e-Journal 9

VOLUME3ISSUE4(OCTOBER-DECEMBER)

·ÔÈ·Ò§áÅйâºÒÂ
¡ÒúÃÔËÒèѴ¡ÒÃ
ÊÇ·.Âؤ4.0

ÊÇ·.
¡Ñº¡ÒÃÁÕʋǹËÇÁ

㹡ÒÃÊÌҧ
¤ÇÒÁ໚¹àÅÔÈ
㹧ҹÇԨѾѲ¹Ò

ÊÇ·.

บทบรรณาธกิ าร (Editorial)

วารสารของสำนักวิจัยและบรกิ ารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สวท.) มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอม
เกล้าธนบุรีฉบับนี้ ถือว่าเป็นวารสารฉบับพิเศษที่จัดพิมพ์ขึ้นมาเป็นรูปเล่มในวาระแรกของการดำรงตำแหน่ง
ผูอ้ ำนวยการ สวท. ของรศ.เอนก ศรีพานิชกร (วาระดำรงตำแหนง่ ตงั้ แต่กันยายน 2560 - สิงหาคม 2564) และเป็น
ส่วนหนึ่งในช่องทางการประชาสัมพันธ์ วารสารอิเล็กทรอนิกส์ สวท. ที่ผู้อ่านสามารถติดตามข่าวสารได้จาก
www.istrsjournal.org เป็นปกตอิ ยู่แล้ว ในวารสารฉบับน้ีท่านจะได้พบกับบทสัมภาษณ์ผูอ้ ำนวยการ สวท. ท่าน
ใหม่เกย่ี วกบั ทศิ ทางและนโยบายการบริหารจัดการองคก์ ร เพ่ือรองรบั แนวโน้มของสภาวการณ์ทีก่ ำลงั ก้าวย่างไปสู่
สังคมอดุ มปัญญาและเตม็ ไปดว้ ยการขับเคล่ือนด้านนวัตกรรมของวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี การวางนโยบายใน
การดำเนนิ โครงการสำคญั ๆ ที่จะทำให้ สวท. บรรลุวิสัยทัศนด์ ว้ ยพนั ธกิจทีก่ ำหนดไว้อยา่ งชัดเจนและรว่ มเป็นส่วน
หนง่ึ ในการสรา้ งความเป็นเลศิ ในงานวิจัยและพฒั นาใหแ้ ก่มหาวิทยาลัยดว้ ย นอกจากนย้ี ังมีบทความทส่ี อดคล้องรับ
กับสถานการณ์ในปัจจุบัน ดังจะเห็นได้จากบทความเรื่องการจัดการน้ำสำหรับระเบียงเศรษกิจพิเศษ EEC และ
บทความวิจยั ทีผ่ ่านการศึกษาอยา่ งละเอยี ดจากนักวจิ ัยในสงั กดั ของศูนยค์ วามเช่ียวชาญของ สวท. ด้วย

การดำเนินการของวารสารฉบับวิจัยและพฒั นาเหลา่ นี้คงไม่สามารถดำเนินการไปได้โดยลำพัง หากไม่ได้
รับการตอบรับจากผ้อู า่ น กองบรรณาธกิ ารของวารสารจึงใคร่ขอคำแนะนำและความเห็นจากผู้อา่ นทกุ ท่านผ่านทุก
ชอ่ งทางของสวท.

กองบรรณาธกิ าร วารสารอิเล็กทรอนกิ ส์ สวท.

ศ. ดร.ชยั ยุทธ ชินณะราศรี หัวหนา้ กองบรรณาธกิ าร
นางรุ่งนภา เตาทองนันตสนิ กองบรรณาธกิ าร
ผศ. ดร.ธติ ิมา วงษ์ชีรี ผู้ชว่ ยกองบรรณาธิการ
นายธนะศักดิ์ ทวนทอง ผู้ช่วยกองบรรณาธกิ าร
นางสาวชาลนิ ี กระจ่างพจน์ คณะกรรมการจัดทำวารสารอเิ ลก็ ทรอนิกส์
นางสาวอัญชลี รอดภัย คณะกรรมการจัดทำวารสารอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์
นายสรุ นิ ทร์ การเกตุ คณะกรรมการจดั ทำวารสารอิเลก็ ทรอนกิ ส์
นางสาวพมิ ชนก เปรมสมาน คณะกรรมการจดั ทำวารสารอเิ ล็กทรอนิกส์
นางสาวชนนกิ านต์ ขลบิ ทอง คณะกรรมการจัดทำวารสารอเิ ล็กทรอนกิ ส์

สารบญั

หน้า

 Senior Vision 1
ทิศทางและนโยบายการบริหารจดั การ สวท. ในยคุ Thailand

การบรหิ ารจัดการน้ำเพอ่ื รองรับระเบยี งเศรษฐกจิ พเิ ศษภาคตะวันออก 4

 Experience Show Case 13
สำนักวิจัยและบริการวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีกับการมีสว่ นร่วม
ในการสรา้ งความเปน็ เลศิ ในงานวิจัยพัฒนาของ มจธ.

แนวทางการพฒั นามลู ค่าเพ่มิ ของผลิตภณั ฑต์ าลโตนดในจงั หวดั เพชรบุรี 16

 Reseach Supplement
การศึกษาผลกระทบของการเคลือบอนภุ าคนาโนซิงคอ์ อกไซด์ตอ่ การเกิดโคเมียม6+ 18

จากควันละอองโลหะของลวดเช่อื มหมุ้ ฟลักซ์สำหรับกระบวนการเชื่อมอารค์

 Variety

การบรจิ าคอวัยวะ คือการให้ท่ียิง่ ใหญ่ 27

************************************

1

ทศิ ทางและนโยบายการบรหิ ารจัดการ
สวท.ในยุค Thailand 4.0

Q ในฐานะทีอ่ าจารยเขา มาดำรงตำแหนง ผอู ำนวยการ สวท. ทานใหม อาจารยมองทศิ ทางและวางนโยบายการบรหิ ารจดั การ สวท.อยา งไร
ผมมองวา ปจ จบุ นั ประเทศไทยกำลังกา วเขาสูย ุค Thailand 4.0 การทำ Research and Development หรือท่เี รยี กวา R&D

เปน สงิ่ สำคัญทจี่ ะขับเคล่อื นองคก ร สำนักวจิ ยั และบรกิ ารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี หรอื สวท. เปนหนว ยงานที่มพี ้ืนฐานมาจาก R&D รวมทง้ั
นวตั กรรมตา งๆ ทีจ่ ะเปลี่ยนแปลงไป ท้ังดานอุตสาหกรรมและการศึกษา ดงั นัน้ ทศิ ทางการบรหิ ารจัดการ สวท.ท่วี างนโยบายหลกั ไวจะมอี ยสู าม
ประเดน็ ดงั น้ี

อนั ดับแรก ผมมองวา สวท. ควรใหค วามสำคัญกบั Massive Open Online Course หรือ MOOC ซ่ึงเปน รปู แบบการนำเสนอการ
เรียนรูในหลักสตู รตา งๆ แบบออนไลน ท่ีสามารถเขาถึงผูเรยี นจำนวนมากๆ ได ผานหนา เวบ็ ไซต ซงึ่ สว นใหญจ ะเปน การใหบรกิ ารแบบไมคดิ คา
บรกิ าร ปจ จบุ ันจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยไดมกี ารจัดทำโครงการลักษณะนไ้ี ปแลว ผมตอ งการให สวท.เปนหนว ยงานหลักที่ เชญิ ชวนหรอื ชักจูง
หนวยงานตา งๆ ใน มจธ. ใหเ ขา มาชว ยกันทำโครงการสนับสนุนการผลติ สอ่ื การเรียนรูออนไลน เรอื่ งนส้ี ำคญั ตอ การพฒั นาระบบการศึกษาในยคุ
Thailand 4.0 รวมถึงควรเตรียมจัดทำหลักสูตรเพื่อการเรยี นการสอนของผใู หญม ากข้นึ เชน หลักสูตรสำหรับวัยทำงาน
(Working Adult Education-WAE) และหลักสตู รการเรยี นรสู ำหรบั ผสู ูงอายุ เพราะผมเช่อื วาในป 2564 จะมผี ูส ูงอายเุ พม่ิ ขนึ้ ประมาณ 20%
ซึ่งถือวาเปน ตวั เลขที่สงู มาก โดยคิดวาศูนยก ารศกึ ษาตอเนอ่ื งจะเปนหนวยงานหลกั ในเรอ่ื งนี้

2

อันดับที่สอง ผมมองวา สวท. ควรเปนผูนำในดานเทคโนโลยี เน่ืองจากในการทำ Research and Development ของแตละศูนยภ ายใตส วท.
นั้น จะเกดิ สิ่งท่ีเราเรยี กวา In-depth Experience ของแตล ะศนู ย ซอนอยู สวท.ควรเปน ตัวกลางในการเชื่อมความสามารถเฉพาะทางของแตละศนู ย
ใหม าทำงานวิจยั และงานบรกิ ารวิชาการรวมกัน ผมอยากเหน็ สวท. เปน Platform สำคัญของมหาวทิ ยาลยั ท่ีไมม แี ตเฉพาะศูนยภ ายใตส วท.เทาน้ัน
แตเปน การรวมความรูค วามสามารถของภาควชิ าในคณะอืน่ ๆ ดวย ซึ่งตอนนผี้ มเองก็ไดใ หค วามเหน็ ตอมหาวิทยาลยั วา ถาเราจะทำให Cluster
เกิดขน้ึ ไดจรงิ ในมหาวิทยาลยั นั้น ควรคำนงึ ถึงขอ เท็จจรงิ ทีว่ า การทำงานรวมกนั ของศนู ยไ มส ามารถที่จะกำหนดไดต ายตวั ตวั อยา งเชน
สาขาวศิ วกรรมโยธา สาขาวิศวกรรมเครื่องกล หรอื สาขาวิศวกรรมส่งิ แวดลอม หากตอ งการนำมารวมเปน Cluster จะพบความจริงวา ไมจำเปนตอ ง
รวมกันเฉพาะในสาขาท่ใี กลเคยี งกันเทานัน้ สาขาวิศวกรรมโยธาก็อาจจะไปทำเรอ่ื งอื่นๆ ทเ่ี ก่ียวกับสาขา Food Safety ได เราสามารถสรา ง Cluster
ที่มีความหลากหลายของสาขาวิชาได และขณะนก้ี ็ไดพยายามสง เสรมิ ใหศูนยต า งๆ รวมกันทำงานมากข้นึ หากทำไดผ มเชื่อวา สวท. จะเปน หนวยงาน
ทส่ี ามารถขับเคล่ือนในเรอ่ื งน้ไี ดเปน อยา งดี นอกจากน้ีจากการเขามาบรหิ าร สวท. ในชว งเวลาท่ีผา นมาพบวา ความย่งั ยืนของ บุคลากรใน สวท.
ยงั มีนอ ย เชน ถา ผกู อ ต้งั ศนู ยไ มอ ยหู รือไมไ ดท ำงานในมหาวิทยาลัยตอ แลว ศูนยน น้ั กอ็ าจลมหรือเลิกได เพราะฉะน้นั ในชวงทผ่ี มบริหาร สวท.
ในวาระแรก คิดวา จะผลกั ดันเรือ่ งนีใ้ หมีความย่ังยืนมากขึน้ ใหได ผมไดห ารอื รองผูอำนวยการและที่ปรกึ ษา โดยคิดวาเราตอ งมีเครอ่ื งมือหรอื ตวั ชวย
ทสี่ ามารถทำใหเ กิดการสรางความยง่ั ยืนใหกับศนู ยใ หไ ด เชน การจดั ต้ังเงนิ กองทนุ ไวเ บื้องตน แลวใหแ ตละศนู ยไ ดมีสว นในการเตมิ เงินเขาไป
ก็นา จะเปนเรอื่ งท่ีทำไดในชวงแรก

อันดับทส่ี าม อยางท่ีเราทราบกันมานานแลววา ปจจุบนั Internet มบี ทบาทสำคัญ
อยา งมากในยคุ Thailand 4.0 ซง่ึ เดมิ คนมกั พูดถึงเรื่อง คนและอุปกรณเทา นัน้ แตว นั น้ี
Internet ถือวา เปน ของทุกสง่ิ ทุกอยาง หรอื ที่เราเรียกวา Internet of things - IoT
IoT ท่ีสำคญั และพบเหน็ กนั ไดท ่วั ไป เชน คล่นื วทิ ยุ คลื่นโทรศัพทม อื ถือ สวท. ควรจะมีการ
ทำตนแบบ IoT โดยตั้งเปา ไวว า ศูนยว ิจัยและบริการเพ่อื ชุมชนและสังคม (ศวช.)
จะเปน ศูนยท ่ีจะนำรองเรื่องนแี้ ละสรา งช่อื เสยี งใหแ กม หาวิทยาลัยไดอยา งดี โดยจะผลกั ดนั ให
ศวช. ซึ่งทีผ่ า นมาเปน ผรู วบรวมขอ มูลส่งิ ตางๆ ท่ไี ดเ รยี นรจู ากการทำงานรว มกับชาวบาน
และชุมชน นำเทคโนโลยีทเ่ี หมาะสมไปใชพัฒนาการเกษตรในพน้ื ท่ี ใหเ ปลยี่ นแปลงมาเปน
การขับเคล่ือนดว ย Internet ขณะนีไ้ ดพ ยายามที่จะสรา งเรือ่ งราวตา งๆ ที่ไดรวบรวมและเกบ็
ขอมลู ไว ตวั อยา งเชน ศวช. มกี ารสงเสริมและพฒั นาสายพนั ธุส ตอเบอรใี่ นพืน้ ที่อำเภอนาแหว
จงั หวดั เลย เรากจ็ ะสรางแรงจูงใจใหมีการนำ IoT มาใชผา นกองทุนสนบั สนนุ ของสำนกั งาน
คณะกรรมการกจิ การกระจายเสยี งกิจการโทรทัศนแ ละกจิ การโทรคมนาคมแหง ชาติ (กสทช.) ได ซึ่ง กสทช. พรอ มเปด ใหม ีการทำวจิ ยั ในลักษณะนอ้ี ยู
แลว เราสามารถท่จี ะถอดบทเรียนการทำแปลงสตอเบอร่ีท่เี คยปฏิบตั ดิ วยคนใหก ลายมาใช IoT แทน และหากสามารถสราง Big Data ควบคกู ันไป
เชน การจัดทำขอมูล Big Data เชิงเกษตรกรรมของการทำสตอเบอร่ี อาทิ ขอ มลู วศิ วกรรมแหลง น้ำและปฐพีวทิ ยา ขอมูลดานการเกษตร ที่เกี่ยวกับ
โรคพชื และดิน เปน ตน หากนำขอมูลเหลาน้มี าบนั ทกึ จัดเก็บและรวบรวมไวจำนวนมากในแตล ะสถานท่ี จะทำใหส ามารถหาคำตอบท่ถี ูกตองไดเ ร็วมาก
ข้นึ และคำตอบน้นั จะสง ผา นการทำงานและส่ังการของกลไกตางๆ ในการดำเนินการไดเ ร็วมากข้นึ โดยไมตอ งใชค น ผมเขาใจวา ในประเทศไทยยงั มี
คนทำเรอื่ งน้อี ยา งจริงจงั ไมมากนกั และตองการให ศวช.เปน ผรู ิเร่ิมในการนำ IoT เขา มาใช ตวั อยา งเชน การตดิ Sensor ควบคมุ การวดั อณุ หภูมิ
ความช้ืน ความหวาน และวดั คาตา งๆ และสง ขอมลู ไปจดั เก็บไวท ี่ตัวกลางเกบ็ ขอ มลู ท่มี ีขนาดใหญ ขอมลู ตา งๆ เหลา นี้ จะเขา ไปประมวลผลกับขอมลู
ทไ่ี ดม ีการบันทกึ ไวโดยผเู ชย่ี วชาญดานตา งๆ ในลกั ษณะนีก้ ็เปน IoT กบั Big Data ที่สอดคลอ งกบั เทคโนโลยขี องประเทศไทย หลังจากน้นั
ควรนำองคค วามรูน้ันมาจัดทำเปน Story Board ในลกั ษณะท่มี เี นือ้ หา ท่สี ามารถใชสอนหนังสอื ได นำกลับไปชวยพฒั นานักศกึ ษาในวชิ า GenEd
ของมหาวทิ ยาลัยใหเรียนรหู ลักการนี้ หรอื ทำเปน สื่อใหสงั คมท่วั ไปไดท ราบ นอกจากนอ้ี าจนำ IoT มาพัฒนางานชุมชนและสงั คมบริเวณโดยรอบของ
มหาวิทยาลัย ตัวอยางเชน การเล้ยี งแพะในเขตทงุ ครุ ท่พี บวา แพะสามารถขายไดแทบทกุ ช้ินสว น ไมว า จะเปนข้ีแพะ เน้อื แพะ หนงั แพะ นมแพะ
หากเราสามารถติดตามหรือ Tag แพะไดว าไปท่ีผลติ ภัณฑใ ดเพ่อื ใหท ราบวา มีการเคลื่อนยายผลิตภัณฑไปทีไ่ หนบา ง ก็จะสามารถรายงานผลหรือ
ใหขอ มลู อยา งอ่นื กบั เจา ของ Farm ได หรือการทำนากงุ ในบริเวณเขตบางขนุ เทยี น ทม่ี ปี ญหาเรือ่ งนำ้ เค็มเขา มาในนากงุ การตดิ Sensor
ทส่ี ามารถสง ขอมูลไปยังเจา ของนากุงใหทราบอยา งทนั ทจี ะเปนประโยชนอ ยางมากกับชมุ ชนขางเคยี งมหาวทิ ยาลัย ดังนน้ั ภายใน 4 ปนี้จะตอ งทำให
ศวช. เปน ผูนำในการนำเอาเทคโนโลยที ่เี รยี นรูจ ากมหาวทิ ยาลยั ไปสูชมุ ชนใหไ ด

3

ในสวนของสำนักงานผอู ำนวยการ พบวาบุคลากรสวนใหญ
เปนกลุมสนบั สนนุ การบรหิ าร ผมมีความตอ งการทำใหเกิดสำนักงานท่มี ี
การบรหิ ารจดั การโครงการเปน Project Management Office-PMO
ใหก บั ทุกโครงการทผี่ าน สวท. ชว ยทำหนาทต่ี ิดตามงานใหเปนไปตาม
แผนงานของโครงการ มกี ารสง มอบงานทต่ี รงตามเวลา เปน ผชู ว ยให
กับศูนยตา งๆ โดยศนู ยไมจำเปน ตองมี Project Manager ของแตละ
งาน และทีส่ ำคัญ คือ ทำหนา ทบ่ี รหิ ารจัดการงานบรกิ ารวชิ าการทสี่ ำนกั
งานผูอำนวยการรับดำเนินการเองอยางเต็มรปู แบบ ผมเชอ่ื วา PMO
จะเปนลักษณะงานท่ีมีบทบาทสำคัญและเปน ฐานสำคัญ ทจ่ี ะชวย
อำนวยความสะดวกใหกบั ทุกศนู ยไดเปน อยางดี ชวยใหแตล ะศูนย
สามารถลดคา ใชจา ย ในขณะเดยี วกนั สามารถเพ่มิ ทกั ษะใหแกบ คุ ลากร
ของ สวท.ดว ย หากเราทำสำเรจ็ จะสามารถเปนตนแบบในการดำเนนิ
การในลกั ษณะแบบนีใ้ หแ กมหาวิทยาลยั
นอกจากน้ผี มยงั มองวา ณ วันน้โี ลกมกี ารเปลีย่ นแปลงไปอยา งรวดเร็ว มกี ารนำหนุ ยนตเ ขา มาทำงานแทนคนมากขึ้น และเชือ่ วาในอกี
5 – 10 ปขา งหนา หนุ ยนตอ าจเขามาทำงานแทน Counter Service หรอื ทำงานจัดซ้ือจดั จา งได สวท.จงึ จำเปนตอ งกำหนดเปา หมายการพัฒนา
บคุ ลากรใหมใหส อดคลอ งกับการเปลยี่ นแปลงทท่ี า ทายนี้ ตองพัฒนาบคุ ลากรใหทำงานทห่ี ุนยนตไมสามารถทำแทนได เชน งานเขียนขอ เสนอ
โครงการ เนือ่ งจากหุนยนตเปนเพียงคอมพวิ เตอรท ี่ถูกออกแบบใหทำตามคำส่ังแบบวนซำ้ ไป จึงทำแทนคนไดคอนขางยากหากทำไดก ็ตอ งใชเวลา
ในการพัฒนาอกี ระยะหนง่ึ เปน ตน ขอยกตวั อยางปญหาทีเ่ กิดขนึ้ กบั บริษทั ช้ันนำในประเทศขณะนีท้ ป่ี จ จุบันซือ้ หนุ ยนตม าใชงานจดั ซ้ือจดั
จา งแลว โดยหนุ ยนตห นึ่งตวั สามารถแทนท่พี นกั งานไดหกคน หุนยนตน ม้ี ีมูลคา เพียงตวั ละหนง่ึ ลานหกแสนบาท แตพนกั งานเงนิ เดอื นรวมกัน
สามลานกวา บาทตอ ป ปญ หาคือพนกั งานทม่ี ีเงินเดอื นสามลา นบาทตอ ปก ลุมน้ีจะใหไ ปทำอะไร นเ่ี ปนตัวอยางที่เห็นชดั และมคี วามสำคัญมาก
ผมจงึ ตอ งการให สวท. เริ่มเปน ผูน ำในเรื่องน้ี เพราะเรามีงานท่ีเปน Function อยูแลว ในอกี 5-10 ปขา งหนา คนทจ่ี ะมาบรหิ าร สวท.จะขบั เคล่อื น
และพัฒนาใหบุคลากรมีความรคู วามสามารถในการทำงานท่หี ุน ยนตเขามาแทนทีไ่ มไ ด ไดอยา งไร? และสวท. ตอ งเตรยี มในการขบั เคลื่อนดา น
นวัตกรรมใหเปน Innovation driven Institute ใหได

บทสมั ภาษณ รศ.เอนก ศริ พิ านิชกร ผูอำนวยการ สวท.
ถอดบทสมั ภาษณโ ดย พิมชนก เปรมสมาน

4

การบรหิ ารจดั การนํ้าเพือ่ รองรับระเบียงเศรษฐกจิ พิเศษภาคตะวันออก

ชัยยทุ ธ ชนิ ณะราศรี1 และกิตติธชั โพธวิ ิจิตร2
ท่มี าและความสาํ คัญ

พื้นท่ีภาคตะวันออกของประเทศไทย นับวาเปนจุดยุทธศาสตรท่ีดี ดวยพื้นท่ีที่สามารถเชื่อมโยง
ภูมิภาคเอเชียตะวันออกและภูมิภาคเอเชียใต ดวยการคมนาคมผานเสนทางดังกลาวไดอยางสะดวก อีกทั้ง
ประเทศที่มีอัตราการขยายตัวทางเศรษฐกิจสูงอยาง จีน ฮองกง ไตหวัน เกาหลี ญี่ปุนหรืออินเดีย มีสวน
เกี่ยวของกับพ้ืนที่ดังกลาวน้ีอยางหลีกเลี่ยงไมได นอกจากน้ัน 3 จังหวัดในภาคตะวันออก ซึ่งไดแก จังหวัด
ระยอง ชลบุรีและฉะเชิงเทรา ยังเปนจังหวัดหลักในการขับเคล่ือนภาคอุตสาหกรรมของประเทศอีกดวย
(สํานักงานคณะกรรมการสง เสรมิ การลงทุน, 2559)

โครงการพัฒนาระเบียงเศรษฐกิจพิเศษภาคตะวันออก ประกอบดวยแผนดําเนินการ 3 ระยะ ไดแก
แผนระยะสนั้ (พ.ศ. 2559-2560) เปน การเรงรัดโครงการดานโครงสราง เชน กอสรางระบบคมนาคมเชื่อมโยง
การขนสงระบบราง ถนน ทางนํ้าและทางอากาศ ปรับปรุงระบบสงและสถานีไฟฟา เพ่ิมความจุอางเก็บน้ํา
กอสรางระบบผันนํ้า ปรับปรุงขยายระบบประปา ระบบสงน้ํา ระบบระบายน้ํา การจัดการขยะ เพิ่มศักยภาพ
การใหบริการสาธารณสขุ แผนระยะกลาง (พ.ศ. 2561-2563) เปน การพัฒนาโครงสรางเพ่ิมเติมของระยะแรก
และขยายขีดความสามารถในการรองรับการพัฒนาใหเพิ่มมากข้ึน ครอบคลุมการพัฒนาระบบคมนาคมทาง
อากาศ ทางบกและทางน้าํ ระบบทอ สงนํา้ /ผันนํ้า ระบบบาํ บดั นา้ํ เสีย และวางผังเมืองรวมชุมชน โดยมีรูปแบบ
การลงทุนทั้งภาครัฐและใหเอกชนรวมลงทุน และแผนระยะยาว (พ.ศ. 2564 เปนตนไป) เปนการสราง
เสถียรภาพของพื้นท่ีเศรษฐกิจในระยะยาว ครอบคลุมการคมนาคมทุกประเภท และระบบนํ้าเปนเครือขาย
เช่ือมโยงท้ังระบบไปยังภูมิภาคตางๆ ทั้งในประเทศและประเทศเพื่อนบาน (สํานักงานคณะกรรมการ
พัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาต,ิ 2559)

การบริหารจัดการน้ํา เปนประเด็นหลักสําคัญท่ีภาครัฐใหความสําคัญในทุกระยะของการดําเนินการ
เพราะน้ําเปนปจจัยหลักในการขับเคลื่อนการผลิต และใชในกิจกรรมตาง ๆ ของมนุษย และเมื่อมีโครงการ
พัฒนาระเบียงเศรษฐกิจพิเศษภาคตะวันออก จึงจําเปนตองมีการบริหารจัดการนํ้าที่เปนระบบ เพ่ือไมใหเกิด
ความขัดแยงกนั ระหวา งภาคอุตสาหกรรมกบั ภาคการเกษตรและภาคครวั เรือน

ในอดีตแหลง นา้ํ ทางภาคตะวันออกจัดสรรเพ่ือใชในครัวเรือนและการเกษตรเปนหลัก จนกระท่ังมีการ
สรางอางเก็บน้ําเขาระกํา เข่ือนบางพระและเข่ือนดอกกราย (พ.ศ. 2515-2518) ทําใหมีเสถียรภาพในการ
บริหารจัดการนํ้าเพ่ิมมากข้ึน ตอมามีภาคการทองเที่ยวโดยเฉพาะพื้นท่ีชลบุรี ทําใหเกิดการแบงน้ําเพื่อใช
ดําเนินอุตสาหกรรมการทองเที่ยว และเมื่อมีการกอต้ังนิคมอุตสาหกรรมตาง ๆ ขึ้นในพื้นท่ีภาคตะวันออก ทํา
ใหมีการสรางอางเก็บน้ํามากขึ้นเรื่อย ๆ เพ่ือรองรับความตองการน้ําท่ีเพิ่มมากขึ้น ซึ่งในปจจุบันความตองการ
น้ํารวมสําหรับอุปโภคบริโภคและอุตสาหกรรม ของพ้ืนที่ภาคตะวันออกที่เกี่ยวของกับระเบียงเศรษฐกิจพิเศษ
ภาคตะวันออก มีประมาณ 325 ลานลูกบากศเมตร (ลบ.ม.) และมีแหลงน้ําตนทุนเทากับ 427 ลาน ลบ.ม.
(กรมชลประทาน, 2560) โดยในปจจุบัน แหลงนํ้าและโครงขายทอสงนํ้าพ้ีนท่ีบริเวณชายฝงทะเลตะวันออก
แสดงดังรปู ท่ี 1

1 สาํ นกั วจิ ัยและบริการวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี (สวท.) มจธ.
2 ศนู ยวจิ ยั วิศวกรรมและการจดั การน้ํา (วาร)ี มจธ.

5

รปู ที่ 1 แหลงนา้ํ และโครงขายทอสง นา้ํ พน้ี ท่บี ริเวณชายฝงทะเลตะวนั ออกทส่ี รา งแลวเสร็จ
(สาํ นักงานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ, 2559)

ปญหาทเี่ กดิ ข้ึนหลกั ๆ ของพื้นทภ่ี าคตะวนั ออก คอื ชวงฤดูฝน ฝนตกชกุ แตไมมีพื้นที่กักเก็บนํ้า ซ่ึงทํา
ใหชวงฤดูแลงเกิดการขาดแคลนนํ้า การขาดแคลนน้ําเพ่ือการเกษตรและกลุมอุตสาหกรรม ปญหาการรุกลํ้า
ของนํ้าเค็ม ทวาหากมีโครงการระเบียงเศรษฐกิจภาคตะวันออก (EEC) ไดมีการคาดการณถึงความตองการใช
นํ้าในป 2579 ซ่ึงจะมีความตองการนํ้าเพ่ิมถึง 675 ลาน ลบ.ม. (รูปที่ 2) เพ่ือใหพอท่ีจะขับเคล่ือน
ภาคอุตสาหกรรมตามโรดแมพที่วางไว และปญหาของการใชนํ้าคือ จําเปนตองมีอางเพื่อกักเก็บน้ําในฤดูฝนไว
ใชในเวลาที่ตองการ ตองเช่ือมโยงอางเก็บน้ําและแหลงนํ้าดวยระบบทอ และตองมีการจัดการนํ้าอยางเปน
ระบบและมปี ระสทิ ธิภาพ ทีเ่ หมาะสมกับสภาพพนื้ ท่ีของภาคตะวันออก

รูปท่ี 2 แนวโนม ความตอ งการน้าํ อุปโภคบรโิ ภค อตุ สาหกรรม รวมถึงแหลงนํ้าตนทนุ ในพ้ืนท่ี EEC
(กรมชลประทาน, 2560)

6

นา้ํ ตน ทนุ และแผนจดั การบรหิ ารน้ํา
อางเก็บน้าํ ในพนื้ ท่จี งั หวดั ชลบุรี ระยอง และฉะเชิงเทรา มี 23 แหง ความจุรวมประมาณ 1,300 ลาน

ลบ.ม. อางเก็บนํ้าสําคัญ เชน อางเก็บน้ําบางพระ อางเก็บนํ้าหนองคอ อางเก็บนํ้าหนองปลาไหล อางเก็บน้ํา
ดอกกราย อางเก็บน้ําคลองใหญ อางเก็บนํ้าประแสร และอางเก็บนํ้าคลองสียัด ปจจุบันมีการจัดสรรน้ําใหแก
ภาคสวนตาง ๆ รวม 1,188.20 ลา น ลบ.ม. ตอ ป และมีน้ําสํารองใชประมาณ 100 ลาน ลบ.ม. ตอป ซ่ึงรองรับ
การใชนาํ้ อยางสมดุลไดถึงป 2565 แตหลังจากน้ัน หากไมมีมาตรการใด ๆ เพิ่มเติม อาจประสบภาวะการขาด
แคลนนาํ้ ได

ความคดิ ริเริม่ ในโครงการผันน้ําจากประเทศกัมพูชา เปนความคิดเกาท่ีนํามาพูดกันใหม โดยเปนการ
ผันนํ้าผานทางระบบทอ ซึ่งโครงการน้ีจะเชื่อมโยงกับโครงการโรงไฟฟาพลังงานนํ้าสตรึงมนัม นับวาเปนการ
รวมมือกันระหวางสองประเทศ ฝงของประเทศไทย คือ สํานักงานนโยบายและแผนพลังงาน และฝงของ
กัมพูชา คือ รัฐบาลของประเทศกัมพูชา โดยท่ีตั้งของเข่ือนสตรึงมนัม อยูใกลกับชายแดนไทย-กัมพูชา บริเวณ
อําเภอคลองใหญ จังหวดั ตราด ประมาณปริมาณนา้ํ 1,500 ลา น ลบ.ม. ตอ ป กมั พูชาใชประโยชนจากโครงการ
เข่ือนน้ีคือ เพื่อดันน้ําทะเลรุกลํ้าในกรณีที่นํ้าแลง และใชเกษตรกรรมบางสวน โดยศักยภาพในการผลิตไฟฟา
ประมาณ 438.7 เมกกะวัตต สามารถผันนาํ้ ใหก บั ประเทศไทย 595 ลา น ลบ.ม. ตอป ผานทอลอดจากเข่ือนสต
รึงมนัมที่ 2 ไปจนถึงประตูระบายนํ้าวังโตนด 130 กิโลเมตร และอีกระยะคือจากประตูระบายนํ้าวังโตนดถึง
อางเก็บน้ําประแสรอีก 60 กิโลเมตร (กรมทรัพยากรน้ํา, 2549) อยางไรก็ตาม เม่ือพิจารณาตนทุน ไดแก
ราคาคากอสรา งเข่อื น ทอ สง น้าํ คา ทดี่ ิน สถานท่ีสบู นาํ้ คาดาํ เนินการรกั ษาและบํารุงรกั ษา จะพบวาราคาคานํ้า
จากการสรางเขื่อนสตรึงมนัม มีราคาไมตํ่ากวา 16.06 บาท ตอปริมาณน้ําหนึ่ง ลบ.ม. ซึ่งมีราคาสูง ทําใหเกิด
ความไมคมุ คาไดในอนาคต ดงั นนั้ จึงควรทจี่ ะใชน ้าํ จากลมุ นํา้ ภาคตะวันออกใหเต็มศักยภาพจึงจะเหมาะสมกวา
(ชูลติ วชั รสนิ ธุ, 2560)

การพฒั นาเพอ่ื การจดั การใชน ํ้าจากลมุ นา้ํ ตะวันออกใหเ ต็มประสทิ ธภิ าพ สามารถแยกอธิบายไดโดย
แยกยอยในแตล ะลุมน้าํ ไดดงั ตอไปน้ี (กรมชลประทาน, 2558 และกรมชลประทาน, 2560)

1. ลุมนํ้าบางปะกง โดยการผันนํ้าจากแมนํ้าบางปะกง 140 ลาน ลบ.ม. ตอป ซึ่งโครงขายลุมน้ํา
ประกอบดวยอางเก็บนํ้าและเขื่อน ชวยใหสามารถบริหารจัดการใหสอดคลองกับแผนได และมี
โครงการทจ่ี ะกอ สรา งอา งเก็บนาํ้ เพม่ิ เตมิ อีก 2 แหง คอื อางเก็บน้ําพระสทึง 65 ลาน ลบ.ม. และ
อา งเก็บนํ้าคลองมะเด่ือ 80 ลา น ลบ.ม.

2. ลุมน้ําวังโตนด โดยการผันน้ําจากลุมนํ้าวังโตนด 140 ลาน ลบ.ม. ตอป โดยลุมนํ้าวังโตนดมี
ปริมาณนาํ้ ทาเฉลยี่ 1,469 ลา น ลบ.ม. หากมีการพัฒนาระบบลุมน้ําใหเกิดการบริหารจัดการนํ้า
อยางมปี ระสทิ ธภิ าพ และในอนาคตจะมีอางเก็บน้ําที่สรางแลวเสร็จในระบบจํานวน 3 แหง คือ
อางเก็บน้ําคลองปะแกด ความจุ 60.26 ลาน ลบ.ม. อางเก็บนํ้าคลองพวาใหญ 68.10 ลาน ลบ.
ม. และอางเก็บนํ้าคลองหางแมว 80.70 ลาน ลบ.ม. อีกทงั้ ยงั มีแผนการกอสรางอางเก็บนํ้าคลอง
วังโตนด ที่จะมีความจุประมาณ 100 ลาน ลบ.ม. โดยจะมีการผันนํ้าขามลุมนํ้ามากักเก็บไวยัง
เข่อื นประแสร เพ่ือสง น้ําไปยังพื้นท่ีใชน้าํ ตอ ไป

3. ลมุ นํ้าจนั ทบุรี ในแผนจะมีการผันนํ้าจากลุมนํ้าจันทบุรี 60 ลาน ลบ.ม. แตดวยพื้นที่กอสรางอาง
เก็บนาํ้ มีนอย แมวาปริมาณน้ําทาเฉลี่ยตอปจะสูงถึง 3,227 ลาน ลบ.ม. (โดยประมาณ) ปจจุบัน
มีอางเก็บน้ําที่ใชงานได คือ อางเก็บนํ้าบานพลวง ความจุ 80 ลาน ลบ.ม. และในอนาคต จะมี
แผนกอสรางอางเก็บน้ําอีก 2 แหง คืออางเก็บน้ําตารอง ความจุ 44 ลาน ลบ.ม. และอางเก็บ

7

น้ําตาหลิว ความจุ 52 ลาน ลบ.ม. โดยจะมีการผันนํ้าขามลุมน้ํามากักเก็บไวยังเข่ือนประ
แสร เพื่อสง นา้ํ ไปยงั พ้นื ท่ีใชนํ้าตอ ไป
4. ลุมน้าํ ตราด ในแผนจะมีการผันน้ําจากลุมน้ําตราด 100 ลาน ลบ.ม. ตอป โดยแบงเปน เข่ือนคีรี
ธาร และอา งเกบ็ น้าํ หว ยสะตอ อางเกบ็ น้ําคลองแอง และผันน้ําจากแมน าํ้ ตราด ปจ จบุ ันโครงการ
อยูในแผนการพัฒนาพ้ืนท่ีจัดเก็บน้ํา หากโครงการแลวเสร็จ จะมีการผันนํ้าขามลุมนํ้ามากักเก็บ
ไวยังเข่ือนประแสร เพ่ือสงน้ําไปยังพ้ืนท่ีใชน้ําตอไป (กลุมงานศูนยดํารงธรรมจังหวัดตราด,
2561)

แผนจัดการนํ้าเพื่อรองรับการพัฒนาของระเบียงเศรษฐกิจภาคตะวันออก ในกรอบ 10 ป ที่เรงรัดให
เกดิ ข้ึน (รูปที่ 3) เพ่ือใหนาํ้ มีความเพยี งพอกบั ความตองการของอุตสาหกรรม (กรมชลประทาน, 2560) ไดแ ก

1. การปรับปรุงแหลงน้ําเดิม เชน อางเก็บน้ําท่ีมีในพ้ืนที่ รวมถึงกอสรางอางเก็บนํ้าเพ่ือรับน้ําในฤดู
ฝน รองรบั การใชน ํ้าทม่ี ีปรมิ าณเพม่ิ มากขึน้ ทกุ ป โดยทําการปรับปรุงอา งเก็บน้ําจํานวน 6 แหง ดัง
ตารางท่ี 1

2. การพัฒนาแหลงนํ้าในลุมน้ําขางเคียง เชน ลุมน้ําจันทบุรี ลุมนํ้าวังโตนด ลุมนํ้าตราด และพัฒนา
อางเก็บน้ํา 4 แหง คือ อางเก็บน้ําคลองประแกด อางเก็บน้ําคลองพะวาใหญ อางเก็บนํ้าคลอง
หางแมวและอางเก็บน้ําคลองวังโตนด ซึ่งจะทําใหเพิ่มความจุนํ้าในระบบ 308.3 ลาน ลบ.ม.
ตารางที่ 2 โดยบรหิ ารจัดการนํา้ เพอ่ื การเกษตรประมาณ 170 ลาน ลบ.ม. และผันนํ้าเพื่ออุปโภค
รวมภาคอตุ สาหกรรมประมาณ 100 ลาน ลบ.ม.

3. เชือ่ มโยงแหลง นํา้ และผนั น้าํ จากลุมนาํ้ ขา งเคียง (รปู ท่ี 4) โดยมี 3 โครงการ คือ โครงการปรับปรุง
คลองพานทองเพอื่ ผันนา้ํ ไปยงั อา งเกบ็ นา้ํ บางพระใหเต็มศักยภาพ โครงการเพ่ิมศักยภาพผันน้ําวัง
โตนด-ประแสร ภายใตเงื่อนไขพัฒนา 4 อาง เพ่ือผันน้ําสวนเกิน และโครงการผันนํ้า ประแสร-
หนองคอ-บางพระ รองรับการผันน้ําจากลุมนํ้าวังโตนด ตารางที่ 3 ซ่ึงจากทั้งสามโครงการจะทํา
ใหม ีนา้ํ ใชการเพม่ิ ขึ้นเพื่ออปุ โภคและอุตสาหกรรม 120 ลาน ลบ.ม./ป

ตารางท่ี 1 การปรบั ปรงุ แหลง น้ําเดมิ ในพื้นที่ EEC ความจหุ ลงั การปรบั ปรุง
ความจเุ ดมิ (ลาน ลบ.ม.)
อา งเกบ็ นา้ํ (ลาน ลบ.ม.) 50.15
24.00
อางเก็บน้ําคลองใหญ 40.10 173.75
อางเกบ็ น้ําหนองคอ 21.40 13.30
อา งเกบ็ นา้ํ หนองปลาไหล 163.70 16.90
อา งเกบ็ นํ้าบานบงึ 10.90 455.00
อา งเกบ็ น้ํามาบประชนั 16.00 733.10
อางเกบ็ นํ้าคลองสียัด 420.00
รวม 672.10

8

ตารางที่ 2 การปรบั ปรงุ แหลง นาํ้ เดมิ ในพน้ื ท่ี EEC กําหนดแลว เสรจ็ (พ.ศ.) สถานะการดําเนินการ
อางเก็บน้าํ ความจุ (ลาน ลบ.ม.) เสรจ็ สมบรู ณ ใชง าน
อางเก็บนา้ํ คลองประแกด 60.00 2566
อางเก็บนํ้าคลองวงั โตนด 99.50 2564 ศึกษาความเปนไปได
อา งเก็บน้ําคลองหางแมว 80.70 2564 เตรียมกอ สรา ง
อางเก็บน้ําคลองพะวาใหญ 68.10 เตรยี มกอสรา ง
รวม 308.30

4. การวางระบบสูบน้ํากลับทายอางเก็บน้ํา เพ่ือใหมีน้ําใชการไดเพ่ิมขึ้นมี 2 โครงการ คือ โครงการ
สบู นา้ํ กลับจากคลองสะพาน - อา งประแสร และโครงการปรบั ปรุงระบบสูบนํ้ากลับอางหนองปลา
ไหล โดยมรี ายละเอียดดังตารางที่ 4

5. แผนงานปองกันน้ําทวมของพื้นท่ี มี 2 พื้นที่ คือ ปองกันนํ้าทวมเมืองระยอง กอสรางสถานีสูบนํ้า
รวมถึงทอผันน้ําหลากจากคลองทับมาใหเลี่ยงเมืองระยอง และปองกันน้ําทวมพ้ืนที่อุตสาหกรรม
พนัสนคิ ม รวมถึงปรับปรุงระบบระบายน้าํ โดยการกอสรางประตูระบายน้ําควบคุม

6. การหาแหลงน้ําสํารองจากลุมนํ้าอ่ืนในจังหวัดจันทบุรี ตราด สระแกว หรือลุมนํ้าทางภาคอีสาน
ตอนลาง หรือลุมจากประเทศเพ่ือนบานอยางกัมพูชา เปนตน หรือนโยบายลดการใชน้ํา เพิ่ม
แหลงน้ําของภาคเอกชน การผลิตนํ้าจืดจากทะเล ท้ังนี้แผนในอนาคตที่อยูในระหวางการ
พิจารณาคอื การบริหารนาํ้ จากบอดินเอกชนทรี่ บั ผดิ ชอบโดย East Water และ โดยทําการศึกษา
ความเปนไปได ความคุมทุน เพ่ือความเหมาะสมของการลงทุนในอนาคต

ตารางที่ 3 แผนการเชอ่ื มโยงแหลงน้าํ มนี าํ้ ใชการเพิ่มขน้ึ (ลา น ลบ.ม.) สถานะโครงการ
20.00 เรมิ่ กอ สรา งป 2561
โครงการพัฒนาระบบผนั น้าํ 100.00 เร่มิ กอ สรางป 2564
ปรบั ปรงุ คลองพานทองเพอ่ื ผนั นํ้าไปอา งบางพระ - เริ่มกอ สรา งป 2564
ผนั นํ้าอา งประแสร–หนองคอ –อา งบางพระ 120.00
เพมิ่ ศักยภาพผันนํา้ คลองโตนด- อางประแสร

รวม

ตารางที่ 4 แผนงานสบู น้ํากลับทา ยอาง มีนํา้ ใชก ารเพิ่มขึน้ (ลา น ลบ.ม.) สถานะโครงการ
50.00 เรมิ่ กอ สรา งป 2561
แผนงาน 5.00 เรมิ่ กอ สรางป 2564
สูบกลับคลองสะพาน-อางประแสร 55.00
ปรับปรงุ ระบบสบู กลบั อางหนองปลาไหล

รวม

9

รปู ที่ 3 แผนจัดการนา้ํ ในปจจุบันเพ่ือรองรบั การพัฒนาของระเบียงเศรษฐกจิ ภาคตะวันออก ในกรอบ 10 ป
(กรมชลประทาน, 2560)

รูปที่ 4 โครงขายการเชอ่ื มโยงแหลง นํา้ ภาคตะวนั ออกของทอผนั นาํ้ (กรมชลประทาน, 2560)
ขอ เสนอแนะเชิงนโยบายเพอื่ การจัดการนา้ํ

การจัดการนํ้าใหสมดุลตอการพัฒนา เปนการจัดการดานความตองการ (Demand management)
เชน เพิ่มประสิทธิภาพการใชนํ้าใหเกิดความคุมคาและใชประโยชนอยางสูงสุด รวมถึงการสนับสนุน
อุตสาหกรรมที่มีนโยบายการประหยดั น้าํ และอตุ สาหกรรมที่ใชน า้ํ นอย หรือการบําบัดนํ้าเสียดวยระบบบําบัดที่
มีประสิทธิภาพเพ่ือนํานํ้ากลับมาใชใหม เปนตน การบริหารการกักเก็บน้ํา (Storage management) ก็มีสวน
สําคญั เชน การเพ่มิ ปริมาณกักเก็บของอา งเกบ็ น้ํา การลดการสูญเสียจากการขนสงนาํ้ ผา นระบบตา ง ๆ การลด

10

การระเหยของนํ้าในอางเก็บน้ํา เปนตน การจัดหานํ้าตนทุน (Supply management) เชน การสงเสริม
อุตสาหกรรมการผลติ นา้ํ จืดที่ใชนํ้าทะเลมาผลติ และรวมถงึ การผันนาํ้ จากลมุ นาํ้ ในพ้นื ที่และจากลมุ นํ้าขางเคยี ง

ดวยลักษณะพ้ืนที่ลุมน้ําภาคตะวันออก เปนลุมนํ้าขนาดเล็กและมีระยะทางของแมนํ้าสั้น ๆ โดยมีทิว
เขาจันทบุรีและทิวเขาบรรทัด เปนแหลงตนน้ําที่มีความลาดชันการไหลของน้ําจากตนนํ้าไปยังทายน้ําจะใช
เวลาส้ัน ๆ ดังนั้นพื้นท่ีราบคอนขางนอย อางเก็บน้ําขนาดกลางจึงเหมาะแกการกระจายนํ้าใชในพื้นท่ี
ชลประทาน และอางเก็บน้ําขนาดใหญจึงเหมาะแกการจัดการนํ้าใหเปนระบบกับภาคอุตสาหกรรมและภาค
เกษตรกรรม นอกจากนแี้ ลว ประเด็นทคี่ วรพจิ ารณาเพ่ิมเตมิ ไดแก

1) การเชิญชวนใหภาคเอกชน ใหมีการขายนํ้าจากบอขนาดกลางใหกับภาคอุตสาหกรรม หรือวาง
ระบบโครงขายนํ้าเชื่อมโยงระหวางอางเก็บนํ้าขนาดใหญและอางเก็บนํ้าขนาดกลางเขาดวยกัน
ซึง่ จะชวยใหปญหาการขาดแคลนนํ้าในระยะยาวบรรเทาลง นอกจากนี้แลวยังตองศึกษา กําลัง
การผลิตนํา้ และการควบคมุ ความดนั โดยเฉพาะในชว ง Peak hour ใหคงที่

2) การจาํ ลองการจดั สรรน้าํ ในสถานการณตาง ๆ เพ่ือจะทาํ ใหทราบถึงแนวโนมของปริมาณน้ํา เพื่อ
การจัดสรรน้ําตนทุนในอางเก็บน้ํา ใหกระจายสัดสวนตามกิจกรรมอยางเปนธรรมและทั่วถึง
โดยเฉพาะภาคสวนท่ีมีสวนไดสวนเสีย (ภาคการเกษตร ภาคครัวเรือน ภาคอุตสาหกรรม ภาค
การทองเทย่ี ว และอ่นื ๆ) เพื่อมิใหเกิดการแยง น้าํ ในอนาคตได

3) การแบงพ้ืนที่กลุมอุตสาหกรรมตามประเภทตาง ๆ อยางจริงจัง เพื่อใหเกิดการจัดการนิคม
อตุ สาหกรรมท่มี คี วามคลา ยคลึงกันอยางเปน ระบบ และงา ยตอ การจัดสรรน้ําเพื่อใชในกิจกรรมที่
เกิดขึ้นภายในนิคม ท้ังนี้เพื่อลดความสูญเสียระหวางทางและเพ่ิมประสิทธิการใชนํ้าใหเกิด
ประโยชนสูงสุด ในกรณีของอุตสาหกรรมสะอาดท่ีใชน้ํานอย ควรมีการสงเสริมและสนับสนุน
พรอมท้ังมอบสิทธิพิเศษใหกับอุตสาหกรรมที่การปรับเปล่ียนระบบ เพ่ิมประสิทธิภาพในการ
บําบัดนาํ้ นาํ นํ้ากลับมาใชใหม

4) การบริหารจัดการรวมกันระหวางภาคการเกษตร กับ EEC รวมไปถึงการจัดหาแหลงน้ําสํารอง
ของภาคอุตสาหกรรมและภาคเอกชน พัฒนาการใชเทคโนโลยีอุตสาหกรรมออสโมซิสผันกลับ
เพอ่ื ผลติ นา้ํ จดื จากนํ้าทะเล และการบริหารจดั การความตองการ (3R) ใหมีประสทิ ธิภาพ

เอกสารอา งองิ
กรมชลประทาน. เอกสารสรปุ โครงการศกึ ษาทบทวนรายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอม โครงการอางเก็บน้ํา จังหวัดตราด, สํานักบริหาร

โครงการ, กรุงเทพฯ, ตุลาคม 2558
กรมชลประทาน. การบริหารจัดการน้ําและแนวทางการพัฒนาเพื่อรองรับระเบียงเศรษฐกิจภาคตะวันออก(EEC), เอกสารนําเสนอในท่ีประชุม

การศกึ ษาเพ่อื รองรบั ระเบียงเศรษฐกจิ , สาํ นกั บรหิ ารโครงการ, กรุงเทพฯ, สิงหาคม 2560
กรมทรัพยากรนาํ้ . โครงการจดั ทาํ แผนหลักการผันนาํ้ จากเขอ่ื นสตึงนัม, กรมทรพั ยากรนาํ้ , กรุงเทพฯ, 2549
สาํ นักงานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาต.ิ รายงานหลกั แผนงานพัฒนาระเบียงเศรษฐกิจภาคตะวันออก (พ.ศ. 2560-2564),

พฤศจกิ ายน 2559
สํานักงานคณะกรรมการสงเสริมการลงทุน. เขตพื้นท่ีเศรษฐกิจพิเศษ ภาคตะวันออก เพ่ืออนาคตของ ASEAN [แผนพับ], กรุงเทพฯ: สํานักงาน

คณะกรรมการสงเสรมิ การลงทุน, พฤศจกิ ายน 2559
ชูลิต วัชรสินธุ. การบริหารจัดการนํ้ากับโครงการพัฒนาระเบียงเศรษฐกิจพิเศษภาคตะวันออก (EEC), เอกสารประกอบการสัมมนาหัวขอ “การ

พฒั นาอตุ สาหกรรมภาคตะวันออก”, สถาบนั วจิ ยั เพื่อการพฒั นาประเทศไทย, ตุลาคม 2560
กลมุ งานศนู ยด ํารงธรรมจงั หวดั ตราด. วาระแถลงขา วนโยบายของรัฐบาล ผลการดาํ เนนิ งานของจงั หวัดตราด ครง้ั ท่ี 7/2561. เขา ถึงไดจ าก:

https://goo.gl/r7MqWi [25 มนี าคม 2561]

11

กบั การมสี ว นรวมในการสรางความเปน เลศิ

สวท.ในงานวจิ ยั พัฒนาของ มจธ.

หนึ่งในวิสัยทัศนของมหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี (มจธ.) คอื "มุง สคู วามเปน เลศิ ในเทคโนโลยแี ละการวจิ ัย" โดยดำเนินพนั ธกจิ
ในการวิจยั และนำผลจากงานวิจัยไปใชใหเกดิ ประโยชนในการสรางองคค วามรูใ หม ที่สามารถเปนสว นหนึ่งในการพัฒนาประชาคมไทยดว ย
ยุทธศาสตรการวจิ ัยของมหาวิทยาลัย โดยในแผนพัฒนามหาวิทยาลยั ฯ ฉบบั ท่ี 12 (พ.ศ.2560-2564 ) มจธ.ไดกำหนดยุทธศาสตรง านวิจัย
(Strategic Research Themes) ในภาพรวม ไว 7 กลมุ (รปู ท่ี 1) ดงั น้ี

1. Bio-economy
2. Smart Healthcare
3. Innovative & Creative Learning Society for Sustainable Development
4. Sustainable Energy & Environment
5. Digital Transformation
6. Smart Manufacturing (Innovative Materials Manufacturing & Construction)
7. Sustainable Mobility

รปู ท่ี 1 ยุทธศาสตรก ารวิจัย

สำนักวิจยั และบรกิ ารวทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยี (สวท.) เปน หนว ยงานทมี่ ภี ารกจิ หลกั ดา นวจิ ยั และบรกิ ารวชิ าการ ไดเลง็ เหน็ ความ
สำคญั ของการขบั เคล่อื นผลงานวิจยั จากศูนยความเชีย่ วชาญเฉพาะในสังกัดใหสอดรบั กบั ยทุ ธศาสตรการวิจยั ของมหาวทิ ยาลยั โดยใชค วาม
เช่ยี วชาญของศนู ยรวมสรา งผลงานวิจยั เพือ่ สรา งความเขม แข็งใหแ กกลมุ วิจัยของ มจธ. ตัวอยางผลงานวิจัยและพฒั นา มดี งั ตอ ไปนี้

1. Bioeconomy
• ศนู ยวจิ ัยและบริการเพอ่ื สังคมและชมุ ชน (University for Community Research and Services Center : UCOM) มุง เนน
การสรา งงานวิชาการและงานวจิ ยั ประยกุ ต เพือ่ ตอบโจทยแ ละแกป ญหาของชมุ ชนและสงั คม ใชค วามสามารถเฉพาะของ มจธ. ดา นพลงั งาน
วิศวกรรม และส่ิงแวดลอมไปชวยพฒั นาระบบเกษตรในพืน้ ท่เี ปาหมาย เพ่อื ใหเ กิดประโยชนต อการพัฒนาอาชพี คุณภาพชีวิต และสิ่งแวดลอ ม
• ศนู ยค วามปลอดภยั อาหาร (Food Safety Center : FSC) รบั ผิดชอบการสรางผลงานวจิ ยั ดานความปลอดภัยอาหาร ประเมนิ
ความเส่ียงอันตรายดานจลุ ินทรยี แ ละสารเคมีในอาหาร ถายทอดเทคโนโลยีใหแพรห ลายและใหม ีการนำเทคโนโลยีไปใชป ระโยชนในอุตสาหกรรม
อยา งจริงจงั เพ่ือทำใหเ กดิ ความปลอดภยั ใหแ กอ าหารสำหรับอนาคต

รงุ นภา เตาทองนันตสนิ
สำนักงานผูอำนวยการ สวท.

12

2. Smart Healthcare
• ศนู ยการศกึ ษาตอเนือ่ ง (Continuing Education Center : CEC) รวมกบั ศนู ยว จิ ัยและบริการเพอ่ื สังคมและชมุ ชน (University
for Community Research and Services Center : UCOM) พฒั นาหลกั สูตรและดำเนนิ การจัดหลักสูตรการฝกอบรมเพ่อื สง เสริมและ
พัฒนาศักยภาพผพู กิ ารใหมคี วามรูค วามสามารถพรอมเขา ทำงานในภาคอุตสาหกรรมและธุรกจิ
• ศนู ยว ิจยั และพัฒนาการจราจรและขนสง (Traffic and Transport Development and Research Center : TDRC) รบั ทำ
งานวิจัยและพฒั นาใหแ กก ระทรวงคมนาคม เพอ่ื ประเมินและใหขอเสนอแนะในการปรบั ปรุงและออกแบบโครงสรา งพน้ื ฐานการขนสง
สาธารณะเพ่อื คนพิการ เด็ก และผสู ูงอายุ
• ศนู ยความเปน เลิศดานโลจิสติกส (Center for Logistics Excellence : LOGEX) รับดำเนนิ การวจิ ยั และพฒั นาเพอื่ ปรับปรุง
และพฒั นากฎหมายท่ีเกี่ยวของกับสาขาบรกิ ารรักษาพยาบาลและสง เสริมสขุ ภาพใหแ กกระทรวงพานิชย
3. Innovative & Creative Learning Society for Sustainable Development
• ศูนยก ารศึกษาตอเนอื่ ง (Continuing Education Center : CEC) เปนฐานกำลังสำคญั ในดานการพัฒนาหลักสตู รการฝกอบรม
เพ่อื รองรบั การศกึ ษาที่เปล่ยี นแปลงไปของสังคมไทยที่กำลงั จะกา วไปสกู ารใหค วามสำคัญกับการศึกษาของวัยทำงานและผสู งู อายุ
• ศนู ยว จิ ัยและบรกิ ารเพื่อสังคมและชุมชน (University for Community Research and Services Center : UCOM) เนน
การบูรณาการการเรยี น การสอน การวิจยั ที่ตอบสนองตอความตองการของชมุ ชนและสังคม สง เสริมการเรียนรใู นชุมชนเพ่ือการพัฒนา
ตนเองอยา งยั่งยืน
4. Sustainable Energy & Environment
• ศนู ยวศิ วกรรมอุณหภาพ (Thermal Engineering Center : TEC) เปนศนู ยความเชี่ยวชาญท่ีใหความสำคัญตอกจิ กรรมการ
วจิ ัยและพฒั นาเทคโนโลยีดานความรอ นประยุกตและพลงั งานทดแทนในระดับอุตสาหกรรม ท่เี ปนนโยบายหลกั ดา นการพัฒนาเศรษฐกจิ
ของประเทศ

13

5. Digital Transformation
• ศนู ยการศึกษาดา นการสือ่ สารและการบรกิ ารครบวงจร (Communications and Integrated Services Study Center : CISS)
เปน หนวยงานหลกั ในการสรางผลงานวจิ ยั ดา นสอื่ สารและโทรคมนาคม ใหการรบั รองและฝก อบรมวชิ าชีพเทคโนโลยีสารสนเทศ การส่ือสาร
และดิจิตอลคอนเทนต
6. Innovative Materials Manufacturing & Construction
• ศนู ยเ ทคโนโลยซี อ มบำรงุ รักษา (Maintenance Technology Center : MTC) เปน หนว ยงานที่ใหความสำคัญกบั การวจิ ยั ทาง
วศิ วกรรมวสั ดุ การพฒั นาระบบการตรวจสอบอุปกรณและการซอ มบำรุงรักษาเคร่อื งจักรภายในโรงงาน
• ศนู ยพัฒนาผลติ ภาพอตุ สาหกรรม (Center for Industrial Productivity Development : CIPD) เนน การใหค วามรเู พือ่ เพ่มิ
ประสทิ ธภิ าพในกระบวนการผลิตแกภ าคอุตสาหกรรมผานกระบวนการฝก อบรม รว มกับสถาบันพฒั นาฝมือแรงงานมาอยา งตอเนอ่ื ง
• ศูนยบ ูรณาการเทคโนโลยเี พอ่ื อุตสาหกรรมไทย (Thai Industry Technology Integrating Center : TITEC) มีผลงานดานการ
สรางผลงานวจิ ยั เชงิ บรู ณาการเพอื่ สนับสนนุ พัฒนาและและถา ยทอดเทคโนโลยแี ก ภาคอุตสาหกรรม ผูประกอบการ และนักศึกษาที่ตอ ง
การเปน ผูประกอบการ
• ศูนยรบั รองระบบมาตรฐานนานาชาติ (International Standard Certification Center : ISCC) สง เสรมิ และพฒั นาความ
สามารถดานมาตรฐาน เพมิ่ ขดี ความสามารถในการแขง ขันในตลาดโลกใหแ กภ าคธรุ กจิ อตุ สาหกรรมและวิสาหกจิ ในโครงการตาง ๆ
ของภาครัฐ
7. Sustainable Mobility
• ศนู ยว ิจัยและบรกิ ารวิศวกรรมการเชอื่ ม (King Mongkut’s Welding Research and Consulting Center : Kingweld)
ดำเนนิ การดา นหองปฏิบตั กิ ารวจิ ัยและทดสอบระบบราง เพื่อทดสอบงานเชื่อมสำหรบั โครงสรา งช้ินสว นตัวรถไฟ เพ่อื สรา งชนิ้ งานทีเ่ กี่ยว
ของ สามารถลดการจัดซื้อช้นิ สวนสำคัญจากตา งประเทศ อกี ท้งั สามารถเพมิ่ พนู ความรใู หแกนักศึกษาใหพ รอมรองรบั อตุ สาหกรรมระบบ
รางของประเทศ
• ศูนยวิจยั และพฒั นาการจราจรและขนสง (Traffic and Transport Development and Research Center : TDRC) และ
ศูนยค วามเปน เลศิ ดานโลจิสติกส (Center for Logistics Excellence : LOGEX เปนศนู ยความเช่ยี วชาญเฉพาะที่ดำเนนิ การวจิ ยั และ
พฒั นาองคความรดู า นการจราจรและความปลอดภัยทางถนน พัฒนาองคค วามรเู ทคนคิ วิธแี ละเทคโนโลยีดา น โลจิสติกสเ พือ่ ตอบสนอง
ตอ ภาคธรุ กิจและอตุ สาหกรรมของประเทศ
จากความรูค วามเชี่ยวชาญดงั กลา ว จะเห็นไดวา สวท. เปนอีกองคก รหนึง่ ของ มจธ. ที่สนับสนนุ ความเปน เลศิ ดา นวิจยั และพัฒนา
เพือ่ สรางผลิตผลของงานวิจัย (Research Productivity) ทง้ั ในดา นความเปน เลศิ ทางวิชาการ (Research Excellence) และเช่ือมโยงคณุ คา
ใหเกิดประโยชนตอ ระบบเศรษฐกจิ และสงั คม (Research Relevance) ตามนโยบายของมหาวทิ ยาลยั ฯ อยางจรงิ จงั

14

แนวทางการพฒั นามูลคาเพ่มิ ของผลติ ภณั ฑต าลโตนดในจังหวดั เพชรบุรี

“ตาลโตนด” เปน พืชเศรษฐกจิ ระดบั ทอ งถน่ิ ของจังหวดั เพชรบรุ มี คี วามเกย่ี วเนื่องกับวิถีชวี ิต และภมู ปิ ญ ญาท่ีสืบทอดกนั มาตัง้ แต
บรรพบรุ ุษจนถงึ ปจจุบนั หลายคนอาจเคยเห็นตน ตาลโตนดเมอ่ื มาเยอื นจงั หวดั เพชรบรุ แี ลว แวะชิมน้ำตาลโตนดสด ขนมตาล ลกู ตาลลอยแกว
ซ่ึงเปน ผลิตภณั ฑท่ีเกิดจากการใชประโยชนสว นตาง ๆ ของตนตาลโตนด ทั้งนีท้ กุ สวนของตาลโตนด ไดแก ลำตน ทางตาล ใบตาล ชอ ดอก
ผลตาล เมลด็ ราก และน้ำตาลโตนด สามารถนำมาใชใ นดานอาหาร มีสรรพคุณทางยา ใชเ ปน เฟอรน เิ จอร และเปนพลังงานเชือ้ เพลิงได
นอกจากน้กี ารดูแลรกั ษาหลงั จากปลูกลงดินแลว ไมจำเปนตองรดนำ้ พรวนดิน หรอื ใสป ุย ตาลโตนดก็สามารถเตบิ โตและใหผ ลผลิตไดอกี ดว ย
(สถาบนั วิจัยพชื สวน กรมวิชาการเกษตร, 2550)

ถ่นิ กำเนิดของ “ตาลโตนด” นัน้ มขี อ สนั นษิ ฐานวามีถิ่นกำเนนิ ในทวปี อฟั ริกา ตอ มาไดกระจายพนั ธไุ ปสปู ระเทศเขตรอ นในแถบ
ภูมิภาคเอเชยี (ปรัชญา, 2537) ทางฝง ตะวนั ออกและตอนใตข องอินเดีย สำหรบั ในประเทศไทยสนั นิษฐานวาตาลโตนดเขามาในประเทศไทย
กอ นสมยั ทวาราวดี เนอ่ื งจากพบตราประทับรปู คนปน ตนตาล (จรงุ ศกั ดิ์ และสำเนา, 2545) แสดงวาสมยั นั้นบรรพบุรุษของเรารจู กั วิธีการใช
ประโยชนจ ากตน ตาลแลว ตาลโตนดจงึ ไดเขามาเปนสว นหนงึ่ ของวถิ ชี วี ติ คนไทย สันนษิ ฐานวา มีการปลูกตาลโตนดประมาณเม่ือป พ.ศ. 1214
ปจ จบุ นั พบตนตาลโตนดไดท ่ัวไปในหลายภูมภิ าคแตมีแหลง ทป่ี ลูกมากเปนพชื เศรษฐกจิ ของพน้ื ที่จงั หวดั สงขลา จังหวดั เพชรบรุ ี
จังหวัดสพุ รรณบุรี และจังหวดั ชยั นาทเปน ตน (เคหะเกษตร, 2544)

“ตาลโตนด” เปนพืชเศรษฐกจิ ทเี่ ขามามบี ทบาทในวถิ ีชีวิตของคนไทย โดยเฉพาะชาวบา นในอำเภอบา นลาด จงั หวดั เพชรบรุ ี
มีความผูกพนั วัฒนธรรมการดำรงชีพโดยอาศยั ตาลโตนดเปนพชื เกบ็ เก่ยี วหลังนา เพอ่ื สรางรายได มภี มู ปิ ญ ญาการใชป ระโยชนต นตาล
การทำนำ้ ตาลโตนดทสี่ ืบทอดมาจากบรรพบรุ ุษจนถึงคนรุนปจ จุบนั จากเสนหของ “ตาลโตนด” ทำใหศนู ยวิจัยและบรกิ ารเพือ่ ชมุ ชนและ
สังคม สำนกั วจิ ยั และบริการวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี (สวท.) มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยพี ระจอมเกลาธนบุรี (มจธ.) เกดิ ความสนใจเรือ่ ง
“การศกึ ษาหว งโซม ูลคา (value chain) ของมะพราวน้ำหอมและผลติ ภัณฑต าลโตนด กลุมจงั หวัดภาคกลางตอนลา ง ๒ และจังหวดั ราชบรุ ”ี
โดยไดรบั งบประมาณการวิจัยโครงการของศูนยป ฏิบัตกิ ารรว มกลุมจังหวดั (Regional Operation Center : ROC) กระทรวงมหาดไทย
ประจำปงบประมาณ 2559 มีวัตถปุ ระสงคโครงการ เพ่อื ศึกษามูลคา เพม่ิ ในหว งโซอุปทานของมะพราวน้ำหอมและตาลโตนด สามารถวิเคราะห
จุดออ น จดุ แขง็ โอกาส อปุ สรรคในหว งโซ และไดก รอบโครงการเพ่อื ยกระดับความสามารถในการแขงขนั ของหวงโซอปุ ทานได ทั้งนค้ี ณะทำงาน
วจิ ัยจึงไดทำการสมั ภาษณผเู กี่ยวขอ งในหว งโซอ ุปทานของตาลโตนดจำนวน 41 คนในพน้ื ท่ีอำเภอบานลาด จงั หวดั เพชรบุรี ในสวนของผูผ ลติ
(ตนน้ำ) ผแู ปรรปู (กลางน้ำ) และผจู ำหนาย (ปลายนำ้ ) พบวามูลคาวตั ถุดิบ : สดั สวนการแปรรูป : ราคาจำหนา ย มีความแตกตา งในดานราคา
ดังตารางท่ี 1

ตารางที่ 1 ผลผลิตและมลู คา เพิม่ ของผลิตภัณฑต าลโตนด

นายจิระพันธุ เนอ่ื งจากนิล และนาวสาวปยะนาถ สริ ริ ัตนาวงศ

15

จากตารางท่ี 1 พบวา การแปรรปู วัตถุดิบ เชน น้ำตาลโตนดดบิ ผลตาลออ น และผลตาลสกุ ใหเ ปนผลิตภณั ฑใหมพรอ มรบั ประทาน
จะชว ยเพิม่ มลู คา ของวัตถุดิบไดม ากขึน้ หลายเทาตัว ทำใหชาวบานมรี ายไดจ ากตาลโตนดโดยการใชภ ูมปิ ญญาทอ งถน่ิ เลยี้ งครอบครัวไดต ลอด
ทง้ั ป

นอกจากนศ้ี นู ยวจิ ัยและบรกิ ารเพือ่ ชุมชนและสังคมไดจัดการสัมมนาโครงการการศึกษาหว งโซมลู คาของผลิตภณั ฑตาลโตนดขนึ้
เพ่ือพฒั นาและยกระดบั ความสามารถของหวงโซอปุ ทานตาลโตนดในวันที่ 9 มนี าคม พ.ศ.2560 ณ บา นอมั พวา รีสอรทแอดสส ปา ตำบลบานปรก
อำเภอเมอื งสมทุ รสงคราม จังหวัดสมทุ รสงคราม ที่ผานมา มีผเู ขา รว มงานกวา 50 คน จากการสัมมนา พบวา มี 3 กลยทุ ธ ท่นี าสนใจ ไดแ ก

1) กลยทุ ธด านการจดั การเกษตร คอื การพัฒนาสายพนั ธตุ าลตน เตี้ย 2) กลยทุ ธดา นกระบวนการผลิต คือ การพัฒนากระบวนการ
ผลติ ใหมีมาตรฐานการผลิตข้ันตน (Good Manufacturing Practice : GMP) หรือ การขอรับเลขสารบบอาหาร (เลข อย.) เพือ่ ลดการปนเปอ น
ทำใหผบู ริโภคมัน่ ใจในผลิตภัณฑยิ่งข้นึ 3) กลยุทธด านการพัฒนาผลติ ภณั ฑ คือ การสงเสริมมาตรฐาน GMP/เลข อย. เพือ่ การสงออกผลิตภัณฑ
ไปสูตา งประเทศ รวมถึงการมีนโยบายภาครัฐสง เสริมภาคการตลาด และการประสานขอ มลู การคา ระหวางประเทศอยา งตอเนอ่ื ง สรุปไดว า
“เม่ือเกษตรกรเหน็ ชองทางการสงออกท่เี ขมแข็งจะเกิดความเชอ่ื ม่นั ในการผลติ สนิ คา และพัฒนามาตรฐานการผลิต ทำใหตาลโตนดสามารถ
เปนพชื หลัก สรางรายไดใหเ กษตรกรในอำเภอบา นลาด จังหวัดเพชรบุรี ไดอ ยา งม่นั คงและยง่ั ยืน” (มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลาธนบุร,ี
2560) ซ่งึ จากการศกึ ษาขา งตน มจธ. สามารถทำงานวจิ ัยตอ ยอดเพิ่มเตมิ ในสวนของการปรบั ปรุงกระบวนการผลติ นำ้ ตาลโตนดจะชวยยกระดบั
มาตรฐานสนิ คา ใหผูบ ริโภคเกดิ ความไววางใจในการเลือกนำ้ ตาลโตนดมาประกอบอาหารเพมิ่ ข้ึน ตลอดจนพัฒนาผลิตภัณฑใ หม ๆ จากนำ้ ตาล
โตนด เพอ่ื เพมิ่ มลู คา ใหกบั สนิ คา ทอ งถน่ิ ของจังหวดั เพชรบรุ ไี ดในอนาคต พรอมทงั้ สงเสรมิ และอนุรกั ษวถิ ีชีวติ “คนกบั ตาล” ทเี่ ปน เอกลักษณ
ทองถิ่นของจงั หวัดเพชรบรุ ใี หค งอยูอ ยา งมีคุณคา มีมูลคา กอ เกดิ คณุ ภาพชวี ิตทดี่ ีอยางยั่งยนื สบื ไป

เอกสารอา งอิง
จรุงศกั ดิ์ ธรรมรักษ และสำเนา จันทรจวง, 2546, ตาลเมอื งเพชร สำนักงานเกษตรจงั หวดั เพชรบุรี, เพชรบุรี.
เคหการเกษตร, 2544, ตาลโตนดพืชเสริมรายไดทย่ี งั่ ยืน, ปท ี่ 25 ฉบับท่ี 6 มถิ ุนายน 2544, หนา 106 – 112.
ปรชั ญา รศั มธี รรมวงค, 2537, การปลกู และขยายพนั ธุตาลโตนด, สำนักพิมพเพชรการตั , กรงุ เทพฯ.
มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลาธนบุรี, 2560, ขอสรปุ จากการสมั มนาโครงการการศกึ ษาหวงโซมลู คา ของผลิตภัณฑตาลโตนด,
บานอัมพวา รสี อรท แอดสส ปา ตำบลบานปรก อำเภอเมืองสมุทรสงคราม จังหวดั สมุทรสงคราม, วันท่ี 9 มีนาคม พ.ศ. 2560.
สถาบนั วิจยั พชื สวน กรมวิชาการเกษตร, 2550, ตาลโตนด, หจก.รักษพ ิมพ, กรุงเทพฯ.

16

การศกึ ษาผลกระทบของการเคลือบอนภุ าคนาโนซิงคอ อกไซดตอ การเกดิ โครเมียม6+ จากควนั ละอองโลหะ
ของลวดเชื่อมหมุ ฟลักซสําหรับกระบวนการเช่ือมอารค

Study the Effect of ZnO Nanoparticles Coating on Cr6+ Fume Generation
of Shield Metal Arc Welding Electrodes

พลากร หอมสวัสด1์ิ อศิ รทัต พงึ่ อน2 เชดิ พงษ จอมเดช3 ประพัทธ พงษเกียรตกิ ุล4
P. HOMSAWAT1, I. PHUNG-ON2, C. JOMDECHA3 and P. PONGKIATKUL4

บทคัดยอ
ในกระบวนการเชื่อมโลหะ โดยเฉพาะกระบวนการเช่ือมอารคดวยลวดเช่ือมหุมฟลักซนั้นเกิดควันละอองโลหะข้ึนจํานวนมากและ
เปนอันตรายตอสุขภาพของชางเช่ือม เชน การเชื่อมเหล็กกลาไรสนิมน้ันควันละอองโลหะท่ีเกิดข้ึนมีธาตุโครเมียมคอนขางสูง ซ่ึงมี
สว นผสมของ โครเมยี ม6+ และโครเมียม3+ โดยโครเมียม6+ ท่ีสามารถถกู ดูดซึมผานระบบทางเดนิ หายใจไดด ี และเปนอันตรายตอสุขภาพ
มากกวา โครเมียม3+ ดงั น้ันหากสามารถทําการลดปรมิ าณควันละอองโลหะและลดปริมาณของ โครเมียม6+ ท่ีเกิดขึ้นขณะการเช่ือมได ก็
สามารถลดความเสี่ยงตอผลกระทบของระบบทางเดินหายใจของชา งเชอื่ มได โดยที่ในงานวจิ ยั ท่ผี านมาพบวามีการใชอนุภาคนาโนซิงคอ
อกไซด (ZnO) มาชวยในการลดหรือบําบัดสารโลหะหนัก เชน โครเมียม6+ ท่ีเกิดขึ้นได ดังนั้นในงานวิจัยน้ีจึงไดทําการวิจัยภายใต
สมมติฐานท่ีวาอิเล็กตรอนอิสระที่ถูกปลอยออกมาจากอนุภาคนาโนซิงคออกไซดนั้นสามารถลดระดับการเกิดออกซิเดชั่น (Oxidation
Stage) ของโครเมียม6+ ได โดยงานวจิ ัยมวี ัตถปุ ระสงคเ พอ่ื ประเมนิ ผลของการใชอนุภาคนาโนซิงคออกไซดในการลดการเกิดโครเมียม6+
จากการเช่อื ม โดยใชล วดเชือ่ มเกรด E309L-16 เคลอื บดวยอนภุ าคนาโนของซงิ คอ อกไซด โดยใชพอลิไวนิลแอลกอฮอล เปนตัวประสาน
และผสมใหอยูในรปู สารละลายคอลลอยดด ว ยเทคนคิ การสังเคราะหแบบโซลเจล (Sol-gel) และนําไปอบใหความรอนเพ่ือใหพอลิไวนิล
แอลกอฮอล เซ็ตตวั ทําการเชือ่ มบนช้ินงานเหล็กกลาไรสนมิ เกรด SUS304 ซ่งึ ในระหวา งการเชื่อม ไดทําการสุมเก็บตัวอยางควันละออง
โลหะที่เกดิ ขนึ้ เพื่อนาํ ไปวิเคราะหตามมาตรฐาน AWS F1.4 โดยที่ผลการวิเคราะหแสดงใหเหน็ วา ลวดเชือ่ มที่ผานการเคลือบดวยอนุภาค
นาโนสามารถลดความเขม ขนของโครเมยี ม6+ ได เมอ่ื เทยี บกับลวดเช่อื มท่มี าจากผูผลติ โดยตรงและไมไ ดผานการเคลือบ อีกทั้งลวดเช่ือม
ท่ีผา นการเคลือบอนภุ าคนาโนแลว สามารถเก็บไวไดไมนอยกวา 2 เดือน กอนนํามาใชงาน โดยที่อนุภาคนาโนยังสามารถทําปฏิกิริยาใน
การลดการเกิดโครเมียม6+ ไดอ ยู สวนช้ินงานเชือ่ มท่ีไดจ ากลวดเชื่อมท่ีมาจากผูผลิตโดยตรงและลวดเชื่อมที่เคลือบดวยอนุภาคนาโนนั้น
ถูกนําไปทดสอบทางกลตามมาตรฐาน AWS D1.6 ซ่ึงผานการทดสอบตามเกณฑของมาตรฐาน รวมถึงยังมีโครงสรางทางจุลภาคที่
ประกอบดวยเฟอรไรตและออสเต็นไนตท ีผ่ า นการแขง็ ตัวแบบเฟอรไรต-ออสเตนไนต เหมอื นกันทง้ั 2 สภาวะ จากน้ันยงั ไดน าํ เทคนิคการ
วเิ คราะหธาตุเชงิ พลงั งาน มาใชวิเคราะหในบริเวณเน้ือเช่ือม (Weld Metal) เพ่ือวิเคราะหปริมาณของสังกะสี (Zn) ท่ีอาจจะหลงเหลือ
อยู ซึง่ ผลการวเิ คราะหไมพ บปริมาณของสงั กะสี ละลายเขาไปผสมกบั บอ หลอมเลย โดยเปนผลมาจากอนุภาคนาโนของซิงคออกไซดน้ัน
สามารถท่จี ะระเหยออกไปจากบอหลอมได รวมทัง้ อาจจะเขาไปผสมอยูในสแลกกเ็ ปน ได
คําสําคัญ: ควันละอองโลหะจากการเช่อื ม อนภุ าคนาโนซิงคอ อกไซด กระบวนการเชื่อมดวยลวดเชื่อมหมุ ฟลกั ซ เฮกซะวาเลนตโ ครเมยี ม

Abstract
The welding process, especially the shield metal arc welding process, generates large amount of fume which
harms to the welder. For example, the fume from the stainless-steel welding process consist of Cr6+ and Cr3+,
which Cr6+ is effectively absorbed by respiratory system than Cr3+. Therefore, decreasing of fume and Cr6+ from

1ภาควชิ าวศิ วกรรมอุตสาหการ สาขาวศิ วกรรมการเชื่อม คณะวศิ วกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี
2ศูนยเ์ ทคโนโลยซี ่อมบาํ รุงรักษา สาํ นกั วจิ ยั และบริการวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี
3สาํ นกั วจิ ยั และบริการวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี
4ภาควชิ าวศิ วกรรมสิ่งแวดลอ้ ม คณะวศิ วกรรมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี

17

welding process should reduce risks to welder’s health. Previous research found that application of ZnO particle
decreased the emission of heavy metals such as Cr6+. Therefore, this research assumed that the emitted free

electron from ZnO nanoparticles can reduce oxidation stage of Cr6+. This study aims to evaluate the effect of the
ZnO nanoparticle to decrease emission of Cr6+ from welding process. Electrode “E309L-16 grade” with ZnO
nanoparticle coating is used in this study. These electrodes are prepared by sol-gel technique using PVA as a
blinder, and then heated for curing PVA. The base materials SUS304 (Stainless Steel) were welded by prepared
electrodes. During welding process, the fume was collected for analysis in accordance with AWS F1.4. standards.
The results showed that the nanoparticle coated electrode generated lower concentration of Cr6+ than uncoated
electrode which was supplied by general manufacturer. The coated electrode can maintain its condition for over 2
months. The weldment samples, from coated electrode and un-coated electrode, were tested according to AWS
D1.6 and the results are acceptable. Additionally, the microstructure of both weldment samples solidified with
ferrite-austenite solidification mode. The energy-dispersive spectrometry technique is utilized to analyze the Zn
residual in weld metal. The result showed that there were no Zn in the weld pool due to the evaporation of ZnO
nanoparticles from the weld pool, and the possible mixing of ZnO in slack.
Keywords: Welding Fume, ZnO Nanoparticles, SMAW, Hexavalent Chromium

1. บทนาํ
กระบวนการเชือ่ มเปน กระบวนการทาํ งานที่นยิ มกันอยางแพรหลายท้ังในกระบวนการผลิตและซอมบํารุงรักษา และในทุกคร้ังของ

การเชือ่ มกจ็ ะทาํ ใหเ กดิ ควนั ละอองโลหะ (Fume) [1-2] โดยเฉพาะในกระบวนการเช่ือมอารคดวยลวดเชื่อมหุมฟลักซ (SMAW) ท่ีมีการ
ใชงานอยางแพรหลาย ซ่ึงเปนกระบวนการเชื่อมท่ีทําใหเกิดควันละอองโลหะขึ้นเปนจํานวนมากและเปนอันตรายตอชางเชื่อมที่
ปฏบิ ัติงาน [3-4] จากการทบทวนงานวจิ ัยทก่ี ลา วถงึ ปญหาเก่ยี วกบั สุขภาพของชา งเชือ่ มท่ีมีปจจัยมาจากควันละอองโลหะที่เกิดขึ้น มีอยู
หลายฉบบั ยกตัวอยา งเชน Hull, M.J. และคณะ [4] ไดทาํ การศกึ ษาติดตามสภาวะสุขภาพของชา งเช่ือมทีป่ ฏิบัติงาน และไดพบถึงความ
เปลย่ี นแปลงและความเสียหายท่เี กดิ ขึ้นกบั ปอดของชางเชื่อม นอกจากนีย้ งั มีงานวจิ ยั อีกเปนจํานวนมากท่ีแสดงใหเห็นถึงผลกระทบของ
ควนั ละอองโลหะที่เกดิ ตอระบบทางเดินหายใจ ทงั้ นง้ี านวจิ ัยท่เี กีย่ วกบั งานเชื่อมวัสดุท่ีเปนเหล็กกลาไรสนิม (Stainless Steel) ยังพบวา
ควันละอองโลหะท่ีเกิดข้ึนจะพบ โครเมียม6+ (Hexavalent chromium: Cr6+) และโครเมียม3+ (Trivalent chromium: Cr3+) เปน
จํานวนมาก [5-6] โดยท่ี โครเมียม6+ สามารถกอใหเกิดมะเร็งไดและจะถูกดูดซึมจากระบบทางเดินหายใจไดดีกวาโครเมียม3+ [2] เปน
อนั ตรายตอสุขภาพมากกวา โครเมียม3+ แตในสว นของ โครเมียม3+ มคี วามเปนอนั ตรายตอสุขภาพตํ่ามาก เนอื่ งจาก โครเมียม3+ เปนธาตุ
ชนดิ หนึง่ ในเกลือแรท่จี าํ เปนตอ รางกาย ดงั นนั้ หากสามารถทาํ การลดปรมิ าณควนั ละอองโลหะที่เกิดข้ึนจากกระบวนการเชื่อมได รวมท้ัง
ลดปริมาณของ โครเมียม6+ ที่เกิดขึ้นขณะการเชื่อมได ก็จะสามารถที่จะลดความเส่ียงตอผลกระทบของระบบทางเดินหายใจของชาง
เชื่อมได ซงึ่ จากการทบทวนงานวจิ ัยพบวา มีการใชอ นุภาคนาโนของซงิ คอ อกไซด (ZnO) และปฏกิ ิรยิ าโฟโตคะตะไลซิส (Photocatalysis
Reaction) มาชวยในการลดหรือบําบัดสารโลหะหนักที่เกิดขึ้นได โดยปฏิกิริยาดังกลาวน้ันอาศัยพลังงานแสงในชวงอัลตราไวโอเลต
(Ultraviolet) หรือในชวงที่เห็นไดดวยตาเปลา (Visible) เปนแสงที่มีความยาวคล่ืน (Wavelength) ระหวาง 800 นาโนเมตร ถึง 200
นาโนเมตร [7-9] ซงึ่ แสงเหลานี้โดยปกติสามารถเกิดข้ึนในระหวางกระบวนการเชื่อมไดอยูแลว งานวจิ ยั น้ไี ดนําพอลิไวนิลแอลกอฮอลเขา
มาใชเ ปนตวั ประสานระหวา งอนุภาคนาโนซิงคออกไซดเขากับลวดเชื่อมหุมฟลักซ ซ่ึงพอลิไวนิลแอลกอฮอลสามารถละลายไดเม่ือไดรับ
อุณหภูมิสูง โดยท่ัวไปสามารถละลายไดหมดท่ีอุณหภูมิสูงกวา 90 องศาเซลเซียส [10] แตทั้งน้ีตองคําถึงผลกระทบของปริมาณตัว
ประสานดวย ซง่ึ จากการทบทวนงานวิจัยพบวาลวดเชื่อมท่ีมีปริมาณความเขมขนของตัวประสานท่ีตางกัน มีผลตอการเกิดปริมาณควัน
ละอองโลหะ คือความเขมขน ของตวั ประสานปรมิ าณมากจะทาํ ใหป ริมาณควนั ละอองโลหะทไ่ี ดม ากขึ้นเชนกนั [11]

จากที่มาและเหตุผลดังกลาวในขางตน งานวิจัยน้ีจึงศึกษา โครเมียม6+ ท่ีเกิดจากการเชื่อม ท้ังกอนและหลังการใชอนุภาคนาโน
ซิงคออกไซดโดยนําควันละอองโลหะท่ีเกิดขึ้นจากการเช่ือมนําไปวิเคราะหตามมาตรฐาน AWS F1.4 พรอมทําการทดสอบทางกลตาม

18

มาตรฐาน AWS D1.6 เพ่ือเปรียบเทียบคุณสมบัติทางกลกับช้ินงานท่ีทําการเช่ือมดวยลวดเชื่อมตามมาตรฐานผูผลิต ซ่ึงหากเปนไปไดก็
จะทําใหสามารถนําไปใชกําหนดกระบวนการผลติ ลวดเชอ่ื มหุมฟลกั ซ ทีม่ ีปรมิ าณของ โครเมยี ม6+ ท่ีนอ ยลงตามไปดว ยเพือ่ ใชใ นการเชือ่ ม
ในอุตสาหกรรมตอไป

2. อุปกรณและวธิ กี ารทดลอง
2.1 ชิ้นงานและการเตรยี มลวดเชอื่ มสําหรบั การทดลอง
ในการเตรยี มชนิ้ งานสาํ หรับการทดลอง ชิ้นงานที่ใชเปนเหล็กกลาไรสนิมเกรด SUS304 มีสวนผสมทางเคมีดังตารางที่ 1 และแบง

ออกเปน 2 ขนาด สาํ หรับการทดลองใน 2 สวนการทดลอง ดงั นี้
- ช้ินงานสําหรบั การทดลองในสวนแรกมขี นาดกวาง 300 มิลลิเมตร ยาว 300 มิลลิเมตร และหนา 9 มิลลิเมตร สาํ หรับการ
เช่อื มเพอ่ื เก็บควนั ละอองโลหะ และนาํ ไปวิเคราะหตาม มาตรฐาน AWS F1.4
- ช้ินงานสําหรบั การทดลองในสว นท่สี องมีขนาดกวาง 150 มิลลิเมตร ยาว 300 มิลลิเมตร และหนา 9 มิลลิเมตร จํานวน
2 ชิ้น สําหรับทาํ การรบั รองคุณสมบัติการเชอ่ื ม (Welding Procedure Qualification: PQR) ตามมาตรฐาน AWS D1.6

ในสวนการเตรียมลวดเช่ือมสําหรับการทดลอง ไดใชลวดเชื่อมหุมฟลักซ E309L-16 [12] และมีการจําลองสภาวะท่ีตางกันไป 3
สภาวะ คอื

- สภาวะท่ี 1 ลวดเชอ่ื มท่มี าจากผูผ ลติ โดยตรงและทาํ การอบไลค วามช้ืนตามการระบจุ ากผูผลติ กอนการเชอ่ื มทดลอง
- สภาวะที่ 2 ลวดเช่ือมที่เคลือบดวยอนุภาคนาโนซงิ คอ อกไซดด ว ยวิธีการจมุ (Dip) มรี ะยะเวลาในการผสมสารละลาย พอลิ

ไวนลิ แอลกอฮอล (Polyvinyl alcohol: PVA) ไมตาํ่ กวา 1 ชว่ั โมง ใชอ ุณหภูมิในการผสมสารละลายท่ี 190 องศา

เซลเซยี ส และอบเพอ่ื ให พอลไิ วนลิ แอลกอฮอลเ ซ็ตตัว ทอี่ ณุ หภมู ิ 140 องศาเซลเซยี ส โดยใชเวลาระหวาง 1 ช่ัวโมง และ
ทาํ การเช่ือมทันทีหลังจากการเคลือบดว ยอนภุ าคนาโนซิงคออกไซด
- สภาวะท่ี 3 ลวดเช่ือมท่ีเคลอื บดว ยอนุภาคนาโนซงิ คอ อกไซดจากสภาวะท่ี 2 และทาํ การเกบ็ ไว 2 เดอื น กอนนํามาทําการ
เช่ือมทดลองและนาํ ไปวเิ คราะห
ตารางท่ี 1 สว นผสมทางเคมีของวสั ดชุ นิ้ งานและลวดเชอื่ ม

วสั ดุ ปริมาณธาตุผสม (เปอรเ ซ็นตโ ดยนํา้ หนกั ) หมายเหตุ

C Cr Ni Mo Mn Si P S Cu

SUS304 0.050 17.604 7.954 - 1.390 0.444 0.052 0.002 0.50 สว นผสมจากการวดั
E309L-16 0.04 22.0-25.0 12.0-14.0 0.75 0.5-2.5 1.0 0.04 0.03 0.75 สวนผสมโดยทว่ั ไป1

Note: 1 Refer to [12]

2.2 การเก็บตวั อยา งควนั ละอองโลหะ(Fume Correction)
ในงานวิจัยไดทําการเก็บตัวอยางควันละอองโลหะจากการเชื่อมชิ้นงานดวยลวดเชื่อมที่เตรียมไวทั้ง 3 สภาวะเพื่อนําไปวิเคราะห
โดยเช่ือมดวยกระบวนการเช่ือมอารค ดวยลวดเชอื่ มหุมฟลักซ กําหนดกระแสท่ีใชคือ 100 แอมป ในการทดลองจะทําการเช่ือมและเก็บ
ตวั อยางควันละอองโลหะในระยะเวลา 60 วินาที โดยใชการสุมตัวอยางควันละอองโลหะดวยปมที่มีอัตราในการสุมตัวอยาง 20 ลิตร/
นาที และเกบ็ ควนั ละอองโลหะดวยตัวกรองแบบเซลลโู ลส (Cellulose Filter) ที่ทําการอบเพือ่ ไลความชื้นและชงั่ นํ้าหนักมากอน เมื่อทํา
การเก็บควันละอองโลหะเรียบรอยแลวจึงนํามาทําการช่ังนํ้าหนักตัวกรองทันทีอีกคร้ังและนําคาท่ีไดมาเปรียบเทียบเพ่ือใหทราบถึง
ปริมาณควันละอองโลหะทั้งหมดท่ีทําการสุมมาจากการเชื่อม เมื่อไดตัวอยางควันละอองโลหะแลวจึงทําการสงตัวอยางไปทําการ
วิเคราะหทันทีภายใน 24 ชั่วโมง เพ่ือปองกันการลดระดับการเกิดออกซิเดชันของ โครเมียม6+ ท่ีอาจจะเกิดขึ้น

19

2.3 ทดสอบหาปรมิ าณธาตุในควันละอองโลหะ
เตรียมตัวอยางควันละอองโลหะที่เก็บมาจากการเช่ือมดวยลวดเช่ือมท้ัง 3 สภาวะ จากนั้นทําการวิเคราะหตามมาตรฐาน AWS
F1.4 โดยมีการหาปริมาณโครเมียมดวยวิธีการวัดการดูดกลืนแสงของอะตอม (Atomic Absorption Spectrophotometer) เพ่ือหา
ปริมาณธาตุโครเมียมโดยรวม และวิธีการวัดการดูดกลืนแสงอัลตราไวโอเลต (Ultraviolet Spectrophotometric) เพื่อหาปริมาณ
โครเมยี ม6+ ทเ่ี กดิ ขึ้นจากตัวอยา งควันละอองโลหะ
2.4 การทดสอบความสามารถของรอยเชื่อม
ทําการเชื่อมเหล็กกลาไรสนิม (SUS304) ดวยลวดเช่ือม 2 สภาวะ คือ ลวดเช่ือมหุมฟลักซ E309L-16 ที่มาจากผูผลิตโดยตรงและ
ทําการอบไลความช้ืนตามตามการระบุจากผผู ลติ และลวดเชอื่ มท่ีเคลือบดวยอนภุ าคนาโนซิงคออกไซด ชิ้นงานถูกนํามาเชื่อมรอยตอชน
(Butt Joint) เพ่ือทําการทดสอบความสามารถในการเชอ่ื ม ชิน้ งานทดสอบและการทดสอบ ดําเนนิ การเตรียมตามมาตรฐาน AWS D1.6
โดยท่ีวธิ ีการทดสอบประกอบดว ย การวเิ คราะหภาพถา ยรงั สี (X-Ray) การทดสอบแรงดงึ และการทดสอบการดดั โคง
2.5 การวเิ คราะหโครงสรางจลุ ภาค
ทําการวเิ คราะหโ ครงสรางทางจุลภาคบริเวณขอบรอยเชื่อม (Weld Interface) และในเน้ือเช่ือม โดยที่ทําการวิเคราะหถึงรูปแบบ
การแขง็ ตวั ดวยการดูโครงสรางจุลภาคจากกลองจุลทรรศนอิเล็กตรอนแบบสองกราด (Scanning Electron Microscope: SEM) และ
ใชเ ทคนคิ การวเิ คราะหธาตุเชิงพลังงาน (Energy Dispersive Spectroscopy: EDS) ดวยการสองกวาดพ้ืนท่ี (Area Scan) ขนาด 600
ตารางไมโครเมตร เพือ่ วิเคราะหส ว นผสมทางเคมโี ดยรวม ของช้ินงานที่ผานการเชื่อมดวยลวดเชอื่ มเกรด E309L-16 ทท่ี าํ การเคลือบและ
ไมเ คลือบดว ยอนุภาคนาโน รวมถึงการวเิ คราะหส วนผสมทางเคมขี องเนอื้ เชื่อมยงั สามารถนํามาใชใ นการยืนยันธาตุสังกะสี (Zn) ท่ีหลอม
ละลายรวมอยกู บั เน้ือเชอ่ื มดว ย

3. ผลและการวจิ ารณผ ล

3.1 การวเิ คราะหปริมาณโครเมยี ม6+
ในงานวจิ ยั ไดใ ชก ารวิเคราะหตามมาตรฐาน AWS F1.4 โดยใชเทคนคิ ในการวเิ คราะหดวยวิธีการวัดการดูดกลืนแสงของอะตอม ใน
การวิเคราะหปริมาณโครเมียมโดยรวมและเทคนิคในการวิเคราะหดวยวิธีการวัดการดูดกลืนแสงอัลตราไวโอเลต สําหรับการวิเคราะห
ปริมาณ โครเมียม6+ ท้ังนี้เน่ืองมาจากการเชื่อมดวยลวดเชื่อมเกรด E309L-16 จะทําใหเกิด โครเมียม6+ ในควันละอองโลหะ ซ่ึงเปน
อันตรายตอ สุขภาพและอิเล็กตรอนอิสระทเี่ กิดจากอนุภาคนาโนซงิ คออกไซดน ั้นมีความเปน ไปไดท จ่ี ะทําใหเกิดปฏิกิรยิ าลดระดับการเกิด
ออกซเิ ดชัน ข้นึ จนทาํ ใหส ภาวะการเกดิ ออกซเิ ดชันของโครเมียมลดลงเปน โครเมียม3+ ซ่ึงมีอันตรายตอรางกายนอยกวา ซ่ึงจากผลการ
ทดลองตารางที่ 2 จะเห็นไดวาปริมาณโครเมียมโดยรวมของตัวอยางควันละอองโลหะของลวดเช่ือมท่ีมาจากผูผลิตโดยตรง มีปริมาณ
3.79 เปอรเซ็นต ของตัวอยางควันละอองโลหะทั้งหมด และมีปริมาณ โครเมียม6+ อยูที่ 3.10 เปอรเซ็นต และในผลการวัดเปอรเซ็น
โครเมียม6+ ของตัวอยางควันละอองโลหะของลวดเช่ือมเคลือบอนุภาคนาโนซิงคออกไซดในลําดับท่ี 2 3 และ 4 ดังตารางท่ี 2 น้ันมี
ปริมาณที่ลดลงเมอ่ื เทยี บกับปรมิ าณโครเมยี มโดยรวมของตวั อยางควันละอองโลหะของลวดเชอื่ มท่มี าจากผผู ลิตโดยตรง คือมีปริมาณอยู
ท่ี 1.91 เปอรเซ็นต 1.76 เปอรเซ็นต และ 1.77 เปอรเซน็ ต ตามลําดับ

ตารางที่ 2 ผลการทดสอบปริมาณ โครเมยี ม6+ สาํ หรับลวดเชอ่ื มทผี่ า นการเคลอื บดว ยอนภุ าคนาโนซงิ คออกไซด
ปรมิ าตรจาก ปรมิ าณความ ปริมาณ ความเขม ขน
ลาํ ดับ สภาวะของลวดเช่ือม การสุม เขม ขน โครเมียม ของโครเมียม เปอรเซน็ ต โครเมียม6+ เปอรเ ซ็นต ปริมาณเฉลยี่
ตัวอยา ง (มิลลิกรมั / โดยรวม (ไมโครกรัม/ โครเมียม (ไมโครกรมั ) โครเมยี ม6+ เปอรเ ซ็นต
(ลิตร) (ไมโครกรมั ) ลูกบาศกเ มตร) ในอุภาค ในอุภาค โครเมยี ม6+
ลูกบาศกเมตร)
3.10
1 จากผูผลติ โดยตรง 40.33 308.22 470.53 11666.03 3.79 385.91 3.10
1.52
2 เคลอื บอนภุ าคนาโน 36.43 483.59 481.21 13209.17 2.73 335.83 1.91
ซิงคออกไซด (ชดุ ที่ 1)
เคลอื บอนุภาคนาโน
3 ซงิ คออกไซด (ชุดที่ 2) 40.57 458.31 343.10 8456.99 1.85 326.78 1.76

4 เคลอื บอนุภาคนาโน 41.16 396.51 381.58 9269.90 2.34 288.33 1.77
ซงิ คออกไซด (ชุดที่ 3)
เคลือบอนุภาคนาโน
5 ซิงคอ อกไซด (ชดุ ท่ี 4) 37.33 267.60 187.57 5024.20 1.88 108.69 1.09

20

ลาํ ดับ สภาวะของลวดเชื่อม ปริมาตรจาก ปริมาณความ ปริมาณ ความเขมขน เปอรเ ซน็ ต โครเมียม6+ เปอรเ ซน็ ต ปริมาณเฉลี่ย
การสุม เขมขน โครเมยี ม ของโครเมียม โครเมยี ม (ไมโครกรัม) โครเมียม6+ เปอรเ ซ็นต
ตัวอยา ง (มลิ ลกิ รมั / โดยรวม (ไมโครกรมั / ในอภุ าค ในอภุ าค โครเมยี ม6+
(ลติ ร) (ไมโครกรมั ) ลกู บาศกเมตร)
(2 เดอื น) ลูกบาศกเ มตร)

เคลอื บอนุภาคนาโน 39.00 315.04 216.23 5544.36 1.76 131.48 1.07
6 ซิงคออกไซด (ชดุ ที่ 5)

(2 เดือน)

ลวดเชื่อมที่ผานการเคลือบอนุภาคนาโนซิงคออกไซดและผานการเก็บรักษามาระยะเวลา 2 เดือน ไดนํามาใชในการทดลอง
เปรียบเทียบดวยเชนเดียวกัน ซึ่งจากการทดลองพบวา ตัวอยางควันละอองโลหะของลวดเชื่อมดังกลาวยังคงใหผลของปริมาณ
โครเมียม6+ ท่ีลดลงเชนเดียวกับตัวอยางควันละอองโลหะของลวดเช่ือมกอนการเก็บรักษา ดังแสดงในตารางท่ี 2 ในลําดับท่ี 5 มี
ปริมาณ โครเมียม6+ อยูท่ี 1.09 เปอรเซ็นต และลําดับที่ 6 มีปริมาณโครเมียม6+ อยูท่ี 1.07 เปอรเซ็นต ซึ่งยังต่ํากวาคาที่ไดจาก
ตวั อยา งควนั ละอองโลหะของลวดเช่อื มทไ่ี มผ านการเคลือบอนุภาคนาโนคือ 3.10 เปอรเซ็นต แสดงใหเหน็ วาการเคลือบดวยอนภุ าค
นาโนซงิ คออกไซดช ว ยใหส ามารถเก็บรกั ษาลวดเชอ่ื มไวใ ชไดเปนระยะเวลาหนง่ึ กอ นนาํ ไปใชงาน และยังคงความสามารถในการลด
ปรมิ าณ โครเมยี ม6+ ไดอยเู ชนเดมิ

ผลคาเฉล่ียของเปอรเซ็น โครเมียม6+ ท่ีแสดงในตารางท่ี 2 สําหรับตัวอยางควันละอองโลหะของลวดเช่ือมท่ีมาจากผูผลิต
โดยตรงหรอื ไมมีการเคลอื บอนภุ าคนาโน (As-received condition) มีปริมาณ โครเมียม6+ อยู 3.10 เปอรเซ็นต โดยในที่น้ีถือเปน
คาพื้นฐานเพื่อใชในการเปรียบเทียบกับปริมาณเฉลี่ยของ โครเมียม6+ ท่ีไดจากตัวอยางควันละอองโลหะของลวดเช่ือมที่ผานการ
เคลือบอนุภาคนาโนซิงคออกไซด ท่ีมีปริมาณเฉลี่ยเทากับ 1.52 เปอรเซ็นต แสดงใหเห็นวาอนุภาคนาโนซิงคออกไซดท่ีใชในการ
เคลือบลวดเชอ่ื มนั้น สามารถชวยลดสัดสว นการเกิด โครเมียม6+ ลงไดเ มื่อเทยี บกบั ลวดเชือ่ มทีอ่ อกแบบมาจากผูผลติ โดยตรงและไม
มีการเคลือบอนุภาคนาโนซงิ คออกไซด

3.2 การทดสอบความสามารถรอยเช่อื ม
ผลการทดสอบความสามารถในการเช่ือม (Weldability) จากการเช่ือมเหล็กกลาไรสนิม (SUS304) ดวยลวดเช่ือม 2 สภาวะ
คือ ลวดเช่ือมหมุ ฟลักซ E309L-16 ท่ีมาจากผผู ลติ โดยตรงและลวดเชือ่ มท่ีเคลอื บดว ยอนุภาคนาโนซิงคออกไซด เพือ่ ทําการทดสอบ
ความสามารถในการเชื่อม โดยอางอิงมาตรฐาน AWS D1.6 ไดแสดงดัง ตารางที่ 3 และในสวนแรกไดทําการวิเคราะหผลจาก
ภาพถายรังสีของช้ินงานจากการเชื่อมดวยลวดเชื่อมที่ผานการเคลือบดวยอนุภาคนาโนซิงคออกไซด พบวาเกิดขอบกพรองชนิดรู
พรุน (Porosity) ขึ้นในช้ินงาน โดยมีขนาดเล็กและผานตามเกณฑของมาตรฐาน AWS D1.6 นั่นแสดงใหเห็นวามีโอกาสในการพบ
ขอบกพรองชนิดรูพรนุ ขน้ึ จากการใชลวดเช่อื มทผ่ี านการเคลอื บผวิ ดวยอนุภาคนาโนมาทาํ การเช่ือมช้นิ งาน ซงึ่ อาจเปนผลมาจากการ
ท่ีใชพอลิไวนิลแอลกอฮอล เปนตัวประสานในการเคลือบอนุภาคนาโนกับลวดเช่ือม และเมื่อไดรับความรอนขณะทําการเช่ือมจึง
แตกตัวกลายเปนแกสไฮโดรเจนและคารบอนฝงตัวอยูในบอหลอมเปนรูพรุนข้ึนได นอกจากน้ีในการเตรียมลวดเช่ือมสําหรับการ
ทดลองตองมีการจุม ลงในคอลลอยดข องอนุภาคนาโนซิงคออกไซด ทําใหมีโอกาสท่ีน้ําจะเขาไปแทรกตัวอยูในสารพอกหุมของลวด
เชอ่ื มได ถึงแมจะทาํ การอบใหค วามรอ นเพือ่ ใหพอลิไวนลิ แอลกอฮอลเ ซ็ตตวั แตค วามชน้ื ที่เกดิ ข้ึนอาจยงั คงหลงเหลอื อยู รวมถึงการ
เซ็ตตัวของพอลิไวนิลแอลกอฮอลนั้นอาจไปขัดขวางการระเหยอีกดวย สําหรับกรณีชิ้นงานท่ีเชื่อมดวยลวดเชื่อมท่ีมาจากผูผลิต
โดยตรง ไมพบขอบกพรองชนดิ รพู รนุ หรือขอ บกพรอ งอนื่ ๆ จากภาพถายรงั สีที่ทําการทดสอบ
การทดสอบแรงดึง สําหรับลวดเช่ือมท้ัง 2 สภาวะ พบวาตําแหนงของความเสียหายท่ีเกิดข้ึนอยูท่ีบริเวณเน้ือเชื่อม แตยังคงมี
ความแข็งแรงสูงกวา 95% ของความแข็งแรงของช้นิ ทดสอบเหลก็ กลา ไรสนมิ (SUS304) จึงสามารถยอมรับการดําเนินการดังกลาว
ได ท้ังน้ีในการทดสอบความสมบูรณจากในการเชื่อม ไดทําการทดสอบผานการดัดโคง เพ่ือหารองรอยความบกพรองที่เกิดข้ึน
บรเิ วณแนวเช่ือมระหวางเนื้อเชื่อมกับช้ินงาน โดยมีการดัดโคงท้ังดานหนารอยเชื่อม (Face Bend) และดานหลังรอยเชื่อม (Root
Bend) ผลการทดสอบที่ไดน ้ัน ไมพบขอบง ชี้ (Indication) หรือขอ บกพรองใด ๆ ท่จี ะระบถุ งึ ความไมสมบูรณของการหลอมละลาย
(Incomplete Fusion) ทเ่ี กดิ ขึ้นกบั ชน้ิ งานเลย

21

ตารางท่ี 3 ผลการทดสอบความสามารถรอยเชื่อม
การทดสอบ ชนิ้ งานท่เี ช่ือมดว ย ลวดเช่อื มเคลอื บอนภุ าคนาโน ผล ชิ้นงานทีเ่ ชื่อมดว ย ลวดเช่ือมทีม่ าจากผผู ลิตโดยตรง ผล
ภาพถายรังสี รูพรนุ 0.5, 1.0 มิลลเิ มตร ผา น ไมพบรูพรนุ ผาน
รพู รนุ แบบรวมกลมุ ผา น
การทดสอบ 601.019 นิวตนั /ตารางมลิ ลเิ มตร (เน้อื เชอ่ื ม) ผา น 611.082 นวิ ตัน/ตารางมิลลิเมตร (เน้ือเช่อื ม) ผา น
แรงดงึ ครั้งที่ 1 620.571 นิวตัน/ตารางมลิ ลเิ มตร (เนื้อเชือ่ ม) ผา น 595.930 นิวตัน/ตารางมลิ ลิเมตร (เนือ้ เชอื่ ม) ผา น
ครั้งที่ 2
การทดสอบ ดา นหนา ไมพบขอบงชี้ ผาน ไมพบขอ บงช้ี ผาน
การดัดโคง รอยเชอ่ื ม
ดานหลัง ไมพ บขอบงช้ี ผาน ไมพบขอ บงช้ี ผาน
รอยเช่อื ม

ผลการทดสอบความสามารถของรอยเช่ือมดังตารางที่ 3 แสดงใหเห็นวาการเช่ือมดว ยลวดเชื่อมท่ผี า นการเคลอื บดว ยอนภุ าค
นาโนซงิ คออกไซด ยังคงความสามารถในการเช่ือม และช้นิ งานทไี่ ดร ับมสี มบัติทางกลไมแตกตา งจากการเช่ือมดวยลวดเช่ือมท่ีมา
จากผผู ลิตโดยตรง

3.3 การตรวจสอบโครงสรางทางจลุ ภาค
การวเิ คราะหโ ครงสรา งทางจุลภาคบริเวณขอบรอยเช่ือมและในเน้ือเช่ือม มีวัตถุประสงคเพ่ือวิเคราะหความแตกตางในระดับ
โครงสรางทางจุลภาคของชิ้นงานที่ผานการเชื่อมดวยลวดเช่ือม 2 สภาวะ คือ ลวดเช่ือมท่ีมาจากผูผลิตโดยตรงและลวดเชื่อมท่ี
เคลอื บดว ยอนุภาคนาโนซิงคอ อกไซด จากรูปที่ 1(ก) แสดงขอบแนวเชื่อมของชิ้นงานที่ผานการเช่ือมดวยลวดเชื่อมที่มาจากผูผลิต
โดยตรง พบวาเน้ือเชื่อมที่ไดมีความสมบูรณ เมื่อทําการวิเคราะหจากบริเวณขอบรอยเชื่อมในทางดานขวาเปนโลหะพ้ืน (Base
Material) และทางซายเปนโลหะเชื่อม (Weld Metal) โดยมีการแข็งตัวของรอยเช่ือมออกจากขอบแนวเช่ือมเขาสูกลางเน้ือเช่ือม
สวนประกอบท่ีพบจะเปนเฟอรไรตและมอี อสเตน็ ไนตท่ีมากกวา ทง้ั น้ีในการแข็งตัวเปนในลักษณะ เฟอรไ รต - มอี อสเตน็ ไนต

(Ferrite-Austenite: FA) สวนในโครงสรา งจลุ ภาคของชิ้นงานท่ีเชื่อมดวยลวดเช่ือมเคลือบอนุภาคนาโนซิงคออกไซดใน รูปที่ 1(ข)
การแข็งตวั เรมิ่ จากบรเิ วณขอบแนวเชื่อมจากโลหะพน้ื (ขวา) เขา สกู ลางแนวเช่ือม (ซาย) มีลักษณะการแข็งตัวเปนแบบ เฟอรไรต -
มอี อสเต็นไนต และโครงสรางจลุ ภาคเปนเฟอรไ รตและออสเตนไนต เชน เดียวกนั

(ก) ขอบ (ข) ขอบ
เนอื้ เช่อื ม
เนอื้ เชือ่ ม

โลหะพ้นื โลหะพน้ื

รปู ท่ี 1 แสดงภาพถา ยอเิ ลคตรอน บรเิ วณขอบแนวเชอ่ื ม (ก) ลวดเชอ่ื มท่ีมาจากผผู ลติ โดยตรง
และ (ข) ลวดเช่ือมเคลือบอนภุ าคนาโน

22

(ก) (ข)
δγ δ γ

รูปที่ 2 แสดงภาพถา ยอเิ ล็คตรอน บรเิ วณเนื้อเชอ่ื ม (ก) ลวดเชอ่ื มทม่ี าจากผผู ลติ โดยตรง
และ (ข) ลวดเชอ่ื มเคลือบอนุภาคนาโน

เม่ือพิจารณาเน้ือเชื่อมใน รูปท่ี 2(ก) และ รูปท่ี 2(ข) จากชิ้นงานที่เช่ือมดวยลวดเช่ือมท้ัง 2 สภาวะ มีโครงสรางเนื้อเชื่อม
คลา ยกันประกอบดวยเฟอรไ รตและออสเตน็ ไนต ดงั ทกี่ ลาวไวขางตน ซึ่งแสดงใหเห็นวาอนุภาคนาโนของซิงคออกไซดนั้น ไมสงผล
ตอโครงสรางทางจุลภาคและรปู แบบการแขง็ ตวั ของเนอ้ื เชื่อมทีเ่ กดิ ขนึ้

ทั้งน้ีการใชลวดเช่ือมท่ีทําการเคลือบดวยอนุภาคนาโนซิงคออกไซด อาจทําใหเกิดการตกคางของธาตุสังกะสี (Zinc: Zn)
ภายในเน้ือเช่ือมได เพ่ือเปนการยืนยันถึงธาตุสังกะสีที่ตกคางอยูในเน้ือเช่ือม จึงไดทําการวิเคราะหสวนผสมทางเคมีของเน้ือเชื่อม
เพื่อใชในการยืนยัน โดยไดนําผลจากเทคนิคการวิเคราะหธาตุเชิงพลังงาน จากบริเวณการวิเคราะหที่ 2 ท่ีใชเทคนิคการสองกวาด
พืน้ ที่ เพื่อใหไดผลเฉล่ียของปริมาณสว นผสมทางเคมีในช้ินงานเชื่อมท่ีแมนยําและเชื่อถือไดมากข้ึน รูปที่ 3(ก) แสดงถึงบริเวณท่ีทํา
การวิเคราะหปริมาณสว นผสมทางเคมใี นชิน้ งานเชือ่ มดวยลวดเชื่อมท่มี าจากผูผลิตโดยตรง และแสดงผลใน ตารางท่ี 4 ในสวนของ
ลวดเช่ือมที่มาจากผูผลิตโดยตรง โดยสวนผสมทางเคมีโดยรวม พบองคประกอบของ ซิลิกอน นิเกิล เหล็ก และ โครเมียม ซึ่งเปน
องคประกอบปกตขิ องลวดเช่อื มเกรด E309L-16 และโลหะพ้ืน เหล็กกลาไรสนิม (SUS304) ในสวนการวิเคราะหสวนผสมทางเคมี
ของชิ้นงานท่ีผานการเชอ่ื มดวยลวดเชอ่ื มท่เี คลือบดว ยอนุภาคนาโนซิงคอ อกไซด โดยเนนการวิเคราะหหาธาตสุ ังกะสี จากรูปที่ 3(ข)
แสดงบรเิ วณเนื้อเชื่อมท่ีทําการวิเคราะหสวนผสมทางเคมี ผลการวิเคราะหในตารางท่ี 4 เปนผลท่ีมาจากบริเวณการวิเคราะหท่ี 2
เทคนคิ สอ งกวาดพนื้ ที่ เชน เดียวกนั พบวาช้ินงานท่ีเชือ่ มดว ยลวดเชื่อมเคลอื บอนุภาคนาโนซงิ คออกไซด มีสว นผสมของ นเิ กิล เหลก็

โครเมยี ม และไมพ บสังกะสี (สงั กะสี = 0 เปอรเ ซน็ ต) แสดงใหเห็นวา ไมพ บการตกคางของธาตุสังกะสีในเนื้อเช่ือม ซึ่งสอดคลองกับ
โครงสรา งทางจุลภาคและรปู แบบการแข็งตัวของเนื้อเชื่อมที่ไมแตกตางจากการเชื่อมดวยลวดเชื่อมที่มาจากผูผลิตโดยตรง ท้ังนี้ใน
การเตรียมลวดเช่ือมที่ใชอนุภาคนาโนมาเคลือบบริเวณบนผิวของลวดเชื่อมแทนการผสมลงไปในสารพอกหุมหรือวิธีการอ่ืนๆ น้ัน
เพ่อื เพม่ิ พื้นทผ่ี วิ ในการทาํ ปฏกิ ริ ยิ าใหมากขนึ้ และเปนการลดปรมิ าณสารที่ตองใชล ง ดงั น้ันเมื่อไดร บั ความรอนจากการเชอ่ื ม อนภุ าค
นาโนของซงิ คออกไซดท่ีเคลือบไวสามารถท่ีจะละลายหรือระเหยออกไปจากบอหลอม (Weld Pool) ได รวมท้ังอาจจะเขาไปผสม
อยูใ นสแลก (Slag) ได จึงเปนผลทําใหไ มพ บการตกคา งของสงั กะสีในเน้ือเชื่อม [13]

(ก) (ข)

บริเวณการวเิ คราะหท ี่ 2 บริเวณการวิเคราะหท่ี 2

บรเิ วณการวิเคราะหท่ี 1 บรเิ วณการวเิ คราะหท่ี 1