ชุดการอ่านเพิ่มเติม มารยาทไทย

การแสดงความเคารพ
การไหวแ้ ละการกราบ

นางปฏมิ า บญุ ลอ้ ม
โรงเรยี นชานาญสามัคควี ทิ ยา

คำนำ

มารยาทไทย นบั เป็นเอกลกั ษณส์ าคญั อยา่ งหน่งึ ทแ่ี สดงถงึ ความเป็นชาตไทยไดเ้ ป็นอยา่ งดี
มารยาทไทย หมายถงึ กริ ยิ าอาการทค่ี วรประพฤตปิ ฏบิ ตั อิ ยา่ มขี อบเขตหรอื มรี ะเบยี บแบบแผนอนั
เหมาะสมแกก่ าลเทศะและสงั คม

หนงั สอื อ่านเพม่ิ เตมิ ชดุ มารยาทไทย กลมุ่ สาระสงั คมศกึ ษา ศาสนาและวฒั นธรรม สาหรบั
นกั เรยี นชนั้ มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 5 จดั ทาขน้ึ เพอ่ื ใชป้ ระกอบการจดั การเรยี นรใู้ หน้ กั เรยี นไดศ้ กึ ษาเพม่ิ เตมิ
เกย่ี วกบั มารยาทไทย ซง่ึ ไดแ้ ก่

1. มารยาทในการแสดงความเคารพ
2. มารยาทในการสนทนา
3. มารยาทในการแตง่ กาย
4. การมสี มั มาคารวะ
5. มารยาทในทส่ี าธารณะ
ในการจดั การทาหนงั สอื ครงั้ น้ี ไดเ้ สนอเนอ้ื หา สาระ ในรปู แบบของหนงั สอื สาหรบั เดก็ โดยการ
ใชส้ สี นั ตวั อกั ษรและตวั การต์ นู เพอ่ื ใหม้ คี วามน่าสนใจมากขน้ึ ผจู้ ดั ทาหวงั เป็นอยา่ งยง่ิ วา่ หนงั สอื อ่าน
เพม่ิ เตมิ น้จี ะเป็นประโยชน์ตอนกั เรยี น ครู และสถานศกึ ษาในการพฒั นาการจดั การศึกษา ชว่ ยสง่ เสรมิ
ใหน้ กั เรยี นรกั ความเป็นไทย ตระหนกั และเหน็ คุณค่าของวฒั นธรรมไทย

ปฏมิ า บุญลอ้ ม
ผจู้ ดั ทา

สำรบญั 1
2
การแสดงความเคารพ 3
การไหว้ (อญั ชล)ี 4
การไหว้ (วนั ทนา หรอื วนั ทา) 5
การไหวร้ ะดบั ท่ี 1 6
การไหวร้ ะดบั ท่ี 2 8
การไหวร้ ะดบั ท่ี 3 9
การกราบ (อภวิ าท) 10
การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์ (ท่าเตรยี ม) ชาย 11
การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์ (ทา่ เตรยี ม) หญงิ 12
การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์ อญั ชลี 13
การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์ วนั ทา 14
การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์ อภวิ าท 15
การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์
การกราบผใู้ หญ่

การแสดงความเคารพ

การเคารพนับว่าเป็นมารยาทไทยซึ่งแสดง
ความกตัญญูกตเวทีของบุคคล เป็นสิ่งที่เช่ือมโยง
สายสัมพันธ์ให้ชายไทยมีที่ยึดเหน่ียวระหว่างบุคคล
ที่อยู่ช้ันเดียวกันหรือต่างชั้น ในวัยเดียวกันหรือต่าง
วัยได้เป็นอย่างดี การแสดงความเคารพมีหลาย
ลกั ษณะ เช่น การประนมมือ การไหว้ การกราบ การ
คานับ การถวายความเคารพ เป็นต้น การที่จะแสดง
ความเคารพในลักษณะใดน้ัน ต้องพิจารณาผู้ที่
ได้รับความเคารพด้วยว่าอยู่ในฐานะใด หรือใน
โอกาสใด แล้วจึงแสดงความเคารพให้ถูกต้อง
เหมาะสม ในท่ีนี้จะขอแบ่งการแสดงความเคารพ

ออกเป็น 2 ลักษณะ คอื

1. การไหว้ (วนั ทนา หรือ วันทา)

2. การกราบ

1. การไหว้

การปฏิบตั ใิ นทา่ ไหวป้ ระกอบดว้ ยกิรยิ า 2 สว่ น คือ
การประนมมอื และการไหว้

1.1 การประนมมอื (อญั ชล)ี

เป็นการแสดงความเคารพ โดยการประนมมอื ใหน้ ้วิ
ทง้ั สองข้างชดิ กนั ฝา่ มือทง้ั สองประกอบเสมอกันแนบหว่า
งอกปลายน้ิวเฉยี งข้ึนพอประมาณ แขนแนบตัว ไมก่ าง
ศอกท้ังหญงิ และชาย ปฏบิ ัตเิ หมอื นกัน การประนมมือนใ้ี ช้
ในการสวดมนต์ ฟงั พระสวดมนต์ ฟงั พระธรรมเทศนา
ขณะสนทนากับพระสงฆ์ รบั พรจากผใู้ หญ่ แสดงความ
เคารพผ้เู สมอกันและรับความเคารพจากผอู้ อ่ นอาวโุ สกว่า
เป็นตน้

1.2 การไหว้ (วนั ทนา หรอื วนั ทา)
เปน็ การแสดงความเคารพ โดยการประนมมอื แล้วยกมือ
ทั้งสองข้นึ จรดใบหนา้ ให้เห็นวา่ เป็นการแสดงความ
เคารพอยา่ งสงู การไหว้แบบไทย แบ่งออกเปน็ 3 แบบ
ตามระดับของบุคคล

1) ระดบั ที่ 1 การไหว้พระ

2) ระดบั ที่ 2 การไหว้ผูม้ พี ระคุณและผอู้ าวุโส

3) ระดับที่ 3 การไหว้บคุ คลท่ัวๆไป ทเ่ี คารพนับถือ
หรอื ผู้อาวุโสสูงกวา่ เลก็ นอ้ ย

1) การไหวร้ ะดบั ท่ี 1

ระดบั ที่ 1 การไหวพ้ ระ ได้แก่ การไหวพ้ ระพทุ ธ พระ
ธรรม พระสงฆ์ รวมท้ังปูชนียสถาน ท่เี กีย่ วกับ
พระพทุ ธศาสนา ในกรณที ไี่ ม่สามารถกราบแบบเบญจาง
คประดิษฐ์ได้ โดยประนมมอื แลว้ ยกมือ พรอ้ มกบั คอ้ ม
ศีรษะลง ให้หัวแม่มอื จรดระหวา่ งคิ้ว ปลายน้ิวแนบ
สว่ นบนของหนา้ ผาก

2) การไหวร้ ะดบั ที่ 2

ระดับที่ 2 การไหวผ้ ู้มพี ระคุณและผอู้ าวุโส ไดแ้ ก่ ปู่
ยา่ ตา ยาย พอ่ แม่ ครู อาจารย์ และผูท้ เ่ี ราเคารพนบั ถือ
โดยประนมมือ แล้วยกขนึ้ พร้อมกบั ค้อมศรี ษะลงใหห้ วั แม่
มอื จรดปลายจมูก ปลายนว้ แนบระหว่างคว้ิ

3) การไหวร้ ะดบั ท่ี 3

ระดับที่ 3 การไหว้บุคคลท่วั ๆไป ท่ีเคารพนบั ถอื หรอื ผู้
มอี าวุโสสงู กวา่ เล็กนอ้ ย โดยประนมมอื แลว้ ยกขึน้ พรอ้ ม
กับคอ้ มศีรษะลงให้หัวแมม่ อื จรดปลายคาง ปลายนว้ิ แนบ
ปลายจมกู

อนงึ สาหรบั หญงิ การไหวท้ งั้ 3 ระดับ

อาจจะถอยเทา้ ข้างใดขา้ งหนงึ่ ตามถนดั ไปข้างหลงั
คร่ึงก้าวแลว้ ยอ่ เข่าลงพอสมควร

2. การกราบ
การกราบ (อภวิ าท) เป็นการแสดงความเคารพอยา่ ง

สงู มี 2 แบบ คอื

2.1 การกราบแบบเบญจางคระดษิ ฐ์ เปน็ การใช้
อวัยวะทัง้ 5 คือ หน้าผาก ซึ่งเป็นตัวแทนสว่ นบนของ
ร่างกาย มอื และข้อศอกทงั้ 2 เป็นตัวแทนส่วนกลางของ
รา่ งกาย เขา่ ทง้ั 2 ซ่งึ เป็นตัวแทนสว่ นล่างของร่างกาย
จรดพนื้

2.2 การกราบผู้ใหญ่ กราบผู้ใหญท่ ่มี อี าวุโสรวมท้งั ผู้
มีพระคณุ ได้แก่ ปู่ ย่า ตา ยาย พอ่ แม่ ครู อาจารย์ และผู้ที่
เคารพ

2.1 การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์
1) ทา่ เตรยี ม

ชาย (ท่าเทพบุตร)
นง่ั คกุ เขา่ ตวั ตรงปลายเท้าตง้ั ปลายเทา้ และส้น

เท้าชดิ กนั นงั่ บนส้นเทา้ เขา้ ทง้ั
สองหา่ งกัน พอประมาณ มือทัง้ สองวางควา่ บนหนา้

ขาทัง้ สองขา้ ง นว้ิ ชดิ กนั

2.1 การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์
1) ทา่ เตรยี ม

หญงิ (ทา่ เทพธดิ า)
นัง่ คกุ เข่าตวั ตรง ปลายเทา้ ราบ เขา่ ถึงปลายเทา้

ชดิ กนั นงั่ บนสน้ เท้า มอื ทง้ั สอง
วางควา่ บนหน้าขา ท้ังสองขา้ ง นิ้วชิดกัน

2.1 การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์

2) จงั หวะท่ี 1
อัญชลี

(อัญชล)ี ยกมอื ขนึ้ ในทา่ ประนมมอื

2.1 การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์

3) จงั หวะท่ี 2
วนั ทา

ยกมอื ท่ีประนมขึน้ พรอ้ มกบั คอ้ มศีรษะลงมา ให้
ปลายนิว้ หวั แมม่ ือจรดระหว่างควิ้ ปลายน้ิวชแี้ นบ
หน้าผาก

2.1 การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์

3) จงั หวะที่ 4
อภิวาท

ทอดมอื ทั้งสองลงพรอ้ มๆกนั ใหม้ ือและแขนทั้ง
สองข้างราบกบั พน้ื คว่ามอื หา่ งกัน

เล็กน้อยพอใหห้ น้าผากจรดพ้นื ระหวา่ งมือได้
ชาย ศอกทัง้ สองข้างต่อจากเขา่ ราบไปกบั พนื้
หลงั ไม่โกง่
หญงิ ศอกทงั้ สองขา้ งคร่อมเขา่ เล็กน้อย ราบไป
กบั พน้ื หลงั ไม่โกง่ จากนน้ั กม้ ศรี ษะลงใหห้ นา้ ผากจรดพ้นื
ระหว่างมือท้ังสอง

2.1 การกราบเบญจางคประดษิ ฐ์

ทาสามจังหวะใหค้ รบ 3 คร้ัง แล้วยกมือขนึ้ ไหว้
ในท่าไหว้พระ แลว้ วางมือคว่าลง

บนหน้าขา ในทา่ เตรียมกราบ จากน้นั ให้เปลย่ี น
อริ ิยาบถตามความเหมาะสม

2.2 การกราบผใู้ หญ่

ผู้กราบท้งั ชายและหญิงน่งั พับเพียบทอดมือท้งั
สองขา้ งลงพรอ้ มกันใหแ้ ขนท้งั สองครอ่ มเข่าทอ่ี ยู่
ดา้ นลา่ งเพยี งเขา่ เดยี วมือประนมต้ังกบั พนื้ ไมแ่ บมอื
ค้อมตัวลงใหห้ นา้ ผากแตะส่วนบนของมือท่ีประนม
ในขณะกราบไมก่ ระดกนวิ้ มอื ข้นึ รบั หน้าผาก กราบ
เพียงคร้ังเดยี ว

อ้ำงอิง

กรมสง่ เสรมิ วฒั นธรรม. 2553. มำรยำทไทย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พชิ ์ มุ นุมสหกรณ์ การเกษตร
แหง่ ประเทศไทย จากดั .

“เปน็ เดก็ ไทยใหอ้ อ่ นนอ้ ม
และถ่อมตน

อยา่ ลกุ ลนคนมองมาไมด่ นี กั
จงสารวมทา่ ทกี ริ ยิ า

จะพดู จากับผใู้ หญใ่ หส้ งั วรณ์
คาสุภาพไพเราะจงึ เหมาะสม
ใครเหน็ ชมวา่ ดลี น้ มคี นสอน

ไปลามากไ็ หวย้ ามใครจ่ ร
จะหนาวรอ้ นนอนระวงั เอย”