Til bayramiga buklet

R

Buyuk Temur Jahon bo`ylab
O`z dovrug`in solgan tilim
Bobur Mirzo tillaridan
Meros bo`lib qolgan tilim
Shunday tildan tonar bo`lsam
Qiyma-qiyma bo`lsin tilim
Alla bo`lib jaranglaydi
Ona tilim-jonu dilim.

Notiq dedi taqdir bu
Bu jahoniy iroda
Tillar yo`qolur butkul
Bir til qolur dunyoda

Ey voiz pastga tush
Bu gap chiqdi qayerdan
Navoiy bilan Pushkin
Turib keldi qabrdan
Kim darg`azab kim hayron
Turdilar qator bo`lib
Dalde, Shuller va Bayron
Firdavs,Balzang, Tagor
Vazingni qo`y birodar
Sen aytganing bo`lmaydi
Barcha dedi barobar
Ona tilim o`lmaydi.

“Til topilsa-dushman ham do`st bo`lar”
“Til-dil tilmochi”

“Tilni bilish-dilni bilish”
“Tilga ixtiyorsiz-Elga e`tiborsiz”

“Til bor-bol keltiradi;
Til bor-balo keltiradi”
“Dunyoda eng chuchuk narsa ham –til,
Eng achchiq narsa ham-til”
“Til bilan tugulgan tugun-qo`l bilan

yechilmas”
“Til bilgan yo`lda qolmas”

O`zbekiston Respublikasining
mustaqillikka erishishi ma`naviy

poklanishni boshlab berdi.
Uning natijasi o`laroq 1989-yili

21 -oktyabrda “O`zbekiston
Respublikasining davlat tili
haqida”gi qonun qabul qilindi.Bu
qonun o`zbek xalqi milliy ongining

rivojlanishida, mamlakat
mustaqilligi mustaxkamlanishida,
madaniy merosning tiklanishida
muhim rol o`ynadi.Mazkur qonun

qoidalari O`zbekiston
Konstitutsiyasida mustahkamlab

qo`yildi.
Konstitutsiyaning 4-moddasiga
binoan “O`zbekistonda Davlat tili-

o`zbek tilidir”.

.

ONA TILIM

Garchi zug`um qilganlarni yoqtirmadim,
She`r yozdimu bo`lak ishni qotirmadim.
Tilim turib o`z tilimda gapirmadim,
Bir eslasam eziladi bag`ri-dilim,
Ona tilim, kechir meni, ona tilim

Sen bo`lmasang nima bizga silliq she`rlar,
Bu dunyoda tili yo`qda dil yo`q derlar.
Bahoingku berib ketgan Alisherlar,
Yuragimning to`ridagi so`lmas gulim,
Ona tilim, kechir meni, ona tilim.

Bir qarasam har shevangda ming jilolar,
Har novdangda, har mevangda ming jilolar.
Qodiriylar,Cho`lponlaru, Abdullolalar,
Sening qaytgan kuning men tug`ilgan yilim,
Ona tilim, kechir meni, ona tilim.

Muhammad Yusuf



Tilning paydo

bo`lishi

Insonning o`zi, uning ongi mehnat
jarayonida paydo bo`lgan kabi, til ham
insonlarning mehnat qilishi jarayonida paydo
bo`lgan. Insoniyat taraqqiyotining ma`lum bir
davrida, aniqrog`i, ibtidoiy jamoa tuzimi
davrida odamlar mehnat qilishlari jarayonida
bir-birlariga o`z fikrlarini, his-tuyg`ularini
bayon qilish istagi tug`ilgan va bu dastlabki
oddiy tilning paydo bo`lishiga turtki bo`lgan.

Til va jamiyat bir-biriga ta`sir qilib
turadigan, birining rivojiga boshqasi hissa
qo`shadigan hodisalar bo`lganligi uchun
jamiyatda yuz bergan o`zgarishlar tezlik bilan
tilda ham aks etishi tabiiydir.

O`zbek tili oltoy tillar oilasining turkiy tillar
turkumiga kiradi. Dunyoda 24 xil turkiy til
bor: o`zbek, turkman, ozarbayjon, qozoq,
qirg`iz, turk, uyg`ur, boshqird, qoraqalpoq,
tatar, chuvash, yoqut, qorachoy, balqar, tuva,
oltoy turklari, xakas, gagauz, shor, qoraim,
qumiq, no`g`oy, oyrot, karagas.

1. Milloddan oldingi davrlardan to X-asrlargacha

bo`lgan davrdagi til fanda qadimgi turkiy til deb

yuritiladi. Qadimgi xalq og`zaki ijodi na`munalari,

O`rxun-Enasoy yodkorliklari (VI-VII asrlar) shu

tilda yaratilgan.

2. XI-XIV- asrlarda amalda bo`lgan til eski turkiy til

deb ataladi. Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu-
lug`atit-turk”, Yusuf Xos Hojibning “Qutadg`u

bilig”, Ahmad Yugnakiyning “Hibbatul haqoyiq”,
Xorazmiyning “Muhabbatnoma”, Rabg`uziyning

“Qissai Rabg`uziy” asarlari shu tilda yaratilgan.

3. XV-asrdan XIX-asrning ikkinchi yarmigacha

qo`llangan til eski o`zbek adabiy tili deb

nomlangan. Atoyi, Sakkokiy, Sayfi Saroyi,

Lutfiy,Alisher Navoiy, Bobur,Mashrab,

Turdi,Maxmur,Gulxaniy, Muqimiy,Furqat,Zavqiy

va boshqa ko`plab ijodkorlarning asarlari shu

tilda yaratilgan.

4. XIX-asrning ikkinchi yarmidan to hozirgi

davrgacha ishlatib kelayotgan tilimiz hozirgi
o`zbek adabiy tili deb ataladi. 1989 –yil 21-oktyabri

da o`zbek tili O`zbekiston Respublikasining davlat

tili ekanligi haqida qonun qabul qilindi. Shundan

keyin tilimizning yangi taraqqiyot bosqichi

boshlandi.



Eski o`zbek tilining rivoji buyuk
Alisher Navoiyning nomi bilan
bog`liqdir.U eski o`zbek tilining keng
imkoniyatlaridan foydalangan holda
ajoyib asarlar yaratibgina qolmasdan, bu
tilni ilmiy jihatdan chuqur tadqiq qiluvchi
“Muhokama-ul-lug`atayn” nomli yirik
ilmiy asar ham yozadi va unda o`zbek
tilining boshqa tillardan hech kam
emasligini ishonarli misollar bilan

isbotlab berdi.

“Ey Navoiy bazm tuzgan ermish
ul gul bog` aro,

To parishon bo`lmasun,

bulbuldek afg`on aylama”



Qadrim so`raganda qayrog`i
tilim

Yorning ta`rifida qaymog`i
tilim,

Yovning yuragiga titroqlar
solgan

Alpomish belida belbog`i tilim.