KRATKA ISTORIJA BIOSKOPA “JUSUF GËRVALLA”

KRATKA ISTORIJA BIOSKOPA

“JUSUF GËRVALLA”



Finansirano od strane :

Priznanje

Najveće priznanje odaje se svima koji su doprineli ostvarenju ove publikacije,
zvaničnicima institucija, intervjuisanima, i volonterima Anibar-a.

Posebnu ulogu u ostvarenju ove publikacije imaju intervjuisani koji na ovaj ili onaj
način bili u vezi sa bioskopom, bivši radnici bioskopa, zvaničnici institucija i trenutni
radnici.

Citati upotrebljeni u publikaciji uzeti su iz održanih intervjua sa ljudima koji su se setili
bioskopa u različitim periodima i ukazali na važnost koju je on imao u pećkoj kulturi
kroz godine.

Ostvarenje ove publikacije omogućeno je u okviru projekta Anibar-a “Promovisanje
kulturne baštine u regionu Peći” realizuje se u sklopu projekta GrassRoots Action
Support koji se implementuje od strane IKS-a, Lens-a i FES-a, finansira ga Evropska
Zajednica, a njime upravlja Kancelarija Evropske Zajednice na Kosovu.” 

“Ovo izdanje je ostvareno uz podršku Evropske Zajednice. Sadržaj ovog izdanja je
odgovornost Anibar-a i ni na koji način se ne može smatrati gledištem Evropske
Zajednice, IKS-a, Lens-a ni FES-a”.

Na kraju, zahvaljujemo se timu za realizaciju ove publikacije a to je osoblje Anibar-a, za
njihovu istrajnost, i dobar rad u procesu prikupljanja informacija i sastavljanja
publikacije.

Izdavač: Anibar
Projekat: Kulturna baština u regionu Peći

Istraživačka ekipa:

Granit Karagjyzi
Lum Radoniqi

Konsulent: Valton Marku, Vullnet Sanaja
Dizajner: Panot Mahmutaj

Menadžer projekta: Arlinda Kastrati

Sadržaj

Apstrakt 6

Istorijat bioskopa 8

Unutar bioskopa “Jusuf Gërvalla” kroz godine 11

Bioskop izmedu nasilja i represije ’90-ih godina 15

Novi život kulturnih ruševina u Peći: Bioskop “Jusuf Gërvalla”

nakon 2000 18

Anibar: čuvanje i revitalizacija bioskopa “Jusuf Gërvalla” 21

Arhiv bioskopa 24

Kosova Film u Kinu Rad 27

Literatura 29

Apstrakt

Ovo istraživanje ima za cilj kratak pregled istorije jedinog bioskopa grada Peći koji
je danas poznat kao bioskop “Jusuf Gërvalla”. Ovaj pregled deli se na tri dela. Prvi
deo bavi se istorijatom bioskopa, izgradnjom objekta i načinom rada kao
društvenog preduzeća. Drugi deo iznedriće aktivnosti koje su se razvijale u
objektu bioskopa. Ove aktivnosti uokviriće se na najopštiji način i obuhvatiće
aktivnosti koje datiraju iz ’60-ih godina. Najviše će se istaći aktivnosti nakon
’80-ih i ’90-ih godina, dakle period koji se karakteriše velikim političkim prelo-
mima u bivšoj Jugoslaviji, a koji su uticali na kulturni život na Kosovu. Jedan
deo biće posvećen i aktivnostima nakon 2000. godine, tačnije nakon okončanja
rata na Kosovu, perioda koji je okarakterisan mnogim problemima, objektivnim i
subjektivnim. Treći i poslednji deo, ukratko će se ogledati u malo nalaza iz arhiva
bioskopa, koji su opstali s vremenom.

Za ostvarenje ovog istraživanja napravljena je kombinacija primarnih i
sekundarnih podataka; uglavnom je korišćena kvalitativna metoda.
U sklopu primarnih podataka realizovana je serija intervjua sa nekadašnjim
radnicima bioskopa u periodu pre rata, sa ljubiteljima filma koji su imali bliske
odnose sa bioskopom, a ostvareni su i intervjui sa radnicima koji su trenutno
angažovani da bioskop “Jusuf Gërvalla” funkcioniše. Kod primarnih podataka
razmotren je i arhiv bioskopa Jusuf Gërvalla”. Dok su kod sekundarnih podata-
ka razmotreni materijali i relevantni članci različitih autora koji se na direktan i
poprečan način povezuju sa temama kojima se bavi ovo izdanje.

Ova knjižica ima za cilj da osvetli istorijat jedinog bioskopa grada Peći, koji je
danas poznat pod imenom “Jusuf Gërvalla”. Pošto ovaj bioskop ima istoriju od
65 godina, glavni cilj ovog kratkog pregleda je pružanje ogledala kako je izgledalo
pozorište kroz godine, kao i otvaranje raznih društvenih perspektiva iznad onih
koje je bioskop promovisao tokom svog rada.

6



Istorijat bioskopa

Bioskop “Jusuf Gërvalla” u prošlosti poznat kao Kino Rad (Bioskop radnika – u
srpskom jeziku) izgraden je 1955. novcem sindikata radnika. Bioskop je bio
preduzeće za projekciju filmova pod tadašnjom Samoupravnom zajednicom od
interesa za kulturu (SZIK). Kao radna organizacija imala je nezavisni status, imala
je svoje zaposlene, sopstvene prihode od prodaje ulaznica putem kojih je plaćala
svoje radnike. Izmedu ostalog, imala je i nadležnosti u izboru osoblja, direktora
kao i sve upravne organe kao i svako drugo pravno preduzeće. Nasuprot tome
što je bio pod nadzorom SZIK-a i direkcije za kulturu, bioskop je smatran
posebnim entitetom po pitanju načina funkcionisanja.

Zgrada bioskopa obuhvata površinu od 731 m2 i deli se na nekoliko prostorija
uključujući: glavnu salu, sobu za projekciju, balkon na drugom spratu, nekoliko
prostorija za kancelarije, hodnike i toalete. Bioskop ima i povezanu zgradu koja
se zove Aneks, koja je u prošlosti služila kao radno mesto sindikalista, odakle su
se prikupljali, kako se veruje, materijalna sredstva za izgradnju bioskopa. Ovaj
dvospratni objekat ima pet radnih prostorija, dva hodnika i jedan toalet. Iako se
zove Aneks, kaže se da se ova zgrada nije uklapala u izgradnju bioskopa.

Bioskop “Jusuf Gërvalla” (bivši Kino Rad) izgraden je s ciljem da ponudi
kulturni prostor gradu Peći, a tokom godina 1955-1998 služio je kao centralna
tačka zajedničkih kulturnih aktivnosti za stanovnike opštine Peć, uključujući
projekciju novih filmova, javne diskusije o raznim filmovima, muzičke koncerte,
pozorišne predstave i programe za decu, postajući tako jedna od najposećenijih
kulturnih institucija tog vremena.

U periodu nakon rata, tj. 2000-te godine, putem finansiranja od strane UNMIK-a
(Misija Privremene Administracije Ujedinjenih Nacija na Kosovu), u iznosu od
500 hiljada nemačkih maraka, bioskop je restauriran. Ipak, renoviranje objekta
je izbrisalo oblik i arhitekturu svog vremena, pa je zgrada izgubila deo identiteta
smanjujući broj senzacija, uklanjanjem bočnih loža, menjanjem strukture scene i
uklanjanjem zavesa, a kao potpuno restauriran bioskop je otvoren 2001. Francika
Hoxha, bivša radnica bioskopa “Jusuf Gërvalla” koja je radila 35 godina, ističe da

8

je nakon izgradnje bioskopa, bioskop počeo da radi bez tehničke primopredaje
objekta, nastavljajući da tada nije oformljena nikakva komisija za razmatranje
revitalizacije objekta.

2002. godine, Skupština opštine Peć usvojila je rezoluciju da se bioskop nazove
po albanskom aktivisti, piscu i muzičaru, Jusufu Grvali (Jusuf Gërvalla, alb.u
originalu). 2016. godine, putem opštinske odluke, bioskop je sa svom svojom
imovinom dat na korišćenje nevladinoj organizaciji Anibar koja od 2010. godine
radi na organizaciji godišnjeg medunarodnog festivala animiranog filma.

2016. godine, Kosovska agencija za privatizaciju (KAP), stavlja objekat bioskopa
sa svom imovinom na listu objekata za privatizaciju. Početak suprotstavljanja
ovom procesu od strane Anibara kao i saradnja sa lokalnom zajednicom i sa
Mrežom kulturnih organizacija (RrOK) u Peći, gde se ujedinilo na kraju 80
nevladinih organizacija širom Kosova, uspele su da suspenduju ovaj proces.
Peticijom protiv privatizacije bioskopa za kratko vreme je prikupljeno 6 hiljada
potpisa gradana Peći. Gradanska spremnost, osim što je spasila bioskop od
privatizacije, pomogla je da se ovaj objekat formalno stavi na privremenu listu
objekata kulturne baštine pod zaštitom.1 Danas je bioskop “Jusuf Gërvalla”
promenjen u društveno-kulturni centar i ima aktivne sedmične programe.

1 Ministarstvo kulture, R. d. (2016, 10. 26). Republika Kosovo. Ministarstvo kulture, omladine i 9
sporta. Preuzeto 12 03, 2020, sa https://www.mkrs-ks.org/repository/docs/Lista_e_TKMP.pdf?fb-
clid=IwAR1fqDiGT_sQMniW_6tOM7AmfcoXaQfgOdhE43mU_nMLOcDCFQIluT-q6ow



Unutar bioskopa “Jusuf
Gërvalla” kroz godine

Bioskop je godinama funkcionisao kao kulturni centar uključujući seriju kulturnih i
obrazovnih aktivnosti, muzičke koncerte, pozorišne predstave, recitale, programe
za decu, tribune i manifestacije koje su organizovane za obeležavanje važnih
datuma. Zbog ovih aktivnosti, bioskop je postao jedan od najposećenijih i
najatraktivnijih kulturnih objekata tog vremena. Ipak, glavna aktivnost i najvažnija
javna uspomena vezuje se za projekciju filmova.

U Kinu ili u Kino-Teatru ili kod Filma, kako je nekad različito bio poznat medu
stanovnicima Peći, projektovani su filmovi različitih žanrova. U različitim
periodima projektovani su razni žanrovi filmova, na osnovu postera koji su ostali
u arhivu bioskopa, primećuje se da ’60-ih godina dominiraju filmovi poznati kao
„vesterni“, a ’70-ih indijski filmovi „Bolivuda“, zbog činjenice da su filmovi tipa
„vestern“ poznati širom sveta, a filmovi indijske kinematografije su se raširili i po
Kosovu.

’80-ih godina primećuje se dominiranje akcionih filmova kao i prisustvo azijskih
filmova koje karakteriše ovaj žanr. Tokom ’80-ih, projektovani su i
naučnofantastični filmovi pomešani akcijom, koji su i danas popularni, kao što su
“Robokop” i “Terminator”. Bilo je takde projektovanih filmova poznatedistributer-
ske kuće na Kosovu - “Kosova Film”, a to su uglavnom bili filmovi u ko-produkciji
sa distributerskim kućama koje su bile veoma aktivne u bivšoj Jugoslaviji.

Filmovi koji su projektovani u bioskopu, projektovani su zahvaljujući saradnji
neformalne mreže bioskopa u bivšoj Jugoslaviji. Filmovi koji su projektovani u
bioskopu “Jusuf Gërvalla” bili su najnoviji filmovi svetske kinematografije, i
projektovani su kada bi došao red na bioskope Kosova. Filmske trake korišćene
su prema programima bioskopa. Produkcije su kupovane sa godišnjim
dozvolama i bile bi na raspolaganju od strane distributerskih kuća. Medu njima
je bilo i filmova po porudžbini prema ukusu publike. Za projekciju filmova, bioskop
je saradivao sa svim bivšim jugoslovenskim republikama, jer je svaka imala svoje

11 11

kuće za filmsku proizvodnju. Filmske trake koje bi bile obezbedene za projekciju
filmova slate su po svim bioskopima bivše Jugoslavije a nekoliko ovih filmskih
traka je i dalje u arhivi bioskopa koje su tu ostale zbog nemogućnosti da se
pošalju u druge bioskope usled početka krize ratova u bivšoj Jugoslaviji. Filmovi
su projektovani u tri neka i četiri različita dnevna rasporeda: 11:00, 14:00, 17:00 i na
kraju u 19:00 časova. U slučajevima kada je potražnja nekog filma bila veća, bilo je
čestih prilika gde su se ulaznice prodavale na crnom tržištu po višim cenama.2

Na jedan odredeni period u bioskopu su se davali i pornografski i erotski filmovi.
Prema rečima bivše radnice bioskopa, Francike Hoxha, erotski filmovi su se
davali u periodu od jedne godine i to kad se bioskop suočavao sa ekonomskom
krizom. Ova vrsta filmova se projektovala radi veće finansijske zarade. I pored
toga, pornografski i erotski filmovi nisu projektovani samo u bioskopu “Jusuf
Gërvalla”, jer su projektovani na struktuiran način od strane mreže bioskopa
bivše Jugoslavije u svim postojećim bioskopima bivše Jugoslavije. Postoje
razne hipoteze o razlozima projekcije ovih filmova. Jedna od hipoteza koja se
javlja vezuje se za početak krize u bivšoj Jugoslaviji gde je jugoslovenski sistem
koristio pornografske filmove kao način skretanja pažnje sa stvarnih problema
kao što je bila nezaposlenost, inflacija ili da bi se kamuflirali etnički sukobi u
bivšoj Jugoslaviji. Jedna hipoteza koja se javlja može se povezati sa inicijativom
tadašnjeg političkog sistema da se bori sa nazadnim osobinama tradicionalnih
i konzervativnih društava. Jedna takva povezanost može se izvesti zasnivajući
se na sinopsisu nekoliko postera pornografskih filmova koji su i dalje deo arhive
bioskopa. Jedan sastav koji uokviruje emancipujući aspekt pornografije je i film
“Iskušavanje Đavola” (Tempting the Devil) koji je ko-produkcija jugoslovenskih
kuća “Zeta Film” (Budva) i “Beograd Film” (Beograd) kao i filmske kuće“ Aria
Films” iz Francuske. U sinopsisu postera kaže se da film tretira ljubav, intimnost i
rat protiv tradicionalnih simbola. U svakom slučaju, takve hipoteze mogu se prih-
vatiti ili odbiti samo nakon detaljnijeg i sa više strukture istraživanja na ovu temu.
Interesovanje za ovaj žanr filmova bilo je veliko i izmedu ostalog doneo je veliki
priliv novca u bioskop. Publika su bili adolescenti, stari ljudi, ali i odredeni broj
vojnika jer je u Peći postojala jedna od kasarni koja je korišćena od strane vojske
Jugoslavije3. Prema rečima Francike Hoxha, nakon godinu dana opština Peć je
odlučila da cenzuriše bioskop i da zabrani projekciju ovih filmova uz obrazloženje
da ovi filmovi negativno utiču na razvoj mladih. Osim redovnog programa projek-
cija filmova, unutar prostorija bioskopa organizovani su i koncerti i izvedbe raznih

12 2Husaj, A. (2020, 02 03). Istorijat bioskopa. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)

muzičkih i pozorišnih grupa. U sklopu aktivnosti bioskopa pamte se i umetničke
razmene koje bi dolazile iz Albanije gde su često grupe narodnih ansambala
dolazile i održavale razne izvedbe. Medu pozorišnim grupama koje su posetile
bioskop bile su i pozorišne trupe pozorišta “Aleksander Mojsiu” iz Drača ili trupe
iz pozorišta “Ndrek Luca”. Osim pozorišnih trupa bilo je i projekcija filmova iz
Albanije kao što je film “Debatikët” reditelja Hysen Akani. Bilo je i filmskih
ostvarenja u ko-produkciji “KosovaFilm-a” i produkcija iz Albanije, a medu njima
film Tinguj Lufte (Zvuci rata, prim.prev.) (1976) režisera Xhanfise Keko. Ovaj film
ostvaren je kao ko-produkcija filmskih kuća KosovaFilm i produkcije Shqipëria e
Re.

Projektovan je i film “Lulëkuqet mbi Mure” (Makovi na zidovima, prim.prev.) (1976)
režisera Dhimiter Anagnosti. Još jedan film koji je projektovan je film koji je
zasnovan na romanu “Bonjakët” (Siročad, prim.prev.) pisca Petrat Qafëzezi. Bilo
je i drugih saradnji, ali su se one nakon ’80-ih, sa početkom promene političke
situacije vidljivo smanjile.

Za projekciju filmova i ostvarenje drugih aktivnosti, bioskop je koristio i nekoliko
drugih prostorija; u gradu je korišćen objekat jedinog pozorišta (danas pozorište
“Istref Begolli”), kao i razne prostorije u zavisnosti od aktivnosti. Bioskop je pored
prostorija u gradu koristio i alternativne sale po selima kao u Barani, Isniću,
Zahaću, i Vitomirici.4 Projekcija filmova vršena je pokretnim projektorima
tadašnjeg “Kina Rad” što je omogućavalo i projektovanje filmova po selima u
okolini Peći. U Vitomirici postoji još uvek sala za projekcije koja je i dalje
funkcionalna ali ne u punom kapacitetu.5

3Husaj, A. (2020, februar 03). 002. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači) 13
4Pelaj, H. (2020, februar 24). 005. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)
5Husaj, A. (2020, Shkurt 03). Istorijat bioskopa. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)



Bioskop izmedu nasilja i
represije ’90-ih godina

Na kraju ’80-ih i početkom ’90-ih desilo se nekoliko dogadaja kao uvod u raspad
Jugoslavije. 1989. godine ukinuta je autonomija Kosova od strane srpskog režima
gde je Kosovo izgubilo svu pravonosnu i izvršnu snagu koja mu je bila zagaran-
tovana ustavom iz 1974. Godinu dana kasnije (1990.) učenici i studenti Kosova
naterani su da se udalje iz škola, a sa druge strane 1991 počeo je rat6 u Hrvatskoj,
paralelno sa ratom u Hrvatskoj, razvio se i kratak sukob izmedu Srbije i Slovenije7
Rat u Bosni počeo je 1995.8 Ovi veliki prelomi i opšte promene u bivšoj
Jugoslaviji kao i početak nasilja i represije nad Kosovom posebno – koji su u
pojedinim slučajevima bili propraćeni nemirima i protestima - najavili su
početak krize kojom je obuhvaćena cela društvena i politička sfera u regionu.
Ovoj političkoj i društvenoj krizi nije odoleo ni bioskop grada Peći, jer je projekcija
filmova prekinuta pošto Kosovo ostaje bez filmskih distributera, imajući u vidu
da je bioskop i dalje funkcionisao kao nezavisno preduzeće i njegov finansijski
opstanak zavisi od prodaje ulaznica, nemogućnost projekcije filmova i kao
posledica toga manje aktivnosti podrazumevala je nedostatak finansijskih
sredstava. Francika Hoxha se seća poteškoća tog perioda, ističući da su dve
godine radnici radili bez plata. Prema njenim rečima nakon odredeno
vremenskog perioda bili su obavezni da jedan deo objekta izdaju da bi
obezbedili finansijska sredstva za osnovne plate radnika. Uprkos nedostatku
projekcija filmova, bioskop je ostao aktivan s nekoliko koncerata i pozorišnih
predstava. Neke od pozorišnih predstava izvodila su neka kulturno-umetnička
društva poput Rugova, Gora i drugih. Bilo je i drugih pozorišnih predstava
glumaca pozorišta Đakovice koje su organizovane na godišnjicu nezavisnosti
Albanije. Druga pozorišna predstava koja je privukla pažnju gledalaca bila je
komedija Faruka Begolija, „Profesore ja sam talenat, nije šala“. Ova predstava
imala je sedam delova od kojih su se samo tri pojavila u bioskopu. Organizaciju
kinematografskih aktivnosti tokom perioda velikog političkog raspada u bivšoj
Jugoslaviji pratili su problemi i velike poteškoće u činjenici da su obrazovanje
i kultura bili izloženi stalnom nasilju i represiji od strane bivše jugoslovenske
policije.

6Igol Ilic, Ivana Sekularac. (2015, 5. avgust). Dvadeset godina kasnije, Hrvatska slavi kraj rata dok Srbija žali. Preuzeto 14. 7Tagliabue, J. (1991, Qershor 28). Jugoslovenska vojska koristi snagu u otcepljenoj republici; Slovenija 15
marta , 2020, sa Reuters-a: https://www.reuters.com/article/us-croatia-anniversary-serbia/twenty-years-on-croatia- prijavila 100 ranjenih ili ubijenih. Preuzeto 14. marta, 2020, iz New York Times-a: https://www.nytimes.
celebrates-end-of-war-as-serbia-mourns-idUSKCN0QA1MS20150805 com/1991/06/28/world/yugoslav-army-uses-force-breakaway-republic-slovenia-reports-100-wound-

ed-killed.html?fbclid=IwAR18u--2tg-6diSU5N1vnSG_3ctAiImnEiUJ8Cd86es492J66D0BlFFyb7c

U nekim slučajevima kino-aktivnosti su prekidane, gde su organizatori ili čak
filmski producenti bili prisilno udaljeni sa mesta dogadaja i odvedeni u policijske
stanice, gde su ispitivani o informacijama o aranžmanima u kinu, ali u nekim
slučajevima je takode korišćeno fizičko nasilje.

Syzanë Baja (koordinator programa u Solidar Suisse-u) podseća da je tokom
90-ih bioskop služio kao utočište aktivistima koji su se skrivali od policije u vreme
posle protesta. Takode se seća da je policija često dolazila u njenu kuću da
ispituje oca Emina Baju (koji je bio radnik bioskopa), pošto je često bilo redovnih
aktivnosti koje su opisane kao provokativne, a često i kad je bilo protesta.9
Fizičko nasilje izvršeno posebno tokom bioskopskih aktivnosti i sistematsko
nasilje uopšte nad gradanima Kosova dovelo je do toga da je veliki broj ljudi
pobegao u zapadne zemlje. Ova migracija ljudi takode uključuje neke od radnika
koji su prvobitno otpušteni. Radnici koji su os
tali u bioskopu nastavili su da se suočavaju sa fizičkim nasiljem i sistematskom
represijom.10
Krajem devedesetih na Kosovu su uvedene nasilne mere, a albanski radnici su
otpušteni i zamenjeni srpskim radnicima. Francika Hoxha podseća da je nakon
uvodenja nasilnih mera bioskop bio pretrpan novim radnicima i da od tog
trenutka više nisu imali pristup svojim kinematografskim aktivnostima ili
primanjima. Ona dodaje da su albanski radnici bili izolovani od bilo kakvih
informacija o bioskopu i podsetila da su ih novi radnici često verbalno ugrožavali
i napadali. Takva situacija se nastavila sve dok albanski radnici konačno nisu
napustili svoj posao. Kino je zatvoren 1998. godine, kada je zvanično počeo rat na
Kosovu.

16 8Balkanski ratovi: Kratak vodič. (2016, 18. mart). Preuzeto 14. marta, 2020, sa BBC-a: https://www.bbc. 9Baja, S. (2020, 17. februar). 004. (. G. Karagjyzi; L. Radoniqi, Ispitivači)
com/news/world-europe-17632399killed.html?fbclid=IwAR18u—2tg-6diSU5N1vnSG_3ctAiImnEiUJ8C-
d86es492J66D0BlFFyb7c.



Novi život kulturnih ruševina
u Peći: Bioskop “Jusuf
Gërvalla” nakon 2000.

Po završetku rata na Kosovu 1999. godine, najveći deo Peći je uništen. Sudbinu
mnogih gradskih zgrada Peći delila je i zgrada gradskog bioskopa koja je bila
teško oštećena. Za njegovo aktiviranje trebalo je uložiti znatan iznos novca za
obnovu većine zgrade. Prvi donatori pronadeni su u Italiji, a prvobitna ideja bila je
pretvaranje bioskopa u klasično pozorište, jer je zgrada pozorišta „Istref Begolli“
bila pod kontrolom
italijanskog KFOR-a.

Imajući u vidu ovu situaciju, upravo su italijanski KFOR i UNMIK omogućili
sporazum o renoviranju bioskopskog objekta kao multi-funkcionalnog objekta,
gde pozorište uključuje i bioskop.

Finansiranje je ostvareno 2000. godine u vrednosti od 500 hiljada nemačkih
maraka.

• 235 hiljada nemačkih maraka donirano je od strane Communita di Biela
(Piemonte), preko Missione Arcobaleno.
• 200 hiljada nemačkih maraka obezbedila je Evropska agencija za
izgradnju
• 65 hiljada nemačkih maraka obezbedio je Fond I KB11

Zahvaljujući ovoj investiciji cela zgrada je renovirana i zamenjena je audio i
projektivna oprema. Medutim, obnovom koja je obavljena na objektu izgubljen
je tadašnji oblik i arhitektura, usled čega je objekat izgubio deo svog identiteta
smanjenjem broja sedišta, brisanjem bočnih loža i četvorostrukom promenom
scenske konstrukcije. Tokom procesa obnove bioskop je zatvoren od 1. jula 2000.

18 10Hoxha, F. (2020, 6. februar). 003. (. G. Karagjyzi; L. Radoniqi, Ispitivači)

godine, da bi se ponovo otvorio 22. februara 2001. godine.

Posle obnove zgrade, bioskop nastavlja sa radom. U arhivu kina postoje dve
ponude za projekciju filmova za 2001. godinu. Prvi sporazum potpisan izmedu
kina “Jusuf Gervalla” i “Kino-Studio Tirana” pruža devet filmova, a svi su albanska
produkcija. U drugom sporazumu izmedu bioskopa „Jusuf Gërvalla“ i Doni LTD
koji se bavi distribucijom filmova, dobijeno je četrnaest filmova, koji su svi bili
američka produkcija. Bilo je pokušaja i druge saradnje, poput one sa prištinskim
bioskopom “ABC”. Ali ove saradnje ne traju dugo. Prema rečima Francike Hoxha,
ove aktivnosti nisu trajale više od tri meseca zbog činjenice da je gradanski
interes bio veoma nizak u odnosu na velike isplate za obezbedivanje filmova koji
se prikazuju u bioskopima. To je onemogućilo da bioskop
funkcioniše na dnevnoj bazi.

Kako je prva decenija novog veka napredovala, aktivnosti su postajale sve
sporadičnije, sa nekim zapaženim filmovima ili čak retkom meduopštinskom
manifestacijom. Ova situacija sa brojnim nedostatkom bioskopskih aktivnosti
nastavila se skoro do 2016. godine, kada je Anibar čak i zvanično započela sa
upravljanjem bioskopom, iako ga je koristila tokom festivala od 2010. godine.

11UNMIK. (2000). Zapis u vezu imenovanja direktora bioskopa/pozorišta “Jusuf 19
Gervalla”. Peć.



Anibar: čuvanje i
revitalizacija bioskopa
“Jusuf Gërvalla”

Anibar je nevladina organizacija osnovana 2010. godine koja se bavi organizaci-
jom Medunarodnog festivala animacije. Osnivači Festivala Anibar bili su mladi
entuzijasti koji imaju za cilj prikazivanje kratkometražnih animiranih filmova.

Od 2014. godine Anibar je započeo razgovore sa opštinom Peć da poveća broj
bioskopskih aktivnosti, iako Anibar koristi bioskop od 2010. za svoje aktivnosti
u periodu festivala. U 2014. godini bioskop je počeo sa oživljavanjem programa,
posle učestalih razgovora sa opštinom Peć, oko cilja povećanja bioskopskih
aktivnosti i istovremeno uticaja na revitalizaciju objekta koji za neke aktivnosti
nije funkcionisala godinama. Nakon završetka razgovora sa opštinom Peć, Anibar
je počeo da stvara godišnje programe.

Anibar je tokom 2016. godine ponudio 15-godišnji program sa aktivnostima
usmerenim na revitalizaciju objekta i revitalizaciju kulturnih inicijativa u Peći.
Uvodenje programa u obrazovne aktivnosti uticalo je na pokretanje postupaka za
odobravanje javne imovine. Iste godine, skupština opštine je odlukom ustu-
pila bioskop Anibaru na period od 15 godina. Program aktivnosti koje je Anibar
predstavila obuhvatao je aktivnosti poput projekcija filmova, diskusijskih tribina i
debata, koncerata bez isključivanja različitih radionica i razvoj

Akademije za animaciju. Za radionice, Akademiju za animaciju i slične aktivnosti,
trenutno se koristi aneks bioskopa tamo gde su se u prošlosti nalazile kancelarije
sindikata.

Medutim, jedini bioskop u gradu Peć i dalje ne radi svakodnevno zbog nedostatka
tehničkih uslova, poput nedostatka digitalnog projektora koji bi omogućio prika-
zivanje novijih filmova. Uprkos ovim poteškoćama, može se reći da je kino “Jusuf

21

Gërvalla” najefikasniji alternativni izvor obrazovno-kulturnih programa.

22



Arhiv bioskopa

Medu imovinom koju je nasledio Anibar je arhiv bioskopa, koji sadrži filmske
postere koji se svakodnevno pojavljuju, kataloge, brošure, letke filmova;
projektivnu opremu kao što su dva prenosiva projektora, tri projektora statičkih
traka, neke predratne kosovske trake za film, pisaće mašine, mašine za štam-
panje karata i neke administrativne dokumente.

Filmski plakati su uglavnom američke, evropske i azijske produkcije raznih
žanrova poput drame, komedije, romantike, akcije, erotike, naučne fantastike,
dokumentarca, trilera, horora, dečijih filmova i datiraju od 1950-ih do kraja 1990-
ih. Neke od plakata prate razglednice i filmske brošure, koje su distribuirane po
gradu kako bi najavili sledeću aktivnost.

Plakati se razlikuju u tipologiji papira i formata. Neki čak predstavljaju ilustracije.
Deo arhiva bioskopa su takode dokumenti i vodiči za predratnu opremu,
kataloge i zalihe različitih distributivnih kuća u tadašnjoj Jugoslaviji koje su
pružale najnovije svetske filmove. Katalozi filmova su u jednogodišnjem intervalu
i sadrže informacije o žanru filma, mestu i godini produkcije, reditelju, glumcima,
minutaži, tehnici, distributivnoj kući, originalnom jeziku, kao i kratkom sažetku
filmova. Medu njima su i katalozi filmskih festivala koji predstavljaju filmove koji
učestvuju u tim dogadajima. Neki od kataloga, pored opštih informacija o
filmovima, služe i kao zaliha filmova koji se tokom godine prikazuju u bioskopima.

24

Pokretni projektori kroz koje su
prikazivani filmovi u selima okruga
Peć. Ovi projektori i dalje su deo arhiva
bioskopa „Jusuf Gërvalla” i svakodnev-
no su izloženi u predvorju bioskopa.

Projektor (32mm), donet 2001. Nakon
renoviranja od strane italijanskih
donatora.

Filmska traka koja je ostala u arhivu
bioskopa “Jusuf Gërvalla” zbog
nemogućnosti da se dalje distribuira u
bioskopu usled početka krize u bivšoj
Jugoslaviji.

25

12

Žanr: DRAMA, ROMANTIKA
Godin: 1994
Naziv u originalu: FORREST GUMP
Reditelj: ROBERT ZEMECKIS
Mesto proizvodnje: SAD

U arhivu bioskopa ostavljen je veliki
broj razglednica koje su distribuirane
u najposećenijim delovima grada. Te
razglednice su imale različite scene
koje su najavljivale da će se pojaviti
sledeći film

2612Informacije o tabelama uzete su iz digitalizovane baze podataka stvorenih od

nekoliko postera koji su deo arhive bioskopa “Jusuf Gërvalla”

Kosova Film u Kinu Rad

U arhivima bioskopa poseban prostor posvećen je katalozima filmske produk-
cije “Kosova filma”. Kosova film kao filmska kuća osnovan je 20. februara 1969.
kao organizacija za proizvodnju, prikazivanje i distribuciju filmova. U početku je
producirao kratke filmove i dokumentarne filmove, a zatim je nastavio s igranim
filmovima. Pokretanjem nezavisne produkcije, temelji originalne filmske produkci-
je postavili su temelje lokalne kulture i tradicije. Filmovi produkcije “Kosova Film”
koproducirani su s drugim filmskim produkcijskim kućama. Jedan od filmova koji
je postigao najveći uspeh iz produkcije “Kosova filma” koji se u to vreme pojavio u
bioskopu Rad, je film “Čuvari magle” (“Rojet e Mjegullës”) reditelja Isa Qosja.

Kosovski filmski fond pridružen je arhivskom fondu
Kosovskog filmskog centra (KFC).

13

Žanr: DRAMA
Godina: 1988
Naziv u originalu: ROJET E MJEGULLES
Reditelj: ISA QOSJA
Produkcijska kuća: KOSOVA FILM

13Informacije o tabelama uzete su iz digitalizovane baze podataka stvorenih od 27
nekoliko postera koji su deo arhive bioskopa “Jusuf Gërvalla”

Hvala:

Ispitivačima:
Aver Husaj
Francika Hoxha
Hysen Pelaj
Suzana Baja
Vullnet Sanaja

Volonterima:
Vita Kasapolli
Genc Morina
Ujëjeta Shatri
Ari Haxhiajdini

28

Literatura

Baja, S. (2020, 17. februar). 004. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)

Balkanski ratovi: Kratak vodič. (2016,18. mart). Preuzeto 14. marta, 2020, sa
BBC-a: https://www.bbc.com/news/world-europe-17632399

Hoxha, F. (2020, 6. februar). 003. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)

Husaj, A. (2020, 03. februar). 002. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)

Igol Ilic, Ivana Sekularac. (2015, Gusht 5). Dvadeset godina kasnije, Hrvatska
slavi kraj rata dok Srbija žali. Preuzeto 14.marta, 2020, sa Reuters: https://www.
reuters.com/article/us-croatia-anniversary-serbia/twenty-years-on-croatia-
celebrates-end-of-war-as-serbia-mourns-idUSKCN0QA1MS20150805

(2000). Ugovor izmedu pozorišta “Jusuf Gervalla” i “Kino Studio” Tirana. Tirana.

(2001). Ugovor izmedu “Doni-LTD” Priština i bioskopa “Jusuf Gervalla” Peć.
Priština.

Ministartsvo kulture, R. d. (2016, 10 26). Republika Kosovo. Ministarstvo kulture,
omladine i sporta. Preuzeto 03 12, 2020, sa https://www.mkrs-ks.org/reposi-
tory/docs/Lista_e_TKMP.pdf?fbclid=IwAR1fqDiGT_sQMniW_6tOM7AmfcoXaQf-
gOdhE43mU_nMLOcDCFQIluT-q6ow
Pelaj, H. (2020, 24. februar). 005. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)

Sanaja, V. (2020, 14. februar). 01. (G. Karagjyzi, & L. Radoniqi, Ispitivači)

Tagliabue, J. (1991, 28. jun). Jugoslovenska vojska koristi snagu u otcepljenoj
republici; Slovenija prijavila 100 ranjenih ili ubijenih. Preuzeto 14. marta, 2020,
sa New York Times-a: https://www.nytimes.com/1991/06/28/world/yugo-

29

slav-army-uses-force-breakaway-republic-slovenia-reports-100-wounded-killed.
html?fbclid=IwAR18u--2tg-6diSU5N1vnSG_3ctAiImnEiUJ8Cd86es492J66D-
0BlFFyb7c
UNMIK. (2000). Zapis u vezi sa imenovanjem direktora bioskopa/pozorišta “Jusuf
Gervalla”, Peć.

30