ใบความรู้ เรื่อง รัชกาลที่ 4 : พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว กษัตริย์สยามฯ ผู้เปิดประตูสู่ อารยประเทศ
พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มหากษัตริย์ล าดับที่ 4 แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ กรุงรัตนโกสินทร์ ทรงมีพระนามเดิมตามจารึกในพระสุพรรณบัฏ ว่า "สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้า มงกุฎ สมบัติเทววงศ์พงศ์อิศวรกษัตริย์ขัตติยะราช กุมาร" ทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 2 ใน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 และสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบ รมราชินี ประสูติเมื่อวันพฤหัสบดี เดือน 11 ขึ้น 14 ค่ า ปีชวด ฉศก จุลศักราช 1166 ตรง กับวันที่ 18 ตุลามคม พ.ศ.2347
เมื่อทรงมีพระชนมายุได้ 20 พรรษา ในปี พ.ศ.2367 ได้ทรงผนวชและทรงได้รับสมณ นามฉายาจากพระอุปัชฌาชย์ว่า วชิรญาโณ แปลเป็นภาษาไทยว่า "ผู้มีญาณแข็งแกร่ง ประดุจดังเพชร" ทรงเจริญในสมณเพศอยู่ นานถึง 26 ปี ภายหลังที่พระบาทสมเด็จพระ นั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จสวรรคต เมื่อปี พ.ศ.2394 พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการ ผู้ใหญ่กราบบังคมทูลอัญเชิญพระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวลาสิกขาบทขึ้น ครองราชสมบัติในวันที่ 4 เมษายน พ.ศ.2394 มีพระนามว่า "พระบาทสมเด็จพระปรเมนทร มหามกุฎพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว"
ทรงศึกษาภาษาอังกฤษกับ ดร.คาสเวลล์ (Caswell) หมอบลัดเล (Bradley) และหมอ เฮาส์(House) นอกจากภาษาอังกฤษแล้วยัง ทรงศึกษาภาษาลาตินกับสังฆราชบัลลกัวร์ (pallegoix) และทรงศึกษาภาษาฝรั่งเศษ บาลี สันสกฤต และภาษามอญ ทรงเป็นพระ เจ้าแผ่นดินแห่งประเทศตะวันออกพระองค์ แรกที่ทรงรู้ภาษาอังกฤษ และทรงเป็น พระมหากษัตริย์ไทยที่ทรงมีพระราชหัตถเลขา ไปยังนานาประเทศด้วยลายพระหัตถ์เป็น ภาษาอังกฤษ จึงได้รับการยกย่องว่าทรงเป็น พระมหากษัตริย์ที่ทรงเชี่ยวชาญ ภาษาต่างประเทศ ทรงใช้ภาษาอังกฤษศึกษา คณิศาสตร์ ดาราศาสตร์และวิทยาการแขนง อื่น ๆ อีกทั้งส่งเสริมให้พระราชโอรส พระราช ธิดา เจ้านายฝ่ายหน้าและฝ่ายในเรียน ภาษาอังกฤษด้วย
การโต้ตอบ “แหม่มแอนนา” เรื่อง “ทาส-เสรีภาพ”
ด้านการเมืองการปกครอง โปรดเกล้าฯให้ ยกเลิกประเพณีบังคับราษฎรให้ ปิดประตูหน้าต่างบ้านเวลาพระเจ้าแผ่นดิน เสด็จผ่าน ยกเลิกประเพณีห้ามมอง ห้ามดูพระเจ้าแผ่นดิน โปรดเกล้าฯ ให้ราษฎร เข้าเฝ้าได้ในทางเสด็จพระราชด าเนิน ทรงก าหนดวันเวลาขึ้นให้ราษฎรเข้าเฝ้าถวาย ฎีกากับพระองค์เอง เป็นโอกาสได้ พบปะได้รับรู้ปัญหาและความทุกข์ของราษฎร โปรดเกล้าฯให้มีการเลือกสรร ข้าราชการตุลาการชั้นสูงโปรดให้ส่งชื่อเพื่อ คัดเลือกแทนการประกาศแต่งตั้ง จาก พระองค์เป็นการใช้ความเห็นของคนหมู่มาก โปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์หนังสิอ ราชกิจจานุเบกษาตีพิมพ์ข่าวสารราชการจาก ท้องตราและหมายที่ออกอากาศไป
โปรดเกล้าฯ ให้ประชาชนท ามาหาเลี้ยง ชีพให้เป็นหลักฐาน โดยทรงเปิดระบบการค้า เสรีให้น าข้าวส่งออกได้ ทรงแนะน าให้ราษฎร ท านาตามช่วงเวลาที่ก าหนดให้ซึ่งเป็นการ ส่งเสริมการเกษตรแก่ราษฎร ทรงประกาศตักเตือนราษฎรให้รอบคอบใน การท านิติกรรม ซึ่งต้องลงชื่อท าสัญญาต่างๆ เช่น กรมธรรม์ ขายตัวเป็นทาสขายหรือ จ านองที่ดิน โปรดให้ร่างประกาศเกี่ยวกับทาสว่าเจ้าของ ทาสต้องยอมรับเงินจากทาสที่ต้องการไถ่ถอน ตัวเองเป็นอิสระ ทรงตราพระราชบัญญัติ ทรัพย์สินเดิมและสินสมรส
ทรงประกาศ ให้นางในถวายกราบบังคมลาออกไปมีสามีข้าง นอกได้ ยกเว้นแต่นางในที่เป็นเจ้า จอมมารดาที่มีพระราชโอรส พระราชธิดา ทรงยอมลดพระราชอ านาจที่เป็นสิทธิ์ ขาดของพระมหากษัตริย์ ไม่ทรงถือว่า พระมหากษัตริย์เป็นเจ้าของที่ดินในพระ ราชอาณาจักรแต่ผู้เดียว โปรดเกล้าฯ ให้มี พระราชบัญญัติว่าด้วยราคาที่ดิน ทรง เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรกที่เสวยน้ า พระพิพัฒนสัตยา โดยทรงตั้งสัจจะ ว่าจะทรง ปฏิบัติพระราชกรณียกิจให้เป็นประโยชน์แก่ ประเทศชาติ
พระปรีชาสามารถทางวิทยาศาสตร์ของ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็น การวางพื้นฐานทาง วิทยาศาสตร์ของประเทศไทย งานวิจัยหลักใน สาขาดาราศาสตร์ ฟิสิกส์ คณิตศาสตร์ การ สถาปนาเวลามาตรฐานและ การค านวณการเกิดสุริยุปราคา ทรงพระ ปรีชาสามารถในการค านวณสถานที่ที่จะดู และเวลาสุริยุปราคาหมดดวงได้อย่าง ถูกต้องและไม่คลาดเคลื่อนเลย พระเกียรติ คุณของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัวในเรื่องวิทยาศาสตร์ เป็นที่ ยอมรับและปรากฎเด่นชัดแก่บรรดา นักปราชญ์ นักวิทยาศาสตร์ทั่วโลก ในปี 2525 ประเทศไทยได้ประกาศยกย่องว่า พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรง เป็นพระบิดาแห่งวิทยาศาสตร์ไทย
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรง เริ่มประชวรด้วยไข้มาเลเรีย หลังจากเสด็จ พระราชด าเนินกลับจากทอดพระเนตร สุริยุปราคาที่หว้ากอ แพทย์หลวงพยายาม ถวายการรักษา แต่พระอาการทรุดลง ทรง ทราบด้วยพระองค์เองว่า การประชวรครั้งนี้ เป็นที่สุดแห่งพระชนมายุสังขาร ทรงพระราช นิพนธ์ค าขมาและลาพระสงฆ์เป็นภาษา บาลี ทรงก าหนดกาลอวสานแห่งพระชนมายุ เสด็จสวรรคต เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ.2411 ตรงกับเดือน 11 ขึ้น 15 ค่ า ปีมะโรง จุลศักราช 1230 ขณะพระชนมายุ 64 พรรษา สิริรวม เวลาเสวยราช 17 ปี 5 เดือน 29 วัน
พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว ในปี พ.ศ. 2413 พระราชลัญจกรประจ าพระองค์
ตราประจ าพระองค์ ธงประจ าพระอิสริยยศ