БАРИЛГЫН МЭДЭЭЛЭЛ ЭМХЭТГЭЛ

www.barilga.gov.mn 2023 он V сар №04 (421) Эмхэтгэл - 60 дахь жилдээ БАРИЛГЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВ ТӨҮГ БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ МЭДЭЭ МЭДЭЭЛЭЛ • БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ • НИЙТЛЭЛ • ЗӨВЛӨМЖ

ХӨГЖЛИЙН ТӨВ ТӨҮГ БАРИЛГЫН ШИЛДЭГ БАРИЛГА- 2021 2021 он X сар №10 (406) Эмхэтгэл - 58 дахь жилдээ БАРИЛГЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВ ТӨҮГ БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ www.barilga.gov.mn МЭДЭЭ МЭДЭЭЛЭЛ • НОРМ, ДҮРЭМ, ЖУРАМ • ЯРИЛЦЛАГА ДЭВШИЛТЭТ ТЕХНОЛОГИ • БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ • НИЙТЛЭЛ • ЗӨВЛӨМЖ М.ИБРАЙ: НИЙСЛЭЛИЙН ХЭМЖЭЭНД ШИНЭ ОРОН СУУЦНЫ 240, АМИНЫ ОРОН СУУЦНЫ 118 ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖИЖ БАЙНА “ТАЙШИР-АЛТАЙ УС ХАНГАМЖ” ТӨСЛИЙН АЖИЛ ДУУСЧ, ТЕХНИКИЙН КОМИСС АЖИЛЛАЛАА ХАЛДВАРААС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ ЗААВАР КОР НА ВИРУС 1 Амны хаалтыг тогтмол зүүх 2 Гараа тогтмол савандаж угаах, ариутгах 3 Хүн хооронд багадаа 1.5-2 метр зай барих 4 Өвдсөн тохиолдолд гадуур явахгүй шууд эмчид хандах www.barilga.gov.mn БАРИЛГЫН МЭДЭЭЛЭЛ Эмхэтгэл жилдээ www.barilga.gov.mn

www.barilga.gov.mn 3 "Барилгын мэдээлэл" эмхэтгэлийн редакцийн зөвлөлийн дарга Ц.Амарсанаа /Барилгын хөгжлийн төвийн захирал/ Зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Х.Цэнд-Аюуш /Хэвлэл мэдээлэл, сурталчилгаа хариуцсан мэргэжилтэн/ Зөвлөлийн гишүүд Д.Алтанхуяг /Ерөнхий инженер/ Я.Мөнх-Эрдэнэ /Захиргаа, удирдлагын хэлтсийн Хяналт шинжилгээ, хуулийн албаны дарга/ С.Содном /Сургалт, судалгаа мэдээллийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн/ П.Энхтуул /Барилгын материалын сорил шинжилгээний лабораторийн ахлах шинжээч/ Ц.Хэрлэн /Барилга, байгууламжийн захиалагчийн хяналтын хэлтсийн ахлах инженер/ М.Батчимэг /Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн/ С.Болормаа /Норм, нормативын хэлтсийн мэргэжилтэн/ Б.Батбилэг /Санхүү, төсөл хөтөлбөрийн хэлтсийн мэргэжилтэн/ Д.Отгонбат /Бүс нутаг, хот суурины төлөвлөлтийн хэлтсийн Газар зүйч, бүс нутаг судлаач/ Дугаар эрхэлсэн: Х.Цэнд-Аюуш /Сэтгүүлч/ Дизайнер: Т.Анхбаяр Хаяг: Улаанбаатар хот, Баруун дөрвөн зам Их тойруу-1, Барилгын хөгжлийн төв Утас: 70122244 Факс: 976-11-323744 Веб: ww. barilga.gov.mn Facebook: Барилгын хөгжлийн төв МЭДЭЭЛЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ БАРИЛГЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВ МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨЛӨӨ www.barilga.gov.mn 2020 он IV сар №04 (389) Эмхэтгэл - 57 дахь жилдээ БАРИЛГЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВ ТӨҮГ БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ ДЭВШИЛТЭТ ТЕХНОЛОГИ • БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ • НИЙТЛЭЛ • ЗӨВЛӨМЖ МЭДЭЭ МЭДЭЭЛЭЛ • НОРМ, ДҮРЭМ, ЖУРАМ • ЯРИЛЦЛАГА www.barilga.gov.mn ЖУРАМ ХЭРЭГЖСЭНЭЭР БАРИЛГЫН ХОГ ХАЯГДАЛД СУУРИЛСАН БҮТЭЭГДЭХҮҮН БИЙ БОЛЖ БАЙНА ЯНА ЗИЛКОВА: НОРМ НОРМАТИВЫН БАРИМТ БИЧГИЙН ЕРӨНХИЙ ТОГТОЛЦОО НОРМ НОРМАТИВЫН БАРИМТ БИЧГИЙН ЕРӨНХИЙ ТОГТОЛЦОО НИЙТИЙН АЖ АХУЙН САЛБАРТ ХЭРЭГЖСЭН ТОМООХОН ТӨСЛҮҮД МОНГОЛ УЛСЫН НИЙТ ОРОН НУТАГ ДАХЬ ИНЖЕНЕРИЙН БАРИЛГЫН САЛБАРЫН ДЭД БҮТЦИЙН СУДАЛГАА ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ЧАДАВХИ www.barilga.gov.mn 2019 он XII сар №12 (385) Эмхэтгэл - 56 дахь жилдээ БАРИЛГЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВ ТӨҮГ БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ ДЭВШИЛТЭТ ТЕХНОЛОГИ • БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ • НИЙТЛЭЛ • ЗӨВЛӨМЖ МЭДЭЭ МЭДЭЭЛЭЛ • НОРМ, ДҮРЭМ, ЖУРАМ • ЯРИЛЦЛАГА www.barilga.gov.mn

4 www.barilga.gov.mn Мэдээ, мэдээлэл Барилга, хот байгуулалтын сайд Ц.Даваасүрэн Дэлхийн банкны Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн орлогч ноён Тиласони Бенжаминийг 2023.04.04-ний өдөр хүлээн авч уулзлаа. Уулзалтын эхэнд сайд Ц.Даваасүрэн Дэлхийн банк нь Монгол Улсын дунд болон урт хугацааны хөгжлийн зорилтуудыг дэмжиж, Засгийн газрын шинэчлэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлж байдагт талархал илэрхийлэв. Барилга, хот байгуулалтын сайд Монгол Улсын хувьд ойрын 5 жилийн хугацаанд Улаанбаатар хотын гэр хорооллын эрчим хүчний эх үүсвэрийг нэмэгдүүлж, иргэдийн орлогод нийцсэн 82 мянган айлын орон сууцны төсөл хэрэгжүүлэхийг зорьж байгаагийн зэрэгцээ ипотекийн зээлийн санхүүжилтийг нэмэгдүүлж, улмаар дулаан алдагдалгүй ногоон орон сууцуудыг санхүүжүүлэх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа талаар ноён Тиласони Бенжаминд мэдээлэл өглөө. Тодруулбал Ногоон орон сууцаар хангах хүрээнд ипотекийн зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлж, хуримтлалын нэгдсэн сан байгуулан, орон сууцны санхүүжилтийг тогтвортой бөгөөд хүртээмжтэй хөгжүүлэх хүрээнд холбогдох хууль эрх зүй, тогтолцооны шинэчлэлийг хийхээр төлөвлөсөн бөгөөд дээрх чиглэлүүдийн хүрээнд Дэлхийн банктай хамтран ажиллах хүсэлтэй байгаагаа сайд Ц.Даваасүрэн илэрхийлсэн юм. Мөн Дэлхийн банктай хамтран техник туслалцааны “Орон сууцны хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, санхүүгийн тогтолцоог сайжруулах төсөл”-ийн хүрээнд Орон сууцны хөгжүүлэлтэд оролцогч талуудын эрх, үүргийг зохицуулсан хуулийн хэрэгцээ, шаардлагын тандан судалгааг явуулж гүйцэтгүүлсэн бөгөөд үр дүнд нь Орон сууцжуулах тогтолцоо, зохион байгуулалтын талаарх зөвлөмж орон сууцны нийлүүлэлтийн тайлан боловсруулагдсанд талархаж байна гэлээ. Дэлхийн банкны Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн орлогч ноён Тиласони Бенжамин Барилга, хот байгуулалтын сайдын хэлсэн дээрх бүх ажлууд Дэлхийн банкны тэргүүлэх зорилтуудад туссан байдаг учир онцгой ач холбогдол өгч, хамтарч ажиллахад бэлэн гэдгийг цохон тэмдэглэв. Мөн гэр хорооллын эрчим хүчний эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх, иргэдийн худалдан авах боломжид нийцсэн орон сууцны төслүүдийг хэрэгжүүлэх, ипотекийн зээлийн санхүүжилтийн асуудлыг шийдвэрлэх талаар Барилга, хот байгуулалтын сайдын дэвшүүлсэн санал хүсэлтүүд өндөр ач холбогдолтой чухал ажил тул Дэлхийн банк хөрөнгийн болон техникийн туслалцаа дэмжлэг үзүүлж, хамтарч ажиллах сонирхол өндөр байна гэсэн юм. Хамтын ажиллагааны хүрээнд нэн тэргүүнд Барилга, хот байгуулалтын яам дээрх ажлуудын талаарх мэдээлэл болон хүсэлтээ Сангийн яаманд өгч, хамтын ажлуудаа нарийвчлан тогтох нь чухал болохыг тэмдэглэв. ИПОТЕКИЙН ЗЭЭЛИЙН САНХҮҮЖИЛТ, ОРОН СУУЦНЫ ТӨСЛҮҮД ДЭЭР ДЭЛХИЙН БАНКТАЙ ХАМТАРЧ АЖИЛЛАНА

www.barilga.gov.mn 5 Мэдээ, мэдээлэл Монгол Улсын Засгийн газрын 2020- 2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, Төрөөс барилгын салбарын талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийн хүрээнд, төрийн үйлчилгээг авлига, ашиг сонирхлын зөрчлөөс ангид, ил тод, нээлттэй, түргэн шуурхай хүргэх зорилгоор Барилгын салбарын нэгдсэн бүртгэл, мэдээллийн цахим систем /www.mcis.gov.mn/-ийг хөгжүүлэн, барилгын салбар дахь төрийн үйлчилгээг үе шаттайгаар цахимжуулах ажил хийгдэж байна. Цахимжуулах ажлын хүрээнд “Барилгын материалын үйлдвэрийн технологийн зааврын бүртгэл, тохирлын гэрчилгээ” олгох хүсэлтийг 2023.03.10-ны өдрөөс цахимаар хүлээн авч эхэллээ. Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь хүсэлтээ илгээхдээ: 1.“Барилгын салбарын нэгдсэн бүртгэл, мэдээллийн цахим систем /www.mcis.gov. mn/”-д нэвтрэх, “Барилгын материалын үйлдвэрлэл” цэсийг сонгоно. 2. Барилгын хөгжлийн төвийн захирлын 2018 оны А/257 дугаар тушаалаар батлагдсан “Барилгын материалын үйлдвэрийн технологийн зааврыг хянаж бүртгэх” журмын дагуу хүсэлтээ илгээнэ. 3. Тохирлын гэрчилгээ авахад бүрдүүлэх материалын жагсаалтын дагуу хүсэлтээ илгээнэ. Барилгын салбарын нэгдсэн бүртгэл, мэдээллийн цахим систем /www.mcis.gov. mn/-ийн Барилгын материал цэсээс дараах мэдээллийг авах боломжтой. Үүнд: 1. Барилгын 13 нэрийн 79 төрлийн материалын үнийн мэдээлэл /Нотлох барим болохгүй, зөвхөн судалгааны түвшинд ашиглах боломжтой/. 2. Барилгын материалын үйлдвэрийн технологийн зааврын бүртгэлтэй ААНБ-ын мэдээлэл. 3. Барилгын материалын үйлдвэрийн тохирлын гэрчилгээтэй ААНБ-ын мэдээлэл. 4. Барилгын материалын үйлдвэрийн түгээмэл тархацтай орд газрын байршлын мэдээлэл. Холбоо барих:320965 БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ҮЙЛДВЭРИЙН ТЕХНОЛОГИЙН ЗААВРЫН БҮРТГЭЛ, ТОХИРЛЫН ГЭРЧИЛГЭЭНИЙ ХҮСЭЛТИЙГ ЦАХИМААР ХҮЛЭЭН АВЧ ЭХЭЛЛЭЭ

6 www.barilga.gov.mn Мэдээ, мэдээлэл БАРИЛГЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВ, БНСУ-ЫН БАРИЛГЫН ТЕХНОЛОГИЙН СУДАЛГААНЫ ТӨВТЭЙ ХАМТРАН АЖИЛЛАХ САНАМЖ БИЧИГ БАЙГУУЛАВ Барилгын хөгжлийн төв, БНСУ-ын KIST /Барилгын технологийн судалгааны төв/-тэй хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулж, гарын үсэг зурлаа. Санамж бичгийг хоёр талаас Барилгын хөгжлийн төвийн захирал Ц.Амарсанаа, Барилгын технологийн судалгааны төвийн ерөнхийлөгч Ким Хёнжүн нар гарын үсэг зурж баталгаажуулав. Тус санамж бичгийн хүрээнд Барилгын технологийн норм, дүрэм, стандартын талаар хамтрах, технологийн мэргэжилтнүүдийн чадамжийг нэмэгдүүлэх, мэргэжлийн сургалт, дадлага солилцоо хийх, Технологийн хөгжүүлэлт Зүүн хойд азийн дэд бүтцийн хамтын ажиллагааны үндсэн суурь түшиц газрыг бий болгох чиглэлээр хамтран ажиллах юм. Түүнчлэн хоёр тал хамтран олон улсын хэмжээнд семинар, форумыг зохион байгуулах зэрэг асуудлуудыг санамж бичигт тусгаж, харилцан санал солилцсон юм. Хэлэлцүүлгийн хүрээнд цаашид салбарын инженер техникийн ажилтнуудын харилцан туршлага солилцох, урт, богино хугацааны сургалтыг зохион байгуулж ажиллахаар харилцан тохиролцлоо. KICT байгууллага нь 886 ажилтан, судалгааны 683 судлаачтайгаар үйл ажиллагаа явуулдаг. БНСУ-ын барилгын технологийн салбарыг төлөөлөх, үндэсний ганц судалгааны байгууллага гэдгийг нь онцолж байна. Мөн барилгатай холбоотой технологийн бодлогыг судлан хөгжүүлж, БНСУ-ын барилга болон барилгын технологитой холбоотой нэгдсэн стандарт, баталгаажуулалттай холбоотой ажил үүргийг гүйцэтгэж, барилгын технологитой холбоотой мэргэжлийн их дээд сургууль төгсөгчдийн бакалавр зэргийн дараах сургалтыг зохион байгуулдаг юм байна. Мөн хөгжиж буй улсуудын барилгын технологийн ажиллах хүчийг сайжруулах хамтран ажиллах, хувийн хэвшлийн компаниудад дэмжлэг үзүүлж ажиллаж байгаа аж.

www.barilga.gov.mn 7 СЭРГЭЭГДЭХ ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ЭХ ҮҮСВЭРИЙГ НЭВТРҮҮЛЖ, НЭМЭГДҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛЭЭР ДАНИ УЛСТАЙ ХАМТЫН АЖИЛЛАГААГАА ӨРГӨЖҮҮЛНЭ Уулзалтаар сайд Ц.Даваасүрэн Монгол Улсын өнөөгийн эрчим хүчний хэт их ачаалал, цаашид үүсэж болзошгүй эрсдэлийн талаар Данийн элчин сайдад товч мэдээлэл өглөө. Мөн Дани Улсын нарны эрчим хүч, биомассын үйлдвэрээс гарсан илүүдэл дулаан, салхин сэнс зэрэг сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээр ус халаах, дулаан нөөцлөх тоног төхөөрөмж ашиглан хэрэглэгчдийг дулааны эрчим хүчээр хангах технологийн талаар талууд санал солилцов. Түүнчлэн хэт ачааллын үед энэхүү технологийг ашиглан Улаабаатар хотын гэр хорооллын дулааны эрчим хүчний чадлыг нэмэгдүүлж, хэрэглэгчдийг дулаанаар хангах шийдлүүдийн талаар ярилцав. Барилга, хот байгуулалтын сайд мөн 2023 оны 03-р сард Данийн Хаант улсад хийсэн айлчлалын үед тус улсын хэсэгчилсэн инженерийн дэд бүтцийн технологийг хөгжүүлж, тус улсад хэрэгжүүлж байгаа төрийн байгууллага, төрийн бус байгууллага холбоод, хувийн аж ахуйн нэгж болон эрдэмтэдтэй уулзалт хийж, хэрэгжүүлсэн төслүүдтэй газар дээр нь биечлэн танилцсан ба Дани Улсын энэ чиглэлийн технологийн хөгжил дэлхийд тэргүүлэх өндөр түвшинд хүрсэн байгааг онцлов. Уулзалтын үр дүнд цаашид Монгол Улс төвлөрсөн инженерийн эх үүсвэрт холбоход хүндрэлтэй байгаа Улаанбаатар хотын гэр хороолол, орон нутгийн дулаан хангамжид тулгарч буй асуудлыг даван туулах, инженерийн оновчтой шийдлээр сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг түлхүү ашиглах, мөн сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг ашигласан техник, технологийг нэвтрүүлэх чиглэлээр Данийн Хант улстай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж, төсөл, хөтөлбөр хамтран хэрэгжүүлэх чиглэлд талууд санал нэгдлээ.

8 www.barilga.gov.mn АРМАТУРЫН ШАЛГАЛТААР БАГЦДАА 277 КГ БУЮУ 1 ТН ТУТАМДАА 78,5 КГ ХҮРТЭЛ ДУТУУ БАЙГААГ ТОГТООЖ, ХОЛБОГДОХ АРГА ХЭМЖЭЭГ АВЧ БАЙНА Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2023.03.10-ны өдрийн 45 дугаар тушаалаар байгуулагдсан “Барилгын гол нэр төрлийн материал болох арматур, бетон зуурмаг, бетон эдлэлийн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний чанар, үйл ажиллагаанд хяналт, шалгалт хийх ажлын хэсэг”-ийн эхний шалгалтуудын дүн гарч, холбогдох арга хэмжээнүүдийг авч ажиллаж байна. Барилга, хот байгуулалтын яамны Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэлтсийн дарга Д.Батзориг, “Барилгын хөгжлийн төвийн Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэлтсийн дарга Д.Батням, Хотын стандарт, хяналтын газрын Барилгын техникийн Улсын байцаагч С.Мөнхцэлмэг нар /2023.05.02/-ны өдөр арматурын чанарт хийсэн шалгалтын дүнг олон нийтэд танилцууллаа. Тус ажлын хэсгийн хүрээнд Арматур худалдан борлуулж буй 16 аж ахуйн нэгж, байгууллагын импортын болон дотоодын арматурт лабораторын болон газар дээрх жин тоннын шалгалтуудыг хийв. Импортын арматурын хувьд: “Цамхаг гүүр” ХХК” болон “Тэргүүн тэгш төмөр” ХХК-ийн худалдан борлуулж буй D18 арматур мөр хоорондын зай, стандарт хангаагүй. “Агь трейд” ХХК-ийн D14, D16 хэмжээтэй арматурууд мөр хоорондын зай стандарт хангаагүй байна. Шалгалтаар импортын арматурууд холбогдох стандартад заасан тн жингийн хүлцэх алдааг хангаж байгаа ч 1 багцаас 100 хүртэл кг 1 тн тутмаас 40 орчим кг дутуу байгааг анхаарч ажиллах талаар импортлогч ААНБ-уудад мэдэгдэл хүргүүлж байна. Монгол арматурын хувьд: 1. “Эйч Ди Ти Эм ХХК-ний үйлдвэрлэсэн “Эй Би Металл” ХХК-ийн худалдан борлуулж байсан D14, D18, D20 голчтой SD390 ангийн нийт 238,7 тн арматур стандартын шаардлага хангаагүй нь “Барилгын хөгжлийн төв”-ийн сорилт шинжилгээний лаборатори, ШУТИС-ийн металлын сорилт шинжилгээний лабораторийн дүгнэлтээр тус тус нотлогдлоо. Иймд 2023 оны 04 дүгээр сарын 13-ны өдрийн 02-13-01/040/01 дугаартай улсын байцаагчийн “Стандартын шаардлага хангаагүй арматур худалдахыг түр зогсоох тухай” акт тогтоон үйл ажиллагааг нь түр зогсоож, албан шаардлага хүргүүлээд байна. Арматурууд дотоод хөндлөн огтлол, Гадаад хөндлөн огтлол, чихний өргөн, чихний өндөр, 1м урттай ган туйвангийн онолын жиндээ хүрэхгүй байх зөрчлүүд идэрлээ. Тодруулбал: D14 арматурын хувьд багцаас 202кг буюу 1 тн тутмаас 65,3 кг дутуу, D18 арматур нь багцаас 252 кг буюу 1 тн тутмаас 71кг дутуу, D20 арматур нь багцаас 277 кг буюу 1 тн тутмаас 78,5 кг тус тус дутуу байгаа нь шалгалтаар тогтоогдоод байна.

www.barilga.gov.mn 9 Мэдээ, мэдээлэл 2. “Хэшин” ХХК -ийн үйлдвэрлэсэн “Эй Би Металл” ХХК-ийн худалдан борлуулж байсан D10 голчтой SD390 ангийн 260 гаруй тн арматур нь жин тонн нь стандартад хүлцэх алдаанаас их (тонн жиндээ хүрээгүй) багцдаа 156 кг буюу 1 тн тутмаас 70,3кг дутуу мөр хоорондын зай, дотоод хөндлөн огтлол, 1 метр урттай ган туйвангийн онолын жингээс бага байгаа нь хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй нормын хүлцэх алдаанаас их байгаа нь газар дээрх туршилтаар тогтоогдсон тул үйл ажиллагааг түр зогсоож, холбогдох арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна. 3. “Дебан интернэйшнл” ХХК-ийн худалдан борлуулж буй “Чуань Мон арматур” ХХКийн үйлдвэрлэсэн арматур нь стандартад заасан тн жингийн хүлцэх алдааг хангаж байгаа ч стандартад заасан урсалтын хязгаар хангахгүй байгаа нь тогтоогдоод байгаа бөгөөд талбай дээр байгаа 101.5 тн арматурыг Улсын байцаагчийн “Стандартын шаардлага хангаагүй арматур худалдахыг түр зогсоох тухай” акт тогтоон үйл ажиллагааг нь түр зогсоож, зөрчлийн хэрэг үүсгэн шалгуулж байна. Барилга, хот байгуулалтын сайд /2023.05.08/-ны өдөр КОЙКА-ийн дэд суурин төлөөлөгч Ли Кангсан-ыг хүлээн авч уулзлаа. Уулзалтаар сайд Ц.Даваасүрэн Монгол Улсын агаарын бохирдлыг багасгах арга замын талаар ярилцаж, хамтран ажиллах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлэв. Мөн дулаан хангамжийн дутагдалтай байдлаас үүдэн байгаль орчинд учирч буй хорт нөлөөллүүд, ойн сангийн хорогдлын талаар мэдээлэл өгсөн юм. Тодруулбал Хөвсгөл аймаг нь Монгол Улсын нийт ой сангийн 40% орчим хувийг бүрдүүлдэг бөгөөд иргэдийг дулаанаар хангах зориулалтаар энэхүү ойн сангийн модыг түлшинд ашиглаж, улмаар хүлэмжийн хийн ялгарлыг нэмэгдүүлж байгаад эмзэглэж буйгаа илэрхийлээд эдгээр тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх чиглэлд анхаарч ажиллаж байгаагаа цохон тэмдэглэв. Дурдсан асуудлуудыг нарийн тооцоо судалгаанд үндэслэн шийдвэрлэхэд Солонгос Улсын дэвшилтэд технологийг ашиглан байгаль орчинд ээлтэй, агаар орчны бохирдол багатай Шахмал нүүрсний үйлдвэр байгуулах төслийн талаар талууд дэлгэрэнгүй ярилцлаа. Түүнчлэн талууд “Oрхоны хөндийд шинэ Хархорум хот байгуулах төсөл”-ийн талаар ярилцаж, тухайн бүс нутаг дахь монголын эртний хот суурины археологи-архитектурын дурсгал, соёлын өвийг сэргээн шинэчлэх талаар санал солилцлоо. ОРХОНЫ ХӨНДИЙД БАЙГУУЛАХ ШИНЭ ХОТЫН БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТЫГ ХЭЛЭЛЦЭВ

10 www.barilga.gov.mn Мэдээ, мэдээлэл НИЙСЛЭЛ ХОТОД УГСАРСАН ГОВЬ-АЛТАЙ АЙМГИЙН ЕСӨНБУЛАГ СУМЫН МУЗЕЙН БАРИЛГА Говь-Алтай аймгийн Есөнбулаг сумын музейн барилгад Улсын комисс ажиллаж, үүрэг даалгаврын биелэлтээр ашиглалтад оруулахаар шийдвэрлэлээ. • Захиалагч: Соёлын яам • Гүйцэтгэгч: “Жи Ти Кей Эс” ХХК • Зохиогч: “Ди Ди Эй Жи” ХХК • "Барилгын хөгжлийн төв" ТӨҮГ хяналт тавьж ажиллалаа.

www.barilga.gov.mn 11 Барилга, хот байгуулалтын сайдын тушаалаар удаан ажиллаагүй өргөх байгууламжуудад төлөвлөгөөт бус үзлэг шалгалт хийж байна. БХБЯ-ны 2023 оны 03-р сарын 16 ны өдрийн А/242 тоот захирамжийн дагуу Нийслэл хотын хэмжээнд барилгын талбайд угсрагдсан 276 цамхагт кранаас 84 кранд үзлэг шалгалт хийгээд байна. Шалгалтад хамрагдсан 53 аж ахуйн нэгж байгууллагын 84 кранаас 16 кран ашиглах зөвшөөрөлгүй, 7 кран ашиглагдаагүй удаан хугацаанд зогссон, мөн краны суурийн метал хийцэд зэврэлтээс сэргийлж хамгаалах арга хэмжээ аваагүй, ээлжит үзлэг магадлал хийгдээгүй зэрэг зөрчлүүд илэрлээ. Иймд Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн холбогдох заалтуудыг үндэслэн 8 албан шаардлага, 13 дүгнэлт, 32 зөвлөмж мэдэгдэл хүргүүлж холбогдох арга хэмжээнүүдийг авч ажиллав. Үүнд цамхагт кранд тавигдах аюулгүй байдлын шаардлага, норм нормативыг баримтлаагүй, иргэдийн эрүүл мэнд, амь нас, эд хөрөнгөд болзошгүй аюул учруулах эрсдэлтэй байгаа гурван краныг буулгах хугацаатай албан даалгаварыг өгч, хэрэгжилтийг хангуулан ажиллаж байна. Үүнд: • СБД-н 1-р хорооны нутаг дэвсгэрт MCS Property ХХК-ийн ICC tower барилгад 2014 онд угсрагдсан УБД1994 дугаартай 14 тн даацтай цамхагт кран • СБД-н 6-р хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах Монголын урчуудын эвлэлийн захиалгатай Асар-Өргөө ХХК-ны гүйцэтгэж буй орон сууцны 16 давхар барилгад 2015 онд угсрагдсан QTZ-40 маркын кран, • БЗД-н 26 дугаар хорооны Элизабет хотхоны 15 дугаар барилгад Шинэ эрин угсралт ХХК-ны УБД-2111 дугаартай, QTZ-80 маркын краныг тус тус буулгаж байна. Улсын хэмжээнд 19145 өргөх байгууламж бүртгэлтэй байна. Задалж үзвэл лифт7174, кран-2401, манипуляторт кран-967, сагстай өргөгч-417, барилгын өргүүр-3981, эскалатор-590, бетон шахуурга-134, Дүүжин зам-7 байна. 84 КРАНД ҮЗЛЭГ ШАЛГАЛТ ХИЙЛЭЭ НИЙСЛЭЛ ХОТОД УГСАРСАН Мэдээ, мэдээлэл

12 www.barilga.gov.mn Мэдээ, мэдээлэл Барилга, хот байгуулалтын яам, "Барилгын хөгжлийн төв" ТӨҮГ, “Монголын Барилгын зураг төсөл зохиогчдын холбоо” ТББ хамтран 2023.05.24 “Барилга байгууламжийн зураг төслийн чанар, хяналтын тогтолцоо” сэдэвт зөвлөгөөнийг зохион байгууллаа. Зөвлөгөөнд "Барилгын хөгжлийн төв" ТӨҮГ-ын захирал Ц.Амарсанаа, Барилга, инженерийн дэд бүтцийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Д.Гантулга болон ЭМЯ, ОБЕГ, аймаг, нийслэлийн ГХБХБГ, Нийслэлийн хот байгуулалт хөгжлийн газар, Монголын архитекторуудын эвлэл, БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ЗУРАГ ТӨСЛИЙН ЧАНАР, ХЯНАЛТЫН ТОГТОЛЦООГ САЙЖРУУЛАХ ЧИГЛЭЛЭЭР ЗӨВЛӨЛДЛӨӨ салбарын бусад ТББ, барилгын зураг төслийн гүйцэтгэгч компаниудын төлөөллүүд оролцож, санал бодлоо солилцлоо. Энэ үеэр Барилгын хөгжлийн төвийн захирал Ц.Амарсанаа хэлсэн үгэндээ “Жил бүр уламжлал болон зохион байгуулагддаг “Барилгын салбарын

www.barilga.gov.mn 13 Мэдээ, мэдээлэл нэгдсэн зөвлөгөөн” ирэх сарын 16-ны өдөр болно. Үүнээс өмнө барилгын салбарынхан чиглэл бүрээр салбар хуралдааныг зохион байгуулдаг. Тэгвэл өнөөдөр Барилга хот байгуулалтын яам, Барилгын хөгжлийн төв, “Монголын Барилгын зураг төсөл зохиогчдын холбоо” ТББ хамтран “Барилга байгууламжийн зураг төслийн чанар, хяналтын тогтолцоо” сэдэвт салбар зөвлөгөөнийг зохион байгуулж байна. Барилгын чанар нь зохион байгуулалт сайтай, эрүүл ахуй, онцгой байдлын шаардлага болон барилгын норм, чанар хангасан зөв зургаас ихээхэн хамаардаг. Монгол Улсад барилгын зураг зурдаг 700 гаруй компани байгаа ч боловсон хүчин дутмаг байна. Тиймээс бид боловсон хүчнийг чадавхжуулах, зургийн чанар, хяналтын тогтолцоог сайжруулах тал дээр анхаарч энэхүү зөвлөгөөнийг зохион байгуулж байна. Монгол Улсын Засгийн газрын бодлогын хүрээнд “Барилгын салбарын нэгдсэн бүртгэл систем” буюу барилгын салбарыг цахимжуулах ажлыг эхлүүлээд явж байна. Өнөөдрийн байдлаар барилгын тусгай зөвшөөрөл олгох цахимжуулах ажил 85 хувьтай явж байна. Үүнээс гадна зураг төслийн хяналтын тогтолцоо цахим хэлбэрт шилжиж байна. Цаашид барилгын бүхий л салбарыг цахим хэлбэрт шилжүүлнэ” гэдгийг онцоллоо.

14 www.barilga.gov.mn Мэдээ, мэдээлэл “Барилгын хөгжлийн төв” ТӨҮГ-ын хамт олон “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөн, бүх нийтээр мод тарих өдөрт нэгдэж, 2023 оны тавдугаар сарын 18-ны өдөр “Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн”-д мод тарилаа. Тус төвийн захирал Ц.Амарсанаа үйл ажиллагааг нээж хэлсэн үгэндээ манай улсын хувьд газар нутгийн 80 орчим хувь нь цөлжилтөд өртсөн, байгаль орчны нөхөн сэргээлтэд ихээхэн анхаарал хандуулах шаардлагатай болсон энэ үед үндэсний хэмжээнд мод тарих ажлыг өрнүүлсэн нь цагаа олсон онцгой ач холбогдолтойг онцоллоо. БАРИЛГЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВИЙН АЖИЛТНУУД МОД ТАРИЛАА

www.barilga.gov.mn 15 Мэдээ, мэдээлэл Түүнчлэн “Барилгын хөгжлийн төв” ТӨҮГ, БНСУ-ын “Койка” олон улсын байгууллага хоорондын хамтын ажиллагааны хүрээнд өнөөдрийн мод тарих үйл ажиллагаанд нэгдэж оролцлоо. Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн 973 га талбайтай бөгөөд энэ талбайн 183 га-д ногоон байгууламж, тохижилтын ажлыг хийхээр төлөвлөснөөс одоогийн байдлаар 793 га талбайд 160 мянган мод тариад байна. Модыг тарихад нэг хувь, арчилж, хамгаалж, ургуулахад 99 хувийн чухал үүрэгтэй байдаг байна.

16 www.barilga.gov.mn Тушаал, шийдвэр ХҮН АМЫН НУТАГШИЛТ, СУУРЬШЛЫН ХӨГЖЛИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨСӨЛД БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ СТРАТЕГИЙН ҮНЭЛГЭЭ ХИЙГДЭЖ БАЙНА “Барилгын хөгжлийн төв” ТӨҮГ-ын Хот байгуулалт, зураг төслийн институтийн эрхлэгч О.Одбаяртай ярилцлаа. О.ОДБАЯР: -Хүн амын нутагшилт суурьшлын, хөгжлийн ерөнхий төсөл /ХАНСХЕТ/- ийн хүрээнд Байгаль орчны стратегийн үнэлгээг хийсэн байна. Байгаль орчны стратегийн үнэлгээг хийснээр ямар ач холбогдолтой вэ. Энэхүү үнэлгээний агуулга, цар хүрээний талаар танилцуулбал? -ХАНСХЕТ-ийн зорилго нь 2040 он хүртэл хүн амын өсөлтийн хэтийн тооцоог гаргаж, нутагшилт, суурьшлын зохистой тогтолцоо бүхий аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, зам тээвэр, инженерийн болон нийгмийн дэд бүтцийн салбарын төлөвлөлтийг судалж, нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн орон зайн оновчтой төлөвлөлтийг боловсруулж байна. Тодруулбал, ХАНСХЕТ нь өөрөө хот байгуулалтын төсөл учраас барьж байгуулах бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийн төлөвлөлтийн төсөл. Энэ төслийн хүрээнд бүтээн байгуулалтын ажил эхлэхээс өмнө байгальд орчинд учирч болзошгүй эрсдэлүүдийг нь урьдчилан тооцоолж тогтоох зорилготой судалгаа үнэлгээ гэж ойлгож болно. Энэ хүрээнд байгаль орчны эрхзүй, стратегийн шинжилгээ хийх, байгалийн нөөц, экосистемийн төлөв байдал, үнэ цэн, хэтийн хандлагыг тодорхойлохоос гадна байгаль орчин, нийгэм, хүний эрүүл мэндэд учирч болзошгүй эрсдэл, сөрөг нөлөөлөл, түүний үр дагавар, болзошгүй хуримтлагдах сөрөг нөлөөллүүдийг тодорхойлж үнэлж гаргах шаардлагаар энэхүү судалгаа хийгдэж байна. Цар хүрээний хувьд Монгол Улсын нийт газар нутгийг хамруулан гүйцэтгэсэн бөгөөд нэлээд хэдэн гол гол зүйлийг чиглэл болгон авч үзэн судалсан. Уур амьсгал, усны чанар, цөлжилт, ган зудын давтагдал, ан амьтдын тоо толгойг судалж байна. Нөгөө талаас нийгмийн бүхий л салбарууд байгаль орчинд хэрхэн нөлөөлж байна, нийгмийн хүчин зүйлүүдээс шалтгаалан байгаль орчинд учирч байгаа эрсдэлүүдийг тогтоон, түүнээс зайлсхийх, байгаль орчныг доройтуулахгүй байх ямар стратеги төлөвлөгөө байж болох уу гэдгийг судалж байна. -Судалгаанаас анхаарал татаж байгаа хэд хэдэн сэдэв байна. Үүний нэг нь манай орны ховор амьтны тархац, тоо толгой, өнөөгийн нөхцөл байдал ямар байгаа талаар хэрхэн судалсан талаар мэдээлэл өгвөл ? -Монгол орны байгалийн нөхцөл өөрчлөгдөж, хуурайшиж байгаа нь зэрлэг хөхтөн амьтдын хувьд сөргөөр нөлөөлж байгаа нь мэдээж. Уур амьсгалын

www.barilga.gov.mn 17 Ярилцлага өөрчлөлтөөс говь, цөлийн хуурай гандуу нутагт тархсан мазаалай, хавтгай, монгол бөхөн, хар сүүлт зээр, хулан зэрэг ховор амьтдын хувьд усан хангамж хомс, амьдрах орчин доройтож байна. Энэхүү сөрөг нөлөөллийг бууруулах зорилгоор Монголын төрийн болон төрийн бус байгууллагууд хамтран зарим арга хэмжээг авч эхэлсэн байна. Тухайлбал, 2013 оноос мазаалайг хамгаалах, түүний амьдрах орчныг дэмжих зорилгоор Их говийн дархан газрын нутагт газрын генератор хэмээх төхөөрөмжийг суурилуулж, хур тунадсыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авсан. Цөлжилт, усны хомсдол, газрын эвдрэл зэрэг дээр дурдсан хүчин зүйлийн нөлөөгөөр тэнд амьдрах зэрлэг хөхтөн амьтдын амьдрах орчин өөрчлөгдсөнөөс шалтгаалан, тэдгээр амьтдын байршил нутаг жилээс жилд өөрчлөгдөж байна. Ялангуяа говийн зарим баян бүрд ширгэснээс тэнд амьдрах хавтгай, хулан, хар сүүлт, зээр зэрэг амьтдын улирлын байршил өөрчлөгдөж, амьдрах орчны таагүй нөхцөл бий болсоор байна. Монгол орны зэрлэг амьтад хил давж нүүх нь элбэг байгаа бөгөөд хилийн наад хэсэгт амьтад идээшин нутаглах боломж хумигдаж байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна. Түүнчлэн мод бэлтгэл, ойн түймэр зэрэг хүчин зүйлийн сөрөг нөлөө ихсэх хандлагатай байгааг энд хэлэхгүй байж болохгүй. Мөн нэн ховор амьтны тархац нутаг хумигдах нь хотжилт, хатуу хучилттай зам, төмөр зам зэргээс хамаардаг болохыг бидний судалгааны ажлын үр дүн болон бусад олон судлаачдын судалгааны үр дүн харуулж байгааг энд онцлон хэлэх хэрэгтэй. Монгол Улсын улаан номд орсон, нэн ховор ангилалд орсон биологийн төрөл зүйлийн хувьд хүний үйл ажиллагаа, уур амьсгалын өөрчлөлтөд нэн эмзэг байдаг. Эдгээр зүйлүүд уствал тухайн экосистемд зарим талаар бидний төсөөлж үл чадах эрсдэлүүдийг үүсгэх ч боломжтой. -Тухайлбал, ямар амьтдын тоо толгой цөөрч, эрсдэлтэй байна вэ? -Байгаль орчны эмзэг байдлын нэгдсэн үнэлгээний дүнгээр дараах үнэлэлт, дүгнэлтийг өгч байна. Үүнд, Байгаль орчны эмзэг байдлын нэгдсэн үнэлгээгээр 480 өргөргөөс хойших бүсийн Хөвсгөл, Увс, Хяргас, Хар-Ус, Буйр, Тэрхийн цагаан гэх мэт нууруудын орчмын нутаг, ойт хээрийн бүсийн ойн сан, ойн болон уулын тууртан амьтдын цөм амьдрах орчин бүхий нутаг нэн эмзэг бүсэд хамаарч байна. 450 өргөргөөс урагш мазаалай баавгай, ирвэс, хулан, бөхөн гэх мэт нэн ховор амьтдын цөм амьдрах орчин, баян бүрдүүд орчмын нутаг нэн эмзэг бүсэд хамаарч байна. Энэ бүсийн үлдэх нутаг нь хөрсний ялзмагийн агууламж бага, усны нөөц хомс, нэн ховор, ховор биологийн төрөл зүйлийн боломжит амьдрах орчин эмзэг, дунд зэрэг бүсэд хамаарч байна. Харин хээрийн бүс бусад байгалийн бүс бүслүүртэй харьцуулахад нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсэг бага зэрэг эмзэг бүсэд орж байна. Цаашид байгаль орчны эмзэг байдал хүний үйл ажиллагаа болон уур амьсгалын хүчин зүйлээс хамаарч хэрхэн хувьсан өөрчлөгдөх чиг хандлагыг Ус цаг уурын эрдэмтэд “Байгалийн бүс, бүслүүрийн экосистемийн урт хугацааны өөрчлөлтийн судалгаа”- ны хүрээнд 1970-1990 оны хоорондох 20 жил, 1991-2008 оны хоорондох 18 жилийн ган зудын индекс болон бэлчээр ашиглалтын индексийг ашиглан бэлчээрийн экологийн эмзэг байдлыг тооцоолсон үр дүнтэй харьцуулбал цөлийн болон цөлөрхөг хээрийн (говийн бүс) бүсийн эмзэг байдал бэлчээр ашиглалт, ган зудын давтагдал нэмэгдэж буйтай холбоотойгоор хүрээгээр тэлэх эрсдэл өндөр байна. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний 2018 оны тайланд усны нөөц, ой, цэвдэг, биологийн төрөл зүйл, амьдрах орчин, бэлчээр, хөрс, байгалийн гамшигт үзэгдлийн давтагдал зэрэг экосистемийн хам бүрдлийг авч үзээд НҮБ-ын хүний хөгжлийн индекс тооцоолох нормчлолын арга, олон шинжүүрт анализын арга зэргийг ашиглан бүс, аймгийн түвшинд эмзэг байдал, эрсдэлийг 1986-2005 оны хоорондох өгөгдлийг ашиглан өнөөгийн төлөв байдлыг, 2046-2065 оны ирээдүйн уур амьсгалын үзүүлэлтээр эрсдэлийг тооцсон. Эдгээр эмзэг байдлын болон эрсдэлийн үнэлгээний дүнгээс үзэхэд цөлийн болон цөлөрхөг хээрийн бүс улам эмзэг болж уур амьсгалын өөрчлөлт болон хүний үйл ажиллагааны нөлөөлөлд өртөх эрсдэл ихсэх зүй тогтол ажиглагдаж байна. -Судалгаанд амьтныг хамгаалах боломжийг хэрхэн судалж тооцож зөвлөж байгаа вэ?

18 www.barilga.gov.mn Ярилцлага - Амьтны тухай хуулийн 6-р зүйлд заасан хэлбэрээр амьтныг хамгаалах боломжийг бүрдүүлэхэд тус зүйлийн 1.3 дахь заалт нь ХАНСХЕТ төслийн хувьд илүүтэй чухалчлан авч үзэх заалт юм. Учир нь тус ерөнхий төсөлд тусгагдсан дэд бүтцийн байгууламжууд нь амьтны тархац нутаг, нүүдлийн замыг хаах эрсдэл өндөр байна. Гэвч манай оронд амьтдын тархац нутгийг нарийвчлан тогтоож, хууль эрхзүйн түвшинд хязгаарлалт тогтоосон баримт бичиг гараагүй байна. Иймд амьтны аймгийн тархац нутгийг хамгаалахад шаардлагатай менежментийн арга хэмжээг тодорхойлох тэдгээрийн боломжит амьдрах орчин, орон зайн тархалт түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлс (жишээлбэл, уур амьсгалын өөрчлөлт, газар ашиглалт гэх мэт)-ийг зөв тодорхойлох нь чухал ач холбогдолттой. Түүнчлэн Монгол улсын хэмжээнд устаж буй, ховордож буй эмзэг амьтдын амьдрах орчны чухал байршлыг тодорхойлсноор төлөвлөж буй авто зам, төмөр замын трассын дагуу амьтдын дамжин өнгөрөх гарц гармын байршлыг зөв төлөвлөх боломж бий тул тэдгээр түлхүүр амьтдын амьдрах орчныг тодорхойлох зорилгоор MaxEnt загварчлалыг ашигласан болно. Мөн уулын тууртан амьтанд аргаль хонь, янгир ямаа гэх хоёр зүйлийг авч үзэхэд энэ хоёр зүйлийн тархац нутаг дундуур Сайншандаас Хөөт, Зүүнбаянаас Ханги, Даланзадгадаас Арц Суурь боомт, Хөшөөтөөс Ярант боомт хүртэлх төмөр зам төлөвлөгдсөн байгаа. Аргаль хонины боломжит амьдрах орчны загварчлалаар хамгийн өндөр нягтшилтай гарсан Зүүнбаянаас Ханги боомт хүртэлх төмөр зам нь Говийн жижиг уулсын хооронд байнга шилжилт хөдөлгөөн хийдэг энэ амьтны хувьд нөлөөлөл хамгийн их байх онцлогтой. Д а л а н з а д г а д а а с Гурвантэс орох хэсэгт Гурван сайханаас Номгоны нуруу, Хөрхийн нурууны нягтшил өндөртэй хоёр хэсгийн дундуур гарч байгаа нь шилжилт хөдөлгөөн хийхэд сөрөг нөлөөлж байна. Монгол алтайн нурууны зүүн хэсэг Гичгэний нуруу, Баян цагаан, Их богдын нурууны дундуур мөн хамгийн өндөр нягтшилтай хэсгээр дайрч байгаа тул нөлөөлөл хамгийн их байх болно. Иймд энэ хэсэгт аргаль хонинд зориулсан гарц барихад илүүтэй анхаарах шаардлагатай байна. Хан Тайширын нуруу, Хар азаргын нурууны дундуур гарч байгаа тул энд мөн гарц, гарам барихад илүүтэй анхаарах шаардлагатай. Мөн нэг онцлог нутаг бол Хөшөөтөөс Ярант орох зам энд Монгол Алтайн нурууг давж байгаа хэсэгт онцгойлон анхаарч төлөвлөх шаардлагатай гэсэн зөвлөмжүүдийг өгч байна. Монгол оронд хамгийн өргөн уудам тархацтай, хамгийн олон тоо толгойтой цагаан зээрийн тархац нягтшилын гол төв цэгт Сайншандаас зүүн зүгт чиглэсэн 4 замын уулзвар төмөр зам оршиж байгаа нь хамгийн онцгой анхаарал татсан асуудал болж байна. Цагаан зээрийн гол байршил нутгийг дөрвөн хэсэг болгох их нөлөөлөл үзүүлэх магадлалтай. Энэ нутагт Жаран тогоон тал, Эхэн худаг гэх зэрэг цагаан зээр хэдэн зуун мянгаар бөөнөөр төллөдөг нутаг байдаг. Зөвхөн цагаан зээр л нутагладаг онгон зэрлэг нутаг юм. Үүнийг хэвээр хадгалж үлдэхэд бид онцгой анхаарал тавих ёстой. -Цагаан зээрийн нүүдэл шилжилт хөдөлгөөн, байршил, төлөвлөлтөд сөргөөр нөлөөлөхгүй байх ямар арга байна вэ? -Үүний тулд дараах зөвлөмж санал болгож байна. Энэ нутагт шинээр суурьшлын бүс байгуулахгүй байх. Ялангуяа төмөр замын бүх чиглэлүүдийн дагуу суурьшлын бүс байгуулахгүй байх. Зөвхөн цагаан зээр л нутагладаг нутагт бүхэлд нь хамарсан нэг түвшний гарц байгуулах, тодорхой зайд галт тэрэг дөхөж ирэхэд цагаан зээр үргээдэг чимээ гаргагч автомат дохиоллын системтэй болгох боломж байна. Жаран тогоон тал, Эхэн худаг орчмын нутгийг улсын тусгай хамгаалалтад авах үндэслэл боловсруулахыг холбогдох байгууллагуудад санал болгох. Төмөр замын дагууд тодорхой нутгуудад ажиглалтын автомат камер байршуулж байнгын ажиглалт тандалт хийж байх шаардлагатай. Дараагийн бас нэг онцгой нөлөөллийн бүс нутаг бол Их нууруудын хотгорт үлдэж хоцорсон цөөн цагаан зээрийн байршил шилжилт хөдөлгөөнийг хэвээр хадгалж үлдэх нь чухал байна. Энэ нь Хомын тал, Завхан голын дагуух нутаг юм. Энд нүхэн гарцууд илүү тохиромжтой байх боломжтой.

www.barilga.gov.mn 19 Мэдээ, мэдээлэл Нөгөө нэг нөлөөлөх хэсэг бол Зүүнбаянаас Ханги чиглэлийн төмөр зам. Энэ хэсэгт хулан адуу, хар сүүлтийн, аргаль хонь, янгир ямаа зэрэгт зориулсан тохиромжтой гарц, гармыг стандартын дагуу зөв байршилд байгуулсан нөхцөлд цагаан зээрт нөлөөлөл бага байх боломжтой гэсэн зөвлөмжүүдийг өгч байна. -Уур амьсгалын өөрчлөлт дэлхий дахины анхаарах сэдэв мөн. Энэ судалгаанд манай орны уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаарх мэдээллийг товч дурдвал? -Сүүлийн жилүүдэд нэг талаас уур амьсгалын өөрчлөлттэй уялдан манай орны агаарын дундаж температур 2.10 С-ээр нэмэгдэж, жилийн нийлбэр хур тунадас 7 мм-ээр буурч, гангийн давтагдал нэмэгдэж, ургамлын шимт чанар 2-3 дахин буурсан, нөгөө талаас уул уурхай, газар тариалан, дэд бүтэц, үйлдвэрлэл, хотжилт хүрээгээ тэлэх хирээр бэлчээрийн нутгийн хэмжээг хумигдах, зах зээлийн жам ёсны дагуу малчдын хэрэглээ нэмэгдэж буйтай холбоотойгоор малын тоо огцом нэмэгдсэн, түүнийг дагаад усан хангамжийн хомсдолд орсон зэргээс бэлчээрийн эмзэг байдал нэмэгдэж байна. Эдгээр сөрөг үр дагаврын улмаас малчдын амьдралын гол эх үүсвэр болсон бэлчээр нутгийн экологийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах буюу бэлчээрийн эмзэг байдлыг бууруулах нь гол тулгамдсан асуудал болж байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. Бэлчээр, газар ашиглалтын өөрчлөлтөөс бэлчээр нутаг хумигдаж, нөгөө талаас уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой ган зудын давтагдал нэмэгдэхээр байгаа зэргээс нүүдлийн мал аж ахуй эрхлэх малчдын тоо буурах хандлагатай байна. Энэхүү бууралт нь 2030, 2040 оны үед хөдөөгөөс хотод шилжих хөдөлгөөний гол шалтгаан болох эрсдэл өндөр. -Усны нөөцийн талаар асуумаар байна. Улаанбаатар хот болон аймгуудын усны судалгаа бий юу? -Манай орны хувьд Сэлэнгэ, Хөвсгөл, Булган, Архангай, Төв, Хэнтий аймаг гадаргын ус элбэгтэй. Булган, Сэлэнгэ, Ховд аймгийн усны нөөцийн дийлэнх нь зэргэлдээ аймгаас дамжин ирэх ус байна. Говь-Алтай, Өвөрхангай, Баянхонгор аймагт гадаргын усны нөөц хомс, Дундговь, Дорноговь, Өмнөговь, Говьсүмбэр, Сүхбаатар аймагт маш бага байна. Монгол орны хэмжээнд Улаанбаатар, 21 аймгийн төв, томоохон уул уурхай, үйлдвэрүүдийн ус хангамжийн зориулалтаар г и д р о г е о л о г и й н нарийвчилсан судалгаа хийж, газрын доорх усны ашиглалтын нөөцийг үйлдвэрлэлийн буюу үнэмшилтэй тогтоосон газрын доорх орд 360 гаруй байна. Энэхүү судалгаа нь (Усны газар 2020 оны судалгаанаас үзэж болно. БОАЖЯ-ны Усны нөөцийн зөвлөлөөр усны нөөц нь тогтоогдсон нийт 106 суурин байгаа бөгөөд үүнээс 21 аймгийн төв, 85 сумын төв байна. Цаашид 224 сумын төвд усны нөөцийн хайгуул хийж, нөөц тогтоох шаардлагатай. Гүний усны нөөц 500 жилд нэг удаа нөхөн сэргээгддэг. Иймд говийн бүсийн уул уурхай, дэд бүтэц, боловсруулах аж үйлдвэр, хот байгуулалт, хөдөө аж ахуйн 2040 он гэхэд хэд дахин нэмэгдэх усны хэрэгцээг Орхон, Хэрлэн, Туул голоос ус дамжуулах хоолойгоор татан ашиглах төлөвлөлтийг оруулсан -Нэлээд өргөн цар хүрээтэй судалгаа учраас судлаачдын баг хамт олны талаар асуумаар байна? -Энэхүү ХАНСХЕТ-ийн байгаль орчны стратегийн үнэлгээний ажил нь агуулгын хувьд өргөн дэлгэр, байга лийн үндсэн бүх хам бүрдэл хамарсан учраас, олон байгууллага, олон төрлийн мэргэжлийн судлаачид хамтран ажиллаж, үр дүнг нэгтгэн гаргасныг энд онцлон хэлэх хэрэгтэй. Байгаль орчны үнэлгээ, зөвлөгөөний мэргэжлийн байгууллага “Мон газар экологи” ХХК нь “Монгол улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төсөл” /ХАНСХЕТ/-д Байгаль орчны стратегийн үнэлгээ /БОСҮ/-г хийж гүйцэтгэлээ. Монгол Улсын хэмжээнд тухайн чиглэлээр тэргүүлэх эрдэмтэн судлаач, байгууллагыг хамруулан оролцуулах бодлого баримталсан гэсэн үг. Төслийн судалгааны ажилд оролцсон бүх мэргэжилтэн судлаач нар, мэргэжлийн байгууллага өөрийн хүч чадал, техникийн болон мэргэжлийн боломжоо дайчлан ажилласан.

20 www.barilga.gov.mn ЦАХИЛГААН ШАТНЫ БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГААС ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ( Бүртгэл 2003 он ) 32-16 давхар 7174 957 590 189 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 НИЙСЛЭЛД ОРОН НУТАГТ Лифт Эскалатор 11.7 % 88.2 % ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГААС ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ( Бүртгэл 2003 он ) 32-16 давхар 7174 957 590 189 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 НИЙСЛЭЛД ОРОН НУТАГТ Лифт Эскалатор 11.7 % 88.2 % 2526(31.07%) 3138(38.59%) 1563(19.22%) 737 191 132 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 1-ээс 5 хүртэлх жил 6-ээс 10 хүртэлх жил 11-ээс 15 хүртэлх жил 16-ээс 20 хүртэлх жил 21 ба түүнээс дээш Ашиглалтын шаардлага хангахгүй ЛИФТНИЙ АШИГЛАЛТ- 8131 УБ-7174, ОН-957, /25 жил / ИХ ЭРСДЭЛТЭЙ-323 132 лифт ашиглалтын хугацаа дууссан 191 лифт 21-ээс дээш жил ашиглаж байгаа 34 буюу 10.52% лифт эмнэлгийн зориулалттай 289 буюу 89.48 % лифт нийтийн зориулалттай орон сууц НАСЖИЛТ ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГААС ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ( Бүртгэл 2003 он ) 32-16 давхар 7174 957 590 189 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 НИЙСЛЭЛД ОРОН НУТАГТ Лифт Эскалатор 11.7 % 88.2 %

www.barilga.gov.mn 21 Мэдээ, мэдээлэл ЗӨРЧИЛ ДУТАГДАЛ (2022 ОН) 34% 22% 11% 13% 7% 13% Лифтний хонгилын хаалга тохиргоогүй Мэргэжлийн лифтчин байхгүй Засвар үйлчилгээний байгууллагатай гэрээ байгуулаагүй Засвар үйлчилгээ хангалтгүй Ээлжит магадлалд хамрагдаагүй Лифтний түргэн элэгддэг эд ангидыг шинэчлээгүй ЛИФТ 4410 Зөрчил, дутагдлын шалтгаан нөхцөл байдал ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГААС ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ( Бүртгэл 2003 он ) 32-16 давхар 7174 957 590 189 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 НИЙСЛЭЛД ОРОН НУТАГТ Лифт Эскалатор 11.7 % 88.2 % 26 15 35 13 5 4 14 16 9 11 3 6 10 7 11 7 14 1 5 1 5 1 10 5 13 3 9 2 7 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Жилд гарсан ослын тоо Жилд гарсан ослын тоо Нас барсан хүн Гэмтсэн хүн - 2020 онд 11 осол гарч 5 хүн нас барж, 9 хүн гэмтсэн. - 2021 онд 7 осол гарч 1 хүн нас барж, 2 хүн гэмтсэн. - 2022 онд 14 осол гарч 10 хүн нас барж, 7 хүн гэмтсэн, - 2018 онд 10 осол гарч 5 хүн нас барж, 13 хүн гэмтсэн. - 2019 онд 7 осол гарч 1 хүн нас барж, 3 хүн гэмтсэн. 2017 онд 6 осол гарч 1 хүн нас барж 5 хүн гэмтсэн ОСЛЫН БҮРТГЭЛ ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГААС ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ( Бүртгэл 2003 он ) 32-16 давхар 7174 957 590 189 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 НИЙСЛЭЛД ОРОН НУТАГТ Лифт Эскалатор 11.7 % 88.2 %

22 www.barilga.gov.mn Мэдээ, мэдээлэл ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН АШИГЛАЛТ,УГСРАЛТЫН ЯВЦАД ГАРСАН ОСОЛ (2022 ОН) - Баянгол дүүргийн 86Б байр нэг хүүхэд 7 давхрын хонгилын хаалгаар унаж нас барсан. - Сонгинохайрхан дүүрмийн 39 дүгээр хороо, Залуус-1 хорооллын 48А байрны лифний моторын сууринд эвдрэл гарсаны улмаас лифтээр зорчиж явсан иргэн гэмсэн. 2 4 3 2 1 1 1 1 1 3 1 1 0 0 1 0 5 2 0 1 1 0 1 2 3 4 5 6 Лифт Цамхагт кран Автокран Дүүүжинт өргүүр Сагстай өргөгч Бетон зуурмагийн шахуургат төхөөрөмж Тооцоо судалгаагүй өргүүр Ослын тоо Гэмтсэн хүн Нас барсан хүн ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГААС ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ( Бүртгэл 2003 он ) 32-16 давхар 7174 957 590 189 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 НИЙСЛЭЛД ОРОН НУТАГТ Лифт Эскалатор 11.7 % 88.2 % Моторын суурь цөмөрсөн 10 % Лифтний худгийн шалны цутгалт хийгдээгүй, хөрсний устай, бүхээг, эсрэг ачааны зөөлөвч тулгуурыг угсраагүй, гал гарах нөхцөл бүрдсэн 70 % ЛИФТНИЙ АШИГЛАЛТЫН БАЙДАЛД ИЛЭРЧ БАЙГАА ЗӨРЧИЛ, ДУТАГДАЛ Ослоос хамгаалах хэрэгсэлд богино холболт хийсэн, ослоос хамгаалах хэрэгслийн ажиллагааг хянах боломжгүй эрсдэл их 9% ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГААС ӨРГӨХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БҮРТГЭЛ, СУДАЛГАА ( Бүртгэл 2003 он ) 32-16 давхар 7174 957 590 189 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 НИЙСЛЭЛД ОРОН НУТАГТ Лифт Эскалатор 11.7 % 88.2 %

www.barilga.gov.mn 23 Мэдээ, мэдээлэл БАРИЛГАД ХЭРЭГЛЭГДЭХ ГОЛ НЭР ТӨРЛИЙН БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ҮНИЙН МЭДЭЭЛЭЛ Д/д № Материалын нэр Марк/ хэмжээ Хэмжих нэгж 2023.05/11 Дээд ба доод үнийн мэдээлэл дээд үнэ доод үнэ дундаж нөат-тэй үнэ /төг/ нөат-гүй үнэ /төг/ нөат-тэй үнэ /төг/ 1.1 БЕТОН, БЕТОН БҮТЭЭГДЭХҮҮН Хучилтын нүхтэй хавтан 1 1 Хучилтын нүхтэй хавтан М250 / ХНХ 63х12 ш 556,550 505,955 556,600 556,500 2 2 Хучилтын нүхтэй хавтан М250 / ХНХ 63х08 ш 473,000 430,000 473,000 473,000 3 3 Хучилтын нүхтэй хавтан М250 / ХНХ 59х12 ш 506,000 460,000 506,000 506,000 4 4 Хучилтын нүхтэй хавтан М250 / ХНХ 59х08 ш 429,000 390,000 429,000 429,000 5 5 Хучилтын нүхтэй хавтан М250 / ХНХ 47х12 ш 456,500 415,000 462,000 451,000 6 6 Хучилтын нүхтэй хавтан М250 / ХНХ 47х08 ш 369,050 335,500 385,000 353,100 Зоорийн ханын гулдмай

24 www.barilga.gov.mn Үнэ ханш 7 7 Зоорийн ханын гулдмай М150 / ЗХГ 3х2.4 ш 129,250 117,500 132,000 126,500 8 8 Зоорийн ханын гулдмай М150 / ЗХГ 4х2.4 ш 145,200 132,000 154,000 149,600 9 9 Зоорийн ханын гулдмай М150 / ЗХГ 5х2.4 ш 172,333 156,667 187,000 187,000 10 10 Зоорийн ханын гулдмай М150 / ЗХГ 6х2.4 ш 197,633 179,667 220,000 218,900 Ялуу 11 11 Даацын бус ялуу М200 / Я 12х12х14 ш 19,800 18,000 19,800 19,800 12 12 Даацын бус ялуу М200 / Я 15х12х14 ш 24,200 22,000 24,200 24,200 13 13 Даацын ялуу М200 / ДЯ 12х12х22 ш 35,200 32,000 35,200 35,200 14 14 Даацын ялуу М200 / ДЯ 15х12х22 ш 40,700 37,000 40,700 40,700 1.2 БЕТОН, БЕТОН БҮТЭЭГДЭХҮҮН 15 1 Бетон зуурмаг B10 /М150/ м³ 274,000 249,091 278,000 270,000 16 2 Бетон зуурмаг B15 /М200/ м³ 290,250 263,864 291,000 289,500 17 3 Бетон зуурмаг B20 /М250/ м³ 307,500 279,545 309,000 306,000 18 4 Бетон зуурмаг B22.5 /М300/ м³ 325,000 295,455 329,000 321,000 19 5 Бетон зуурмаг B25 /М350/ м³ 338,500 307,727 342,000 335,000 20 6 Бетон зуурмаг B30 /М400/ м³ 363,750 330,682 364,500 363,000 2. БАРЬЦАЛДУУЛАГЧ МАТЕРИАЛ 21 1 Портландцемент OРС 42.5/ууттай/ OРС 42.5 тонн 403,667 366,970 412,000 385,000 22 2 Портландцемент РС 42.5 /задгай/ РС 42.5 тонн 359,092 326,447 373,575 330,000 23 3 Шохой шатаасан тонн 329,000 299,091 330,000 328,000 3. ТӨМӨР БҮТЭЭЦ ЭДЛЭЛ 24 1 Арматур /Ø 10 мм, Ø 12 мм/ A III тонн 2,687,500 2,443,182 2,800,000 2,450,000 25 2 Арматур /Ø 14 мм-Ø 28 мм/ A III тонн 2,525,000 2,295,455 2,650,000 2,450,000 26 3 Арматур /Ø 32 мм/ A III тонн 2,550,000 2,318,182 2,600,000 2,450,000 27 4 Катанка /6.5мм, Ø 8 мм, Ø 10 мм/ AI тонн 2,612,500 2,375,000 2,700,000 2,500,000 4. ДҮҮРГЭЛТИЙН МАТЕРИАЛ 28 1 Автоклавын хөнгөн бетон гулдмай /600x400x250мм/ D500 кг/м3 м³ 275,150 250,136 310,000 220,000 29 2 Керамик тоосго /250х120х65мм/ M100 дээш ш 465 423 480 450

www.barilga.gov.mn 25 Үнэ ханш 5. ДҮҮРГЭГЧ МАТЕРИАЛ 30 1 Элс /Ø 0-5мм/ стандарт м³ 23,500 21,364 27,000 23,000 31 2 Хайрга /Ø 5-10мм/ стандарт м³ 17,500 15,909 15,000 10,000 32 3 Хайрга /Ø 10-20мм/ стандарт м³ 21,500 19,545 18,000 15,000 33 4 Дайрга /Ø 5-10мм/ стандарт м³ 17,500 15,909 19,000 18,000 34 5 Дайрга /Ø 10-20мм/ стандарт м³ 26,000 23,636 30,000 22,000 6. ДУЛААЛГЫН МАТЕРИАЛ 35 1 Хөөсөн полистирол ESP хавтан (24-25кг/ м³) - м³ 233,700 212,455 243,000 224,400 36 2 Эрдэс хөвөн /5см зузаан/ М80 боодол /3.6м²/ 28,908 26,280 28,908 26,280 37 3 Эрдэс хөвөн /5см зузаан/ М100 боодол /3.6м²/ 47,520 43,200 47,520 43,200 38 4 Хөөсөн шахмал /XPS/ хавтан /3см/ XPS м³ 468,000 425,455 528,000 465,000 39 5 Хөөсөн шахмал /XPS/ хавтан /5см/ XPS м³ 451,500 410,455 517,000 445,000 7. ДЭЭВРИЙН МАТЕРИАЛ нөат-гүй үнэ /төг/ 40 1 Наадаг хар цаас, нэг талдаа чулуутай унифлекс ЭКП /10м2, хуйлмал/ ЭКП боодол 76,125 69,205 80,000 72,250 41 2 Наадаг хар цаас унифлекс ЭПП /10м2, хуйлмал/ ЭПП боодол 96,570 87,791 97,000 96,140 42 3 Праймер, Битумаст / хар тос 21.5/ Праймер, Битумаст кг 87,525 79,568 84,000 91,000 8. ХУВАНЦАР ЦОНХ, ХААЛГА 43 1 Хуванцар PVC цонх 70мм зузаан, 5 камер, 2 давхар шилэн багцтай м² 299,667 272,424 374,000 275,000 44 2 Хуванцар PVC цонх 70мм зузаан, 5 камер, 2 давхар шилэн багцтай м² 323,333 293,939 319,000 341,000 45 3 Хуванцар PVC хаалга 1 хавтастай, 2 давхар шилтэн багцтай м² 309,333 281,212 319,000 319,000

26 www.barilga.gov.mn Үнэ ханш 9. ХУУРАЙ ХОЛЬЦ 46 1 Өнгөлгөөний цагаан замазка /25/ - кг 9,867 8,970 11,000 9,000 47 2 Барилгын ажилд хэрэглэх цаавуу / хөөсөнцрийн цавуу /25/ - кг 12,000 10,909 13,000 10,000 48 3 Барилгын ажилд хэрэглэх цаавуу / плитаны цавуу /25/ - кг 12,000 10,909 13,000 10,000 10. МЕТАЛЛ ХИЙЦ ЭДЛЭЛ 49 1 Двухтавр стандарт тонн 3,600,000 3,272,727 3,600,000 3,600,000 50 2 Швеллер стандарт тонн 3,000,000 2,727,273 3,500,000 3,500,000 51 3 Булан төмөр стандарт тонн 3,500,000 3,181,818 3,500,000 3,500,000 11. МОДОН МАТЕРИАЛ нөат-гүй үнэ /төг/ 52 1 Брус /4х6х400смх6ш/ стандарт ш 63,250 57,500 55,000 45,000 53 2 Брус /10х10х400см/ стандарт ш 38,500 35,000 35,000 35,000 54 3 Палк /15х15х400см/ стандарт ш 66,000 60,000 80,000 70,000 55 4 Банз /4х400см/ стандарт м3/30ш/ 660,000 600,000 650,000 550,000 12. ШАЛНЫ МАТЕРИАЛ нөат-гүй үнэ /төг/ 56 1 Паркетан шал /800х125х12мм/ стандарт м² 27940- 40370 25000- 36700 27940- 40370 25000- 36700 57 2 Хавтанцар /хана, 30х60см/ стандарт ш 4,875 4,432 8,650 6,600 58 3 Хавтанцар /шал, 60х60см/ стандарт ш 11,825 13,000 14,300 13,000 13. САНТЕХНИКИЙН МАТЕРИАЛ Бохир усны хуванцар хоолой /Гадна шугам/ 59 1 Бохир усны хуванцар хоолой D100 2м 38,250 34,773 38,500 35,000 60 2 Бохир усныхуванцар хоолой D150 2м 72,833 66,212 72,000 71,000 61 3 Бохир усны хуванцар хоолой D200 2м 113,903 103,548 120,000 105,000 Цэвэр усны ган хоолой /Гадна шугам/ 62 1 Ган хоолой Ø108*4.0 оёдолтой м 44,546 40,496 45144 41000 63 2 Ø159*4.5 м 71,515 65,014 75,460 71,000 64 3 Ø219*6 м 133,692 121,538 138,688 118,500 65 4 Ø325*8.0 м 266,334 242,122 275,176 232,100

www.barilga.gov.mn 27 Ярилцлага ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН БАРИЛГЫН ТӨЛӨВЛӨЛТ” /БНбД 31-25-22/ НОРМ ШИНЭЧЛЭГДЭН БАТЛАГДЛАА “Барилгын хөгжлийн төв” ТӨҮГ-ын Норм, нормативын хэлтсийн мэргэжилтэн С.Болормаатай ярилцлаа. С.БОЛОРМАА: -Энэ удаагийн дугаарт сургуулийн барилгын норм дүрмийн танилцуулга, мэдээллийг олон нийтэд хүргэхээр таныг зочноор урилаа. Эхлээд сургуулийн барилгад тавигдах ерөнхий шаардлагын талаарх мэдээллийг хүргэе? Сургуулийн барилгын зураг төслийг боловсруулахдаа Монгол улсын барилгын салбарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа норм, дүрмийн шаардлагыг баримтлах ёстой. 2022 он хүртэл салбарт “Сургалт хүмүүжлийн байгууллагын барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах” /БНбД II-66- 88/ барилгын нормыг мөрдөж байсан бөгөөд төлөвлөлтийн зохицуулалтыг маш сайн тусгасан заалттай баримт бичиг юм. Хууль эрх зүйн шинэчлэлтэй уялдуулан 1988 онд батлагдсан дээрх нормыг бусад баримт бичгүүдтэй уялдуулан шинэчлэн боловсруулах хэрэгцээ шаардлага бий болсон. Ийм учраас “Ерөнхий боловсролын сургуулийн барилгын төлөвлөлт” /БНбД 31-25-22/ нормыг салбарын зөвлөх баг боловсруулж Барилга, хот байгуулалтын Сайдын 2022 оны 211 дүгээр тушаалаар батлагдсаныг 2023 оны 4 дүгээр сарын 17- ны өдрөөс эхлэн барилгын салбарт мөрдөж байна. Архитектур төлөвлөлтийн шийдлийг барилга баригдах нутаг дэвсгэрийн хот байгуулалт, уур амьсгал, газар хөдлөлттэй уялдуулан төлөвлөх талаар тусгасан онцлогтой. -Газар хөдлөлтийн бүс нутагт сургуулийн барилгыг хэрхэн төлөвлөдөг вэ? -Газар хөдлөлттэй бүс нутагт сургуулийн барилга төлөвлөх тохиолдолд энэ норм болон “Газар хөдлөлтийн бүс нутагт барилга төлөвлөх” /БНбД 22-01-21*/22/ нормыг баримтална. Газар хөдлөлтийн 7 ба түүнээс дээш баллын бүсэд сургуулийн барилгыг 3 давхраас илүүгүй төлөвлөх, сургуульд хамрагдах хүүхдийн үйлчлэх хүрээ нь 500-750м зайд байрлах зохицуулалттай. Ингэж төлөвлөснөөр онцгой байдал, аюулт үзэгдлийн үед хүмүүст анхны тусламжийг шуурхай өгөх хамгийн оновчтой обьектууд болох сургуулийн спорт заалны газар хөдлөлтийн эрчмийг 1 баллаар ахиулж тооцон

28 www.barilga.gov.mn Ярилцлага түр хоргодох байрны зориулалтаар ашиглах, гамшиг, ослын үед хэрэглэх зүйлсийг хадгалах агуулахын өрөөтэй байх шаардлагыг шинэ нормд тусгасан. -Бага ангийн сурагчдын хичээллэх орчинтой холбоотой ямар асуудлууд туссан бэ? -Сургуулийг 1400-аас илүүгүй сурагчтай байхаар тооцно. Хэрэв 1400-аас илүү тооны сурагчтай байх тохиолдолд бага ангиудыг багтаасан хэд хэдэн бие даасан сургалтын байр бүхий ерөнхий боловсролын нэгдсэн төвтэй цогцолбор бүхий барилга хэлбэрээр төлөвлөнө. 1-5 дугаар ангийн хүүхдүүдийн хичээллэх анги танхимыг 2-оос доош давхарт байрлуулж, ахлах ангиас тусгаарлах бөгөөд хэрэв өөр хооронд нь халаалт бүхий хүзүүвч байхгүй тохиолдолд тусдаа байх барилгуудыг бүрэн бие даасан байдлаар төлөвлөх зохицуулалттай. -Сургуулийн анги танхим, дотоод заслын хувьд ямар норм стандарттай байх ёстой вэ? -Анги танхим, өрөө тасалгааны дотоод засал чимэглэлийг холбогдох норм дүрэм, стандартын дагуу гүйцэтгэх ёстой. Тодруулбал, сургуулийн барилгын анги танхим, өрөө тасалгаа, спорт заалны хаалга, цонх, шал, таазны будаг, бусад барилгын материалууд нь холбогдох стандартын шаардлага хангасан хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй байх ёстой. -Сургуулийн гадна талбайн эдэлбэр газрын хэмжээ болон байршлын талаар норм дүрэмд хэрхэн тусгасан байдаг вэ? -Сургуулийн барилгын байршил, зай хэмжээ, барилгажилтын бүтэц, үйлчилгээний хамрах хүрээ, эдэлбэр газрын хэмжээг хот төлөвлөлтийн норм, дүрмийн дагуу тооцдог. Хот төлөвлөлтийн нормд 1000 хүн амд 200 хүүхдийн хүчин чадалтай сургууль байх бөгөөд хэрэв 1400 хүүхэдтэй сургууль баригдана гэж төлөвлөвөл 3,5га эдэлбэр газартай байх зохицуулалттай. Тодруулбал, сургуулийн нутаг дэвсгэр нь биеийн тамир-спортын, амралт, аж ахуйн, сургалт туршилтын бүсүүдтэй байна. Нутаг дэвсгэр нь үйл ажиллагааны төрөл, сурагчдын насны онцлогт нийцүүлж хуваасан орон зай, тусгай бүс бүрд үүрэг зориулалт, төлөвлөлтийн шаардлагыг тусгасан, хүрээлэн буй суурьшлын нутаг дэвсгэртэй харилцан холбож байршуулсан тоног төхөөрөмж, байгууламж, архитектурын элементүүд, ногоон байгууламж, ил задгай талбайн цогц бүрдэл байхаар заасан байдаг. Эдэлбэр газрын хэмжээ бага тохиолдолд биеийн тамир болон сургалт, туршилтын бүсийг сургуулийн барилгаас явган явж хүрч болох бие даасан нутаг дэвсгэрт төлөвлөж болох талаар тусгасан. Сургуулийн эдэлбэр газрыг хашаа, хайсаар хүрээлүүлнэ. Гудамж ба явган хүний замтай шууд нийлж байрласан бол барилгын хана талаараа хайсгүй байж болно. Ингэхдээ барилгыг тойроод гал унтраах хөдөлгөөнт тээврийн хэрэгсэл явах нөхцөлийг хангана. Барилгын эдэлбэр газрыг сурагчдын аюулгүй байдлыг хангах үүднээс орчны тал бүрт бүхэлд нь харагдахуйц байхаар камержуулсан байхыг заадаг. Мөн төв хаалганы өмнө сурагчдын цугларалт, сургуулийн олон нийтийн зориулалттай арга хэмжээ зохион байгуулах, онцгой байдлын үед барилгаас яаралтай нүүлгэн шилжүүлэлт хийх зэрэг үйл ажиллагаанд зориулан нэг хүнд 0.3 м² ногдохоор хатуу хучилттай (асфальт, явган замын хавтан бүхий) талбайтай байна. Ингэхдээ ангиуд цувраа байдлаар жагсаж зогсохоор тооцно. Тус талбайг төлөвлөх боломжгүй тохиолдолд тохирох хэмжээтэй биеийн тамирын талбайг ашиглаж болно гэж заасан байдаг. -Сургуулийн барилгын анги танхим, өрөө тасалгааны талаар ямар стандарт нормтой вэ. Манайд нэг ангид 50-60 хүүхэд сурч байгаа жишээ олон бий. Яг норм дүрэмдээ хэрхэн тусгадаг вэ? -Тусдаа бие даасан барилга бүхий сургуулийг 1400-гаас илүүгүй сурагчтай байх талаар ярьсан. Нэг анги болон өдөр өнжүүлэх бүлэгт 30-аас илүүгүй сурагч байхаар тооцно. Танхимын сургалттай бол нэг сурагчид 2.5м2-аас багагүй, бүлгээр болон ганцаарчилсан сургалтаар хичээллэх

www.barilga.gov.mn 29 Ярилцлага www.barilga.gov.mn тохиолдолд 3.5м2-аас багагүй талбай ногдохоор тус тус төлөвлөнө. -Өндөр настан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд зориулсан төлөвлөлт хийх ёстой юу? -Эдэлбэр газрын нутаг дэвсгэрт өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн орох бололцоог хангах ёстой. Өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй болон хүүхдийн тэрэг түрсэн хүнд сургуулийн нутаг дэвсгэрээр саад тотгоргүй, аюулгүй, ая тухтай явж барилга руу орох бололцоог бий болгох нөхцөлийг “Барилга, байгууламжид хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хүртээмжийг төлөвлөх” /БНбД 35-01- 22/-ын шаардлагын дагуу тооцно. Эдгээр зам нь эдэлбэр газрын гадна талд байх тээврийн хэрэгслийн, явган зорчигчийн зам, тусгай зогсоол, нийтийн тээврийн зогсоолтой уулзвараар холбогдох ёстой. Орц, гарцыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд, түүний дотор тэргэнцэртэй хүнд орж гарахад хялбар байдлаар тоноглох, мэдээллийн тэмдэг, тэмдэглэгээг байрлуулах, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлгөөний зам дээр саад тотгор учруулах хоёр тал руугаа нээгдэж хаагддаг, өлгөдөг нугас бүхий битүү хаалт, эргэлддэг дугуй хаалт, савлуур зэрэг бусад төхөөрөмжүүд төлөвлөхгүй байх, эдэлбэр газрын тодорхой хэсгүүдэд шат болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, хүүхдийн тэрэг, ачаа бараа зөөхөд зориулсан өргүүрийг төлөвлөх норм стандарттай. -Авто зогсоолыг хэрхэн тусгадаг вэ. Ялангуяа хүүхдээ сургуульд зөөх үед зогсоол хүрэлцээгүйгээс эцэг, эхчүүд төв зам дээр зогсох, замын хөдөлгөөнд саад учруулах асуудал ажиглагддаг? -Зогсоолыг эдэлбэр газарт багтаан, эдэлбэр газрын захад “Авто зогсоол” /БНбД 21-05-10/ барилгын норм ба дүрмийн дагуу төлөвлөнө. Сурагчдыг хүргэх эцэг, эхчүүдийн тээврийн хэрэгслийг богино хугацаанд түр зогсох зогсоолыг эзэмшил газрын хилийн ойролцоо 100 сурагч тутамд нэг авто зогсоол ногдохоор тооцохоор тусгасан байдаг. Түр зогсоол болон сурагчдыг буулгах газрыг сургуулийн бусад барилга байгууламжаас ногоон байгууламж бүхий өтгөн бут сөөгөөр тусгаарлана. Явган хүний гарцыг төлөвлөнө. Явган хүний гарц нь сургуулийн нутаг дэвсгэр болон барилгын төв орцтой холбогдохоор байна. Мөн автомашинд зориулсан замыг сургуулийн барилгад шууд хүрч очихоор төлөвлөхгүй. Хэрэв авто зам төлөвлөх тохиолдолд хурд сааруулсан төхөөрөмжөөр тоноглогдсон байхыг заадаг. -Ер нь аюулгүй байдлын тухайд ямар норм стандартыг хэрэгжүүлэх ёстой вэ? -Сургуулийн барилгад хүний зорчих хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хамгаалах зориулалттай мэдээлэл системийн хэрэгсэл бүхий заагчийг (харагдахуйц тэмдэг, тэмдэглэгээ, дуут дохиолол, мэдээллийг дүрслэн үзүүлэх хэрэгслүүд) зураг төслийн даалгаварт тусгана. Шатны алхам, гишгүүрийн захаар хамгаалах зурвасыг суурилуулж өгөх ба шатны алхмыг гадаргуугийн үндсэн материалаар хийнэ. Сургуулийн барилгын цонх нь томоор онгойлгохоос сэргийлсэн аюулгүй байдлын систем бүхий аюулгүй байдлыг хангасан түгжээгээр тоноглогдсон байна. Барилгын тунгалаг ба шилэн хаалт томоор хагарч эвдрэхээргүй тусгай шилээр хийнэ.

30 www.barilga.gov.mn Ярилцлага

www.barilga.gov.mn 31 Ярилцлага ҮГҮЙ ГЭЖ ХЭЛЭЭД ӨӨРЧИЛЬЕ Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Авлигын эсрэг Конвенц батлагдсаны 20 жилийн ой тохиож байгаа бөгөөд “Дэлхий нийтээрээ авлигын эсрэг нэгдье” уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлж байна. Энэхүү уриагаар дамжуулан авлигын эсрэг үйл хэрэгт хүн бүрийн оролцоог нэмэгдүүлэх замаар хүнд суртал, чирэгдлийг бууруулах, авлигыг мэдээлж, шүгэл үлээхийг уриалсан авлигын эсрэг “...Нэгдье” соён гэгээрүүлэх аяныг зохион байгуулж байна.

32 www.barilga.gov.mn Д/д Дээжийн нэр, төрөл Хэмжих нэгж Тоо хэмжээ Нийт үнэ 1 Элс кг 15 58,560 2 Хайрга кг 20 72,240 3 Дайрга кг 20 72,240 4 Бетоны найрлага /орц/ ш 1 116,400 5 Керамзит кг 20 60,120 6 Сийрмэг бетон гулдмай ш 1 64,800 7 Полистирол бетон гулдмай ш 1 64,800 8 Элс хайрганы холимог элс кг 20 130,800 9 хайрга кг 10 Зуурмагийн агаар агууламж ш 1 24,240 11 Зуурмагийн конусын суулт ш 1 24,240 12 Зуурмагийн температур ш 1 24,240 13 Зуурмагийн хлорын ион ш 1 24,240 14 Үл эвдэх (шмидын алх 1цэг) ш 1 21,600 15 Бетон сорьц 10х10 ш 3 8,640 16 15х15 ш 3 11,520 17 10х20 ш 3 10,200 18 Бетон гулдмай - 55 x 15 x 15 cm ш 3 21,600 19 Бетон гулдмай /цул, нүхтэй/ ш 3 50,400 20 Цементэн гулдмай - 4 х 4 х 16 см ш 3 21,600 21 Шавар-бүрэн шинжилгээ кг 20 100,800 22 Шавар-хураангуй шинжилгээ кг 5 50,400 23 Керамик тоосго ш 15 59,760 24 Бетон тоосго ш 15 50,400 25 Үнсэн, царууц тоосго ш 15 59,760 26 Галд тэсвэртэй тоосго ш 15 59,760 27 Өнгөлгөөний тоосго ш 25 61,560 28 Хайрга, дайрга фракцлах 5-10 кг 25 4,320 29 10-20 кг 25 5,040 30 20-40 кг 25 5,760 31 Хөөсөнцөр 50x50 см 1 56,160 32 Полиуретан 50x50 см 1 56,160 33 Эрдэс хөвөн 50x50 см 1 60,720 34 Гипсэн хавтан 50x50 см 1 36,000 35 Шалны керамик хавтанцар ш 10 36,000 36 Дотор, гадна керамик хавтанцар ш 10 36,000 37 Явган зам талбайн хавтан ш 15 36,240 38 Эко хавтан ш 5 36,240 39 Паркетан шал ш 6 86,760 40 Хлорын ион ш 1 24,240 41 Шахмал модон хавтан /ОСВ/ ш 6 86,760 42 Ус тусгааарлах материал метр 1 56,160 43 Ус тусгааарлах материалын зөөлөвч метр 1 56,160 44 Хөрсний даац ш 1 172,800 45 Хөрсний нягтрал ш 1 35,196 БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН СОРИЛТ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ЛАБОРАТОРИД МӨРДӨГДӨХ ҮНЭ ТАРИФ

www.barilga.gov.mn 33 Үнэ ханш 46 Шохойн чулуу - физик механик шинжилгээ кг 20 72,240 47 Шохойн чулуу – бат бэх кг 20 36,000 48 Занар - бат бэх кг 20 36,000 49 Перлит - бат бэх кг 20 36,000 50 Хуванцар хоолойн дулаалгын материал метр 1 56,160 51 Сэндвич хавтан 1м-1ш 1 112,320 52 Чулуу кг 20 72,240 53 Коор авах – см-ээр см 1 3,600 54 Хуванцар эдлэхүүн ш 6 72,240 55 Хүйтэн тэсвэрлэлт хоног 1 77,760 56 Үнс кг 20 61,560 57 Цемент кг 20 61,560 58 Барилгын ажилд хэрэглэх цавуу кг 20 58,560 59 Замазка кг 5 56,160 60 Элс цементэн гулдмай ш 3 21,600 61 Шохой кг 20 86,400 62 Бетоны химийн нэмэлт литр 1 24,240 63 Будаг кг 1 48,720 64 Цийдмэг будаг кг 1 53,280 65 Хуванцар хоолой метр 1 97,920 66 Бүх төрлийн цонх физик механик ш 1 137,880 67 Бүх төрлийн цонх дулаан техник 1ш-булан 1 32,400 68 Хуванцар Цонхонд метал зүрхэвч байгаа эсэхийг тодорхойлох ш 1 55,320 69 Бүх төрлийн арматурууд-ТАТАХ - урт - 45см байх, /Үйлдвэрлэгчийн лого тэмдэгтэй байх/ 6-8 ш 3 28,080 70 10-19 ш 3 33,840 71 20-29 ш 3 45,000 72 32-38 ш 3 56,160 73 >40 ш 3 77,760 74 Бүх төрлийн арматурууд-МАТАХ - урт - 45см байх 6-8 ш 1 18,720 75 10-19 ш 1 27,720 76 20-29 ш 1 25,440 77 32-38 ш 1 30,000 78 >40 ш 1 34,560 79 Бүх төрлийн боолт татах 19 ш 3 51,840 80 20-22 ш 3 62,280 81 24 ш 3 72,600 82 >27 ш 3 83,040 83 Арматурын жин, мөрний өндөр, мөр хоорондын зай 1метр байх / Үйлдвэрлэгчийн лого тэмдэгтэй байх/ 6-8 ш 3 28,080 84 10-19 ш 3 33,840 85 20-29 ш 3 45,000 86 32-38 ш 3 56,160 87 >40 ш 3 77,760 88 Торны гагнаасын бат бэх шалгах 6-8 ш 3 28,080 89 10-19 ш 3 33,840 90 20-29 ш 3 45,000 91 32-38 ш 3 56,160 92 >40 ш 3 77,760 93 С төмөр-45 см-ийн урттай 2см-ийн өргөнтэй байх ш 4 56,160 94 Ган хоолой-45 см-ийн урттай 2см-ийн өргөнтэй байх ш 4 96,240 95 Анкар-45 см-ийн урттай байх ш 4 104,280 96 Лист-45 см-ийн урттай 2см-ийн өргөнтэй байх ш 4 104,280 97 Швеллер-45 см-ийн урттай 2см-ийн өргөнтэй байх ш 4 104,280 98 Круг-45 см-ийн урттай 2см-ийн өргөнтэй байх ш 4 104,280 99 Двухтаур-45 см-ийн урттай 2см-ийн өргөнтэй байх ш 4 104,280 100 Англи хариу ш 1 14,400 101 Арматурийн дээж бэлтгэл ш 1 2,880 102 Шалны хулдаас метр 1 86,760 103 Бетоны ус үл нэвтрүүлэлт ш 3 203,500

34 www.barilga.gov.mn Үнэ ханш “ДАРХАН-УС СУВАГ” ХК LXSG-K, R загварын халуун, хүйтэн усны ухаалаг тоолуур ШИНЭ ТЕХНОЛОГИ LORAWAN WIRELESS УХААЛАГ УСНЫ ТООЛУУР: Зориулалт: LXSG-K загварын усны тоолуур нь /5÷90°С/ хооронд, 1,6 МПа-с ихгүй ажлын даралттай шугамаар урсаж буй хүйтэн усны зарцуулалтыг хэмжихэд зориулагдсан. Тус ЗАГВАРЫН хуурай сэнст ИМПУЛЬСИЙН ГАРАЛТТАЙ ТООЛУУР нь электрон болон механик хэсгээс бүрдэнэ. Ажиллах зарчим: Сэнсний эргэлтийн тоо нь усны эзлэхүүнтэй шууд хамааралтай ба эргэлт нь тусгай соронзын тусламжтай тоолох төхөөрөмжид дамжуулагдана. Тоолох механизм нь тоолуурын устай хэсгээс гуулин таг, үл нэвчүүлэх жийргэвчний тусламжтайгаар тусгаарлагдсан ба сэнсний эргэлтийн тоог усны эзлэхүүнд (м3 ) хөрвүүлж усны зарцуулалтыг илэрхийлдэг. Модель: LXSG-K,R Бүтэц: Тоолуур нь электрон (wireless) болон механик (хэмжүүрийн хэсэг) гэсэн 2 хэсгээс бүрдэнэ Үндсэн тэжээл: Баттери (Өдөрт 1 удаа төв программ хангамжруу мэдээлэл дамжуулахад хамгийн багадаа 6 жилийн баталгаат хугацаатай) Хамгаалалт: Соронзны хамгаалалттай Ашиглалтын зардал: Ашиглалтын явцад зардал гарахгүй Хаалт: Төв диспетчерээс программ хангамжаар дамжуулж автоматаар хаалтыг нээж, хаах боломжтой Үндсэн материал: Гууль Барилга, нийтийн аж ахуйн салбарт ашиглаж байгаа, шинэ техник, технологиудын мэдээллийн цувралаар хүргэж байна.

www.barilga.gov.mn 35 Үнэ ханш GATEWAY БУЮУ АНТЕНН Модель: RHF2S208 Хамгаалалт: Ус чийгний хамгаалалттай Үндсэн тэжээл: 220 вольт Ашиглалтын зардал: GPRS буюу үүрэн телефоны сим картаар мэдээлэл дамжуулна. Сард: 5000₮ Ажиллагаа: 2G, 3G, 4G дэмжинэ. Давтамж: 433/470/868/915 Mhz. Хүчин чадал: 2-5км радиус(мэдээ хүлээж авах орчинд ямар 1 саадгүй тохиолдолд 5 км хүртэл) GATEWAY буюу антенн нь цацраг хэлбэрээр тоолуураас мэдээллийг хүлээн авч 868 MHZ давтамжаар төв программ хангамжруу мэдээллийг дамжуулах үүрэгтэй. Мөн аль болох өндөрлөг газарт суурилуулж тоолуураас хүлээн авах мэдээллийн замд ямар 1 саад тохиохгүй байх нь зүйтэй.Ингэж суурилуулж чадсанаар антенний цар хүрээ нь 2-5км байна. Салбарт нэвтрүүлсэн шинэ, дэвшилт технологи. Сэлэнгэ аймгийн “Сэлэнгэ цэнгэг ус” ОНӨААТҮГ нь шугам хоолойн бохирдол цэвэрлэх тоног төхөөрөмжииг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлсэн байна. Техникийн үзүүлэлт: Хятад улсад үйлдвэрлэсэн YUJIANG төхөөрөмж нь 1 минутад 160 литр усаар бохирын шугаманд гацаж тээглэсэн хог хаягдал болон лаг шавруудыг хөөж зайлуулах хүчин чадалтай юм. Бүтээгдэхүүний загвар: YJ9900C дөрвөн цилиндртэй дизель Редуктор: Герман чанарын элэгдэл, элэгдлээс хамгаалах BT бууруулагч Шахуургын даралт/урсгал: 180бар; 160л/мин Хөдөлгүүрийн хүч: 62 морины хүчтэй Бүтээгдэхүүний хэмжээ: 148*68*100 "СЭЛЭНГЭ ЦЭНГЭГ УС" ОНӨААТҮГ

36 www.barilga.gov.mn Хан-Уул дүүргийн Нисэхэд байрлах “MMS Group”- ийн бүтээн байгуулсан төсөл болох MMS GREEN BUILDING барилгыг энэ удаад онцолж байна. Тус барилга нь дэлхийн хамгийн нэр хүндтэй LEED ногоон барилгын гэрчилгээжүүлэлтийн дээд ангилал “BD+C PLATINUM” болзолыг хангасан Монголын анхны барилга юм. МОНГОЛЫН АНХНЫ НОГООН БАРИЛГА “MMS” Green Building нь LEED гэрчилгээгээр баталгаажсан МОНГОЛЫН АНХНЫ НОГООН БАРИЛГА болсноор тухайн улсын анхдагч төсөлд олгодог LEED EARTH гэрчилгээг авчээ. Энэхүү төслийн онцлог нь санхүүжилт, архитектур төлөвлөлт, барилга угсралт, инженерийн шийдлүүд нь монгол залуучуудын гүйцэтгэлээр бий болсон бүтээн байгуулалт гэдгээрээ онцлог юм. “Ногоон барилга”-ын голлох шалгуурууд болох сэргээгдэх эрчим хүч, усны хэмнэлт, ногоон байгууламж, дотоод орчны чанарын жишиг шийдэл бүхий бүрэн автомажуулагдсан ухаалаг барилга юм. MMS Green Building нь оффис, засвар үйлчилгээ, агуулах гэсэн үндсэн 3 блокоос бүрдсэн бөгөөд нийт 10’000м2 талбайн 26 хувийг байгууламж, 30 хувийг ногоон байгууламж, 44 хувийг зам талбай эзэлж байна.

www.barilga.gov.mn 37 Шинэ технологи Тогтвортой хөгжил, хүрээлэн буй орчинд үзүүлж буй эерэг нөлөө ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХҮЧ ММS Ногоон барилга нь нарны цахилгаан эрчим хүчний үүсгүүрийн хосолсон (Hydbrid) системийг амжилттай суурилуулж барилгын цахилгааны хэрэглээг 100% сэргээгдэх эрчим хүчээр хангагдаж байна. Бүрэн автоматжуулалтын системийн тусламжтай барилгын цахилгааны хэрэглээг 26 хувиар бууруулсан Төвийн нэгдсэн сүлжээнд нийлүүлж буй хэмжээ - 52.413 МВц Жилд 169.1 tCO2 нүүрс хүчлийн хий үйлдвэрлэхээс сэргийлж байна.

38 www.barilga.gov.mn Шинэ технологи УСАН ХАНГАМЖ БА ХЭМНЭЛТ Жилд цэвэр усны хэрэглээг 42.3 хувь бууруулж, байгууламжийн гадна талбайд борооны ус нөөцлөх 40м3 танк байршуулснаар ногоон байгууламжийн усны зарцуулалтаас 85м3 ус хэмнэж жилд 403’200 тонн CO2 ялгаруулалтыг бууруулаад байна. Ногоон байгууламж Ногоон байгууламжийн 2’634м2 талбай. 15 төрлийн 350 ширхэг мод бутлаг ургамал тарьж, газрын унаган төрхийг өөрчлөлгүй газар зүйн тогтцод нийцүүлэн Архитектур төлөвлөлт хийж гүйцэтгэжээ. 550м3 үржил шимт хөрсийг 100 хувь дахин ашиглаж нөхөн сэргээн ашиглаж байна.

www.barilga.gov.mn 39 Шинэ технологи www.barilga.gov.mn Байгууламжийн хэмжээнд хог хаягдлыг ахуйн хог хаягдал, картон цаас, шил, хуванцар, металл, батарей болон электрон хаягдал зэргээр ангилан ялгаж, тэдгээрийг зориулалтын дахин боловсруулах үйлдвэрт хүлээлгэн өгч байгаа юм байна. Мөн оффисын хэсэг бүрд ангилал бүхий хогийн савыг байршуулан хог хаягдлыг эх үүсвэр дээр нь ангилан ялгах журмыг мөрдөн ажиллаж байлаа. ХОГ ХАЯГДЛЫН МЕНЕЖМЕНТ • Ашиглалтад орсноос хойш жилийн хугацаанд 1330кг хог хаягдал гарснаас 74 хувь буюу 984кг хог хаягдлыг дахин боловсруулахаар хүлээлгэн өгчээ. Энэхүү төсөл нь тогтвортой хөгжил, ногоон барилга, эрүүл орчин, гэрэлт ирээдүйг хамтдаа бүтээхийг бүхий л салбарын төлөөлөл, иргэдийг уриалж буй төсөл юм.

40 www.barilga.gov.mn Шинэ технологи АГААРЖУУЛАЛТ, АГААР СЭЛГЭЛТ, ХӨРГӨЛТ Өрөөний температурт тохируулан автоматаар халуун, хүйтэн болон агаарыг шүүж цэвэршүүлэх тохиргоотой. Агаар сэлгэлтийн төхөөрөмжүүд нь гадна цэвэр О2 агаарыг өгч СО2 гадагшлуулах автомат хавхлагууд ажиллана. Оффисын өрөөнүүдийн дотор агаарын Температур нь мэдрэгчүүдээр дамжуулан агаар чийгшүүлэгч автомат горимд ажиллан стандарт эрүүл цэвэр таатай орчныг бүрдүүлнэ. AL-KO - Автоматжуулагдах боломжтой агаар сэлгэлтийг өөрийн хүссэнээр удирдана БАРИЛГЫН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ, ХИЙЦЛЭЛ - Газрын хэвлий релефийг (унаган төрх) өөрчлөөгүй газар зүйн тогтоцод нийцүүлэн Архитектур төлөвлөлт хийж гүйцэтгэсэн - 550м3 үржил шимт хөрсийг 100 хувь дахин ашиглаж нөхөн сэргээлт, ногоон байгууламжид ашигласан - Барилгын ажил гүйцэтгэх явцад байгаль орчинд нөлөөлөх сөрөг нөлөөллийг хамгийн бага байх менежментийг хэрэгжүүлж ажилласан. - Шведийн Astron компанийн цэвэр гангийн орцтой, чанарын шаардлагыг бүрэн хангасан металл хийц болон дулаалгатай гадна хана - Байгалийн гэрэлтүүлгийн шууд тусгалыг шингээж нарны хэт яагаан туяанаас хамгаалах шилэн фасад, цонхнууд - Оффиссын нүүр тал, Үзэсгэлэнгийн танхим, голын гарден зэрэг шилэн хана фасадны шийдэл нь нарны гэрлийн дулааныг шингээж дулааны хэмнэлтэд дэмжлэг үзүүлэх зориулалттай. - Галд тэсвэртэй, галыг дэмжихгүй, Газар хөдлөлийн 9 баллд тэсвэрлэх чадвартай ган краказ хөнгөн сэндвич хавтан ба метал гадаргуутай

www.barilga.gov.mn 41 Шинэ технологи УХААЛАГ СИСТЕМ - Гэрлийн автоматжуулалт: Гадна талбайн болон доторх гэрэл гэрэлтүүлгүүд байгалийн гэрэлтэй уялдаж өрөөний гэрлийг автоматаар тохируулна. Байгалийн гэрэл өндөр үед өрөөний гэрэл автоматаар бүдгэрч эрчим хүчийг хэмнэнэ. - Lighting system/ Гадна дотор гэрэлтүүлгүүд ухаалаг мэдрэгч систем - Хөшигний автоматжуулалт: Моторын дуу чимээгүй бүрэн автоматаар хаагдаж нээгдэнэ Агааржуулалтын автоматжуулалт: - Өрөөний температурт тохируулан автоматаар халуун, хүйтэн болон агаарыг шүүж цэвэршүүлэх тохиргоотой.

42 www.barilga.gov.mn Шинэ технологи Хаалга болон өрөө тасалгааны автоматжуулалт - Гадна, дотор болон алба хэлтсийн өрөөний хаалганы автоматжуулалт, нэвтрэх эрхийн систем - Өрөө тасалгааны цонхнууд автоматаар нээгдэж хаагдах удирдлагатай - Зөвхөн ажилчдын орох тусгай хэсгийн автоматжуулалт - Камерийн автоматжуулалт - Дуу чимээ, хөдөлгөөн мэдрэгчтэй. - Security Access control/ харуул хамгаалалт ухаалаг нэвтрэх систем - Alarm system/ Дохиоллын ухаалаг мэдрэгч систем - HVAC system/ Халаалт, Агаар Салхивчын ухаалаг мэдрэгч систем - Parking and EV charging/ Авто зогсоолд Цахилгаан цэнэглэх систем - 24 CCTV camera/ 24 цагийн камерийн хяналт - Smart energy meters/ Ухаалаг тоон тоолуурын систем - Environmental control system/ Агаар, Ус, Хүчилтөрөгч, Тоос, Салхи, Температур мэдрэгчүүд - Multi sensor system/ Олон төрлийн мэдрэгчүүд - BMS Building management control system / Барилгын нэгдсэн удирдлагын хяналтын систем программ - Inter communication system/ Зарлан мэдээллэх холбооны систем

www.barilga.gov.mn 43 БАТАЛГААЖУУЛАХ БЭЛТГЭЛ АЖЛЫГ ХАНГАЖ БАЙНА БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ “ISO 9001:2015” СТАНДАРТЫГ Төрийн үйлчилгээний чанар, бүтээмжийг дээшлүүлэх зорилгын хүрээнд БХБЯ 2021 оны 11 дүгээр сараас эхлэн Олон улсын чанарын менежментийн тогтолцоо "ISO 9001:2015" стандартыг нэвтрүүлэх ажлыг эхлүүлсэн. Өнөөдрийн байдлаар тус яам "ISO 9001:2015" стандартыг баталгаажуулах бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байна. Энэ хүрээнд өнөөдөр /2023.05.29/- ний өдөр тус яамны нийт албан хаагчид ээлжит Мэдээллийн цагаараа "Төрийн байгууллагын чанар менежментийн тогтолцоо"-г баталгаажуулах сургалтад хамрагдлаа. Сургалтаар "Олон Улсын чанарын менежментийн ISO 9001:2015 стандарт гэж юу вэ?", "Чанарын стандарт нэвтрүүлснээр байгууллагын бодлого, үйл ажиллагаанд ямар эерэг нөлөөллүүд гарах вэ?", "Аливаа асуудлын 98 хувь нь тогтолцооноос хамаардаг учир хүнийг сайн ажиллуулах тогтолцоог бий болгох" зэрэг сэдвийн хүрээнд 10 бүлэг 131 шаардлагатай "ISO 9001:2015" стандартын талаар мэдээлэл авч, бодит туршлагууд, тулгамдсан асуудлуудаар ярилцлаа. Барилга, хот байгуулалтын яам "Олон улсын чанарын менежментийн тогтолцооны ISO 9001:2015" стандартыг нэвтрүүлэгч анхдагч Төрийн байгууллагуудын нэг бөгөөд удахгүй тус стандартын "Баталгаажуулалт"-д хамрагдах юм. Олон улсын чанарын менежментийн тогтолцоотой Төрийн болон Төрийн бус байгууллагууд бий болсноор Улс орны хөгжлийн чанар дээшилж хурдасдаг байна. Монгол Улсын 900 гаруй Төрийн байгууллагаас 23 байгууллагад Олон улсын чанар менежментийн тогтолцооны баталгаажилт хийгдэж, 125 байгууллага тус стандартыг хэрэгжүүлэн ажиллаж байгаа бол 721 байгууллага огт нэвтрүүлээгүй байна. Энэ нь Төрийн үйлчилгээний чанарт сөргөөр нөлөөлж байгааг судалгааны байгууллагууд мэдээлж байна. Барилга, хот байгуулалтын яамны хувьд Олон улсын чанарын менежментийг тогтолцоог нэвтрүүлж, тус стандартад нийцүүлэн Алсын хараа, Эрхэм зорилгоо тодорхойлон ажиллаж байгаа билээ.

44 www.barilga.gov.mn БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ЧАНАРЫН УЛСЫН ЗӨВЛӨГӨӨН 2023 Монгол Улсад барилгын салбар үүсч хөгжсөний 97 жилийн ойн хүрээнд “Барилгын чанар, аюулгүй байдал-паспортжуулалт-2023” салбар зөвлөгөөн 2023.06.02-ны өдрийн 08:00 цагт Хөвсгөл аймгийн “50/100” event hall-д болно. Барилга, байгууламжийн чанар, аюулгүй байдал, салбарын бодлого, хөгжлийн чиг хандлага, цаашид авч хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүдийг хэлэлцэх тус зөвлөгөөнд Барилга, Нийтийн аж ахуйн салбарын төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд, инженер техникийн ажилчид та бүхнийг өргөнөөр оролцохыг урьж байна. Холбоо барих утас: 70122244

www.barilga.gov.mn 45 Мэдээ, мэдээлэл

46 www.barilga.gov.mn Мэдээ, мэдээлэл www.barilga.gov.mn