การย้อมผ้าแบบชิโบริ

การย้อมยอ้ มผา้ แบบชโิ บริหรอื มัดย้อม

ชิโบริ (Shibori) คือ คำในภาษาญ่ีปุ่น ทีห่ มายถงึ เทคนิคการสรา้ งลวดลายลงบนผา้ โดยการกนั สี ไม่ใหซ้ มึ เข้า
ไปในลายผา้ ซงึ่ ก็แบง่ แยกยอ่ ยออกมาเป็น “การมัดย้อม”, “การหนีบผา้ ”, “การสอยผ้า” เป็นต้น ซง่ึ เทคนิคชโิ บริ เป็น
เทคนคิ ทีใ่ ช้กนั อยา่ งแพรห่ ลายในโลก เช่น ญปี่ นุ่ , แอฟริกา, อนิ เดีย, และอเมรกิ าใต้ เปน็ ตน้ ค่ะ
สว่ นเสน่หข์ องงานประเภทน้กี ็คือ

** ผลลัพธ์ หลงั การย้อม ** ทบี่ างครงั้ กย็ ากจะคาดเดาได้คะ่ ...น่นั ทำใหง้ านผา้ แตล่ ะผืน ตา่ งก็มี
เอกลักษณ์ - คุณคา่ - และเสน่ห์ - แตกต่างกนั ไป

เพราะแม้ว่าบางครงั้ เราจะใชเ้ ทคนิคในการมัดผ้าเหมือนกนั แต่ปจั จัยหลายอยา่ ง เชน่ มดั แน่นเกินไป -
มัดหลวมเกนิ ไป - ผา้ หนา - ผา้ บาง ก็ทำให้ลายละเอยี ดของผา้ แตกตา่ งกันได้ในแตล่ ะผนื นน่ั เองค่ะ

ประเภทชโิ บริ
1. Mokume Shibori เมือ่ แกะผา้ ออกมาแล้วก็จะไดเ้ ป็นเส้นสายทส่ี วยงาม คล้ายลายของเปลือก

ไม้ และเสน้ ของสายนำ้

2. Karamatsu Shibori
เป็นลายดอกไม้ตา่ ง ในญ่ีปุ่น ลายวงกลมแบบนี้ยงั สอ่ื ถงึ “ไม้ตระกูลสน” ทีเ่ ปน็ สัญลกั ษณข์ อง

“ความแข็งแรง มีอายุยนื ยาว” ดว้ ยค่ะ

3. Ori-nui
ลายท่อี อกมาหลงั จากการย้อม จะเปน็ เสน้ คู่ขนานกันไปคะ่

4. Make-age Shibori
วิธีนเ้ี ป็นการนำการ “มัด” ผสมเขา้ กบั “การสอย” คะ่ ดว้ ยวธิ ีการผสมผสานแบบนี้ จะทำให้

เราไดล้ ายท่ีซับซอ้ นข้ึน เชน่ ใบไม้, ผีเสอ้ื และดอกไมต้ า่ ง ๆ เปน็ ต้น

วสั ดุอปุ กรณ์ในการทำผา้ มดั ยอ้ มชโิ บริ
1. ผา้ ฝา้ ย หรอื ผ้าคอตตอน 100 % (ควรเป็นผ้าท่ีทำมาจากธรรมชาต)ิ
2. สสี ังเคราะห์ (สีย้อมผา้ ) สีธรรมชาติ(คราม ฮ้อม ดอกดาวเรอื ง ใบหกู วาง ใบอะโวคาโด ยูคา
ลิปตัส เปน็ ตน้ )
3. ตัวหนีบผ้า
4. ยางรัด /ไม้ / ลูกแกว้ / หิน /ด้าย
5. ถุงมอื
6. น้ำยาปรับผ้าน่มุ / สบู่/เกลอื

เทคนคิ และขน้ั ตอนการย้อมจากสธี รรมชาติ
1. ตม้ น้ำใหเ้ ดอื ด ในภาชนะท่ีใหญพ่ อประมาณ (ขึน้ อยกู่ ับจำนวนผ้า ท่ีจะย้อมด้วย) ใสเ่ กลือลงไป
พรอ้ มกบั น้ำเพ่ือใหส้ ีติดทนนานและสีสดขนึ้
2. นำวตั ถุดิบใหส้ ีที่เตรยี มไวม้ าสบั ๆ ใหเ้ ล็กพอประมาณ แล้วใส่ ใน ถุงผา้ หรือตาข่ายท่ีเตรียมไว้
แล้วนำเอาไปต้มกบั นำ้ ที่เดือด เพ่ือสกดั เอาสารทมี่ ี อยู่ในนนั้ ออกมา
3. นำผ้าลงไปในหม้อตม้ สี ให้กลับดา้ นผ้าหรือกวน ให้ตลอดเพอ่ื ให้สีผ้าดูดสีสม่ำเสมอกนั ท้ังผนื
ใหส้ งั เกตสีทซี่ ึมเขา้ ไปในเน้ือผา้ ถา้ พอใจหรอื เหมาะสมแลว้ จงึ นำออกมา วางให้เยน็ กอ่ น
(ประมาณ 30 นาที ขึ้นอยูก่ บั อณุ หถมู ขิ องน้ำ)
4. คอ่ ยเอาลงลา้ งขยเี้ บาๆ แช่ดว้ ยนำ้ มาปรบั ผ้านมุ่ เพื่อให้สตี ิด แล้วนำไปผ่งึ ใหแ้ ห้ง

ขนั้ ตอนการย้อมสวี ธิ เี คมี
1. ช่ังนำ้ หนกั ผา้ แห้งก่อนย้อมทุกครั้ง สี 1 ตลบั ใช้ยอ้ มแหง้ หนกั 250 กรัม ถา้ ย้อมน้ำหนักผา้ นอ้ ย
กวา่ 250 กรัมจะได้สเี ขม้ และจะยอ้ มไดส้ ีอ่อนถา้ ย้อมผา้ นำ้ หนักมากกวา่ 250 กรัม

2. ซักผา้ ให้สะอาดทกุ คร้ังก่อนย้อม (ไมต่ ้องใส่นำ้ ยาปรบั ผ้านุ่ม) โดยเฉพาะผา้ ใหม่ เพ่อื ขจัดส่งิ
สกปรกตา่ งๆ แปง้ หรอื สารตกแต่งผ้า

3. ใชภ้ าชนะทใี่ หญพ่ อที่จะใสน่ ำ้ ใหท้ ว่ มผ้า เพอ่ื พลกิ ผ้าหรอื คนผ้าได้สะดวก และช่วยให้ยอ้ มได้สีท่ี
สม่ำเสมอ

4. นำผา้ ไปจุม่ นำ้ ใหท้ ั่ว แลว้ บดิ หมาดๆ กอ่ นนำไปยอ้ ม เพราะผ้าเปียกจะดูดซมึ สีได้สมำ่ เสมอกว่า
ผ้าแหง้

5. ยอ้ มใหค้ รบตามเวลาทก่ี ำหนด ถ้าใช้เวลานอ้ ยกวา่ ท่ีกำหนด จะทำใหไ้ ด้สอี ่อน
6. ซกั ล้างผา้ ทย่ี อ้ มเสรจ็ แลว้ ดว้ ยน้ำเปลา่ ให้สะอาด จนนำ้ ลา้ งใส สำหรบั ผ้าที่ย้อมดว้ ยสยี อ้ มเยน็

ใหซ้ กั อกี คร้งั ดว้ ยนำ้ ร้อน ผสมผงซักฟอก เพื่อขจดั สสี ว่ นเกนิ ใหห้ ลุดออก
7. ใชป้ รมิ าณ เคมชี ว่ ยย้อม และเกลือ ใหถ้ ูกต้อง ถ้าใช้น้อย จะทำให้ไดส้ อี ่อนกวา่ ทตี่ ้ังใจไว้
สง่ิ ควรทำและไม่ควรทำในการย้อมผา้
สิ่งท่ีควรทำ

1. อ่านวิธีใชอ้ ยา่ งละเอียด และทำความเขา้ ใจก่อนลงมอื ปฏบิ ตั ิ
2. สวมถุงมอื ยาง เพอื่ ป้องกันไม่ให้สีเปื้อนมือ
3. ตรวจสอบชนดิ ของผา้ ทจ่ี ะยอ้ มเพื่อใหส้ ามารถเลือกใช้สที ี่เหมาะสมกบั ผา้ ได้ เช่น ผา้ ไนล่อน
ใชส้ ีย้อมย้อมร้อน ผา้ ฝ้ายผ้าไหม ใช้สยี อ้ มรอ้ น หรือสีย้อมเย็นกไ็ ด้
4. ชง่ั น้ำหนักผ้าแหง้ กอ่ นยอ้ มทกุ คร้ัง สี 1 ตลบั ใช้ยอ้ มแห้งหนัก 250 กรมั ถา้ ย้อมน้ำหนักผา้
นอ้ ยกว่า 250 กรมั จะไดส้ ีเขม้ และจะยอ้ มได้สีออ่ นถ้าย้อมผ้าน้ำหนักมากกว่า 250 กรัม
5. ซักผ้าใหส้ ะอาดทุกครั้งก่อนย้อม (ไม่ต้องใสน่ ้ำยาปรบั ผ้านุม่ ) โดยเฉพาะผา้ ใหม่ เพื่อขจัดสิ่ง
สกปรกต่างๆ แปง้ หรือสารตกแตง่ ผ้า
6. ใช้ภาชนะทใ่ี หญพ่ อที่จะใสน่ ำ้ ใหท้ ว่ มผ้า เพื่อพลิกผา้ หรือคนผ้าได้สะดวก และช่วยใหย้ อ้ มได้
สีทสี่ ม่ำเสมอ
7. นำผ้าไปจุม่ น้ำให้ทวั่ แล้วบิดหมาดๆ ก่อนนำไปยอ้ ม เพราะผา้ เปียกจะดูดซึมสีไดส้ มำ่ เสมอ
กว่าผา้ แหง้
8. ยอ้ มใหค้ รบตามเวลาทกี่ ำหนด ถ้าใช้เวลาน้อยกวา่ ท่กี ำหนด จะทำใหไ้ ดส้ อี ่อน
9. ซักลา้ งผา้ ทย่ี ้อมเสร็จแล้วด้วยนำ้ เปลา่ ให้สะอาด จนน้ำลา้ งใส สำหรับผา้ ท่ยี อ้ มดว้ ยสยี ้อม
เย็น ใหซ้ ักอกี ครง้ั ด้วยน้ำร้อน ผสมผงซักฟอก เพื่อขจัดสีสว่ นเกินใหห้ ลุดออก
10. ใชป้ รมิ าณ เคมีช่วยยอ้ ม - Cold water Fix (สำหรบั สีย้อมเย็น) และเกลอื ใหถ้ กู ตอ้ ง ถ้า
ใช้นอ้ ย จะทำใหไ้ ดส้ อี ่อน

11. การย้อมสีแตกต่างจากการเพน้ ท์สี เพราะสที ไี่ ด้จากการยอ้ ม คอื สีทีเ่ กดิ จากสีเดิมของผา้
ผสมกบั สที ย่ี ้อมใหม่ เช่นสเี ดิมของผ้าเป็นสีเหลอื ง การย้อมทับดว้ ยสนี ้ำเงนิ จะทำใหไ้ ด้ผา้ สเี ขียว

สิ่งทีไ่ มค่ วรทำ
1. ไมค่ วรย้อมผ้าที่ยงั เปื้อนคราบสกปรกอยู่ ควรกำจัดคราบส่ิงสกปรกใหส้ ะอาดก่อน แลว้ จงึ นำ

ผา้ ไปยอ้ ม
2. ไม่ควรย้อมผา้ ทเ่ี ป้ือนยาฟอกสี (Bleach) เพราะบรเิ วณที่เปอ้ื นจะย้อมไมต่ ดิ สี ควรซกั ผ้าให้

สะอาดก่อนนำมาย้อม
3. ไมค่ วรย้อมผ้าทผ่ี า่ นกรรมวิธีพเิ ศษ เช่นผ้ากันน้ำ (ผา้ ร่ม) และผา้ ท่ีระบุไวว้ า่ ตอ้ งซักแห้ง

เท่านน้ั เพราะสีไมส่ ามารถซึมผ่านเขา้ เส้นใยผ้าได้
4. ไมค่ วรย้อมผ้าท่มี สี ซี ีดเปน็ แหง่ ๆ ไม่สมำ่ เสมอ เพราะจะทำใหส้ ีท่ียอ้ มออกมาไมส่ มำ่ เสมอ

ดว้ ย ควรใช้ ยากำจดั สี (Dygon) เพ่ือปรบั สใี หใ้ กลเ้ คียงกนั กอ่ นนำผ้าไปย้อม
5. ไม่ควรใชว้ ิธกี ารย้อมผ้าเพ่อื กลบลวดลายผา้ เพราะลวดลายผา้ ยงั คงอยู่ แตเ่ ปลีย่ นสีไป

เทา่ นั้น
6. ไมส่ ามารถย้อมผา้ สีเขม้ ใหเ้ ปน็ สีอ่อนได้ นอกจากจะทำให้ผา้ สเี ขม้ ออ่ นลงกอ่ น ด้วยกำจดั สี

(Dygon)
7. ไม่สามารถใช้สียอ้ มผา้ กลบทับสีเดมิ ได้ เช่น เปลยี่ นผ้าสีแดงให้เปน็ น้ำเงิน หรือเปลย่ี นผา้ สี

เขยี วใหเ้ ป็นสีแดง เพราะสยี อ้ มผา้ เป็นสีโปรง่ แสง สีเดมิ ของผ้าจะผสมกบั สที ยี่ ้อมใหม่ เช่น ผ้าสเี หลอื ง
ยอ้ มดว้ ยสนี ำ้ เงนิ จะไดส้ เี ขยี ว

8. ไมค่ วรนำนำ้ สียอ้ มทใ่ี ช้แลว้ กลบั มาใชอ้ กี เพราะเนอ้ื สไี ดซ้ ึมเข้าไปในผ้าหมดแลว้ การ
นำมาใชอ้ ีกจงึ ทำให้ยอ้ มไมต่ ิด

9. ไม่ควรใชย้ อ้ มผ้าโพลีเอสเตอร์ (Polyester) ผ้าอะครลี ิค (Acrylic) ผ้าอะซเิ ตท (Acetate)
100% เพราะสไี ม่สามารถซมึ เขา้ เสน้ ใยได้

วสั ดธุ รรมชาตทิ ี่ใหโ้ ทนสี่ตา่ ง ๆ





วิธีการยอ้ มแบบอาราชิ (ARASHI) หรือพนั แกน

1. ตัดผา้ ตามขนาดทีต่ ้องการ อยา่ งในนี้ใชผ้ ้าขนาด 20 x 61 นว้ิ 2 ผืนเพอื่ เยบ็ เป็นปลอกหมอน
คะ่ และอย่างท่เี น้นว่าควรเปน็ ผา้ ธรรมชาติ 100% นะคะ แช่นำ้ และบดิ ให้หมาดเพื่อรอย้อม

2. พนั ผา้ รอบทอ่ พีวีซี ถา้ ไมม่ ีทอ่ พีวีซกี ็สามารถใช้อปุ กรณ์อน่ื ๆ ทมี่ ลี ักษณะคลา้ ยกนั ก็ไดค้ ่ะ อยา่ ง
ทอ่ นไม้หรือดา้ มไมก้ วาด

3. เราจะใช้เชือกพันทับไปบนผา้ ใหแ้ น่นค่ะ เริ่มด้วยผูกเชือกทับผา้ ตรงก้นท่อ มดั ปมใหแ้ น่น
จากนนั้ กค็ ่อยๆ พนั เชอื กเขา้ กบั ทอ่ พันให้แนน่ เพราะยง่ิ แน่น สกี ็จะไม่ซืมลงในผ้าตรงส่วนนนั้
ทำให้เกดิ ลวดลายสวยๆ คะ่ จนไปจนสดุ ผา้ แลว้ มดั ปมเชอื กให้แนน่

4. ดันผา้ จากปลายดา้ นหนงึ่ ไปยงั ปลายท่ออกี ด้านหนง่ึ ค่ะ ทำใหผ้ า้ ยน่ ยู่โดยที่ยังไม่หลดุ ออกจาก
ทอ่ พวี ซี ี ขนั้ ตอนนีอ้ าจจะใชแ้ รงเยอะสักนดิ นะคะ หาคนมาชว่ ยได้จะเปน็ การดีคะ่

5. นำผา้ ไปจมุ่ ในถงั สยี อ้ มครามซึ่งเราไดผ้ สมไว้ตามขนั้ ตอนแนะนำการใช้งานขา้ งกลอ่ งค่ะ อยา่
ลมื ใส่ถุงมอื ก่อนจมุ่ นะคะ จับผ้าและขยำผ้าขณะท่จี มุ่ อยู่ในถงั สยี ้อมคราม 3-5 นาที

6. นำผ้าออกจากถังยอ้ ม ตอนนี้ผ้าจะเป็นสเี ขียว ยังไมเ่ ปน็ สีครามนะคะ ตอ้ งพักผา้ ไวส้ กั ครู่ ปล่อย
ให้สยี ้อมรวมตวั กบั ออกซเิ จน แลว้ สง่ิ มหัศจรรยก์ จ็ ะเกดิ ขนึ้ ผา้ สเี ขียวจะเปล่ยี นเปน็ สีคราม!
และหากต้องการใหผ้ ้าสเี ข้มข้ึนกย็ ้อมซ้ำไดค้ ่ะ

7. นอกจากจะใช้ท่อพวี ีซีเปน็ ตัวชว่ ยแลว้ เรายงั สามารถใชแ้ ผน่ กระเบอ้ื งช่วยสร้างลายได้ด้วยนะ
คะ พนั ผ้าเข้ากบั กระเบือ้ ง ใช้หนังยางรดั ให้แนน่ แลว้ กจ็ มุ่ ลงในถังสยี อ้ มครามค่ะ

8. ซกั ผา้ ที่ย้อมครามดว้ ยนำ้ เย็น แชด่ ว้ ยนำ้ ยาปรบั ผ้านมุ่ เพอื่ ล๊อคสี จากน้นั ก็ตากใหแ้ หง้ ดว้ ยการ
ผ่ึงลม

วธิ ีการยอ้ มแบบคุโม (KUMO) หรือบิดเกลียวและรัด

1. วิธีนีเ้ ราจะใชห้ นังยางและกอ้ นหนิ ขนาดเล็กเปน็ ตวั ชว่ ยค่ะ
2. คลุมกอ้ นหินดว้ ยผา้ จากนัน้ กร็ ัดด้วยหนังยางให้แน่น
3. มดั หลายๆ จดุ บนผา้ ค่ะ
4. นำไปย้อมในถงั สีย้อมคราม นำข้นึ มาแกะหนังยางออก
5. ซกั ดว้ ยนำ้ เย็น ตากใหแ้ ห้งค่ะ
6. ลวดลายทไ่ี ด้จะเป็นลกั ษณะวงกลมคะ่ ขนาดเล็กใหญน่ น้ั ขน้ึ อยูก่ บั ขนาดกอ้ นหินที่เราใชผ้ า้
ห่อค่ะ หากไม่อยากวุน่ วายหากอ้ นหนิ กส็ ามารถมดั ผ้าให้เปน็ จุกๆ ปมๆ ไดโ้ ดยไมต่ อ้ งมีกอ้ นหนิ
ก็ไดน้ ะคะ เพราะลายจะเกิดขึ้นตรงสว่ นท่ีเราใชห้ นงั ยางรดั ค่ะ

ที่มา : http://www.blisby.com/blog/how-to-2-shibori-dyeing/