การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ

การเพาะ เลี้ย ลี้ ง เนื้อ นื้ เยื่อ E-BOOK (หนังสืออิเล็กทรอนิกส์)

นายศักดิธัช โชคประเสริฐ นายพีระพงศ์ ใจสุยะ รายวิชา การงานอาชีพ การดำ รงชีวิตและครอบครัว3 (ง33102) จัดทำ โดย ชั้น มัธยมศึกษาปีที่ 6 ห้อง 8 เสนอ ครูกายทิพย์ แจ่มจันทร์ E-BOOK (หนังสืออิเล็กทรอนิกส์)

คำ นำ ก หนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้ เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาการงานอาชีพ การดำ รง ชีวิตและครอบครัว 3 (ง33102) จัดทำ ขึ้น ขึ้ เพื่อศึกษาเกี่ยวกับการเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อ ที่มาและการขยายพันธุ์ของการเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อ รวมทั้ง ทั้ ข้อมูลอื่นๆ เพื่อให้ผู้ที่สนใจ ศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับเรื่องการเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อได้ความรู้ที่มีประโยชน์ ทางผู้จัดทำ หวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้จ นี้ ะเป็นประโยชน์ต่อ นักเรียน นักศึกษา หรือบุคคลทั่วไปที่ต้องการจะศึกษาเกี่ยวกับการเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อ หากมีข้อผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำ ขอน้อมรับและขออภัยไว้ ณ ที่นี้ด้ นี้ ด้ วย ผู้จัดทำ

สารบัญ คำ นำ สารบัญ การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ การขยายพันธุ์โดยการเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อพืช พืชที่นิยมขยายพันธุ์ด้วยวิธีนี้ ข้อดีของการเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อ โรคและแมลงศัตรูที่สำ คัญที่ติดมากับต้นพืช ห้องปฏิบัติการ เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมในการเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อ ขั้น ขั้ ตอนการเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อพืช วิธีการการเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อพืช บรรณานุกรม ก ข ค 1 7 11 3546910ข

การเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อ การเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อเป็นวิธีขยายพันธุ์พืชแบบไม่ใช้เพศวิธีหนึ่งที่มี ประสิทธิภาพสูง สามารถผลิตพืชได้จำ นวนมากในเวลาอันรวดเร็ว ต้นพืชมี ความสม่ำ เสมอสมบูรณ์แข็งแรงตรงตามพันธุ์และสะอาดปราศจากโรคแมลง ศัตรูพืช ปัจจุบันมีการนำ มาใช้เพื่อขยายพันธุ์พืชในเชิงการค้าอย่างกว้างขวางและส่ง เสริมเป็นอาชีพ เริ่มจากนำ มาใช้กับกล้วยไม้จนกลายเป็นพืชอุตสาหกรรมที่ สำ คัญของประเทศ ต่อมาจึงได้มีการนำ มาใช้ขยายพันธุ์พืชอื่นๆ ในเชิงการค้า เช่น กล้วย หน่อไม้ฝรั่ง สับปะรด ไผ่ เยอบีร่า หน้าวัว เบญจมาศ บอนสี ปทุมมา กระเจียว กุหลาบ สตรอว์เบอร์รี่ ขนุน และไม้สัก เป็นต้น รวมถึงได้นำ มาใช้เพื่อการผลิตขยายพันธุ์ปลอดโรค ซึ่งมีสาเหตุจากเชื้อ ชื้ ไวรัส ไฟโตพลาสม่า และเชื้อ ชื้ แบคทีเรียที่มักติดมากับหัวพันธุ์หรือท่อนพันธุ์ก่อให้เกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจอย่างมหาศาล 1

การเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อ ถึงแม้จะมีการนำ เทคนิค การเพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อพืชมา ใช้ประโยชน์เพื่อการผลิต ขยายพันธุ์พืชในเชิงการค้า และอุตสาหกรรมเพิ่มมาก ขึ้น ขึ้ ก็ตาม แต่ด้วยข้อจำ กัด ต่างๆ เช่น ต้นทุนการผลิต สูง บุคลากรมีจำ กัด ผู้ใช้ ต้องใช้ความรู้และทักษะ เฉพาะด้าน การปฏิบัติค่อน ข้างยุ่งยากและเป็น วิทยาศาสตร์มากเกินไป รวมถึงช่องทางเข้าถึง เทคโนโลยียังมีไม่เพียงพอ ด้วยเหตุนี้กนี้รมส่งเสริมการเกษตร จึงได้นำ ร่องขยายผลเทคโนโลยีการเพาะเลี้ยลี้งเนื้อเยื่อ โดยการส่งเสริม สนับสนุนให้เกษตรกร และผู้สนใจได้มีโอกาสเข้าถึงเทคโนโลยีฯ โดยตรงด้วย การนำ มาประยุกต์ใช้เพื่อการผลิตขยายพืชพันธุ์ดีซึ่งเป็นปัจจัยที่มีความสำ คัญยิ่งต่อธุรกิจเกษตร เพื่อให้สามารถรองรับความต้องการของตลาดทั้งทั้ภายในและต่างประเทศ การนำ เทคโนโลยีฯไปใช้ให้เกิดผลสำ เร็จในเชิงอุตสาหกรรมนั้นนั้จำ เป็นอย่างยิ่งต้องมีธุรกิจต่อ เนื่องรองรับครบวงจร และเพื่อให้เห็นถึงประโยชน์ของการนำ ข้อดีของงานเพาะเลี้ยลี้งเนื้อเยื่อไป ใช้ประโยชน์ได้อย่างเป็นรูปธรรม จึงได้นำ ตัวอย่างผู้ประสบความสำ เร็จในธุรกิจเพาะเลี้ยลี้ง เนื้อเยื่อพืช ทั้งทั้ทางตรงและทางอ้อม เช่น เป็นผู้ที่ทำ งานกับผู้ประกอบการธุรกิจ ผู้ประกอบการ ธุรกิจ ผู้ประกอบการตลาดสินค้าเกษตรอุตสาหกรรม ผู้ประกอบการธุรกิจโรงเรือนเพาะชำ และ เกษตรกรผู้ปลูกพืชเชิงการค้า เป็นต้น 2

เป็นการขยายพันธุ์พืชแบบไม่ใช้เพศวิธีหนึ่ง ทำ โดยการนำ ชิ้น ชิ้ ส่วนต่างๆของพืชเช่น ตาข้างตาย อด หน่ออ่อน ใบ เมล็ด มาเพาะเลี้ย ลี้ งในอาหาร สังเคราะห์ประกอบด้วย เกลือแร่ น้ำ ตาลวิตามิน และสารควบคุมการเจริญเติบโตภายใต้สภาพ แวดล้อมที่ควบคุมได้ปลอดจากเชื้อ ชื้ จุลินทรีย์ ให้ พัฒนาเป็นต้นพืชที่สมบูรณ์ เป็นวิธีการขยายพันธุ์ พืชที่มีประสิทธิภาพสามารถผลิตพืชได้จำ นวนมาก ในเวลาที่กำ หนด ต้นพืชสมบูรณ์แข็งแรง ปลอด โรคที่มีสาเหตุจากเชื้อ ชื้ ไวรัส เชื้อ ชื้ ราและเชื้อ ชื้ แบคทีเรียที่อาจติดมากับต้นพันธุ์ตลอดจนการ อนุรักษ์ พันธุกรรมพืช และการปรับปรุงพันธุ์พืช การขยายพันธุ์โดยการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช 3

พืชที่นิยมขยาย พันธุ์ด้วยวิธีนี้ ไม้ยืนต้น เช่น ยูคาลิปตัส ไผ่สัก เป็นต้นพืชผัก เช่น ขิง หน่อไม้ฝรั่ง และปูเล่ เป็นต้นไม้ผล เช่น กล้วย สับปะรด สตรอว์เบอร์รี่และส้ม เป็นต้น ไม้ดอกไม้ประดับ เช่น หน้าวัว เบญจมาศกล้วยไม้ว่านสี่ทิศ เยอบีร่า เฮลิโคเนียและ ฟิโล เดนดรอน เป็นต้น พืชกินแมลง เช่น หยาดน้ำ ค้าง กาบหอยแครง และหม้อข้าว หม้อแกงลิง เป็นต้น 1. 2. 3. 4. 5. 4

ข้อดีของการเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อ 1.เพิ่มปริมาณได้จำ นวน มากในระยะเวลาสั้น 2.ต้นพืชที่ได้ความสม่ำ เสมอ 3.เพื่อผลิตพันธุ์พืชปลอดโรค 4.เพื่ออนุรักษ์และเก็บ รักษาพันธุ์พืช ต้นที่ได้มีลักษณะทางพันธุกรรมเหมือน ต้นแม่พันธุ์ ขยายพันธุ์พืชจำ นวนมากใน เวลาที่กำ หนด ได้ต้นพืชที่ สม่ำ เสมอ เหมือนต้นเดิม ต้นที่ได้จะสะอาด ปราศจาก ศัตรูพืชโดยเฉพาะโรคที่มี สาเหตุจากเชื้อ ชื้ ไวรัสไฟโตพลาสม่า และ แบคทีเรีย เก็บเกี่ยวผลผลิต ได้พร้อมกัน เหมาะกับ การผลิตพืชเชิงการค้า ได้ต้นพืช ปลอดเชื้อ ชื้ ไวรัส และปลอดเชื้อ ชื้ แบคทีเรีย ปรับปรุง พันธุ์พืช และเป็นการ สร้างพันธุ์พืชใหม่ๆ เพื่อการผลิต ยาหรือผลิตสารทุติยภูมิสกัดตัวยา หรือส ่วนผสมของ ยารักษาโรค จากพืชและเพื่อศึกษาทางชีวเคมี สรีรวิทยา และพันธุศาสตร์ 5

โรคและแมลงศัตรูที่ สำ คัญที่ติดมากับต้นพืช กล้วย อ้อย มันสำ ปะหลัง คริสต์มาส โรคตาย พราย โรค เหี่ยว ด้วงงวง หนอนก อ โรคใบ ขาว และกอ ตะไคร้ อ้อย หนอนก ออ้อย โรคใบด่าง โรคพุ่มแจ้มันสำ ปะหลัง รากเน่าหัวเน่า เพลี้ยลี้ แป้ง ราก เน่า โคน เน่า แมลง หวี่ ขาว 6

ห้อง ปฏิฏิ ฏิ บั ฏิ บั บั ติ บั ติ ติติ การ เพาะเลี้ลี้ ลี้ ย ลี้ ยง เนื้นื้ นื้ อ นื้ อเยื่ยื่ ยื่ อ ยื่ อ พืช 7

ห้องปฏิบัติการเพาะ เลี้ยงเนื้อเยื่อพืช ห้องเตรียมอาหารสังเคราะห์ ห้องย้ายเนื้อเยื่อหรือ ห้องถ่ายเนื้อเยื่อพืช ห้องเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช ควรเป็นห้องที่มีเนื้อที่กว้างขวางพอควรที่ จะจัดวางเครื่องมืออุปกรณ์ต่างๆ เช่น โต๊ะ เตรียมอาหาร โต๊ะวางเครื่องมือ ตู้เก็บ เอกสาร ขวดเพาะเลี้ยลี้งเนื้อเยื่อ เครื่อง แก้วต่างๆ อ่างน้ำ ล้างเครื่องมือ และตู้เย็น สำ หรับเก็บสารเคมีบางชนิดที่ต้องเก็บใน ที่เย็น และ สารละลายเข้มข้น เป็นห้องที่สะอาด ปลอดเชื้อชื้มีการผ่าน เข้าออกน้อยที่สุด ควรจะมีแต่เจ้าหน้าที่ ที่ มีหน้าที่ ย้ายเนื้อเยื่อพืช อุปกรณ์ที่สำ คัญ คือ ตู้ย้ายเนื้อเยื่อกล้องจุลทรรศน์และ อุปกรณ์เกี่ยวกับ การฟอกฆ่าเชื้อชื้ ต้องเป็นห้องที่สะอาด ปลอดเชื้อชื้ปิดสนิท มีการเข้าออกน้อยที่สุด เฉพาะเจ้าหน้าที่ที่ จะนำ ขวดเพาะเลี้ยลี้งไป เพาะเลี้ยลี้ง และ ตรวจเช็ดผลการทดลอง 8

สภาพแวดล้อมที่เหมาะสม ในการเลี้ยงเนื้อเยื่อ สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมในการเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อจะแตก ต่างสำ หรับพืชแต่ละชนิด โดยทั่วไปมักจะปรับสภาพ แวดล้อมภายในห้องให้มีอุณหภูมิประมาณ 25 องศา เซลเซียส ระยะเวลาที่ให้แสงประมาณ 12-16 ชั่วโมง ต่อวัน ความเข้มของแสง 1,000-3,000 ลักซ์ แต่ถ้า สามารถใช้แสงธรรมชาติได้บ้างจะประหยัดได้มาก และได้ผลดี ความชื้น ชื้ สัมพัทธ์ประมาณ 60 เปอร์เซ็นต์ 9

1. 2. 3. 4. 5. 6. ขั้นตอนการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช คัดเลือกพันธุ์ดี ผลิตแม่พันธุ์พืชต้นกำ เนิดปลอดโรคที่ผ่านการตรวจสอบความปลอดโรคขยายและเพิ่มปริมาณต้นพืชในห้องปฏิบัติการชักนำ รากเป็นต้นที่สมบูรณอนุบาลต้นอ่อนพืชในสภาพโรงเรือนขยายเพิ่มปริมาณต้นพืชในโรงเรือน/แปลงแม่พันธุ์ 10

วิวิ วิ ธี วิ ธี ธี ก ธี การ เพาะเลี้ลี้ ลี้ ย ลี้ ยง เนื้นื้ นื้ อ นื้ อเยื่ยื่ ยื่ อ ยื่ อ พืช 11

วิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช 1. คัดเลือกชิ้นส่วนพืช 2. การทำ ความสะอาด ส่วนของพืชแทบทุกส่วน ไม่ว่าจะ เป็นส่วนของ ลำ ต้น ตา ดอก ราก แม้กระทั่งเนื้อเยื่อเซลล์หรือ โปรโต พลาส สามารถนำ มาเพาะเลี้ย ลี้ ง เนื้อเยื่อ และพัฒนาให้เกิดเป็นต้น พืชได้ทั้ง ทั้ นี้ขึ้ นี้ ขึ้ น ขึ้ อยู่กับชนิดพืช และ วัตถุประสงค์ที่ทำ การเพาะเลี้ย ลี้ ง เนื้อเยื่อ ชิ้น ชิ้ ส่วนที่นำ มาทำ การเพาะ เลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อควรเป็นชิ้น ชิ้ ส่วน ที่สะอาด ปราศจาก เชื้อ ชื้ จุลินทรีย์ต่างๆ ดังนั้น นั้ จึงต้อง นำ มาฆ่าเชื้อ ชื้ ด้วยวิธีการฟอก ฆ่าเชื้อ ชื้ แล้วล้างด้วยน้ำ นึ่งที่ ผ่านการฆ่าเชื้อ ชื้ แล้ว 12

วิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช 3. การตัดเนื้อเยื่อ 4. การบ่มเลี้ยงเนื้อเยื่อ ชิ้น ชิ้ ส่วนพืชที่ทำ การฆ่า เชื้อ ชื้ แล้ว นำ เข้าตู้ปลอด เชื้อ ชื้ ตัดเป็นชิ้น ชิ้ เล็กๆ วาง ลงบนอาหารสังเคราะห์ที่ ผ่านการฆ่าเชื้อ ชื้ แล้ว นำ ขวดอาหารที่มีชิ้น ชิ้ ส่วนพืชวาง บนชั้น ชั้ ที่มีแสงสว่าง 2,000 - 4,000 ลักซ์ วันละ 12 - 16 ชั่วโมง ในห้องที่ควบคุม อุณหภูมิ25 - 28 องศาเซลเซียส จนกระทั่งชิ้น ชิ้ ส่วนของพืชมีการ พัฒนา เป็นต้นที่สมบูรณ์ 13

วิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช 5. การตัดแบ่งและ เลี้ยงอาหาร ตัดแบ่งชิ้น ชิ้ ส่วนพืช และเปลี่ยน อาหารเพื่อเพิ่มปริมาณของต้น พืชทุก 1 - 2เดือน ขึ้น ขึ้ อยู่กับชนิดของพืช และระยะ การเจริญเติบโต ทำ การเปลี่ยน อาหารจนกระทั่งพืชเจริญเติบโต เป็นต้นที่สมบูรณ์ นำ ต้นพืชที่มียอดและรากที่สมบูรณ์ ออกจากขวดล้างวุ้นที่ติดกับรากออก ให้หมด ด้วยน้ำ สะอาด และผึ่งลมให้ แห้ง เเช่น้ำ ยา ป้องกันกำ จัดเชื้อ ชื้ รา นำ ไปปลูกในวัสดุ ที่โปร่ง สะอาด ระบายน้ำ ได้ดีภายใต้ นำ ไปวางไว้ในที่ร่ม และพรางแสง 60 เปอร์เซ็นต์ประมาณ 4 สัปดาห์ หรือจนกระทั่งต้นพืช ตั้ง ตั้ ตัวได้ 6. การย้ายปลูกในสภาพธรรมชาติ 14

บรรณานุกรม กรมส่งเสริมการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ์.(2559).การเพาะเลี้ย ลี้ ง เนื้อเยื่อ.สืบค้นเมื่อ วันที่ 28 สิงหาคม 2566,จาก https://esc.doae.go.th/wpcontent/uploads/2018/ คณะเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยราชมงคลธัญบุรี.(2020).วิชาการ เพาะเลี้ย ลี้ งเนื้อเยื่อพืช.สืบค้นเมื่อ วันที่ 28 สิงหาคม 2566,จาก https://www.agr.rmutt.ac.th/?p=82592 ค