ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง พ.ศ.2554 นางรัจนา พวงประยงค์

ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง พ.ศ.2554

นางรัจนา พวงประยงค์

จัดทำโดย

พู่ไหม เบญจวรางกูล

ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5/1 เลขที่ 14

ส า ร บั ญ

02. คำนำ
03. ประวัติของนางรัจนา พวงประยงค์
05. ผลงานที่สําคัญ
07. บรรณานุกรม

คำนำ

รายงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชา ศ32101 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5
โดยมีจุดประสงค์เพื่อศึกษาความรู้ที่ได้จากเรื่อง บุคคลสำคัญทาง
นาฏศิลป์ นางรัจนา พวงประยงค์ ซึ่งรายงานนี้มีเนื้อหาเกี่ยวกับ

ประวัติ และผลงานที่สําคัญของนางรัจนา พวงประยงค์




ผู้จัดทำได้เลือกหัวข้อนี้ในการทำรายงาน เนื่องมาจากเป็นเรื่องที่
น่าสนใจและ ต้องขอขอบคุณผู้ให้ความรู้และแนวทางการศึกษา
เพื่อน ๆ ทุกคนที่ให้ ความช่วยเหลือมาโดยตลอดผู้จัดทำหวังว่า
รายงานฉบับนี้จะให้ความรู้ และเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านทุก ๆ ท่าน

ลงชื่อ พู่ไหม
ผู้จัดทำ

ป ร ะ วั ติ ข อ ง
นางรัจนา พวงประยงค์

นางรัจนา พวงประยงค์ ได้เข้ารับพระราชทานโลและเข็มในฐานะศิลปินแห่งชาติ
ประจําปี พ.ศ. 2554 เมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2555 จากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ

สยามบรมราชกุมารี ณ ศาลาดุสิดาลัย สวนจิตรลดา

“รัจนา พวงประยงค์” ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์ไทย-ละคร)
พ.ศ.2554 ที่มีชั้นเชิงการแสดงและอารมณ์สมจริงชนิดที่เรียกว่าตีบทแตกกระจายใน
ละครแทบทุกเรื่องที่ท่านเล่นยากที่ใครจะเสมอเหมือน

ประวัติความเป็นมาของนางรัจนา พวงประยงค์ เกิดวันที่ 6 นางรัจนา ฯ ได้เล่าเพิ่มเติมว่าในชีวิตช่วงวัยเด็กนั้น มิได้ตั้งใจ
ตุลาคม พ.ศ.2484 อายุ 81 ปี อาชีพปัจจุบันเป็นข้าราชการ มุ่งมั่นมาแต่ต้นที่จะเรียนเป็นนาฏศิลปิน แต่ บิดาซึ่งมีอาชีพเป็น
บํานาญ ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทย (ละครนาง) สํานักการสังคีต หัวหน้าคณะละครต้องการให้ช่วยครอบครัว และมีพี่สาว
กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม ในด้านการศึกษาระดับ (อัมพร พวงประยงค์) เข้ามาเรียนในวิทยาลัย นาฏศิลป์ก่อน
สําเร็จการศึกษาประกาศนียบัตรชั้นสูง จากโรงเรียนนาฏศิลป์ แล้ว จึงเป็นเสมือนพลังผลักดันให้เข้ามาเรียนในวิทยาลัย
(ปัจจุบันคือวิทยาลัยนาฏศิลป์) จากนั้นได้รับการยกย่องจาก นาฏศิลป์ ซึ่งเป็นช่วงที่มีครูอาจารย์ผู้มีฝีมือยอดเยี่ยม เป็นครู
มหาวิทยาลัยต่าง ๆ ในการมอบปริญญากิตติมศักดิ์ ได้แก่ สอนประจํา เช่น ครูมัลลี (ครูหมัน) คงประภัทร ได้พยายาม
ศิลปศาสตรมหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานาฏกรรมไทย เคี่ยวเข็ญให้ตนมาเรียน มีการสอบทั้งร้อง และรํา พร้อมกับ
มหาวิทยาลัยรามคําแหง และศิลปกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิต เรียนวิชาสามัญด้วย เมื่อยังเด็กจึงไม่ได้คิดว่าตนมีใจรัก
กิตติมศักดิ์ สาขาศิลปะการแสดง นาฏศิลป์ไทย มหาวิทยาลัย วัฒนธรรมของชาติ รู้แต่เพียงว่าเรียนจบแล้วจะมีงานทําก็พอ
ราชภัฏสวนสุนันทา ในระยะแรกของการเรียนนาฏศิลป์สําหรับเธอ แล้วจึงเป็นเรื่อง
ที่ยากมากพอสมควร

3

นางรัจนา ฯ ได้เล่าว่า “สิ่งที่เราต้อง เรียนรู้คือต้องแยกเสียงดนตรีกับจังหวะร้องให้
ออกโดยเริ่มจากไปฟังระนาด เพื่อให้ลงพร้อมกับเสียง หน่อย น้อย นอย หน่อย ไล่
เสียงพร้อมระนาดจนจบพร้อมเพลงเชิดนอก แล้วต้องไปซ้อมรํากับตัวละครลิงซึ่งยาก
มาก มีอยู่ครั้งหนึ่งกําลังนั่งกันเพลิน ๆ อยู่ดีๆ ครูตบโต๊ะปั้ ง! เสียงดังมาก เราก็สะดุ้ง
ตกใจคิดว่าทําอะไรผิด แต่ท่านบอกว่าท่านี้ที่ต้องตกใจตอนชะโงกหน้าเมื่อเจอกับ ลิง
เราชื่นชมในเทคนิคการสอนคือครูละเอียดมากจนเราเองสงสารมือท่านที่เจ็บ เชื่อไหม
ว่าใช้เวลาซ้อมทั้งหมดถึง 3 เดือนกว่า จะได้ออกแสดงในงานหนึ่ง”

ในด้านการแสดงนางรัจนา ฯ นั้นได้รับการฝึกฝนโดยเริ่มจากครู องค์ความรู้ซึ่งถือเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว
เจริญจิต ภัทรเสวี ซึ่งคุณครูท่านนี้ถือเป็นผู้ วางรากฐานที่ ของนางรัจนา พวงประยงค์
สําคัญให้กับนางรัจนา ฯ กอปรกับให้วิชาที่เกี่ยวกับนาฏศิลป์ไทย
ที่เลิศล้วนด้วยความสามารถหลาย ๆ แขนง จากนั้นนางรัจนา ฯ จากการที่นางรัจนา พวงประยงค ได้รับการฝึกฝนจากครู
ได้รับคัดเลือกให้แสดงโขนเป็นตัวนางกํานัลในฉากท้องพระโรง อาจารย์ ทั้งในงานหน้าที่ศิลปินและหน้าที่ครูสอน นาฏศิลป์ จน
ตอนศึกสามเขียว ในตอนนั้นทําให้มีความ ใกล้ชิดสนิทสนมกับ มีความรู้เชี่ยวชาญขึ้นโดยเฉพาะเป็นศิลปินบทนาง ทั้งการ
ครูเจริญจิต มากยิ่งขึ้นถึงแม้บางครั้งจะถูกตําหนิบ้าง แต่นาง แสดงโขนและละครทุกประเภท เป็นผู้มีความรู้ ความสามารถ
รัจนา ฯ ก็ไม่เคยท้อ แต่กลับเป็นแรงขับให้ทํา หน้าที่ต่อไปได้เป็น สูงส่งและแสดงนําได้หลากหลายบท ตั้งแต่กระบวนรําบทนาง
อย่างดี จนกระทั่งมีความรู้สึกว่าละครคือหลักที่ต้องปฏิบัติและ กษัตริย์ บทเทวดานางฟ้า จนถึงบทนางทุก ประเภทละคร ได้
รู้สึกรักและชอบในที่สุด รับการคัดเลือกให้แสดงบทที่ต้องใช่ทักษะพิเศษ อาทิ แสดง
อารมณ์โกรธเกรี้ยว หึงหวง ตลกขบขัน แม่ บทนางพิการก็
โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อนางรัจนา ฯ ได้รับบทเป็นนางเมรีขี้เมา สามารถตีบทได้อย่างงดงาม สื่ออารมณ์ได์สมจริง เช่น การ
จากเรื่องรถเสน ที่ถือว่าสร้างชื่อเสียงในการแสดงให้ ท่าน แสดงโขนเป็นนางมณีเมขลา นางเบญกาย นาง สุพรรณ
อย่างมาก ด้วยการสวมบทบาทตัวละครตีบทแตกชนิดที่เรียก มัจฉา นางนารายณ์ นางวานริน บทนางยักษ์เจ้าอารมณ์ เช่น
ว่าหากใครที่ได้ชมการแสดงของท่านต้องมีความรู้สึกหลงใหล นางสํามนักขา นางแก้วอุดร นางอดุลปีศาจ แสดง ละครใน
ในตัวละครนี้อย่างแน่นอน กลายเป็นจุดเปลี่ยนที่สําคัญ บทนางยุบล บทมะเดหวี แสดงละครพันทางในบทสร้อยฟ้า
ตอนสร้อยฟ้าละเลงขนมเบื้อง เป็นคุณย่าทองประศรี ตอน
ขุนแผนส่องกระจกมนต์ นางตานีตัวแปลง ตอนพลายเพชร
พลายบัวออกศึก แสดงละครดึกดําบรรพ์เป็นนางศูรปนขา
ตอนขึ้นหึง เป็นนางคันธมาลี ตอนท้าวสันนุราชชุบตัว ล้วนเป็น
งานที่ได้สร้างชื่อเสียงมาโดยตลอด

4

ผ ล ง า น ที่ สํ า คั ญ ข อ ง
นางรัจนา พวงประยงค์

นางรัจนา พวงประยงค์ ได้ศึกษาแนวคิดการประดิษฐ์ท่ารํา และการสร้างสรรค์ผลงาน จากผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลปิน คณาจารย์ทางด้าน
นาฏศิลป์ นักวิชาการ ทําให้ได้แนวคิดว่า การจะประดิษฐ์ท่ารําให้ได้ดีต้องอาศัยความรู้ ความสามารถ ความชํานาญในการประดิษฐ์ท่ารํา
ทั้งนี้ในการประดิษฐ์ท่ารําแต่ละครั้งต้องตั้งอยู่บนหลักฐานของความงามตามหลัก สุนทรียศาสตร์ และสอดคล้องกับวัฒนธรรม ค่านิยม
ในท้องถิ่นที่นํามาเป็นต้นแบบท่ารํานั้น นั่นคือการออกแบบท่ารําระบํา ต่าง ๆ ซึ่งได้คิดไว้หลายแบบด้วยกัน ดังนี้

ผลงานการประดิษฐ์สร้างสรรค์

- ระบําเห็ดโคน พ.ศ. 2550
- ระบําแห่นาคกลองยาวประยุกต์ พ.ศ. 2550
- ระบําลงข่วงไทยพวน พ.ศ. 2551
- ระบําเบญจกัลยาณี พ.ศ. 2552
- ระบํานบพระปรางค์สามยอด พ.ศ. 2552
- ระบําขวัญข้าวฟ้อน พ.ศ. 2552
- รําโทน พ.ศ. 2552
- ระบําอัญมณีศรีมงคล พ.ศ. 2553
- ระบํามณีศรีเมืองกาญจน์ พ.ศ. 2553
- ระบํานาฏสุรางค์พระปรางค์สามยอด พ.ศ. 2554

ผลงานด้านการกํากับการแสดงในสวนสามพราน

นอกจากหน้าที่สอนแล้ว นางรัจนา ฯ ยังต้องทําหน้าที่กํากับการแสดงอีกด้วย โดยยึดมั่นในหลัก
การที่ครูสอนอย่าง จริงจัง โดยศึกษารายละเอียด เมื่อบทละครที่แสดงได้เขียนไว้บริบูรณ์แล้ว
โดยต้องอ่านทบทวนหลายรอบ การเป็น ผู้อํานวยการแสดงจะต้องสรรหาบุคลากรที่มีความรู้
ความสามารถในการสร้างตัวละครให้เหมาะสมกับบทนั้น ๆ นับว่าผู้กํากับการแสดงเป็นกําลังที่
สําคัญที่สุดที่จะทําให้งานละครสําเร็จตามเป้าหมาย นอกจากผู้อํานวยการแสดงได้วางแนวไว้แล้ว
เมื่อ มาทําหน้าที่บนเวทีก็คือหน้าที่ของผู้กํากับการแสดง ซึ่งต้องทําหน้าที่ตามทฤษฎีที่กําหนดไว้

5

การแสดงนาฏศิลป์ไทยในสวนสามพรานทุกวันนี้ จะเป็นกา
รนําเสนอเรื่องราววัฒนธรรมและวิถีชีวิตไทย ร้อยเรียง
อย่างต่อเนื่องที่เปิดการแสดงมาอย่างยาวนานตั้งแต่
พ.ศ. 2515 มีนักท่องเที่ยวมาเยือนแล้วมากกว่า 18 ล้าน
คนทั่วโลก นักท่องเที่ยวรู้จักกันในนาม “Thai Village
Cultural Show” ในแต่ละวันจะมีทัวร์ต่างชาติมาเยี่ยม
เยือนอย่างไม่ขาดสาย การแสดงศิลปะวัฒนธรรมไทยนี้
เป็นการแสดงที่ใช้เวลาราว 45 นาที รวบรวมความเป็น
ไทยให้ได้เห็นในระยะเวลาสั้นๆ โดย จัดแสดงอยู่ภายใน
“หมู่บ้านไทย” ของสวนสามพราน ซึ่งทําหน้าที่ถ่ายทอด
ประเพณี วัฒนธรรม หัตถกรรม และวิถีชีวิตแบบ ไทย ๆ
ให้ชาวต่างชาติได้รู้จัก และให้คนไทยได้มาเยี่ยมชมอนุรักษ์
ความเป็นไทยเหล่านี้ ภายใน 45 นาที จะเริ่มจากการ
แสดงดนตรีนาฏศิลป์ไทย

และแสดงต่อเนื่องออกเป็น 3 องค์ จัดแสดงวิถีชีวิตความเป็นอยู่ต่าง ๆ สลับกันไป อาทิ จําลองตลาดไทย
โบราณ ประเพณีบวชนาค การแสดงมหกรรมกลอง กีฬามวยไทย ศิลปะการต่อสู้ฟันดาบและพลองไม้สั้น
จัดแสดงพิธีการ แต่งงานแบบไทย และการแสดงร่ายรํา 4 ภาค มีไฮไลต์อยู่ที่การรํากระทบไม้ ซึ่งหาดูได้ยาก
และต้องใช้ความชํานาญในการแสดง จากนั้นจบท้ายด้วยการเชิญนักท่องเที่ยวออกมารําวงกันอย่างสนุกสาน

“ต้องขอบคุณทุกคนในคณะที่เล่นดี แล้วตัวเราเองก็แสดงดีด้วยคือไม่ได้ชมเองนะแต่
มันเกิดความภูมิใจมาก ดิฉันไม่เคยหลงตัวเองเลยอาจเพราะคุณพ่อคุณแม่อบรมมาดี
มีครูอาจารย์คอยชี้แนะทำให้ชีวิตการแสดงนั้นรุ่งโรจน์ ในช่วงเวลานั้นเหมือนเป็นดาว
ของการแสดงนาฏศิลป์ก็ว่าได้ แต่ดาวของเราไม่ได้แพร่หลายเหมือนคนที่อยู่ในวงการ
บันเทิงหน้าจอทีวี อย่างถ้ามีคนอยากถ่ายรูปเราหากไม่มีการทำหนังสือผ่านต้นสังกัดก็
ไม่สามารถทำได้ แล้วค่าอัดรูปสมัยนั้นแพงมากใบละ 2 บาท ทำให้ไม่ค่อยมีรูปออกมา
ให้เห็นในปัจจุบัน แต่ดิฉันก็มีความรู้สึกว่ารูปไม่สำคัญเท่าผลงานที่เราทำจริง ๆ "

“หลังจากมีชื่อเสียงก็เล่นละครอีกหลายเรื่องอย่างนางวิฬาร์ ในเรื่องไชยเชษฐ์ บท
นางแก้วหน้าม้า ตอนรำเย้ยซุ้ม บทนางยี่สุ่น ในเรื่องลักษณวงศ์ บทนางมณฑาตอน
ลงกระท่อม หรือกุมภณฑ์ถวายม้า จนมีคนให้สมยานามว่านางตลาด หรือนางริษยา
แต่จริง ๆ แล้วต้องเรียกให้ถูกว่านางละครนอก"

6

บ ร ร ณ า นุ ก ร ม

รัจนา พวงประยงค์. (2560). [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อ 5 กรกฎาคม 2565.
เข้าถึงได้จาก https://www.mixmagazine.in.th/00003163.

สัณหกฤษณ์ บุญช่วย. (2560). "นาฏศิลปินของชาติกับการพัฒนาท้องถิ่นนครปฐม:
กรณีนางรัจนา พวงประยงค์ ศิลปินแห่งชาติ." เอกสารประกอบงานประชุม
วิชาการระดับชาติครั้งที่ 9 มหาวิทยาลัยราชภัฏนครปฐม มหาวิทยาลัยราชภัฏ
นครปฐม.

ข้อมูลติดต่อ




[email protected]