: Միայն
Խոսակցության գրեթե ոչ ﬕ այլ նյութ ձայնով սիրալիր ողջույնի խոսքեր ասաց, ﬕ բանից դժգոհել էր. ինչո՞ւ իր անունը
ըստ էության չէր գրավում նրան: Տեսնում ﬕ երկու զվարճաբանեց նույնիսկ, ասես ազդագրերում ճիշտ չեն գրում: Տուրյան է
էիր, որ նայում է քեզ, լսում, ﬔկ-ﬔկ ար- վաղուց ծանոթ լինեին իրեն հայրենական ինքը, ոչ թե Դուրյան: Եվ բացատրեց: Իր
այս լրիվ հայ նվագախմբի տղաները,
որոնք, երեւում էր, ﬕ տեսակ զարմացած- Â29
զվարթ, դեռ ﬕ քիչ էլ սպասողական

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 29

28Â վանդ երբ նա Երեւանում դեռ չհնչած ﬕ «դեմոկրատական» երկրներից, իսկ ավելի
երկ էր պատրաստվում կատարել, ﬕշտ անդինից, որտեղից եկել էր ինքը, չէին
Խաչատուրյան ազգանունը կրճատել է, հետամուտ՝ սիմֆոնիկի երկացանկը կարող հրավերներ հասնել, անշուշտ,
վերածել Տուրյանի: Հարցրին՝ ինչո՞ւ: ավելի ու ավելի հարստացնելու: Ոչ ﬕայն հայրենադարձ դիրիժորին: Բայց գոնե
ի պաշտոնե, այսպես ասած, որպես ամ- Լայպցիգը, այս դեպքում բարեբախտաբար,
- Մեր հայերուս ﬔջ շատ տարածված սագրի երաժշտական բաժինը վարող, հե- «դեմոկրատականի» սահմաններում էր իր
է Խաչատուրյան ազգանունը: Բայց ﬕ- տեւում էի նրա գործունեությանը, այլեւ Գեւանդհաուսի նշանավոր նվագախմբով,
ջազգային ասպարեզին ﬔջ ամբողջ մանավանդ, առավել եւս, ինձ համար որից հատկապես հրավիրվում էր Օհան
երաժշտական աշխարհի աչքին ﬔկ շատ հետաքրքրական եւ ուրախալի էր Դուրյանը հաﬔրգաշրջանի բացման առ-
Խաչատուրյան կա ﬕայն՝ հայ ﬔծ կոմ- տեսնել այդ եռանդուն եւ բոլորանվեր թիվ:
պոզիտոր Արամ Խաչատուրյանը: Մեկ եւ գործունեության հրաշալի արդյունքը:
ﬕակ: Այդպես ալ պետք է ﬓա աշխարհի Նվագախմբի մակարդակը ակնհայտորեն Աﬔն անգամ արտասահմանյան
աչքին: Մեկ եւ ﬕակ: Ուրիշ ոչ ﬔկ հայ բարձրացել էր, եւ նա հարատեւորեն շրջագայությունից նա հետը բերում էր
երաժիշտ, որ ﬕջազգային ասպարեզ ձգտում էր ավելի բարձրացնել: Երեւանն այն թերթերը, ուր հոդվածներ էին լի-
կելլե, պետք չէ կրկնե, պետք չէ խաչաձեւե իր սիմֆոնիկ նվագախմբով համբավ էր նում իր հաﬔրգների մասին: Գնում
աշխարհի աչքին ﬔծ դարձած հայկական ձեռք բերում արդեն ոչ ﬕայն Սովետական էի մոտը՝ ծանոթանալու այդ հոդված-
«Խաչատուրյան» անունը: Այդ է համոզումս: Միության ﬔջ, այլեւ արտասահմանում: ներին: Բոլորի ﬔջ, անխտիր, նրա դի-
Կրնա՞ք երեւակայել Բեթհովենին քով Օհանի հաﬔրգներին գրեթե ﬕշտ րիժորական արվեստի մասին բարձր
ուրիշ Բեթհովեն մը: Մոցարտին քով տեսնում էի օտար այցելուներ, որոնք գնահատանքներ, ﬔրթ նույնիսկ
ուրիշ Մոցարտ մը: Բերլիոզին քով ուրիշ կարծես չէին հավատում իրենց ականջ- «շշﬔցուցիչ» ասելու չափ զարմանալի
Բերլիոզ մը: Մեծ դիրիժոր Տոսկանինիին ներին ու աչքերին, զարմանքի արտա- բնորոշուﬓերով: Բնական է, ﬕտք ծագեց,
քով ուրիշ Տոսկանինի մը: Եվ այլն: Դուք հայտություններով կարծես ուզում էին այսինքն ուղղակի պարտավոր զգացի այդ
շարունակեցեք: Կրնա՞ք երեւակայել սուրբ քողարկել իրենց վայելած գեղարվես- հոդվածներից փոքր ցայտուն հատվածներ
անուն դարձած Կոﬕտասին քով ուրիշ տական իրավ հաճույքը, այսինքն պար- թարգմանել, կազﬔլ ﬕ ծաղկաքաղ
Կոﬕտաս մը: Չեք կրնար: Անկարելի է: զապես հիանում էին չհավատալով. եւ գոնե ﬕ էջ տպել ﬔր ամսագրում՝
Այս է համոզումս... անձամբ եմ լսել, երբ նրանցից ոմանք թերթերի վերնագրերի էլ պոպուրի լու-
հաﬔրգից հետո գալիս էին մոտից տես- սանկարով: Այդպիսի ծաղկաքաղը, ան-
Մի խոսքով, այդ հաﬔրգներից հետո նելու դիրիժորին, ասես «շոշափելու» կասկած, շատ հետաքրքրական կլիներ,
սփյուռքահայ դիրիժոր Օհան Տուրյանը նրան իրենց շնորհակալական խոսքով: կուրախացներ ընթերցողներին: Բայց երբ
որոշեց ﬓալ Հայաստանում, արդեն Սովետական Միություն շրջագայության խնամքով պատրաստած այդ «նյութս»
ասելով, որ դա իր երազանքն էր: Եվ հայ- եկած երաժիշտներ ավելի ու ավելի հա- իմ երաժշտական բաժնից ներկայացրի
րենադարձ Օհան Դուրյան դիրիժորը ճախ Մոսկվայից գալիս էին ուղղակի խմբագրություն, հանդիպեցի տարօրինակ
նշանակվեց Հայաստանի պետական սիմ- Երեւան ﬔր սիմֆոնիկի հետ հաﬔրգ անտարբերության, չասելու համար
ֆոնիկ նվագախմբի գեղարվեստական ղե- տալու: Լայպցիգից եկել էր նույնիսկ նույնիսկ դժկամության: Մանավանդ
կավար: Գեւանդհաուսի նշանավոր հնագույն սիմ- պարտքարտուղարի կողﬕց, որի առաջ
ֆոնիկ նվագախմբի գլխավոր դիրիժոր վերապահ ﬓաց նաեւ գլխավոր խմբա-
Միսենյականի բնակարան հատկացվեց Ֆրանց Կոնվիչնին: գիրը:
նրան Հայֆիլհարմոնիայի ﬔծ դահլիճի
դիմաց «պրոսպեկտի» վրա հայտնի Վկա եմ, Օհանի բոլոր հաﬔրգներին - Գոնե կարդացեք նյութը, - ասացի,-
«Դերասանների տան» դեղին շենքում: ﬔծ դահլիճը ծայրեծայր լեցուն էր լի- տեսեք ինչպիսի գնահատականներ:
Ամուսնացավ, ընտանիք կազﬔց: Բնական նում: Հենց նրա հաﬔրգների շնորհիվ
է, արդեն հաճախ չէինք տեսնվում: Մի օր, շատ բազմացել, հազարների էր հասել Պարտքարտուղարը ﬕ աչք գցեց, դժգոհ
սակայն, ինձ կանչեց: Տղա էր ունեցել: սիմֆոնիկ երաժշտության ունկնդիր- ծամածռված հեգնանքով դարձավ ինձ.
ների թիվը, ավելին՝ դահլիճում այդ
- Գիտե՞ս ինչ դրի անունը, - ասաց ﬕ բազմության պահվածքից երեւում էր, - Է՞ս ինչ է: Օհան Դուրյանին հաﬔ-
այնպիսի ոգեւորությամբ, որ թվաց՝ խոր- որ հաﬔրգից հաﬔրգ զարգանում, մատում ես Տոսկանինիի հե՞տ: Էն էլ ո՜ւմ:
հրդավոր նորություն է հայտնում: - Նարեկ բարձրանում է դասական ﬔծ երա- Տոսկանինիի: Ա՜յդ էր պակաս:
դրի: Նարեկ: Կհասկնա՞ս... ժշտությանը հաղորդվելու ճաշակը: Ասես
տոնականության զգացում էր տիրում - Լսիր, - ասացի, - ես չեմ հաﬔմատողը,
- Կհասկնամ,- գլուխս շարժեցի: - Կհաս- դահլիճում, լուռ, բարեպաշտ ունկնդրու- լավ կարդա: Վարշավայում լեհական
կնամ ﬕտքդ: թյուն նվիրական ﬕ արարողության, պաշտոնաթերթն է գրել, որ Օհան Դուր-
հայացքները՝ բեմում նվագախմբի յանը իր դիրիժորական արվեստով հիշեց-
- Ասանկ անուն լսա՞ծ էիր ﬕնչեւ հիմա: առաջ գրեթե անշարժ կանգնած րեց Տոսկանինիին:
- Չէ, չէի լսած: Է՛հ, շնորհավորեմ, այս սեւազգեստ քուրﬕն, որի ձեռքերը
անունով ալ ապրի տղադ, երկար ապրի, ﬕայն կախարդական շարժուﬓերով - Դե ﬕ բան է, ասել են: Հո աﬔն ինչ հա-
շեն ապրի, քեզի արժանի զավակ ու մարդ նվագախմբից ի հայտ էին բերում հոգե- լած յուղի տեղ չենք ընդունելու:
ըլլա: հույզ երաժշտությունը ﬔրթ հոծ ու լե-
Լուսամուտի գոգում փափուկ կազմով, ցուն, ﬔրթ նրբագեղ հնչողությամբ: Ու - Կարդա՛, կարդա՛: Տես, գերմանական
բաց դեղնավուն, ﬕանման գրքերի փոքր երաժշտությունը կարծես ճառագում էր թերթում էլ հոդվածի վերնագիրն է նույ-
ﬕ դեզ կար: Ֆրանսերեն: Փիլիսոփաների ﬕ սրբազան աղբյուրից եւ ﬕ ուրիշ լույ- նիսկ. «Օհան Դուրյանը հիշեցնում է Ար-
հանրամատչելի կենսագրություններ: սով տարածվում էր, լցնում դահլիճը թուր Նիկիշին»:
Մատենաշար: Տասը-տասներկու գիրք: տոնականության զգացումով: Այո, տոն
Սոկրատես, Կանտ, Լայբնից, Դեկարտ, էր աﬔն ﬕ հաﬔրգը, ուրիշ բառ չեմ - Ո՞ւմ:
Սպինոզա... Ձեռքս վերցրի Սպինոզան: գտնում: Եվ ուրիշ բառ չեմ գտնում դի- - Անցյալի ﬔծ դիրիժոր Արթուր Նիկիշ:
- Ասոնք քո՞ւ գիրքերդ են: Չէի տեսած, երբ րիժորի հանդեպ ունկնդիր ժողովրդի Ուսերը թոթվեց: Տոսկանինին շատ
հյուրանոց կապրեիր: տածած զգացման համար, քան այն, որ հայտնի անուն է՝ նույնիսկ երաժշտու-
- Իմ գիրքերս են: Սիրելի գիրքերս: Բոլո- ժողովուրդը սիրում էր իր դիրիժորին: թյունից հեռու մարդկանց ականջին հա-
րը կարդացած եմ: Երբեﬓ կթերթեմ: Շատ Եվ այդ սերը աﬔն հաﬔրգի ավարտին սած: Արթուր Նիկիշն ով է:
թանկագին են ինծի համար... հորդում էր բեմառաջքում կուտակված - Էս Տոսկանինին հանիր: Չի կարելի այդ-
Նայում էր ձեռքիս Սպինոզային, դեմքին բազմությունից՝ նրան կրկին ու կրկին բեմ պես չափից ավելի գովել Օհան Դուրյանին:
ﬕ փոքր մտահոգություն: կանչող անդադրում ծափերով եւ ասես Հայիզմ ես անում...
- Տուր կարդամ այս գիրքը,- ժպտացի:- իրենց կախարդած քուրﬕն իբրեւ զոհա- Հայի՜զմ: Հասկացա ինչ է ուզում ասել:
Կսիրեմ այս փիլիսոփան: բերություն մատուցված ծաղկեփնջերով: Ինձնից շատ հեռու բան: Էլ ինչ ասեմ:
- Բայց... բայց զգույշ կկարդաս, չծալես, Առարկե՞մ նրան, վիճե՞մ: Ձեռքս թափ
չփճանա... Սենտիﬔնտալ բանաստեղծություն չեմ տվի: Բայց ի՞նչ էր այս անակնկալ վերա-
- Անհոգ եղիր, Օհան: Լավ գիրքը ինծի հա- անում: Այս էր Օհան Դուրյանի հաﬔրգների բերմունքը,որվրդովեցինձ,անշուշտ:Գուցե
մար սրբության պես բան է: Ուրիշին գիրք իրական, կենդանի պատկերը եւ ոգին: գավառական ﬕ կամայականությո՞ւն, որ
տալու ﬔջ ես ալ քեզի պես եմ: Շուտով այս բավական հաճախ տեսնում ենք ﬔր կյան-
եղածին պես կվերադարձնեմ գիրքը քեզի, Միաժամանակ աﬔն տարի Օհանը հա- քում: Մտածեցի՝ հազիվ թե այդ ﬕայն:
թերեւս կխոսինք ալ Սպինոզայի մասին... ﬔրգային շրջագայության էր հրավիրվում Եվ արդեն անակնկալ էլ չէր թվում: Սրա
Հաճախ չէինք տեսնվում արդեն, բայց ես Արեւելյան Եվրոպայի այսպես կոչված տակ ﬕ ուրիշ բան կա: Ականջիս հասել
ﬕշտ էլ նրան հանդիպում էի Հայֆիլհար- էին Օհանի դեմ խլրդային շարժուﬓեր,
մոնիայում: Գնում էի նրա բոլոր հաﬔրգնե- նույնիսկ չարաբաստիկ «ախպար» բառի՝
րին, երբեﬓ փորձերին նույնիսկ, մանա- ﬔր կյանքում այդ անիծյալ դարձած հարցի

Â30

30 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

29Â արժեքը: Քանի դեռ Գեւանդհաուսի գլխա- թափուր է ﬓում, ժամանակավորապես
վոր դիրիժորի տեղը թափուր է ﬓում, այն լրացնում են գաստրոլի հրավիրված
հետ կապված: Կարեւորություն չէի տվել... ժամանակավորապես այն լրացնում են դիրիժորները»:
գաստրոլի հրավիրված դիրիժորները:
Ըստ 1962-ին Լայպցիգի Գեւանդհաուսում Առաջին հաﬔրգի ունկնդիրներն առիթ Գլխավոր դիրիժորի տեղը թափուր է
ունեցան ողջունելու աﬔնեն ավելի ﬓացել՝ 1962-ին Ֆրանց Կոնվիչնիի մահից
կայացած պայմանավորվածության, ականավորներից ﬔկին: Սովետական հետո: Այդ տեղը «ժամանակավորապես
դիրիժոր Օհան Դուրյանը, որ ﬕ տարի լրացնելու» համար հայտնի դիրիժորներին
Օհանը 1963-ի սեպտեմբերին չորս առաջ այս նույն տեղում կարողացավ գաստրոլի հրավիրելը չհայտարարված
հատուկ ուշադրության արժանանալ մրցույթի դեր է կատարել: Առանձնացվել
հաﬔրգով բացել էր Գեւանդհաուսի Շոստակովիչի 12-րդ սիմֆոնիայի իր հո- են երեք դիրիժոր՝ Զանդերլինգ, Նոյման
յակապ ﬔկնաբանությամբ, հաﬔրգն եւ Դուրյան, որոնք այդ թափուր տեղում
նվագախմբի հաﬔրգաշրջանը: Լայպցի- սկսեց Մոցարտի Ռե մաժոր սիմֆոնիայով: ընտրվելու համար դրվել են նվագախմբի
<...> Դուրյանը հատուկ հոգատարություն եւ մշտական ունկնդիրների խորհուրդի
գից վերադարձել էր գերմանական թեր- է ցուցաբերում հստակ ու նուրբ հնչողու- փակ գաղտնի քվեարկության: Ընտրվել
թյանը, նրա կարծես խոսուն ձախ ձեռքը է Օհան Դուրյանը: Առաջարկվել է նրան
թերում բազմաթիվ արձագանքներով խանդաղատանքով արտաբերում է ﬔղե- պայմանագիր կնքել ու անցնել գլխավոր
դիական բոլոր գծերը. նրա այդպիսի դիրիժորի պաշտոնին: Իսկ ﬔր Օհանը,
իր այդ հաﬔրգների մասին, ու նաեւ ղեկավարության տակ Գեւանդհաուսի օրինապահության սկզբունքներով դաս-
երաժիշտները նվագեցին աչքի զարնող տիարակված մարդ, որպես իր երկրի «լո-
Գեւանդհաուսի նվագախմբից իրեն տրված ճշգրտությամբ ու թեթեւությամբ եւ կա- յալ» քաղաքացի խնդրել է նրանց, որ նախ
րողացան լավագույնս արդարացնել Մո- դիﬔն Մոսկվա, որպեսզի «ըստ օրինաց»
շնորհակալագրով, որն անպայման ուզում ցարտի այն ցանկությունը, թե վերջին կնքվի պայմանագիրը՝ ստանձնելու
մասը պետք է կատարել «այնքան արագ, Գեւանդհաուսի գլխավոր դիրիժորի ﬔծա-
էի տպել ﬔր ամսագրում՝ թե՛ գերմաներեն՝ որքան հնարավոր է»: պես պատվաբեր պաշտոնը, որ հույժ
ուրախալի է իրեն համար:
ֆակսիﬕլեն, թե՛ թարգմանությունը ան- Գեւանդհաուսի նվագախումբն ունի
Բրուքների սիմֆոնիաների կատարման Այս բոլորը ինձ հայտնեց Օհանը հենց
շուշտ: ﬔծ ավանդույթ, որ արդեն ինքնին ապա- իսկույն, երբ Լայպցիգից նրա վերադառ-
հովում է գեղարվեստական բարձրարժեք նալուց հետո գնացել էի մոտը: Հայտնեց
Այդ օրերին, Վերդիի ծննդյան մատուցում: Եվ եթե մանավանդ ղեկա- ուրախ, բայց խորհրդապահաբար, երեւի
վարում է Օհան Դուրյանի նման ակա- որպես մտերիմ ընկերոջ, պատվիրելով,
150-ամյակի առթիվ, Օհանը կատարեց ﬔծ նավոր ﬕ դիրիժոր, ապա ուրեﬓ բոլոր որ «առայժմ ﬔր ﬔջ ﬓա»: Բայց ինձ մտա-
տվյալները կան օրինակելի ﬔկնա- հոգեց այդ «Մոսկվա դիﬔլու» հարցը.
կոմպոզիտորի նշանավոր «Ռեքվիեմը»: Ի բանությամբ ﬕ կատարում լսելու: տասնյոթ տարի արդեն ապրում էի սովե-
Սովետական հյուրը Բրուքների 7-րդ տական այս երկրում...
դեպ, իսկույն ուշադրություն գրավեց ու սիմֆոնիան կատարեց՝ գերազանց եւ
անգիր իմանալով պարտիտուրն իր - Թերեւս պետք էր անﬕջապես հոն
ավելի եւս զարմացրեց այն, որ նա այդ- բոլոր մանրամասնություններով եւ կնքեի՞ր պայմանագիրը, Օհան:
ﬕաժամանակ ի հայտ բերելով գրա-
պիսի վոկալ-սիմֆոնիկ բարդ ու երկա- վիչ ﬕ կենսականություն, որ նրան հն- - Օ՜, ոչ, ոչ, օրենքով, պետք է համաձայ-
արավորություն տվեց առաջին մասի լայն նեցվեր Մոսկվայի հետ:
րաշունչ ստեղծագործությունն անգամ տակտերում ﬔղեդիական ﬔծ կամար-
ներ արձակել եւ ամբողջ վիթխարի կա- - Բայց եթե կնքած ըլլայիր, կատարված
անգիր էր ղեկավարում, բայց նաեւ դա ռուցվածքը լրիվ դրսեւորել. եւ այդ բոլորով՝ իրողություն կլիներ, դե Լայպցիգն ալ Դե-
դիրիժորը ներքին ﬔծ ջերմություն մոկրատական Գերմանիայում, պիտի հա-
ակնհայտորեն ցույց տվեց, որ անգիր ղե- հաղորդեց ստեղծագործությանը: <...> մաձայնվեր Մոսկվան:
Ուստի, հաﬔրգի ուժեղ տպավորության
կավարելը ստեղծագործական խնդիր է տակ գտնվող ունկնդիրները կարող են - Է՜, հիմա ալ կհամաձայնվի, ի՞նչ կա որ:
շնորհակալ լինել նվագախմբից եւ ﬔծ Ընտրված եմ, չէ՞:
Օհանի համար, հենց դրա շնորհիվ նա ու համակրելի դիրիժորից՝ բրուքներյան
խորունկ ﬕ ապրում վայելած լինելու հա- - Չեմ գիտեր, չեմ գիտեր:
կարողացավ զարմանալի թեթեւությամբ մար»: - Ի՞նչ կա չգիտնալու: Չեմ հասկնար
ըսածդ: Ըլլալիք խնդիր մըն է, շուտով
ﬕակցել նվագախմբի, երգչախմբի եւ Էջի ներքեւում, շնորհակալագրի տակ, կըլլա: Քիչ մը կսպասեմ, վստահ եմ՝ լուրը
զետեղել էի այս կարճ ծանուցումը. կուգա Մոսկվայեն կամ Լայպցիգեն:
չորս ﬔներգիչների կատարումը եւ ան- - Այնուաﬔնայնիվ խորհուրդ մը տամ,
«Մնում է ավելացնել, որ Գեւանդհաուսի Օհան:
կաշկանդ ճարտարակերտել «Ռեքվիեﬕ» նվագախումբն Օհան Դուրյանին հրա- - Ի՞նչ խորհուրդ:
վիրել է գլխավոր դիրիժորի դեռ թափուր - Խնդիրը տեղեկացուր հոս Զարոբյանին,
ամբողջ մոնուﬔնտալ կառույցը: Այդ ﬓացող պաշտոնին: Նվագախմբի վերջին Քոչինյանին, տեր կանգնին:
կապելմայստերն էր հանգուցյալ Ֆրանց - Չէ, չէ, հարցը ինքնիրեն կըլլա, չեմ ուզեր
հաﬔրգի մասին իմ գրած հոդվածը Կոնվիչնին»: իմ կողﬔս դիﬔլ հոս, չկարծեն, որ կուզեմ
Հայաստանեն երթալ, ճիշտ չէ ատիկա...
ﬕ ամբողջ մանրատառ էջ բռնեց ﬔր Գուցե զարմանալի չէ, որ այն ժամանակ - Բայց ﬔզի համար պատիվ է, որ դուն
ոչ ոք ուշադրություն չդարձրեց էջի ես ընտրված հոն գլխավոր դիրիժոր:
ամսագրում: Դրա հարակից էջին էլ, ներքեւում խցկված այս ծանուցմանը, ոչ Գեւանդհաո՜ւս, որուն ոսկեմատյանին ﬔջ
իսկ խմբագրությունում: Երեւի հավա- ի՜նչ դիրիժորներու անուններ կան՝ Մեն-
ահա, պատշաճ համարվեց կատարել տալի չէ՞ր պարզ ու հստակ ասվածը, դելսոնեն սկսած, եւ Արթուր Նիկիշն ալ,
թե Օհան Դուրյանը հրավիրվել է այդ- որուն անունը հիշվեր է քու արվեստովդ:
իմ առաջարկը՝ տպել Գեւանդհաուսի պիսի պաշտոնի, երբ մանավանդ ոչ ﬕ - Պատիվ է, բայց պայմանով, որ Հայաս-
բացատրություն չկար, փաստի պարզ տանեն չկտրվիմ: Ա՛յս է իմ օջախս, տարին
վերոհիշյալ շնորհակալագիրը, ինչպես հաստատում ﬕայն: Իսկ ես այն ժա- քանի մը անգամ պետք է գամ՝ հո՛ս ի՜մ
մանակ չէի կարող բացատրությունը հրա- մշտական ունկնդիրներուս...
նաեւ գերմանական թերթերից ﬔկի՝ պարակել: Տակը խնդիր կար: Այժմ արդեն Միամտությո՜ւն՝ իր վստահությունն էլ,
կարող եմ ու պետք է բացեմ այդ խնդիրը, իմ խորհուրդն էլ: Նրա «քիչ մը սպասելը»
«Միտելդոյչե նոյեստե նախրիխտըն»-ի որ հետեւանքներ ունեցավ... տեւեց ﬕ ամբողջ տարի, ոչ ﬕ լուր, ո՛չ
Մոսկվայից, ո՛չ էլ Լայպցիգից: Իր «առայժմ
հոդվածը, որը ես ﬕ հատուկ նպատակա- Դրա համար պետք է նախ ընթերցողի ﬔր ﬔջ ﬓա» պատվերն էլ խախտեցի
ուշադրությունը հրավիրեմ գերմանական ասելուց երեք աﬕս հետո ամսագրում այդ
դրումով էի ընտրել (Սովետական ար- թերթից վերեւում բերված հոդվածի փոքրիկ ծանուցումով, դա էլ ուշադրություն
սկզբում այս տողերին. «Քանի դեռ չգրավեց: Եվ ապա, ինչպես նախանցյալ ու
վեստ, 1963, թիվ 12): Գեւանդհաուսի գլխավոր դիրիժորի տեղը անցյալ տարի, կրկին հրավեր Լայպցիգից՝

Ահա շնորհակալագիրը. Â31

«Լայպցիգ, 26 սեպտեմբեր 1963

Պարոն

կապելմայստեր Օհան ԴՈՒՐՅԱՆԻՆ

Շատ հարգելի ու սիրելի պարոն Դուրյան,

Այժմ, երբ Գեւանդհաուսի նվագախմբի

վերջին երկու հաﬔրգներն իբրեւ գաստրո-

լային դիրիժոր ավարտեցիք ակնառու

հաջողությամբ, ցանկանում ենք Ձեր գե-

րազանց աշխատանքի համար հայտնել

Ձեզ ﬔր սրտագին շնորհակալությունը

Գեւանդհաուսի նվագախմբի անունից,

նվագախումբ, որի բարձր հարգանքը շա-

հեցիք Դուք թե՛ որպես արվեստագետ, թե՛

որպես մարդ:

Գեւանդհաուսի նվագախմբի համար հա-

տուկ ուրախություն էր Ձեզ հետ նվագելը:

Մեզ թույլ տվեք նվիրել Ձեզ Անտոն

Բրուքների 5-րդ, 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ եւ 9-րդ

սիմֆոնիաների գրպանի պարտիտուր-

ները՝ իբրեւ բարեկամական հիշատակ

այս հաﬔրգներից:

Հետագա հաջողությունների եւ Գեւանդ-

հաուսում կրկին հանդիպելու անկեղծ

ցանկություններով շատ սրտագին ողջու-

նում ենք Ձեզ:

Գեւանդհաուսի նվագախմբի պրոֆ-

կոﬕտե

Կ. Հայնց Վերշաու

Հ. Ռինգ»

Եվ ահա վերոհիշյալ թերթի հոդվածը.

«Գեւանդհաուսի այս տարվա հաﬔրգա-

շրջանը բացվեց ﬕ հաﬔրգով, որ

անﬕջապես ցույց տվեց նորից այս կազ-

մակերպության գեղարվեստական բարձր

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 31

30Â նույնքան նրբակիրթ, հաճախ զվարթ Լայպցիգում եւ ընտրել Գեւանդհաուսի
ժպիտն էլ դեմքին, թեպետ երբեﬓ ար- նվագախմբի գլխավոր դիրիժոր, աﬕսներ
իր ձեռքով բացելու Գեւանդհաուսի նվա- դեն մտախոհ զվարթ: Ինձ շատ լավ հաս- արդեն Մոսկվայի համաձայնության
գախմբի հաﬔրգաշրջանը ավանդական կանալի էր այդ չազդվելը: Նա էլ ուներ բուն լուրն է սպասում, իսկ ﬔր նվագախմբի
Բրուքներով: Այս անգամ վերադարձավ ստեղծագործ հոգու այն հատկությունը, այն պարտկոմը խռովություն է գլխավորում
խռովահար: ներքին բարեմույն «դեւը», այն սոկրատյան իր դիրիժոր նույն Օհան Դուրյանի
«դայմոնը», որի լրիվ տիրության տակ դեմ բացեիբաց, խայտառակում նրան
- Դուն մարգարե՞ ես, Կարպի՜ս... ստեղծագործ հոգին մոռանում է ուրիշ լկտիորեն: Ինչո՞ւ: Ինչպե՞ս կարող է այս
Դեռ օդակայանում դիմավորելիս ցավ են աﬔն ինչ՝ ուտել կամ զվարճանալն էլ, երկրում ակնհայտորեն, ինչպես ասվում
հայտնել այնտեղ, որ չնայած իրենք դիﬔլ ցավը կամ հաճույքն էլ, զրախոսողին կամ է՝ օր-ցերեկով լինել այդպիսի բան: Գրողը
են Մոսկվա համաձայնության համար, թշնամուն էլ, անգամ բարեկաﬕն ու հա- տանի, ո՞ր սատանայի մատն է սրա տակ:
բայց ինքը՝ հերր Դուրյանը, ափսոս, հիվան- րազատին էլ: Օհանի ներքին դեւը հենց Եվ խայտառակությունը շարունակվում ու
դության թե ինչ-ինչ պատճառներով չի այն մարﬓացյալ երաժշտությունն էր: շարունակվում է...
կարողացել ընդունել իրենց նվագախմբի
գլխավոր դիրիժորի պաշտոնը: Այդպես են Մթնոլորտը, սակայն, սկսեց թեժանալ, Բանը հասավ նույնիսկ քրեական
տեղեկացվել: երբ Օհանը, որպես տնօրեն, կոնկուրս ստորության: Մի երեկո Օհանենց բնա-
- Բայց ես սպասո՜ւմ էի, - բացականչել է հայտարարեց նվագախմբում՝ իր այն կարանում, որ Թումանյան փողոցի ներ-
Օհանը շշմած: փարիզյան մակարդակի հասցնելու երա- սերում էր այն ժամանակ, դռան զանգ:
Սպասում էր: Մի ամբողջ տարի: Ու զանքով: Ես փորձեցի համոզել նրան, Կինը բացում է դուռը, ներս են խուժում սեւ
հենց այդ ﬕ տարվա ընթացքում այստեղ որ չանի այդ բանը՝ վտանգավոր եւ մա- դիմակով տիպեր: Դուրս է նետվում կինը,
պատահեցին տարօրինակ բաներ: Բայց նավանդ անօգուտ: Կոնկուրս ես ասում, սանդղահարթակում օգնություն կանչում
քիչ է ասելը՝ «տարօրինակ»: Այդ բաների կարո՞ղ ես արդյոք ազատվել թեկուզ աﬔ- սրտապատառ ճիչերով: Դիմակավորները
խորքում զգացվում էին, ու կայի՛ն ան- նածույլից, աﬔնաթույլից, որքան էլ բարձր սուսուփուս փախչում են շտապ-շտապ.
շուշտ, ուրիշ բաներ՝ խորհրդավոր... լինի նպատակդ. այստեղ պարտկոմ կա, արեցին գործը, սարսափեցրին, դասը
Նախ՝ սկսեցին ավելի լսելի դառնալ պրոֆկոմ կա, «խծբ» կա (խնաﬕ-ծանոթ- տվին Օհանին: Իսկ ﬔր Օհանը, երբ հա-
Օհանի դեմ այն խլրդային շարժուﬓերը, բարեկամ), վերեւում էլ Կենտկոմ կա, ջորդ օրը կինը խռովահույզ պատմում էր
որոնց կարեւորություն չէի տվել ﬕ ժա- բողոքներ, կոնֆլիկտ, հարցեր քննել եւ դեպքը ինձ, հանգիստ նստել էր իր դաշ-
մանակ: Հետո արդեն ավելի բացահայտ այլն, գլխացավանքի վրա գլխացավանք, նամուրի առաջ, որի վրա Կոﬕտասի
խոսքեր էին ասվում Հայֆիլհարմոնիայում ջղերդ քայքայիր: Իսկ եթե խորքում հետին շատ արտահայտիչ ﬕ լուսանկարը կար
եւերաժշտական,նաեւմանավանդ,ինչպես մտքեր էլ կան քո դեմ... Չուզեց հասկանալ: մշտապես, եւ լուռ լսում էր կնոջ պատ-
լինում է ընդհանրապես, ﬔրձերաժշ- Երեւի չէր էլ կարող հասկանալ: Ու դեռ՝ մածը, նույնիսկ ﬕ փոքր ժպտաց ինձ աչ-
տական անլուրջ շրջանակներում Օհանի կոնկուրսը հայտարարեց, երբ ինքը Մերձ- քով անելով, բայց դեմքը սովորականից
դեմ, տարածվում էին ասեկոսեներ: Թե բալթիկա էր ﬔկնելու հաﬔրգների: Խիստ ավելի գունատ էր, դեղին կտրած: Հետո
նա ագահ է, գեղարվեստական ղեկա- մտահոգությունս հայտնեցի: հանկարծ ասաց.
վար լինելը բավական չէր, ձգտեց, պնդեց,
նվագախմբի ամբողջ վարչական ղեկա- - Հոգ չէ,- ասաց,- ավելի լավ, բացակայու- - Է՜, հոգ չէ: Սպասե՜ք, սպասե՜ք, ես ցո՛ւյց
վարությունն էլ վերցրեց իր ձեռքը, դարձել թյանս ժամանակ թող աշխատին, լավ մը կտամ նրանց:
է տնօրեն-դիկտատոր: Ի դեպ, ինքս էլ դեռ պատրաստվին տղաները:
այն ժամանակ մտահոգությունս էի հայտ- Չգիտեմ ինչ եւ ինչպես ցույց տվեց, բայց
նում վարչականը եւս իր ձեռքը վերցնելու Եվ... «պատրաստվե՜լ» էին տղաները, բանդիտային այդ դեպքը հետաքննվե՞ց,
համար, թե ծանրացնում է իր բեռը, եւ չեմ երբ վերադարձավ: Նվագախումբը փնտրվեցի՞ն այդ տիպերը: Ոչ ﬕ խոսակ-
մոռանա ինչ բացատրություն տվեց ինձ: տակնուվրա էր: Թաքուն խմորուﬓերը ցություն չլսվեց այդ մասին: Գուցե այդ տի-
Ասաց, որ իսկական շնորհքով են օժտ- պայթել էին: Մի խայտառակություն էր պերը արդեն ծանո՞թ էին նրանց, ովքեր
ված ﬔր սիմֆոնիկի տղաները, կարող է եռեւեփվում: Օհանի դեմ եւ Օհանի կողմ պետք է հետաքննեին...
ﬔր նվագախումբը բարձրացնել այն փա- խմբավորուﬓեր: Զարմանալին այն էր, որ
րիզյան նվագախմբի մակարդակին, որը Օհանի դեմ խմբավորման գլխավորողը Մի առավոտ կանուխ, երբ ես խմբագրու-
վարել է ինքը, բայց ﬔր այս տղաները ծույլ նվագախմբի պարտկոﬓ էր (չեմ էլ ուզում թյունում ﬔնակ նստած աշխատում էի,
են, չեն սիրում տանը աշխատել իրենց այստեղ հիշել այդ անժպիտ, քիթը վեր, եկավ սիմֆոնիկի շեփորահար Աշոտը,
վրա, պետք է աշխատեն, պատրաստված կզակը ցցած խոսող ջութակահարի լավ երաժիշտ, լուրջ եւ հախուռն տղա: Գի-
գան փորձերին, եւ ինչե՜ր կարելի է անել: անունը): Սովետական կոլեկտիվում տեի, որ նա գլխավորում է Օհանի կողմը
Ասաց անկեղծորեն, ոգեւորությամբ նույ- պարտկո՞ﬓ է գրգռում ու գլխավորում բռնողներին՝ նվագախմբի ﬔծ մասը, թեեւ
նիսկ, թե հենց դրա համար իր ձեռքն է խռովությունը ղեկավարի դեմ: Կարծես ոչ բոլորը, հասկանալի է, նրա նման հա-
վերցնում ամբողջ ղեկավարությունը, հակառակը պետք է լիներ պարտկոﬕ մարձակ, հախուռնորեն գործունյա: Եկել
ջանք չի խնայելու, կհասնի նպատակին դերը: Սա ի՞նչ է նշանակում: Ոչ ﬕայն էր խիստ զայրացած՝ պարտկոﬕ դեմ. հա-
այս շնորհքով տղաների հետ, վստահ է: զարմանալի է: Շատ տարօրինակ ու մը հանում է: Պետք է ﬕ բան անել: Ի՞նչ:
Երբինձասումէին,ﬔրխմբագրությունում կասկածելի: Օհան Դուրյանը, որին «ﬔծ Մի «ուժեղ» հոդված գրեմ ﬔր ամսագրում
կամ այլուր, թե Օհանից դժգոհում են իբր եւ համակրելի դիրիժոր» են որակել ի պաշտպանություն Օհանի: Է՜հ, Աշոտ,
նրա բնավորության որոշ գծերի համար, Աշոտ, լավ երաժիշտ, բայց ﬕաﬕտ այս
որպես դիրիժոր, ես պատասխանում էի հարցում, որով եկել է մոտս առավոտ
այդ բամբասանքներին, թե ի՞նչ գծերի կանուխ. չի պատկերացնում ինչը ինչոց
մասին են խոսում ակաս-պակաս: Առ- է: Թեպետ ﬔր իսկ երեսին ամոթ կլիներ
հասարակ ո՞վ չունի «գծեր»: Իսկ դիրի- այդպիսի հոդվածը «ի պաշտպանություն»
ժորը, մանավանդ, որ բարդ օրգանիզմ է Օհան Դուրյանի, որին այնքան բարձր են
ղեկավարում իր ձեռքի տակ՝ լինի նվա- գնահատել Լայպցիգում, բայց կգրեի, կրքով
գախումբ, երգչախումբ կամ ﬕ ամբողջ կգրեի, ﬕայն թե անկարելի է, որ հենց ﬔր
օպերա, չունենա՞ խստապահանջության խմբագրությունում, նախ, ընթացք տրվի
գծեր՝ հասնելու համար այն գեղարվեստա- նման հոդվածի, ուր խնդիրը պահանջում է
կան արդյունքին, որով կանգնելու է ունկն- ասել չասվելիք բաներ, եթե հենց իսկապես,
դիրների առաջ՝ դահլիճի կիզակետը դար- ըստ էության պետք է «պաշտպանել»
ձած իր անձով: Թող կարդան Ստեֆան Օհան Դուրյանին՝ իր եւ շատերի համար
Ցվայգի սքանչելի էսսեն Տոսկանինիի իրենց սիրելի մաեստրոյին ուﬕ՞ց, ինչի՞ց,
մասին ու տեսնեն, թե ուժեղ դիրիժորի չի՞ հասկանում Աշոտը...
խստապահանջությունը ինչպիսի շանթա-
յին գծեր կարող է արձակել որոտուﬓերով - Դե ի վերջո կզզվցնեն մաեստրոյին, էլի,
հանդերձ: չե՜մ հասկանում,- գոչեց նա, ինքն էլ ասես
Իսկ Օհանը, տեսնում էի, շատ էլ չէր հուսահատ ﬕ զզվածությամբ: - Ու ﬕ օր
ազդվում այդ բամբասանքներից, անում կթողնի, կգնա էստեղից: Բախտը էսպիսի
էր իր գործը նույնքան եռանդուն ու բո- դիրիժոր է տվել ﬔզ, ու ... չե՜մ հասկանում:
լորանվեր, իր առօրյա վարվեցողությամբ Վախենում եմ՝ թքի ու գնա: Ո՞վ է տուժելու:
Էլի ﬔնք, էլի ﬔնք...

Եվ իրոք: Նախ ﬕ քանի տարի փաստորեն

Â32

32 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

31Â Բրուքներ կատարեր Գերմանիայում, նագիրը, որ նշանակում էր՝ «Էլ ﬕ՛ գա,
որպեսզի գերմանացի եւ ավստրիացի չենք ուզում»: Եվ դարձել է ուրիշ երկրի քա-
«գնալու» պես եղավ, երբ Լայպցիգում դիրիժորները տեսնեին, թե ինչպես ղաքացի: Չգիտեմ: Ինձ թվում էր, էլ չենք
պետք է Բրուքներ կատարել: Խոսում, տեսնի իրար: Բայց տեսանք: Եկավ 1991-
իրեն առաջարկել էին ղեկավարել իրենց վերլուծում էինք իր ﬔկնաբանությամբ ին՝ արդեն անկախացած Հայաստանի
«տաճարանման» սիմֆոնիան, որն այստեղ մշակույթի նախարար Պերճ Զեյթունցյանի
օպերային թատրոնը, եւ ինքը անվարան պետք է կատարեր Ռադիոյի սիմֆոնիկ նամակով հրավիրված: Ու դարձյալ
նվագախմբով: խնդիրներ...
կնքել էր պայմանագիրը ﬕ քանի
- Բայց, - ասացի, - Օհան, պետք է Մի նոր հալածանք՝ 2001 թվականին:
տարով: Բայց ﬔրթ ընդ ﬔրթ գալիս էր Բրուքների համար դաստիարակված նվա- Անպատկառ խոսքեր հրապարակավ:
գախումբ, որ այս զարմանալի յուրօրինակ Խիստ վրդովված՝ «Ազգ» օրաթերթում
ի՜ր ունկնդիրներին հաﬔրգ տալու: Հետո գործը հնչեցնես: հանդես եկա «Իսկ դուք գիտե՞ք ով է Օհան
Դուրյանը» վերնագրով հոդվածով: Թե-
իսկապես, երեւի, չարակաﬓերը «զզվցրել» - Է՜հ, - ասաց, - Բրուքների համար դաս- պետ ծերացել ու վաղուց չէինք տեսել իրար,
տիարակված նվագախումբ շատ քիչ կա հաջորդ օրը հուզված եկավ ու ինձ տա-
էին նրան, ինչպես կանխատեսում աշխարհում: Բեռլին, Լայպցիգ, Վիեննա: րավ Նորքի բարձունքներում իր տունը:
Նույնիսկ Լոնդոնի նվագախմբի համար Ուշադրությունս գրավեց բազմաթիվ
էր շեփորահար Աշոտը, եւ ի վերջո դժվար է Բրուքները: Աﬔրիկայում նոր- կասետներով իր ձայնադարանը՝ արտա-
նոր սկսած են Բրուքներ ըմբռնել ու սահմանի տարբեր քաղաքներում իր
գնաց Աﬔրիկա՝ դեպի անորոշություն: կատարել: Որքան հնարավոր է, պիտի հաﬔրգների ձայնագրությունները:
անեմ ﬔր այս նվագախմբի հետ: Միայն թե
Բացակայեց ﬕ ամբողջ տարի: Ի դեպ, ժամանակը կարճ է, փորձերը՝ քիչ... Պարապ չի ﬓացել այնտեղ իր երկա-
րատեւ բացակայության ընթացքում:
ինքս էլ խմբագրությունից դուրս էի Եվ արեց: Այդքան քիչ փորձերով Ունկնդրեցինք Սեն-Սանսի Երգեհոնով
այսպիսի նվագախումբը հասցնել նման սիմֆոնիան, որ կարծեմ կատարել էր
եկել, երբ երաժշտական աշխարհին հանգիստ ու վստահ կատարման՝ այս Հարավային Աֆրիկայի Քեյփ-Թաուն քա-
սիմֆոնիայում, այո, ﬕայն Օհանը կարող ղաքում:
իմ այնքան նվիրված ծառայությունից էր անել: Դարձյալ իր հաﬔրգին լեփ-
լեցուն հսկա դահլիճը քար լռությամբ ու Օհան Դուրյանի տո՜ւնը Նորքի բարձուն-
հետո՝ ինձնից դժգոհած ﬕ երկու հոգի հուզումով լսում էր երկարատեւ, դժվար- քում՝ դիմացն Արարատ:
ըմբռնելի սիմֆոնիան: Ինչպես ﬕշտ, նրա
սադրանքներ էին սկսել իմ դեմ: Կտրել էի ձեռքերի տակ նվագախումբը ոչ ﬕայն Մահն այնտեղից տարավ նրան:
ստացել էր այն ամուր, լիակատար ու Ութսունութ տարեկան էր: Ինձնից երեք
կապերս այդ երաժշտական աշխարհից` նրբագեղ հնչողությունը, որ հատուկ է տարով ﬔծ:
ﬔծ դիրիժորներին, այլեւ այդ ձեռքերի Արդյոք կտեսնե՞նք իրար կրկին՝ չգիտեմ
նվիրվելու իմ բուն գրական գործին: Երեք քրմային կախարդական շարժուﬓերով, ուր...
դարձյալ, երաժշտությունը կարծես ճա- Է՜հ, փոքրիկն արաբախոս Հաննա: Որ
տարի թարգմանում էի Դոստոեւսկու ռագում էր ﬕ սրբազան աղբյուրից եւ ﬕ դարձար Օհան: Կուզեիր հայերեն, հայե-
ուրիշ, տոնական զգացուﬕ լույսով լցնում րե՛ն սորվիլ: Սորվեցար: Կոﬕտաս լսեցիր,
«Կարամազով եղբայրներ» վիթխարի ամբողջ դահլիճը: Վերջում բուռն, հոտն- եւ բոլոր ջիղերովդ զգացիր, որ հայ ես:
կայս ծափերով ունկնդիրները կրկին ու Մեջդ հայն ու բնածին ﬔծ երաժիշտը քեզ
գլուխգործոցը՝ դեռ իմ պատանեկան կրկին բեմ էին կանչում իրենց սիրելի ասել տվին. «Ալ չէի կրնար իմ ժողովուրդես
դիրիժորին: Օհանին կարոտել էին ի՜ր դուրս ապրիլ»:
տարիներից երազանք, որն իրագործում ունկնդիրները... Ապրեցի՛ր ժողովուրդիդ ﬔջ: Չարակամ-
ները հաշվից դուրս են արդեն: Ժողովուրդդ
էի՝ այդ տիտանական աշխարհի ﬔջ Բայց չարակաﬓերը, որոնք չէին ուզում, քեզ սիրով ընդունեց: Երբ բացակայում
երեւի, որ Օհանը վերադառնար, դարձյալ էիր՝ կարոտեց: Մեծ երաժշտությամբ ժո-
ﬗրճված: սկսեցին խլրդային շարժուﬓերը: Եվ ղովուրդիդ կապեցիր աշխարհի հետ:
Օհանը դարձյալ գնաց: Այս անգամ երկա- Եղար ﬔր մշակույթի պատմության ﬕ
Օհանը վերադարձավ 1970-ին: րատեւ: Չգիտեմ ինչու: Ասում էին, որ պարադոքսը եւս քո ճակատագրով: Զար-
իր սովետական քաղաքացու (երբեﬓի մանալի պարադոքս:
Աﬔրիկայում, այդ անորոշության օրերին, այն օրինապահ «լոյալ» քաղաքացու) Եղար ﬔրը: Եղար աշխարհինը: Կամար
անձնագրի ժամկետը վերջանում էր, կապեցիր:
հոգեպես շատ էր տառապել, երեւում եւ հակառակ իր բազում դիմուﬓերի
արտասահմանից, չեն վերանորոգել անձ- ÐáõÝí³ñ, 2011
էր դեմքից, նկատելիորեն սպիտակած

մազերից:

- Հավատա՛,- ասաց,- գրեթե տունեն

դուրս չէի գալիս: Կմտածեի, կմտածեի եւ

ﬕայն Երեւանի ծափերն էին, որ հնչում

էին ականջիս ﬔջ, ո՛չ Լայպցիգի, ո՛չ ալ

ուրիշ որեւէ տեղի...

Միասին լսում էինք Բրուքների Չորրորդ

սիմֆոնիան՝ Բեռլինի նվագախմբի

հետ իր կատարման ձայնագրությունը:

Պարտիտուրն առաջը դրած, իր այն

երաժշտականորեն ջղային վիճակի ﬔջ

էր, տենդոտ հեւալով, հառաչելով, որոշ

մասեր կրկնում ու կրկնում էր, ամբողջ

սիմֆոնիան թարմացնում հիշողության

ﬔջ: Կատարելու էր այստեղ՝ ﬔծ

դահլիճում: Բրուքներյան լայնաշունչ

եւ շատ գեղեցիկ գործ, որ Երեւանում

առաջին անգամ էր հնչելու: Բրուքների

արդեն ﬔծ մասնագետ էին համարում

Օհանին գերմանացիները, անցյալի այն

հոդվածներից ﬔկում ինքս էի կարդացել,

թե Օհան Դուրյանը պետք է գար եւ

Â26 ¼³Ý³½³Ý-½³ñٳݳ½³Ý 1974 Ã. ÑáõÝÇëÇ 26-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ µ³óí»ó Ñ³Û 1994 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 18-ÇÝ §Ðñ³½¹³Ý¦ Ù³ñ½³-
Ù»Í ×³ñï³ñ³å»ï ²É. ³ٳÝÛ³ÝÇ Ñáõß³ñÓ³ÝÁ ¹³ßïáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í §Ü³í³ë³ñ¹Û³Ý ˳-
ÉÇ×Á: (ù³Ý¹³Ï³·áñͪ ². Ðáíë»÷Û³Ý): Õ»ñ¦ Ù³ñ½³Ñ³Ý¹»ëÇ Ñ³Ý¹Çë³íáñ µ³óáõÙÁ:
1967 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇÝ ëÏëí»óÇÝ »ñ¨³ÝÛ³Ý
1977 Ã. ÑáõÉÇëÇ 4-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ µ³óí»ó ÍÇñ³- 1994 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 30-ÇÝ µ³óí»ó §Î³ëϳ¹Á¦ª
ù³ñ³ÛñÇ å»ÕáõÙÝ»Á: ÝÇÝ ÝíÇñí³Í ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëÇÙåá½ÇáõÙ, áñÇÝ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ ×³ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý, Ùß³Ïáõó-
1967 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 25-ÇÝ µ³óí»ó ²É. êå»Ý¹Ç³- Ù³ëݳÏó»óÇÝ ·ÇïݳϳÝÝ»ñ ³ß˳ñÑÇ ï³ñµ»ñ
»ñÏñÝ»ñÇó:
ñÛ³ÝÇ ïáõÝ-óݷ³ñ³ÝÁ:
1967 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 26-ÇÝ µ³óí»ó سñïÇñáë 1978 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 29-ÇÝ ÍÝí»ó Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ
ÙÇÉÇáÝ»ñáñ¹ ù³Õ³ù³óÇÝ: ºñ¨³ÝÁ ¹³ñÓ³í
ê³ñÛ³ÝÇ ïáõÝ-óݷ³ñ³ÝÁ: ݳËÏÇÝ ÊêÐØ-Ç 18-ñ¹ ÙÇÉÇáݳÝáó ù³Õ³ùÁ:
1967 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 29-ÇÝ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í Ø»Í
1983 Ã. ѳݹÇë³íáñ Ï»ñåáí µ³óí»ó سñ½³-
»Õ»éÝÇ ½áÑ»ñÇ ÑÇß³ï³ÏÇÝ ÝíÇñí³Í ÏáÃáÕÇ Ñ³Ù»ñ·³ÛÇÝ Ñ³Ù³ÉÇñÇ Ù³ñ½³¹³ÑÉÇ×Á, ÇëÏ
µ³óáõÙÁ ÌÇÍ»éݳϳµ»ñ¹áõÙ (Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñª ê. 1984 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 13-ÇÝ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ³ÝÓ-
ø³É³ßÛ³Ý, ². ³ñ˳ÝÛ³Ý, ì. ʳã³ïñÛ³Ý): Ýí»ó áÕç ѳٳÉÇñÁ:

1967 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ µ³óí»ó ºñ¨³ÝÛ³Ý ÉÇ×Á: 1990 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 10-ÇÝ ºñ¨³ÝÇ Ý³ËÏÇÝ
1968 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇÝ ³Ýóϳóí»ó §¾ñ»µáõÝÇ ÏÇÝáÛÇ ï³ÝÁ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ÑݳµÝ³Ï »ñ¨³ÝóÇ-
- ºñ¨³Ý¦ ³é³çÇÝ å³ßïáÝ³Ï³Ý ïáݳϳï³- Ý»ñÇ ÑÇÙݳ¹Çñ ÏáÝý»ñ³ÝëÁ, ëï»ÕÍí»ó Ðݳ-
ñáõÃÛáõÝÁ, Ýßí»ó ºñ¨³ÝÇ ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý µÝ³Ï »ñ¨³ÝóÇÝ»ñÇ ³ëáódzódzÝ:
2750-³ÙÛ³ÏÁ:
1968 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 22-ÇÝ µ³óí»ó §¾ñ»µáõÝǦ 1991 Ã. Ù³ñïÇ 28-ÇÝ ºñ¨³ÝÇ ù³Õ³ù³ÛÇÝ
óݷ³ñ³ÝÁ: ËáñÑáõñ¹Á áñáßáõÙ ÁݹáõÝ»ó гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý
1971 Ã. ÷»ïñí³ñÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ ß³ñù Ùï³í Ññ³å³ñ³ÏÇó È»ÝÇÝÇ ³ñÓ³ÝÁ ѳݻÉáõ Ù³ëÇÝ:
Þï³åû·ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëݳ·Çï³óí³Í ÑÇí³Ý¹³-
ÝáóÁ: 1991 Ã. Ù³ÛÇëÇ 28-ÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý
1971 Ã. Ù³ÛÇëÇ 19-ÇÝ µ³óí»ó §Ðñ³½¹³Ý¦ Ññ³å³ñ³ÏáõÙ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ïáÝí»ó ²Ýϳ-
Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Ù³ñ½³¹³ßïÁ: ËáõÃÛ³Ý ûñÁ:

1992 Ã. ³åñÇÉÇ 1-ÇÝ ëÏë»ó ·áñÍ»É ºñ¨³Ý-
ö³ñǽ áõÕÇÕ Ñ»é³Ëáë³ÛÇÝ Ï³åÁ:

2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 33

Êáë»Éáí ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ïª

²ÝÓÝ³Ï³Ý ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ÝóÛ³ÉÇ Ù³ëÇÝ

àí áõÝÇ ³ÝóÛ³É, ݳ ãÇ Ï³ñáÕ »ï ãݳۻÉ, ½ÇÝ ¨ Ðñ³Ýáõß Ê³é³ïÛ³Ý-²é³ù»ÉÛ³Ý/: ѳëáõ ÉÇÝÇ, ³ÛëÇÝùÝ Ó»õÁ ×Çßï ÁÝïñ»ÉÝ ¿
áí áõÝÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ, ݳ ãÇ Ï³ñáÕ ÑÇßáÕáõ- ϳñ»õáñ: ²ÛÝ Ò»ñ Ùáï ëï³óí»É ¿:
ÃÛáõÝÝ»ñ ãáõݻݳÉ: Ð³Û ÅáÕáíáñ¹Á áõÝÇ Çñ ²Ûë óáõó³Ñ³Ý¹»ëÁ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ¿ Ýñ³-
å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ¨ ³Û¹ å³ïÙáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ Ýáí, áñ Ñ³Û ¨ Ãáõñù³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ ²ñ³ ä³å³ÝÛ³Ý
áÕµ»ñ·³Ï³Ý ¿ç»ñ, µ³Ûó ³ÛÝ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³ÝóÛ³ÉÁ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ Ð. ÞÇñ³½Ç óݷ³ñ³Ý
ݳ¨ Ñ»ñáë³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ ¿, ù³ÝÇ áñ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí:
Ù»ñ ÅáÕáíáõñ¹Á ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ³ÝóÛ³ÉáõÙ, ´³Ý³íáñ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë
µ³ñµ³ñáë ųٳݳÏÝ»ñáõÙ, ³Ý¹áõÉ Ù³- ²ÝϳëÏ³Í û·ï³Ï³ñ »õ ß³ï ϳñ»õáñ ¿ ëáõÛÝ Ýáñ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó Ý³Û»É å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ¨
ù³éÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ãÇ ÁÝÏ×í»É, ãÇ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÁ, »ñÏñáñ¹ ϳñÍÇù ãÇ Ï³ñáÕ ëáíáñ³Ï³Ý Ù³ñ¹áõÝ` áñå»ë å³ïÙáõÃÛ³Ý
áãÝã³óí»É, ³åñ»É ¿ ûÏáõ½ Ñáßáïí³Í, ÉÇÝ»É: ê³ ÙÇ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ Ñ᷻ûñ³ådz ¿ Ý»ñϳ۳óáõóÇã:
³ñݳù³Ù, µ³Ûó ϳñáÕ³ó»É ¿ ¹áõñë åñÍÝ»É »ñÏáõ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ÆëÏ µáõÅáõÙÁ
å³ïÙáõÃÛ³Ý ³ñáõÝáï ųÝÇùÝ»ñÇó áõ ѳ- ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ×³Ý³ãáõÙÝ ¿ ÂáõñùdzÛÇ ÐÇßáÕáõÃÛáõÝÁ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ Ç ÙÇ µ»ñ»Éáõ
ë»É Ù»ñ ûñ»ñÁ: ÏáÕÙÇó: ºñÏáõ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ µáõÅáõÙÝ ¿ ÉÇÝ»- ÙÇçáó ¿:
Éáõ ¹³:
¶»ñÙ³ÝdzÛÇ ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý ´³ñÓñ³·áõÛÝ ºñÏáõ »ñÏñÝ»ñáõÙ ¿É ÉéáõÙ »Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý
¸åñáóÝ»ñÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³Ù³·áñͳ- Êáñ»Ý ¶³ëå³ñÛ³Ý, µ³Ý³ëï»ÕÍ, óñ·Ù³ÝÇã ÏñáÕÝ»ñÁ, ÇÝãáõ áã, ½áÑ»ñÁ, áñáÝù å³Ñ»É
ÏóáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÁ §²Ý³ïáÉdzÛÇ Ùß³- ì³Ý³Óáñ »Ý ³ÝóÛ³ÉÇ ÷³ëï»ñÁ Çñ»Ýó Ñáõß»ñáõ٠ϳÙ
ÏáõÛæ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ¨ §Ð³½³ñ³ß»Ý¦ ÷á˳Ýó»É »Ý Çñ»Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ¨ Ãáé-
²½·³µ³Ý³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ²Ù»Ý³¹Åí³ñÁ Ýáñ Ëáëù ³ë»ÉÝ ¿ »õ áñ ³ÛÝ Ý»ñÇÝ:
ѳÛÏ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ 2009
Ã-Çó ëÏë»É ¿ ѳÛ-Ãáõñù³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõ- ß»ÝÇ Ï³ÙáõñçÁ: êï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ³Ûë åñáó»ëÇ ÁÝóó-
ÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñ»É³íÙ³Ý ¨ ѳßï»óÙ³Ý ÙÇ 2001 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 23-ÇÝ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ùáõÙ, áñÁ µ³Õϳó³Í ¿ Ëáë»Éáõó, Éë»Éáõó ¨
Íñ³·Çñ, áñÁ Ñáí³Ý³íáñáõÙ ¿ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ »ñÏËáëáõÃÛáõÝÇó, ÑáõÛë ϳ, áñ ³Ûë óáõó³-
²ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ: ºñ¨³ÝÇ êµ. ¶ñÇ·áñ Èáõë³íáñÇã Ù³Ûñ »Ï»Õ»óáõ ѳݹ»ëÁ ³í»ÉÇ åÇݹ ϳå Ïѳëï³ïÇ Ù»ñ
ûÍÙ³Ý ³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝÁ: »ñÏáõ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ßï»óÙ³Ý
Ìñ³·ÇñÁ Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ÙÇ ß³ñù ÙÇçá- ·áñÍÁÝóóáõÙ, áñÁ ÏÝ»ñ·ñ³íÇ Çñ Ù»ç å³-
ó³éáõÙÝ»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨ óáõó³Ñ³Ý¹»ëÝ»ñ, 2001 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 25-ÇÝ ºñ¨³Ý ųٳݻó ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ÁݹáõÝáõÙÁ áõ Ý»ñÙ³Ý
áñáÝù ï»ÕÇ áõÝ»ó³Ý г۳ëï³ÝáõÙ /¶ÛáõÙ- ÐéáÙÇ Ï³ÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óáõ ³é³çÝáñ¹ ÐáíѳÝÝ»ë Ó·ïáõÙÁ: гßï»óáõÙÝ ¿ ³Ûë óáõó³Ñ³Ý¹»ëÇ
ñÇ, ì³Ý³Óáñ, Æ稳Ý, ºñ¨³Ý/ ¨ ÂáõñùdzÛáõÙ äáÕáë 2-ñ¹Á: Ýå³ï³ÏÁ, ÷á˳¹³ñÓ Ñ³ñ·³ÝùÝ áõ
/êï³ÙµáõÉ, ¸Ç³ñµ»ùÇñ, ²Ýï³ùÛ³ÛáõÙ/: íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ:
2003 Ã. ³åñÇÉÇ 23-ÇÝ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç Ù»Í µ³-
г۳ëï³ÝáõÙ, ÂáõñùdzÛáõÙ µ³Ý³íáñ ñ»Ï³Ù ü. ܳÝë»ÝÇ ßÇñÙ³ÃÙµÇó µ»ñí³Í ÑáÕÝ È»õáÝ Ê²â²îðÚ²Ü
å³ïÙáõÃÛ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝ- ³Ù÷á÷í»ó ÌÇÍ»éݳϳµ»ñ¹Ç Ñáõß³å³ïáõÙ:
ùÇ ÍÝáõݹ ¿ §Êáë»Éáí ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ïª êÇñ³í³Ý êºìàôÜÆ
³ÝÓÝ³Ï³Ý ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ÝóÛ³ÉÇ Ù³- 2004 Ã. ÑáõÝÇëÇ 30-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ ³Ýóϳóí»ó
ëÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ¨ ÂáõñùdzÛáõÙ¦ Ëá- §àëÏ» ÍÇñ³Ý¦ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³é³çÇÝ ÷³é³ïáÝÁ, ²ñÛ³Ý Ï³Ýãáí
ñ³·ñáí óáõó³Ñ³Ý¹»ëÁ ¨ ÝáõÛÝ ³ÝáõÝáí áñÝ ³ÛÝáõÑ»ï¨ ¹³ñÓ³í ³Ù»Ý³ÙÛ³:
³Ý·É»ñ»Ý, ѳۻñ»Ý ¨ Ãáõñù»ñ»Ý É»½áõÝ»ñáí ²ßáï øáãÏáÝÛ³ÝÇ ÑÇß³ï³ÏÇÝ
ïå³·ñí³Í ·ÇñùÁ /Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñ È»Ûɳ Ü»Û- 2004 Ã. û·áëïáëÇ 14-ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ Ù»ÏݳñÏ»ó
§Ø»Ï ³½·, Ù»Ï Ùß³ÏáõÛæ ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý ³é³- ê³ñ»ñÇ áõëÇó ³ñ¨Á ͳ·áÕ
Â32 ¼³Ý³½³Ý-½³ñٳݳ½³Ý çÇÝ ÷³é³ïáÝÁ: ºñÏÇñÝ ¿ñ ÑÇÝáõÙ ·áõÛÝ»ñáí ³ñÛ³Ý,
øݳñǹ ɳñÇÝ µ»ñáõÙ ¿ñ Ý»ñµáÕ
ÛÇÝ ¨ ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ Ï³ñ¨áñ ϳéáõÛóÝ»ñÇó 2004 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 18-ÇÝ ³Ù÷á÷í»ó ºñ¨³ÝÇ ÞáÕ»ñÇ Ï³ñáï µáÕµáçÁ ·³ñݳÝ:
Ù»ÏÁ (׳ñï³ñ³å»ïÝ»ñª æÇÙ ÂáñáëÛ³Ý, ²ëÉ³Ý ¹ñáßÇ ÙñóáõÛÃÁ. ³é³çÇÝ ï»ÕÁ ·ñ³í»ó γñ³-
ØËÇóñÛ³Ý): å»ï ²µñ³Ñ³ÙÛ³ÝÇ ¨ γñ³å»ï ö³ß³Û³ÝÇ ºí ùá Ñá·áõ Ù»ç ѳÙß»ÝÇ á·ÇÝ,
³ß˳ï³ÝùÁ: ¨»ñÁ ÷é³Í ³ñÍíÇ å»ë ѽáñ,
1995 Ã. ³åñÇÉÇ 26-ÇÝ ºñ¨³ÝÇ ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ø³ëÇëÝ»ñÇó ¹»Ý ëáõñáõÙ ¿ñ áõÅ·ÇÝ,
ËáñÑáõñ¹Á áñáß»óªÑ³ëï³ï»É ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ 2004 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 23-ÇÝ ³Ù÷á÷í»ó ºñ¨³ÝÇ àõñ ³Ý³å³ïÝ ¿ñ ïÝùáõÙ ³ñݳÍáñ:
½ÇݳÝß³ÝÁ, áñÇ áõÕÕ³ÝÏÛáõÝ í³Ñ³ÝÇ íñ³ ûñÑÝ»ñ·Ç ÙñóáõÛÃÁ. ³é³çÇÝ ï»ÕÁ ·ñ³í»ó ¾¹·³ñ
»ñ»ù »ñ³Ý·Ý»ñáí (ÍÇñ³Ý»·áõÛÝ, áëÏ»·áõÛÝ, ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÇ »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ùµ ¨ ä³ñáõÛñ ꨳ- гÛÇ ÙáñÙáùÁ Ñá·áõÙ¹ ³Ùµ³ñ³Í,
³ñͳó·áõÛÝ) å³ïÏ»ñí³Í ¿ ¾ñ»µáõÝÇÇ Ã¨³íáñ ÏÇ Ëáëùáí ·ñí³Í §¾ñ»µáõÝÇ-ºñ¨³Ý¦ »ñ·Á: ¸áõ ݽáí»óÇñ ۳óճÝÁ Ï»é,
³éÛáõÍÁ, ·ÉËÇݪ ó·Ç ï»ëùáí ϻݳó ͳéÇ å³ï- ²ÝÙ»Õ ½áÑ»ñÁ ³Ý˳ã ѳٵ³éݳÍ
Ï»ñÁ, Ó»éùÇݪ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ·³í³½³ÝÁ, ÏñÍùÇݪ 2004 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 13-ÇÝ §ºñ¨³ÝÇ ûñ¦ ïá- î»ñ ¼áñÇ ×³Ù÷ÇÝ Ñ³é³ãáõÙ »Ý ¹»é:
ÏÉáñ í³Ñ³ÝÇ Ù»ç ѳí»ñÅáõÃÛ³Ý Ýß³ÝÇ íñ³ ݳϳï³ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï å³ßïáݳå»ë
²ñ³ñ³ï É»é³Ý å³ïÏ»ñÁ, Ý»ñù¨áõÙª ѳۻñ»Ý ÁݹáõÝí»óÇÝ ºñ¨³ÝÇ Ëáñѹ³ÝÇßÝ»ñÁª ¹ñáßÁ ¨ úñѳëÇó ÷ñÏí³Í ѳۻñ ³ÝÏáïñáõÙ
ٻͳï³é»ñáí §ºñ¨³Ý¦ ٳϳ·ñáõÃÛáõÝÁ ûñÑÝ»ñ·Á, ¨ Ùßï³Ï³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ÝÓ- ²Ûë ½³é ³÷»ñÁ ê¨ Íáíáí ³Ýó³Ý,
(Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñª ². êáËÇÏÛ³Ý, ². ØËÇóñÛ³Ý, ². Ýí»óÇÝ ù³Õ³ùÇ Ã³Ý·³ñ³ÝÇÝ: ºí éáõë³ó ³½ÝÇí ³í»ïÛ³ó »ñÏñáõÙ
Ô³ñǵ۳Ý): ²Ù»Ý ³½·Ç Ñ»ï »Õµ³ÛñÝ»ñ ¹³ñÓ³Ý:
2005 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 17-ÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ
1996 Ã. ºñ¨³Ýáõ٠ϳ۳ó³í ß³ËÙ³ïÇ Ñ³Ù³ß- ѳëï³ï»ó ºñ¨³ÝÇ ·É˳íáñ 5-ñ¹ ѳï³Ï³- »ÛÇ ¹³ßï»ñÁ »Õ³Ý »ñ·Ç ïáÕ,
˳ñѳÛÇÝ ûÉÇÙådz¹³Ý: ·ÇÍÁ: ØÇßï á·¨áñ»ó ²ËáõÝÁ ãùݳÕ
ºí ûŠÙïù»ñ¹ ³Ýí»ñç åñåïáÕ
1996 Ã. ÑáõÉÇëÇ 13-18-ÇÝ ºñ¨³Ýáõ٠ϳ۳ó³í Ü»ñϳ۳óñ»ó êáõë³Ýݳ вðàôÂÚàôÜÚ²ÜÀ êñï»ñÁ ÉóñÇÝ µ³ñáõÃÛ³Ý ß³Õ³Ë:
³é³çÇÝ Ñ³Ù³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý áõë³ÝáÕ³Ï³Ý í»Ñ³-
ÅáÕáíÁ §Ð³Û³ëï³ÝÁ ѳٳÛÝ Ñ³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ûñ»- ÐÛáõÃ»Õ µ³ñµ³éÁ á·áõ ׳׳Ýãáí
ÝÇùÝ ¿¦ Ý߳ݳµ³Ýáí: ¼áñ³íáñ ³íÛáõÝ »Õ³í ùá ·ñãÇÝ,
ºí ¹áõ »ñ·»óÇñ ³ñ۳ݹ ϳÝãáí,
1998 Ã. û·áëïáëÇ 28-Çó ë»åï»Ùµ»ñÇ 5-Á àñ Ñ³í»°ñÅ ³åñÇ ù³°Õóñ ѳÙß»ÝÇÝ:
ºñ¨³ÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Ý гٳѳÛϳϳÝ
1-ÇÝ Ë³Õ»ñÁ, ѳݹÇë³íáñ µ³óáõÙÁ ϳ۳ó³í ê³ñ»ñÇ áõëÇÝ ³ñ¨Á ͳ·³Í
§Ðñ³½¹³Ý¦ Ù³ñ½³¹³ßïáõÙ: Îñ³ÏÁ µ»ñí»ó ºñÏÇñÁ ÑÇÝ»ó ·áõÛÝ»ñáí Ýß˳ñ,
¶³éÝÇÇó: àñ å³å»Ý³Ï³Ý гÙß»ÝÁ ·»ñí³Í
ì»ñëïÇÝ ÉÇÝÇ Ð³Û³ëï³°Ý ³ß˳ñÑ:
2000 Ã. ÷»ïñí³ñÇ 18-ÇÝ ¼áñ³í³ñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ
³×ÛáõÝÁ ï»Õ³÷áËí»ó ºñ¨³Ý, ÷»ïñí³ñÇ 20-ÇÝ 30 ÑáõÝí³ñÇ, 2011 Ã.
³Ù÷á÷í»ó ºé³µÉáõñáõÙ:

2000 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 10-ÇÝ ÷áñÓ³ñÏí»ó ¸³íÇó-

34 ¶àð̲ð²ð 1-3 (141-143) 2011 Ã. ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï

Êðèêîð ÌÀÇËÓÌßÍ *** «Горцарар»
Амшенских девушек глаза...
ß ïîìíþ! Они что взоры херувима. Издается с июля 1999г.
Я помню год шестидесятый, Ее коса, ее краса -
Порывов наших чистоту. Какое сердце может мимо... Àâòîð ïðîåêòà-
Какие были мы ребята… Падет ли Божия роса Âàãðàì ÁÅÊ×ßÍ
Нас было видно за версту. На травы осени иль лета...
Здоровые и молодые, Амшенских девушек глаза Çàì. ãë. ðåäàêòîðà -
Всегда готовы ко всему… Еще поэтом не воспеты. Ðîçà ÃÓËßÍ
Да нет, не то чтобы святые, Сгустилась тьма не небесах
Но что-то близкое к тому... Или рассеялись туманы... ¶ÉË. ËÙµ³·ñÇ ï»Õ³Ï³Éª
И был нам рай в палатках БАМа, Амшенских девушек глаза èá½³ ÔàôÈÚ²Ü
Нам целина была судьбой. Опасней всякого дурмана.
И плакали мы над стихами, В какие дали и леса ИЗДАТЕЛЬ
Зовущими на «вечный бой». Ведут амшенские дороги... Издательский Дом
Просторы брали мы любые, Амшенских девушек глаза -
И узнавали звезды нас. Прекрасней только лишь у Бога. «ØÀÃÀÍÝ»
И если мы подруг любили, Вот Млечный путь нас унося,
Так это ж было только раз. Зовет куда-то в бесконечность. Лицензия серия ИД № 02313
Во славу жили. Только славы Армянских девушек глаза
Мы не искали на пути. Непостижимы, словно вечность. Журнал зарегистрирован
Звучали песни Окуджавы Амшенских девушек глаза... в Министерстве Российской Федерации
Для нас молитвою почти. Они печальней звезд Востока.
С какою верой вдаль глядели, Их не узнать никак нельзя по делам печати, телерадиовещания
Во всем - единая семья. В стране родной или далекой и средств массовых коммуникаций
С какою гордостью звенели Армянских девушек глаза -
Слова из песни Мурадели: Их глубже разве только море... Регистрационный номер
«Россия – Родина моя». Я знаю, в радости и в горе ПИ № 77-5015
Мы знали все: труды, застолья – Они со мной, как лес и горы,
Страны великой стройотряд… И как небес родных просторы Авторские материалы
А злую сказку о «застое» Амшенских девушек глаза. не рецензируются и не возвращаются.
Потом гайдары сочинят.
Но мы-то помним. Мы живые, май 2010 г. Переписку с читателями редакция
За нами внуки повторят: *** не ведет. Мнение авторов может
- Шестидесятые родные. Лети, лети, моя строка, не совпадать с мнением редакции.
Семидесятые стальные, В необозримые пределы…
Как в небе звезды золотые, Хочу, чтоб песня родника Материалы со знаком ¶ публикуются
Они в сердцах у нас горят! В сердцах амшенских прозвенела!
Лети, строка моя, пока на правах рекламы.
декабрь 2010 г. Не рухнут всякие преграды, Редакция не несет ответственности
*** И станет светлою лампадой за содержание рекламных объявлений.
Не встало солнце в небе сером В сердцах рожденная отрада ПЕРИОДИЧНОСТЬ ВЫХОДА - ЕЖЕМЕСЯЧНО
И не видать конца беды. Тобой, любви моей строка.
Но молится святитель Сергий Лети, лети, моя строка, Отпечатано
Без сна, без пищи, без воды. Через закаты и рассветы… ОАО «Калужская типография стандартов»
Так тихо с губ слетает слово Амшена дух, тобой воспетый,
Но в небесех и на земли Ты передай отцам и детям, Формат А3, объём 4,0 п.л.
Слова до поля Куликова И пусть они поверят свету, Тираж 1 500 экз. Зак. № 126.
До слуха Дмитрия Донского, В тебе зажженному поэтом…
До сердца ратников дошли. Лети, лети, моя строка, Территория распространения:
И час настал. Рожденный словом Откликнись в каждом армянине, Российская Федерация, страны СНГ,
Победный завершился бой. Чтоб вспыхнул радостию взгляд…
И стало поле Куликово Пускай в душе его отныне, зарубежные страны.
Великой русскою судьбой. Пройдя сквозь реки и пустыни, В номере использованы материалы
Ликует песня о вершине, «ÍÎÅ ÊÎÂ×Åû, «ÀÇû, «ÀÐÀÂÎÒ»,
декабрь 2010 г. Твоей вершине, Арарат! «ÃÀ», «ÅÒÅл, «hÀÉÊÀÊÀÍ ÆÀÌÀÍÀÊ»,
Ó õðàìà Õðèñòà Ñïàñèòåëÿ Лети, лети, моя строка, «ÈÐÀÂÓÍÊ», «ÂÎÇÍÈ», «ÍÎÂÎÅ ÂÐÅÌß».
Стою. Как - будто у Подножья… Не зря же правнук я Амшена!
Пронизывает свет Горы. Свой голос, хоть несовершенный, Цена свободная.
И невозможное возможно, Но волей Божьей вдохновенный,
И солнце встало до поры. Я весь в тебя вложил, строка! Адрес редакции:
Пройдут года. И вечной битвы Лети, лети, моя строка!
Сердца людей покинет груз… Меня, я знаю, не оставишь, 248001, г. Калуга,
И возвращением к молитве Пока Амшен мой не восславишь, ул. Суворова, 160.
Восстанет праведная Русь. Пока Аравии пески
Седые души и виски Тел.: (4842) 56-59-29, 59-17-73.
декабрь 2010 г. Суровой памятью тревожат,
Ты замолчать строка не можешь… E-Mail: [email protected]
Лети, лети, моя строка!
факс (4842) 565-929,
15-16 января 2011 г.
www.gortsarar.ru

E-Mail: [email protected]