เครื่องมือการสอนคิด (Thinking Tools) ธันร์ญพรน์ ไชยพรรค ศึกษานิเทศก์ องค์การบริหารส่วนจังหวัดศรีสะเกษ วันที่ 24 มิถุนายน 2566 ณ โรงเรียนเทศบาล 7 (บ้านหนองตะมะพันทาโนนกอง ธนาคารกรุงเทพ2)
คือ เครื่องมือการคิด ที่ช่วยพัฒนาการคิด ของนักเรียน สร้างแรงกระตุ้น แรงจูงใจ เกิดความคิดตามระดับต่างๆ และเกิดความคิดตลอดเวลา เครื่องมือการสอนคิด (Thinking Tools) ช่วยถอดสรุปความคิดของนักเรียนให้เป็นระบบ มีเป้าหมาย ชี้ให้เห็นว่าผู้เรียนเกิดความคิดอย่างไร
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 1 #
1. PMI (ส ารวจความเข้าใจของผู้เรียน) P=Plus (ความหมายเชิงบวก) ข้อดี/จุดเด่น/ประโยชน์ M=Minus (ความหมายเชิงลบ) ข้อเสีย/จุดด้อย/ข้อควรระวัง I=Interest (ความหมายเชิงพัฒนา) ประเด็นน่าสนใจ/ข้อเสนอแนะ/จุดพัฒนา/แนวทางแก้ไข
หลักการ... เครื่องมือ PMI PMI เพื่อให้เกิดความคิดที่เป็นกลาง ไร้ซึ่งอคติ เป็นเครื่องมือส ารวจและเครื่องมือประเมินที่ช่วยให้เรามองเห็น หรือมองดูจากทุกทิศทาง (มองรอบด้าน) เป็นสิ่งที่ง่าย ครอบคลุม และใช้ส าหรับการส ารวจค้นหาแนวทางในการพิจารณาปัญหา ใช้ได้กับทุกวิชา ไม่จ าเป็นต้องใช้ทุกบทเรียน ทุกวัน สนุก ทบทวน ศูนย์รวมความคิด เช็คความรู้สึกต่อหัวข้อหรือเนื้อหาการเรียน เพื่อแสดงยุทธวิธีการคิดต่างๆได้ ทบทวนเนื้อหาเดิมเพื่อปรับปรุงได้ในครั้งถัดไป
ตัวอย่าง... ค าถาม PMI คิดอย่างไร กับการใช้โฟม คิดอย่างไร ที่นักเรียนน าโทรศัพท์เข้าห้องเรียน คิดอย่างไร ที่ครูน านวัตกรรมการสอน มาใช้กับการจัดการเรียนการสอน
ตัวอย่าง... เครื่องมือ PMI
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 2 #
2. OPV (Other Point of View) (มองประเด็นปัญหาต่างๆในมุมมองของผู้อื่น) แนวการตั้งค าถามส าคัญ 2 ค าถาม คือ 1. ใครได้รับผลกระทบ จากการคิด (การกระท า) นี้บ้าง 2. อะไร คือ มุมมอง (การคิด) ของคนที่ได้รับผลกระทบเหล่านี้
แนวทางการน า OPV ไปใช้ เป็นเครื่องมือการคิดที่ฝึกการมองหาคนที่เกี่ยวข้อง แล้วพิจารณาว่า คนที่เกี่ยวข้องคิดอย่างไร เกิดทักษะกระบวนการคิดรอบด้าน มีมุมมองรอบด้าน ถามหาเหตุผลในมุมมองของแต่ละคน ไม่เป็นเพียงเรื่องมุมมองที่แตกต่างหลากหลายในเรื่องนั้นๆ แต่เป็นมุมมองของคนที่เฉพาะเจาะจง ความพยายามในการรับรู้ ถึงมุมมองของผู้อื่นหรือความเข้าใจของผู้อื่นในสถานการณ์ต่างๆ ต้องพยายามเข้าใจว่าเขามองดูสิ่งต่างๆอย่างไร โดยไม่น าความคิด ความรู้สึกส่วนตัวเข้ามาเกี่ยวข้อง และไม่มีการสรุป
ตัวอย่าง... เครื่องมือ OPV
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 3 #
3. CAF (Consider All Factors) (การน าตัวช่วยการคิดมาใช้ในการคิด 18 ประเด็น) หลักการ: เปิดมุมมองความเข้าใจในเรื่องนั้นๆ เปิดประเด็นหรือมุมมองที่หลากหลาย ค้นหาข้อมูลอย่างมีเป้าหมาย การยอมรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น ข้อความระวังในการน าไปใช้: เป็นการฝึกคิดหาค าตอบจากตัวช่วยการคิด 18 ข้อ ครูควรให้ผู้เรียนพูดหรือสรุปให้ครอบคลุมตัวช่วยการคิด 18 ข้อ เพื่อมิให้หลุดกรอบ หรือประเด็น ซึ่งตัวช่วย 18 ข้อ จะท าให้ผู้เรียนมีวิธีคิดที่หลากหลาย และมิให้ผู้เรียน ตอบซ้ ากัน หรือตอบว่า “ไม่รู้” ในเนื้อหาหรือประเด็นนั้นๆ ประโยชน์: ฝึกให้ผู้เรียนค้นหาข้อมูลก่อนจะสรุปโดยมีเป้าหมายให้ผู้เรียน พยายามพิจารณาปัจจัยตัวแปรต่างๆ ที่เป็นไปได้มากที่สุดในสถานการณ์ที่พบ ฝึกการมองรอบด้าน ช่วยในการเขียนเรียงความ การเขียนสื่อความ เป็นการค้นหาข้อมูล ยังไม่ต้องสรุปความ
ตัวช่วยการคิด 18 ประเด็น 1. การเงินและธุรกิจ 2. การขนส่ง 3. ความสัมพันธ์ทางสังคม 4. สิ่งแวดล้อม 5. การศึกษา 6. เทคโนโลยี 7. การสันทนาการ 8. การเมืองและการปกครอง 9. จริยธรรมและศาสนา 10. ศิลปะและสุนทรียศาสตร์ 11. สุขภาพกาย 12. สุขภาพจิต 13. ความต้องการพื้นฐาน 14. การทหาร 15. เศรษฐกิจ 16. กฎหมายและความยุติธรรม 17. การสื่อสาร 18. อื่นๆ
ตัวอย่าง... เครื่องมือ CAF
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 4 #
4. KWL (Know Want Learned) (กระตุ้นการคิด คิดอย่างละเอียดถี่ถ้วน พิจารณาอย่างละเอียด หรือทบทวน สิ่งที่รู้มาก่อน สิ่งที่เขาต้องการรู้ และได้เรียนรู้อะไรจากสิ่งที่ก าหนดให้ K=Know ระบุสิ่งที่รู้ เรื่องที่รู้ ที่เกี่ยวข้อง กับเรื่องที่ก าหนด หรือหัวเรื่องที่ก าหนด W=Want อยากรู้อะไรบ้าง จากสิ่งหรือเรื่องที่ก าหนดให้ในขั้นแรก L=Learned เรียนรู้อะไรบ้าง จากเรื่องที่ก าหนด หลังจากอ่าน หรือเรียนรู้เสร็จแล้ว
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 5 #
5. Compare and Contrast (ช่วยพัฒนาและกระตุ้นการคิดเปรียบเทียบ Same and Different) หลักการ: เลือกหัวข้อ ประเด็นหรือเรื่องที่น่าสนใจ เปรียบเทียบ เพื่อแสดงให้เห็นถึงสิ่งที่เหมือนและสิ่งที่มีความแตกต่างกัน ตลอดถึงร่วมกันวิเคราะห์ภายในกลุ่มเพื่อหาค าตอบที่ดีที่สุด การน าไปใช้: ช่วยกันคิดหาประเด็นที่หลากหลาย แล้วคัดเลือกหัวข้อที่เป็น ประเด็นที่น่าสนใจของกลุ่ม คัดแยกประเด็นที่ง่ายๆออก แล้วช่วยกันระดม ความคิดเป็นเปรียบเทียบความเหมือนและความแตกต่าง เพื่อสะท้อนความ เข้าใจหัวข้อ ประเด็นหรือเรื่องที่สนใจต่างๆได้เป็นอย่างดี ความส าคัญของการออกก าลังกาย
ตัวอย่าง... เครื่องมือ Compare and Contrast
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 6 #
6. Cause and Effect (การคิดทุกอย่าง ต้องใช้เหตุผล) หลักการ: ช่วยในการคิดแบบมีเหตุผล เป็นการหาสาเหตุที่เกิดขึ้น และผลกระทบที่จะตามมา การน าไปใช้: ช่วยพัฒนาทักษะการคิด เกิดการพัฒนาโครงสร้างการคิด สร้างแรงจูงใจ กระตุ้นกระบวนการคิดของผู้เรียน Cause สาเหตุ : สิ่งที่เกิดก่อน Effect ผลลัพธ์ : สิ่งที่เกิดตาม
ตัวอย่าง... เครื่องมือ Cause and Effect
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 7 #
หัวช้อ: ศึกษาคลิป และตอบค าถาม ท ำกิจกรรม...5 นำที...
7. Six Thinking Hats (เอดเวิร์ด เดอ โบโน (Edward De Bono) ผู้ริเริ่มวิธีการคิดแบบหมวก 6 ใบ จุดประสงค์หลัก: 1. ช่วยให้คิดง่ายขึ้น พิจารณาความคิดแต่ละอย่างหลายมุมมอง 2. ช่วยในการเปลี่ยนความคิดได้ง่ายขึ้น (เมื่อเปลี่ยนหมวกสีอื่น) ประโยชน์ของการคิดแบบหมวก 6 ใบ: 1. ตรวจสอบความเข้าใจ 2. มีมุมมองหรือแนวคิดหลากหลาย รอบด้าน 3. ได้แสดงความคิดเห็น ความรู้สึก ตามข้อมูลหรือสีหมวกตามมุมมองของตน 4. พัฒนาการคิดแบบสร้างสรรค์ ช่วยจัดระเบียบความคิด ท าให้การคิดมีประสิทธิภาพ 5. แบ่งกลุ่มความคิดของนักเรียน ที่มีความคิดได้หลากหลาย ให้เป็นหมวดหมู่ 6. มองทุกอย่าง อย่างมีวิจารณญาณ ครอบคลุมในทุกมิติ ทุกๆด้าน
Six Thinking Hats หมวกสีขาว (White Hat) : ตัวแทนข้อเท็จจริง : กระบวนการคิดเปรียบเทียบ คิดวิเคราะห์ : คิดหาหรือบอกข้อมูล ข้อเท็จจริง ตัวเลข ข้อมูลดิบ ตัวอย่างค าถาม: ข้อมูลหลักที่ปรากฏในข่าวมีอะไรบ้าง จากการทดลอง สังเกตเห็นอะไรบ้าง
Six Thinking Hats หมวกสีแดง (Red Hat) : ตัวแทนอารมณ์ และความรู้สึก : กระบวนการคิดแก้ปัญหา : คิดหรือบอกถึงความรู้สึก และอารมณ์ บอกได้ตรงๆ ว่าชอบหรือไม่ชอบ เห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย ไม่ต้องการเหตุผล หรือถามว่าท าไม หรือเพราะเหตุใด ตัวอย่างค าถาม: นักเรียนรู้สึกอย่างไรกับเรื่องที่เกิดขึ้น(ข่าวที่อ่าน/ฟัง/ดู)
Six Thinking Hats หมวกสีเหลือง (Yellow Hat) : ตัวแทนการคิดเชิงบวก มองเป็นประโยชน์ : กระบวนการคิดอนาคต การคิดบูรณาการ การคิดเชิงกลยุทธ์ : คิดหรือหาถึงประโยชน์ ข้อดี จุดเด่น จุดควรพัฒนาแก้ไขให้ดีขึ้น ตัวอย่างค าถาม: ข้อดีของการเกิดเหตุการณ์นี้ คืออะไร บอกประโยชน์ของการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ
Six Thinking Hats หมวกสีด า (Black Hat) : เป็นตัวแทนข้อเท็จจริง : กระบวนการคิดอย่างมีวิจารณญาณ คิดวิพากษ์ : การคิดหรือหาจุดอ่อน ข้อเสีย ข้อบกพร่อง ข้อควรระวัง ข้อห่วงใย ตัวอย่างค าถาม: ข้อเสียของการเกิดเหตุการณ์นี้ คืออะไร บอกข้อเสียหรือผลกระทบของการเล่นมือถือมากเกินไป
Six Thinking Hats หมวกสีเขียว (Green Hat) : เป็นตัวแทนของความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ : กระบวนการคิดสร้างสรรค์ การคิดประยุกต์ : การคิดเพื่อให้เกิดการพัฒนา ข้อเสนอแนะ ข้อชี้น า คิดเชิงสร้างสรรค์ เพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง/พัฒนาให้ดีขึ้น ตัวอย่างค าถาม: นักเรียนคิดว่ามีแนวทางใดบ้างที่จะปกป้องหรือแก้ไขปัญหานี้ บอกวิธีหรือแนวทางในการจัดการขยะภายในโรงเรียนของเรา
Six Thinking Hats หมวกสีน้ าเงิน (Blue Hat) : เป็นตัวแทนการควบคุมความคิดทั้งหมด : กระบวนการคิดสังเคราะห์ การคิดเชิงมโนทัศน์ : การจัดการหรือควบคุมความคิดให้เป็นระบบ ระเบียบ ขั้นตอน เพื่อควบคุมการคิดให้กระชับและเป็นไปในทิศทางหรือเป้าหมายที่ก าหนด ตัวอย่างค าถาม: เรื่องนี้สรุปได้อย่างไร ขั้นตอนของการแบ่งเซลล์แบบ Mitosis สรุปได้อย่างไร
ตัวอย่าง... เครื่องมือ Six Thinking Hats
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 8 #
8. Ranking (จัดล าดับของสิ่งที่มีลักษณะใกล้เคียงกันหรือประเภทเดียวกัน ก าหนดเกณฑ์ที่ชัดเจน ทั้งเกณฑ์การให้คะแนนและตัวเลือกใช้ข้อมูลในการจัดล าดับตามเกณฑ์) หลักการ: การจัดล าดับ โดยก าหนดเกณฑ์ในการตัดสินใจ จากค าถามหรือจุดประสงค์ที่ก าหนดไว้ เป็นเครื่องมือที่ช่วย พัฒนาผู้เรียนให้เกิดทักษะการคิดวิเคราะห์ การน าไปใช้: -เลือกเนื้อหาที่ผู้เรียนรู้จักคุ้นเคย และก าหนดเกณฑ์ในการตัดสินใจ -หากก าหนดเกณฑ์ยาก จะได้นักคิดวิเคราะห์ที่เก่ง -เป็นการศึกษาข้อมูล และการวิเคราะห์ข้อมูลตามเกณฑ์ ที่ก าหนด
ตัวอย่าง... เครื่องมือ Ranking
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 9 #
9. Diagram (สรุปบทเรียน เนื้อหา หรือเรืองที่เรียน) หลักการ: สรุปหรือสร้างความเข้าใจของตนเองให้ง่ายขึ้น และ สามารถน ามาใช้ได้เมื่อต้องการเหตุผลหรือค าตอบได้ การน าไปใช้: -เป็นรูปแบบใดก็ได้ -จุดเริ่มต้นหรือจุดสิ้นสุดมีหรือไม่มีก็ได้ -เป็นภาพ กล่อง เส้น วงกลม -ไม่มีหลักเกณฑ์หรือหลักการบังคับตายตัว
ตัวอย่าง... เครื่องมือ Diagram
กิจกรรม เครื่องมือสอนคิด # ที่ 10 #
หัวช้อ: แหล่งเรียนรู้ในโรงเรียน ท ำกิจกรรม...5 นำที...