ป.6 เรื่อง เครื่องดนตรีไทยและเครื่องดนตรีสากล

๒หน่วยการเรยี นรู้ที่

เครื่องดนตรไี ทย
และเคร่ืองดนตรีสากล

• จำแนกประเภทและบทบำทหน้ำทเี่ ครอ่ื งดนตรีไทยและ
เครือ่ งดนตรที ่มี ำจำกวฒั นธรรมตำ่ ง ๆ (ศ ๒.๑ ป.๖/๒)

เคร่อื งดนตรไี ทย
และเครือ่ งดนตรีสากล

จำกภำพมีเคร่ืองดนตรีอะไรบำ้ ง
และเปน็ วงดนตรขี องภำคใด

๑. เครอ่ื งดนตรีพื้นบ้านของไทยในแตล่ ะภาค

เครอื่ งดนตรีพน้ื บำ้ นของไทยในแตล่ ะภำค เป็นสง่ิ ที่สรำ้ งควำมบนั เทิง
สนกุ สนำนให้กับคนในทอ้ งถน่ิ แบง่ ออกเปน็ ๔ ประเภท ได้แก่ เคร่ืองดีด
เครื่องสี เครื่องตี และเคร่อื งเป่ำ

เครือ่ งดนตรไี ทยในแตล่ ะภำคมคี วำมแตกตำ่ งกนั ทง้ั วธิ กี ำรบรรเลง
รปู รำ่ งลกั ษณะของเครอื่ งดนตรี เครื่องดนตรแี ตล่ ะประเภทจึงมีบทบำท
หนำ้ ท่แี ตกต่ำงกัน ดังน้ี
ประเภทและบทบาทหนา้ ทขี่ องเคร่ืองดนตรีพ้ืนบ้านของไทย
ในแต่ละภาค

เคร่ืองดนตรีพน้ื บ้ำนของไทยในแต่ละภำคเป็นเครื่องดนตรีท่เี กดิ
มำจำกภมู ปิ ญั ญำทอ้ งถนิ่ ของคนในแต่ละภมู ิภำค สรำ้ งสรรค์ประดิษฐข์ น้ึ มำ
เพอ่ื สร้ำงควำมสนุกสนำน ผ่อนคลำยกนั ในยำมว่ำง หรอื ใชเ้ พอ่ื ประกอบ
พิธกี รรมเทศกำลงำนบุญ ประเพณีตำ่ ง ๆ ในท้องถน่ิ ซึ่งเคร่ืองดนตรี
พืน้ บ้ำนของไทย ๔ ภำค มลี กั ษณะดงั น้ี

เครือ่ งดนตรพี นื้ บ้านภาคเหนือ

❖ เครื่องดนตรีพ้ืนบ้านภาคเหนือประเภทเครอื่ งดีด
พณิ เพียะ มีคันทวน มสี ำยทัง้ แบบ ๒ สำย และ ๔ สำย กะโหลก

พณิ เพียะทำดว้ ยเปลือกนำ้ เต้ำตัดครง่ึ หรอื กะลำมะพร้ำว เวลำดีดใช้
กะโหลกประกบติดหนำ้ อกขยับเปิดปิดใหเ้ กิดเสียงก้องกังวำน

พณิ เพียะ

บทบาทหน้าท่ี : ใช้บรรเลงทำนองดีดคลอไปกบั บทขับรอ้ ง

เครอื่ งดนตรพี น้ื บา้ นภาคเหนือ

❖ เครื่องดนตรพี ื้นบ้านภาคเหนอื ประเภทเครอื่ งสี
สะล้อ เปน็ เครือ่ งดนตรปี ระเภทสี มที ้งั ๒ สำย และ ๓ สำย คันชัก
จะอย่ดู ้ำนนอกตวั สะล้อ ด้ำนหลงั กะโหลกเจำะเปน็ รปู ลวดลำยตำ่ ง ๆ
เวลำสีใช้ยำงสนถู ทำให้เกดิ เสยี ง

สะลอ้

บทบาทหนา้ ที่ : ใช้บรรเลงทำนองประกอบกำรแสดงรว่ มกบั บทเพลง
ได้ทุกชนิด บรรเลงรว่ มเขำ้ กบั วงดนตรีตำ่ ง ๆ ได้

เคร่อื งดนตรพี น้ื บา้ นภาคเหนือ

❖ เคร่อื งดนตรีพ้ืนบ้านภาคเหนือประเภทเครอ่ื งตี
กลองสะบดั ชยั เป็นกลองสองหน้ำขนำดใหญ่ หนำ้ กลองหุ้มด้วยหนัง
ขึงดว้ ยหมุด ตัวกลองประดบั ดว้ ยไม้แกะสลกั ทำใหด้ ูสวยงำม

กลองสะบัดชยั

บทบาทหน้าที่ : ในอดตี ใชต้ บี อกสัญญำณ เชน่ ตบี อกสญั ญำณ
กำรโจมตีข้ำศกึ ปัจจบุ ันใชต้ ีประกอบขบวนแห่ หรือแสดงในงำนตำ่ ง ๆ

เครอื่ งดนตรีพ้นื บา้ นภาคเหนือ

❖ เครอ่ื งดนตรีพน้ื บา้ นภาคเหนอื ประเภทเคร่ืองเปา่
ปแี่ น เป็นปปี่ ระเภทลนิ้ คู่ ทำดว้ ยไมเ้ นือ้ แขง็ มี ๒ ขนำด คอื ขนำดเล็ก

และขนำดใหญ่ ถำ้ ขนำดเล็กเรยี กวำ่ แนน้อย ขนำดใหญ่เรยี กวำ่ แนหลวง

ปี่แน

บทบาทหน้าท่ี : ใช้บรรเลงร่วมกบั ฆ้อง กลองแอว กลองตะโลด้ โปด๊ ใช้
บรรเลงประกอบกำรฟ้อน

เคร่ืองดนตรีพ้นื บ้านภาคกลาง

❖ เครอื่ งดนตรีพืน้ บ้านภาคกลางประเภทเครอื่ งดีด
จะเข้ เป็นเครื่องดีด มี ๓ สำย ตัวจะเข้ มี ๒ ตอน คือ ตอนหัวและ

ตอนหำง ระหว่ำงตัวจะเข้มีแป้นรองรับสำยเรียกว่ำนม มี ๑๑ อัน
เพื่อสำหรบั น้วิ กด เวลำบรรเลงใชไ้ ม้ดีด

จะเข้

บทบาทหน้าที่ : ใช้บรรเลงดำเนินทำนองในวงดนตรไี ทยประเภทตำ่ ง ๆ
มเี สียงสดใส ไพเรำะ

เครื่องดนตรีพื้นบ้านภาคกลาง

❖ เครือ่ งดนตรพี น้ื บา้ นภาคกลางประเภทเครือ่ งสี
ซอด้วง เป็นเครอื่ งสี มีเสยี งสงู ก้องกังวำนเวลำสี กระบอกซอทำดว้ ย

ไม้เน้ือแขง็ ลกั ษณะคลำ้ ยดว้ งดกั สตั ว์ ขงึ หนังดำ้ นหน่งึ ดว้ ยหนงั สตั ว์
มหี ย่อง และสำย ๒ สำยพำดขำ้ ม ปลำยบนผูกติดกบั ลกู บดิ คนั ชักส่วนที่
เปน็ หำงมำ้ อย่รู ะหวำ่ งสำยทง้ั ๒ สำย
ขนำดคอ่ นขำ้ งเล็ก
บทบาทหนา้ ที่ : ใช้บรรเลงดำเนนิ ทำนอง
ใหก้ ับวงดนตรไี ทยประเภทต่ำง ๆ

ซอด้วง

เคร่ืองดนตรีพ้ืนบ้านภาคกลาง

❖ เครอื่ งดนตรีพน้ื บ้านภาคกลางประเภทเครื่องตี
กลองยาว เป็นเครื่องตี ตัวกลองทำด้วยไม้ลักษณะกลมกลวง ขึงหน้ำ

กลองด้วยหนังมรี ปู รำ่ งยำวใช้สะพำยเวลำตี

บทบาทหนา้ ที่ : ใช้บรรเลงในจังหวะที่สนกุ สนำน
คกึ คกั เร้ำใจ เชน่ ใช้บรรเลงประกอบขบวนแห่
งำนประเพณีหรอื รำเถดิ เทิง

กลองยาว

เครื่องดนตรพี น้ื บ้านภาคกลาง ขลยุ่ อู้
ขลยุ่ เพียงออ
❖ เคร่อื งดนตรีพน้ื บ้านภาคกลางประเภทเครือ่ งเป่า
ขลุย่ เป็นเคร่ืองเปำ่ มกั ทำจำกไมร้ วก ไมช้ งิ ชงั ปัจจบุ ัน ขล่ยุ หลบี

ใชว้ ัสดอุ น่ื เช่น พลำสตกิ เจำะรตู ำมยำว มรี ะยะห่ำงพอควร
สำหรับเอำนว้ิ ปิดและเปิดให้เปน็ เพลงเมื่อเป่ำ ขล่ยุ มีหลำยชนิด เชน่

ขล่ยุ อู้ เปน็ ขล่ยุ ขนำดยำวและใหญ่กว่ำขลยุ่ เพียงออ
มเี สยี งตำ่ ใชเ้ ฉพำะในวงปีพ่ ำทยด์ กึ ดำบรรพ์

ขลุ่ยเพียงออ เป็นขลยุ่ ขนำดกลำง ใชเ้ ป่ำและ
เปน็ หลักเทยี บเสียงในวงเครื่องสำย

ขลยุ่ หลีบ เป็นขลุ่ยขนำดเล็ก มีเสียงสงู แหลม
ใช้เปำ่ เขำ้ คูก่ บั ขลยุ่ เพียงออในวงเคร่ืองสำย
บทบาทหน้าที่ : ทำหน้ำที่ดำเนนิ ทำนอง สอดแทรกทำนอง
ให้เกิดควำมไพเรำะในบทเพลงทง้ั เสยี งสูง เสียงท้มุ ตำ่

เครือ่ งดนตรีพ้นื บา้ นภาคะวันออกเฉยี งเหนือ (อสี าน)

❖ เครอ่ื งดนตรีพนื้ บ้านภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ (อสี าน) ประเภทเคร่อื งดีด
พิณ บำงคร้งั ชำวอีสำนเรียกว่ำซงุ หรอื เตง่ ตวั พิณทำจำกไมข้ นนุ มีลูกบดิ
หยอ่ ง และสำยพณิ ส่วนสำยพิณทำมำจำกโลหะผสม เวลำบรรเลงจะใช้

วัสดุทีเ่ ป็นแผ่นบำง เชน่ ไม้ไผ่เหลำหรอื ปิ๊กกตี ำร์ดดี ได้

บทบาทหน้าท่ี : พณิ ใช้บรรเลงทำนองหรือดีดแนว
ประสำนเสยี ง หรอื บรรเลงประสมวงดนตรีอืน่ ๆ
และบรรเลงประกอบกำรแสดง

พณิ

เครือ่ งดนตรีพืน้ บา้ นภาคะวันออกเฉียงเหนือ (อสี าน)

❖ เครอ่ื งดนตรีพื้นบา้ นภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ (อีสาน) ประเภทเครอ่ื งสี
ซอบ้งั หรอื ซอกระบอก ทำจำกไม้ไผ่ เปน็ ซอของชำวผู้ไทย (ภูไท) มีเสยี งเบำ

บทบาทหน้าที่ : ใชบ้ รรเลงรว่ มกบั เครื่องดนตรชี นิดอ่นื มีเสียงไพเรำะออ่ นหวำน
ใชบ้ รรเลงทำนอง ประกอบฟ้อนผไู้ ทย (ภไู ท)

ซอบั้ง

เคร่ืองดนตรีพื้นบ้านภาคะวนั ออกเฉยี งเหนือ (อสี าน)

❖ เครือ่ งดนตรพี ื้นบ้านภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ (อีสาน) ประเภทเครื่องตี
โปงลาง มลี กั ษณะคล้ำยระนำด แตจ่ ะแขวนในแนวด่ิง มเี สยี งลดหลัน่ กันไป
ตำมขนำดลกู ระนำด

บทบาทหน้าท่ี : ใชบ้ รรเลงทำนองร่วมกบั วงดนตรี
ตำ่ ง ๆ เพือ่ สรำ้ งควำมสนุกสนำน มเี สียงกอ้ งกงั วำน
สดใส

โปงลาง

เครอ่ื งดนตรีพ้นื บา้ นภาคะวนั ออกเฉียงเหนือ (อสี าน)

❖ เครอ่ื งดนตรพี ้นื บ้านภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ (อีสาน) ประเภทเครอื่ งเป่า
แคน เป็นเคร่ืองดนตรีที่ทำจำกไมไ้ ผช่ นดิ หน่ึงมขี นำดต่ำง ๆ
ประกอบเข้ำกันเป็นตวั แคน เปน็ เคร่ืองเป่ำท่ีมีล้นิ โลหะ กำรเป่ำแคน
จะใชก้ ำรเปำ่ ลมเข้ำและดูดลมออก มีเสียงสดใส สนกุ สนำน

บทบาทหนา้ ที่ : ใช้บรรเลงประกอบกำรขบั ร้อง
หรือบรรเลงในวงดนตรตี ำ่ ง ๆ เช่น วงโปงลำง

แคน

เครอ่ื งดนตรีพืน้ บ้านภาคใต้

ดนตรีพนื้ บ้ำนภำคใตจ้ ะเน้นเครอื่ งดนตรปี ระเภทเครอื่ งตแี ละเครือ่ ง
เป่ำเป็นหลกั เคร่อื งดนตรพี น้ื บำ้ นภำคใตท้ ี่ควรรู้จกั มีดังน้ี
❖ เคร่อื งดนตรพี ้นื บ้านภาคใตป้ ระเภทเคร่ืองตี

กลองชาตรี ใช้บรรเลงในวงปีพ่ ำทย์ชำตรี เลน่ คกู่ ับโทนชำตรี ท่ที ำให้
มีขนำดเลก็ เพือ่ พกพำไดส้ ะดวกในกำรขนยำ้ ยไปมำขณะเดนิ ทำงไป
แสดง มเี สียงดัง ตกุ๊ บำงครัง้ เรยี ก กลองตุก๊
บทบาทหน้าที่ : ใช้บรรเลงในวงปี่พำทย์
และบรรเลงประกอบกำรแสดงหนังตะลุง

กลองชาตรี

เครอ่ื งดนตรีพืน้ บ้านภาคใต้

❖ เครอ่ื งดนตรีพ้นื บ้านภาคใต้ประเภทเครอื่ งเป่า
ปี่กาหลอ เปน็ ป่ีทที่ ำด้วยไม้ เลำปีม่ รี ู ๗ รู มรี ดู ้ำนล่ำงหัวแมม่ อื ๑ รู
ปำกลำโพงปเี่ ปน็ ปำกบำน เพอื่ ใช้ขยำยเสียง

บทบาทหน้าท่ี : ใช้บรรเลงในวงดนตรีกำหลอ
บรรเลงในงำนศพ

ปีก่ าหลอ



๒. ประเภทของเครือ่ งดนตรสี ากล

เคร่ืองดนตรีสำกลแต่ละประเภทมีรูปร่ำง ลักษณะและวิธีกำร
บรรเลงที่แตกต่ำงกัน และมีลักษณะเสียงแตกต่ำงกันไปตำมลักษณะ
ของเครอื่ งดนตรี เคร่อื งดนตรสี ำกล แบ่งออกเป็น ๕ ประเภท ดังนี้

๒.๑ เคร่ืองสาย

เคร่อื งสาย เป็นเคร่ืองดนตรที ่ีมีสำยเป็นหลกั สำยของเคร่ืองดนตรีอำจเปน็
โลหะผสมเอ็นขึงให้ตึง และปรบั ระดบั เสยี งได้ เกดิ เสียงโดยกำรสหี รือดีด
บทบาทหน้าที่ : ใชบ้ รรเลงดำเนนิ ทำนองเพลงและประสำนเสียง

ไวโอลีน วโิ อลา เซลโล ดมั เบลิ กีต้าร์ ฮารป์ แมนโด แบนโจ
เบส ลนิ

๒.๒ เครอื่ งเปา่ ลมไม้

เครื่องเปา่ ลมไม้ เปน็ เครื่องดนตรที ่ที ำใหเ้ กดิ เสียงดว้ ยกำรเป่ำลมผำ่ นช่อง
ไปในท่อทำให้เกิดเสยี งตำ่ ง ๆ เปน็ เคร่อื งดนตรที ท่ี ำจำกไม้ แต่ปจั จบุ นั
บำงชนดิ ทำจำกโลหะ และวสั ดุสังเครำะห์
บทบาทหน้าที่ : ใชบ้ รรเลงดำเนนิ ทำนอง

๑) เครื่องเป่าลมไมช้ นิด
ไม่ใชล้ ้ิน เช่น ฟลูต ปกิ โกโล

ขล่ยุ รคี อรเ์ ดอร์
ฟลตู ปกิ โกโล ขลยุ่ รคี อรเ์ ดอร์

๒) เครอ่ื งเปา่ ลมไมช้ นดิ ใช้ลิ้น คลาริเนต็ แซก็ โซโฟน
แบ่งเป็น ๒ ประเภท ไดแ้ ก่

(๑) ประเภทลิ้นเดย่ี ว เช่น คลำริเนต็
แซก็ โซโฟน

(๒) ประเภทลน้ิ คู่ เช่น โอโบ บำสซนู
อิงลิชฮอรน์ คอนทรำบำสซูน

โอโบ บาสซูน อิงลิชฮอร์น คอนทราบาสชนู

๒.๓ เคร่ืองเปา่ ลมทองเหลือง

เครือ่ งเปา่ ลมทองเหลือง เป็นเครอ่ื งดนตรที ที่ ำจำกโลหะเปน็ ซซู าโฟน
ประเภทกลุม่ แตร เปน็ เคร่ืองดนตรที ่มี ีปำกเปำ่ หรอื ทเ่ี รียกว่ำ บาริโทน
กำพวด ทำใหเ้ กิดเสียงโดยกำรเปำ่ ลมให้เกิดกำรสน่ั สะเทือน
ทีร่ ิมฝปี ำกของผ้เู ป่ำเข้ำไปในปำกเปำ่ เคร่อื งเปำ่ ลมทองเหลอื ง
จะมีทอ่ ลมทำดว้ ยโลหะขนำดต่ำง ๆ
บทบาทหน้าท่ี : ใช้บรรเลงดำเนนิ ทำนองเพลงและประสำนเสยี ง
ไปพร้อมกับเคร่ืองดนตรีอื่น

เฟรนชฮ์ อร์น คอรเ์ น็ต ยูโฟเนียม ทรัมเปต็ ทรอมโบน ทูบา

๒.๔ เครอื่ งตกี ระทบ

เครอ่ื งตกี ระทบ เป็นเครอื่ งดนตรที เ่ี กดิ จำกกำรเคำะหรอื กำรส่นั สะเทือนเพ่อื ใหเ้ กดิ เสยี ง
บทบาทหน้าท่ี : ใช้กำกับจังหวะให้กับเพลง และบำงเครื่องตีใช้ดำเนินทำนองและ
ประสำนเสยี งได้

๑) เคร่อื งตที ่ีมรี ะดบั เสยี ง ระฆงั ราว เบลไลรา
แนน่ อน คอื เครื่องตีทม่ี ีระดับ
เสียงสงู -ตำ่

มาริมบา ไวปราโฟน ไซโลโฟน

๒) เครื่องดนตรีทมี่ รี ะดบั เสยี งไมแ่ นน่ อน
คือ เคร่อื งดนตรีทไี่ ม่มรี ะดับเสียงสงู -ต่ำเปน็
เครื่องกำกับจงั หวะ

กลองเบส กลองสแนร์

กลองทิมพะนี กลองคองกา กลองบองโก กลองชุด

๒.๕ เคร่อื งดนตรีประเภทลิม่ นวิ้ (คยี บ์ อรด์ )

เครื่องดนตรีประเภทล่ิมนวิ้ (คยี บ์ อรด์ ) เป็นเครอ่ื งดนตรีทีม่ ลี ม่ิ นว้ิ สำหรับกด
เพื่อให้เกิดเสียงสูง-ต่ำต่ำง ๆ หรือเรียกอีกอย่ำงหน่ึงว่ำ คีย์ เม่ือกดคีย์จะทำให้กลไก
ภำยในตัวเครือ่ งเกิดกำรสน่ั สะเทอื น และเกดิ เป็นเสยี งต่ำง ๆ
บทบาทหนา้ ที่ : ใชบ้ รรเลงดำเนินทำนอง มีทง้ั เสียงสดใส ไพเรำะ น่มุ นวล ออ่ นหวำน

ออรแ์ กน อเิ ล็กโทน แอกคอรเ์ ดยี น เปียโน

เมโลเดียน คียบ์ อร์ดไฟฟ้า

เคร่อื งดนตรไี ทย
และเครือ่ งดนตรีสากล