ตัวแทน-นายหน้า

1

รายงาน
เร่ือง ตวั แทน นายหน้า

เสนอ
อาจารย์ ชนาภา ขากล่อม

จดั ทาโดย
นางสาวกนกวรรณ วงษ์พทิ ักษ์ เลขที่ 6
นางสาวดารุณี วงค์ผาบุตร เลขท่ี 12

การบัญชี ปวส. 1/4

รายงานนีเ้ ป็ นส่วนหนึ่งของวชิ ากฎหมายธุกจิ รหสั 3200-9001
ปี การศึกษา 2/2561
วทิ ยาลยั เทคนิคระยอง

2

คานา

รายงานเล่มน้ีเป็ นส่วนหน่ึงของวชิ ากฎหมายธุรกิจ ( 3200-9001 ) โดยมีเน้ือหาเกี่ยวกบั ตวั แทน และ
นายหนา้ ซ่ึงตวั แทนจะประกอบไปดว้ ย ความหมายและลกั ษณะของสัญญาตวั แทน การต้งั ตวั แทน ประเภท
ตวั แทน สิทธิของตวั แทน หนา้ ที่ของตวั แทน ความรับผิดของตวั แทนต่อตวั การ หนา้ ท่ีและความรับผดิ ของ
ตวั การ ความระงบั สิ้นไปของสญั ญาตวั แทน และนายหนา้ จะประกอบไปดว้ ย ความหมายและลกั ษณะของ
นายหนา้ ความรับผดิ ชอบของนายหนา้ ความระงบั ของสัญญานายหนา้

คณะผจู้ ดั ทาหวงั เป็นอยา่ งยง่ิ วา่ รายงานเล่มน้ีจะเป็นประโยชนแ์ ก่ผทู้ ี่นาไปศึกษาไม่มากก็นอ้ ย หากมี
ขอ้ ผดิ พลาดประการใดทางผูจ้ ดั ทาตอ้ งขออภยั ไว้ ณ โอกาสน้ีดว้ ย

คณะผจู้ ดั ทา

สารบัญ 3

ตวั แทน 4
ความหมายและลกั ษณะของสัญญาตวั แทน 5
การต้งั ตวั แทน 6
ประเภทตวั แทน 6
หนา้ ที่และความรับผิดของตวั การ 7
สิทธิของตวั แทน 8
ความรับผดิ ของตวั แทนต่อตวั การ 8
ความระงบั สิ้นไปของสัญญาตวั แทน
10
นายหนา้ 10
ความหมายและลกั ษณะของนายหนา้ 11
ความรับผดิ ชอบของนายหนา้
ความระงบั ของสัญญานายหนา้

4

ตัวแทน
ความหมายของตวั แทน

ความหมายของสัญญาตวั แทน คือ อนั วา่ สญั ญาตวั แทนน้นั คือ สัญญาซ่ึงคนหน่ึงเรียกวา่ ตวั แทน มี
อานาจทาการแทนบุคคลอีกคนหน่ึงเรียกวา่ ตวั การและตกลงจะทาการดงั น้นั อนั ความเป็นตวั แทนน้นั จะ
เป็นโดยแต่งต้งั แสดงออกชดั หรือโดยปริยายก็ยอ่ มได้

ตวั แทน ( agency ) คือ บุคคลซ่ึงมีอานาจทาการแทนบุคคลอีกคนหน่ึงตามสญั ญาและตกลง จะกระทา
การเช่นน้นั โดยปกติแลว้ บุคคลไมจ่ าตอ้ งกระทากิจการใด ๆ ดว้ ยตนเอง เสมอไปจะมอบหมาย ใหม้ ีผกู้ ระทา
การแทนตนก็ได้

ลกั ษณะของตัวแทน

1.เป็นสัญญาท่ีมีบุคคลสองฝ่ าย ฝ่ ายหน่ึงเรียกวา่ “ตวั การ” และอีกฝ่ ายหน่ึงเรียกวา่ “ตวั แทน” การต้งั
ตวั แทนจะตอ้ งมีการตกลงระหวา่ งตวั การและตวั แทนไม่วา่ จะโดยตรง หรือ โดยปริยาย ซ่ึงถา้ มิไดม้ ีการตก
ลงกนั กระทากิจการอยา่ งใดอยา่ งหน่ึงแลว้ มีการทากิจการแทนกนั การทากิจการแทนกนั น้นั ก็มิใช่เป็นเรื่อง
ตวั การตวั แทนจะกลายเป็นเรื่องอื่น ในการน้ีกฎหมายไดบ้ งั คบั ให้ ผทู้ ่ีเขา้ ทากิจการของบุคคลอ่ืนน้นั จะตอ้ ง
กระทางานไปในทางที่สมประสงค์ และตามความประสงค์ อนั แทจ้ ริงของตวั การ หรือตามความประสงคท์ ่ี
จะพงึ สันนิษฐานไดข้ องตวั การ ซ่ึงเม่ือไดจ้ ดั การไป เช่นน้นั แลว้ ก็มีสิทธิเรียกร้องค่าใชจ้ ่ายจากเจา้ ของกิจการ
หรือตวั การได้

2. ตวั แทนมีอานาจทาการแทนตวั การ กล่าวคือ จะตอ้ งมีความยนิ ยอมของบุคคลท้งั สองฝ่ าย ในการ
ที่จะใหต้ วั แทนกระทาการอยา่ งใดอยา่ งหน่ึง หากตวั แทนไมม่ ีอานาจกระทาการดงั กล่าวแลว้ การกระทาน้นั
ยอ่ มไม่ผกู พนั ตวั การแต่อยา่ งใด เพราะการกระทาน้นั ไมม่ ีอานาจ

3. ตวั แทนตกลงที่จะกระทาการเช่นน้นั สญั ญาตวั แทนจะตอ้ งมีความตกลงของตวั แทนท่ี จะทา
กิจการท่ีไดร้ ับมอบหมาย ตวั แทนจะตกลงโดยชดั แจง้ หรือโดยปริยายก็ได4้ เช่น นายดาเคยสงั่ นายแดงใหไ้ ป
เกบ็ ค่าเช่าเป็นประจาตามปกตินายดาจะตอ้ งสงั่ ก่อน ตอ่ มาเมื่อถึงเวลาเก็บ คา่ เช่าเดือนใหม่ นายดาไปทาธุระ
ท่ีตา่ งจงั หวดั นายแดงจึงไปเกบ็ คา่ เช่าดงั ที่เคยปฏิบตั ิมาดงั น้ี นายแดง เป็ นตวั แทนโดยปริยาย หากนายแดงไม่
นาค่าเช่ามามอบใหน้ ายดานายดาก็จะไปเกบ็ คา่ เช่าเดือนน้นั ซ้าอีกไมไ่ ด้

4. สัญญาตวั แทนตอ้ งมีบุคคลที่สามอยใู่ นวตั ถุประสงค์ แต่บุคคลที่สามน้ีไม่จาเป็ นตอ้ งเจาะจงตวั
แน่นอน แตถ่ า้ ไม่มีบุคคลที่สามอยใู่ นวตั ถุประสงคแ์ ลว้ กไ็ ม่มีสญั ญาตวั แทนเช่น นาย ก. ต้งั นาย ข. ใหไ้ ปเกบ็
ผลไมใ้ นสวนท่ีน้ี นาย ข. ยงั ไมม่ ีบุคคลที่สาม

5

การต้งั ตัวแทน

เรื่องการต้งั ตวั แทนน้นั มีขอ้ ที่พงึ พจิ ารณา พอจะแยกหลกั สาคญั ไดด้ งั น้ีคือ
1. การต้งั ตวั แทนน้นั จะต้งั โดยแสดงออกชดั หรือโดยปริยายก็ได้ การต้งั โดยแสดงออกชดั เจนน้นั

หมายถึง จะต้งั โดยวาจาหรือลายลกั ษณ์อกั ษรกไ็ ดส้ ่วนการต้งั โดยปริยายน้นั หมายถึง การกระทาใด ๆ ท่ีพึง
สันนิษฐานไดว้ า่ ไดม้ ีการต้งั ตวั แทน แตถ่ า้ การใดที่กฎหมายบงั คบั วา่ จะตอ้ งทาเป็ นหนงั สือหรือมีหลกั ฐาน
เป็นหนงั สือ การต้งั ตวั แทนเพอื่ ทาการน้นั ตอ้ งทาเป็นหนงั สือหรือมี หลกั ฐานเป็นหนงั สือดว้ ย อยา่ งไรก็ตาม
บทบญั ญตั ิท่ีบงั คบั ใหต้ อ้ งทาเป็นหนงั สือ หรือมีหลกั ฐาน เป็นหนงั สือน้นั เป็ นเรื่องระหวา่ งตวั การหรือ
ตวั แทนกบั บุคคลภายนอกเท่าน้นั ในระหวา่ งตวั การกบั ตวั แทนน้นั แมม้ ิไดท้ าเป็นหนงั สือ หรือมีหลกั ฐาน
เป็นหนงั สือ กย็ งั คงใชบ้ งั คบั ได้

2. จะต้งั ตวั แทนหลายคนเพื่อทากิจการอนั เดียวกนั ได้ แต่ตวั แทนเหล่าน้ีจะตอ้ ง ทาการร่วมกนั 8 เช่น นาย
ก. ต้งั นาย ข. และ นาย ค. เป็ นตวั แทนไปซ้ือท่ีดินจาก นาย ง. นาย ข. และนาย ค. จะตอ้ งร่วมกนั ทาเช่นตอ้ ง
ปรึกษาหารือกนั และร่วมกนั ทาสญั ญา นาย ข. และนาย ค. คนใดคนหน่ึงจะทาสัญญาโดยลาพงั คนเดียวไม่ได้
ถือวา่ ไม่มีอานาจ

ลกั ษณะของตัวการ

ผซู้ ่ึงจะเป็นตวั การน้นั จะตอ้ งมีองคป์ ระกอบดงั ต่อไปน้ี
1. เป็นผซู้ ่ึงสามารถทากิจการที่มอบใหต้ วั แทนทาไดด้ ว้ ยตนเอง กล่าวคือ ถา้ ตนเองไม่สามารถทากิจการ

ใด ๆ ไดแ้ ลว้ ตนก็ยอ่ มไม่สามารถที่จะต้งั ตวั แทนได้ เช่น ในกรณีของผเู้ ยาว์ ท่ีไมม่ ีสิทธิจะต้งั ตวั แทนให้
กระทากิจการท่ีตนไม่มีสิทธิกระทาได้

2. กิจการน้นั จะตอ้ งมีผลในกฎหมาย หมายความวา่ กิจการน้นั เม่ือตวั แทนไดก้ ระทาลงไป แลว้ ยอ่ มมีผล
บงั คบั ไดต้ ามกฎหมาย ถา้ ไม่มีผลบงั คบั ตามกฎหมายแลว้ ก็ไม่อาจมีการต้งั ตวั แทนไดก้ ิจการน้นั อาจเป็นเร่ือง
วานขอความช่วยเหลือกไ็ ด้

3. พฤติการณ์ไม่เปิ ดช่องใหท้ าในฐานะตวั แทนไดก้ ล่าวคือ
3.1 ไม่มีธรรมเนียมประเพณีพิเศษเป็นที่เขา้ ใจวา่ ตอ้ งทาดว้ ยตวั เอง เช่น การต้งั ใหบ้ ุคคลอื่นเขา้ สอบ
แทน
3.2 ถา้ กิจการใดกฎหมายบงั คบั วา่ ตอ้ งทาเองแลว้ การต้งั ตวั แทนเพอ่ื กิจการน้นั กเ็ ป็นอนั ไร้ผล เช่น
การจดทะเบียนรับรองบุตร, การจดทะเบียนสมรส
3.3 การทากิจการน้นั ตอ้ งทาดว้ ยตวั เอง เพราะเน่ืองจากตาแหน่งหนา้ ท่ีความสามารถ หรือสิทธิ
เฉพาะตวั เช่น บุคคลผเู้ ชี่ยวชาญต้งั บุคคลอื่นมาเบิกความแทนตน ไมไ่ ด้

6

ประเภทของตัวแทน

ผซู้ ่ึงจะเป็นตวั แทนไดค้ ือผซู้ ่ึงสามารถจะทากิจการตามมอบหมายน้นั ๆ ไดไ้ มว่ า่ จะเป็นผหู้ ยอ่ น
ความสามารถหรือไม่กต็ าม แต่ท้งั น้ีตอ้ งไม่ใช่บุคคลท่ีไมม่ ีความสามารถเสียเลย ซ่ึงสามารถ แบง่ ประเภท
ของตวั แทนออกไดด้ งั น้ี

1. ตวั แทนซ่ึงไดร้ ับมอบอานาจแตเ่ ฉพาะการ หมายถึง ตวั แทนซ่ึงมีอานาจทากิจการอยา่ งใดอยา่ งหน่ึง
โดยเฉพาะเทา่ น้นั ในกรณีตวั แทนมีอานาจทาการไดแ้ ตเ่ พียงส่ิงที่จาเป็นเพอื่ กิจการน้นั สาเร็จลุล่วงไป เช่น
นาย ก. แต่งต้งั ใหน้ าย ข. ไปซ้ือทีวสี ี ยหี่ อ้ SONY ขนาด 20 นิ้ว 1 เครื่องนาย ข. กม็ ีอานาจไปซ้ือทีวสี ีดงั กล่าว
เท่าน้นั จะไปซ้ือเครื่องเล่นวดี ีโอหรือคอมพวิ เตอร์ไม่ได้ เพราะ นาย ก. ไมไ่ ดม้ อบอานาจให้

2. ตวั แทนซ่ึงไดร้ ับมอบอานาจทว่ั ไป หมายถึง ตวั แทนซ่ึงมีอานาจท่ีกิจการแทนตวั การไดท้ ุกอยา่ งและ
กิจการน้นั ยอ่ มผกู พนั ตวั การ เวน้ แต่กิจการประเภทที่กฎหมายบญั ญตั ิไวว้ า่ ตวั แทนจะกระทาไมไ่ ดถ้ า้ มิไดร้ ับ
ความยนิ ยอมโดยชดั แจง้ จากตวั การ กิจการเหล่าน้นั คือ

2.1 กรณีตอ้ งจดทะเบียนขายหรือจานองอสงั หาริมทรัพย์
2.2 ใหเ้ ช่าอสงั หาริมทรัพยต์ ้งั แต่สามปี ข้ึนไป แตถ่ า้ ไปเช่าอสงั หาริมทรัพยเ์ กิน 3 ปี กท็ าได้
2.3 การให้ กล่าวคือตวั แทนซ่ึงไดร้ ับมอบอานาจทวั่ ไป ไม่อาจนาเอาทรัพยข์ องตวั การ ไปใหแ้ ก่
บุคคลอ่ืน โดยไมไ่ ดร้ ับความยนิ ยอมโดยชดั แจง้ จากตวั การ
2.4 ประนีประนอมยอมความ หรือยืน่ ฟ้องต่อศาล
2.5 มอบขอ้ พิพาทใหอ้ นุญาโตตุลาการพจิ ารณา

หน้าทแ่ี ละความรับผดิ ชอบของตัวการ

1. ตอ้ งจดั การแทนตวั การดว้ ยความระมดั ระวงั แยกพิจารณาไดด้ งั น้ี
1.1 ถา้ ตวั แทนไดร้ ับบาเหน็จ ตวั แทนจะตอ้ งทากิจการท่ีไดร้ ับมอบหมาย เช่น วญิ ญูชนทาใน
พฤติการณ์เช่นน้นั รวมท้งั การใชฝ้ ีมือ อนั พิเศษเฉพาะการในอนั ที่จะใชฝ้ ีมือเช่นน้นั ดว้ ย
1.2 ถา้ ตวั แทนไม่ไดร้ ับค่าบาเหน็จตวั แทนยอ่ มจดั การอยา่ งใด ๆ อยา่ งท่ีตนเคยทาในกิจการ
ของตนได้
2. ทานิติกรรมในนามตวั การกบั ตนเองหรือตนเองในฐานะตวั แทนของบุคคล ภายนอกไมไ่ ดใ้ นเม่ือ
ไมไ่ ดร้ ับความยนิ ยอมของตวั การ
3. ทากิจการตามคาสั่งแสดงออกชดั ของตวั การ กล่าวคือ ถา้ ตวั การไดม้ ีคาส่งั แจง้ ชดั ไม่วา่ จะเป็ น
วาจาหรือเป็ นลายลกั ษณ์อกั ษรแลว้ ตวั แทนจะปฏิบตั ิตามใจตนเองไม่ได้
4. ทากิจการดว้ ยตนเอง ปกติตวั แทนจะตอ้ งทากิจการดว้ ยตนเอง เวน้ แต่จะมีอานาจใชต้ วั แทนช่วง
5. แจง้ ใหต้ วั การทราบถึงผลงานเมื่อตวั การประสงค์ และเม่ือการเป็ นตวั แทน สิ้นสุดลงท้งั น้ี กเ็ พื่อ
ตวั การจะไดท้ ราบถึงกิจการที่ตวั แทนไดก้ ระทาไป

7

6. แถลงบญั ชีเม่ือการเป็นตวั แทนสิ้นสุด
7. ส่งเงินและทรัพยส์ ินอยา่ งอ่ืนที่ไดม้ าฐานะตวั แทนแก่ตวั การ กล่าวคือ ถา้ ตวั แทน ไดเ้ งินและ
ทรัพยส์ ินอยา่ งใดในฐานะตวั แทน ตวั แทนจะตอ้ งส่งเงินหรือทรัพยน์ ้นั ใหแ้ กต้ วั การท้งั สิ้น
8. โอนสิทธิท่ีไดม้ าในการเป็ นตวั แทนแก่ตวั การ แมส้ ิทธิท้งั หลายท่ีตวั แทนขวนขวาย ไดม้ าในนาม
ของตนในฐานะที่ทาแทนตวั การ กจ็ ะตอ้ งโอนสิทธิเหล่าน้นั ใหแ้ ก่ตวั การท้งั สิ้น
9. เมื่อสญั ญาตวั แทนระงบั เพราะตวั การตาย หรือตกเป็นผไู้ ร้ความสามารถ หรือ ลม้ ละลายตวั แน
ตอ้ งจดั การตามสมควร เพื่อปกปักษร์ ักษาประโยชน์ของตวั การจนกวา่ ผแู้ ทน หรือ ทายาท ของตวั การจะ
เขา้ ปกปักษร์ ักษาไดต้ ่อไป
10. คืนหนงั สือมอบอานาจ เมื่อสัญญาระงบั ตวั แทนตอ้ งคืนหนงั สือมอบอานาจเพราะ ถา้ หนงั สือ
มอบอานาจอยทู่ ี่ตวั แทน ตวั แทนอาจจะเอาไปใชก้ บั บุคคลภายนอกไดอ้ ีก ทาให้ตวั การเสียหาย หรือได้

สิทธิตัวแทน

สิทธิของตวั แทนน้นั จะสามารถพจิ ารณาไดด้ งั น้ี
1. ไมม่ ีสิทธิไดร้ ับค่าบาเหน็จ ท้งั น้ีเพราะในสญั ญาตวั แทนน้นั สินจา้ งเป็ นสาระสาคญั แห่งสญั ญา

ไมเ่ วน้ แต่
1.1 จะมีขอ้ ตกลงกนั ไวใ้ นสัญญาวา่ มีบาเหน็จ และบาเหน็จน้นั เรียกไดเ้ มื่อการเป็นตวั แทนสิ้นสุด
1.2 ทางการท่ีคูส่ ัญญาประพฤติต่อกนั เป็นปริยายวา่ มีบาเหน็จ
1.3 เคยเป็นธรรมเนียมวา่ มีบาเหน็จ
2. ถา้ ตอ้ งการเงินทดรองในการทากิจการตวั แทนยอ่ มเรียกไดจ้ ากตวั การ ถา้ ไดอ้ อกเงิน ทดรองหรือ

คา่ ใชจ้ ่ายไป เรียกคืนจากตวั การไดพ้ ร้อมดอกเบ้ีย
3. ถา้ ในการทากิจการน้นั ก่อใหเ้ กิดหน้ีข้ึน ตวั แทนจะเรียกตวั การชาระหน้ี แทนตนได้ และถา้ หน้ี

น้นั ยงั ไม่ถึงกาหนดเวลาชาระตวั แทนจะใหต้ วั การใหป้ ระกนั ตามสมควรก็ได้
4. ถา้ ในการทากิจการน้นั ตวั แทนตอ้ งเสียหายอยา่ งใด อนั มิใช่ความผดิ ของ ตวั แทนตวั แทนจะเรียก

เอาค่าสินไหมทดแทนจากตวั การได้
5. ยดึ หน่วงทรัพยส์ ินท่ีตกอยูแ่ ก่ตน เพราะเป็นตวั แทนจนกวา่ จะไดร้ ับเงินคา้ งชาระเพราะการเป็น

ตวั แทน การยดึ หน่วงน้ีจะยดึ ไดเ้ ฉพาะทรัพยท์ ี่ตกอยกู่ บั ตน เพราะเป็ นตวั แทนในเร่ืองน้นั ๆ เท่าน้นั จะไปยดึ
ทรัพยอ์ ่ืนท่ีตกอยกู่ บั ตน เพราะมิใช่ในฐานะตวั แทนหาไดไ้ ม่

8

ความรับผดิ ของตวั แทนต่อตัวการ

1. ถึงตวั แทนทากิจการภายในขอบเขตที่ไดร้ ับมอบหมาย ตวั แทนไม่ตอ้ งรับผดิ เวน้ แต่จะมีธรรมเนียม
ประเพณีเป็ นพเิ ศษวา่ ตวั แทนตอ้ งรับผดิ ต่อตวั การ

2. ถา้ ตวั แทนเอาเงินท่ีควรจะส่งแก่ตวั การ หรือซ่ึงควรจะใชใ้ นกิจการของตวั การไปใชส้ อยเป็น
ประโยชน์ตนตอ้ งเสียดอกเบ้ียนบั แตว่ นั เอาไปใชเ้ พราะกฎหมายถือวา่ เป็นเงินของตวั การ

3. ตวั แทนตอ้ งรับผดิ หากมีความเสียหายเกิดข้ึนเพราะ
3.1 ความประมาทเลินเล่อของตวั แทน เช่น ตวั แทน ซ่ึงเป็ นลูกจา้ งตวั การ ในตาแหน่งผูจ้ ดั การ ฝ่ าย

สินคา้ ขาออกมีหนา้ ท่ีตรวจตีตราไม้ ซ่ึงตวั การจะรับซ้ือตวั แทนตีตราไม้ ที่มีคุณภาพต่ากวา่ ที่ตกลงกนั เป็น
ความประมาทเลินเล่อก่อใหเ้ กิดความเสียหายแก่ตวั การ

3.2 ไม่ทาการเป็นตวั แทน เช่น นายแดง ต้งั นายขาวใหเ้ ป็ นตวั แทน ไปทาสัญญาซ้ือขายที่ดินกบั นาย
ดาตามเวลาท่ีตกลงไว้ กบั นายดาปรากฏวา่ นายขาวไม่ดาเนินการดงั กล่าวจนทาใหน้ ายแดงเป็นฝ่ ายผดิ สญั ญา
จึงถูกนายดาปรับเป็ นเงิน 10,000 บาท ดงั น้นั นายขาว จะตอ้ งรับผดิ ในความเสียหาย เพราะความเสียหาย
ดงั กล่าวเกิดข้ึนจากการไม่ทาการของนายขาว คือไม่ปฏิบตั ิตามหนา้ ที่ตวั แทนท่ีไดร้ ับมอบหมายจากนายแดง

3.3 ทาการไปโดยปราศจากอานาจตวั แทน เช่น ตวั การมอบใหต้ วั แทนขายรถยนต์ อนั เป็นการมอบ
อานาจเฉพาะกาล คือ ขายรถยนตต์ วั แทนจะขายอยา่ งอ่ืนมิได้ เช่น จกั รเยบ็ ผา้ ตูเ้ ยน็ ดว้ ยไมไ่ ด้ เป็นการทา
โดยปราศจากอานาจ

4. ตวั แทนต้งั ตวั แทนช่วงตามที่ตวั การระบุไว้ ท้งั ที่รู้วา่ ตวั แทนช่วงไมเ่ หมาะสมแก่การหรือไม่
สมควรไวว้ างใจและมิไดแ้ จง้ ใหต้ วั การทราบหรือมิไดเ้ พิกถอน

ความระงับสิ้นไปของสัญญาตวั แทน

สญั ญาตวั แทนอาจระงบั ไดด้ งั ตอ่ ไปน้ี
1. โดยคูส่ ัญญา

1.1 ตวั การและตวั แทนตกลงเลิกสัญญากนั สัญญาตวั การตวั แทนกเ็ ป็นอนั ระงบั ไป
1.2 ตวั การถอนตวั แทน ก่อนหนา้ ที่ตวั แทนจะทากิจการเสร็จ
1.3 ตวั แทนบอกเลิกเป็นตวั แทนซ่ึงตวั แทนอาจบอกเลิกเม่ือใดกไ็ ด้ แต่อยา่ งไรกต็ าม ถา้ กรณีมีการ
จาเป็นตวั แทนอาจบอกเลิกได้ แตจ่ ะตอ้ งรับผดิ ในความเสียหายต่อคู่สัญญาฝ่ ายน้นั ในความเสียหายใด ๆ อนั
เกิดข้ึนต่อการน้นั
1.4 ตวั แทนบอกเลิกสญั ญา โดยมีความจาเป็นอนั มิอาจกา้ วล่วงไดซ้ ่ึงเป็นเหตุยกเวน้ มิตอ้ งรับผดิ เช่น
ตวั แทนเป็นผจู้ ดั การร้านคา้ ตวั แทนประสบอุบตั ิเหตุเจบ็ ป่ วยทางสมอง ตอ้ งรักษาพยาบาลหลายปี ถึงจะหาย
ดงั น้นั กเ็ ป็ นความจาเป็ น ซ่ึงมิอาจกา้ วล่วงไดต้ วั แทนบอกเลิกการเป็นตวั แทนไดโ้ ดยมิตอ้ งรับผิดใน
คา่ เสียหายที่เกิดแก่ตวั การ

9

2. โดยผลของกฎหมาย
2.1 สิ้นกาหนดเวลาตามสัญญา
2.2 ทากิจการเสร็จตามจุดประสงคก์ ารเป็นตวั แทนกย็ อ่ มหมดไป
2.3 วตั ถุประสงคห์ มดไป
2.4 คู่สญั ญาฝ่ ายใดฝ่ ายหน่ึงตายหรือตกเป็นคนไร้ความสามารถหรือลม้ ละลาย เวน้ แตจ่ ะขดั กบั ขอ้ สญั ญา

หรือสภาพแห่งกิจการ

3.อายคุ วาม
ในเรื่องผดิ สญั ญาตวั แทนเก่ียวกบั คา่ เสียหายตามกฎหมายลกั ษณะตวั แทน มิไดบ้ ญั ญตั ิไวโ้ ดยเฉพาะ

จึงตอ้ งใชอ้ ายคุ วามในบททว่ั ไป คืออายคุ วามฟ้องร้องเก่ียวกบั การเรียกค่าเสียหายจากตวั แทน มีอายคุ วาม
ฟ้องร้อง 10 ปี

10

นายหน้า
ลกั ษณะของสัญญานายหน้า

นายหนา้ คือ บุคคลที่ช้ีช่องหรือจดั การใหบ้ ุคคลสองฝ่ ายไดเ้ ขา้ ทาสัญญากนั จะเป็ นสญั ญาอะไรก็ได้ เช่น
สัญญาขายทรัพยส์ ิน สัญญาจานองท่ีดิน หรือแมแ้ ตบ่ ริษทั ที่วางระเบียบจา่ ยเงิน รางวลั พเิ ศษ แตถ่ า้ เป็นการช้ี
ช่องใหเ้ ขา้ ทาสัญญาที่ผดิ กฎหมาย เช่น สัญญาขายยาเสพยต์ ิดใหโ้ ทษ ซ่ึงถือวา่ เป็ นสญั ญาที่เสียเปล่าบงั คบั
ไมไ่ ด้ นายหนา้ ก็ไมม่ ีสิทธิเรียกค่าบาเหน็จสัญญานายหนา้ ไม่มีบทบงั คบั วา่ จะตอ้ งทาเช่นไร ฉะน้นั จะทาเป็น
หนงั สือ หรือตกลงดว้ ยปากเปล่ากใ็ ชไ้ ด้ ผดิ กบั สญั ญาตวั แทน

สัญญานายหนา้ ต่างกบั สัญญาตวั แทน เพราะกิจการของนายหนา้ เป็นเรื่องช้ีช่องใหค้ ูก่ รณีเขา้ ทาสัญญา
กนั เทา่ น้นั มิไดท้ ากิจการแทนคูส่ ัญญาฝ่ ายใด ไมม่ ีสิทธิลงชื่อในสัญญาหรือเขา้ ทาสัญญาแทนคูส่ ัญญาที่
มอบหมายใหเ้ ป็นนายหนา้ ส่วนตวั แทนทากิจการแทนตวั การมีสิทธิลงชื่อหรือเขา้ ทาสัญญา แทนตวั การ โดย
ที่การงานของนายหนา้ เป็ นเพียงจดั การหรือช้ีช่อง ไมม่ ีลกั ษณะเป็นการทานิติกรรม โดยตรง และเมื่อ
พิจารณาถึงเรื่องตวั แทนธรรมดา บุคคลผไู้ ร้ความสามารถก็ทาการเป็นตวั แทนได้ ดงั น้นั บุคคล ผไู้ ร้
ความสามารถยอ่ มทาการเป็ นนายหนา้ ได้

ความรับผดิ ของนายหน้า

ตาม ป.พ.พ. ม. 848 นายหนา้ ไมต่ อ้ งรับผดิ ในสญั ญาท่ีตนเป็นสื่อใหเ้ กิดข้ึน เพราะนายหนา้ มิไดเ้ ก่ียวขอ้ ง
กบั สญั ญาน้นั โดยตรง เวน้ แต่คู่สัญญาดงั กล่าวไมท่ ราบนามของคูส่ ญั ญาอีกฝ่ าย เพราะนายหนา้ ไม่ยอมบอก
อนั ทาใหค้ ูส่ ัญญาฝ่ ายน้นั ไม่ทราบจะไปบงั คบั ชาระหน้ีกบั ใคร และเพอื่ ป้องกนั นายหนา้ ทุจริตคิดไมซ่ ่ือ
ดว้ ย ในกรณีเช่นน้นั นายหนา้ ตอ้ งรับผดิ ตามสญั ญาท่ีตนเป็นสื่อใหเ้ กิดข้ึนน้นั แทน (มิใช่รับผดิ ตามสญั ญา
นายหนา้ )

"ช่ือ" ในถอ้ ยคา "...มิไดบ้ อกช่ือของฝ่ ายหน่ึงใหร้ ู้ถึงอีกฝ่ ายหน่ึง" ("...has not communicated the name
of a party to the other party.") หมายถึง ชื่อตวั และช่ือสกุลของคู่สัญญาแตล่ ะฝ่ าย ตามท่ีปรากฏในทะเบียน
ของทางราชการ เช่น ทะเบียนบา้ น, ทะเบียนสามะโนครัว หรือ บตั รประจาตวั ประชาชน เป็นตน้ เพราะการ
ฟ้องร้องบงั คบั คดีกนั ตอ้ งใชช้ ่ือตามทะเบียนเช่นน้ี

11

ความระงบั ของสัญญานายหน้า

โดยท่ีไม่มีกฎหมายลกั ษณะน้ีบญั ญตั ิไว้ จึงตอ้ งใชห้ ลกั เลิกสัญญาโดยทวั่ ไปมาใชบ้ งั คบั เป็นตน้ วา่ ขอ้
สัญญากาหนดวา่ นายหนา้ จะตอ้ งจดั การหาผซู้ ้ือมาทาสญั ญาซ้ือขายภายใน 3 เดือนสัญญานายหนา้ กม็ ีกาหนด
3 เดือน ครบ 3 เดือนนายหนา้ ยงั หาผซู้ ้ือไม่ได้ สัญญานายหนา้ ก็เป็นอนั เลิกกนั หรือวา่ ผูต้ กลงใหเ้ ป็น
นายหนา้ สญั ญาจะชดใชค้ า่ ใชจ้ า่ ยที่นายหนา้ เสียไปแลว้ ไม่ชาระคา่ ใชจ้ า่ ยน้นั นายหนา้ บอกกล่าวแลว้ ยงั ไม่
ชาระก็เลิกสัญญาเสียได้ หรือวา่ เป็นนายหนา้ ใหจ้ ดั หา ศิลปิ นมาแสดงละครในคืนวนั น้นั วนั น้ี นายหนา้ จดั หา
ศิลปิ นมาแสดงตามวนั ท่ีกาหนดไมไ่ ด้ อีกฝ่ าย ก็เลิกสญั ญาไดด้ งั น้ีเป็ นตน้