ระบำดาวดึงส์

ระบําดาวดึงส์

ประวตั ิความเปนมา

ระบาํ ดาวดึงสประวัตทิ ม่ี า
ระบาํ ดาวดึงส เป็นการแสดง

มาตรฐานที่เป็นฉบบั ไทยอกี ชุด
หน่ึง ซ่ึงสมเดจ็ เจา ฟ ากรมพระยา
นรศิ รานุวตั ติวงศไ ดท รงนิพนธ
บทรอ งขปี้ ระกอบการแสดงในบท
ละครดกึ ดําบรรพ เร่ืองสังขท อง
ตอนท่ี ๒ ตอนตคี ลี ฉากดาวดงึ ส
ในฉากนี้มพี ระอนิ ทรก ับพระมเหสี
ประทบั อยบู นแทน พระวิศนุกรรม
และพระมาตลุ ี นัง่ อยูช ัน้ ลดสอง
ขาง พวกคนธรรพประจําเคร่อื ง
ดนตรอี ยดู า นหน า เหลา เทวดา
นางฟ าเขานัง่ เฝ าสองขาง เรม่ิ เปิด
ฉากเหลาเทวดานางฟ ากจ็ ับระบํา

ถวาย

ประวตั ิความเปนมา

การแสดงเร่อื งนี้จัดแสดงทดี่ รงละครดกึ ดาํ บรรพ
รมิ ถนนอษั ฎางค (วังบา นหมอ ) ปลายสมัย

พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจา อยหู ัว รชั กาล
ท่ี ๕ แหง กรุงรตั นโกสนิ ทร เน้ือรอ งของระบํา

พรรณนาถึงความงดงามความโอฬารของสวรรค
ชัน้ ดาวดึงส และความมโหฬารตระการตาในทิพย
สมบัตขิ องพระอนิ ทร ตลอดจนความงดงามของ

เหลาเทวดานางฟ าในสรวงสวรรค

ตอ มาการแสดงชุดนี้ไดนํามาจัดเป็นชดุ
เอกเทศ จึงนําออกดว ยเพลงเหาะ และรํา
ตามเน้ือรองในเพลงตะเขิ่ง, เจา เซ็น แลว จบ
ทา ยดว ยเพลงรวั นับเป็นระบําชดุ หน่ึงที่ได
ปรบั ปรงุ ทางดนตรี และทางรําใหไดกะทดั รัด
จนเป็นนาฏศลิ ปไทยชุดหน่ึงทไ่ี ดยดึ ถอื เป็น

แบบระบําแสดงความร่ืนเรงิ บันเทงิ ใจ

รูปแบบ และลักษณะการแสดง

เพม่ิ ขอ ความในสว นเน้ือหาเล็กน อยเป็นการราํ ของเหลาเทวดานางฟ า ลักษณะ
ทารําทีส่ ําคญั คือทา ราํ จะไมมคี วามหมายตรงกับเน้ือรอ ง แตจะเป็นทา ราํ ท่ีมี
ความสอดคลอ งกลมกลนื กนั ตลอดทงั้ เพลง ขอ สงั เกตอีกประการหน่ึงคอื ทาราํ
บางทาไดป รับปรุงเลยี นแบบทา เตนในพิธแี ขกเจา เซ็น ไดแก การใชท าราํ ยกมอื
ข้นึ ประสานไขวกันไวท่อี ก และขยับฝามือตบอกเบา ๆ ตามจังหวะพรอ มการ
เคล่ือนเทาไปดว ย กลา วกนั มาวา ทา รําแบบนี้ เจา ฟ ากรมหลวงพิทกั ษม นตรี

พระอนุชาของสมเดจ็ พระศรีสุริเยนทรามาตย พระบรมราชนิ ีในพระบาท
สมเด็จพระพทุ ธเลิศหลานภาลยั รัชกาลที่ ๒ ทรงประดษิ ฐข้ึน เม่อื ประมาณสอง
รอ ยกวา ปีมาแลว โดยทรงเลยี นแบบมาจากการเตน ทบุ อกในพิธีเตนเซ็นของ
ชนนับถอื ลทั ธศิ าสนาอสิ ลาม นิกายเจา เซนว่ึงใรงั่ เรยี กวา Shiites โดยทรงปรบั

ทา ทางใหดูนมุ นวลออนชอ ยไปตามหลกั นาฏศิลปไทย

การราํ แบงเป็นขัน้ ตอนตาง ๆ ไดด ังนี้
ขัน้ ตอนที่ ๑ ราํ ออกในเพลงเหาะ (เป็นทา รําท่แี สดงการเดนิ ทาง

เป็นรปู ขบวนของเหลาเทวดานางฟ า
กระบวนทาราํ เป็นมาตรฐานที่ใชสืบตอ กนั มา
ขนั้ ตอนท่ี ๒ ราํ ตามบทรอ งในเพลงตะเขิ่ง (เน้ือรองกลาวถงึ ความ
งามทัว่ สรรพางคกายของเทวดานางฟ า) เพลงเจาเซน็ (เน้ือรอง
แสดงถึงความงดงามอลงั การในวิมานท่ปี ระทบั ของพระอนิ ทร)

ขนั้ ตอนที่ ๓ ราํ เขาตามทํานองเพลงรวั

ดนตรี และเพลงทีใชป้ ระกอบการแสดง

ใชวงป่ีพาทยไมน วม เพลงที่ใชบ รรเลงประกอบการแสดง
ไดแ กเ พลงเหาะ เพลงรวั เพลงตะเขิ่ง
เพลงแขกเจาเซน็ และเพลงรัว

เครืองแต่งกาย

ผูแ สดงแตง กายยนื เคร่อื ง
พระสวมเส้อื แขนสนั้
ศริ าภรณชฎายอดชยั

นางศริ าภารณมงกฏุ กษตั รียล ็กน อย

บทร้องระบาํ ดาวดึงส์

- ป่ี พาทยท ําเพลงเหาะ - รวั -
- รอ งเพลงตะเข่ิง -

าวดึงสเ ทวโลกมโหฬาร เป็ นท่ีอยสู าํ ราญฤทยั หรรษ

ารพัดงามจริงทุกส่งิ อนั สารพนั อดุ มสมใจปอง

ทพบตุ รผดุ พรรณโฉมยง งามทรงอาภรณไมมหี มอง

างอปั สรงอนสงวนนวลละออง งามทรงเคร่ืองทองและเพชรนิล

มเดจ็ พระอมั รินทรป ่ิ นมงกุฎ ทรงวชิราวธุ ธนูศิลป

กั ษาเทวสีมาเป็ นอาจณิ อสุรนิ ทรอรไี มบฑี า

นอนิ ทรปราสาททงั้ สาม ทรงงามสงู เงอื้ มกลางเวหา

มขุ หมุ มาศสะอาดตา ใบระกาแกมแกว ประกอบกนั

อฟ าชอยเฟื้ อยเฉ่ีอยชด บราลีท่ลี ดมุขกระสัน

ขเดด็ ทองคาดกนกพัน บุษบกสวุ รรณชามพนู ทุ

าชยานเวชยนั ตร ถแกว เพริศแพรวกาํ กงอลงกต

อกงอนออ นสลวยชวยชด เครอื ขดชอ ตงั้ บลั ลังกล อย

ายรปู สงิ หอ ัดหยดั ยนั สบุ รรณจบั นาคหวิ ้ เศยี รหอ ย

มพราววาววบั ประดับพลอย แปรกแกว กาบชอ ยสะบดั บัง

ทยี มดวยสนิ ธพเทพบุตร ทัง้ ส่บี ริสทุ ธ์ดิ ่งั สีสงั ข

มาตลอี าจข่ขี ับประดัง ใหร บี รุดสุดกําลังดังลมพาว

- ป่ี พาทยท ําเพลงรัว -

ดนตรีใชป้ ระกอบการแสดงชุด

ในชนั้ ตน ใชวงปี่พาทยดึกดําบรรพ ซ่ึงสมเด็จฯเจาฟ ากรมพระยานรศิ รานุ
วัตตวิ งศ ทรงปรบั ปรงุ จากวงปี่พาทยเคร่ืองคู และเคร่ืองใหญ คือ ปรบั
เคร่ืองดนตรีใหม เี สยี งทุม นุมนวล ไมแกรง กราวเสยี งสงู แหลม เคร่ือง

บรรเลง ไดแก ระนาดเอกตดี วยไมนวม ระนาดทมุ ระยาดทมุ เหล็ก
ฆอ งวงใหญ ขลุยเพยี งออ ขลุยอู ซออู ตะโพน กลองตะโพนคู (ถอดเทา
ตงั้ ข้นึ ตแี ทนกลองทดั ) ฉ่ิง ฆองหุย เจ็ดลกู (๗ เสยี งเรียงลําดบั ) กลอง

แขก ตอมาจดั แสดงเป็นชุดเอกเทศ จงึ ไดใชวงปี่พาทย แตกย็ งั คง
เอกลักษณใหท าํ นองเสยี งทุมนุมนวลเชน เดิม สว นสาํ เนียงเสียงเพลง
ดนตรี และเพลงขับรองบางตอน ก็มสี าํ เนียงแขกผสมผสานอยดู ว ย จึง
เรียกเพลงทํานองนี้วา " แขกเจา เซน็ " ทํานองเพลงทใ่ี ชป ระกอบลลี าทา

รํา คอื เพลงเหาะ เพลงตะเขิ่ง เพลงเจา เซน และเพลงรวั

ตะโพน ขลุย ฉิ่ง

ซออู

ระนาดเอก ระนาดทมุ

ผูถ้ ่ายทอดท่ารํา

นางสาว พรทพิ ยภ า สิงหว งศวฒั นะ
ระดับปรญิ ญาตรี เกยี รตนิ ิยมอันดบั 1
สถาบนั บัณฑิตพฒั นศลิ ป คณะศิลปศกึ ษา

สาขานาฏศิลป ไทย
เป็นการถา ยทอดทาราํ
ระบาํ ดาวดงึ สแ ละอธิบายทา ราํ ตางๆทใี่ ชป ระกอบเพลง

ท่ารําทีใชใ้ นการประดิษฐ์ท่ารําระบาํ ดาวดึงส์

๑.ทา ราํ ประกอบทํานองเพลงเหาะ

ทา ท่ี ๑
ทาํ ทาเดินออกซาย

๒.ทา รําประกอบทาํ นองเพลงเหาะ

ทาท่ี ๒
ผแู สดงหันทิศขวา ประเทา ขวา
แลว กาวหน า มือทงั้ สองทําทาสอดสงู

๓.ทารําประกอบทํานองเพลงรัว

ทาท่ี ๓
หันทิศขวา ทําทา สอดสูงกาวเทา ขวา
ยดื -ยบุ หมุนตัวมาทศิ หน า เอียงซาย

๔.ทา ราํ ประกอบทํานองเพลงตะเข่ิง

ทาท่ี ๔
มือทงั้ สองขา งมวนจบี ออกวาง

ทีห่ น าขากระทบจังหวะ

๕.ทารําประกอบบทรอง ดาวดึงสเ ทวโลก

ทา ที่ ๕
มอื ทัง้ สองขางจบี คว่าํ ขางลําตวั

แลวคลายออก
ทา ทา พรหมสี่หน า กระดกเสีย้ ว

๖.ทา ราํ ประกอบบทรอง มโหฬาร

ทา ท่ี ๖
ลุกข้ึนกระดกเทาซา ย
มือทงั้ สองทําทาสองสูง

๗.ทา ราํ ประกอบบทรอง ฤทัยหรรษส ารพดั งาม
จรงิ ทกุ สง่ิ อันสารพันอุดมสมใจปอง

ทา ท่ี ๗
- กระทายมือพรอมถดั เทา แลวยกเทาขวา

มือทงั้ สองจีบหงายแขนตงึ
-มือทงั้ สองจีบสงหลัง

เทาขวากาวขา งยอ น
ตัวกลับมายกเทา ขวามือทัง้ สองจบี หงาย

แขนตึงสงมาดานหลงั
มาดา นหน าเชน เดิม ทาํ ซ้าํ อีก ๑ ครัง้

๘.ทาราํ ประกอบบทรอง งามทรงอาภรณ

ทา ท่ี ๘
หมนุ ขวาแตะจมกู เทาซา ย มอื ซา ยจบี

หงายชายพก มอื ขวาจีบสง หลงั

๙.ทารําประกอบทํานอง

ทา ที่ ๙
มือซา ยตงั้ วงกลาง มือขวาจีบปรกขา ง

กา วเทาหมนุ รอบตวั เอง

๑๐.ทาราํ ประกอบบทรอง งามทรงเคร่ืองทอง

ทา ที่ ๑๐
สะดดุ แลว ยกเทา ขวา มือขวาจบี หงาย

ชายพกมอื ซา ยจีบสง หลัง

๑๑.ทา ราํ ประกอบบทรอง และเพรชนิล

ทาที่ ๑๑
กาวหน าแลว แตะดวยจมูกเทา ซาย

มือขวาหยบิ จีบหวายแขนตงึ
มือซายตงึ วงลา ง

๑๒.ทา ราํ ประกอบบทรอง สมเดจ็ พระอมรินทร

ทาที่ ๑๒
เทา ซายกาวผสมเทา มือทงั้ สองจีบ

เขาหาอก
แลววาดออกตงั้ วงกลาง

๑๓.ทารําประกอบบทรอ ง ปิ่นมงกฏุ

ทา ท่ี ๑๓
เทา ซา ยกา วผสม มอื ทัง้ สองจีบคว่าํ
งอแขนขางลาํ ตัว แลว คลายออกทําทา

พรหมส่ีหน า

๑๔.ทา ประกอบบทรอง ทรงวชริ าวุธ

ทาท่ี ๑๔
เทา ซา ยกาวแลว ผสม มอื ขวาหยบิ จีบ

ลอแกวหงายแขนตงึ
มอื ซา ยตงั้ วงลาง

๑๕.ทา รําประกอบบทรอง ประกอบกนั

ทา ท่ี ๑๕
พระนางผสมเทา เขาหากัน
มือทัง้ สองประสานทาบกนั ทีอ่ ก

๑๖.ทารําประกอบบทรอ ง หิว้ เศียรหอ ย

ทา ที่ ๑๖
เทา ซา ยกา วหน า เทา ขวากระดกหลัง
มือซายจบี หงาย มือขวาตงั้ วงระดับปาก

แลวเปลย่ี นมือขวาจบี ปรกหน า
มือซา ยจีบสงหลัง

๑๗.ทารําประกอบทาํ นองเพลงรวั

ทา ท่ี ๑๗
เทาขวากาวขา ง ทาํ ทา สอดสรอยมาลา

หมุนตัวมาทิศขวา เอยี งซา ย