ใบงานแบบฝึกหัดวิทยาศาสตร์-ม.2-โลกและการเปลี่ยนแปลง

26 การกรอ่ นและการสะสมตัวของตะกอนเกดิ ขึ้นได้อยา่ งไร
ชอ่ื – สกุล ....................................................................................................ช้ัน..................... เลขที่ ............
กิจกรรมที่ 7.4 การกร่อนและการสะสมตวั ของตะกอนเกดิ ขึ้นได้อย่างไร ตอนท่ี 1 การกร่อน
จดุ ประสงค์ของกจิ กรรมน้ี คอื อะไร? ……………………………………………………………………………………………………………………....
สมมตฐิ านของนกั เรยี น คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ตัวแปรตน้ ของนักเรียน คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ตัวแปรตามของนกั เรยี น คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ตวั แปรควบคมุ ของนกั เรยี น คอื …………………………………………………………………………………………………………………………....
ผลการทากจิ กกรม

เมอ่ื ปล่อยน้าผ่าน การเปล่ยี นแปลงท่ีเกิดขน้ึ
กองกรวด
กองทราย

คาถามทา้ ยกิจกรรม

1. หลงั จากปล่อยน้าลงไปทกี่ องกรวดและกองทรายแลว้ มีการเปลยี่ นแปลงอยา่ งไร เพราะเหตุใดจงึ เปน็ เชน่ นั้น

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

2. ผลการทากิจกรรม เหมอื นหรอื แตกตา่ งจากทต่ี ั้งสมมติฐานไวห้ รือไม่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

58

26 การกรอ่ นและการสะสมตวั ของตะกอนเกดิ ขึน้ ได้อย่างไร

คาถามทา้ ยกิจกรรม

3. ถา้ กาหนดใหก้ องกรวดและกองทรายแทนผิวโลกในธรรมชาตทิ ี่ประกอบไปดว้ ยตะกอนตา่ งชนดิ กัน นา้ ทป่ี ล่อยลงบนกอง
ตะกอนแทนฝน นักเรยี นคดิ วา่ การกระทาของนา้ และการเปลีย่ นแปลงท่เี กดิ ขึ้นเทียบได้กบั ปรากฏการณใ์ ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

4. จากกจิ กรรม สรปุ ไดว้ า่ อย่างไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

คาถาม

เม่อื หนิ ในพ้นื ทห่ี นึ่งมรการผพุ งั อยู่กับที่เปน็ เศษหิน จะสามารถเคลอ่ื นท่ีกระจายไปจากตาแหน่งเดิมไดห้ รือไม่

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

การกรอ่ น (Erosion) คืออะไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

สรปุ บทเรียน

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

59

27 การกร่อนและการสะสมตวั ของตะกอนในธารน้า
ชื่อ – สกุล ....................................................................................................ชั้น..................... เลขที่ ............
กจิ กรรมท่ี 7.4 การกร่อนและการสะสมตัวของตะกอนเกิดขึน้ ไดอ้ ย่างไร
ตอนท่ี 2 การกรอ่ นและการสะสมตัวของตะกอนในธารน้า
จุดประสงคข์ องกิจกรรมนี้ คือ อะไร? ……………………………………………………………………………………………………………………....
สมมตฐิ านของนกั เรยี น คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ผลการทากิจกกรม วาดภาพแสดงการกร่อนและการสะสมตวั ของตะกอนท่เี กิดข้นึ จากแบบจาลอง

คาถามทา้ ยกิจกรรม

1. ลกั ษณะภูมิประเทศจาลองเมือ่ เปรยี บเทียบระหวา่ งก่อนปลอ่ ยน้า ระหวา่ งปลอ่ ยนา้ และหลังปล่อยนา้ มลี ักษณะเหมอื นหรือ
แตกต่างกนั อย่างไร เพราะเหตุใดจงึ เปน็ เชน่ นัน้

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

2. ถา้ กาหนดใหท้ รายในภูมปิ ระเทศจาลองแทนผวิ โลกในธรรมชาติ นา้ แทนน้าผิวดิน นกั เรียนคดิ วา่ การไหลของนา้ ผา่ นภมู ิ
ประเทศจาลองเทยี บไดก้ ับปรากฏการณใ์ ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………….... 60

27 การกรอ่ นและการสะสมตวั ของตะกอนเกดิ ขึน้ ไดอ้ ย่างไร

คาถามท้ายกจิ กรรม

3. นักเรยี นพบการกัดเซาะและการสะสมตัวของทราย ณ บรเิ วณใดของภมู ปิ ระเทศจาลองบา้ ง และบรเิ วณดังกล่าวเทียบไดก้ ับ
บรเิ วณพน้ื ท่ใี ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

4. สงิ่ ท่ีเกิดข้นึ จากกจิ กรรมเทยี บได้กบั ปรากฏการณใ์ ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

5. จากกิจกรรมตอนท่ี 2 สรปุ ไดว้ า่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

คาถาม

ในธรรมชาตริ อ่ งนา้ หน่งึ ๆ เมอื่ เกิดการกรอ่ นเปน็ เวลานานจะมลี กั ษณะเป็นอยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

ความเรว็ ของกระแสนา้ ในแตล่ ะช่วงหรอื แตล่ ะบริเวณของแมน่ ้ามคี วามเร็วแตกตา่ งกนั หรอื ไม่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

จากภาพ 7.18 ถา้ นักเรยี นตอ้ งการสร้างบา้ น จะเลือกสรา้ ง ณ ตาแหนง่ ใด
ระหว่างตาแหน่ง ก. ข. จ. และ ฉ. เพราะเหตใุ ดจึงเลอื กตาแหน่งดังกลา่ ว

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

61

26 การกรอ่ นและการสะสมตัวของตะกอนเกดิ ขึ้นได้อยา่ งไร
ชอ่ื – สกุล ....................................................................................................ช้ัน..................... เลขที่ ............
กิจกรรมที่ 7.4 การกร่อนและการสะสมตวั ของตะกอนเกดิ ขึ้นได้อย่างไร ตอนท่ี 1 การกร่อน
จดุ ประสงค์ของกจิ กรรมน้ี คอื อะไร? ……………………………………………………………………………………………………………………....
สมมตฐิ านของนกั เรยี น คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ตัวแปรตน้ ของนักเรียน คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ตัวแปรตามของนกั เรยี น คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ตวั แปรควบคมุ ของนกั เรยี น คอื …………………………………………………………………………………………………………………………....
ผลการทากจิ กกรม

เมอ่ื ปล่อยน้าผ่าน การเปล่ยี นแปลงท่ีเกิดขน้ึ
กองกรวด
กองทราย

คาถามทา้ ยกิจกรรม

1. หลงั จากปล่อยน้าลงไปทกี่ องกรวดและกองทรายแลว้ มีการเปลยี่ นแปลงอยา่ งไร เพราะเหตุใดจงึ เปน็ เชน่ นั้น

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

2. ผลการทากิจกรรม เหมอื นหรอื แตกตา่ งจากทต่ี ั้งสมมติฐานไวห้ รือไม่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

58

26 การกรอ่ นและการสะสมตวั ของตะกอนเกดิ ขึน้ ได้อย่างไร

คาถามทา้ ยกิจกรรม

3. ถา้ กาหนดใหก้ องกรวดและกองทรายแทนผิวโลกในธรรมชาตทิ ี่ประกอบไปดว้ ยตะกอนตา่ งชนดิ กัน นา้ ทป่ี ล่อยลงบนกอง
ตะกอนแทนฝน นักเรยี นคดิ วา่ การกระทาของนา้ และการเปลีย่ นแปลงท่เี กดิ ขึ้นเทียบได้กบั ปรากฏการณใ์ ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

4. จากกจิ กรรม สรปุ ไดว้ า่ อย่างไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

คาถาม

เม่อื หนิ ในพ้นื ทห่ี นึ่งมรการผพุ งั อยู่กับที่เปน็ เศษหิน จะสามารถเคลอ่ื นท่ีกระจายไปจากตาแหน่งเดิมไดห้ รือไม่

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

การกรอ่ น (Erosion) คืออะไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

สรปุ บทเรียน

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

59

27 การกร่อนและการสะสมตวั ของตะกอนในธารน้า
ชื่อ – สกุล ....................................................................................................ชั้น..................... เลขที่ ............
กจิ กรรมท่ี 7.4 การกร่อนและการสะสมตัวของตะกอนเกิดขึน้ ไดอ้ ย่างไร
ตอนท่ี 2 การกรอ่ นและการสะสมตัวของตะกอนในธารน้า
จุดประสงคข์ องกิจกรรมนี้ คือ อะไร? ……………………………………………………………………………………………………………………....
สมมตฐิ านของนกั เรยี น คอื ………………………………………………………………………………………………………………………………....
ผลการทากิจกกรม วาดภาพแสดงการกร่อนและการสะสมตวั ของตะกอนท่เี กิดข้นึ จากแบบจาลอง

คาถามทา้ ยกิจกรรม

1. ลกั ษณะภูมิประเทศจาลองเมือ่ เปรยี บเทียบระหวา่ งก่อนปลอ่ ยน้า ระหวา่ งปลอ่ ยนา้ และหลังปล่อยนา้ มลี ักษณะเหมอื นหรือ
แตกต่างกนั อย่างไร เพราะเหตุใดจงึ เปน็ เชน่ นัน้

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

2. ถา้ กาหนดใหท้ รายในภูมปิ ระเทศจาลองแทนผวิ โลกในธรรมชาติ นา้ แทนน้าผิวดิน นกั เรียนคดิ วา่ การไหลของนา้ ผา่ นภมู ิ
ประเทศจาลองเทยี บไดก้ ับปรากฏการณใ์ ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………….... 60

27 การกรอ่ นและการสะสมตวั ของตะกอนเกดิ ขึน้ ไดอ้ ย่างไร

คาถามท้ายกจิ กรรม

3. นักเรยี นพบการกัดเซาะและการสะสมตัวของทราย ณ บรเิ วณใดของภมู ปิ ระเทศจาลองบา้ ง และบรเิ วณดังกล่าวเทียบไดก้ ับ
บรเิ วณพน้ื ท่ใี ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

4. สงิ่ ท่ีเกิดข้นึ จากกจิ กรรมเทยี บได้กบั ปรากฏการณใ์ ดในธรรมชาติ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

5. จากกิจกรรมตอนท่ี 2 สรปุ ไดว้ า่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

คาถาม

ในธรรมชาตริ อ่ งนา้ หน่งึ ๆ เมอื่ เกิดการกรอ่ นเปน็ เวลานานจะมลี กั ษณะเป็นอยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

ความเรว็ ของกระแสนา้ ในแตล่ ะช่วงหรอื แตล่ ะบริเวณของแมน่ ้ามคี วามเร็วแตกตา่ งกนั หรอื ไม่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

จากภาพ 7.18 ถา้ นักเรยี นตอ้ งการสร้างบา้ น จะเลือกสรา้ ง ณ ตาแหนง่ ใด
ระหว่างตาแหน่ง ก. ข. จ. และ ฉ. เพราะเหตใุ ดจึงเลอื กตาแหน่งดังกลา่ ว

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

61

29 ดินท่รี ะดบั ความลึกตา่ งกนั มีลักษณะต่างกนั หรอื เหมอื นกันอย่างไร
ชือ่ – สกลุ ....................................................................................................ชั้น..................... เลขที่ ............
ทบทวนความรู้กอ่ นเรยี น
เขียนเคร่ืองหมาย ✓ หน้าขอ้ ความที่ถกู ตอ้ ง และเขยี นเคร่ืองหมาย X หนา้ ข้อความ
ท่ไี มถ่ กู ต้อง

1. สว่ นประกอบของดินมอี ะไรบา้ ง เศษหนิ อากาศ ซากพชื นา ซากพืช เศษพลาสตกิ

2. ตวั นาพาและปัจจยั ใดท่ที าให้หินเกิดการผพุ งั อย่กู บั ที่ได้

อุณหภมู อิ ากาศ แรงโนม้ ถ่วงของโลก ปฏิกิริยาเคมี ลกั ษณะโครงสร้างทางธรณีวิทยา นา

3. การผุพังอย่กู ับทท่ี างกายภาพทาให้หนิ เกิดการเปลีย่ นแปลงอย่างไรบา้ ง

ขนาด รูปรา่ ง การเปล่ียนชนิดของแร่ในหนิ

4. การผพุ ังอย่กู บั ทที่ างเคมี ทาให้หนิ เกดิ การเปลีย่ นแปลงอย่างไรบ้าง

ขนาด รปู รา่ ง การเปล่ยี นชนดิ ของแร่ในหิน

กิจกรรมที่ 7.5 ดนิ ที่ระดบั ความลึกตา่ งกนั มลี ักษณะเหมือนหรือแตกต่างกันหรือไม่

จุดประสงค์ของกิจกรรมนี คอื อะไร? ……………………………………………………………………………………………………………………....

วิธีดาเนินกจิ กรรม!

1. สังเกตข้อมูลชันหนา้ ตัดดนิ จานวน 2 พืนที่ ดังภาพในหนังสอื เรยี นหน้า 148
2. อา่ นขอ้ มลู ทเี่ กีย่ วข้องกับชนั หนา้ ตดั ดนิ ดังกลา่ วในตาราง 7.2 ในหนังสือเรยี นหน้าที่ 149 จากนันใหร้ ว่ มกัน
วิเคราะห์และอภิปรายข้อมูลเพอื่ ตอบคาถามทา้ ยกิจกรรม

62

29 ดินท่ีระดบั ความลึกตา่ งกนั มลี ักษณะต่างกันหรือเหมือนกนั อยา่ งไร

คาถามทา้ ยกจิ กรรม

1. ภายในชนั หนา้ ตัดดินเดียวกัน ชนั ดนิ แตล่ ะชันมีลักษณะเหมือนหรือแตกต่างกนั หรือไม่ อย่างไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

2. ชันหน้าตัดดินทัง 2 พืนท่ี มีลกั ษณะเหมอื นหรือแตกตา่ งกนั หรอื ไม่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

3. วัตถตุ ้นกาเนดิ ดนิ ของทัง 2 พืนท่ี เป็นวัตถตุ น้ กาเนิดดินเดียวกันหรอื ไม่ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

4. จากกิจกรรม สรปุ ไดว้ ่าอยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

ดนิ เกิดขนึ ไดอ้ ยา่ งไร คาถาม

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

กระบวนการเกดิ ดนิ ตอ้ งอาศยั ตวั นาพาและปจั จยั ใดบา้ ง คาถาม

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

ชนั ดนิ แตล่ ะชันในพืนท่ีหนงึ่ ๆ มลี กั ษณะเหมอื นหรือแตกต่างกนั หรือไม่ อย่างไร คาถาม

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

ชนั หน้าตัดดนิ ทีม่ กี ารพัฒนาอยา่ งสมบรู ณ์จะแบ่งออกเป็นก่ีชนั ไดแ้ ก่อะไรบา้ ง คาถาม

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

63

30 ดนิ ชันดนิ และชันหน้าดิน

ชอ่ื บ้าน...................................................................................................................................

สมาชกิ 1. ชือ่ – สกุล .......................................................................................ช้ัน..................... เลขท่ี ............

2. ช่ือ – สกุล .......................................................................................ชน้ั ..................... เลขท่ี ............
3. ชอื่ – สกุล .......................................................................................ชั้น..................... เลขท่ี ............
4. ชอ่ื – สกุล .......................................................................................ชน้ั ..................... เลขท่ี ............
5. ช่ือ – สกลุ .......................................................................................ชั้น..................... เลขท่ี ............
6. ช่อื – สกุล .......................................................................................ชั้น..................... เลขที่ ............

สรุปความรู้จากฐานท่ี 1

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

สรุปความรูจ้ ากฐานท่ี 2

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

สรุปความรู้จากฐานที่ 3

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

64

30 ดิน ชันดิน และชนั หนา้ ดิน

สรุปความรู้จากฐานที่ 4

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

สรปุ ความรู้จากฐานท่ี 5

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

สรุปความรู้จากฐานท่ี 6

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

แบบทดสอบ

ข้อ 1. ข้อ 6. ข้อ 8.

ขอ้ 2. ขอ้ 7. ข้อ 9.

ขอ้ 3. ข้อ 10.
ขอ้ 11.
ขอ้ 4.

ขอ้ 5.
65

30 ฐานที่ 1

ส่วนประกอบของดิน

“ดิน” (soils) หมายถงึ เทหวตั ถทุ างธรรมชาติ (natural body) ท่เี กิดจากการสลายตัว
ของหนิ และแรธ่ าตตุ า่ งๆ ผสมคลกุ เคลา้ กบั อนิ ทรียวัตถซุ ึง่ ปกคลุมผิวโลกอยเู่ ปน็ ชัน้ บางๆ เปน็
วตั ถุทีค่ ้าจุนการเจรญิ เตบิ โตและการทรงตวั ของพชื ”

ดนิ เกิดข้ึนตามธรรมชาตจิ ากการสลายตัวของสารอนนิ ทรยี ์ และการสลายตวั ของ
สารอินทรีย์ โดยสารอนนิ ทรีย์สลายตัวเปน็ ชนิ้ เล็กชิ้นนอ้ ยได้เป็น “วตั ถตุ ้นกำเนดิ ดนิ ” สว่ น
สำรอินทรียส์ ลำยตัวได้ “ฮวิ มัส” จำกนนั้ วตั ถตุ ้นกำเนิดดินผสมกบั ฮิวมัสโดยมพี ืชและสตั ว์
ช่วยให้กลำยเป็น “ดนิ ”

อนนิ ทรยี วตั ถหุ รอื แร่ธาตุ เป็นส่วนประกอบท่มี ปี รมิ าณมากท่ีสดุ ในดินท่วั ไปได้มาจาก
การผพุ ังสลายตวั ของหินและแร่

อนนิ ทรยี วัตถุหรอื แร่ธาตใุ นดินน้ี เปน็ ส่วนท่ีส้าคัญในการควบคมุ ลักษณะของเนอ้ื ดนิ
เปน็ แหล่งก้าเนดิ ของธาตอุ าหารพชื และเปน็ แหล่งอาหารของจลุ ินทรีย์ดินนอกจากนอี้ นุภาคท่ี
อยูใ่ นกลุ่มขนาดดนิ เหนียวยังเป็นส่วนท่สี ้าคัญท่ีสดุ ในการเกดิ กระบวนการทางเคมีต่างๆในดิน
ด้วย

อนิ ทรียวัตถใุ นดนิ มีความหมายครอบคลุมต้งั แตส่ ่วนของซากพชื ซากสตั วท์ ก่ี า้ ลงั
สลายตัวเซลล์จุลินทรีย์ท้งั ที่มีชวี ิตอยู่และในสว่ นที่ตายแล้วตลอดจนสารอินทรีย์ทีไ่ ดจ้ ากการ
ยอ่ ยสลายหรือส่วนทถี่ กู สังเคราะห์ขน้ึ มาใหมแ่ ต่ไม่รวมถึงรากพืชหรอื เศษซากพชื หรือสัตวท์ ย่ี งั
ไมม่ ีการย่อยสลาย

อนิ ทรยี วตั ถุในดนิ นี้ เปน็ แหลง่ สา้ คญั ของธาตอุ าหารพชื และเป็นแหล่งอาหารและ
พลงั งานของจุลนิ ทรียด์ ินโดยเฉพาะอย่างย่ิงไนโตรเจนฟอสฟอรัสและกา้ มะถนั อีกทงั้ ยังเป็น
สว่ นทมี่ ีอิทธพิ ลอย่างมากต่อสมบตั ิต่างๆของดินท้ังทางกายภาพเคมแี ละชีวภาพเช่นโครงสรา้ ง
ดินความรว่ นซยุ การระบายน้าการถา่ ยเทอากาศการดดู ซับน้าและธาตอุ าหารของดนิ

66

30 ฐานท่ี 2

ชันหนา้ ตัดดนิ ทีเ่ กิดขนึ จากกระบวนการเกิดดิน

หนำ้ ตัดชั้นดิน คอื ชนั้ ตา่ งๆทป่ี รากฏอยใู่ นหน้าตดั ดนิ อนั เป็นผลท่เี กิดขน้ึ จากกระบวนการเกดิ
ดนิ ซงึ่ กระบวนการเกิดดินแบบอย่กู ับทจ่ี ะเกิดการเปล่ยี นแปลงทีท่ า้ ให้เกิดความสัมพันธข์ อง
ชัน้ หน้าตัดดนิ จากบนลงล่างและล่างข้นึ บน

สามารถแบง่ เป็นช้นั ดินหลกั ได้ 5 ชัน้ ดว้ ยกนั คอื O A E B C และ R โดยท่ัวไปชน้ั R ถอื
วา่ เป็นชัน้ หินพืน้ ซ่งึ เปน็ หนิ ทม่ี คี วามสา้ คญั ในการเกดิ ดนิ เพราะเปน็ แหลง่ ของวัตถุตน้ ก้าเนิดดนิ
แตบ่ างครัง้ อาจจะไมเ่ กยี่ วข้องกบั ช้นั ดนิ หลกั ตอนบนถา้ กระบวนการทางธรณีทเ่ี ก่ียวขอ้ งไมไ้ ด้
เกิดแบบอยู่กบั ที่ ซ่ึงกระบวนการเกิดดินจะเริ่มตั้งแต่หนิ ทถี่ กู ทับถมอยู่ใต้ดินในชน้ั R หรอื ชัน้
หินพน้ื เปลี่ยนแปลงจากหินแข็งเปน็ หนิ ผุ จนกระท่งั เป็นวัตถตุ ้นก้าเนิดดินท้าให้เกดิ เปน็ ดนิ ชน้ั
C ซากพืชซากสัตว์บนผวิ ดนิ ทผ่ี ่านการยอ่ ยสลายลงไปในดินจะท้าให้เกิดการสะสมใหเ้ กดิ เป็น
ดินชัน้ O ท่มี ีสเี ขม้ ส่วนอินทรยี วัตถุทส่ี ลายตวั แล้วจนกลายเปน็ ฮวิ มัสและเกิดการผสม
คลกุ เคล้ากบั แรธ่ าตุจะกลายไปเปน็ ดินชั้น A ทมี่ ีสีเขม้ เชน่ กนั สว่ นดินท่อี ยลู่ ึกถดั ไปจากดินช้นั A
ส่วนใหญม่ ีสีจางกวา่ จะมีการสะสมทบั ถมของแรธ่ าตุทเ่ี กดิ จากการการซมึ ชะ (eluviation)
และเกดิ การซึมชะละลาย (leaching) ของน้าทล่ี ะลายและพาตะกอนละเอยี ดเคลื่อนย้ายจาก
ด้านบนลงสดู่ า้ นลา่ ง หรอื จากด้านล่างขึน้ สู่ดา้ นบน กลายเป็นดนิ ช้ัน E และ ดนิ ชน้ั B ทา้ ให้
เกิดดนิ ชน้ั หนา้ ตดั ของชนั้ ดนิ ส่งผลให้ทา้ ให้เกิดลกั ษณะสีและเนือ้ ดนิ ทแี่ ตกต่างกนั ในแต่ละช้ัน
ของหนา้ ตดั ข้างของดนิ ดงั เช่นดังรปู

67

30 ฐานท่ี 3

ชันหนา้ ตดั ดิน “ช้ัน O” หรือเรยี กว่ำชัน้ ดนิ อินทรยี ค์ อื ชั้นท่ี
มีกำรสะสมอินทรยี วตั ถุทงั้ ท่มี ำจำกพชื และสตั ว์
O
A “ชนั้ A” หรอื ชน้ั ดนิ บนเป็นช้นั ดินที่ประกอบ ดว้ ย
E อินทรียวตั ถทุ ่ีสลำยตัวแล้วผสมคลุกเคลำ้ อยู่กบั แร่ธำตุ
B
C ในดนิ มกั มสี คี ล้ำ
R
“ชั้น E” หรือชน้ั ชะล้ำงเป็นชน้ั ดนิ ทีม่ ีสีซดี จำงมีปรมิ ำณ
อินทรียวตั ถุนอ้ ยกว่ำกว่ำชน้ั A และมกั จะมเี นอ้ื ดนิ
หยำบกวำ่ ช้นั B ทีอ่ ยูต่ อนล่ำงลงไป

“ช้ัน B” หรือชนั้ ดินล่ำงเป็นชน้ั ทแ่ี สดงถงึ กำร
เคล่อื นย้ำยมำสะสมของวสั ดุต่ำง ๆ เชน่ อนุภำคดนิ

เหนยี ว

“ชั้น C” หรอื ช้นั วตั ถตุ น้ กำเนิดดินเป็นช้นั ของวัสดทุ ี่
เกำะตวั กันอย่หู ลวมๆอยูใ่ ต้ชน้ั ทีเ่ ป็นดนิ ประกอบด้วยหนิ

และแร่ที่กำลงั ผุพงั สลำยตวั

“ชัน้ R” หรอื ชนั้ หนิ พนื้ เป็นช้นั หนิ แขง็ ทีย่ งั ไม่
ผพุ งั สลำยตวั และเปน็ แหล่งวัตถุต้นกำเนดิ ทสี่ ำคัญ

68

30 ฐานที่ 4

แผนภาพการเกิดดนิ

ข้ันตอนของกระบวนกำรสร้ำงดินมี 2 ขน้ั ตอน คอื กระบวนการทา้ ลายและ
กระบวนการสร้าง ซงึ่ กระบวนการทง้ั สองแบบนอี้ าจจะเกิดข้ึนพร้อมๆ กนั หรอื เกดิ
กระบวนการทา้ ลายข้ึนกอ่ นแล้วจงึ เกดิ กระบวนการสรา้ งดนิ ตามมา

กระบวนกำรทำลำย
หมายถึงกระบวนการท่ีทา้ ให้หิน แร่ และสง่ิ มชี วี ิตตา่ งๆ เกิดการออ่ นตัวลง สลายตัว

เป็นชิ้นเลก็ ช้นิ นอ้ ย หรือเปลย่ี นไปเปน็ สารใหม่ และทับถมรวมตัวกันเกิดเปน็ วัตถุตน้ กา้ เนดิ ดิน
ขึน้ ซงึ่ อาจเกิดอยกู่ บั ท่ี หรอื อาจถกู พาหะต่างๆ พัดพาออกไปจากที่เดมิ และไปสะสมรวมตัวกัน
ใหม่ในแหลง่ อนื่ กไ็ ด้

กระบวนกำรสรำ้ งตวั ของดนิ
คือกระบวนการทีท่ า้ ให้เกดิ พัฒนาการของลักษณะตา่ งๆทปี่ รากฏอยู่ในดิน เช่น สีดิน

เนอ้ื ดิน โครงสร้าง ความเปน็ กรดเป็นด่าง รวมถงึ การเกดิ เป็นช้นั ต่างๆ ขน้ึ ในหน้าตดั ดิน ซ่งึ
ลกั ษณะเหลา่ นีเ้ ปน็ สง่ิ ท่ีจะบง่ บอกถึงความแตกตา่ งของดนิ แตล่ ะชนิดแต่ละประเภท และ
สามารถเช่ือมโยงความสมั พันธไ์ ปถึงชนดิ ของวตั ถุตน้ ก้าเนิด กระบวนการ และผลของ
ส่งิ แวดล้อมทมี่ อี ิทธพิ ลโดยตรงต่อกระบวนการสร้างตัวของดิน ณ บรเิ วณน้ัน อาทเิ ช่น สีของ
ดนิ มีความสมั พันธก์ ับ ปริมาณอินทรยี วัตถุในดนิ และความเปยี กแห้งของดิน โดยทัว่ ไปดนิ ท่มี ีสี
คล้าควรจะมอี ินทรยี วตั ถุมากกว่าดินสจี าง สีเทาท่ปี รากฏอย่ใู นหนา้ ตัดดนิ บง่ บอกถึงสภาวะ
ทดี่ นิ มกี ารขังน้า หรือการพบจดุ สีประในดนิ บ่งบอกถึงสภาพท่ดี ินมกี ารเปียกสลับแหง้ เป็นต้น

69

30 ฐานท่ี 5

ปจั จยั ในการเกดิ ดิน
การเกดิ ข้ึนของดินเป็นผลสบื เนือ่ งมาจากการกระท้าร่วมกันของปัจจยั

ต่าง ๆ เช่น สภาพภูมอิ ากาศพืช และสิ่งมีชวี ติ อืน่ ๆ ตอ่ วตั ถตุ น้ ก้าเนิดของดิน
ในสภาพพ้ืนท่ีใดพนื้ ทีห่ น่ึง ตลอดชว่ งระยะเวลาหน่งึ ดงั นน้ั “ดิน” ในท่แี หง่
หนง่ึ จงึ อาจเหมือนหรือต่างไปจากดนิ ในท่ีอีกแห่งหน่งึ ได้ ข้นึ อยูก่ ับอิทธพิ ลของ
ปัจจัยเหล่านี้ ซงึ่ มีความมากน้อยแตกตา่ งกนั ไปในแตล่ ะบริเวณสง่ ผลใหด้ ินมี
ลกั ษณะเด่นเฉพาะตวั และเมอ่ื ปัจจัยเปลยี่ นไป ดนิ จะมลี ักษณะหรอื สมบัติต่าง
ๆ เปลย่ี นแปลงไปด้วย

ปจั จยั ทีม่ ีผลต่อการเกดิ ดนิ มีดงั น้ี
สภำพภมู ิอำกำศ ไดแ้ ก่ อุณหภูมิ และ ปรมิ าณน้าฝน มีอิทธิพลตอ่ อตั รา
การสลายตวั ของหิน แร่ ทงั้ ในดา้ นกายภาพ และเคมี ท้ังยงั มอี ทิ ธพิ ลต่ออัตรา
ความเรว็ ของการเคลือ่ นยา้ ยและการสะสมใหม่ของหินและแรท่ ่ถี ูกแปรสภาพ
โดยตัวการสา้ คัญ ๆ มาเป็นวัตถุต้นกา้ เนดิ ของดนิ ส่งผลให้เกดิ การชะลา้ งของ
แร่ธาตแุ ละอินทรียวัตถุในบรเิ วณผวิ ดนิ ได้มาก และอุณหภูมขิ องอากาศยังมีผล
ต่อปฏกิ ิรยิ าในการย่อยสลายของจุลินทรีย์ในดิน สง่ ผลต่อสีดนิ และปรมิ าณ
อนิ ทรยี วตั ถุในดนิ ทา้ ใหเ้ กดิ ดนิ ประเภทต่างๆ ตามโซนของภูมอิ ากาศ
วัตถุตน้ กำเนดิ ของดิน ไดแ้ ก่ หิน และแรท่ ่ีเกิดการสลายตัว มีอิทธพิ ลตอ่
องคป์ ระกอบของดิน เชน่ สี เนือ้ ดนิ โครงสร้าง และสมบัติทางเคมีของดิน

70

30 ฐานท่ี 6

ปัจจัยในการเกดิ ดิน
ปัจจยั ทม่ี ีผลต่อการเกิดดินมดี งั นี้
สภำพภูมิประเทศ ในทนี่ ้หี มายถึงความสงู ต้า่ หรอื ระดับทไ่ี มเ่ ท่ากันของ

สภาพพื้นท่ี และความลาดชนั ของพ้นื ทท่ี เี่ กี่ยวข้องกบั ระดบั นา้ ใต้ดิน ซงึ่ ปจั จยั
เหลา่ นี้มอี ทิ ธพิ ลต่อการเกดิ ลกั ษณะช้นั ต่างๆในหน้าตดั ดิน ความลกึ ของดนิ สี
ความช้ืนสัมพทั ธใ์ นดนิ และความรุนแรงของการชะล้าง เป็นต้น

ปจั จัยทำงชวี ภำพ ได้แกส่ ิง่ มชี ีวิตต่างๆ ซึ่งประกอบดว้ ยพชื และสตั ว์ แต่
มกั จะเน้นทพ่ี ชื พรรณต่าง ๆ ทข่ี ้นึ ปกคลุมบนผวิ ดิน ซึ่งมีอทิ ธิพลต่อปรมิ าณ
อนิ ทรยี วัตถใุ นดิน และองคป์ ระกอบทางเคมขี องดิน

เวลำ อิทธิพลของเวลาในแงข่ องการเกดิ ดนิ หมายถึง ช่วงหนง่ึ ของเวลาท่ี
ตอ่ เน่อื งกนั ไป โดยไม่มีเหตุการณร์ นุ แรงขดั จังหวะการพัฒนาตวั ของดิน โดย
ปกตถิ ้าปัจจัยอื่น ๆ เทา่ กนั ดินท่มี ีอายุ นานกวา่ จะมีสภาพหนา้ ตัดของดิน
สมบูรณ์กว่าดนิ ท่ีมีอายุนอ้ ย แต่ถา้ อยูใ่ นภมู ิอากาศทท่ี าให้วตั ถุมี การสลายตวั
เรว็ เช่น ในเขตรอ้ นช้ืน ลกั ษณะของหน้าตัดข้างของดินท่ีเกิดขน้ึ จะคอ่ นข้าง
สมบูรณ์ ถึงแมจ้ ะใชเ้ วลาน้อยกวา่ ปกติ

71

31 การตรวจวัดสมบตั ขิ องดินมีวธิ กี ารอย่างไร (1)

ชอ่ื – สกุล ....................................................................................................ชั้น..................... เลขท่ี ............

กิจกรรมน้ีเกย่ี วกบั เรอื่ งอะไร

..................................................................................................................................................................
จดุ ประสงคข์ องกจิ กรรมน้ีคอื อะไร

..................................................................................................................................................................
ผลการทากจิ กรรม

ตัวอยา่ งดนิ ผลการตรวจวัดสมบัตดิ ิน

ชนดิ ที่ 1

ชนิดท่ี 2

ชนดิ ท่ี 3

ดนิ ทต่ี รวจวดั ไดม้ เี นอื้ ดนิ เปน็ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

ดนิ ทต่ี รวจวดั ไดม้ สี มบตั ปิ น็ อยา่ งไร

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

72

32 การตรวจวัดสมบตั ขิ องดินมีวิธีการอยา่ งไร (2)

ช่อื – สกลุ ....................................................................................................ชั้น..................... เลขที่ ............

จดุ ประสงคข์ องกจิ กรรมนีค้ อื อะไร

...................................................................................................................................................................
ผลการทากจิ กรรม

มวลของดนิ เปยี กพรอ้ มภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั มวลของดนิ แหง้ พรอ้ มภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั
มวลของภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั มวลของภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั

มวลดินเปยี ก (g) = มวลดนิ เปยี กและภาชนะ (g) - มวลภาชนะ (g) มวลดินแหง้ (g) = มวลดนิ แหง้ และภาชนะ (g) - มวลภาชนะ (g)

ดังนัน้ มวลของดนิ เปยี ก เท่ากบั ...........................กรมั ดงั นั้น มวลของดนิ แหง้ เท่ากบั ...........................กรมั

คานวณหาความชนื้ ในดนิ (g/g)

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

จุดประสงคข์ องกจิ กรรมนค้ี อื อะไร
...................................................................................................................................................................

ผลการทากจิ กรรม
ค่า pH ของดนิ ทต่ี รวจวดั ได้ เทา่ กบั ………….........

ปจั จยั บา้ งทส่ี ง่ ผลตอ่ คา่ ความเปน็ กรด-เบสของดนิ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

73

32 การตรวจวัดสมบตั ขิ องดินมีวิธีการอยา่ งไร (2)

ช่อื – สกลุ ....................................................................................................ชั้น..................... เลขที่ ............

จดุ ประสงคข์ องกจิ กรรมนีค้ อื อะไร

...................................................................................................................................................................
ผลการทากจิ กรรม

มวลของดนิ เปยี กพรอ้ มภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั มวลของดนิ แหง้ พรอ้ มภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั
มวลของภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั มวลของภาชนะ เท่ากบั ...........................กรมั

มวลดินเปยี ก (g) = มวลดนิ เปยี กและภาชนะ (g) - มวลภาชนะ (g) มวลดินแหง้ (g) = มวลดนิ แหง้ และภาชนะ (g) - มวลภาชนะ (g)

ดังนัน้ มวลของดนิ เปยี ก เท่ากบั ...........................กรมั ดงั นั้น มวลของดนิ แหง้ เท่ากบั ...........................กรมั

คานวณหาความชนื้ ในดนิ (g/g)

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

จุดประสงคข์ องกจิ กรรมนค้ี อื อะไร
...................................................................................................................................................................

ผลการทากจิ กรรม
ค่า pH ของดนิ ทต่ี รวจวดั ได้ เทา่ กบั ………….........

ปจั จยั บา้ งทส่ี ง่ ผลตอ่ คา่ ความเปน็ กรด-เบสของดนิ

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

73

33 การตรวจวดั สมบัติของดนิ มวี ิธีการอยา่ งไร (3)

ชื่อ – สกลุ ....................................................................................................ช้ัน..................... เลขที่ ............

จุดประสงคข์ องกจิ กรรมน้คี อื อะไร
..................................................................................................................................................................

วธิ ีดาเนนิ กจิ กรรม!
จากข้อมูลบนั ทึกการใช้ประโยชน์ดนิ บรเิ วณจดุ ทศ่ี กึ ษาจากกจิ กรรมที่ 7.6 ตอนที่ 1 ให้นกั เรียนสบื คน้ วิเคราะห์ข้อมูลวา่

ดินทเี่ ก็บตัวอย่างมีลักษณะเหมาะสมกับการนาไปใชห้ รอื ไม่ อยา่ งไร
ในและสมบัตขิ องดินทต่ี รวจวดั ได้เหมาะสมกับการเพาะปลูกพืชชนิดดังกล่าวหรือไม่ อย่างไรกรณีท่มี ีการใช้ดินเพอ่ื การ

เพาะปลกู ลักษณะ
ในกรณีท่ีมีการใช้ประโยชน์ดนิ เพ่อื การเพาะปลูกที่ไมเ่ หมาะสม มวี ธิ ีการปรบั ปรงุ คณุ ภาพดินอยา่ งไร หรอื ควรเสนอแนะ

ชนิดของพชื ทค่ี วรปลกู ในบริเวณจุดท่ีเก็บตัวอยา่ งดินนน้ั หรือไม่ อยา่ งไร

ชนิดของดติ วั อยา่ งนทตี่ รวจวดั ได้ คอื .........................................................................................................................................
ผลการสบื คน้ ขอ้ มลู

…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………....

74

32 การตรวจวัดสมบตั ิของดินมีวิธีการอยา่ งไร (3)

สถานการณป์ ญั หา

นายสุวิทย์ ได้รบั การจัดสรรท่ดี ินจากโครงการของรฐั บาลเพอ่ื ใหท้ าการเกษตร เปน็ ทรี่ าบบรเิ วณ
เชิงเขา เมอื่ ทาการตรวจสอบสมบตั ขิ องดินพบว่า ดินสว่ นใหญม่ ีสนี าตาลแดง เป็นดนิ ร่วนปนทราย มคี ่า
ความเปน็ กรดด่าง ระหวา่ ง 5.5 – 6.5 และมขี ยุ เกลอื บรเิ วณผวิ ดินบางจุด เขาไดศ้ ึกษาข้อมูลเกย่ี วกบั พชื
เศรษฐกจิ ชนดิ ตา่ ง ๆ เพ่ือนามาปลกู ในทด่ี ิน ดังนี

ชนิดของพืช ลกั ษณะดนิ ท่เี หมาะสม
ข้าว สามารถปลูกไดใ้ นดนิ เกือบทกุ ชนิดยกเวน้ ดนิ ทราย สว่ นใหญ่ชอบข้นึ ในดินเหนียว และเหนียว
ร่วน มีความเปน็ กรดและดา่ ง (pH) ตัง้ แต่ 3-10 ขนึ้ ไดแ้ มก้ ระทง่ั ในดนิ ท่ีมคี วามอุดมสมบรู ณ์ต่า
สบั ปะรด สภาพของดินทเ่ี หมาะแกก่ ารปลูกสบั ปะรดจะตอ้ งมคี วามเป็นกรดเลก็ นอ้ ยประมาณ 4.5-5.5
แตไ่ มค่ วรให้เกิน 6.0 ดินร่วนซยุ หรือดนิ รว่ นปนทราย จะปลูกสับปะรดไดด้ กี วา่ ดนิ เหนียว
มนั สาปะหลัง ประเทศไทยสบั ปะรดปลูกไดใ้ นดนิ เกอื บทกุ แหง่ ในท่ีราบภาคกลางซง่ึ เปน็ ดนิ เหนียวก็สามารถ
ปลูกได้ แต่ควรยกรอ่ งเพ่ือปอ้ งกันน้่าท่วม การปลูกสับปะรดโดยทว่ั ๆ ไปแล้ว มักจะปลูกในท่ดี ิน
อ้อย รว่ นปนทราย เช่น จงั หวดั ประจวบคีรีขันธ์ ชลบุรี ฉะเชิงเทรา ปราจีนบุรี และล่าปาง เป็นต้น
มะมว่ ง มันสา่ ปะหลังปลูกได้ในดินทกุ ชนิด แต่ชอบดินร่วนปนทรายเพราะจะลงหัวและเก็บเกี่ยวง่าย
มะละกอ เจริญเติบโตไดด้ ีในสภาพดนิ ทีไ่ ม่มีน้่าท่วมขัง มีค่าความเป็นกรดเป็นด่าง (pH) ระหว่าง 5.5-8.0
ทนตอ่ สภาพความเป็นกรดสูงได้แม้ pH ของดินจะต่าจนถึง 4.5 ก็ไม่ท่าให้ผลผลิตลด แต่ไม่ทน
ต่อสภาพพืน้ ทเ่ี ปน็ ดา่ ง โดยไมส่ ามารถข้ึนได้ถ้า pH สงู ถงึ 8
ดินท่ีเหมาะส่าหรับปลูกอ้อย คือ ดินร่วนทราย หรือดินร่วนเหนียว แต่สามารถขึ้นได้ในดิน
ทรายจนถึงดนิ เหนยี วจดั มคี ่า pH ตงั้ แต่ 6.0-7.5 มีความลึกของหน้าดินพอสมควร และระบาย
น่า้ หรอื อากาศได้ดจี นถงึ ปานกลาง
สามารถเจริญเติบโตได้ดีในดนิ ทกุ ชนดิ แตด่ นิ ท่ีเหมาะสมควรเปน็ ดินรว่ นปนทราย มกี าร
ระบายนา้่ ได้ดี มคี วามเปน็ กรดปานกลางถงึ ด่างเล็กนอ้ ยประมาณ 5.5-7.5
สามารถเจริญเตบิ โตได้ดใี นดินร่วนปนทราย ดินเหนียวปนรว่ น หรือดินร่วนทีม่ กี ารระบายน่้าดี
มีอินทรียวัตถุมาก ไมชอบน้่าขัง และควรมีหน้าดินลึกไมน้อยกว่า 1 เมตร ความเป็นกรดด่าง
(pH) ที่เหมาะสมคือ 5.5-7 โดยมะละกอไมทนดินเคม็

กจิ กรรมสาหรบั นกั เรยี น

ให้นักเรียนอภิปราย วิเคราะห์ลักษณะที่ดินของนายสุวิทย์และข้อมูลเก่ียวกับพืชเศรษฐกิจ
ชนิดต่าง ๆ ตามตาราง แล้วนาเสนอการใช้ประโยชน์จากที่ดินนี ในการเลือกปลูกพืชและวิธีปรับปรุง
ดนิ เพื่อให้เหมาะสมกับพืชท่เี ลือก เพ่อื ให้สามารถใชป้ ระโยชน์ดินไดค้ ้มุ ค่ามากท่ีสุด

75

33 การตรวจวัดสมบัติของดินมวี ธิ กี ารอยา่ งไร (3)

แกล้งดิน เป็นแนวพระราชด่าริของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช
บรมนาถบพิตร เก่ียวกบั การแกป้ ัญหาดนิ เปรีย้ ว หรอื ดินเป็นกรด โดยมีการขังน่้าไว้ใน พื้นท่ีจนกระท่ังเกิดปฏิกิริยา
เคมีท่าให้ดนิ เปรี้ยวจัดจนถงึ ทีส่ ดุ แล้วจึงระบายน้่าออกและปรับสภาพฟื้นฟูดินด้วยปูนขาว จนกระทั่งดินมีสภาพดี
พอทีจ่ ะใช้ ในการเพาะปลูกได้

หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จฯ
เยี่ยมราษฎรในเขตจังหวดั นราธวิ าส เม่อื ปี พ.ศ. 2524 ทรงพบว่า ดินในพนื้ ท่พี รุที่มีการชกั นา่้ ออก เพ่ือจะน่าท่ีดินมา
ใช้ท่าการเกษตรน้ันแปรสภาพเป็นดินเปร้ียวจัด ท่าให้เพาะปลูกไม่ได้ผล จึงมีพระราชด่าริให้ส่วนราชการต่างๆ
พจิ ารณาหาแนวทางในการ ปรับปรงุ พนื้ ที่พรทุ ม่ี ีน่้าแช่ขังตลอดปใี หเ้ กิดประโยชน์ในทางการเกษตรมากท่ีสุด และให้
ค่านึงถงึ ผลกระทบต่อระบบนเิ วศนด์ ้วย การแปรสภาพเป็นดิน เปรย้ี วจดั เน่ืองจากดนิ มีลักษณะเป็นเศษอินทรียวัตถุ
หรือซากพืชเน่าเปื่อยอยู่ข้างบน และมีระดับความลึก 1-2 เมตร เป็นดินเลนสีเทาปนน้่าเงิน ซ่ึงมีสารประกอบ
กา่ มะถันทีเ่ รียกว่าสารประกอบไพไรท์อยู่มาก

ภาพที่ 1 โครงการอนั เน่ืองมาจากพระราชด่าริ รัชกาลท่ี 9
ที่มา https://moeiluhan.files.wordpress.com/2012/09/royal_duties_016.jpg

ดังน้นั เมื่อดินแหง้ สารไพไรท์จะท่าปฏิกิริยากับอากาศปลดปล่อยกรดก่ามะถันออกมาท่าให้ดินแปรสภาพ
เป็นดินกรดจัดหรือเปรี้ยวจัดศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเน่ืองมาจากพระราชด่าริจึงได้ด่าเนินการสนอง
พระราชด่าริโครงการ "แกล้งดิน" เพ่ือศึกษาการเปลี่ยนแปลงความเป็นกรดของดินเร่ิมจากวิธีการ "แกล้งดินให้
เปรี้ยว" คือท่าให้ดินแห้งและเปียกสลับกันไปเพ่ือเร่งปฏิกิริยาทางเคมีของดินซึ่งจะไปกระตุ้นให้สารไพไรท์ท่า
ปฏกิ ิริยากบั ออกซเิ จนในอากาศปลดปลอ่ ยกรดก่ามะถนั ออกมาท่าใหด้ นิ เปน็ กรดจดั จนถึงขนั้ "แกล้งดนิ ให้เปรยี้ วสุด
ขีด" จนกระท่ังถึงจดุ ท่พี ชื ไม่สามารถเจริญงอกงามได้จากนั้นจึงหาวิธีการปรับปรุงดินดังกล่าวให้สามารถปลูกพืชได้
วิธีการแกไ้ ขปัญหาดนิ เปรี้ยวจัดตามแนวพระราชด่าริคือควบคุมระดับน่้าใต้ดินเพ่ือป้องกันการเกิดกรดก่ามะถันจึง
ตอ้ งควบคมุ น้่าใตด้ นิ ใหอ้ ย่เู หนือช้นั ดนิ เลนทม่ี ีสารไพไรท์อยูเ่ พ่ือมิให้สารไพไรทท์ ่าปฏกิ ิรยิ ากบั ออกซิเจน

76

33 การตรวจวัดสมบตั ขิ องดินมีวธิ ีการอยา่ งไร (3)

วตั ถุประสงค์

1. เพอ่ื ท่าการศกึ ษาการเปลย่ี นแปลงทางเคมที ่เี กิดข้นึ ในดินเปรีย้ วและหาวธิ กี ารปรับปรุงแกไ้ ขสภาพดิน
2. เพื่อปรบั แกไ้ ขสภาพดินเปร้ียวอนั เกดิ มาจากป่าพรแุ ละดนิ เปรี้ยวอนื่ ๆให้สามารถปลกู พืชได้

ทาไมถงึ ตอ้ ง "แกลง้ ดิน

สืบเนอื่ งจากพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้เสด็จ
พระราชดา่ เนินแปรพระราชฐานและทรงเย่ยี มเยยี นราษฎรในภาคใตอ้ ยา่ งสม่าเสมอตัง้ แตป่ ี 2516 เรื่อยมาท่าให้ทรง
ทราบวา่ ราษฎรในพื้นทแี่ ถบจงั หวัดนราธิวาสและจงั หวัดใกลเ้ คยี งประสบปัญหาอยู่นานัปการราษฎรขาดแคลนท่ีท่า
กนิ อนั เปน็ สาเหตุสา่ คัญในการดา่ รงชีพพ้ืนท่ดี นิ พรุท่ีมีการระบายน่้าออกจะแปรสภาพเปน็ ดนิ เปร้ียวจัดเนื่องจากสาร
ไพไรท์ที่มีอยู่ในดินท่าปฏิกิริยากับออกซิเจนในอากาศแล้วปลดปล่อยกรดก่ามะถันออกมามากจนถึงจุดที่เป็น
อันตรายต่อพืชที่ปลูกหรือท่าให้ผลผลิตลดลงอย่างเห็นได้ชัดจึงได้มีพระราชด่าริให้จัดต้ัง "โครงการศูนย์ศึกษาการ
พัฒนาพิกุลทองอันเน่ืองมาจากพระราชด่าริ" ข้ึน ณ จังหวัดนราธิวาสเม่ือปี 2524 เพ่ือศึกษาและปรับปรุงแก้ไข
ปัญหาพ้ืนที่พรุให้สามารถใช้ประโยชน์ทางการเกษตรและด้านอื่นๆได้ต่อมาเมื่อวันที่ 16 กันยายน 2527 ณ ศูนย์
ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเนื่องมาจากพระราชด่าริพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช
มหาราช บรมนาถบพิตร ไดม้ ีพระราชด่าริเกยี่ วกับเรื่อง "แกลง้ ดนิ " ความวา่

"...ให้มีการทดลองทา่ ดินใหเ้ ปรยี้ วจัดโดยการระบายนา้่ ใหแ้ หง้ และศกึ ษาวิธีการแกล้งดินเปร้ียวเพ่ือน่าผลไป
แก้ปัญหาดินเปรยี้ วให้แกร่ าษฎรทีม่ ปี ญั หาเรอ่ื งนใ้ี นเขตจงั หวดั นราธิวาสโดยให้ทา่ โครงการศกึ ษาทดลองในก่าหนด 2
ปีและพชื ที่ทา่ การทดลองควรเปน็ ข้าว..."

แกล้งดนิ ทาอย่างไร

ศูนยศ์ ึกษาการพัฒนาพิกลุ ทองอันเนื่องมาจากพระราชด่าริได้ท่าการศึกษาวิจัยและปรับปรุงดินโดยวิธีการ
"แกล้งดิน" คือท่าให้ดนิ เปรี้ยวเป็นกรดจัดรุนแรงท่สี ุด กลา่ วคือการท่าใหด้ ินแห้งและเปยี กโดยน่าน้่าเข้าแปลงทดลอง
ระยะหน่ึง และระบายน่้าออกให้ดินแห้งระยะหนึ่งสลับกัน จะเป็นการกระตุ้นให้เกิดกรดมากย่ิงขึ้น ด้วยหลักการน้ี
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร จึงทรงให้เลียนแบบสภาพ
ธรรมชาติ ซง่ึ มีฤดแู ลง้ และฤดูฝนเปน็ ปกติในแต่ละปีแต่ให้ใช้วิธีการร่นระยะเวลาช่วงแล้งและช่วงฝนในรอบปีให้สั้น
ลง โดยปลอ่ ยใหด้ ินแหง้ 1 เดอื นและขงั น่า้ ใหด้ ินเปียกนาน 2 เดอื นสลบั กนั ไป เกดิ ภาวะดนิ แหง้ และดินเปียก 4 รอบ
ต่อ 1 ปี เสมือนกับมีฤดูแล้งและฤดูฝน 4 ครั้งใน 1 ปี หลังจากนั้นจึงให้หาวิธีการปรับปรุงดินดังกล่าว ให้สามารถ
ปลกู พืชเศรษฐกิจได้

77

33 การตรวจวดั สมบัติของดินมีวิธีการอยา่ งไร (3)

แกล้งดินแลว้ ปรบั ปรงุ ดิน: วิธกี ารท่สี าคัญ
เม่อื ดา่ เนินการตามกรรมวิธี "แกล้งดิน" แล้วก็ใช้วิธีการปรับปรุงดินซึ่งเปร้ียวจัดให้สามารถใช้เพาะปลูกได้

โดยมีหลายวธิ ีการดว้ ยกนั ดงั น้ี
- ใชป้ ูนเชน่ ปนู ขาวหนิ ปนู ฝุน่ ใสล่ งไปในดินแล้วคลุกเคล้าให้เข้ากันปูนจะท่าปฏิกิริยากับกรดก่ามะถันในดิน

เกิดสารสะเทินปรมิ าณกรดในดินจะลดลงซงึ่ หากใสใ่ นปรมิ าณที่มากพอจะช่วยให้ดนิ มีสภาพเป็นกลาง
- ใชน้ ้า่ จืดล้างกรดและสารพิษออกจากดินโดยตรงวิธีการน้ีใช้เวลานานกว่าวิธีใช้ปูนเนื่องจากกรดจะชะล้าง

ออกไปอยา่ งช้าๆแต่ได้ผลเชน่ กัน
- ยกร่องเพื่อปลูกไม้ผลหรือไม้ยืนต้นโดยมีคูน่้าอยู่ด้านข้างให้น่าหน้าดินจากดินในบริเวณที่เป็นคูมาเสริม

หน้าดินเดิมทเี่ ป็นคนั ร่องกจ็ ะไดห้ น้าดินทีห่ นาขึ้นส่วนดนิ ทม่ี สี ารไพไรทจ์ ะใชเ้ สริมด้านขา้ งเม่ือใชน้ ่้าชะล้างกรดบนสัน
รอ่ งกรดจะถูกนา่้ ชะลา้ งไปยังคูด้านขา้ งแล้วระบายออกไป

- ควบคุมระดับน่้าใต้ดนิ ให้อยู่เหนือชนั้ ดินเลนตะกอนทะเลป้องกันไมใ่ ห้สารไพไรท์ท่าปฏิกิริยากับออกซิเจน
กรดก่ามะถนั จึงไม่ถูกปลดปล่อยเพม่ิ ขน้ึ

- ใชพ้ ืชพนั ธทุ์ นทานตอ่ ความเป็นกรดมาปลูกในดนิ เปรยี้ วใช้วธิ ีการต่าง ๆ ขา้ งต้นร่วมกัน
กิจกรรมสาหรบั นกั เรียน

1. ใหน้ ักเรียนแต่ละกลมุ่ ศกึ ษาและวิเคราะห์ “โครงการการแกล้งดนิ ” แล้วสรุปเพ่ือน่าเสนอเปน็ แผนผงั
ความคิด

2. หากนกั เรยี นสา่ รวจพบว่านาข้าวของครอบครวั มีสภาพเปน็ ดินเปรีย้ ว นกั เรยี นจะเลอื กวธิ กี ารใดเพ่อื
ปรับปรุงดินกอ่ นฤดกู าลเพาะปลูก

78