1 วิวัฒนาการการปกครองสมัยสุโขทัย1

วิ วั ฒ น า ก า ร ก า ร ป ก ค ร อ ง ข อ ง ไ ท ย
ก่ อ น ส มั ย สุ โ ข ทั ย

ค รู ดุ ษิ ด า แ ก้ ว ท อ ง
แ ผ น ก ส า มั ญ พ้ ื น ฐ า น สั ม พั น ธ์

ส า ร ะ ก า ร เ รี ย น รู้

1. พัฒนาการรูปแบบการเมืองการปกครองก่อนสมัยสุโขทัย
2. การเมืองการปกครองสมัยสุโขทัย
3. การเมืองการปกครองสมัยอยุธยา
4. การเมืองการปกครองสมัยกรุงธนบุรี

พัฒนาการรูปแบบการเมืองการปกครอง
ก่อนสมัยสุโขทัย

 พัฒนามาจากชุมชนเกษตรกรรม ระบบการปกครองแบง่ ออกเป็นครวั เรือน หัวหนา้ ครอบครวั เป็น
ผูน้ า หลายๆครอบครวั เป็นชุมชนทีใ่ หญ่ข้ึน มีหวั หนา้ ชุมชน เรยี กว่า กวานบ้าน เป็นผปู้ กครองดูแล

 ได้รับคัดเลือกจากผู้อาวุโสทีท่ ุกคนยอมรับ จะเปน็ ผูค้ รอบครองท่ีดนิ สาหรบั ทาการเกษตรและ
แบง่ ปันทน่ี าใหแ้ ก่สมาชกิ ในชมุ ชนทานา เรยี กวา่ ระบบพนั นา(ปันนา)อนั เป็นการจดั สรรแบง่ ที่ดนิ
กาหนดพน้ื ทีต่ ่อหน่วยสาหรับการปลกู ข้าวให้ได้ผลผลิตที่เป็นมาตรฐานเดยี วกัน ทด่ี ิน 1พันนา ตอ้ งปลกู

ขา้ วให้ตวงได้ 12,000 ตวง

 ระบบนี้ชาวบา้ นไมไ่ ดเ้ ป็นเจา้ ของทด่ี นิ ไมม่ ีสิทธิ์โอนใหใ้ คร เมือ่ อพยพออกไปต้องคืนทีด่ นิ ให้ กวานบ้าน

 เมือ่ คนมากข้ึนตอ้ งขยายชมุ ชนจึงต้องเขา้ ไปครอบครองทีด่ ินของชมุ ชนท่ีเล็กกว่า ส่งใหผ้ ลให้ชมุ ชน
มีขนาดใหญ่ข้ึน กลายเปน็ เมอื ง ผู้นาของชมุ ชนเมอื ง จึงมีฐานะสงู ขน้ึ เปน็ เจ้าเมอื ง หรอื พ่อขนุ

 เมอ่ื มอี าณาเขตกวา้ งขน้ึ พฒั นากลายเปน็ นครรัฐอิสระ ผนู้ า มีฐานะเปน็ เจา้ นครรฐั /พอ่ ขุน

ความเป็นมาของอาณาจักรสโุ ขทยั

ขอ้ ความในศลิ าจารกึ วดั ศรชี ุม ซึง่ พระมหาเถรศรศรทั ธาราชจุฬามณีได้สร้างขน้ึ
เม่ือประมาณ พ.ศ. 1884-1914 ไดก้ ล่าววา่

เม่ือ พ่อขนุ ศรีนาวนาถุม เจา้ เมืองศรีสชั นาลยั -สโุ ขทยั ได้สิ้นพระชนมล์ ง
ขุนนางเขมรคนหนง่ึ ชื่อ ขอมสบาดโขลญลาพงได้นากาลังเขา้ ยดึ
พ่อขนุ บางกลางหาวและพ่อขุนผาเมอื งเจา้ เมืองราด (พระโอรสของ

พ่อขนุ ศรนี าวนาถมุ ) รว่ มกันขบั ไลอ่ านาจของเขมรออกจากอาณาจกั รไดส้ าเรจ็
พอ่ ขนุ ผาเมอื ง จงึ ได้อภเิ ษก พอ่ ขุนบางกลางหาวเปน็ กษตั รยิ ์ปกครองเมือง
สุโขทยั เป็นกษัตรยิ ์พระองคแ์ รก ในปี พ.ศ.1792 มีพระนามว่า
พ่อขนุ ศรอี ินทราทติ ย์ และสถาปนากรุงสุโขทยั เป็นราชธานี
เจรญิ รุง่ เรอื งสืบมาจนถึง พ.ศ.1981

ท่ีมา :ภาพส่ือนาเสนอรายวชิ าประวตั ิศาสตร์ชาติไทย 200001502 สน.พมิ พเ์ อมพนั ธ์ จากดั

การเมืองการปกครองสมัยสุโขทัย

ผู้ปกครองมฐี านะเป็นกษตั ริย์การปกครองรปู แบบ ราชาธปิ ไตย หรือระบอบ
สมบรู ณาญาสิทธริ าชย์ พระมหากษตั ริยท์ รงมีอานาจสูงสดุ ทรงใชอ้ านาจ
อธปิ ไตย คือบรหิ าร ออกกฎหมายตดั สินคดีความดว้ ยพระองค์เอง
(มกี ารสน่ั กระดง่ิ ร้องทกุ ข)์ ใหค้ วามคุ้มครองดูแลสง่ เสริมความสขุ แก่ราษฎร
เนือ่ งจากพ่อขนุ หรือกษัตริย์เปน็ ผูน้ าทพี่ ฒั นามาจากพอ่ บา้ น ทาใหก้ ารใช้
อานาจอาจเปน็ ไปอยา่ งประนปี ระนอมบนพ้นื ฐานของความรกั จึงเรียก
การปกครองในยคุ น้ีวา่ พ่อปกครองลูก หรอื ปิตุลาธปิ ไตย

การปกครองสมัยสุโขทัยสามารถแบ่งออกเป็น 2 ช่วงคือ
ส มั ย สุ โ ข ทั ย ต อ น ต้ น กั บ ส มั ย สุ โ ข ทั ย ต อ น ป ล า ย

การเมอื งการปกครองสมัยสุโขทยั ตอนต้น

• สมัยของพ่อขนุ ศรอี นิ ทราทติ ย์ ถึงสมยั พ่อขนุ รามคาแหงมหาราช

ใช้หลกั การปกครองทเี่ ปน็ แบบสากล คือ การปกครองแบบ
สมบูรณาญาสิทธริ าชย์ พระมหากษตั รยิ เ์ ป็นพระเจา้ แผ่นดิน
ทรงใช้อานาจอธปิ ไตยเพยี งพระองคเ์ ดียว
• ลักษณะการปกครองในสมัยสโุ ขทัยตอนตน้ เป็นการปกครอง

แบบพอ่ ปกครองลูก

ก า ร ป ก ค ร อ ง อ า ณ า เ ข ต สุ โ ข ทั ย ต อ น ต้ น

สโุ ขทยั เปน็ เมืองราชธานี มี เมอื งลูกหลวงต้งั อย่รู ายรอบทงั้ 4 ทิศ
พระมหากษตั รยิ ์ทรงแตง่ ตั้งเชือ้ พระวงศ์ที่ใกลช้ ดิ ใหป้ กครอง
เมอื งลกู หลวงหรอื เมอื งหนา้ ด่านหรอื เมอื งชน้ั ใน ไดแ้ ก่
ทิศเหนือ คอื เมืองศรสี ัชนาลยั ทศิ ตะวันออก คือ เมอื งสองแคว พิษณโุ ลก
ทิศใต้ คือ เมอื งสระหลวง และทศิ ตะวันตก คือ เมืองนครชมุ กาแพงเพชร
หวั เมอื งช้นั นอกหรอื เมืองพระยามหานคร เป็นเมอื งทอ่ี ยู่ถดั จาก
หวั เมอื งชั้นใน ทรงแต่งต้ังเชื้อพระวงศห์ รอื ข้าราชการชน้ั ผใู้ หญไ่ ปปกครอง

การเมืองการปกครองสมัยสุโขทัยตอนปลาย

• หลงั จากสิน้ พอ่ ขนุ รามคาแหงแลว้ หัวเมืองท่เี คยสวามภิ ักดต์ิ อ่ สุโขทัยตา่ งก็
แยกตัวเปน็ อสิ ระพระเจา้ เลอไท ซงึ่ เปน็ โอรสของพ่อขนุ รามคาแหงไดพ้ ยายาม
ใชอ้ านาจปราบปรามการแตกแยกของเมอื งตา่ งๆ แต่ก็ไมเ่ ป็นผลมากนัก

• จนถึงสมยั พระยาลไิ ท โอรสของพระเจ้าเลอไท ไดใ้ ช้กาลังปราบปรามศตั รู
และได้เสด็จขึน้ ครองราชย์เปน็ พระมหาธรรมราชาลิไทใน พ.ศ.1890 ได้ใช้การ
ปกครองรปู แบบธรรมราชาคอื ใชห้ ลกั ธรรมเปน็ เครื่องมือในการบรหิ ารประเทศ

• พระมหาธรรมราชาลไิ ททรงนพิ นธห์ นังสือไตรภูมพิ ระรว่ ง ใน พ.ศ. 1888

เป็นคมั ภีร์ทางศาสนามีจุดประสงคม์ ่งุ สั่งสอนประชาชนใหป้ ระพฤตอิ ยู่ในศลี ธรรม

ลัทธคิ วามเช่ือท่ีมีอิทธพิ ลต่อนโยบายทางการเมอื ง
การปกครองของอาณาจกั รสุโขทัยไว้ 3 ประการคอื

1. อิทธิพลจากวิญญาณนยิ ม เป็นการนับถือผี( พระขะพุงผี) ตอ้ งเซ่นสรวงบูชา

เพ่ือบันดาลความสงบสขุ ใหเ้ กดิ ขนึ้ แก่บา้ นเมอื ง

2. อิทธิพลจากอาณาจักรกมั พูชา อาทิ การทาพิธีราชาภิเษกของพระธรรมราชาลไิ ท
ที่นาเอาเคร่ืองราชปู โภคมาใช้ในการประกอบพธิ แี ละการเรียกพระนามกษัตรยิ ว์ ่า
พระบาทกัมมรเตงอญั ศรี เป็นธรรมเนียมของเขมร

3. อิทธิพลทางพระพทุ ธศาสนาทรงใชห้ ลกั ธรรมหรือธรรมราชาและทรงเปน็ จกั รพรรดิราช
ที่มอี านาจเหนือผูป้ กครองเมอื งอนื่ ทีเ่ ขา้ มาอ่อนนอ้ มพระองค์ทรงใช้พระพทุ ธศาสนา
เป็นส่ือในการขยายอานาจของพระองคโ์ ดยมีสมั พันธไมตรกี บั หวั เมืองภาคเหนอื ดว้ ย

การปกครองอาณาเขตสุโขทัยตอนปลาย

จากหลกั ศลิ าจารกึ ทาใหท้ ราบวา่ ในสมัยพระมหาธรรมราชาลไิ ท
อาณาจักรสโุ ขทัยมอี าณาเขต ดังนี้ คอื

• ทิศเหนอื จรด เมอื งแพร่ เมืองน่าน
• ทิศใต้ จรด เมืองพระบาง นครสวรรค์ ชากังราว ปากยม

นครชุม เมอื งพาน
• ทิศตะวันออก จรด อาณาจักรล้านชา้ ง เมืองสระหลวง

เมอื งสองแคว เมืองราด เมอื งสะคา ลมุ บาจาย
• ทศิ ตะวนั ตก จรด เมืองฉอด

• หลงั จากสมเดจ็ พระมหาธรรมราชาลไิ ทเสด็จสวรรคต อาณาจักรสุโขทยั ก็เกิดการ
แตกแยกกนั โดยเฉพาะในปี พ.ศ.1962 ไดเ้ กิดการแย่งชิงราชสมบัตริ ะหวา่ ง
พระราชโอรส (พระยาบานเมืองและพระยาราม) หลงั จากทพี่ ระยาไสลอื ไท
ผเู้ ป็นพระราชบิดาเสด็จสวรรคต ทาใหส้ มเดจ็ พระนครอินทราชาแห่งกรงุ ศรอี ยุธยา
ได้อา้ งเป็นสาเหตุเดินทางเข้ามาระงบั ข้อพพิ าท ณ สโุ ขทัย

• ปี พ.ศ.1981 อยุธยาได้แต่งตั้งสมเดจ็ พระราเมศวรหรือ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ
ผเู้ ป็นรัชทายาทมีเชอื้ สายราชวงศ์สุโขทัย ไปปกครองเมอื งพิษณุโลกเท่ากบั เปน็ การ
ลดอานาจการปกครองของผปู้ กครองทางสุโขทัยลง

• หลังจากนนั้ ไม่นานอาณาจกั รสุโขทัยกไ็ ดถ้ กู ผนวกเข้าเป็นดนิ แดนส่วนหนง่ึ ของ
อยธุ ยา ในสมัยของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เมื่อ พ.ศ. 2006

• พ่อขุนศรีอนิ ทราทติ ย์(พ่อขนุ บางกลางหาว)ไดส้ ถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั
เม่อื ปี พ.ศ.1792 และส้ินสดุ ความเป็นราชธานเี ม่ือ พ.ศ. 1981

• การปกครองแบบพอ่ ปกครองลูก เพยี งเฉพาะสามรัชกาลของกษตั รยิ ์อาณาจกั ร
สุโขทยั คือ พอ่ ขนุ ศรีอนิ ทราทติ ย์ พ่อขนุ บานเมือง และพ่อขนุ รามคาแหงเท่านนั้

• พ.ศ.1826 พ่อขุนรามคาแหงไ ดม้ กี ารประดิษฐ์ตวั อักษรไทย(อกั ษรลายสือไท)

• พ.ศ.1888 พระมหาธรรมราชาลิไท ทรงนพิ นธ์หนงั สือไตรภมู ิพระร่วง

• สินคา้ ที่สง่ ออกสาคญั คือ เครื่องสังคโลก มรี ะบบชลประทาน เรียกว่า สรดี ภงส์

• พ.ศ.1981 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ไปปกครองเมอื งพษิ ณุโลก

• พ.ศ. 2006 อาณาจกั รสโุ ขทัยถกู ผนวกเขา้ เปน็ ดนิ แดนสว่ นหนึง่ ของอยธุ ยา
ในสมยั ของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ

จบการนาเสนอ