ผูน าํ ดานว�ชาการแหงวงการปศสุ ตั ว
ปท ่ี 33 ฉบบั ที่ 83 ISSN 0858-5628 ธนั วาคม 2563
สโรถาคนพะขอ�องารอ ารเ อส WEBSITE SEARCH EMAIL
(PRRS) ในฝงู สุกรของฟารมเปนอยางไร ?
ทางเลอื กใหม…
ไมใชย าในการปอ งกัน
อาการทอ งเสียในลกู สุกรหลังหยานม
โรคเกลสเซอร…
โรคที่ไมเคยจบกบั แนวทางการควบคมุ และปองกนั
ภควยัามมชนื้ืดสตูง…อ การเล้ียงไก
ที่ไมค วรมองขาม
www.better-pharma.com
02
สพ.ญ.สนุ ิตย มบี ำรุง
สัตวแพทยว �ชาการอาว�โส(สุกร)
โรสถคานะพของ อ� ารอ ารเ อส
(PRRS)ในฝงู สุกรของฟารมเปนอยา งไร ?
?
03
โรสถคานะพของ �อารอ ารเ อส(PRRS) สพ.ญ.สุนติ ย มีบํารุง
ในฝงู สุกรของฟารมเปนอยางไร? สัตวแพทยวช� าการอาวโ� ส(สุกร)
โรคพ�อารอารเอส หร�อกลุมอาการระบบ กเ็ ปนอกี ทางเลอื กหนึ่งทีม่ กี ารใชก นั อยา งแพรหลาย
สืบพันธุและระบบทางเดินหายใจในสุกร (Porcine เพอ่� ควบคุมการเกิดโรครวมกบั การจัดการกลมุ สุกร
reproductive and respiratory syndrome) เปน ในฝูง (pig flow) และการวางระบบความปลอดภัย
โรคที่กอใหเกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจใน ทางชีวภาพ (Biosecurity) อยางไรกต็ ามฟารม สวน
อ�ตสาหกรรมการเลี้ยงสุกรทั่วโลก ตั้งแตเร�มมีการ ใหญในประเทศไทยมีเฉพาะแผนหร�อ แนวทางสาํ หรับ
ระบาดในชวงปลายคร�สตศักราช 1980 (พ.ศ.2523) การควบคมุ โรคเทา นน้ั แตข าดการวางแผน หรอ� ขน้ั ตอน
ในอเมรก� าเหนอื โดยโรค PRRS กอ ใหเ กดิ อาการไขแ ละ ในการกําจัดโรค PRRS ออกจากฝูง (Disease
มีผลตอระบบสืบพันธุในแมสุกร พบอัตราการแทง elimination) จง� ทาํ ใหฟ ารม อยใู นสภาวะไมน ง�ิ มโี อกาส
ที่สูงข�้น อัตราเขาคลอดที่ต่ําลง และลูกสุกรแรกเกิด ในการติดเชื้อไวรัส PRRS และเกิดโรคไดตลอดเวลา
ออนแอ รวมทั้งยังมีผลตอระบบทางเดินหายใจ ถึงแมจะใชวัคซีนปองกันโรคPRRSแลว ก็ยังพบ
โนม นําใหเ กดิ กลุม อาการระบบทางเดนิ หายใจซบั ซอ น อาการปว ย และแทงในฝูงสกุ รแมพนั ธุ และพบอาการ
ในสุกร หร�อ โรคพ�อารดีซี ( Porcine respiratory ปว ยในสกุ รอนบุ าลดว ยโรคPRRS ทอ่ี ายุ 6-8 สปั ดาห
disease complex, PRDC ) ซึ่งเปนหนึ่งในสาเหตุ ในทุกชุดการเลี้ยงดังนั้นการศึกษาเก่ียวกับสถานะ
สาํ คญั ทที่ าํ ใหเ กดิ ความเสยี หายอยา งมากในสกุ รอนบุ าล และกลไกทกี่ อ ใหเ กดิ การตดิ เชอื้ ไวรสั PRRS ภายในฝงู
ทาํ ใหเ ขา ใจถงึ สถานะของโรคและสามารถวางแนวทาง
สําหรับการเล้ียงสุกรในประเทศไทยมีการ ในการควบคุมโรคไดอยางมีประสิทธิภาพมากยิ�งข�้น
ตรวจพบเช้ือไวรัส PRRS ตั้งแตปคร�สตศักราช
1996 (พ.ศ 2539) จนถึงปจจ�บัน ฟารมสวนใหญ ขบวนการและกลไกการติดเช้ือไวรัส PRRS
ในประเทศไทยเปนฟารมท่ีมีการติดเช้ือไวรัสPRRS ทสี่ าํ คญั ในฝงู สกุ รเมอื่ มกี ารตดิ เชอ้ื ไวรสั PRRSในฝงู
แ ล ะ มี ส ถ า น ะ ข อ ง ก า ร ติ ด เ ช้ื อ ที่ แ ต ก ต า ง กั น ไ ป สุกรแมพันธุ แมสุกรที่ไดรับเชื้อ มีอัตราการปวยสูง
โดยมีการตรวจพบการติดเช้ือไวรัสPRRS ท้ังสาย แตอ ตั ราการตายตา่ํ ยกเวนในกรณีทเ่ี ปนการตดิ เช้ือ
พันธุยุโรป (EU-genotype) และสายพันธุ คร้ังแรกหร�อไดรับเชื้อไอโซเลตท่ีกอโรครุนแรง
อเมร�กาเหนือ (NA-genotype) โดยมีแนวโนม โดยอาการทางคลินิก ท่ีสามารถสังเกตไดคือแมสุกร
ของการติดเช้ือทั้ง2สายพันธุภายในฝูงเพ�มมากข้�น มีอาการไขสูง โนมนาํ ใหเ กิดการแทง และกลับสดั เพ�ม
อยา งตอ เนอื่ ง เมอ่ื เกดิ โรคPRRS ระบาดใประเทศไทย มากขน้� รวมทงั้ ลกู สกุ รทเี่ กดิ จากแมส กุ รที่ไดร บั เชอื้ จะ
จ�งไดมีการวางแนวทางในการควบคุมโรค(Disease ออนแอ และเกิดลูกกรอก (Mummified fetus) เพ�ม
control) ในหลายรูปแบบดว ยกนั เชน การปรบั สภาพ ข�้น นอกจากน้ีสุกรแมพันธุที่ไดรับเชื้อไวรัส PRRS
ภูมิคุมกันในสุกรพันธุทดแทน (Acclimatization) สามารถขับเช้ือจากแมสูลูกไดผานทางรก (Trans-
กอ นที่จะนาํ เขา ฝูง สว นการใชว คั ซนี ปอ งกนั โรค PRRS placental infection) ถึงแมวาการระบาดของ
04
โรคPPRS ภายในฝงู สงบลง ดงั นน้ั ลกู สกุ รทเ่ี กดิ จากแม ฟารม ทอี่ ยใู นสถานะฟารม ปลอดเชอื้ (Negative herd)
ท่ีติดเช้ือไวรัสPRRS แมวาจะมีสุขภาพดีและดูวา เมื่อฟารม ลกั ษณะแบบน้ีมกี ารตดิ เช้ือไวรัส PRRSเขา
สมบูรณ อาจมีการติดเชื้อแฝง และสามารถขับเช้ือสู มาในฝูงสุกรแมพันธุ จะทําใหเกิดการระบาดของโรค
ลูกสุกรตัวอ่ืนท่ีอยูภายในคอกเดียวกัน (Lateral อยางรุนแรง และสถานะของฝูงจะเปล่ียนเปน
transmission) ซึ่งทัง้ 2 กลไกนี้ จัดเปน กลไกหลกั ของ Positive/Unstable herd คือ สุกรแมพันธุแสดง
การตดิ เชอื้ ไวรสั PRRS ในฝงู สกุ รอนบุ าลและสกุ รขน� อาการทางคลนิ กิ ของโรคPRRS เชน อตั ราการแทง สงู
ทําใหเห็นไดวาการเกิดโรค PRRS มีการเคลื่อนยา ย พบการกลบั สดั ไมต รงรอบ ลกู สกุ รแรกคลอดออ นแอ
จากฝงู สกุ รแมพ นั ธุ ไปยงั สกุ รอนบุ าล และขน� ตามลาํ ดบั จํานวนลูกกรอกเพ�มข้�น แมสุกรปวยมีไขทั้งกอน
การตดิ เชอื้ ผา นรก (Transplacental infection) และหลงั คลอด เกดิ ภาวะนาํ้ นมแหง ในแมส กุ ร (Mastitis
Metritis Agalactia, MMA) รวมทงั้ พบความเสยี หาย
แมสุกรแตละตัวมีการถายเชื้อไวรัสสูลูก เนอ่ื งมาจากการตดิ เชอ้ื ไวรสั PRRS ทง้ั ในสกุ รอนบุ าล
ในปร�มาณมากหร�อนอยแตกตางกัน รวมทั้งลูกสุกร และสกุ รขน� ภายหลงั การระบาดของโรคประมาณ 4 เดอื น
ภายในคอกเดียวกันอาจมีการติดเช้ือ หร�อไดรับเชื้อ รปู แบบความเสยี หายภายในฝงู จะเปลย่ี นไป กลา วคอื
ผานรกแบบไมส ม่ําเสมอและลกู สกุ รทต่ี ดิ เชอ้ื สามารถ ไมพบความเสียหายในสุกรแมพันธุเนื่องจาก
ขับเชื้อสูลูกสุกรตัวอ่ืนๆได โดยผานทางการสัมผัส เรม� มภี มู คิ มุ กนั ตอ เช้ือ แตย งั คงพบความเสยี หาย และ
การตดิ เชอื้ แนวราบ (Lateral transmission) อาการปวยของโรค PRRS ในลูกสุกรหลังหยานม
ท่อี ายปุ ระมาณ 5-8 สัปดาห โดยจะพบมอี าการไขส ูง
มีความสําคัญตอการแพรกระจายเชื้อไวรัส นอนสุม ตาบวม น้ําตาไหล มีข�้ตา กินอาหารลดลง
PRRS ภายในชุดการเล้ียงลูกสุกรหลังหยานม เมื่อ ประมาณ 5-7 วัน แตอยางไรก็ตาม ในภาวะดังกลาว
มกี ารเคลอื่ นยา ยลกู สกุ รไปรวมกนั ทโ่ี รงเรอ� นอนบุ าล อาจโนม นําใหเ กดิ การตดิ เชื้อแทรกซอน และกอใหเ กิด
หรอ� ข�น เมื่อการตดิ เชื้อไวรสั PRRS ภายในชดุ สะสม ความเสียหายไดงาย และมีความรุนแรงมากยิ�งข�้น
ไดปร�มาณหน่ึง สุกรในชุดนั้นๆ จะแสดงอาการทาง เรย� กฟารม ทอี่ ยใู นสถานะนวี้ า Positive/stable/Active
คลินิก เชน มีไข นอนสุม และปวยในระบบทางเดิน herd และถา มกี ารจดั การทเี่ หมาะสมทงั้ เรอ่� ง สง�ิ แวดลอ ม
หายใจตามมา ซ่ึงการติดเช้ือจะเกิดเร็วมากข้�นใน คุณภาพอาหารทด่ี ีและสภาพอากาศภายในโรงเรอ� น
กรณีที่ในหนึ่งโรงเร�อนมีการเล้ียงสุกรหลายชุด ที่เหมาะสมตามชวงอายุประมาณ 6–12 เดือน
เน่ืองจากมีการถายเช้ือจากสุกรท่ีอายุมากกวาไปสู ฟารม จะเปลย่ี นสถานะเขา สู Positive/stable/Inactive
สุกรทอี่ ายนุ อ ยกวา herd คอื ฝงู สกุ รแมพ นั ธมุ ผี ลผลติ ทดี่ ี และไมพ บปญ หา
ของโรค PRRS ในสุกรอนุบาลหลังหยานม แตเมื่อ
ภายหลังการระบาดของโรคPRRS ยัง ยา ยไปโรงเรอ� นขน� อาจพบความเสยี หายเนอ่ื งมาจาก
สามารถตรวจพบการหมุนเว�ยนของเช้ือไวรัส เชอ้ื ไวรสั PRRSเปน ตวั โนม นาํ หรอ� จากการตดิ เชอ้ื แทรกซอ น
ภายในฝูง รวมทั้งสามารถตรวจพบเชื้อไวรัสและ ไดบางท่ชี ว งอายปุ ระมาณ 12-14 สปั ดาห ซึ่งลกั ษณะ
มคี วามเสยี หายจากการตดิ เชอ้ื ไวรสั PRRSไดในสกุ ร การเกดิ ขน้� นค้ี อื สถานะฟารม หลงั การระบาดของโรค
แตล ะชว งอายุ แตอ ยา งไรกต็ ามความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้� PRRS(ภาพที่1)และทาํ ใหเกดิ การกาํ หนดสถานะของฟารม
จะแตกตางไปจากการระบาดในครั้งแรกเนื่องจาก
ฟารม ท่ีไมเ คยผา นการระบาดของโรค PRRS ภายในฝงู
หร�อไมมีภูมิคุมกันตอเชื้อไวรัส PRRS ซ่ึงเปน
05
ดังอธบิ ายรายละเอยี ดเพม� เตมิ ตอ ไปนี้
ภาพที่ 1 แสดงสถานะฟารม หลงั การระบาด นอกเหนือจากการว�เคราะหตามรูปแบบของ
ของโรค PRRS การเกิดโรค และปญหาที่พบภายในฝูงสุกรแลว
ฟารม ปลอดเชื้อไวรัส ตดิ เชอ้ื ไวรัส PRRS ฟารม ที่มีการระบาดของโรค ยงั ตอ งอาศยั ผลการตรวจทางซรี ม่ั วท� ยา (Serological
PRRS (Negative Herd) PRRS ในฝงู test) ดวยว�ธีอี ไลซา (ELISA) และว�ธีอาร
(Positive / Unstable Herd)
2-4 เดอื น ที-พ�ซีอาร (RT-PCR) ประกอบการประเมินสถานะ
ของฝงู ดงั สรปุ ในตารางท่ี 1
ฟารม ทีม่ กี ารตดิ เช้ือ แตไมพบปญ หา 6-12 เดือน ฟารม ท่ีมีการระบาดของโรค ตารางที่ 1 แสดงสถานะของโรคPRRS ในฝงู สกุ ร
ของโรค PRRS ในฝูง PRRS ในสุกรอนุบาล-ขน� จาํ แนกตามปญ หา และผลการตรวจทางหอ งปฏบิ ตั กิ าร
(Positive / Stable / Active Herd)
(Positive / Stable / Inactive Herd)
ท่มี า : ดัดแปลงจาก เดชฤทธิ์ นิลอบ� ล, 2561 โดยวธ� อี ีไลซา (ELISA) และวธ� อี ารท -ี พซ� อี าร( RT-PCR)
การแบงสถานะฟารม ทม่ี กี ารติดเชื้อไวรัส PRRS สถานะของฝงู สกุ ร ฝูงสุกรพอ - แมพันธุ ฝูงสกุ รอนุบาล - ขน�
จากรปู แบบ และกลไกการตดิ เชอ้ื ไวรสั PRRS
1.ฟารมปลอดเช้อื ไวรสั PRRS ELISA RT-PCR ปญหา ELISA RT-PCR ปญ หา
ทาํ ใหม กี ารแบง สถานะฟารม สกุ รทตี่ ดิ เชอื้ ไวรสั PRRS (Negative Herd)
ออกเปน 4 สถานะตามปญหาทีพ่ บดงั นี้
2.ฟารม ท่มี กี ารระบาดของโรค
• ฟารมปลอดเช้ือไวรัส PRRS (Negative PRRS ภายในฝงู
herd) เปน ฝงู ท่ีไมต ดิ เชอ้ื และไมม ปี ญ หาจากโรค PRRS (Positive/Unstable herd)
ท้ังในสุกรพอพนั ธุ แมพ ันธุ และสกุ รอนบุ าล-ขน�
3.ฟารม ทพ่ี บอาการของโรค
PRRS ในสกุ รอนุบาล-ข�น
(Positive/Stable/Active herd)
• ฟารม ที่มีการระบาดของโรค PRRS ภายใน 4.ฟารมท่ีมกี ารตดิ เชอื้ แตไมพบ
ปญหาของโรค PPRS ในฝูง
ฝูง (Positive/Unstable herd) เปนฝูงที่พบปญหา (Positive/Stable/Inactive herd)
ของการตดิ เชอ้ื ไวรสั PRRS ทง้ั ในสกุ รพอ พนั ธุ แมพ นั ธุ ท่ีมา : ดดั แปลงจาก Thai Swine Veterinary Association, 2015
และสุกรอนุบาล-ขน� สถานะที่1ฟารม ปลอดเชอื้ ไวรสั PRRS(Negativeherd)
• ฟารมท่ีพบอาการของโรค PRRS ในสุกร ฟารม ปลอดเชอ้ื ไวรสั PRRS โดยปกตหิ มายถงึ
อนุบาล-ข�น (Positive/Stable/Active herd) ฟารมสุกรที่ยังไมเคยสัมผัส หร�อเกิดการระบาดของ
เปนฝูงที่มีสุกรพอพันธุ และแมพันธุมีการติด โรคPRRS มากอน หร�อเปนฟารมท่ีปลอดเชื้อไวรัส
เชื้อไวรัสPRRS แตไมพบปญหา จะพบปญหาโรค PRRS เน่ืองจากการจัดการคัดทิ�งแบบยกฝูง
PRRS เฉพาะในสุกรอนบุ าล-ขน� แ ล ะ ท ด แ ท น ฝู ง แ ม พั น ธุ ด ว ย สุ ก ร ส า ว ท ด แ ท น
• ฟารมที่มีการติดเชื้อ แตไมพบปญหาของ ทป่ี ลอดเชอื้ (Total depopulation and repopulation
โรค PPRS ในฝงู (Positive/Stable/Inactive herd) with negative stock)
เปนฝูงที่สุกรพอพันธุ แมพันธุ และสุกรอนุบาล-ข�น ในฝูงท่ีปลอดเช้ือไวรัส PRRS ไมพบการขับ
มกี ารตดิ เชอื้ ไวรสั PRRS แตไมพ บปญ หาทเี่ กยี่ วขอ ง เชื้อจากฝูงสุกรแมพันธุและไมพบอาการทางคลินิก
กบั โรค PRRS ของโรคติดเช้ือไวรัส PRRS แตอาจพบการติดเชื้อ
ไวรัสและแบคทีเร�ยชนิดอ่ืนๆ ไดตามปกติ เชนโรคติด
เชื้อสเตรปโตคอคคัส ซูอิส (Streptococcus suis)
โรคเกลสเซอร (Glasser’s disease)
06
โรคตดิ เชอื้ มยั โคพลาสมา ไฮโอนวิ โมนเิ อ ภาพท่ี 2 แสดงอาการทางคลินิกในฟารมที่มีการระบาดของโรค
(Mycoplasma hyopneumoniae) โรคตดิ เชอื้ เซอร PRRS ภายในฝูง(Positive/Unstable herd) : 2a) แมสุกรมีไข ตัวแดง
โคไวรัส (Porcine Circovirus, PCV) แตทั้งน้ี นอนซึม 2b) แมสุกรไมกินอาหาร 2c) พบการแทงหลายระยะ 2d) พบ
ความรนุ แรงของโรคจะมากหรอ� นอ ยขน้� กบั ปจ จยั เสย่ี ง การคลอดกอนกาํ หนด 2e) การเกิดมดลกู อกั เสบหลังคลอด 2f) ลูกสกุ ร
หร�อการจัดการของฟารม ถาฟารมมีการจัดการ ในเลาคลอดปว ย มีไข ตาบวม นอนสุม
ทเ่ี หมาะสมจะพบอตั ราการปว ย และตายนอ ยมาก
สถานะที่2ฟารม ทมี่ กี ารระบาดของโรคPRRSภายในฝงู ฝงู สกุ รแมพ นั ธทุ อี่ ยใู นสถานะPositive/unstable
(Positive/Unstable herd) นี้ ยังมีการถายเช้ือไวรัส PRRS จากแมสูลูกผานทาง
รก หร�อชองทางอื่นไดในระดับที่สูงเนื่องจาก
ฟารมสุกรที่ติดเชื้อไวรัส PRRS และอยูใน สุกรแมพันธุกําลังอยูในระยะติดเช้ือ หร�อพ่�งผาน
สถานะ Positive/Unstable คือ ฟารมสุกรท่ีกําลัง ชวงการติดเช้ือมา ทําใหมีปร�มาณของเช้ือไวรัส
เกิดการระบาดของโรค PRRS แบบเฉียบพลัน ในกระแสเลอื ดหรอ� ในอวยั วะอน่ื ๆ เชน ตอ มทอนซลิ เปน ตน
(Acute outbreak) ในฝงู สกุ รแมพ นั ธุ แมส กุ รที่ไดร บั ในระดับสูง จ�งมีการแพรเชื้อสูสิ�งแวดลอมในระดับสูง
เชื้อแสดงอาการไขสูง ไมกินอาหาร อัตราการแทงสูง ตามไปดวย เมื่อทําการว�เคราะหทางซีร่ัมว�ทยาของ
รวมทงั้ มกี ารแพรก ระจายของโรคอยา งรวดเรว็ ทาํ ให สุกรท้ังฝูงดวยว�ธี ELISA จะพบระดับ ของภูมิคุมกัน
อัตราการตาย และการคัดทิ�งของสุกรแมพันธุสูงข�้น ตอเช้ือไวรัส PRRS สูงข�้น (seroconversion) อยาง
อยา งชดั เจน นอกจากนยี้ งั กระทบสขุ ภาพของลกู สกุ ร รวดเร็ว โดยพบการติดเช้ือ หร�อการเปลี่ยนแปลงใน
ทาํ ใหล กู สกุ รแรกเกดิ ออ นแอ อตั ราการตายแรกคลอด ตวั อยา งเลอื ด(seroconversion)ตง้ั แตล กู สกุ รอยูใน
และอตั ราการตายกอ นหยา นมเพม� ขน�้ ลกู สกุ รหยา นม โรงเร�อนคลอด หร�อตั้งแตชวงสัปดาหแรกหลัง
ออนแอ (ภาพที่ 2) และโนมนําใหเกิดความเสียหาย หยานม (ภาพท่ี 3)
เนื่องจากเช้ือไวรัสPRRS ในโรงเร�อนอนุบาลสูงข�้น
แตอ ยา งไรกต็ ามดว ยระบบโรงเรอ� นและการจดั การใน
ประเทศไทย เชน ระบบการจัดการกลุมสุกรแมพันธุ
ในฝูง (pig flow) ไมถูกตอง หร�อมีการทดแทน
สุกรสาวที่ไมสมา่ํ เสมอ ทําใหฟ ารมอยูในสภาวะไมน ง�ิ
และมีการติดเช้ือในสุกรแมพันธุท่ีไมสมํ่าเสมอ ทําให
รปู แบบของปญ หาไมไดเ ปน การระบาดแบบเฉยี บพลนั
ไมพบการแทงแบบรุนแรง พบการกลับสัดแบบ
ไมตรงรอบสูง ลูกสุกรออนแอ มีไข ตาบวม มีข้�ตา
ตงั้ แตอ ยูในเลา คลอดได
07
สรปุ ภาพการตดิ เชอ้ื ไวรสั PRRSในสถานะPositive/Unstable
แมสุกรไดรับเชื้อไวรัาPRRS พบปญหาระบบสืบพันธุ ลูกสุกรจากฝูงท่ีมีสถานะของโรคPRRS เปน
แมที่ติดเชื้อเขาคลอด ลูกสุกรเลาคลอด แบบPositive/Stable/Active ไวตอ การตดิ เชอ้ื แทรกซอ น
ในระบบทางเดิหายใจทั้งไวรัส และแบคทีเร�ย เชน โรค
แพรเชื้อไวรัสPRRS ผานรก ติดเชื้อสเตรปโตคอคคัสซูอิส (Streptococcus
suis)โรคเกลสเซอร(Glasser’sdisease)โรคตดิ เชอ้ื
รวมกันในเลาสุกรอนุบาล มัยโคพลาสมา ไฮโอนิวโมนิเอ (Mycoplasma
hyopneumoniae) โรคติดเชื้อเซอรโคไวรัส
หยานม (Porcine Circovirus, PCV) และโรคอหิวาตสุกร
(Classical Swine Fever, CSF) ซึ่งเปนสาเหตุที่
อนุบาล ขุน ภาพที่ 3 แสดงในฝูงที่มีสถานะของโรค PRRS แบบ ทาํ ใหม อี ตั ราการปว ยและตายเพม� มากขน�้ ประกอบกบั
ฟารม มปี ญ หาเรอ�่ งการจดั การเชน การจดั ชดุ การเลยี้ ง
Positive/Unstable ลูกสุกรแรกเกิดจะไดรับเชื้อจาก การพักโรงเร�อน และการระบายอากาศท่ีไมเหมาะสม
ยง�ิ เปน ปจ จยั โนม นาํ ทท่ี าํ ใหเกดิ ความรนุ แรงของโรคมากขน้� ได
แมผานรกจํานวนมาก และเกิดการแพรกระจาย
ระหวางลูกสุกร ทําใหเกิด Seroconversion อยาง
4 10 อายุ (สัปดาห) รวดเร็ว (ที่มา: ดัดแปลงจาก เดชฤทธิ์ นิลอุบล, 2561)
Seroconversion ที่อายุ 3-4 สัปดาห
สถานะที่3ฟารมทพ่ี บอาการของโรคPRRSในสุกร
อนุบาล-ข�น (Positive/Stable/Active herd)
ฟารม สกุ รทต่ี ดิ เชอื้ ไวรสั PRRS และอยใู สถานะ
Positive/Stable/Active คือ ฟารมสุกรท่ีผานการ
ระบาดของโรคPRRSอยา งรนุ แรงมาประมาณ2-4 เดอื น
ในฝงู สกุ รแมพ นั ธุไมพ บความเสยี หายในระบบสบื พนั ธุ ภาพที่ 4 แสดงอาการทางคลินิกในฟารมที่พบอาการของโรค PRRS
ในสกุ รอนบุ าล (Positive/Stable/Active herd) 4a) แมส กุ รสขุ ภาพดขี น้�
ประสิทธิภาพการผลติ ดขี �้นลกู สกุ รหยานมมสี ุขภาพ 4b) ลูกสุกรหยานมสุขภาพดีข�้น 4c) และ 4d) มีการถายเชื้อ และ
ดีข้�น แตยังคงมีการแพรระจายของเชื้อไวรัสPRRS สุกรอนุบาลติดเชื้อ ปวยซึม นอนสุม มีข�้ตาเกรอะกรังที่อายุ5-8 สัปดาห
จากแมส ลู กู ได พบอาการทางคลนิ กิ เนอื่ งจากการตดิ เชอ้ื 4e) และ 4f) พบความเสียหายสุกรอนุบาลซูบผอม หลังแหลมเนื่องจาก
ไวรสั PRRS ในสกุ รอนบุ าล โดยทาํ ใหเ กดิ ปญ หาในระบบ แบคทีเร�ยแทรกซอนในระบบทางเดินหายใจ
ทางเดินหายใจ ที่ชวงอายุประมาณ 5-8 สัปดาห ฝงู สกุ รแมพ นั ธทุ อ่ี ยใู นสถานะPositive/Stable
และพบภาวะการติดเช้ือแบคทีเร�ยแทรกซอน /Active ยังมีการถายเชื้อไวรัสPRRS จากแม
ในระบบทางเดินหายใจ โนมนําใหเกิดภาวะ Porcine สลู กู ผา นทางรก หรอ� ชอ งทางอนื่ ไดในระดบั ปานกลาง
Respiratory Disease Complex (PRDC) เน่ืองจากสุกรแมพันธุบางสวนเร�มมีภูมิคุมกัน หร�อ
สังเกตไดจากอาการ ไอ มีน้ํามูก ใชชองทองชวย กําลังสรางภูมิคุมกัน มีไวรัสในกระแสเลือดอยู
หายใจ ขนหยาบ มีนํ้ามูกเหลืองขน มีข�้ตาเกรอะกรัง ในระดับตํ่าหร�อไมมี มีเช้ือไวรัสในอวัยวะอื่นๆ เชน
ไมกินอาหารตัวซูบผอม หลังแหลม บางตัวอาจ ตอมทอนซิล ในระดับปานกลาง และยังมีการแพรเช้ือ
มีอาการขอบวม และชักรวมดวยมีอัตราการปวย สสู ง�ิ แวดลอ ม เมอื่ ทาํ การวเ� คราะหท างซรี มั่ วท� ยาดว ย
และอตั ราการตายสงู (ภาพที่ 4) ว�ธี ELISA จะพบการเปลี่ยนแปลง ในตัวอยางเลือด
08
(seroconversion) ในสกุ รอนบุ าลทชี่ ว งอายุ 6-8 สปั ดาห พบปญหาโรคในสุกรข�นไดบาง ในระยะข�นชวงทาย
แตบางฝูงอาจพบชวง 8-10 สัปดาห (ภาพท่ี 5) เกิดความไมนิ�ง และอาจเกิดความเสียหายเน่ืองจาก
และสามารถพบ seroconversion ไดในสุกรระยะข�น การติดเชื้อแทรกซอนไดทั้งระบบทางเดินอาหาร
โดยชวงอายุที่พบจะแปรผกผันกับการปลอยเช้ือ และระบบทางเดนิ หายใจ เชน มอี าการทอ งเสยี ถา ยเหลว
ในฝงู สกุ รแมพ นั ธุ เมื่อเปลี่ยนอาหาร หอบ ไอ หายใจกระแทกตามมา
สรปุ ภาพการตดิ เชอื้ ไวรสั PRRS ในสถานะPositive/ เจรญ� เตบิ โตชา และตายได มกั พบ Seroconversion
Stable/Active ทช่ี ว งอายปุ ระมาณ 12-16 สปั ดาห
แมสุกรไดรับเชื้อไวรัาPRRS ไมพบปญหาระบบสืบพันธุ อาการทาง คลนิ กิ และโรคแทรกซอ นทสี่ าํ คญั ใน
แมที่ติดเชื้อเขาคลอด ลูกสุกรเลาคลอด ฟารม สถานะ Positive/ Stable/ inactive การตดิ เชอ้ื
แพรเชื้อไวรัสPRRS ผานรก เซอรโคไวรสั ทช่ี ว งอายปุ ระมาณ 9-11 สปั ดาหสงผล
ในระดับปานกลาง ตอ การเจรญ� เตบิ โตทชี่ า ผวิ พรรณซดี เหลอื ง แคระแกรน็ ได
รว มกับการตดิ เชือ้ แบคทีเรย� ชนิดอืน่ เชน เช้ือแอกตโิ น
รวมกันในเลาสุกรอนุบาล บาซิลลัส พลูโรนิวโมนิอ้ี (Actinobacillus pleuro-
pneumoniae, APP) ซ่ึงพบไดบอยในฝูงที่มีการ
หยานม ติดเช้ือไวรัส PRRS ทําใหสุกรข�นที่ติดเชื้อแสดง
อาการซึม ไมกินอาหาร และนํ้า พบการตายแบบ
สุกรอนุบาล สุกรขุน ภาพที่ 5 แสดงในฝูงที่มีสถานะของโรคPRRS แบบ เฉียบพลัน มีเลือดออกทางปากและจมูก ชวงอายุ
Positive/Stable/Active ลกู สกุ รแรกเกดิ บางสว น 15-18 สปั ดาห นอกจากน้ยี งั สามารถพบการติดเชือ้
4 10 อายุ (สัปดาห) ไดรับเชื้อจากแมผานรก และเกิดการแพรกระจาย แทรกซอนในระบบทางเดินอาหาร เชน ซัลโมเนลลา
ระหวางลูกสุกรอนุบาล พบ Seroconversion (Salmonella) ไดเชน กัน (ภาพที่ 6) ทัง้ นค้ี วามรนุ แรง
Seroconversion ที่อายุ 6-8 สัปดาห ที่อายุ 6-8 สัปดาห ของโรคในแตละฟารมจะมากหร�อนอยตางกันไป
(ที่มา: ดัดแปลงจาก เดชฤทธิ์ นิลอุบล, 2561) ข�้นกับพ�้นฐานการจัดการของฟารมน้ันๆ ฟารม
ที่มีการจัดการดี อาจพบความเสียหายในระยะ
สถานะที่ 4 ฟารมท่ีมีการติดเช้ือ แตไมพบปญหา ขน� ตํ่ามาก ไมเ กิน 3-5%
ของโรคPRRS ในฝงู (Positive/Stable/Inactive herd)
ฟารมสถานะนี้เปนฟารมที่ผานการระบาด
ของโรค PRRS แบบรนุ แรงมาอยา งนอย 1 ป ฝงู สกุ ร
แมพันธุมีประสิทธิภาพการผลิตท่ีดี ลูกสุกรหยานม
สมบูรณ ไมพบอาการทางคลินิกจากโรคPRRS
ในสกุ รอนบุ าล ลกู สกุ รอนบุ าลสขุ ภาพดี อตั ราการปว ย
และอัตราการตายตํ่า มีอัตราการเจร�ญเติบโตสูง
นาํ้ หนกั ลงขน� ดี เนอ่ื งจากยงั มกี ารปลอ ยเชอื้ ไวรสั PRRS
จากฝูงสุกรแมพันธุ แมวาจะอยูในระดับต่ําแตก็ทําให
09
ภาพที่ 6 แสดงอาการทางคลินิกในฟารมที่พบ สรปุ ภาพการตดิ เชอื้ ไวรสั PRRS ในสถานะ Positive/
โรค PRRS แบบ Positive/Stable/Inactive : ไมพบการเสียหาย Stable/inactive
เนื่องจากเชื้อไวรัส PRRS ในสุกรแมพันธุ และอนุบาล แตอาจพบ
การติดเชื้อแทรกซอนในสุกรข�นได 6a) 6b)และ 6c) ติดเชื้อเซอร แมสุกรไดรับเชื้อไวรัาPRRS ไมพบปญหาระบบสืบพันธุ
โคไวรัส 6d) และ 6e) ติดเชื้อเอพ�พ� (APP) 6f) ติดเชื้อในระบบ มีภูมิคุมกัน แตไมพบเชื้อในเลือด ลูกสุกรเลาคลอด
ทางเดินอาหาร เชน ซัลโมเนลลา (Salmonella) แพรเชื้อไวรัสPRRS ผานรก
ในระดับตํ่ามาก-ไมมีเลย
ฝงู สกุ รแมพ นั ธทุ อี่ ยใู นสถานะ Positive/stble/
inactive มีการถายเชื้อไวรัสPRRS ผานทางรกจาก รวมกันในเลาสุกรอนุบาล
แมสูลูก หร�อทางอื่นๆไดในระดับที่ตํ่ามากจนเกือบ
ไมมีเลยในบางฝูง เนื่องจากสุกรแมพันธุท้ังหมดหร�อ หยานม
มากกวา 80% ของสกุ รแมพ นั ธุในฝงู มภี มู คิ มุ กนั หรอ�
ผานการติดเชื้อมานาน สุกรแมพันธุไมมีเชื้อไวรัส อนุบาล ขุน ภาพที่ 7 แสดงในฝูงที่มีสถานะของโรคPRRS แบบ
PRRS ในกระแสเลือด แตอาจสามารถพบเชื้อไวรัส Positive/Stable/Inactive มีการแพรเชื้อจากแมสูลูก
ได ในอวัยวะอ่ืนๆ เชน ตอมทอนซิล เปนตน 4 10 อายุ (สัปดาห) ผานทางรกในระดับที่ตํ่ามาก ไมพบปญหาในสุกรอนุบาล
และการแพรเ ช้อื ไวรัสPRRSสสู ิ�งแวดลอมอยูในระดบั แตพบไดในสุกรขุน และมักพบการเกิด Seroconversion
ที่ตํ่ามากจนเกือบไมมี เม่ือทําการว�เคราะหดวยว�ธี Seroconversion ที่อายุ 12-16 สัปดาห ที่อายุ 12-16 สัปดาห
ทางซีรมั่ ว�ทยาดวยว�ธี ELISA พบ seroconversion (ที่มา: ดัดแปลงจาก เดชฤทธิ์ นิลอุบล, 2561)
ในชว งสกุ รอนบุ าล โดยพบไดต ง้ั แตส กุ รอายุ 8-10 สปั ดาห
และเม่ือฝูงแมพันธุมีความนิ�ง (stable) มากข้�น
จะทําใหพบการเกิด seroconversion ชาลงในสุกร
ท่ีมีอายุสูงข้�นหร�อท่ีอายุประมาณ 12-16 สัปดาห
(ภาพที่ 7)
10
แนวทางการปอ งกัน และควบคมุ โรค PRRS ในฝูงที่มีสถานะของโรคแตกตา งกนั
แนวทางการควบคมุ โรค PRRS
สถานะของฝงู สุกร โดยไมใชว ัคซีน โดยใชว คั ซีน
1.ฟารม ปลอดเชอ้ื ไวรสั PRRS เนน การจัดการระบบความปลอดภัยทางชวี ภาพ โดยไมแนะนาํ ใหมีการใช
(Negative herd) วคั ซนี ท้ังชนดิ เชือ้ เปน และเชื้อตายภายในฝูง
2.ฟารม ทมี่ กี ารระบาดของโรค ปรับสภาพสุกรสาวทดแทน 1.ปรบั สภาพสุกรสาวทดแทนดว ยการใช
PRRS ภายในฝูง โดยใชส ุกรเปนตัวใหเ ช้ือ (Donor) วัคซนี โดยเขม็ แรกเปนวัคซนี ชนิดเชอื้ เปน
(Positive/Unstable herd) รวมกบั การใหยาปฏิชวี นะเพอ่� ปอ งกนั เวนระยะ 3-4 สัปดาห ใหฉีดวัคซีนเข็ม 2
การติดเช้อื แทรกซอ นในชวง 30 วนั ดวยวัคซนี เช้อื เปน หรอ� เชือ้ ตาย
แรกของการปรับสภาพสุกร 2.ฉีดวัคซีนชนิดเชื้อเปนในสุกรพอ-แม
สาวทดแทน พนั ธุแบบพรอ มกันทกุ ตวั 2 เขม็ หา งกัน
3-4 สปั ดาห
3.ในลูกใหพ�จารณาจากการติดเชื้อ
สามารถใชว ัคซนี ได แตต องฉีดกอนการ
ติดเชื้อเทานั้น (ดูผลทางซีรั่มว�ทยา หร�อ
Seroprofile เพ�่อ ประกอบการพจ� ารณา)
3.ฟารม ทพ่ี บอาการของโรค เนน การจดั การระบบความปลอดภัยทางชวี ภาพ
PRRS ในสกุ รอนบุ าล-ขน�
(Positive/Stable/Active herd) 1.ปรบั สภาพสกุ รสาวทดแทน 1.ปรบั สภาพสุกรสาวทดแทนดวยการใช
โดยใชส กุ รเปน ตัวใหเช้ือ (Donor) วัคซนี โดยเขม็ แรกเปน วคั ซีนชนดิ เชอ้ื เปน
รวมกับการใหย าปฏชิ ีวนะเพ่�อปอง เวนระยะ 3-4 สปั ดาห ใหฉีดวคั ซนี เขม็ 2
กันการติดเช้ือแทรกซอน ดวยวัคซนี เช้อื เปน หรอ� เชอ้ื ตาย
2.เนน ระบบการเขาหมด-ออกหมด 2.เนน ระบบการเขาหมด-ออกหมด
(all-in/all-out) ทงั้ โรงเร�อนคลอด (all-in/all-out) ท้งั โรงเร�อนคลอด และ
และอนุบาล-ข�น อนบุ าล-ข�น
3.หลีกเลี่ยงการยายฝากในโรงเร�อน 3.จัดการเร�่องสุขภาพ เชน การใหยาลดไข
คลอดเพ�่อลดการแพรกระจายเชื้อ และปฏชิ วี นะ เพอ่� ควบคุมการตดิ เชือ้
4.จัดการเร�่องสุขภาพ เชน แทรกซอน
การใหยาลดไข และปฏิชีวนะ เพ�่อ 4.พอ สุกรที่จะนํามาใชงาน ตอ งใหผลลบ
ควบคุมการติดเชื้อแทรกซอน ตอการตรวจ ELISA
5.พอสกุ รทดแทนตองใหผลลบตอ ELISA
และควรมคี า RT-PCR เปน ลบ
4.ฟารมทมี่ กี ารตดิ เชื้อ เนนการจัดการระบบความปลอดภัยทางชีวภาพ (Biosecurity)
แตไมพ บปญ หาของโรคPPRS
ในฝูง (Positive/Stable/Inactive ปรับสภาพสุกรสาวทดแทนโดยใช 1.ปรบั สภาพสุกรสาวทดแทนดวยการใช
herd) สุกรเปนตัวใหเชื้อ (Donor) รวมกับ วคั ซีน โดยเขม็ แรกเปนวคั ซีนชนิดเชื้อเปน
การใหยาปฏิชีวนะเพ�่อปองกันการ เวนระยะ 3-4 สัปดาห ใหฉีดวัคซนี เข็ม 2
ติดเชื้อแทรกซอนในชวง 30 วันแรก ดว ยวคั ซนี เช้ือเปน หรอ� เช้อื ตาย
ของการปรับสภาพสุกรสาวทดแทน 2.ฉดี วคั ซีนเช้อื เปน หรอ� ตายแบบโปรแกรม
ในแมส กุ รอม� ทอ ง เพอ่� รกั ษาระดบั ภมู คิ มุ กนั
3.ไมแ นะนาํ การใหวัคซีนในลกู สกุ ร
ท่ีมา : ดัดแปลงจาก Thai Swine Veterinary Association, 2015
11
การศึกษา และทําความเขาใจ ถึงสถานะ
ของการเกิดโรคภายในฟารมเปนเพ�ยงหนึ่งใน
หลายขบวนการท่ีใชประกอบการวางแนวทางในการ
ควบคุม และปองกันโรค PRRS ภายในฝูง เน่ืองจาก
การติดเช้ือไวรัส PPRS ในปจจ�บันมีรูปแบบ
และความเสียหายท่ีตางออกไปจากอดีต มีความซับ
ซอนมากข�้น การเกิดโรคในฝูงไมมีความสมํ่าเสมอ
บางชุดการเล้ียงพบอัตราการปวย และอัตราการ
ตายสูง โดยมีเช้ือไวรัสPRRSเปนสาเหตุโนมนํา
บางชุดกลับไมพบความเสียหายเลย ทําใหมีความ
สบั สนในการวน� จิ ฉยั วา ปญ หาทเี่ กดิ ขน�้ มสี าเหตมุ าจาก
การติดเชื้อไวรัส PRRS หร�อไม จ�งมีความจําเปนที่
ตองเขาใจกลไกการติดเชื้อ และการกอโรคภายในฝูง
เพ�่อใชวางแผนการควบคุมโรคอยางถูกตอง
แตอ ยา งไรกต็ าม การแกป ญ หาโรค PRRS ภายในฝงู
ไมสามารถแกไขแบบเฉพาะจ�ดได ตองแกไขแบบองค
รวมโดยเร�มจากการแกปญหาในฝูงสุกรแมพันธุ
รวมถงึ การเตรย� มสกุ รพนั ธทุ ดแทนกอ น
เอกสารอา งองิ
1.เดชฤทธิ์ นลิ อบ� ล. (2561). การแบง ประเภทฟารม
ทต่ี ดิ เชอ้ื ไวรสั พอ� ารอ ารเ อส. PRRS101. หนา
119-134.
2.Thai swine veterinary association. (2015).-
Clinical Practice Guideline (CPG) for PRRS in
Thailand.
12
โดย ฝา ยบร�การว�ชาการ
ศูนยน วตั กรรมเกษตรอ�ตสาหกรรม
บร�ษทั เบทาโกร จํากดั (มหาชน)
ไมใชย าทางเลอื กใหม…
ในการปอ งกนั อาการทองเสียในลูกสุกรหลงั หยา นม
13
ปจ จยั โนม นาํ
(Predisposing factors)
อในาลกูกสากุ (รPรทหWลอDงั )งหยเสานียม
ปจจัยที่กาํ หนด ปจจัยรว ม
(Determining Factors) (Contributing Factors)
รูปท่ี 1 แสดงลูกสุกรในโรงเร�อนอนุบาลท่ีมีอาการ รปู ที่ 2 แสดงปจ จัยทีก่ อ ใหเกิดอาการทองเสียในลูกสกุ รหลงั หยานม
ทองเสียเล็กนอยไมรุนแรง จนแสดงอาการขาดน้ํา ทีม่ า : ดดั แปลงมาจาก Rhouma et al, 2017
อ า ก า ร ท อ ง เ สี ย ใ น ลู ก สุ ก ร ห ลั ง ห ย า น ม ปจจัยโนมนําท่ีกอใหเกิดอาการทองเสียในลูก
(PostWeaningDiarrhea,PWD)เปน ปญ หาทสี่ ง ผล สุกรหลังหยานมไดแก ความสมบูรณของแมสุกร
ตออ�ตสาหกรรมการเลี้ยงสุกรอยางมาก มักพบ ลาํ ดบั ทอ ง (Parity Number) และสขุ ภาพของแมส กุ ร
ปญ หาในชวง 2 สัปดาหแรกหลังหยานมโดยสามารถ ชวงอ�มทอง ท้ังหมดที่กลาวน้ันมีผลตอคุณภาพ
พ บ ค ว า ม รุ น แ ร ง ข อ ง อ า ก า ร ไ ด ตั้ ง แ ต ลู ก สุ ก ร และปร�มาณนมนํ้าเหลือง (Colostrum) ท่ีลูกสุกร
แสดงอาการทองเสียเล็กนอย (รูปท่ี 1) ลูกสุกร ไดรับ ซ่ึงสงผลตอสุขภาพของลูกสุกรอยางมาก
มีการเจร�ญเติบโตตํ่ากวาเกณฑ ลูกสุกรทองเสีย นอกจากนมน้ําเหลืองแลว น้ํานม (Milk) ก็มีความ
จนรางกายแสดงอาการขาดนํ้า ไปจนถึงลูกสุกร สําคัญมากเชนกัน โดยในน้ํานมของแมสุกร จะพบ
เสยี ชวี ต� อยา งกระทนั หนั ในโรงเรอ� นอนบุ าล ปร�มาณอิมมูโนโกลบูลินเอ (Immunoglobulin A,
IgA) ในระดบั สงู ซง่ึ มคี วามสาํ คญั ตอ ระบบภมู คิ มุ กนั
อาการทอ งเสยี ในลกู สกุ รหลงั หยา นมเกดิ จาก ในลาํ ไสข องลกู สกุ ร ถา ลกู สกุ รไดร บั นา้ํ นมไมเ พย� งพอ
ปจจัยหลายอยางรวมกันโดยปจจัยที่เก่ียวของไดแก เนื่องจากแมสุกรปวย นมแหงหลังคลอด หร�อมีการ
ปจจัยโนมนํา(Predisposing factors) ปจจัยรวม หยานมลูกสุกรอายุนอยกวา 21 วัน ลูกสุกรเหลาน้ี
(Contributing factors) และปจจัยที่กําหนด จะมีความไวตอการทองเสียมากข้�น อายุหยานม
(Determining- factors) ดงั แสดงในรปู ท่ี 2 ของลูกสุกรจ�งเปนอีกปจจัยโนมนําหน่ึงที่สําคัญ
นอกจากน้ีลูกสุกรหยานมในชวงแรกๆ จะเกิด
ความเครย� ดสงู สง ผลใหล กู สกุ รกนิ อาหารไดน อ ยกวา
ปกติ แบคทีเร�ยชนิดรายท่ีอยูภายในลําไสจะ
ฉวยโอกาสเพ� มจํานวน กอใหเกิดการอักเสบ
ในลําไส และลูกสุกรเกิดอาการทองเสียตามมา
14
ถาพบวาลูกสุกร มีอาการทองเสียต้ังแตบน ปจจัยที่กําหนดที่กอใหเกิดอาการทองเสีย
โรงเรอ� นคลอด (รปู ท่ี 3) ตอ งทาํ การวน� จิ ฉยั หาสาเหตุ ในลูกสุกรหยานมไดแก เช้ือแบคทีเร�ยอี.โคไล ชนิด
ของอาการทอ งเสยี ซง่ึ อาการทอ งเสยี อาจเกดิ ไดจ าก ท่ีสรางสารพ�ษที่มีผลตอระบบทางเดินอาหาร
การตดิ เชอ้ื ไวรสั เชอ้ื แบคทเี รย� เชอื้ โปรโตซวั หรอ� แมก ระทง่ั ทําใหทองเสีย Enterotoxigenic E.coli (ETEC) ซ่ึง
เกดิ เนอ่ื งจากการจดั การท่ีไมเ หมาะสมในโรงเรอ� นคลอด มโี ครงสรา งสว นพน�้ ผวิ ทเี่ รย� กวา แอดฮซี นิ (Adhesin)
เชน โรงเรอ� นทมี่ ปี ญ หาเปย กและชนื้ มากเกนิ ไป ทาํ ใหเ ชอ้ื ETECสามารถเกาะยดึ แนน กบั ผนงั ลาํ ไสโดย
ไมถ กู ขบั ออกไป หลงั จากนน้ั เชอ้ื ETECจะเพม� จาํ นวน
อยา งรวดเรว็ (Colonization) และผลติ สารพษ� (Toxin)
ออกมา 2 ชนิด คือ ชนิดท่ีทนความรอน (Heat
Stable Enterotoxin, ST) และ ชนดิ ท่ีไมท นความรอ น
(Heat Labile Enterotoxin, LT) ซ่ึงสารพ�ษเหลาน้ี
คอื สาเหตขุ องอาการทอ งเสยี
รูปท่ี 3 แสดงลกู สุกรท่ที อ งเสีย ปว ยโทรมในโรงเรอ� นคลอด
ปจ จยั รว มทก่ี อ ใหเ กดิ อาการทอ งเสยี ในลกู สกุ ร
หลังหยานมไดแก สิ�งแวดลอมในโรงเร�อนอนุบาล
มีความเหมาะสมตอลูกสุกรมากนอยเพ�ยงใด
ความหนาแนนในการเล้ียงสุกร คุณภาพของนํ้าและ
อาหารในโรงเร�อนลูกสุกร ว�ธีการใหอาหารลูกสุกร
รวมถึงการติดเช้ือไวรัสบางชนิด รูปท่ี 4แสดง
ตั ว อ ย า ง ลู ก สุ ก ร ท อ ง เ สี ย ใ น โ ร ง เ ร � อ น อ นุ บ า ล
ซึ่งสามารถพบไดท้ังในโรงเร�อนพ้�นปูน และโรงเร�อน
พ�้นสแลทยกสูง การที่ลูกสุกรเกิดอาการทองเสีย
น้ั น ไ ม ไ ด ข �้ น กั บ ลั ก ษ ณ ะ โ ค ร ง ส ร า ง ข อ ง โ ร ง เ ร � อ น
เพย� งอยา งเดยี ว แตข น�้ กบั การจดั การสภาพแวดลอ ม
ของโรงเร�อนลักษณะตางๆ เหลานั้นใหเหมาะสม
กบั ลกู สกุ รมากนอ ยเพย� งใด
15
AB
รูปท่ี 4 แสดงลูกสกุ รที่ทอ งเสยี ในโรงเร�อนอนบุ าล (A) พ�้นปูน (B) พน้� สแลทยกสงู
แนวทางการปองกันอาการทองเสียในลูกสุกรหลังหยานมท่ีดีที่สุด ไดแก การลดปจจัยโนมนํา
และปจจัยรวมตางๆใหมากท่ีสุด นอกเหนือจากการใชยาปฏิชีวนะ ทางฟารมสามารถใชแนวความคิดการเพ�ม
ความแข็งแรงของระบบภูมิคุมกันในลําไส โดยใชผลิตภัณฑที่ชวยเพ�มจํานวนจ�ลินทร�ยที่มีประโยชนภาย
ในระบบทางเดนิ อาหาร ซงึ่ ในบทความนจี้ ะขอจาํ แนกออกได เปน 6 ประเภทตา งๆ ดงั น้ี
1.โปรไบโอติกส (Probiotics) นอกจากน้ี โปรไบโอติกสยังมีสวนชวย
โปรไบโอตกิ ส คอื กลมุ ของจล� นิ ทรย� ม ี ในกระบวนการยอ ยอาหาร โดยการผลติ เอนไซมต า ง ๆ
ทํ า ใ ห อ า ห า ร ถู ก ย อ ย ไ ด อ ย า ง มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ
ประโยชนท ม่ี ชี วี ต� เมอ่ื สตั วก นิ เขา ไปแลว สามารถเจรญ� และสัตวสามารถดูดซึมสารอาหารไปใชประโยชน
เติบโตและเพ�มจํานวนในลําไสของสัตว โดยกลไกการ ไดมากข�้น โปรไบโอติกสสามารถชวยกระตุน
ทาํ งานพน้� ฐานของโปรไบโอตกิ สท ม่ี ตี อ รา งกายสตั ว ไดแ ก ภมู คิ มุ กนั ของรา งกายทร่ี ะบบเยอ่ื บุ (mucosal immunity)
โดยการกระตุนการทํางานของเซลลเม็ดเลือดขาว
- โปรไบโอตกิ สม กี ารเจรญ� เตบิ โต เพม� จาํ นวน กลมุ ทที่ าํ หนา ทจ่ี บั กนิ สง�ิ แปลกปลอม (macrophages)
และไปแยงพ�้นที่จับบนผนังลําไส ทําใหเช้ือแบคทีเร�ย และเซลลเ พชฌฆาต (natural killers cells, NK cell)
กอ โรคบางชนดิ ไมส ามารถเกาะตดิ ได รวมทั้งมีสวนในการควบคุมกระบวนการหล่ัง
ไซโตไคน (Cytokines) ไดอ กี ดว ย
- แยงใชสารอาหารของเช้ือแบคทีเร�ยกอโรค
- หลงั่ สารยบั ยง้ั การเจรญ� เตบิ โตของเชอื้
แบคทีเร�ยกอโรค เชน กรดอินทร�ย และสารท่ีมี
คุณสมบัติคลา ยยาปฏิชีวนะ (Antibiotic-like
compounds)
16
การใหโปรไบโอติกสในอาหารลูกสุกรมีความ สว นประกอบในอาหารที่ใชผ สม วธ� กี ารจดั เกบ็ อาหาร
สําคัญตอการปองกันกลุมอาการทองเสียในลูกสุกร และเทคโนโลยีการผลิต โดยสามารถจําแนกสกุล
หลังหยานมอยางมาก ประสิทธิภาพการออกฤทธิ์ (Genus) และชนิดพันธุ (Species) ของโปรไบโอติกส
ของโปรไบโอติกสข้�นอยูกับชนิดและจํานวนของ ทน่ี าํ มาใชผ สมอาหารสกุ ร ดงั รายละเอยี ดในตารางท่ี 1
จ�ลินทร�ยท่ีนํามาใชรวมกันปร�มาณการใช ตารางท่ี 1 แสดงการจาํ แนกโปรไบโอติกส
ชื่อสกุล (Genus) ชือ่ สปช ีส (Species)
แลก็ โทบาซลิ ลัส แอซิโดฟล� ัส (L. acidophilus)
แล็กโทบาซิลลัส (Lactobacillus) แล็กโทบาซลิ ลสั เคซีไอ (L. casei)
แล็กโทบาซลิ ลสั ร�วเทอร�ไอ (L. reuterii)
แลก็ โทคอ็ กคัส (Lactococcus) แลก็ โทบาซิลลัส แพลนทารมั (L. plantarum)
สเตรปโทค็อกคสั (Streptococcus) แล็กโทบาซิลลัส เฟอรเ มนตัม (L. fermentum)
พด� โิ อคอ็ กคัส (Pediococcus) แล็กโทบาซลิ ลสั เบรว�ส (L. brevis)
บาซิลลสั (Bacillus) แล็กโทบาซลิ ลสั เฮลวท� ิคัส (L. helveticus)
ไบฟ�โดแบคทเี รย� ม (Bifidobacterium) แลก็ โทบาซลิ ลสั เดลบรคู คิไอ (L. delbruckii)
แซก็ คาโลไมเซส (Saccharomyces) แล็กโทค็อกคสั แล็กตสิ (L. lactis)
สเตรปโทคอ็ กคสั เทอรโมฟ�ลัส (S. thermophilus)
ท่มี า : ดดั แปลงจาก Vondruskova et al, 2010 พด� ิโอคอ็ กคัส เพนโทซาเซยี ส (P. pentosaceus)
บาซิลลัส ซบั ทลิ ิส (B. subtilis)
บาซลิ ลสั โทโยอิ (B. toyoi)
บาซลิ ลัส ไลเคนิเฟอรม ิส (B. licheniformis)
ไบฟ�โดแบคทีเรย� ม แอโดเลสเซนติส (B. adolescentis)
ไบฟ�โดแบคทเี รย� ม ไบฟ�ดัม (B. bifidum)
ไบฟ�โดแบคทีเรย� ม เทอรโมฟล� ัม (B. thermophilum)
แซก็ คาโลไมเซส เซอรว� ซ� ิอี (S. cerevisiae)
17
2.พร�ไบโอติกส (Prebiotics) - อินูลิน (Inulin) เปนพร�ไบโอติกส พบได
พร�ไบโอติกส หร�อสารสงเสร�มชีวนะ คือ ในวัตถุดิบจากพ�ช เชน หอมหัวใหญ กระเทียม
หนอ ไมฝ รง่ั กลว ย และรากชโิ คร�่ (Chicory root) เปน ตน
สารอาหารประเภทคารโบไฮเดรตสายสั้น ที่ประกอบ อินูลินสงเสร�มการผลิตกรดไขมันสายส้ันภายใน
ดวยนํ้าตาลโมเลกุลเดี่ยว 3-10 โมเลกุลเชื่อมตอกัน ทางเดินอาหาร และพบวาการเสร�มอินูลินชวยเพ�ม
(Oligosaccharides) ท่ีไมส ามารถยอ ยไดในทางเดนิ ความยาวของว�ลไล ในลําไสเล็กได
อาหารของสกุ ร แตจ ะเปน อาหารและมสี ว นชว ยกระตนุ 3. ซนิ ไบโอติกส (Synbiotics)
ก า ร ทํ า ง า น แ ล ะ ก า ร เ จ ร � ญ เ ติ บ โ ต ที่ จํ า เ พ า ะ ต อ
โปรไบโอติกส นอกจากนี้พร�ไบโอติกสยังชวยเพ�ม การใชโปรไบโอติกสและพร�ไบโอติกสรวมกัน
ปร�มาณกรดไขมันท่ีระเหยได (volatile fatty acid : เร�ยกวา ซินไบโอติกส ซ่ึงจะทําใหโปรไบโอติกส
VFA) กรดไขมันสายส้ัน (Short chain fatty acid : สามารถมีชีว�ตและเพ�มจํานวนไดมากกวาการใช
SCFA) และกรดแลคตกิ ในระบบทางเดนิ อาหารของสกุ ร โปรไบโอติกสเพย� งอยางเดียว เนอื่ งจากมสี ารอาหาร
ซ่ึงเปนแหลงพลังงานและชวยปรับสภาพใหเหมาะสม จากพร�ไบโอตกิ สท สี่ ง เสรม� การเจรญ� เตบิ โตของโปรไบ
แกการเจร�ญของโปรไบโอติกส สารอาหารที่นิยม โอตกิ ส และมีประโยชนตอตัวสกุ รมากข้�น
นํามาใชเปนพร�ไบโอติกส ไดแก
- แมนแนนโอลิโกแซคคาไรด (Mannan
oligosaccharides : MOS) คณุ สมบตั ขิ อง MOS คอื
มีตําแหนงจับจําเพาะกับผนังลําไส ทําใหแบคทีเร�ย
กอ โรคไมส ามารถเขา เกาะจบั กบั ผนงั ลาํ ไสข องสกุ รได
และยังมีสวนในการกระตุนการทํางานของเซลล
เม็ดเลือดขาว
- กาแลคโตโอลิโกแซคคาไรด (Galactooli-
gosaccharides : GOS) และฟรกุ โตโอลโิ กแซคคาไรด
(Fructooligosaccharides : FOS) มีคุณสมบัติ
กระตนุ การเจรญ� เตบิ โตอยา งจาํ เพาะของไบฟ�โดแบคทเี รย�
(Bifidobacteria) และแลก็ โทบาซลิ ไล (Lactobacilli)
ซงึ่ เปน แบคทเี รย� กลมุ สรา งกรด ทาํ ใหล าํ ไสเ กดิ สภาวะ
เปนกรด ไมเหมาะสมตอการเจร�ญเติบโตของ
แบคทเี รย� กอโรค
- แลคทูโลส (Lactulose) เปนสารที่อยูในรูป
ไอโซเมอรของแลคโตส (Lactose isomeration)
แลคทูโลส สามารถลดการทํางานของแบคทีเร�ย
ยอยโปรตีน (Proteolytic bacteria) ท่ีอาศัยภายใน
ลาํ ไสใหญ ทาํ ใหก ารผลติ และการปลดปลอ ยแอมโมเนยี
จากตัวสัตวส สู ิง� แวดลอ มลดลง
18
4.กรดอนิ ทร�ย (Organic acids) ผลิตภัณฑทม่ี สี วนประกอบของกรดอนิ ทร�ยท ี่
กรดอนิ ทรย� ม คี ณุ สมบตั ยิ บั ยง้ั การเจรญ� เตบิ โต เหมาะตอการนํามาใชผสมอาหาร อยูในรูปแบบผง
กรดอินทร�ยท่ีนิยมใชมากท่ีสุดคือ กรดฟอรมิก
เช้ือแบคทีเร�ยกอโรคบางชนิดได และยังสงเสร�ม โดยอาจใชก รดฟอรม กิ เพย� งชนดิ เดยี วหรอ� ใชร ว มกบั
กระบวนการยอยอาหาร และกระบวนการดูดซึม กรดซิตร�ก และกรดโพรพ�โอนิก ซึ่งชวยเสร�มฤทธิ์กัน
สารอาหาร ซง่ึ สง ผลดตี อ ประสทิ ธภิ าพของสกุ รอนบุ าล
การใชกรดผสมในอาหารสกุ ร นอกเหนอื จาก
กลไกในการยับยั้งแบคทีเร�ยกอโรคของกรด กรดอินทร�ยแลว พบวามีการใชกรดอนินทร�ย
อินทร�ยเกิดจาก การลดคาความเปนกรดดาง หร�อ (inorganic acids) เชน กรดฟอสฟอร�ก (phos-
พ�เอช (pH ) ในกระเพาะอาหารใหอยูในระดับที่จะ phoric acid) กรดไฮโดรคลอร�ก ( hydrochloric
สามารถยับย้ังการเจร�ญเติบโตและการเพ�มจํานวน acid) และเกลอื ของกรด (Salts of acid) เชน โซเดยี ม
เชื้อแบคทีเร�ยกอโรคได กรดอินทร�ยบางชนิดมีฤทธิ์ บิวทิเรต (sodium butyrate) แคลเซียม ฟอรเมต
ในการฆา เชอื้ แบคทเี รย� ไดโดยตรง เนอื่ งจากทาํ ปฏกิ ริ ย� า (calcium formate) เปน ตน
กบั ผนงั หมุ เซลลข องแบคทเี รย� 5.ซงิ คออกไซด (Zinc oxide)
กรดแลคติก (Lactic acid) กรดฟ�มาร�ก ซิงค (Zinc) หร�อ สังกะสี เปนแรธาตุท่ีเปน
(Fumaric acid) กรดซิตร�ก (Citric acid) เปนกรด อ ง ค ป ร ะ ก อ บ ข อ ง เ อ น ไ ซ ม ท่ี สํ า คั ญ ห ล า ย ช นิ ด
อินทร�ยท่ีมีกลไกยับยั้งแบคทีเร�ยทางออม ดวยการ มคี วามสําคญั ตอ การยอ ยโปรตนี และการผลติ ฮอรโมน
ทําใหพ�เอชในกระเพาะอาหารลดลง สวนกรด ภายในรางกายหลายชนิด ซิงคมีความสําคัญตอ
ฟอรมิก (Formic acid) กรดอะซิติก (Acetic acid) โครงสรางผิวหนัง และการหายของบาดแผล ในสุกร
กรดโพรพ�โอนิก (Propionic acid) และกรดซอรบิก อนุบาลมีความตองการซิงค 80 ถึง 100มิลลิกรัม
(Sorbic acid) เปนกรดอินทร�ย ท่ีมีผลตอผนังเซลล ตอ นาํ้ หนกั ตวั 1 กโิ ลกรมั หากสกุ รไดร บั ซงิ คไมเ พย� งพอ
ของแบคทีเร�ยกอโรคและยับย้ังการเพ�มจํานวนสาร จะสง ผลใหก ารเจรญ� เตบิ โตทล่ี ดลงเบอื่ อาหารและพบ
พันธุกรรมของแบคทีเร�ยเหลาน้นั ได ความผิดปกติทีผ่ วิ หนังได
ลูกสุกรหลังหยานมจะเกิดความเคร�ยดสูง ซงิ คอ อกไซดเ ปน สารอนนิ ทรย� ท ม่ี กี ารนาํ มาใช
สง ผลใหร า งกายผลติ ปรม� าณกรดในกระเพาะอาหาร ผสมในอาหารสกุ รอนบุ าลเพอ่� ลดอบ� ตั กิ ารณก ารเกดิ
ลดลง และเม่ือลูกสุกรกินอาหารเขาไป อาหาร อาการทองเสียในลูกสุกรหลังหยานม ขนาดที่ใช
จะเจ�อจางกรดในกระเพาะอาหาร สงผลใหพ�เอช มีต้ังแต 2,000 ถึง 4,000 มิลลิกรัม ซิงค ตออาหาร
ในกระเพาะอาหารสูงข้�น ซ่ึงเปนสภาพแวดลอม 1 กโิ ลกรมั ซงิ คอ อกไซดส ามารถยบั ยงั้ การเจรญ� เตบิ โต
ท่ีเหมาะสมตอการเพ�มจํานวนของแบคทีเร�ยกอโรค ข อ ง จ � ลิ น ท ร � ย ที่ ก อ โร ค บ า ง ช นิ ด ได แ ล ะช วย เ พ� ม
ตางๆ การเติมกรดอินทร�ยลงในอาหารลูกสุกร ความแขง็ แรงของเซลลท่ผี นังลาํ ไส ดงั แสดงในรูปท่ี 5
นอกจากจะสามารถชวยใหระดับพ�เอชมีคาความเปน
กรดที่เหมาะสม ในขณะเดียวกันจะชวยสงเสร�มให แตอ ยา งไรกต็ าม การเสรม� ซงิ คอ อกไซดใหแ ก
เอนไซมเ ปปซนิ (Pepsin)ซง่ึ มหี นา ที่ในการยอ ยโปรตนี สัตวในปร�มาณสูง อาจสงผลเสียตามมาไดแก
ทํางานไดด ีข้�นเนื่องจากเอนไซมเ ปปซนิ จะยอยโปรตนี การขับทิ�งของสารดังกลาวในปร�มาณมากทําใหเกิด
ไดดีในสภาวะท่ีกระเพาะอาหารเปนกรดสูงเทาน้ัน ปญ หามลภาวะตอส�ิงแวดลอม
19
AB
รูปที่ 5 แสดงภาพตัดขวางของลําไสเล็กลูกสุกร 6.สารสกดั จากพ�ช (Plant Extracts)
(A) มีการเสร�มซิงคออกไซดในอาหารพบวาว�ลไล สารสกัดจากพ�ชบางชนิดน้ัน พบวา
มีความสมบูรณดี (B) ไมมีการเสร�มซิงคออกไซด
ในอาหาร ซึ่งพบวามีแบคทีเร�ยอีโคไลยึดเกาะ มคี ณุ สมบตั ิในการยบั ยงั้ การเจรญ� เตบิ โตของแบคทเี รย�
ที่ผนังลําไสจํานวนมาก (ลูกศรชี้) และว�ลไล กอโรคได และการเสร�มผลิตภัณฑบางชนิดในอาหาร
ถูกทาํ ลายสั้นลง จะชวยเพ�มประสิทธิภาพการใชอาหารของสุกรได
ประโยชนของสารสกัดจากพ�ชตางๆ ท่ีมีการนํามาใช
ทดลองผสมในอาหารสุกร สรุปรายละเอียดแสดงใน
ตารางที่2แตขอ เสยี ของสารสกัดจากพ�ชไดแ ก ความ
ไมแ นน อนของสวนประกอบ และความเขมขนของสาร
ออกฤทธ์ิ อาจเนื่องมาจากแหลงที่ปลูก ฤดูกาลที่เก็บ
เกี่ยว และว�ธีการเก็บเกี่ยว ดังน้ันในการเลือกใชสาร
สกดั จากพช� จง� ควรทาํ การศกึ ษาคณุ สมบตั แิ ละระดบั
ท่ีเหมาะสมกอนการใชทุกคร้ัง เพ่�อใหผลลัพธท่ีได
เปนไปตามท่คี าดหวัง
20
ตารางท่ี2 แสดงชนิดและประโยชนข องสารสกดั จากพช� ทม่ี กี ารนาํ มาใชผ สมอาหารสกุ ร
ชนดิ ของพ�ช/สารสกัดจากพช� คณุ ประโยชน
ออร�กาโน (Oregano) , อบเชย (Cinnamon), ลดปรม� าณแบคทเี ร�ยกอโรคภายในลําไสเลก็
พร�กเม็กซิกัน (Mexican pepper)
สารอัลคาลอยด (Alkaloids) จาก Macleaya เพม� อตั ราการเจรญ� เติบโต
cordata และลดอัตราการแลกเนอ้ื ในสุกรข�น
อบเชย (Cinnamon) , ไธม (Thyme), ยบั ยั้งการเจร�ญเติบโตของเชอื้ อี.โคไล
ออร�กาโน (Oregano) ในลาํ ไสเ ลก็ ของลูกสุกร
ไธม (Thyme) , กานพลู (Clove),
สารยูจ�นอล (Eugenol), ออร�กาโน เพ�มประสิทธิภาพการใชอ าหารในสกุ ร
(Oregano) , สารคารวาครอล (Carvacrol)
กานพลู (Clove) , ออร�กาโน (Oregano) ทาํ ใหส กุ รกลมุ ที่ใชผสมอาหาร
มีอตั ราการเจร�ญเติบโตท่ีใกลเคียงกับสกุ รที่ใชยาปฎชิ วี นะ
สารสกดั จากกระเทยี ม (Garlic extract) , เพ�มนํา้ หนกั ตวั และเพ�มขนาดของว�ลไลในลาํ ไสของลกู สุกร
สารอลั ลิซนิ (Allicin) ลดปร�มาณเช้อื แบคทีเรย� ท่ีนบั ไดในมลู ลกู สุกร
ตนชา (Camelia sinensis)
ผลิตภัณฑที่กลาวมาขางตนทั้ง 6 ประเภท ท่ีมา : ดัดแปลงจาก Vondruskova et al, 2010
ไดแก โปรไบโอติกส พร�ไบโอติกส ซินไบโอติกส กรด
อินทร�ย ซิงคออกไซด สารสกัดจากพ�ช ท้ังหมดเปน
เพ�ยงตัวชวยในการปองกันอาการทองเสียในลูกสุกร
หลังหยานมเทานั้น ทางฟารมจะตองมีแนวทางการ
จัดการเพ�่อลดปจจัยที่กอใหเกิดอาการทองเสีย
อยางเหมาะสมรวมดวย เชนการดูแลแมสุกรต้ังแต
โรงเร�อนอ�มทอง และโรงเร�อนคลอด เพ�่อใหแมสุกร
มีสุขภาพดี มีคุณภาพนมนํ้าเหลืองท่ีดี สงผลใหลูก
สุกรแข็งแรง อีกทั้งตองมีการฝกใหลูกสุกรเร�มคุนชิน
กับการกินอาหารเลียรางตั้งแตโรงเร�อนคลอด
ตองมีการตรวจสอบ คุณภาพนํ้ากินวาไมมีการปน
เปอนของแบคทีเร�ยกอโรค และมีการจัดการโรงเร�อน
อนุบาลใหมีสภาพแวดลอมท่ีเหมาะสมตอลูกสุกร
ท้ังหมดนี้เพ�่อปองกันปญหาทองเสียในลูกสุกร
หยานม ซ่ึงสุดทายจะสงผลดี ตออัตราการเจร�ญ
เตบิ โตและอัตราการแลกเนื้อของสุกร
21
เอกสารอา งอิง
Lui y., Espinosa C.D., Abella J.J., Casas G.A.,
Lagos L.V., Lee S.A., Kwon W.B., Mathai J.k.,
Narvarro D.M., Jaworski N.W., Stein H.H.,
(2018). Non-antibiotic feed additives in diets
for pigs: A review. Animal nutition 4:113-125
Rhouma M., Fairbrother JM., Beaudry F.,
Letellier. (2017). Post weaning diarrhea in
pigs: risk factors and non-colistin-based
control strategies. Acta Veterinaria Scandina-
vica. 59(1):31.
Vondruskova H., Slamova R., Trckova M.,
Zraly Z., Pavlik I. (2010). Alternatives to
antibiotic growth promoters in prevention of
diarrhoea in weaned piglets: A review. Vet
Med-Czech. 55: 199–224.
The antibacterial effects of dietary zinc oxide
in weaned piglets (ออนไลน) . สบื คนจาก
http://www.positiveaction.info/pdfs/arti-
cles/pt32_1p11.pdf
2120
โรคเกลสเซอร…
โรคที่ไมเ คยจบ
น.สพ.ธวัช น้ำคา ง
สตั วแพทยชำนาญการ (สุกร)
กับแนวทางการควบคุมและปองกนั
2130
2140
12 3
2150
45 6
2160
ตารางท่ี 1
แสดงสรุปรายงานผลทดสอบความไวตอยาปฏิชีวนะของเชื้อแบคทีเร�ยในสุกร(%) ประจําป 2562
PEN = เพนนซิ ลิ ลนิ DOX = ดอ็ กซีไซคลนิ
AMC = อะมอ็ กซซี ลิ ลนิ +กรดคลาวล� านกิ ENR = เอน็ โรฟลอ็ กซาซนิ
AMX = อะมอ็ กซซี ลิ ลนิ LIN = ลนิ โคมยั ซนิ
AMP = แอมพซ� ลิ ลนิ OTC = ออกซเิ ตตราไซคลนิ
APR = อาปรามยั ซนิ SXT = ซลั ฟาเมทอกซาโซน-ไตรเมโทพรม�
CRO = เซฟไตรอะโซน TIA = ไทอะมลู นิ
CEX = เซฟฟาเลกซนิ TIL = ทลิ มโิ คซนิ
CEF = เซฟฟาโลทรน�
ทม่ี า : ดดั แปลงจาก สรปุ รายงานของหนว ยงานชนั สตู รโรคสตั ว กาํ แพงแสน
คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวท� ยาลยั เกษตรศาสตร (สหธชั , 2562)
2170
2180
2190
เอกสารอา งองิ
กจิ จา อไ� รรงค. (2535). โรคเกลสเซอร. แนวทางการ
วน� จิ ฉยั รกั ษา และควบคมุ โรคสกุ รสตั ว.
พม� พค รงั้ ท่ี2.กรงุ เทพฯ:สหมติ รออ ฟเซต็ .หนา 125-132.
สหธชั พท� ธปฎโิ มกข. (2561). สรปุ รายงาน จาก
หนว ยชนั สตู รโรคสตั ว กาํ แพงแสน. 2018 annual
report, หนา 17.
Aragon, V., Segalés, J., Oliveira, S. (2012).
Glässer’s Disease. Diseases of swine 10th
edition. United States of America. pp.
760-769.
Nedbalcova, K., Satran, P., Jaglic, Z., Ondri-
asova, R., Kucerova, Z. (2006). Haemophilus
parasuis and Glässer’s disease in pigs:
a review. Veterinarni Medicina. 51(5).
pp.168–179.
3100
ความช้นื สงู … ภยั มืด น.สพ.นรภทั ร จร�ยา
ตอการเลี้ยงไกที่ไมควรมองขาม สตั วแพทยว ช� าการอาวโ� ส (สตั วป ก )
ประเทศไทยตงั้ อยใู นเขตรอ นใกลเ สน ศนู ยส ตู ร (ภาพที่ 1) จง� ทาํ ใหม สี ภาพอากาศแบบรอ นชนื้ เกอื บตลอดทงั้ ป
ปจจ�บันสภาพอากาศของประเทศไทยคอนขางแปรปรวน ดังคาความช้ืนสัมพัทธ (Relative humidity, RH)
เฉลี่ยคาบ 30 ป ต้ังแต พ.ศ.2524-2553 (ภาพที่ 2) และคาอ�ณหภูมิสูงสุดเฉล่ีย (Temperature)
ในเดือนเมษายน พ.ศ.2562 (ภาพที่ 3) แสดงใหเห็นวาสภาพอากาศของประเทศไทยมีอากาศรอน
และความชน้ื สมั พทั ธส งู ขน�้
3110
ซงึ่ สภาพอากาศรอ นชนื้ เปน สภาพแวดลอ มที่
ไมเ หมาะสมตอ การเลย้ี งสตั วป ก เนอ่ื งจากอากาศรอ น
จะสงผลกระทบโดยตรงตอสุขภาพสัตวปกทําใหมี
อัตราการปวยและตายเพ�มสูงข้�น สงผลกระทบ
ตอการกินอาหารไดลดลง ทําใหประสิทธิภาพการ
ผลิตไมไดตามมาตรฐานสายพันธุ โดยเฉพาะในชวง
ที่มีสภาพอากาศรอนรวมกับความชื้นในอากาศที่สูง
ขน้� จากฝนตกหรอ� ปจ จยั อนื่ ๆ เชน การเปด นาํ้ รดแพด
มากเกินไป สัตวปกถายเหลวทําใหวัสดุรองพ้�น
เปยกช้ืน น้ําหยดหร�อรั่วซึมในโรงเร�อน การระบาย
อากาศในโรงเร�อนไมดี การเล้ียงท่ีหนาแนนเกินไป
จ ะ ทํ า ใ ห สั ต ว อ ยู ใ น ภ า ว ะ เ ค ร � ย ด จ า ก ค ว า ม ร อ น
( Heat stress ) ยิ�งทําใหปญหาตาง ๆ รุนแรงข�้น
บทความน้ีจะกลาวถึงสภาพอากาศรอนช้ืน
กับผลกระทบในสัตวปกปจจัยรวมที่ทําใหผลกระทบ
จากสภาพอากาศรอนชื้นรุนแรงข้�นตอสัตวปก
และการจัดการท่ีควรใหความสําคัญเพ่�อลดผลเสีย
ในการเล้ียงจากสภาพอากาศแบบรอนช้ืน ภาพท่ี 2 แสดงความช้ืนสัมพัทธ (%) เฉลี่ยคาบ 30 ป
ตั้งแต พ.ศ.2524-2553 ท่ีมา : กรมอ�ตุนิยมว�ทยา
ภูมิอากาศข้ัวโลก
ภูมิอากาศอบอ�น
เสนศูนยสูตร ภูมิอากาศก่ึงรอน ประเทศไทย
ภูมิอากาศรอน
ภาพที่ 1 แสดงประเทศไทยตั้งอยูในเขตรอนชื้น
3120
ภาพที่ 3 แสดงอ�ณหภูมิสูงสุดเฉล่ีย ( องศาเซลเซียส, C ) ไดดวยไฮโกรมิเตอรแบบกระเปาะเปย–กระเปาะแหง
เดือนเมษายน พ.ศ.2562 ที่มา : กรมอ�ตุนิยมว�ทยา ( Wet and Dry BulbHygrometer ) หร�อไซโคร
มเิ ตอร ( psychrometer ) ( รปู ท่ี 1 ) ความชน้ื สมั พทั ธ
ความช้ืน ( Humidity ) คือ น้ําในอากาศที่อยู ที่เหมาะสมสําหรับการเล้ียงไกเน้ือและไก ไข
ในสถานะแกสไมมีสีและไมมีกลิ�นในอากาศ นอกจาก ควรมีคาความช้ืนสัมพัทธอยูในชวง 60–70%
มีไอน้ําแลวยังประกอบไปดวยแกสตาง ๆ เชน แกส กรณีความช้ืนสัมพัทธต่ํากวา 50% ในการเล้ียง
ไนโตรเจน แกสออกซิเจน แกสคารบอนไดออกไซด ลูกไกเน้ืออายุไมเกิน 1 สัปดาห จะสงผลใหสภาพ
รวมถึงฝุนซ่ึงเปนอนุภาคของแข็งขนาดเล็กที่ลอย แวดลอมในการเล้ียงไกมีความแหงทําใหปร�มาณฝุน
อยูในอากาศ การวัดคาปร�มาณความชื้นในอากาศมี ในอากาศสูง ลูกไกจะเร�มมีอาการแหงนํ้าและเหน่ียว
อยู 3 แบบ คอื ความชน้ื สมบรู ณ ( Absolute humid- นําใหแสดงอาการผิดปกติในระบบทางเดินหายใจ
ity ความชื้นจําเพาะ ( Specific humidity ) และ สงผลเสียตอการเจร�ญเติบโตของลูกไกได จ�งควร
ความช้ืนสัมพัทธ ในการเลี้ยงสัตวนิยมใชคา แกไขปญ หาดว ยการเพม� ความชน้ื สมั พทั ธในอากาศ
ค ว า ม ชื้ น สั ม พั ท ธ ใ น ก า ร วั ด เ พ �่ อ บ ง บ อ ก ป ร � ม า ณ สว นกรณที ี่ในอากาศมคี วามชนื้ มากกวา 70%ในการ
ความชน้ื ทอี่ ยูในพน�้ ทกี่ ารเลย้ี งสตั ว เล้ียงไกเน้ือต้ังแตอายุ 7 วันข�้นไป อาจเปนสาเหตุ
ทําใหเกิดปญหาสิ�งปูรองเปยก สงผลกระทบตอ
ความช้ืนสัมพัทธ คือ สัดสวนของปร�มาณ ประสทิ ธภิ าพการผลติ ไดเ ชน เดยี วกนั (Aviagen, 2018)
ไอน้ําในอากาศท่ีมีอยูจร�ง ณ เวลานั้น ตอปร�มาณ
ไอนํ้าสูงสุดที่อากาศสามารถจ�ไดกอนเกิดการ
อิ�มตัวเปนหยดน้ํา ซึ่งอยูภายใตอิทธิพลของอ�ณหภูมิ
และความดันบรรยากาศในบร�เวณน้ันมีหนวยวัดเปน
เปอรเซ็นต ( % ) ความช้ืนสัมพัทธสามารถวัดคา
3130
ความสมั พนั ธข อง รูปที่ 1 แสดงตัวอยาง
ความชน้ื สมั พทั ธก บั อณ� หภมู ิ ของไฮโกรมิเตอร
แบบกระเปาะเปยก – กระเปาะแหง
ในสภาพแวดลอ มทวั่ ไปไกจ ะระบายความรอ น หร�อไซโครมิเตอร
ภายในตวั ออกสสู ง�ิ แวดลอ มผา นการระเหยของนา้ํ จาก
ทางเดนิ หายใจเปน ปกตอิ ยแู ลว เมอ่ื อยูในสภาแวดลอ ม
ที่มีความชื้นสัมพัทธสูงการระบายความรอนดวย
การระเหยของนํ้าจากรางกายจะเกิดไดยากข้�น
เน่ืองจากในอากาศมีปร�มาณไอนํ้าอยูมากทําใหเกิด
ความรอ นสวนเกินสะสมในตวั ไก ไกระบายความรอ น
ออกสูสิ�งแวดลอมไมได ในทางตรงกันขามเม่ือสภาพ
แวดลอมมีความช้ืนสัมพัทธต่ําการระบายความรอน
ของไกสามารถระบายความรอนไดดีข้�นดังนั้น
เมื่อความช้ืนสัมพัทธตํ่าลงจ�งควรปรับอ�ณหภูมิสิ�ง
แวดลอมในพ้�นที่เลี้ยงไกใหสูงข้�นใหเหมาะสมตามชวง
อายขุ องไก ( ตารางที่ 1 )
3140
ตารางที่ 1 แสดงความสมั พนั ธร ะหวา ง ความชน้ื สมั พทั ธก บั อณ� หภมู ทิ เ่ี หมาะสม
ในการเลยี้ งไกเ นอ้ื ทอี่ ายตุ า ง ๆ
อายุไก อณ� หภูมิสิ�งแวดลอม ( องศาเซลเซยี ส ,oC )
( วนั )
ความช้ืนสัมพัทธ (Relative humidity, RH)
1
3 40%RH 50%RH 60%RH 70%RH 80%RH
6 36.0 27.0
9 33.7 33.2 30.8 29.2 26.0
12 32.5 24.0
15 31.3 31.2 28.9 27.3 23.0
18 30.2 23.0
21 29.0 29.9 27.7 26.0 22.0
24 27.7 21.0
27 26.9 28.6 26.7 25.0 20.0
25.7 19.0
24.8 27.8 25.7 24.0 18.0
26.8 24.8 23.0
25.5 23.6 21.9
24.7 22.7 21.3
23.5 21.7 20.2
22.7 20.7 19.3
ที่มา : ดัดแปลงจาก Arbor acres Broiler management handbook, 2018.
สภาพแวดลอ ม
สภาพแวดลอมมีผลตอพฤติกรรมที่ไกแสดงออก ( ตารางท่ี 2 ) ความอยูสบาย
อัตราการกินไดตอวัน ( Feed intake, FI ) อัตราการเปลี่ยนอาหารเปนเน้ือ ( Feed
conversion ratio, FCR ) ผลผลิตไข ( Egg production ) ปจจัยจากสภาพแวดลอมที่มี
ผลกระทบกับสัตวปกท่ีสําคัญคืออ�ณหภูมิ ความชื้น และปร�มาณแกสตาง ๆ ในอากาศ
( ตารางที่ 3 ) อ�ณหภูมิท่ีเหมาะสมสําหรับตัวไกข้�นกับชวงอายุ ( ตารางที่ 4 ) ชนิดสัตว
สถานะสขุ ภาพของสตั ว
ตารางท่ี 2 แสดงสภาพอากาศทม่ี ผี ลตอ พฤตกิ รรมที่ไกไขแ สดงออก
อ�ณหภูมิ พฤติกรรมท่ีไกไขแ สดงออก
มากกวา 38°C หายใจหอบรนุ แรง หมอบและตาย
35-38°C กนิ อาหารลดอยา งรนุ แรง ไกออ นเพลยี หมอบ ไขล ด
32-35 °C กนิ อาหารลดตอเน่ือง ไกอ อ นเพลยี จำนวนและคุณภาพไขล ดลงมากข้�น
30-32°C กนิ อาหารลด น้าํ หนักลด จำนวนและคณุ ภาพไขเ ร�มลดลง
24-30°C เร�มกนิ อาหารลด ถาคุณภาพอาหารดี ไกออกไขไดแ ตเ ปลือกไขเ ร�มบาง
18-24°C ชว งอณ� ภูมิพอเหมาะ
12-24°C พอรับได กนิ อาหารเพอ�่ สรางความอบอน� ตอรา งกาย
ท่ีมา : คูมือการเล้ียงไกไขเบทาโกร, 2015.
3150
ตารางที่ 3 แสดงชนดิ ของแกส ปรม� าณทกี่ าํ หนดและผลกระทบทมี่ ตี อ ไก
ชนดิ ของแกส ปรม� าณทกี่ ำหนด ผลกระทบตอไกกรณสี ูงกวาคากำหนด
ออกซิเจน ( O2 ) มากกวา 21 % อตั ราการสูญเสียในลูกไกเ พม� ข�้น และน้ำหนักไกลดลง
ต่ำกวา 3,000 ppm อตั ราการแลกเปล่ียนอาหารเปน เนอื้ เพ�มข้น� และนำ้ หนักไกล ดลง
คารบ อนไดออกไซด ผลผลติ ไขลดลง อตั ราการปว ยเพม� ข�น้ (โดยเฉพาะโรคในระบบ
( CO2 ) ต่ำกวา 20 ppm ทางเดินหายใจและระบบทางเดนิ อาหาร)
แอมโมเนยี ( NH3 )
คารบ อนมอนอกไซด ต่ำกวา 40 ppm มีผลไปแยงพ้�นท่ีของ O2จับกับฮโี มโกลบนิ ในกระแสเลอื ด
( CO ) โดย CO มปี ระสิทธิภาพในการจับกับฮีโมโกลบินไดดีกวา O2
ตำ่ กวา 20 ppm ถงึ 200 เทา ทำใหร างกายไกขาด O2 ที่ใชในกระบวนการตา งๆ
ไฮโดรเจนซัลไฟด 50–70 % ท่สี ำคญั ของรา งกาย
( H2S ) สงผลตอการกินได อตั ราการแลกเปลี่ยนอาหารเปน เน้ือเพ�มขน�้
และนำ้ หนกั ไกล ดลง คุณภาพซากเลวลง
ความช้ืนสมั พทั ธ (Y. Wang and et al, 2011.)
( Relative humidity )
ฝนุ ( Dust ) ต่ำกวา 10 สง ผลกระทบตอเยือ่ เมือกตาเกดิ ความระคายเคอื ง
มลิ ลกิ รัม/ตารางเมตร ระบบทางเดินหายใจอกั เสบ
3170
ตารางที่ 5 แสดงคา HSI จากความสมั พนั ธร ะหวา งคา อณ� หภมู ิ เปน องศาฟาเรนไฮต กบั คา เปอรเ ซน็ ความชน้ื สมั พทั ธ
อณ� หภมู ิ oC 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35
oF 68 69.8 71.6 73.4 75.2 77 78.8 80.6 82.4 84.2 86 87.8 89.6 91.4 93.2 95
0 68.0 69.8 71.6 73.4 75.2 77.0 78.8 80.6 82.4 84.2 86.0 87.8 89.6 91.4 93.2 95.0
Relative Humidity ( % ) 10 78.0 79.8 81.6 83.4 85.2 87.0 88.8 90.6 92.4 94.2 96.0 97.8 99.6 101.4 103.2 105.0
20 88.0 89.8 91.6 93.4 95.2 97.0 98.8 100.6 102.4 104.2 106.0 107.8 109.6 111.4 113.2 115.0
30 98.0 99.8 101.6 103.4 105.2 107.0 108.8 110.6 112.4 114.2 116.0 117.8 119.6 121.4 123.2 125.0
40 108.0 109.8 111.6 113.4 115.2 117.0 118.8 120.6 122.4 124.2 126.0 127.8 129.6 131.4 133.2 135.0
50 118.0 119.8 121.6 123.4 125.2 127.0 128.8 130.6 132.4 134.2 136.0 137.8 139.6 141.4 143.2 145.0
60 128.0 129.8 131.6 133.4 135.2 137.0 138.8 140.6 142.4 144.2 146.0 147.8 149.6 151.4 153.2 155.0
70 138.0 139.8 141.6 143.4 145.2 147.0 148.8 150.6 152.4 154.2 156.0 157.8 159.6 161.4 163.2 165.0
80 148.0 149.8 151.6 153.4 155.2 157.0 158.8 160.6 162.4 164.2 166.0 167.8 169.6 171.4 173.2 175.0
90 158.0 159.8 161.6 163.4 165.2 167.0 168.8 170.6 172.4 174.2 176.0 177.8 179.6 181.4 183.2 185.0
100 168.0 169.8 171.6 173.4 175.2 177.0 178.8 180.6 182.4 184.2 186.0 187.8 189.6 191.4 193.2 195.0
ดั ช นี วั ด ภ า ว ะ เ ค ร � ย ด จ า ก ค ว า ม ร อ น นนั้ พบปญ หาไกป ว ยจากระบบทางเดนิ หายใจเชน พบไกป ว ย
( Heat stress index ; HSI ) ถูกนํามาชวย หงอย ซมึ ( รปู ที่ 5 ) ปญ หาระบบทางเดนิ หายใจอกั เสบ
ในการคํานวนหาระดับความรุนแรงของภาวะเคร�ยด มีน้ํามูก (รูปที่ 6) ไกมีเสียงหวัด และปญหาในระบบ
จากความรอน โดยหลักการคํานวนมีดังนี้ ทางเดนิ อาหาร เชน พบปญ หาไกถ า ยเหลว ( รปู ที่ 7 )
หร�อสามารถหาคา HSI ไดจากตารางท่ี 5 เปนสาเหตุทําใหมูลไกติดกน ( รูปท่ี 8 ) และทองเสีย
จากการติดเช้ือแบคทเี รย� แทรกซอ น
อยางไรก็ตามดัชนี HSI มีขอจํากัดคือสัตว
ต อ ง อ ยู ใ น ส ภ า พ อ า ก า ศ นิ � ง ต อ ง ไ ม มี ป จ จั ย จ า ก 56
ค ว า ม เ ร็ ว ล ม เ ข า ม า เ ก่ี ย ว ข อ ง ใ น สิ � ง แ ว ด ล อ ม
แตในความเปนจร�งอากาศมีการเคล่ือนตัวตลอด 78
เวลา เกิดเปนความเร็วลมที่สงผลทําใหไกรูสึกเย็น
สบายข�้น ซ่ึงเร�ยกปรากฏการณนี้วาปฏิกิร�ยาความ รปู ท่ี 5 แสดงไกเ นอื้ ปว ย มอี าการหงอยซมึ
เย็นที่เกิดจากกระแสลม ( wind-chill effect ) รปู ท่ี 6 แสดงไกเ นอ้ื มนี า้ํ มกู
2. อตั ราการปว ย และอตั ราการตายสงู ขน้� (โดยเฉพาะ รปู ท่ี 7 แสดงลกั ษณะมลู ไกเ หลวไมเ ปน กอ น
ปญ หาในระบบทางเดนิ หายใจและระบบทางเดนิ อาหาร) รปู ที่ 8 แสดงรปู ไกเ นอ้ื มลู ไกต ดิ กน จากปญ หาถา ยเหลว
จากภาวะความเคร�ยดจากความรอน
สงผลทําใหอวัยวะตาง ๆ ในรางกายทํางานผิดปกติ
เชน ระบบฮอรโมน ระบบภูมิคุมกันโรค การเจร�ญ
เติบโต และระบบสืบพันธุ สัตวจะมีสุขภาพท่ีเลวลง
และปวยงายข�้น ( ศิขัณฑ พงษพ�พัฒน, 2012 )
สว นใหญในชว งฤดฝู นเปน ชว งทม่ี คี วามชน้ื สมั พทั ธส งู
3180
3. สง�ิ ปรู องเปย กชน้ื และการสะสมของแกส แอมโมเนยี
สงู ในพน้� ทเี่ ลย้ี งสตั ว
ในการเลี้ยงไกควรเฝาระวังเร�่องควบคุม
ความชื้นสัมพัทธในโรงเร�อนระบบปดใหมีความช้ืน
สมั พทั ธอ ยรู ะหวา ง 60-70% ถา ความชนื้ สมั พทั ธส งู 11 12
ข้�นจะโนมนําทําใหสิ�งปูรองเปยกชื้น ( รูปที่ 9 ) รปู ที่ 11 แสดงอาหารสัตว ในถุงบรรจ�อาหารมี
และทาํ ใหป รม� าณแกส แอมโมเนยี ในโรงเรอ� นเพม� สงู ขน้� ได ลกั ษณะเปน กอ นจากการเจรญ� เตบิ โตของเชอ้ื รา
( Czarick and Farichild, 2012 ) ในโรงเรอ� นเลยี้ งไก รปู ท่ี 12 แสดงอาหารสัตวในภาชนะใหอาหารสัตวมี
ระบบกรงตบั ทง้ั รปู แบบโรงเรอ� นระบบปด และระบบเปด ลักษณะเปนกอน จากการเจร�ญเติบโตของ
ท่ีไมม สี ง�ิ ปรู องกส็ ามารถมกี ารสะสมของแกแ อมโมเนยี เชอื้ รา
ในโรงเรอ� นไดเ ชน เดยี วกนั เมอื่ มกี ารสะสมของมลู ไกใ น 5. พบปญ หาสารพษ� จากเชอื้ รา
โรงเรอ� นหรอ� รอบบรเ� วณโรงเรอ� น ( รปู ที่ 10 ) เชื้อราสามารถผลิตสารพ�ษได โดยสารพ�ษ
จากเชอ้ื รานน้ั เมอื่ ไกไดร บั เขา ไปในปรม� าณทม่ี ากพอ
จะสงผลเสียตอสุขภาพไก ( ตารางท่ี 6 ) สารพ�ษจาก
เชื้อรามีหลายชนิดท่ีถูกสรางจากเช้ือราในกลุม
แอสเปอรจ�ลลัส ( Aspergillus ) เพนนิซิเลียม
9 10 ( Penicillium) และฟซ� าเรย� ม ( Fusarium ) สารพษ�
รปู ท่ี 9 แสดงสง�ิ ปรู องเปย กชนื้ มลี กั ษณะแนน จบั ตวั จากเชื้อราสามารถพบไดใน อาหารสัตว สิ�งปูรอง
เปน กอ น ฝนุ ฟาง สมนุ ไพร ผลไม และธญั พช�
รปู ท่ี 10 แสดงมลู ไกท สี่ ะสมในโรงเรอ� นเลย้ี งสตั ว
มลี กั ษณะเปย กชนื้
4. สภาวะท่ีเหมาะสมสําหรับการเจร�ญเติบโต
ของจ�ลนิ ทร�ยต า ง ๆ เชน แบคทีเร�ย เชอื้ รา
ในสภาวะท่ีอากาศมีความชื้นสูงจะสงผล
ทําใหการเจร�ญเติบโตของจ�ลินทร�ยเจร�ญเติบโตไดดี
กวา ในสภาวะทมี่ คี วามชน้ื ตา่ํ เชอ้ื รามกี ารเจรญ� เตบิ โต
เ พ � ม ข้�นอยาง รวด เร็วเม่ือระดับความชื้นสัม พั ทธ
ในอากาศอยูในชวงความช้ืนสัมพัทธ 50–100 %
(Dannemiller K. C., et al., 2016 ) โดยเฉพาะ
ใ น อ า ห า ร สั ต ว ท้ั ง ใ น ภ า ช น ะ บ ร ร จ � อ า ห า ร สั ต ว
( รปู ที่ 11 ) หรอ� ในถาดอาหาร ( รปู ที่ 12 ) จะพบอาหาร
สัตวจับตัวเปนกอนซ่ึงเกิดจากการเจร�ญเติบโต
ของเชอ้ื ราในอาหารสตั ว
3190
ตารางที่ 6 แสดงชนดิ ของสารพษ� จากเชอื้ ราและผลกระทบตอ ตวั ไก
ชนดิ สารพษ� จากเชื้อรา ผลกระทบตอตวั ไก
อะฟลาทอกซิน ( Aflatoxins ) ทำลายตับ เหนีย่ วนำใหเกิดเนอ้ื งอก ความผดิ ปกติของระบบทางเดินอาหาร
ประสิทธิภาพในการใหผลผลติ ลดลง ระบบภูมคิ มุ กันลดประสิทธภิ าพลง
ซิตรน� นิ ( Citrinin ) ทำลายไต ถา ยเหลว น้ำหนักลดลง โลหติ จาง ระดับโพแทสเซียมในเลือดสงู
ภาวะกรดจากกระบวนการเผาผลาญ (Metabolic Acidosis)
และเลอื ดเปน กรด
กรดไซโคลพ�อะโซนิก ( Cyclopiazonic acid ) อตั ราการเพ�มของนำ้ หนักนอย (poor weight gain) อตั ราการแลกเนอ้ื ตำ่
การทำงานของระบบสบื พันธุลดลง
เออรโกตามีน ( Ergotamine ) เกดิ เนื้อตาย และพบอาการในระบบประสาท
ดีออกซนี วิ าลนี อล ( Deoxynivalenol, DON ) ทำลายเยือ่ บผุ วิ ในระบบทางเดินอาหาร ยบั ยั้งการสังเคราะหโปรตนี
และเหน่ยี วนำใหเ กิดปญหาลำไสอ กั เสบแบบมีเนือ้ ตาย
ฟ�โมนซิ ิน ( Fumonisins ) ทำลายเยอ่ื บผุ ิวในระบบทางเดนิ อาหาร การดูดซมึ สารอาหารของลำไสลดลง
และเหน่ยี วนำใหเกดิ ปญหาลำไสอ กั เสบแบบมเี นอ้ื ตาย
ฟซ� าโรโครมาโนน ( Fusarochromanone ) สงผลกระทบตอระบบโครงสรางกระดูก ทำใหเกิดปญหา
Tibial dyschondroplasia, TD
โมนิลิโฟรมิน ( Moniliformin ) ทำใหต ายอยางฉับพลนั
โอคราท็อกซิน เอ ( Ochratoxin A, OTA ) นำ้ หนักลดลง มีผลในการทำลายเน้อื เยอ่ื ของตบั ไต และอวัยวะระบบน้ำเหลือง
โอสปอรเรย� น ( Oosporein ) ของไก เชน ตอมเบอรซ า ไทมัส
สทีร�กมาโทไซทิน ( Sterigmatocystin ) ทำลายเน้ือเยื่อไต พบการสะสมของยเู รตในอวยั วะภายในตา ง ๆ
ที-ทู ท็อกซนิ ( T-2 Toxin ) เกดิ ภาวะขาดนำ้ ( dehydration ) ปร�มาณการกนิ ไดล ดลง
ซีราลโี นน ( Zearalenone, ZEA ) และผลผลติ ไขลดลง
ผลผลิตไขลดลง ปรม� าณการกนิ ไดลดลง เปลือกไขซ ีด ตับเสอื่ ม
ทม่ี า : AnimalDVM, LLC. (2019) การเจร�ญของตวั ออ นผิดปกติ
พบรอยโรคในปากไกเ ปนเนอ้ื ตาย และมีเลือดออก เกิดเน้ือตายในระบบ
ทางเดินอาหาร และระบบภูมคิ ุมกันเสอื่ มลง
ระบบสบื พนั ธุเ สื่อมลง คณุ ภาพเปลือกไขเ ลวลง
พบปญหาในการสงั เคราะหว�ตามนิ ดี 3
4100
6. คณุ ภาพซากเลวลง 16
ในการเลยี้ งไกเ นอื้ ปญ หาทพี่ บหลงั จากทฟ่ี ารม
มปี ญ หาเรอ่� งสง�ิ ปรู องเปย กชนื้ คอื ปญ หาเรอ่� งคณุ ภาพ
ซากเลวลงในโรงฆาสัตว เชน ผิวหนังอกอักเสบ
( breast blisters ) ( รูปที่ 13 ) ขอขาดาน
( hock burns ) ( รูปที่ 14 ) ฝาเทาเปนแผลอักเสบ
( foot pad dermatitis ) ( รปู ท่ี 15 )
13 14 15
รปู ที่ 13 แสดงผวิ หนงั อกอกั เสบ 17 18
รปู ท่ี 14 แสดงขอ ขาดา น
รปู ที่ 15 แสดงฝา เทา เปน แผลอกั เสบ รปู ที่ 16 แสดงหลงั คาโรงเรอ� นรว่ั
แหลง กาํ เนดิ ความชนื้ ในโรงเรอ� นเลย้ี งไก มาจากไหน? รปู ท่ี 17 แสดงโรงเรอ� นชาํ รดุ มนี าํ้ ไหลเขา มาภายในโรงเรอ� น
รปู ท่ี 18 แสดงอป� กรณใหน า้ํ ไกช าํ รดุ นาํ้ ไหลลงพน�้ โรงเรอ� น
• สิ�งแวดลอมที่เปลี่ยนแปลงภายนอกและ การควบคมุ ความชนื้ ในโรงเรอ� นเลยี้ งไก ทาํ ไดอ ยา งไร?
ภายในโรงเร�อน เชน ฝนตก น้ําทวมขังภายในหร�อ
รอบบรเ� วณโรงเรอ� น • โรงเร�อนระบบอีแวป ( Evaporative
cooling system, EVAP) หมั่นตรวจสอบการ
• ปจจัยจากตัวสัตว เชน ปญหาไกถายเหลว ทํางานของอ�ปกรณตาง ๆ วาทํางานไดอยาง
การหายใจของไก มีประสิทธิภาพหร�อไม ท้ังในเร�่องการจัดการระบบนา้ํ
รดแพดและการทาํ งานของพัดลมดดู อากาศ
• ปจจัยจากการจัดการในฟารม เชน
ความหนาแนนในการเล้ียงไก การจัดการเร่�อง • หมน่ั ตรวจสอบสขุ ภาพไกร ว มกบั พฤตกิ รรม
การระบายอากาศ และความเร็วลมไมเหมาะสม ที่ไกแสดงออก ตรวจสอบลักษณะของสิ�งขับถาย
การจัดการสิ�งปูรองไมเหมาะสม การจัดการเร�่อง (มูลไก) เพ่�อประเมินสุขภาพระบบทางเดินอาหารไก
ระบบนํ้าเลยี้ งแผน ทาํ ความเยน็ ไมเ หมาะสมในโรงเรอ� น
ระบบอีแวป ( EVAP ) หลังคาร่ัวซึม ( รูปท่ี 16 ) • หมั่นตรวจสอบสิ�งปูรอง มีโปรแกรมจัดการ
โรงเรอ� นชาํ รดุ ( รปู ท่ี 17 ) อป� กรณใหน า้ํ ชาํ รดุ ( รปู ท่ี 18 ) สงิ� ปูรองและสาํ รองสิง� ปรู องใหเ พ�ยงพอ
• ควบคุมความหนาแนนของพ�้นที่เล้ียงไก
ตอจาํ นวนไกใหเ หมาะสม
เอกสารอา งองิ 4110
ณฏั ฐ ตมุ ภ.ู (2010). สว นประกอบของอากาศ.
https://www.thaihealth.or.th/Con- ศขิ ณั ฑพงษพพ� ฒั น. (2015).โรงเรอ� นระบบEvap.กบั
tent/21466-สว นประกอบของอากาศ%20.html การเลย้ี งสตั วในเขตรอ นชน้ื . บรษ� ทั ยทู ี เอน็ จเ� นยี รง�
ROSS Environmental Management in the อนิ เตอรเ นชนั่ แนล จาํ กดั . สบื คน เมอื่ 10 สงิ หาคม
Broiler House. (2010). ROSS Environmental 2562, จาก https://www.evap-cooling
Management., 4-12. .com/16807297/โรงเรอ� นระบบ-evap-กบั การเลย้ี ง
สตั วในเขตรอ นชน้ื
The University of Georgia. (2007). Carbon
Monoxide Measuring and Monitoring. Poultry กรมอต� นุ ยิ มวท� ยา. (2562). สรปุ สภาวะอากาศทว่ั ไป
Housing Tips., 19:1-4. ในรอบป พ.ศ. 2561. สบื คน เมอื่ 10 สงิ หาคม 2562,
จาก https://www.tmd.go.th/climate/
climate.php?FileID=5
Y. Wang, M. Huang, Q. Meng. (2011). Effects Aviagen. (2018). Arbor acres Broiler Manage-
of atmospheric hydrogensulfide concentration ment Handbook Dannemiller K. C., Weschler
on growth and meat quality in broiler chick- C. J., Peccia J. (2016). Fungal and bacterial
ens. Poultry Science., 90:2409-14. growth in floor dust at elevated relative humidi-
ty levels. INDOOR AIR., 27(2):354-363.
Ruth group. (2013). How to understand
relative humidity and temperature regulation AnimalDVM, LLC. (2019). Mycotoxicosis,
in poultry., 1-4. https://issuu.com/ruthcon/ Other names: Avian Mycotoxicosis. สบื คน เมอื่
docs/how_to_understand_relative__humidit 11 สงิ หาคม 2562, จากhttp://www.poul
trydvm.com/condition/mycotoxicosis
Asensio Xavier. (2016). Broiler Management in
Hot Weather. Arbor acres service bulletin.,
16:4-5.
Oloyo Ayodeji and Ojerinde Adedamola.
(2019). Poultry Housing and Management.,
3-4. https://www.intechopen.com/on-
line-first/
poultry-housing-and-management
บร�ษัท เบ็ทเทอรฟารมา จํากัด
323 อาคารเบทาโกรทาวเวอร (นอรธปารค) หมู 6 ถนน ว�ภาวดีรังสิต
แขวงทุงสองหอง เขตหลักสี่ กรุงเทพมหานคร 10210
www.better-pharma.com
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Better pharma
- 1 - 43
Pages: