หน้าที่พลเมืองฯ ป.6 หน่วยที่ 4

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชั้นประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชนั้ ประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

วิเคราะห์การเปล่ียนแปลงวัฒนธรรมตามกาลเวลาและธารงรักษาวัฒนธรรม
อันดงี าม (ส ๒.๑ ป.๖/๒)
แสดงออกถงึ มารยาทไทยได้เหมาะสม ถกู กาลเทศะ (ส ๒.๑ ป.๖/๓)
อ ธิ บ า ย คุ ณ ค่ า ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม ที่ แ ต ก ต่ า ง กั น ร ะ ห ว่ า ง ก ลุ่ ม ค น
ในสังคมไทย (ส ๒.๑ ป.๖/๔)

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชน้ั ประถมศึกษาปที ่ี ๖

หน่วยการเรียนรู้ท่ี ๔
วัฒนธรรมและมารยาทไทย

สงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้ันประถมศึกษาปีท่ี ๖

๒. มารยาทไทย

๒.๑ ความหมายและความสาคญั ของมารยาทไทย

มารยาท หมา ย ถึง กิริ ย า ว าจา ท่ีสุ ภ า พ เรี ย บ ร้ อย ที่บุ คค ล
พงึ ปฏิบตั ใิ นสังคม โดยมีระเบียบแบบแผนอันเหมาะสมตามกาลเทศะ

มารยาทไทยเป็นเอกลักษณ์ของคนไทย เป็นวัฒนธรรมที่ปฏิบัติสืบทอด
ต่อกันมา การปฏิบัติตนตามมารยาทไทยส่งผลให้สังคมเกิดความสงบสุขและมี
ความเปน็ ระเบียบเรยี บร้อย

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้นั ประถมศึกษาปที ่ี ๖

๒. มารยาทไทย
๒.๒ มารยาทของสังคมไทย

มารยาทไทยเป็นสิ่งดีงามที่ปฏิบัติสืบทอดต่อกันมาต้ังแต่อดีตจนถึง
ปัจจุบัน การแสดงมารยาทไทยให้เหมาะสมกับกาลเทศะถือเป็นส่ิงที่มี
ความสาคัญ ทั้งนี้ นอกจากจะทาให้มารยาทไทยยังคงดารงอยู่ต่อไปแล้ว ยังทา
ให้ต่างชาติไดเ้ หน็ ถงึ ความเปน็ ชาติทมี่ ีวฒั นธรรมอกี ด้วย

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๖

มารยาทไทยที่สาคัญ ได้แก่

๑) การแสดงความเคารพ
ก า ร แ ส ด ง ค ว า ม เ ค า ร พ มี ห ล า ย ลั ก ษ ณ ะ
เช่น การกราบ การไหว้ การโค้งคานับ การแสดง
ความเคารพจะแตกต่างกันไป ข้ึนอยู่กับผู้ท่ีจะรับ
การเคารพด้วยว่าอยู่ในฐานะใด และอยู่ในโอกาสใด
จึงจะแสดงความเคารพใหเ้ หมาะสม

สงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชน้ั ประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

(๑) การแสดงความเคารพพระรัตนตรัย ปฏิบัติโดยการไหว้หรือกราบ
แบบเบญจางคประดษิ ฐ์ ตามความเหมาะสมของสถานที่

การไหว้ คือ การกระพุ่มมือให้ปลายนิ้วมือทั้งสองข้างชิดกัน ฝ่ามือทั้ง
สองประกบกันแนบระหว่างอก ไม่กางศอก แล้วยกมือขึ้นพร้อมกับค้อมศีรษะ
ลงให้นิ้วหัวแมม่ อื จรดระหว่างคิว้ ปลายนิ้วชแ้ี นบส่วนบนของหนา้ ผาก

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชัน้ ประถมศึกษาปีท่ี ๖

การไหวพ้ ระภิกษุ

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชัน้ ประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

๓. การเลอื กรบั และใชกข้ อ้ ามรลู ขกา่ วรสาารบท่เีแหมบาะบสเมบ ญ จ า ง ค ป ร ะ ดิ ษ ฐ์ คื อ
ข้อมูลข่าวสารที่ถก่าายทรอใดชห้อรือวนัยาเสวนะอทมาั้งจา๕กแหไลด่ง้ขแ้อกมู่ลตห่านง ้ๆาผท่ีมาีอกยู่มมากือมแายลแะลขะม้อีวิธศีกอารก
นาเสนอที่หลากหลายสงิ่ สาคทญั งั้ ท๒คี่ วรแนลามะาเพขจิ า่ าทรณั้งา๒ในกสาัมรเผลือสั กกรบัับพแลื้นะใชมข้ ี ้อ๓มูลจขา่ังวหสวาระมดีดังังนน้ี ี้

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ช้ันประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

จงั หวะที่ ๑ เรียกว่า อัญชลี ยกมอื ขนึ้ ในท่าประนมมอื
จังหวะที่ ๒ เรียกว่า วันทา ยกมือขึ้นไหว้ น้ิวหัวแม่มือจรดระหว่างค้ิว

ปลายนวิ้ ชีแ้ นบส่วนบนของหน้าผาก

จงั หวะที่ ๓ เรียกว่า อภิวาท ทอดมือท้ังสองลงพร้อม ๆ กัน ให้มือและ

แขนท้ังสองข้างราบกับพ้ืน คว่ามือห่างกันเล็กน้อย พอให้
หน้าผากจรดพ้ืนระหวา่ งมือท้งั สอง

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชน้ั ประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

การกราบแบบเบญจางคประดษิ ฐ์

อัญชลี

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้ันประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

การกราบแบบเบญจางคประดษิ ฐ์

วนั ทา

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้ันประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

การกราบแบบเบญจางคประดษิ ฐ์

อภิวาท

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้ันประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

(๒) การแสดงความเคารพต่อบคุ คล ปฏบิ ตั ิดงั นี้
การไหว้ผู้มีพระคุณและผู้ใหญ่ท่ีเคารพนับถือ ได้แก่ พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา
ยาย ครู อาจารย์ และผู้ที่เคารพนับถือ ให้ประนมมือแล้วยกขึ้นพร้อมกับค้อม
ศีรษะลง ให้นว้ิ หัวแม่มอื จรดปลายจมกู ปลายนิว้ ช้แี นบระหว่างค้ิว

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชั้นประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

(๒) การแสดงความเคารพตอ่ บุคคล ปฏิบัตดิ งั น้ี
การกราบผูม้ พี ระคุณและผู้ใหญ่ทเี่ คารพนับถือ ผู้กราบทั้งชายและหญิง
ให้น่ังพับเพียบทอดมือทั้งสองข้างลงพร้อมกัน มือประนมตั้งกับพื้นค้อมตัวลง
ให้หน้าผากแตะส่วนบนของมือทปี่ ระนม กราบเพยี ง ๑ ครัง้ ไมต่ อ้ งแบมอื

สงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ช้ันประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

การกราบผู้ใหญ่

สังคมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชัน้ ประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

(๒) การแสดงความเคารพตอ่ บุคคล ปฏิบัติดังนี้
การไหว้บุคคลท่ัวไปท่ีเคารพนับถือหรือผู้ท่ีมีอายุมากกว่าเล็กน้อยให้
ประนมมือ แล้วยกขึ้นพร้อมกับค้อมศีรษะลง ให้น้ิวหัวแม่มือจรดปลายคาง
ปลายน้วิ ช้แี นบปลายจมูก

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ช้ันประถมศึกษาปีท่ี ๖

การไหวผ้ ้ใู หญ่

สงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชน้ั ประถมศึกษาปที ่ี ๖

๒) การยืน
(๑) การยืนเคารพธงชาติและเพลงชาติ ให้ยืนตรงแสดงความเคารพ

โดยหนั หนา้ ไปทางธงชาติ เมอ่ื เพลงจบให้ค้อมศรี ษะคานบั
(๒) การยืนสนทนากับผู้ใหญ่ ให้ยืนตรง เท้าชิด ประสานมือกัน อยู่ต่า

กว่าระดบั เอว คอ้ มตัวเล็กน้อย ไมค่ วรยนื ชดิ หรือหา่ งผ้ใู หญจ่ นเกินไป
(๓) การยืนเข้าแถวคอย ให้เข้าแถวอย่างเป็นระเบียบ และเรียง

ตามลาดับกอ่ น-หลงั

สงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชัน้ ประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

๓) การเดนิ
(๑) การเดนิ ผ่านผู้ใหญ่
ข ณ ะ ผู้ ใ ห ญ่ ยื น ใ ห้ เ ดิ น ผ่ า น

ระยะห่างพอสมควร ในลักษณะสารวม
ปล่อยมอื ไวข้ ้างลาตวั แล้วค้อมตวั เม่ือใกล้
ถึงผู้ใหญ่

ขณะเดนิ ผา่ นผใู้ หญ่ควรค้อมตัวลง

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชนั้ ประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

๓) การเดิน
(๑) การเดนิ ผ่านผใู้ หญ่
ขณะผู้ใหญ่น่ังหรือนอนกับพ้ืน ให้เดินผ่านระยะห่างพอสมควรใน

ลกั ษณะสารวม เมอ่ื ใกล้ถงึ ผ้ใู หญ่ใหเ้ ดินเข่า เมอ่ื ผา่ นไปแลว้ จึงลุกขนึ้ เดนิ

(๒) การเดนิ โดยท่ัวไป
คือ การเดินด้วยกิริยาที่สุภาพ เรียบร้อย สารวม ไม่เดินเสียงดังหรือ
ก่อให้เกดิ ความราคาญแก่ผ้อู ่นื

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชั้นประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

๔) การนงั่
(๑) การน่ังเก้าอ้ีต่อหน้าผู้ใหญ่ ให้นั่งตัวตรง สารวมกิริยา มือท้ังสองข้าง

ประสานกนั วางบนหน้าขา
(๒) การน่ังพับเพียบต่อหน้าผู้ใหญ่ มือทั้งสองข้างประสานกันวางไว้บน

หน้าขา และเกบ็ ปลายเท้าโดยเบนปลายเทา้ เข้าหาสะโพก

สงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชน้ั ประถมศึกษาปีท่ี ๖

๕) การนอน
(๑) การนอนหงาย นอนตัวตรง ศีรษะหนุนหมอนให้สูงกว่าลาตัวเล็กน้อย
หรือพอประมาณ เทา้ และขาท้งั สองชดิ กัน มือทัง้ สองข้างวางไว้ใต้หน้าอกเล็กน้อย
หรือวางมือและแขนทัง้ สองข้างแนบลาตวั ปลอ่ ยลกั ษณะผ่อนคลาย
(๒) การนอนแบบตะแคง นิยมให้นอนตะแคงขวา มือขวาหนุนศีรษะ มือ
ซ้ายแนบลาตัวส่วนบน เท้าท้ังสองเหยียดตรง โดยเท้าซ้ายทับเท้าขวาเป็นการ
นอนลักษณะของพระพทุ ธเจ้าที่ทรงเจรญิ สติ ทาใหม้ สี ติในการนอน

สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชัน้ ประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

๖) การรับของ ส่งของ
(๑) การประเคนสิ่งของแด่พระภิกษแุ ละการรบั ส่ิงของจากพระภิกษุ
การประเคนสิ่งของแด่พระภิกษุ ถ้าเป็นสิ่งของที่ยกได้ให้ใช้สองมือยกแล้ว
ประเคนในระยะหัตถบาส (ระยะห่างไม่เกิน ๑ ศอก) ถ้าเป็นผู้ชายประเคนใน
ลกั ษณะมอื ตอ่ มือ สว่ นผู้หญงิ ต้องวางของบนผา้ ท่ีพระภิกษุทอดออกมา จากนั้นจึง
กราบและเดนิ เข่า

สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชัน้ ประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

การประเคนของแด่พระภิกษุ

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชัน้ ประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

๖) การรบั ของ ส่งของ
(๑) การประเคนส่ิงของแด่พระภกิ ษแุ ละการรบั สิง่ ของจากพระภิกษุ
การรับสิ่งของจากพระภิกษุ ให้เข้าไปใกล้ในระยะพอประมาณ แล้วแสดง

ความเคารพ ผู้ชายให้ยื่นมือรับส่ิงของ ผู้หญิงให้เอื้อมมือขวารับของท่ีพระภิกษุ
วางไว้ตรงหนา้ ดว้ ยอาการสารวม

(๒) การส่งของให้ผใู้ หญ่ การรับของจากผใู้ หญ่
การรับของจากผใู้ หญ่ ควรแสดงความเคารพทกุ คร้ังก่อนรับของ ถ้าเป็นของ
เบาใหย้ ื่นมือขวารบั มือซา้ ยแนบลาตวั ถา้ เปน็ ของหนักย่ืนมอื ทัง้ สองข้างออกรับ

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ชัน้ ประถมศึกษาปีท่ี ๖

๖) การรับของ สง่ ของ
(๒) การสง่ ของให้ผใู้ หญ่ การรับของจากผูใ้ หญ่
การส่งของให้ผู้ใหญ่ ถ้าเป็นของเบาให้ย่ืนสิ่งของด้วยมือขวาให้ท่านด้วย

ความสารวม ถ้าเป็นของหนักยกและยื่นให้ด้วยมือทั้งสองข้างแล้วถอยกลับมา
พอประมาณ ถ้าเป็นงานพิธใี ห้ทาความเคารพก่อนกลับไปประจาท่ี

สงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชน้ั ประถมศกึ ษาปีท่ี ๖

๗) การรบั ประทานอาหาร
(๑) ถ้านั่งบนเก้าอ้ีให้นั่งตัวตรง ไม่เท้าศอกบนโต๊ะอาหาร ถ้านั่งกับพ้ืน

ผู้หญงิ น่งั พบั เพยี บ ผชู้ ายนัง่ ท่าถนดั ทส่ี ภุ าพ ตวั ตรง ไม่เทา้ แขนกบั พน้ื
(๒) ถ้ามีผู้ใหญ่ร่วมรับประทานอาหารให้นั่งรอท่านก่อน และให้ท่านเริ่ม

รบั ประทานก่อนจงึ รับประทานตาม
(๓) การรับประทานอาหารร่วมโต๊ะให้ใช้ช้อนกลาง ไม่ควรหยิบสิ่งของข้าม

หน้าผู้อน่ื ควรให้ผูอ้ ยู่ใกล้หยบิ ให้และกล่าวขอบคุณ

สงั คมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ช้นั ประถมศกึ ษาปที ี่ ๖

๗) การรบั ประทานอาหาร
(๔) รับประทานอาหารด้วยอาการท่ีสุภาพ ไม่มูมมาม ไม่เค้ียวเสียงดัง และ

ไมพ่ ดู คุยขณะอาหารยงั อย่ใู นปาก
(๕) เม่ือรับประทานอาหารเสร็จให้รวบช้อนส้อม ไม่แสดงอาการอ่ิมโดยการ

ผลักจานออกจากตัว ถ้ารับประทานท่ีโรงเรียน ควรนาภาชนะไปเก็บไว้บริเวณที่
กาหนด รวบรวมเศษอาหารทิ้งถงั ขยะ ทาความสะอาดโตะ๊ เก้าอ้ใี ห้เรยี บรอ้ ย

สังคมศึกษา ศาสนา และวฒั นธรรม ช้นั ประถมศึกษาปที ่ี ๖

๘) การแสดงกริ ิยามารยาท
(๑) การทักทาย มารยาทของสังคมไทยทักทายกันด้วยการแสดงความ

เคารพ เชน่ การยกมือไหว้ผู้อาวโุ ส และกล่าวคาว่า สวสั ดี
(๒) การสนทนา ใช้ถ้อยคาที่สุภาพเรียบร้อย ไม่ควรสนทนาด้วยถ้อยคาท่ี

ดังเกินไป เพราะอาจรบกวนบุคคลอื่นได้ ใช้คาทแี่ สดงความเคารพต่อกันและควร
มีคาลงทา้ ย เช่น “ครับ” “ค่ะ”

สงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้ันประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

๘) การแสดงกริ ิยามารยาท
(๓) การใช้คาพดู ควรใช้ให้เหมาะสมกับกาลเทศะ ดงั นี้
การใชค้ าพดู สนทนาและคาสรรพนามกับพระภิกษใุ ห้เหมาะสม

กับสมณศักดิ์และวัยวุฒิของท่าน เช่น หลวงตา หลวงพ่อ หลวงพ่ี
และใช้คาพดู เรยี กตนเองด้วยคาสุภาพ เชน่ กระผม ดฉิ นั หนู

สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ช้ันประถมศกึ ษาปที ่ี ๖

๘) การแสดงกริ ยิ ามารยาท
(๓) การใชค้ าพูด ควรใช้ใหเ้ หมาะสมกบั กาลเทศะ ดังน้ี
การใช้คาพูดกับผู้ใหญ่และผู้ที่เคารพนับถือ ควรมีคานาหน้านาม

แทนท่านเสมอ เช่น คุณพ่อ คุณแม่ คุณครู ซึ่งเป็นการให้เกียรติและ
แสดงความเคารพท่าน และใช้ถ้อยคาสุภาพเรียกตัวเอง เช่น กระผม
ผม ฉนั ดฉิ ัน หนู

การใช้ถ้อยคากับเพื่อน พูดจาด้วยถ้อยคาที่สุภาพต่อกัน
ไม่ใช้ถอ้ ยคาที่หยาบคายตอ่ กัน

สังคมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชน้ั ประถมศึกษาปีท่ี ๖

จดั ทำ E- book
โดย

นำงสำวอดุ มลักษณ์ ลำเลศิ
เนอื หำจำก สถำบนั พัฒนำคุณภำพวิชำกำร (พว.)

สงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชัน้ ประถมศึกษาปีที่ ๖