BMMB1104 HAIKAL WAFIY BIN SAMSUDIN

BMMB1104

KESUSASTERAAN
MELAYU

NAMA : HAIKAL WAFIY BIN SAMSUDIN
KELAS : F2C

NAMA PENSYARAH : DR. ARFAH BINTI AHAMA

TAKRIF KESUSASTERAAN
MELAYU

-Sastera dalam bahasa sanskrit disebut castra(syastra) iaitu kitab
suci, karya atau karangan, huruf dan buku. “su” pula bermakna
indah,lebih berfaedah dan baik manakala susastera ditakrifkan

sebagai seni sastera atau seni bahasa, secara umumnya
persuratan.

-Dalam pengertian lain, perkataan sastera berasal daripada
bahasa Sanskrit iaitu castra atau syastera bererti kitab suci.

Manakala susastera memberi maksud seni sastera atau
senibahasa (persuratan).

BENTUK DAN JENIS
KESUSTERAAN
MELAYU

a-Prosa Melayu Tradisional
b-Puisi Melayu Tradisional

a)PROSA MELAYU TRADISIONAL

-Prosa boleh ditakrifkan sebagai satu bentuk karangan yang
panjang. Prosa tidak terbatas kepada cerita (naratif) sahaja
tetapi termasuk juga karya-karya yang bukan cerita (bukan

naratif/non-naratif).
-Oleh itu, karya-karya kesusasteraan Melayu yang panjang
sama ada lisan atau tulisan dikelompokkan sebagai prosa.
-Syarat utama ia boleh dikatakan sebagai kesusasteraan

Melayu ialah penggunaan bahasa Melayu sebagai alat
penyampaian dalam karya-karya tersebut merangkumi seluruh

nusantara.

a.Prosa tradisional dalam
kesusasteraan Melayu boleh
dibahagikan kepada dua jenis

iaitu :

1.NARATIF 2. BUKAN
NARATIF

1. NARATIF

Terbahagi kepada dua iaitu naratif tulisan dan naratif lisan

1.Naratif tulisan 2.Naratif lisan

Sementara itu naratif tulisan terbahagi Naratif lisan pula boleh dipecahkan lagi
kepada lima genre iaitu: kepada tiga genre yang utama iaitu:
1. Sastera sejarah 1. Mitos
2. Sastera hikayat 2. Legenda
3. Sastera sastera panji 3. Cerita rakyat
4. Sastera kepahlawanan / epik * Cerita rakyat terangkum di dalamnya
5. Sastera agama beberapa jenis cerita lagi seperti cerita
binatang, cerita jenaka, cerita Lipur Lara
dan cerita teladan.

Tristan

2.BUKAN NARATIF

Prosa tradisional bukan naratif terdiri daripada
empat genre iaitu :
1. Sastera undang-undang
2. Sastera kitab
3. Sastera ketatanegaraan
4. Kepustakaan ilmu tradisional
*Nota : penjelasan setiap genre prosa tradisional
akan dibuat dalam tajuk penghayatan prosa
tradisional.

Larissa

b)Puisi Melayu Tradisional

-Puisi merupakan kata pinjaman dari bahasa Indonesia yang
digunakan secara meluas di Malaysia.

-Puisi adalah satu bentuk karangan berangkap yang terikat
dengan peraturan sesuatu jenis puisi itu.

-Bahasa puisi adalah terhad dan padat tetapi makna yang
cuba disampaikan adalah mendalam.

-Puisi mengungkapkan sesuatu yang abstrak kepada yang
nyata.

b.Puisi Melayu tradisional juga
boleh dibahagikan kepada dua

pecahan iaitu:

1.NARATIF 2. BUKAN
NARATIF

b.Puisi tradisional BUKAN NARATIF
naratif dan bukan
naratif Manakala yang bukan naratif ialah :

NARATIF 1. Pantun 2. Gurindam

Puisi Melayu tradisional yang berbentuk 3. Endoi 4. Rejang
naratif terdiri daripada genre Syair
sahaja. 5. Dikir/Zikir 6. Rubai

7. Nazam 8. Masnawi

9. Ghazal 10. Berzanji

11. Qit'ah 12. Seloka

13. Teromba 14. Talibun

15. Peribahasa berangkap 16. Mantera

CIRI-CIRI
KESUSASTERAAN

1)KEINDAHAN

Melalui gaya dan Hasil karya
lenggokbahasa yang dikatakanindah jika
digunakandalam karya memenuhi 4syarat iaitu
keutuhan,keselarasan
sastera. ,keseimbangan dan fokus
kepada sesuatu unsur.

2)MENCERMINKAN
PENGALAMAN

Pengalaman di sini Dalam karya
merujuk kepada tindak sastera,pengalaman
balas yang utuh dari jiwa
diungkapkan
manusia yang melalui bahasa.
digambarkan secara


realiti.

3)Pengalaman seni

Melalui peristiwa Pengkarya juga mendapat Nilai karya sastera
sastera, pembacadapat kepuasansekiranya dia terletak padaperkara
tahu hasil karyanyadapat yang disampaikan, cara
memahami dan diterima dengan baik
merasaifikiran dan olehpembaca. dan bentuk
perasaan pengkarya. penyampaian.

4)Karya seni

Terdapat tiga pekara Fiksyen bermaksud Nilai-nilai estetik
yang mermbezakan karya karya sasteraitu membolehkanpengkarya
dihasilkan melalui mengungkapkan isihati
sastera dengan karya imaginasi pengkarya
bukan sastera iaitu sifat berdasarkan pengalaman dengan jelas dan
fiksyen,nilai-nilai estetik atau tindakbalasnya mendalam.
dan gaya bahasa yang terhadap alam realiti.

khusus.

FUNGSI KESUSATERAAN
MELAYU

1 ALAT PENDIDIKAN

USAHA PENGAYAAN KHAZANAH ILMU DAN

2

PERSURATAN BAHASA MELAYU

3 NILAI PENDIDIKAN

FUNGSI 4 INSTRUMENT PERPADUAN
KESUSASTERAAN
MELAYU 5 KEPUASAN ESTETIK

6 MEMBERI PENGAJARAN

7 ALAT KAWALAN SOSIAL DALAM
KEHIDUPAN SEHARIAN

8 MENGISI MASA LAPANG

Manifestasi akal
budi dalam puisi

tradisional

1)MANIFESTASI AKAL BUDI PANTUN

-Menurut Ungku Aziz (2011) pantun tidak wujud dalam
kekosongan atau vakum.

-Pantun merupakan manifestasi terbaik seni sastera orang
Melayu.

-Pantun digunakan untuk menyampaikan pimikiran dan juga
perasaan.

-Pantun ialah kaedah rangkapan yang paling tua dan asal
kepunyaan Melayu.

CONTOH
PANTUN

Kalau bertanak dengan menggulai
Mengacau gulai pecah isinya

Kalau gelak nak jangan mengilai
Kalau mengilai rendah budinya.

(Tenas Effendy 2004: 84)

Biar orang mencabut cendawan
Kita mencabut padi kan mati

Biar orang berebut bangsawan
Kita berebut budi pekerti

(Tenas Effendy 2004: 109)

MANIFESTASI AKAL BUDI
PANTUN

Contoh pantun di atas ialah mengenai adab dan perilaku
seseorang supaya tidak ketawa dengan kuat sehingga

mengilai, ia memberi gambaran tentang adab yang tidak baik
dan wajar dihindari. Ia bersesuaian dengan agama Islam yang
melarang kita daripada sifat riak, sombong dan takbur. Sikap

ketawa dengan sekuat hati dan mengilai yang digambarkan
boleh menyebabkan seseorang itu mudah menjadi sombong dan

riak sehingga harga dirinya menjadi rendah pada pandangan
masyarakat di sekelilingnya.

MANIFESTASI AKAL BUDI SYAIR
Syair merupakan satu bentuk puisi tradisional
ciptaan dan kepunyaan orang Melayu yang
mendapat pengaruh Arab dan Parsi
Syair Melayu tidak beracuankan syair daripada
tradisi Arab atau Arab-Puisi tetapi hasil acuan
asli masyarakat Melayu.
Menurut Yusuf Md. Nor (1985) syair dikatakan
berasal daripada puisi Arab iaitu sy'ir

Manifestasi akal budi syair

Dengarkan tuan ayahanda berperi. Hendaklah anakanda mengaji selalu,
Kepada anakanda muda bestari. Dari yang lain lebihkan dulu,
Nasihat kebajikan ayahanda beri, Had syarak jangan dilalu,
Amalkan jangan malas dan ngeri.
Tidaklah anakanda beroleh malu.



Ayuhai anakanda muda remaja,
Segala perbuatan dengan berilmu,
Jika anakanda menjadi raja, Maka kebajikan boleh bertemu,
Hati yang betul hendak disahaja, Jika sebarang-barang diramu.
Akhirnya anakanda jatuh tersemu.
Serta rajinpada bekerja.


Ilmu itu besar faedahnya,

Kerja kebajikan janganlah malas. Membezakan hak dengan batilnya,
Zahir dan batin janganlah culas. Mengetahui rakyat benar salahnya.
Jernihkan hati hendaklah ikhlas,
Supaya dihukum dengan adilnya.
Seperti air di dalam gelas.



Jika ilmu tidak diendah,
Menuntut ilmu janganlah segan, Sebab anakanda capak permudah,
Ilmuyang benar jangan yang bukan, Takyat datang membawa gundah,
Anakanda tercengang tunduk terngadah.
laitu ilmu yang kebajikan,
Di kitab ini sudah disebutkan.

MANIFESTASI AKAL

BUDI SYAIR

Rangkap 1-
Si ayah memberi nasihat dengan cara yang lemah lembut, tetapi bernada tegas. Si ayah memulai nasihat dengan mengungkapkan kata-kata
semangat berupa pujian yang sederhana. kemudian barulah si ayah menyatakan nasihat sebenar yang disampakan dalam bentuk arahan
(amaran) iaitu jangan malas dalam melakukan sebarang pekerjaan



Rangkap 2-
Si ayah seterusnya menasihatkan anakandanya bahawa hendaklah menjadi pemimpin(raja), hendaklah sentiasa berniat tulus dan ikhlas. Selain
itu, seseorang pemimpin hendaklah menunjukkan kesungguhan iaitu rajin bekerja demi rakyat jelata.



RANGKAP 3-
Si ayah seterusnya menasihati anaknya bahawa jika anaknya ingin menjadi seorang pemimpin, dia hendaklah sentiasa berniat ikhlas. Selain itu,
seorang pemimpin hendaklah menunjukkan kesungguhan iaitu rajin bekerja.

RANGKAP 4-

Si anaknya juga tidak boleh mengabaikan kepentingan ilmu. Namun, ilmu yang dituntu mestilah ilmu yang benar, iaitu menjurus
kepada kebajikan dan tentulah tidak pada ilmu yang menjurus kepada kerosakan. Pedoman sudah diberikan dalam kitab.

manifestasi akal budi syair

Rangkap 5-
Si anak digesa supaya sentiasa mengutamakan proses pengajian iaitu terus belajar daripada melakukan perkara-perkara yang lain. Di
samping itu, si anak hendaklah memastikan bahawa dia tidak melanggar mana-mana peraturan hukumn (had syarak) dalam kehidupan
supaya terhindar daripada imej yang buruk dan tercela (aib dan malu)
Rangkap 6-
Si ayah juga menasihati si anak supaya segala perbuatan hendaklah berasaskan ilmu. Hal demikian dapat menjamin supaya perbuatan si
anak akan selaras dengan tujuan kebajikan yang hendak dicapai. Sebaliknya jika si anak bertindak. tanpa ilmu, atau semberono (sebarang-
barang). kemungkinan untuk menjadi insan yang keliru atau terpedaya sangatlah besar kemungkinan
Rangkap 7-
Faedah menuntut ilmu amatlah besar kerana adanya ilmu kita dapat membezakan perkara yang benar dengan perkara yang palsu.
Pemimpin juga dapat mengadili atau menghakimi rakyat dengan adil. Keputusan (hukuman) seseorang pemimpin yang berlandaskan ilmu
juga bersifat adil dan dapat diterima dengan senang hati.
Rangkap 8-
Jika seseorang pemimpin (ketua keluarga dan lain-lain) tidak mempedulikan kepentingan menuntut ilmu disebabkan sikap si anak yang
mengambil mudah (mengabaikan ilmu), maka apabila rakyat jelata datang mengadu hal, masalah atau kemusykilan, si pemimpin hanya
mampu tercengang, tunduk terngadah dan termangu kerana tidak adanya ilmu di dada. Kewibawaan seseorang pemimpin yang bersifat
sedemikian akan pudar di mata rakyat jelata.

manifestasi akal
budi seloka

Istilah seloka berasal daripada Menurut Harun Mat Piah (1989), Seloka lebih merupakan pepatah,
perkataan Sanskrit shloka yang seloka merujuk kepada puisi bidalan atau perumpamaan yang
bermaksud berseloroh, menyindir Melayu bebas yang tidak mengandungi unsur jenaka, gurau
mempunyai bentuk tertentu
atau jenaka. senda, olokan, ejekan serta
dari segi rangkap dan jumlah baris sindiran
.

manifestasi akal budi seloka Akal budi manifestasi
masyarakaat Melayu
yang terdapat dalam seloka ini ialah
contoh seloka sindiran yang menunjukkan bahawa

Baik budi emak Si Randang kebaikan yang dibuat oleh Mak Si Randang
Dagang lalu ditanakkan boleh mengakibatkan kehidupan keluarganya
Tiada kayu diruntuhkan menjadi rugi dengan pertolongannya yang
Anak pulang diletakkan
Kera dihutan disusui terlalu baik tanpa memikirkan kesannya.
Dagang pergi awak berhutang Oleh itu, setiap pertolongan perlulah
Beras habis padi tak jadi
Awak juga kecundangan mengikut kemampuan sendiri agar tidak
menyusahkan diri sendiri.

PAGE 4

1 manifestasi 3
akal budi
Gurindam sebagai suatu gurindam Seuntai gurindam
bentuk puisi Melayu memerlukan beberapa
tradisional. Menurut 2
kamus rangkap untuk
Za'ba (1965) menjelaskan melengkapkan
dewan (1984) gurindam gurindam sebagai sejenis keseluruhan idea. Isinya
ialah puisi yang terdiri syair melarat yang tetap mengandungi nasihat,
pengajaran, kebenaran
daripada dua baris dan sukatannya atau serta pernyataan
berisi dengan berbagai- rangkapnya serta isinya perasaan cinta.
mengandungi fikiran yang
bagai pengajaran.
bernas dengan bahasa
yang riang dan
dinyanyikan.

PAGE 5

manifestasi BTaiBBrBaTTaaadaiinrraarSdgaaadleannanapksgghglleiaaarsishhstpaiiiiaaaahmppmrpamaauearemntenmmamdnaynaeieheenypnnmngaaiitinngtpinabggaugddoglgrgulkanaaeaaaallhlnbkkkktaeaaabesnnrnneertmirmzhjpakaaaaunbaknjsaagtiaja.sh,.it.a.y,,ang,
akal budi
gurindam

manifestasi akal budi

gurindam

Aspek pemikiran dalam Gurindam Dua Belas Fasal Kedua ialah orang yang selalu
mengingatkan orang lain tentang kewajipan sebagai seorang Muslim. Contohnya, Raja Ali
Haji telah memberitahu kewajipan bersolat, berpuasa, berzakat dan menunaikan fardu

haji dalam gurindam tersebut. Kesemua ini merupakan kewajipan yang harus
dilakukan oleh seorang muslim. Selain itu, kita sebagai masyarakat

yang prihatin seharusnya menunaikan perintah dari Maha Esa supaya tidak dipandang
hina oleh masyarakat. Jika orang Islam sengaja meninggalkan ibadah puasa, maka

Allah tidak akan menjaganya. Rukun Islam ini merupakan pegangan hidup yang perlu
diikuti oleh orang Islam dalam kehidupan harian.

sumber -Abdullah Hassan (2015). Kritikan Sastera
rujukan Dalam Teori, Aplikasi dan Tradisi Sebuah
Kaedah Seorang Sarjana Tersohor. Selangor:
PAGE 11 PTS Akademia.

-Azman Rahmat,Mohd Nazri Zainuddin,Shamsudin
Abu Bakar, Abdul Rani Hassan & Hasnah Awang.
(2022). Pengenalan Kesusasteraan &
kebudayaan Melayu. Firdaus Press Sdn Bhd.

-Awang, H. (2008). Falsafah dan Logika
Melayu. Scribd.
https://www.scribd.com/document/5471696/hash
im-awang

TERIMA KASIH