Praktis Hebat! TG3 (SEJ) Penerbitan Pelangi Sdn Bhd

1 Kedatangan Kuasa Barat 1
2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat 9
3 Pentadbiran Negeri-negeri Melayu Bersekutu 17
4 Pentadbiran Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu 24
5 Pentadbiran Barat di Sarawak dan Sabah 32
6 Kesan Pentadbiran Barat Terhadap Ekonomi dan Sosial 40
7 Penentangan Masyarakat Tempatan 47
8 Kebijaksanaan Raja dan Pembesar Melayu Menangani Cabaran Barat 55

Panduan Tugasan 63
Kertas Model PT3 64
Jawapan J1– J24

Prak 2tis PT3
Pentadbiran Negeri-negeri Selat

A

Pilih jawapan yang paling tepat.

1. Maklumat berikut berkaitan dengan fungsi Pulau 6. Mengapakah SHTI enggan membantu Sultan
Pinang.BUKU
BUKU Abdullah apabila Kedah diancam Siam?
TEKS TEKS

m.s. 32 m.s. 35 A Tiada perjanjian ditandatangani

Peranan Pulau Pinang B Menyokong tindakan Francis Light

Pusat Pelabuhan C Utamakan hubungan dengan Siam
pengumpulan persinggahan
barang X D Merancang untuk menghapuskan Kedah

7. Mengapakah British berusaha mendapatkan

Apakah X? TP1 BUKU pelabuhan baharu di Singapura?
A Pusat pendidikan TEKS
B Pangkalan tentera
C Pusat pentadbiran m.s. 37 I Memajukan perdagangan
D Pusat kebudayaan
II Pulau Pinang hilang kesesuaian

III Bersaing dengan Belanda

IV Singapura sebagai pusat pengumpulan

2. Mengapakah lokasi Pulau Pinang disifatkan A I dan II C II dan III

BUKU sebagai strategik? B I dan IV D III dan IV
TEKS

m.s. 32 A Berhampiran dengan India 8. Apakah peristiwa yang dimanipulasikan oleh

B Terletak di kawasan pertanian utama BUKU Stamford Raffles untuk membolehkan beliau
TEKS

m.s. 38 menduduki Singapura? TP2

C Berperanan sebagai pelabuhan bebas A Lokasi Singapura

D Berada di pertengahan laluan perdagangan B Kemerosotan Johor

Timur dan Barat C Kelemahan Belanda

3. Mengapakah Sultan Muhammad Jiwa berusaha D Pewarisan takhta Johor

BUKU mendapatkan bantuan ketenteraan daripada SHTI?
TEKS

m.s. 34 A Ancaman Siam 9. Mengapakah Stamford Raffles bersedia

B Ancaman Bugis BUKU mengiktiraf Tengku Hussein sebagai Sultan
TEKS

m.s. 32 Johor? TP2

C Membanteras lanun A Memelihara keamanan

D Mengambil balik Pulau Pinang B Menegakkan keadilan

4. Mengapakah berlaku penentangan terhadap C Menduduki Singapura

BUKU Sultan Muhammad Jiwa (1710 – 1778) sehingga D Menghormati Tengku Hussein
TEKS

m.s. 32 baginda mendapatkan bantuan SHTI?

A Rebutan takhta Kedah 10. Mengapakah Belanda menamatkan pertikaian

B Kebangkitan pengaruh Bugis BUKU dengan British meskipun membantah pendudukan
TEKS

m.s. 40 British di Singapura?

C Kehadiran kuasa Barat di Kedah I Dasar persahabatan di Eropah

D Bantahan ke atas pelantikan Raja Muda II Berkongsi kekayaan dengan British

5. Bagaimanakah Francis Light berjaya menduduki III Bersetuju memecahkan Empayar Johor

BUKU Pulau Pinang? TP4 IV Tidak mahu terbeban dengan masalah
TEKS

m.s. 34 A Desakan

B Manipulasi kewangan selepas Perang Napoleon

C Tipu helah A I dan II C II dan III

D Serangan bersenjata B I dan IV D III dan IV

9 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Praktis 2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat

11. Apakah kesan Perjanjian London 1824 terhadap 16. Pada 1 April 1867, Negeri-negeri Selat diletakkan

BUKU kerajaan Alam Melayu? BUKU di bawah tanggungjawab Pejabat Tanah Jajahan
TEKS TEKS

m.s. 42 A Berlaku perpecahan m.s. 49 British di London. Apakah status Negeri-negeri

KLON KLON
2019 B Institusi kesultanan terhapus 2019 Selat berikutan pemindahan tersebut? TP2

C Undang-undang Barat menjadi rujukan A Tanah jajahan India

D Pemerintahan tradisional semakin kukuh B Tanah jajahan British

12. Selain memperoleh Melaka daripada Belanda, C Negeri naungan British

BUKU apakah kejayaan yang dicapai oleh British D Negeri-negeri merdeka
TEKS

m.s. 45 melalui Perjanjian Inggeris-Belanda 1824?

A Menguasai Selat Melaka 17. Maklumat berikut berkaitan dengan Majlis

B Menguasai Empayar Johor BUKU Perundangan Negeri-negeri Selat.
TEKS

m.s. 49

C Melemahkan perdagangan Belanda Mohammad Eunos Abdullah merupakan
orang Melayu pertama dilantik menganggotai
D Meluaskan pengaruh ke Kepulauan Majlis Perundangan Negeri-negeri Selat.

Indonesia

13. Mengapakah British membentuk Negeri-negeri

Selat?BUKU TP2 Apakah peranan Majlis Perundangan tersebut?

TEKS
m.s. 47
A Menghapuskan pengaruh Belanda
A Menggubal undang-undang TP4
B Memajukan masyarakat setempat
B Melaksanakan undang-undang
C Menguasai perdagangan di Selat Melaka
C Menguruskan hal-hal pentadbiran
D Memperkenalkan perdagangan
D Menyelesaikan masalah orang Melayu
antarabangsa

14. Siapakah mengetuai pentadbiran Negeri-negeri 18. Apakah tujuan Majlis Perundangan ditubuhkan

BUKU Selat yang berpusat di Pulau Pinang? TP1 BUKU di Negeri-negeri Selat? TP4
TEKS TEKS

m.s. 48 m.s. 49 A Mengurus hal pentadbiran

A Residen B Menggubal undang-undang

B Gabenor C Meluluskan undang-undang sendiri

C Residen Jeneral D Mengurus hal ehwal tanah jajahan British

D Pesuruhjaya British

15. Antara berikut, yang manakah faktor saudagar 19. Siapakah yang mengetuai Pejabat Tanah Jajahan?

BUKU Negeri-negeri Selat tidak berpuas hati terhadap BUKU A Gabenor
TEKS TEKS

m.s. 48 pentadbiran Negeri-negeri Selat oleh Pejabat m.s. 49

India? B Pejabat India

I Saudagar Negeri-negeri Selat tidak C Residen Konsular

dilindungi D Setiausaha Negara

II Tiada undang-undang berkaitan Negeri- 20. Apakah peranan Pejabat Tanah Jajahan?

negeri Selat BUKU A Mengurus hal ehwal tanah jajahan British
TEKS

III Pentadbiran Negeri-negeri Selat diketuai m.s. 49 B Mengawasi kegiatan perdagangan

oleh Gabenor C Mengawasi pentadbiran British

IV Menjadikan Negeri-negeri Selat tempat D Meluluskan undang-undang

pembuangan banduan

A I dan II C II dan III

B I dan IV D III dan IV

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 10

Sejarah  Ting. 3  Praktis 2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat 

B

1. Peta berikut menunjukkan lokasi Pulau Pinang yang strategik. Subtopik 2.1

BUKU U
TEKS

m.s.

30 – 32

China

India Calcutta Canton
Bombay
(Pangkalan Angin Monsun Timur Laut
Tentera (November - Mac)
British)
Burma
Madras (Pangkalan Tentera Perancis)

Siam Laut
China
Selatan

Pulau Pinang Halmahera
Tanah
Melayu

Petunjuk Angin Monsun Sumatera Borneo Ternate
Barat Daya
Laluan membawa (Mei - Sulawesi
barangan British seperti September)
kain bulu dan kapas Betawi
Jawa Kepulauan
Laluan membawa Maluku
barangan China seperti
teh, sutera dan tembikar Ke Asia Pasifik (Australia)

Laluan membawa
hasil kepulauan Melayu
seperti rempah-ratus

Kawasan yang
menghasilkan
rempah ratus

(a) Nyatakan tiga peranan Pulau Pinang sebelum kedatangan British. [3 markah]
(i)
(ii)
(iii)

(b) Nyatakan tiga faktor British berusaha mendapatkan Pulau Pinang.
(i)

(ii)

(iii)
[3 markah]

11 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Praktis 2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat

(c) Berikan cadangan cara pemerintah pada masa itu dapat memanfaatkan kedudukan Pulau

Pinang untuk mencapai kemajuan yang cemerlang. Menganalisis

[4 markah]

2. Maklumat berikut berkaitan dengan Perjanjian London 1824. Subtopik 2.2

BUKU Tarikh 17 Mac 1824
TEKS

m.s.

42 – 45

Tempat London, England

Pihak terlibat Brisith dan Belanda

Kandungan Perjanjian Wilayah pengaruh, kewangan dan perdagangan

(a) Nyatakan tiga kesan Perjanjian London 1824 terhadap Alam Melayu.
(i)

(ii)

(iii)

[3 markah]
(b) Nyatakan tiga faktor yang membolehkan British menguasai Selat Melaka pada abad ke-19.

(i)

(ii)

(iii)
[3 markah]

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 12

Sejarah  Ting. 3  Praktis 2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat 

(c) Jelaskan iktibar yang diperoleh daripada Perjanjian London 1824. Menganalisis

[4 markah]

3. Peta berikut menunjukkan Negeri-negeri Selat. Subtopik 2.3

BUKU
TEKS

m.s.

46 – 47

Negeri-negeri Selat

Perlis

Kedah

Pulau Kelantan Terengganu
Pinang

Perak

Pahang
Selangor

Negeri Sembilan
Melaka Johor

Singapura

(a) Nyatakan tiga kepentingan pembentukan Negeri-negeri Selat kepada British. TP1
(i)
(ii)
(iii)
[3 markah]

(b) Jelaskan tiga faktor Negeri-negeri Selat menjalinkan hubungan perdagangan dengan
negeri-negeri Melayu di sekitarnya. TP1
(i)
(ii)
(iii)
[3 markah]

13 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Praktis 2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat

(c) Pada pendapat anda, bagaimanakah pemerintah negeri Melayu dapat memanfaatkan
peluang hubungan dengan Negeri-negeri Selat untuk memajukan negeri masing-masing?

Menilai

[4 markah]

C

1. (a) Jelaskan masalah yang melanda Kesultanan Kedah berdasarkan perkembangan berikut:

BUKU Subtopik 2.1
TEKS
(i) Perebutan takhta [3 markah]
m.s.

34 – 35

(ii) Ancaman Siam [3 markah]

(b) Maklumat berikut merujuk kepada pertapakan SHTI di Pulau Pinang.

KLON

2019 Pada tahun 1786, Francis Light membuka petempatan di Pulau Pinang dengan
menamakannya Prince of Wales Island.

Terangkan cara British berjaya mengambil kesempatan daripada keadaan 1(a) di atas untuk

menduduki Pulau Pinang. [6 markah]

(c) Pada pendapat anda, bagaimanakah kita dapat mengelakkan kejadian seperti pendudukan

KLON Pulau Pinang oleh Francis Light tidak berulang pada hari ini? Menganalisis [8 markah]

2019

2. (a) Nyatakan syarat-syarat yang dipersetujui dalam Perjanjian London 1824 oleh: Subtopik 2.2

BUKU (i) British [3 markah]
TEKS (ii) Belanda [3 markah]

m.s.

44 – 45

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 14

Sejarah  Ting. 3  Praktis 2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat 

(b) Peta berikut menunjukkan perpecahan Empayar Kesultanan Johor Riau berikutan Perjanjian
London 1824.

Bagaimanakah perpecahan Empayar Kesultanan Johor Riau berlaku? [6 markah]

(c) Pada pendapat anda, apakah peranan rakyat dalam usaha memelihara kedaulatan sesebuah

negara? Menilai [8 markah]

3. (a) Jelaskan pentadbiran Negeri-negeri Selat. Subtopik 2.4 TP1 [6 markah]

BUKU
TEKS

(b) m.s. Maklumat berikut berkaitan dengan perubahan pentadbiran Negeri-negeri Selat.

48 – 49

Bantahan dan desakan golongan pedagang dan penduduk tempatan yang tidak berpuas
hati dengan pentadbiran Pejabat India menyebabkan pentadbiran Negeri-negeri Selat
berpindah dari Pejabat India ke Pejabat Tanah Jajahan di London pada tahun 1867.

Huraikan punca-punca ketidakpuasan hati tersebut. TP1 [6 markah]

(c) Kegagalan Pejabat India mentadbir Negeri-negeri Selat dengan sempurna menyaksikan
timbulnya rasa tidak puas hati dalam kalangan saudagar-saudagar Negeri-negeri Selat.

Apakah iktibar yang anda peroleh daripada perkembangan tersebut? Menilai

[8 markah]

15 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Praktis 2 Pentadbiran Negeri-negeri Selat

KBAT

Peta menunjukkan lokasi Pulau Pinang di pintu masuk Selat Melaka.

U

China

India Calcutta Canton
Bombay
(Pangkalan Angin Monsun Timur Laut
Tentera (November - Mac)
British)
Burma
Madras (Pangkalan Tentera Perancis)

Siam Laut
China
Selatan

Pulau Pinang Halmahera
Tanah
Melayu

Petunjuk Angin Monsun Sumatera Borneo Ternate
Barat Daya Sulawesi
Laluan membawa (Mei -
barangan British seperti September) Betawi
kain bulu dan kapas Jawa
Kepulauan
Laluan membawa Maluku
barangan China seperti
teh, sutera dan tembikar Ke Asia Pasifik (Australia)

Laluan membawa
hasil kepulauan Melayu
seperti rempah-ratus

Kawasan yang
menghasilkan
rempah ratus

(a) Berdasarkan pengetahuan sejarah anda, mengapakah SHTI berminat untuk mengambil Pulau

Pinang? Menilai



(b) Mengapakah Perjanjian Inggeris-Kedah 1786 dikatakan sebagai satu muslihat SHTI untuk

menguasai Pulau Pinang? Menganalisis



(c) Seandainya anda pemimpin Pulau Pinang pada abad ke-18, apakah usaha-usaha yang dapat anda

lakukan bagi mengelakkan penjajahan British? Menilai

16

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

tis PT3 (v) Peluang perdagangan negara kita semakin

Prak 1 luas. [Mak. 3m]

Kedatangan Kuasa Barat (c) (i) Meningkatkan R&D dalam pelbagai bidang

ekonomi.

A (ii) Mendapatkan pasaran yang lebih luas untuk

hasil bumi negara.

(iii) Menggalakkan perkembangan industri desa.

1. D 2. A 3. C 4. C 5. A (iv) Mengurangkan / menghapuskan cukai
6. B 7. D 8. D 9. A 10. A
11. B 12. A 13. D 14. C 15. C eksport bagi barangan tempatan.
16. D 17. B 18. C 19. A (Mana-mana jawapan yang munasabah)

3. (a) (i) Perancis

B (ii) Sepanyol

(iii) Jerman

1. (a) (i) Hasil galian seperti bijih timah / emas / (iv) Rusia

perak. (v) Amerika Syarikat

(ii) Hasil hutan seperti kayu-kayan / kapur barus (vi) Portugis [Mak. 3m]

/ rotan / damar / getah jelutung / kayu gaharu (b) (i) Strategi serangan fizikal

/ kayu cendana. (ii) Strategi pakatan

(iii) Hasil laut seperti sirip ikan yu / timun laut / (iii) Strategi perjanjian

rumpai laut / mutiara. (c) (i) Sentiasa memajukan diri.

(b) (i) Menghasilkan kraf tangan yang indah (ii) Mengeratkan perpaduan rakyat.

daripada sumber alam. (iii) Mengukuhkan kedudukan ekonomi negara.

(ii) Menganyam tikar / bakul daripada daun (iv) Mewujudkan sistem pendidikan yang

mengkuang / daun pandan / daun nipah mantap.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
buluh.

(iii) Membuat perahu / perabot daripada rotan.

(iv) Menempa alat senjata tradisional. C

(v) Masyarakat Sarawak menenun kain pua / 1. (a) (i) Dua jenis sistem perundangan diamalkan,
iaitu Undang-undang tidak bertulis dan
menyulam selendang. [Mak. 3m] undang-undang bertulis. Undang-undang
tidak bertulis adalah undang-undang adat
(c) (i) Tidak menyalahgunakan kekayaan tanah seperti Adat Perpatih / Adat Temenggung.
Undang-undang bertulis terdiri daripada
air. Hukum Kanun Melaka / Hukum Kanun
Pahang / Undang-Undang 99 Perak. Di
(ii) Memajukan ekonomi negara. Sarawak dan Sabah, undang-undang
adat diamalkan secara turun-temurun.
(iii) Menentang segala bentuk rasuah / Pengamalan berdasarkan kepercayaan
suku kaum masing-masing.
penyalahgunaan kuasa.
(ii) Hubungan luar terjalin dalam bentuk
(iv) Memastikan kemakmuran negara dapat ekonomi, politik dan sosial. Pemerintah
memanfaatkan hubungan dengan pedagang
dinikmati bersama British / Belanda untuk kepentingan
(Mana-mana jawapan yang munasabah) negeri masing-masing. Kebijaksanaan
pemerintah tempatan berjaya meluaskan
2. (a) (i) Menguasai tanah jajahan di luar Eropah. pengaruh, melindungi daripada ancaman
musuh, memajukan ekonomi negeri dan
(ii) Mendapatkan bahan mentah bagi keperluan menstabilkan sistem pemerintahan.

kilang perusahaan mereka secara (b) Pendidikan tidak formal
• Pendidikan tidak formal merupakan pendidikan
berterusan. awal yang merupakan asuhan dalam institusi
keluarga.
(iii) Mencari pasaran yang lebih luas untuk

memasarkan barangan kilang mereka.

(iv) Keuntungan daripada industri

dimaksimumkan. [Mak. 3m]

(b) (i) Negara Barat berlumba-lumba untuk

bertapak di negara kita.

(ii) Hasil bumi / hasil alam negara kita menjadi

rebutan kuasa Barat.

(iii) Negara Barat meluaskan kuasa / pengaruh.

(iv) Barangan kilang negara Barat dipasarkan di

negara kita.

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan • Penggunaan Terusan Suez memendekkan
jarak pelayaran kuasa Barat ke negara kita.
• Kanak-kanak diajar kemahiran seperti
bercucuk tanam / menangkap ikan / bertukang • Jalan laut menjadi lebih selamat.
/ menghasilkan kraf tangan. • Mempercepatkan urusan perdagangan.
• Perdagangan di antara Alam Melayu dan
• Juga diajar ilmu agama / berpekerti mulia / cara
berkawan / menjaga maruah. benua Eropah menjadi semakin pesat.
Kapal wap
• Pendidikan diberi melalui pantun / syair /
peribahasa / pepatah / pantang larang / cerita • Kapal wap menggantikan kapal layar.
berbentuk teladan dan pengajaran. • Dapat membawa muatan yang lebih banyak.
• Perjalanan menjadi lebih cepat.
• Antara cerita rakyat yang diajar ialah Si • Penghantaran barang dagangan menjadi lebih
Tanggang Anak Derhaka (Anak tidak derhaka
kepada ibu) / Anjing dengan Bayang- mudah.
bayangnya (Seseorang tidak menjadi tamak). • Menjimatkan kos.
(c) • Rakyat hendaklah bersatu padu.
• Di Sarawak, pendidikan diperoleh melalui • Sistem pentadbiran yang cekap / telus /
cerita lisan yang berkaitan dengan amalan
/ kepercayaan turun temurun etnik masing- sistematik diamalkan.
masing. • Mengeratkan hubungan diplomatik dengan

• Di Sabah, pendidikan dipelajari melalui negara lain.
keluarga / masyarakat di tempat kanak-kanak • Memastikan rakyat menikmati kekayaan
tersebut tinggal.
negara.
Pendidikan formal • Memperkasakan sistem pendidikan.
• Pendidikan formal bercorak Islam. • Memajukan infrastruktur negara.
• Tempat pendidikan dijalankan ialah di istana • Memantapkan ekonomi negara.
(bagi hal pentadbiran negara dan sistem • Prinsip Rukun Negara diamalkan.
politik). (Mana-mana jawapan yang munasabah)
• Di masjid / surau, pendidikan berupa
cara bacaan dalam solat dan tajwid serta 3. (a) Serangan fizikal
mempelajari hadis, fekah dan usuludin. • Berperang dengan penduduk di Pulau Pangkor
• Di pondok, pelajaran al-Quran / hadis / bahasa (1650) dan di Kuala Perak (1651) berikutan
Arab diadakan. dasar monopoli bijih timah Belanda.
• Di madrasah, pendidikan dijalankan secara • Berperang dengan angkatan Selangor dan
kelas berdasarkan sukatan pelajaran. Rembau kerana bimbang penguasaan
• Di Sarawak, murid belajar membaca al-Quran Selangor ke atas Selat Melaka pada tahun
dan menulis tulisan jawi di masjid dan sekolah 1763.
agama. • Berperang dengan Johor akibat perselisihan
• Di Sabah, pendidikan formal amat terhad. tentang perdagangan pada tahun 1782.
• Murid-murid belajar membaca al-Quran dan • Pada tahun 1784, Belanda menyerang
menulis tulisan jawi di surau / pondok / rumah angkatan Johor dan Selangor kerana masalah
guru agama. perebutan perairan Selat Melaka.
• Berperang dengan angkatan Selangor di Kuala
(c) • Menjamin masa depan yang lebih cerah. Selangor pada tahun 1784 dan 1785.
• Menggalakkan perkembangan ilmu.
• Menjadi masyarakat berfikir. Perjanjian
• Menggunakan ilmu sains dan teknologi. • Menandatangani perjanjian dengan Perak
• Mengubah taraf hidup seseorang. untuk mendapatkan bijih timah pada tahun
• Melahirkan masyarakat cemerlang. 1650.
• Memajukan negara. • Mengadakan perjanjian dengan Selangor pada
• Melahirkan masyarakat yang kreatif dan inovatif tahun 1786.
• Sultan Ibrahim bersetuju menjualkan bijih timah
(Mana-mana jawapan yang munasabah) kepada Belanda.

2. (a) (i) Kemunculan industri kereta berkaitan Pakatan
dengan ciptaan tayar getah asli telah • Belanda mengadakan pakatan dengan Johor
meningkatkan permintaan terhadap getah dan berjaya mengalahkan Portugis di Melaka
asli. Selain itu, getah asli diperlukan untuk pada tahun 1641.
perusahaan penebat barangan elektrik. • Belanda mengadakan pakatan dengan British
dan bersetuju memeterai Perjanjian Inggeris-
(ii) Amerika Syarikat mencipta proses mengetin Belanda 1824.
makanan menyebabkan permintaan
terhadap bijih timah meningkat. Bijih timah (b) Manipulasi
juga diperlukan untuk industri membuat • Memanipulasi masalah pewarisan takhta
bumbung rumah dan industri membuat tong Kesultanan Johor.
minyak menyebabkan permintaan untuk • Bertujuan menduduki Singapura pada tahun
bijih timah meningkat secara mendadak. 1819.
• Pada tahun 1871, berlaku campur tangan di
(b) Terusan Suez Perak.
• Terusan Suez menghubungkan Pelabuhan
Said di Laut Mediterranean dan Suez di Laut
Merah.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

Sejarah  Ting. 3  Jawapan 

• Manipulasi masalah perebutan takhta di Perak. Prak tis PT3 Pentadbiran Negeri-negeri Selat
• Mendesak Sultan Selangor menerima
2
pelindungan British.
• Menggunakan serangan lanun ke atas kapal 1. B A 3. B 4. D 5. C
6. A 8. D 9. C 10. B
dagangnya berhampiran Kuala Langat sebagai 11. A 2. D 13. C 14. B 15. B
alasan. 16. B 7. C 18. C 19. D 20. A
Serangan rumah api Tanjung Rachado. 12. A
• Mendakwa sultan gagal memelihara 17. A
keselamatan di perairan.
Campur tangan di Negeri Sembilan. B
• Menggunakan konflik antara pembesar di
Sungai Ujong sebagai alasan. 1. (a) (i) Tempat persinggahan bagi pedagang-
• Memberi sokongan kepada Dato’ Kelana.
• Dapat memberi manfaat kepada kepentingan pedagang Lingga yang datang berdagang di
British.
Serangan fizikal Kedah.
• Menyerang Naning.
• Penghulu Dol Said enggan tunduk kepada (ii) Pelabuhan dagang bagi daerah serantau
kekuasaan British.
• Membedil Kuala Terengganu. khususnya dengan Acheh di Sumatera.
• Supaya Sultan Omar tidak mencampuri
masalah Perang Saudara di Pahang. (iii) Batu Uban sering dikunjungi oleh pedagang
• Masalah takhta Sultan Mahmud Lingga tidak
dicampuri. Arab.
(c) • Menyatupadukan rakyat.
• Menguatkan jati diri rakyat. (iv) Sultan Kedah menganugerahkan kawasan
• Memastikan rakyat mendapat pendidikan yang
sempurna. Batu Uban sebagai membalas jasa orang
• Memodenkan negara / negeri.
• Mengukuhkan kedudukan ekonomi. Sumatera membantu Kesultanan Kedah
• Menjalinkan hubungan diplomatik dengan
negara jiran. menentang Siam. [Mak. 3m]
• Menyokong sistem pemerintahan beraja.
• Sentiasa mengambil berat tentang
perkembangan semasa. (b) (i) Menjadikan Pulau Pinang pusat
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
pengumpulan barang untuk berdagang
KBAT
dengan China.
(a) (i) Mendapatkan bahan mentah.
(ii) Mencari pasaran baharu untuk barangan (ii) Menjadikan Pulau Pinang pelabuhan

industrinya. persinggahan sementara pedagangnya
(iii) Mengembang / menyebarkan agama Kristian.
(iv) Meneruskan perdagangan dengan negara China. menunggu peralihan angin monsun.
(v) Tanda kebanggaan dalam kalangan negara
(iii) Menjadikan Pulau Pinang sebagai pangkalan
Eropah.
(b) (i) Revolusi Perindustrian. tentera bagi mempertahankan petempatan
(ii) Kemajuan perusahaan membina motokar.
(iii) Perkembangan perusahaan mengetin makanan, mereka di India daripada ancaman tentera

minuman dan tong minyak. Perancis.
(iv) Pembukaan Terusan Suez.
(v) Penciptaan kapal wap. (c) (i) Menggalakkan perdagangan antarabangsa.
(vi) Persaingan kuasa Barat.
(vii) Ciptaan telefon / telegraf. (ii) Mengenakan cukai kepada kapal yang
(viii) Konsep / slogan Beban Orang Putih.
(c) (i) Kuatkan jati diri. melalui Pulau Pinang.
(ii) Eratkan perpaduan antara kaum.
(iii) Menyokong pemerintah / pemimpin. (iii) Mempromosikan perdagangan hasil
(iv) Mengikuti perkembangan dunia.
(v) Memantapkan ekonomi negara. tempatan.
(vi) Memperkasa sistem pendidikan negara.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) (iv) Menggalakkan kedatangan pedagang luar.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

2. (a) (i) Alam Melayu terbahagi kepada dua

lingkungan pengaruh.

(ii) Kesultanan Johor Riau mengalami

perpecahan.

(iii) Selat Melaka dikuasai oleh British.

(b) (i) British memiliki tiga pelabuhan strategik di

sepanjang Selat Melaka (iaitu Pulau Pinang,

Melaka dan Singapura) selepas Perjanjian

London 1824.

(ii) British dapat menguasai perdagangan di

Selat Melaka.

(iii) Pengunduran Belanda dari Tanah Melayu

membuka peluang kepada British.

(c) (i) Sentiasa berwaspada terhadap tindakan

kuasa luar.

(ii) Mengambil tahu tentang perkembangan

semasa.

(iii) Rakyat perlu mengukuhkan jati diri.

(iv) Perpaduan memberi kekuatan kepada kita
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

J3 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan • Membenarkan Francis Light membuka
petempatan di Pulau Pinang.
3. (a) (i) British dapat menguasai keseluruhan Selat
Melaka sebagai laluan utama perdagangan • Sementara itu, Sultan Abdullah menunggu
di Alam Melayu. jawapan daripada SHTI.

(ii) Taraf pelabuhan bebas Negeri-negeri Selat • Francis Light menduduki Pulau Pinang sebelum
berjaya menarik kedatangan pedagang jawapan SHTI diberi.
tempatan dan luar Alam Melayu.
• Menamakan petempatan mereka Georgetown.
(iii) Negeri-negeri Selat dijadikan pusat • Bersempena dengan nama Raja England pada
pengumpulan hasil bumi Alam Melayu.
masa itu.
(iv) Negeri-negeri Selat menjadi pintu masuk • Bendera Union Jack mula dinaikkan di Pulau
bagi buruh luar untuk mempercepatkan
pembangunan ekonomi British. Pinang pada 11 Ogos 1786.
(c) • Sentiasa berwaspada dengan tindakan kuasa
(v) Kemajuan Negeri-negeri Selat menggalakkan
penanaman modal oleh pelabur luar. luar.
[Mak. 3m] • Memantapkan pentadbiran negara.
• Mengeratkan perpaduan rakyat.
(b) (i) Negeri-negeri Selat memerlukan hasil • Mengambil tahu tentang perkembangan dunia
ekonomi negeri-negeri Melayu.
semasa.
(ii) Pelabur-pelabur Negeri-negeri Selat telah • Memperkasa sistem pendidikan negara.
melabur modal memajukan perlombongan • Memajukan ekonomi negara.
bijih timah di negeri Melayu. • Mematuhi perlembagaan negara.
• Menjalinkan hubungan diplomatik dengan
(iii) Negeri-negeri Melayu memerlukan
pelabuhan Negeri-negeri Selat untuk negara jiran.
memperdagangkan hasil ekonomi. (Mana-mana jawapan yang munasabah)

(c) (i) Mempelbagaikan pengeluaran hasil bumi. 2. (a) (i) British
(ii) Memajukan pelabuhan untuk menggalakkan • Berundur dari Sumatera.
perdagangan antarabangsa. • Menyerahkan Bangkahulu kepada
(iii) Mengurangkan / menghapuskan kadar cukai Belanda.
eksport. • Berjanji tidak akan membuka petempatan
(iv) Mempelajari kaedah perdagangan daripada baharu di Kepulauan Riau Lingga dan
saudagar Negeri-negeri Selat. kepulauan lain di selatan Singapura.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(ii) Belanda
C • Mengiktiraf petempatan British di
Singapura.
1. (a) (i) Sultan Muhammad Jiwa (1710-1778) • Menyerahkan Melaka dan jajahan
melantik Tunku Abdullah sebagai Raja takluknya kepada British.
Muda Kedah. Pelantikan tersebut tidak • Berjanji tidak akan membuka petempatan
dipersetujui oleh Kerabat Diraja Kedah. baharu di Tanah Melayu.
Mereka berpakat dengan Bugis di Selangor
untuk menentang Sultan Muhammad Jiwa. (b) • Singapura menjadi tanah jajahan British.
Sultan Muhammad Jiwa mendapatkan • Johor dan Singapura berada di bawah
bantuan SHTI. SHTI menghantar Edward pengaruh British.
Monckton untuk berunding dengan Sultan • Diperintah oleh Sultan Hussein Muhammad
Muhammad Jiwa. Rundingan gagal kerana Shah dan Temenggung Abdul Rahman.
SHTI tidak dapat memberikan jaminan • Sultan dan Temenggung didesak
akan melindungi Kedah daripada serangan menandatangani perjanjian untuk menyerahkan
musuh. Singapura kepada British pada Ogos 1824.
• Sultan Hussein berpindah ke Banda Hilir
(ii) Semasa Perang Siam-Burma, Kedah Melaka.
berhenti menghantar bunga emas kepada • Meninggalkan tempat persemayamannya di
Raja Siam. Pada zaman pemerintahan Kampung Gelam, Singapura.
Sultan Abdullah (1778-1798), Siam • Kesultanan Riau Lingga diperintah oleh Sultan
menuntut kembali penghantaran bunga Abdul Rahman.
emas daripada kerajaan Kedah. Sultan • Pada tahun 1911, Belanda menghapuskan
Abdullah berasa tergugat lalu meminta institusi Kesultanan Riau Lingga.
bantuan SHTI. • Wilayah Riau Lingga diperintah secara
langsung oleh Belanda melalui Residen Riau.
(b) • Sultan Abdullah meminta Francis Light untuk • Pahang mengisytiharkan kedaulatannya.
menyampaikan tawaran baginda kepada • Bendahara Tun Ali di Pahang cuba
Gabenor Jeneral British di India. membebaskan Pahang.
• Pada tahun 1853, Bendahara Tun Ali
• Francis Light menyedari kepentingan Pulau mengisytiharkan Pahang bebas daripada
Pinang kerana kedudukannya yang strategik. Kesultanan Johor Riau dengan muafakat
pembesar Pahang.
• Francis Light memberi jaminan SHTI akan
memenuhi syarat.

• Sultan Abdullah berpegang kepada janji
Francis Light.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J4

(c) • Perpaduan rakyat memberi kekuatan kepada Sejarah  Ting. 3  Jawapan 
negara.
• Pemerintahan yang lemah menyababkan
• Sokongan rakyat mengukuhkan lagi pucuk rakyat hilang keyakinan terhadap pemerintah.
pimpinan negara.
• Pemerintahan yang lemah membuka peluang
• Rakyat dapat menjamin keamanan negara. kepada campur tangan kuasa asing.
• Keharmonian rakyat menjamin pelaksanaan
• Sistem pemerintahan yang mantap
dasar pembangunan negara. mengeratkan perpaduan rakyat.
• Sokongan rakyat diperlukan untuk
• Pemimpin hendaklah memberi perhatian
mempertahankan institusi raja. kepada masalah yang dihadapi oleh rakyat.
• Kestabilan politik / negara terletak pada tangan
• Sistem pemerintahan yang mantap menjamin
rakyat. keutuhan ekonomi.
• Usaha rakyat menjamin kemakmuran negara.
• Jati diri rakyat yang kuat dapat menangani (Mana-mana jawapan yang munasabah)

cabaran kuasa luar. KBAT
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(a) (i) Pulau Pinang sebagai pusat pengumpulan barang
3. (a) • Pentadbiran diketuai oleh seorang Gabenor. dagangan.
• Residen Konsular dilantik membantu Gabenor
dalam pentadbiran. (ii) Pulau Pinang sebagai pelabuhan persinggahan.
• Pulau Pinang menjadi pusat pentadbiran yang (iii) Pulau Pinang sebagai pangkalan tentera.
pertama. (b) (i) SHTI akan membantu Kedah sekiranya Kedah
• Pusat pentadbiran berpindah ke Singapura
pada tahun 1832. diserang oleh musuh.
• Pentadbiran diletak di bawah Pejabat India (ii) Sultan Abdullah menuntut SHTI memberi bantuan
setelah SHTI dibubarkan.
• Pejabat India diketuai oleh Setiausaha Negara ketenteraan semasa Siam menanyerang Patani
untuk India. dan mengancam Kedah.
• Undang-undang British dikuatkuasakan di (iii) SHTI enggan memberi bantuan kerana tidak
Negeri-negeri Selat. terlibat secara langsung dalam Perjanjian 1786.
• Pejabat India tidak mampu mentadbir Negeri- (iv) Sultan Abdullah mendesak Francis Light
negeri Selat dengan baik. meninggalkan Pulau Pinang tetapi Francis Light
• Tidak memberi perhatian bagi melindungi enggan.
kepentingan pedagang Negeri-negeri Selat. (c) (i) Memelihara kedaulatan Pulau Pinang.
• Menimbulkan rasa tidak puas hati dalam (ii) Menyatupadukan penduduk tempatan.
kalangan pedagang Negeri-negeri Selat. (iii) Memahami muslihat kuasa penjajah untuk
mengatasinya.
(b) • Undang-undang bagi Negeri-negeri Selat (iv) Menguatkan jati diri penduduk Pulau Pinang.
diluluskan oleh Majlis Perundangan di India. (v) Melengkapkan angkatan pertahanan Pulau Pinang
dengan senjata moden.
• Tiada wakil dari Negeri-negeri Selat di Majlis (Mana-mana jawapan yang munasabah)
Perundangan India.
Prak tis PT3 Pentadbiran Negeri-negeri Melayu
• Pejabat India gagal mengawal masalah Bersekutu
rompakan terhadap kapal dagang di Negeri- 3
negeri Selat.
1. A A 3. D 4. A 5. C
• Gagal mengatasi kekacauan akibat daripada 6. B 8. A 9. C 10. D
pertelingkahan kumpulan Cina di Negeri-negeri 2. B
Selat. 7. A

• Pejabat India mahu menjadikan mata wang B
rupee India sebagai mata wang Negeri-negeri
Selat. 1. (a) (i) Perak menjadi pelabuhan utama yang
dikunjungi pedagang Portugis untuk
• Mata wang Dolar Sepanyol telah lama mendapatkan bijih timah.
digunakan.
(ii) Kekayaan bijih timah menyebabkan
• Pejabat India bercadang untuk mengenakan Acheh meletakkan Perak sebagai negeri
cukai pelabuhan di Negeri-negeri Selat. naungannya.

• Menjejaskan taraf pelabuhan bebas Negeri- (iii) Perak menggunakan bijih timah sebagai
negeri Selat. bahan bernilai untuk mendapatkan
perlindungan Portugis di Melaka bagi
• Pejabat India menjadikan Negeri-negeri Selat membebaskan Perak daripada naungan
tempat buangan banduan. Acheh.

• Menjejaskan imej Negeri-negeri Selat sebagai
pusat perdagangan.

(c) • Pemerintahan yang sistematik mampu
memelihara kedaulatan negara.

• Pemerintahan yang lemah menggugat
kestabilan negara.

• Rakyat tidak berpuas hati dengan pemerintahan
yang lemah.

J5 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan

(b) (i) Perlombongan emas dilakukan di Hulu (iii) Menjamin keselamatan negeri dengan

Pahang / di sekitar Sungai Tembeling, membentuk pasukan keselamatan sendiri.

Sungai Jelai dan Sungai Semantan. (iv) Menangani masalah kewangan Pahang

(ii) Emas dilombong di Raub / Tui / Tersang / melalui bantuan daripada negeri Perak,

Selinsing / Penjom / Kechau / Hulu Dong. Selangor dan Negeri Sembilan yang kaya

(iii) Pada abad ke-16 dan ke-17, perlombongan dengan bijih timah. [Mak. 3m]

emas dijalankan oleh orang Melayu, Orang

Asli dan orang Minangkabau. (c) (i) Menyokong institusi raja.

(iv) Pada peringkat awal pelombong (ii) Memastikan Residen British tidak melampaui

menggunakan kaedah mendulang / bidang kuasanya.

melampan. [Mak. 3m] (iii) Sentiasa melindungi kedudukan Raja

Melayu.

(c) (i) Memberi penekanan kepada subjek (iv) Memastikan dasar British tidak menjejaskan

keusahawanan di sekolah. kepentingan rakyat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(ii) Mendedahkan golongan belia kepada

peluang perdagangan.

(iii) Menggalakkan kajian / penyelidikan dalam C

bidang keusahawanan. 1. (a) (i) Bijih timah dikeluarkan oleh pelombong-
pelombong kecil Melayu. Diusahakan di
(iv) Mengadakan kempen kesedaran. kawasan Larut seperti Kerian / Kurau / Larut
(Mana-mana jawapan yang munasabah) / Terong / Beruas. Sultan Perak memeterai
perjanjian menjual bijih timah dengan orang
2. (a) (i) Kedudukan sultan dan pembesar negeri Belanda di Melaka. Aktiviti penyeludupan
dikekalkan. menyebabkan perdagangan bijih timah
merosot menjelang akhir abad ke-18.
(ii) Sultan tidak lagi membuat undang-undang
(ii) Bijih timah diusahakan di Kuala Sungai
seperti sebelumnya. Selangor menarik ramai pedagang luar ke
Kuala Selangor. Pada tahun 1790, Sultan
(iii) Sultan mesti menerima nasihat Residen. Ibrahim dan Belanda menandatangani
perjanjian penjualan hasil timah antara
(iv) Sultan dan pembesar kehilangan kuasa Selangor dengan Belanda.

dalam pentadbiran dan pungutan cukai. (b) • Seawal abad ke-15, perlombongan bijih timah
diusahakan oleh orang Melayu di lembah
(v) Residen mengambil alih pentadbiran sungai untuk kegunaan tempatan serta
diperdagangkan.
peringkat negeri daripada pembesar.
• Perdagangan bijih timah dijalankan di bawah
(vi) Sistem birokrasi Barat menggantikan sistem pengawasan pembesar Melayu.

pentadbiran tradisional. • Pembesar Melayu merupakan pemilik
lombong yang membekalkan semua keperluan
(v) Jabatan kerajaan yang baharu dibentuk. perbelanjaan. Pembesar Melayu memperoleh
[Mak. 3m] kawasan pegangan melalui surat tauliah
daripada sultan.
(b) (i) Jabatan cukai ditubuhkan / Petani perlu
• Sultan menerima bahagiannya daripada hasil
membayar cukai tanah pertanian. perdagangan bijih timah.

(ii) Jabatan Kehakiman ditubuhkan / Undang- • Pada tahun 1840-an, Larut menjadi kawasan
perlombongan bijih timah yang penting di
undang Barat dilaksanakan. Perak.

(iii) Jabatan Tanah dan Ukur ditubuhkan / Petani • Dimajukan oleh Long Jaafar dan anaknya
Ngah Ibrahim.
perlu mendaftarkan tanah mereka.
• Kawasan utama bijih timah terletak di Klian
(c) (i) Memahami perubahan dasar yang buat oleh Pauh dan Klian Baru.

British. • Buruh Cina dibawa masuk untuk mengerjakan
lombong.
(ii) Memastikan perubahan tidak menjejaskan
• Ngah Ibrahim menjadikan Kuala Sepetang
kehidupan mereka. sebagai pelabuhan untuk mengangkut bijih
timah dari Perak ke Pulau Pinang.
(iii) Bersatu padu untuk menghadapi sebarang
• Pada akhir abad ke-19, Lembah Kinta muncul
perubahan. sebagai pengeluar utama bijih timah dunia.

(iv) Memberi sokongan kepada pemerintah / • Membawa kepada kemunculan bandar-bandar
seperti Gopeng / Ipoh / Batu Gajah / Kampar.
institusi raja.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

3. (a) (i) Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan

Pahang digabungkan dalam satu unit

pentadbiran.

(ii) Pentadbiran diketuai oleh Residen Jeneral.

(iii) Raja-raja Melayu menerima nasihat Residen

Jeneral dalam semua hal ehwal pentadbiran

kecuali yang berkaitan dengan agama Islam

dan adat Melayu.

(iv) Kuala Lumpur menjadi pusat pentadbiran

persekutuan. [Mak. 3m]


(b) (i) Mengatasi kelemahan Sistem Residen.

(ii) Menyeragamkan pentadbiran bagi

menjimatkan kos.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J6

• Sultan Ismail memajukan kawasan Sejarah  Ting. 3  Jawapan 
perlombongan baharu di Lembah Kinta pada
tahun 1870-an. • Raja Abdullah / Raja Muda tidak ditabalkan
sebagai sultan kerana tidak hadir ke upacara
• Menyebabkan kemunculan bandar Papan / pemakaman Sultan Ali walaupun dijemput.
Pangkalan Peguh.
• Raja Abdullah menuntut kembali haknya
(c) • Menggunakan hasil pendapatan untuk sebagai sultan.
membaiki prasarana.
• Andrew Clarke menyokong Raja Abdullah
• Memajukan kemudahan asas. dan membantu mengesahkan Raja Abdullah
• Membantu fakir miskin. sebagai Sultan Perak.
• Memantapkan sistem pendidikan.
• Mengawal kadar inflasi. • Menamatkan persengketaan pelombong di
• Menyediakan bantuan untuk mereka yang Larut.

memerlukannya. (c) • Sentiasa berwaspada dengan perkembangan
• Memajukan sistem ekonomi. luar.
• Menggiatkan penyelidikan.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) • Mengambil tahu tentang perkembangan dunia
semasa.
2. (a) (i) Perang Klang melibatkan Raja Abdullah
bin Raja Jaafar dan Raja Mahadi bin Raja • Menguatkan jati diri.
Sulaiman. Peperangan tercetus setelah • Mengeratkan perpaduan rakyat.
Raja Abdullah memperoleh hak mentadbir • Memelihara kestabilan negara.
daerah Klang daripada Sultan Abdul • Tidak menimbulkan kacau bilau.
Samad. Beliau memajukan daerah Klang • Memantapkan sistem pendidikan negara.
sebagai pusat pengeluaran bijih timah. • Mengukuhkan kedudukan ekonomi negara.
Sebelum diserahkan kepada Raja Abdullah, (Mana-mana jawapan yang munasabah)
daerah Klang adalah di bawah kekuasaan
ayahanda Raja Mahadi, iaitu Raja Sulaiman. 3. (a) (i) Ditubuhkan setelah British berjaya campur
Raja Mahadi menuntut haknya ke atas tangan dalam pentadbiran negeri Melayu.
daerah Klang. British melaksanakan strategi Majlis ini dipengerusikan oleh Raja Melayu
manipulasi politik dengan memberikan dan berperanan menggubal undang-undang
bantuan ketenteraan kepada Tunku Kudin serta membantu pentadbiran negeri.
untuk menamatkan Perang Klang.
(ii) Pada tahun 1909, British menubuhkan Majlis
(ii) Perbalahan antara Dato’ Kelana, Dato’ Mesyuarat Persekutuan. Majlis ini berkuasa
Muda Linggi dan Dato’ Syahbandar untuk meluluskan undang-undang di Negeri-
mengawal pungutan cukai di Sungai Linggi. negeri Melayu Bersekutu. Penubuhannya
British memberi bantuan ketenteraan menjejaskan kewibawaan Raja-raja Melayu.
kepada Dato’ Kelana untuk mengalahkan Raja-raja Melayu hanya merupakan ahli
Dato’ Syahbandar. Hak memungut cukai di biasa dalam majlis. Membolehkan British
Sungai Linggi dikuasai oleh British. mengawal undang-undang dan kewangan
dan memberi kuasa pentadbiran kepada
(b) • Perang Larut tercetus pada tahun 1861. Pesuruhjaya Tinggi British.
• Tengku Menteri Ngah Ibrahim membawa
masuk pelombong-pelombong dari Cina untuk (b) • Mengatasi kelemahan Sistem Residen.
memajukan perlombongan bijih timah di Larut. • Residen tidak diberikan garis panduan yang
• Kumpulan pelombong Ghee Hin dan Hai San jelas untuk melaksanakan tugas.
bergaduh untuk memelihara kepentingan • Residen menjadi semakin berkuasa dalam
masing-masing. Majlis Mesyuarat Negeri.
• Pergaduhan di Larut menjejaskan perdagangan • Kuasa raja dan pembesar Melayu terhakis.
bijih timah di Negeri-negeri Selat. • Raja tidak puas hati.
• Pelabur-pelabur Eropah / Negeri-negeri Selat • Menyeragamkan pentadbiran.
meminta kerajaan British campur tangan. • Setiap negeri masing-masing mempunyai
• Perebutan takhta Kesultanan Perak berlaku undang-undang sendiri.
selepas kemangkatan Sultan Ali. • Kemajuan ekonomi antara negeri tidak
• Sistem penggiliran dalam pewarisan takhta seimbang.
tidak dipatuhi • British memerlukan pentadbiran yang seragam
• Menurut sistem pewarisan takhta, seseorang untuk memudahkan mereka mengeksploitasi
yang bakal menjadi sultan hendaklah terlebih ekonomi.
dahulu melalui tiga jawatan, iaitu Raja Di Hilir, • Menjamin keselamatan negeri.
Raja Bendahara dan Raja Muda. • Membolehkan Negeri-Negeri Melayu Bersekutu
• Raja Ismail / Raja Bendahara dilantik sebagai mempunyai pasukan keselamatan sendiri.
Sultan Perak. • Menangani masalah kewangan Pahang.
• Raja Yusuf / Raja Di Hilir menuntut haknya • Negeri Perak, Selangor dan Negeri Sembilan
sebagai sultan setelah dua kali diketepikan. kaya dengan bijih timah.
• Dapat membantu mengurangkan bebas
kewangan negeri Pahang.

(c) • Menzahirkan sokongan terhadap institusi raja.
• Tidak menimbulkan kekacauan.
• Memelihara identiti / warisan bangsa.

J7 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan

• Mengeratkan perpaduan rakyat. (iv) Diwujudkan jawatan pembesar bergelar
• Mengambil berat terhadap perkembangan
Dato’ Mata-mata yang ditugaskan untuk
semasa.
• Mengukuhkan kedudukan ekonomi. menyambut kedatangan pelawat atau orang
• Sentiasa menuntut ilmu.
• Menganalisis setiap pembaharuan yang kenamaan Terengganu.

diperkenalkan oleh British. (v) Terdapat sistem Jemaah Mesyuarat
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
Kerajaan untuk memutuskan sesuatu

hukuman atau pengisytiharan negeri.
[Mak. 3m]

(c) (i) Sultan melambangkan perpaduan rakyat.

KBAT (ii) Sistem kesultanan warisan bangsa.

(a) (i) Merebut penguasaan ke atas Sungai Linggi. (iii) Menjamin kedaulatan bangsa / negara.
(ii) Mengutip cukai ke atas pedagang yang melayari
(iv) Pemerintahan yang bersistematik.
Sungai Linggi. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
(iii) Menegakkan kekuasaan di Sungai Ujong.
(iv) Dato’ Syahbandar membantah tindakan Dato’ 2. (a) (i) Kedudukan Perlis, Kedah, Kelantan dan
Terengganu yang strategik penting kepada
Kelana mendapatkan bantuan.
(b) (i) British menempatkan Martin Luther sebagai perdagangan British.

Residen British di Sungai Ujong. (ii) Menghalang campur tangan kuasa Barat
(ii) Dato’ Syahbandar dibuang negeri ke Singapura.
(iii) British menguasai daerah Rembau, Jelebu dan lain di negeri berkenaan.

Seri Menanti. (iii) Menguasai kekayaan sumber hasil Perlis
(iv) British menempatkan pegawai Majistret dan
dan Kedah serta kemakmuran Kelantan dan
Pemungut Hasil.
(v) British menguasai kekayaan Negeri Sembilan. Terengganu.
(c) (i) Perpecahan melemahkan perpaduan.
(ii) Perbalahan sesama sendiri hanya menguntungkan (iv) Menghubungkan Burma dengan Pulau

kuasa penjajah. Pinang.
(iii) Pergaduhan di antara pemimpin membawa kepada
(v) Melaksanakan slogan Beban Orang Putih.
huru-hara. [Mak. 3m]
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(b) (i) Perjanjian Burney 1826

(ii) Perjanjian Sulit 1897

(iii) Perjanjian Sempadan 1899

(iv) Perjanjian 1902 [Mak. 3m]

(c) (i) Membuat bantahan rasmi.

tis PT3 (ii) Menulis surat kepada Parlimen British.

Prak 4 (iii) Menolak semua syarat perjanjian yang tidak

Pentadbiran Negeri-negeri Melayu melibatkan Raja Melayu.
Tidak Bersekutu
(iv) Mengimbangi pengaruh British dengan

menggalakkan kemasukan kuasa Barat lain.

A (v) Memodenkan negeri
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
2. B
1. A 7. B 3. A 4. C 5. B 3. (a) (i) Sistem pentadbiran tradisional diteruskan.
6. A 12. D 8. B 9. D 10. D
11. B 17. C 13. B 14. B 15. D (ii) Jemaah Menteri dan Majlis Mesyuarat
16. D 18. C 19. C
Negeri terus memainkan peranan dalam

pentadbiran.

(iii) Peraturan yang terdapat dalam Undang-

B Undang Tubuh Kerajaan terus dilaksanakan.

(iv) Pembesar Melayu kekal sebagai peneraju

1. (a) (i) Sultan Muhammad II (1839 – 1886) sistem pentadbiran negeri.
membentuk Sistem Jemaah Menteri.
(v) British membantu melalui pinjaman pegawai
(ii) Pemerintahan sultan dibantu oleh para
pembesar. daripada Perkhidmatan Awam Negeri-negeri

(iii) Dalam pentadbiran wilayah, negeri Kelantan Melayu Bersekutu dan Negeri-negeri Selat.
dibahagikan kepada jajahan. [Mak. 3m]

(iv) Di peringkat paling bawah, pentadbiran (b) (i) Dasar pentadbiran ditentukan oleh
dijalankan oleh Tok Kweng.
Penasihat British.
(v) Tok Kweng dibantu oleh imam.
[Mak. 3m] (ii) Kuasa sultan / pembesar menjadi terhad.

(b) (i) Pembesar berperanan sebagai penasihat (iii) Jabatan-jabatan kerajaan yang baharu
sultan.
diperkenalkan di setiap negeri.
(ii) Pembesar membantu dalam pentadbiran
wilayah dan daerah. (iv) Pasukan polis diwujudkan untuk menjaga

(iii) Sistem penghulu diperkemaskan pada keamanan.
zaman pemerintahan Sultan Omar (1839-
1876). (v) Urusan pentadbiran negeri mula

mengamalkan cara Barat.

(vi) Mahkamah sivil ditubuhkan.

(vii) Pegawai-pegawai British dibawa masuk

sebagai pegawai tadbir kerajaan.
[Mak. 3m]

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J8

Sejarah  Ting. 3  Jawapan 

(c) (i) Memastikan perubahan tidak menjejaskan 2. (a) • Pemerintah mengembangkan ekonomi
kedaulatan raja / negeri. komersial.

(ii) Menilai sama ada pembaharuan menekan • Tumpuan diberi kepada bidang pertanian
kehidupan rakyat. dagang.

(iii) Memastikan dasar pentadbiran itu telus. • Mengusahakan penanaman gambir dan lada
(iv) Menggalakkan rakyat mengambil tahu hitam.

tentang segala bentuk perubahan dalam • Memperkenalkan Sistem Kangcu.
pentadbiran / dasar kerajaan. • Memodenkan pentadbiran.
(v) Memberi sokongan kepada institusi raja. • Memberi tumpuan kepada kemajuan sosial dan
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
infrastruktur.
C • Pemerintah bijak dan cekap dalam

1. (a) (i) British hendak menyekat kemasukan kuasa pemerintahan dan pentadbiran.
Barat lain ke negeri-negeri Melayu Utara. • Golongan pentadbir komited dalam
British mengakui pertuanan Siam ke atas
Perlis, Kedah , Kelantan dan Terengganu. pelaksanaan tugas.
Siam tidak akan menyerahkan negeri-negeri (b) • Menandatangani perjanjian dengan Sultan Ali
tersebut kepada kuasa Barat yang lain.
dan Temenggung Ibrahim pada tahun 1855.
(ii) Menetapkan sempadan di antara negeri • Perjanjian menjelaskan bahawa sekiranya
Perak, Kelantan, Terengganu, Pahang
dan Kedah. Perjanjian ini menyelesaikan jajahan Kesang hendak dijual oleh sultan,
masalah sempadan di antara Perak (British) Kesang hendaklah terlebih dahulu ditawarkan
dengan Reman (Siam). Mengukuhkan kepada pihak British.
pengaruh British di Negeri-Negeri Melayu • Menandatangani Perjanjian Setia dengan
Utara Johor pada tahun 1885.
• Perjanjian menyebut bahawa Johor hanya
(b) • Rundingan antara pihak British dan Siam akan menerima seorang ejen.
diusahakan pada April 1907. • Peranan ejen setaraf dengan pegawai Konsul /
Status lebih rendah daripada Penasihat.
• Rundingan antara Penasihat Am bagi kerajaan • Hal ehwal luar Johor dikawal oleh British.
Siam, E.H. Strobel dengan wakil British di • Gabenor Negeri-negeri Selat mencadangkan
Bangkok, Ralph Paget. kepada British untuk menempatkan Residen
British di Johor.
• Pada Jun 1907, perundingan tersebut • Menawarkan pinjaman sebanyak 200 000 dolar
mendapat kebenaran daripada Pejabat Tanah kepada Johor untuk membiayai pembinaan
Jajahan. landasan kereta api.
• Usaha tidak berjaya kerana cadangan ditolak.
• Pada 13 September 1907, Strobel menemui • Kesannya bakal menjejaskan ekonomi Johor.
Putera Damrong, Menteri Dalam Negeri • Gabenor Negeri-negeri Selat menandatangani
kerajaan Siam. perjanjian dengan Sultan Ibrahim pada 12 Mei
1914.
• British menyampaikan hasratnya. • Jawatan Konsul di Johor digantikan dengan
• Pada November 1907, hasrat British Penasihat Am British.
• Menempatkan Douglas Graham Campbell
disampaikan kepada Raja Siam. sebagai Penasihat Am British pertama di Johor.
• Draf perjanjian dirangka pada Januari 1908. • Menukarkan taraf Johor daripada negeri bebas
• Draf perjanjian dipersetujui pada Januari 1909. dan berdaulat kepada negeri naungan British.
• Pada 10 Mac 1909, Perjanjian Bangkok (c) • Pemuafakatan menjamin keutuhan.
• Perpaduan rakyat mengukuhkan negeri.
ditandatangani. • Pemimpin hendaklah komited dalam
• Perjanjian ditandatangani antara Ralph Paget pelaksanaan tugas.
• Memajukan ekonomi untuk kepentingan
(Wakil British) dengan Putera Devawongse bersama.
Varaprakar (Wakil Siam selaku Menteri Hal • Memodenkan pentadbiran menjamin masa
Ehwal Luar kerajaan Siam). depan.
(c) • Memastikan dasar baharu dilaksanakan secara • Pemerintah dan pembesar bergandingan
telus. memperkasakan negeri.
• Memastikan perubahan tidak menjejaskan • Sentiasa berwaspada terhadap ancaman luar.
kehidupan masyarakat tempatan. • Pemerintah dan pembesar sentiasa
• Sentiasa memahami dasar baharu yang berwawasan.
diperkenalkan. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
• Mengeratkan perpaduan penduduk tempatan.
• Menguatkan jati diri. 3. (a) (i) • Penasihat British terlibat secara langsung
• Sentiasa mempertahankan institusi raja. dalam pentadbiran di samping penglibatan
• Memberi sokongan kepada pembesar pembesar tempatan.
tempatan.
• Mengelakkan berlaku kacau bilau. • Pentadbiran dilaksanakan oleh Majlis
(Mana-mana jawapan yang munasabah) Mesyuarat Negeri yang dipengerusikan
oleh raja.

J9 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan (iii) Sultan terpaksa menerima seorang Penasihat
British.
• Kakitangan perkhidmatan awam terdiri
daripada orang Melayu. (iv) Kuasa dan kedudukan sultan serta pembesar
negeri Kedah, Perlis, Kelantan dan Terengganu
• Setiausaha Kerajaan merupakan pegawai terhakis.
tadbir paling penting.
(b) (i) Tidak mengiktiraf Perjanjian Bangkok 1909.
(ii) • Pentadbiran negeri berlandaskan (ii) Menolak pelantikan Penasihat British di Terengganu.
Undang-Undang Tubuh Kerajaan Johor (iii) Menemui Pesuruhjaya Tinggi British di Singapura
1895.
untuk membuat bantahan.
• Sultan tidak dibenarkan untuk (iv) Menggubal perlembagaan Undang-Undang
menyerahkan negerinya kepada kuasa
asing. Tubuh Kerajaan Terengganu pada tahun 1911
bagi memelihara kedaulatan dan kemerdekaan
• Pentadbiran dijalankan oleh Menteri Terengganu
Besar. (c) (i) Menyatupadukan rakyat Terengganu.
(ii) Menguatkan jati diri.
• Setiausaha negeri terdiri daripada orang (iii) Menimba ilmu pengetahuan.
Melayu yang menjadi jurucakap kerajaan (iv) Menyokong tindakan pemerintah.
rasmi. (v) Mengadakan demonstrasi secara aman.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
• Majlis Mesyuarat Menteri dan Majlis
Mesyuarat Negeri membantu sultan Prak tis PT3 Pentadbiran Barat di Sarawak dan
dalam pentadbiran. Sabah
5
• Orang Eropah dan orang Melayu dalam
perkhidmatan kerajaan dilayan sama 1. B A 3. A 4. C 5. C
taraf. 6. B 8. D 9. A 10. A
11. C 2. A 13. C 14. D 15. B
• Keutamaan diberikan kepada orang 16. C 7. A 18. D 19. D
Melayu yang berkelayakan untuk 12. B
memenuhi jawatan pentadbiran. 17. C

(b) • Kedudukan sultan dikekalkan / tidak berubah. B
• Sultan / raja sebagai puncak kuasa dalam
pentadbiran negeri. 1. (a) (i) Pentadbiran Pengiran Indera Mahkota
• Mempunyai kuasa dalam hal berkaitan dengan
agama Islam / adat istiadat Melayu. menimbulkan perbalahan dengan pembesar
• Kedudukan pembesar juga kekal.
• Bidang kuasa diambil alih oleh pegawai British. tempatan kerana mengenakan cukai yang
• Pembesar tidak lagi mengutip cukai / pajak
tetapi diberikan elaun / pencen. tinggi dan kerahan tenaga.
• Sistem pentadbiran tradisional diteruskan
• Mempunyai sistem perkhidmatan awam (ii) Sultan Omar Ali Saifuddin II menghantar
sendiri.
• Sistem Jemaah Menteri / Majlis Mesyuarat Pengiran Raja Muda Hashim ke Sarawak
Negeri terus berfungsi.
• Undang-Undang Tubuh Kerajaan diteruskan. untuk menamatkan penentangan.
• Pembesar Melayu menjadi peneraju sistem
pentadbiran negeri. (iii) Pengiran Raja Muda Hashim meminta
• Kerajaan Kedah membuat perjanjian dengan
British yang menyatakan semua jawatan bantuan James Brooke.
perkhidmatan awam hendaklah diisi dengan
pegawai Melayu Kedah. (b) (i) Mendapatkan bantuan dan sokongan

(c) • Sultan menerajui pemerintahan negeri. daripada tentera laut British.
• Raja lambang perpaduan rakyat.
• Pembesar membantu sultan / raja memajukan (ii) Menentang kebangkitan orang tempatan /
negeri.
• Pemerintahan mencerminkan nilai-nilai orang Iban.
ketimuran.
• Warisan budaya bangsa. (iii) Memperoleh sokongan sebahagian
• Mempertahankan sejarah tanah air.
• Sistem pemerintahan mewujudkan kestabilan. masyarakat tempatan.
• Memelihara keharmonian masyarakat.
(iv) Mengambil kesempatan daripada
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
pertelingkahan yang wujud dalam
KBAT
masyarakat tempatan.
(a) (i) Siam menyerahkan negeri Kedah, Perlis, Kelantan
dan Terengganu kepada British. (v) Menghapuskan tokoh tempatan yang

(ii) Negeri Kedah, Perlis, Kelantan dan Terengganu menentang kedudukannya.
menjadi negeri jajahan British.
(vi) Memperkukuhkan pertahanan Sarawak

dengan mendirikan benteng dan kubu yang

dilengkapi dengan meriam di kawasan yang

strategik.

(vii) Mendapatkan sokongan kewangan daripada

pemodal Eropah. [Mak. 3m]

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J10

Sejarah  Ting. 3  Jawapan 

(c) (i) Negara menjadi aman damai. C
(ii) Tidak dapat diambil kesempatan oleh kuasa
luar. 1. (a) (i) Pemimpin berperanan sebagai orang
(iii) Ekonomi berkembang pesat.
(iv) Rakyat hidup sejahtera. tengah bagi menyelesaikan pertelingkahan
(v) Institusi raja / Kedaulatan negara terjamin.
(vi) Perpaduan rakyat erat. dalam kalangan penduduk / mengekalkan
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
keharmonian. Masyarakat yang

mengamalkan sistem ini ialah Iban / Bidayuh

2. (a) (i) Sarang burung / Kenyah / Kelabit / Kayan. Penekanan
(ii) Sagu
ialah kepatuhan kepada adat. Pemilihan

(iii) Rotan pemimpin lebih kepada kebolehan peribadi.

(iv) Getah perca Tuai Rumah merupakan pemimpin utama

(v) Gamat masyarakat Iban. Beliau menjadi sumber

(vi) Sirip ikan yu autoriti masyarakat. Sumber autoriti

[Mak. 3m] masyarakat Bidayuh pula ialah Tua Kapung.

(b) (i) SBUB menerima penasihat British. Ketua dalam masyarakat Kenyah dikenali

(ii) SBUB perlu memelihara adat resam, agama sebagai Peran Lepo, sementara masyarakat

dan undang-undang penduduk tempatan. Kayan sebagai Kelunan Maren. Bagi

(iii) SBUB hendaklah memerintah Sabah masyarakat Melanau, ketua masyarakat

dengan adil dan saksama. dikenali sebagai Menteri.

(iv) SBUB mesti melantik Pegawai Tadbir (ii) Pegangan adat menjadi alat kawalan

daripada pegawai yang diperakui oleh sosiopolitik yang berkesan. Kaum etnik yang

British. mengamalkan sistem ini ialah Kadazandusun

(v) SBUB tidak dibenarkan menyerahkan / Murut / Bajau. Pemimpin dikenali

Sabah kepada pihak lain tanpa kebenaran sebagai Orang Tua (Ketua Kampung).

British. Berperanan menyelesaikan pertikaian

[Mak. 3m] dalam masyarakat. Sistem pemerintahan

(c) (i) Menggalakkan R&D / penyelidikan. mengandungi Majlis Kampung dan Tukang-

(ii) Memberi ganjaran kepada mereka yang tukang Adat. Majlis Kampung membantu

berjaya memajukan ekonomi negara. Orang Tua dalam pengurusan adat dan

(iii) Mempelbagaikan pengeluaran yang kehidupan seharian. Tukang-tukang Adat

berasaskan sumber asli. pula memastikan setiap upacara adat

(iv) Menggalakkan rakyat untuk bergiat dalam dilakukan dengan betul bagi mengelakkan

bidang pengeluaran / perindustrian. bencana. Bagi masyarakat Bajau di pantai

(v) Meluaskan pasaran barangan tempatan ke timur Sabah, pemimpin dikenali sebagai

persada dunia. matto’a yang menjadi pelindung adat dan

(vi) Meningkatkan mutu pengeluaran. kepentingan anak buah.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(b) • Sistem pentadbiran tempatan di Sarawak

3. (a) (i) Pembahagian wilayah dipengaruhi oleh sistem pentadbiran

Kesultanan Brunei.

(ii) Pengekalan golongan elit tempatan • Sistem pentadbiran ini dipecahkan kepada tiga

(b) (i) Pada tahun 1842, Undang-undang lapan bentuk, iaitu Sungai Kerajaan, Sungai Tulin,

perkara diperkenalkan. Sungai Kuripan.

(ii) Mahkamah diwujudkan dengan diadili oleh • Pentadbiran dijalankan oleh pembesar

raja dan dibantu oleh Ketua Majistret. tempatan.

(iii) Mahkamah Residen diwujudkan di setiap • Menjadi wakil sultan Brunei.

bahagian di mana Residen berperanan • Bergelar Datu Patinggi / Datu Bandar / Datu

sebagai Majistret. Temenggung.

(iv) Pada tahun 1911, Mahkamah Cina • Mentadbir kawasan di Sungai Sarawak sebagai

diwujudkan di Kuching bagi mengurus wakil Sultan Brunei.

hal ehwal dan menangani kes-kes yang • Orang Kaya (O.K.) seperti O.K. Beti di Padeh

melibatkan masyarakat Cina. / O.K. Antau di Rimbas / O.K. Jugah di Lundu

(v) Mahkamah Adat diwujudkan bagi mengadili / O.K. Gasing di Skrang mentadbir kawasan

kesalahan yang melibatkan masyarakat pedalaman.

tempatan. [Mak. 3m] • Kuasa Kesultanan Brunei di Sarawak adalah

berasaskan kepada sistem penguasaan tanah.

(c) (i) Tidak menimbulkan kekacauan. • Di Sabah, kawasan pantai barat dikuasai oleh

(ii) Keadilan dapat dilaksanakan. Kesultanan Brunei manakala kawasan pantai

(iii) Keharmonian dalam masyarakat terpelihara. timur dikuasai oleh Kesultanan Sulu.

(iv) Hak dan kepentingan setiap orang terjamin. • Kuasa Kesultanan Brunei di Sabah berasaskan

(v) Tidak berlaku amalan rasuah. sistem penguasaan tanah.

(vi) Dapat membendung gejala sosial. • Pentadbiran dijalankan oleh pembesar yang
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
menjadi wakil Sultan Brunei atau pembesar

(pengiran) yang memiliki wilayah tersebut.

J11 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan • Dengan bayaran ufti sebanyak 4200 Dolar
Sepanyol setahun.
• Sultan Sulu memiliki semua tanah di bawah
pengaruhnya. • Pada tahun 1885, Charles Brooke memperoleh
kawasan di Sungai Trusan.
• Pemerintahan di kawasan ini diwakilkan oleh
Datu. • Dengan bayaran 4500 Dolar Sepanyol kepada
Temenggung yang menguasai kawasan
• Kuasa golongan Datu bergantung kepada tersebut.
bilangan hamba (pengikut) yang dimilikinya
/ kemampuan menghantar ufti secara tetap • Pada tahun 1890, Charles Brooke memperoleh
kepada Sultan Sulu. Limbang.

• Golongan Datu yang menjalankan pentadbiran • Penduduk Limbang bersetuju untuk menyertai
di pantai timur Sabah telah mewujudkan Sarawak.
pemerintahan sistem kedatuan di Sabah.
• 6000 Dolar Sepanyol dibayar kepada Sultan
(c) • Sistem telah diamalkan sejak turun temurun. Brunei.
• Melambangkan identiti bangsa.
• Membuktikan keberkesanan. • Pada 12 Januari 1905, kerajaan Sarawak
• Memelihara keharmonian masyarakat. memperoleh hak ke atas Lawas daripada
• Tidak menimbulkan kacau bilau. SBUB.
• Pentadbiran tidak diambil alih oleh kuasa luar.
• Pemimpin tempatan lebih memahami masalah (c) • Memelihara kedaulatan negara.
penduduk setempat. • Memelihara kestabilan negara agar kuasa luar
• Mengekalkan pemerintah / pemimpin tempatan. tidak dapat mengambil kesempatan.
• Memajukan ekonomi melalui usaha inovasi dan
(Mana-mana jawapan yang munasabah) kreativiti.
• Sentiasa mengembangkan ilmu pengetahuan.
2. (a) (i) James Brooke mengugut akan menyerang • Bersedia untuk menghadapi cabaran dunia
kedudukan Pengiran Raja Muda Hashim semasa.
di Kuching apabila pengiran berdolak- • Sentiasa mengambil tahu tentang
dalik. Ugutan menyebabkan Pengiran Raja perkembangan semasa di dalam dan di luar
Muda Hashim bersetuju menyerahkan negara.
pemerintahan Sarawak kepada James • Melahirkan masyarakat celik sejarah.
Brooke. Ugutan kedua dilakukan secara • Memajukan infrastruktur negara.
tidak langsung kepada Sultan Brunei apabila
James Brooke tiba di istana Sultan Brunei (Mana-mana jawapan yang munasabah)
dengan diiringi oleh angkatan tentera laut
British. Kehadiran James Brooke dengan 3. (a) (i) Penglibatan pembesar tempatan
angkatan tentera laut British menyebabkan
Sultan Brunei bersetuju menyerahkan dalam pentadbiran atas dasar amanah.
Sarawak kepadanya.
Mempertahankan hak dan kepentingan
(ii) Melancarkan strategi ketenteraan di
Sarawak dengan bantuan angkatan tentera kaum dijadikan pegangan. Dasar digunakan
laut British. HMS Dido digunakan untuk
memerangi ancaman lanun di perairan bagi mengisi kekurangan pegawai Eropah di
Sarawak.
Sarawak. Pembesar tempatan yang terlibat
(b) • Pada tahun 1841, James Brooke memperoleh
kawasan Kuching. terdiri daripada Datu Patinggi / Datu Bandar

• Merangkumi kawasan dari Tanjung Datu ke / Datu Temenggung / Datu Imam / Datu
Sungai Samarahan.
Hakim. Semasa pemerintahan Raja Charles
• Menguasai Batang Lupar dan Sungai Saribas.
• Pada tahun 1853, James Brooke menguasai Vyner Brooke, beberapa gelaran pembesar

Sadong, Batang Lupar, Saribas dan Kalaka. seperti Datu Pahlawan / Datu Bentara / Datu
• Menggunakan lanun sebagai alasan.
• Menghapuskan penentangan orang Iban di Menteri / Datu Amar diwujudkan. Pembesar

Saribas dan Batang Lupar. tidak memungut cukai / menjadi pembantu
• Sebagai balasan, separuh daripada hasil
dalam pentadbiran dan diberikan gaji.
pendapatan wilayah ini diberikan kepada
Sultan Abdul Mumin. (b) • Pembahagian wilayah di Sarawak bertujuan
• Pada tahun 1861, James Brooke memperoleh
kawasan Sungai Rajang daripada Sultan Abdul mewujudkan pentadbiran yang lebih
Mumin.
• Setelah berjaya membantu menghapuskan berkesan untuk memudahkan pentadbiran.
kebangkitan orang tempatan.
• Dengan bayaran 4500 Dolar Sepanyol setahun. • Pada peringkat awal, James Brooke
• Pada tahun 1883, Charles Brooke mendapatkan
Baram dan seluruh lembangan Sungai Baram membahagikan Sarawak kepada tiga bahagian.
daripada Sultan Brunei
• Charles Brooke menambah dua bahagian,

menjadikannya lima bahagian.

• Setiap bahagian dipecahkan kepada daerah

dan kampung.

• Sempadan kawasan ini menjadi asas pemilikan

dan kekuasaan Dinasti Brooke.

• SBUB membahagikan Sabah kepada

Residensi.

• Terdapat dua Residensi pada peringkat awal.

• Residensi Pantai Timur berpusat di Sandakan

dan Residensi Pantai Barat berpusat di

Jesselton.

• Pada tahun 1922, kawasan pentadbiran terdiri

daripada lima Residensi.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J12

Sejarah  Ting. 3  Jawapan 

• Residensi Kudat, Pantai Barat, Pedalaman, (b) (i) Pengenalan ekonomi moden yang
Pantai Timur dan Tawau.
berorientasikan eksport.
• Setiap Residensi diketuai oleh Residen.
• Residensi dibahagikan kepada 17 daerah. (ii) Galakan kerajaan British untuk pengeluaran
• Daerah diketuai oleh Pegawai Daerah.
• Pegawai Daerah dibantu oleh Penolong secara skala besar.

Pegawai Daerah. (iii) Penggunaan teknologi moden seperti kapal
(c) • Memahami segala bentuk perubahan yang
korek.
dilaksanakan.
• Memastikan perubahan tidak menggugat (iv) Tenaga buruh dibawa dari negara Cina /

kuasa tempatan. mencukupi. [Mak. 3m]
• Memastikan perubahan tidak menjejaskan
(c) (i) Menggalakkan R&D / penyelidikan.
kehidupan rakyat.
• Mengukuhkan kedudukan ekonomi masyarakat (ii) Menggalakkan industri pengeluaran.

tempatan. (iii) Menyediakan khidmat nasihat kepada rakyat
• Mengutamakan sistem pendidikan.
• Tidak menimbulkan sebarang konflik. yang berminat.
• Menyelesaikan masalah melalui rundingan.
• Mengenengahkan rasa tidak puas hati melalui (iv) Memantapkan sistem pendidikan.

saluran yang positif. (v) Mempelbagaikan hasil pengeluaran.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(vi) Memanfaatkan kekayaan hasil bumi negara.
KBAT (Mana-mana jawapan yang munasabah)

(a) (i) British ingin meluaskan pengaruhnya ke Sabah. 2. (a) (i) Akta Tanah Simpanan Melayu diluluskan
(ii) British dapat menempatkan seorang Penasihat pada tahun 1913.

di Sabah. (ii) Di Sarawak, kerajaan Brooke mewartakan
(iii) SBUB melantik pegawai tadbir yang diakui oleh
Land Order pada tahun 1931.
kerajaan British.
(iv) British ingin menghalang kuasa Eropah yang lain (iii) Pada tahun 1933, Land Settlement

daripada bertapak di Sabah. Order dikuatkuasakan untuk melindungi
(b) (i) Penduduk tempatan melibatkan diri dalam
kepentingan masyarakat peribumi.
pentadbiran.
(ii) Adat dan budaya tempatan dapat dipertahankan. (iv) Tanah Sarawak dibahagikan kepada lima
(iii) Dasar-dasar pentadbiran SBUB yang berkaitan
jenis, iaitu kawasan tanah campuran,
penduduk peribumi dapat dilaksanakan.
(c) (i) Memelihara perpaduan penduduk setempat. kawasan tanah peribumi, kawasan tanah
(ii) Memastikan dasar-dasar SBUB tidak mengancam
adat peribumi, kawasan tanah simpanan
kepentingan penduduk setempat.
(iii) Memelihara adat dan budaya setempat. dan kawasan tanah pedalaman.
(iv) Mengambil langkah mengeratkan silaturahim
(v) Di Sabah, Proklamasi III Perlindungan Hak
penduduk setempat.
(v) Menjadi perantaraan penduduk setempat dengan Peribumi diwartakan pada tahun 1889.
[Mak. 3m]
pegawai pentadbir British.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) (b) (i) Jabatan Kerja Raya ditubuhkan pada tahun

1872.

(ii) Jabatan Pertanian ditubuhkan pada tahun

1905 untuk memajukan tanaman ekonomi

dan membangunkan industri getah.

(iii) Institut Penyelidikan Getah Malaya (RRIM)

ditubuhkan pada tahun 1926 untuk

menjalankan penyelidikan getah berikutan

peningkatan industri getah di negara kita.

(iv) Jabatan Parit dan Tali Air ditubuhkan

pada tahun 1931 bagi meningkatkan

keberkesanan sistem pengairan.

(v) Jabatan Pos dan Telegraf melancarkan

sistem perhubungan di negara kita.

tis PT3 (vi) Jabatan Kereta Api Tanah Melayu

Prak 6 berperanan melicinkan sistem

Kesan Pentadbiran Barat Terhadap pengangkutan. [Mak. 3m]
Ekonomi dan Sosial
(c) (i) Mempertahankan sistem demokrasi

berparlimen.

A (ii) Memelihara institusi raja berperlembagaan.

1. A 2. B 3. C 4. A 5. D (iii) Mengeratkan perpaduan rakyat.
6. A 7. C 8. D 9. B 10. B
(iv) Menghapuskan amalan rasuah.

B (v) Melaksanakan pilihan raya secara telus.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

1. (a) (i) Kapal korek 3. (a) Tahap 1 (Tahun 1885 – 1896)
(ii) Perlombongan hidraulik (i) Landasan kereta api menghubungkan
kawasan lombong dengan pelabuhan bagi
(iii) Pelombongan bawah tanah memudahkan bijih timah dieksport.
(ii) Landasan kereta api juga menghubungkan
bandar-bandar utama.

J13 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan

Tahap 2 (Tahun 1897 – 1909) • Melibatkan industri perlombongan /
perladangan.
(iii) Landasan kereta api menghubungkan utara
• Ekonomi tradisional menggunakan kawasan
Tanah Melayu dan selatan Tanah Melayu. tanah yang kecil.

Tahap 3 (Tahun 1910 – 1931) • Ekonomi moden memerlukan tanah yang luas.
• Untuk keperluan tanaman ladang secara
(i) Landasan kereta api menghubungkan
besar-besaran.
seluruh Tanah Melayu. • Ekonomi tradisional menggunakan alatan yang

(ii) Penggunaan kereta api diperluaskan mudah.
• Ekonomi moden menggunakan teknologi
daripada mengangkut bahan mentah
moden.
kepada membawa penumpang. • Seperti penanaman secara ladang /
[Mak. 3m]
perlombongan secara besar-besaran.
(b) (i) Talian telegraf dipasang untuk • Ekonomi tradisional menggunakan ahli

menghubungkan Kuala Lumpur dan Melaka keluarga sebagai tenaga kerja.
• Ekonomi moden menggunakan tenaga kerja
pada tahun 1886.
yang ramai.
(ii) Sejak tahun 1880-an, perkhidmatan pos • Ekonomi tradisional menghasilkan barangan

telah bermula di Kuala Lumpur. untuk keperluan sendiri.
• Selebihnya diperdagangkan.
(iii) Pada tahun 1897, perkhidmatan telegraf • Ekonomi moden menghasilkan barangan

diwujudkan antara bandar Kuching dan dalam skala yang besar.
• Bertujuan untuk dieskport ke pasaran
Singapura.
antarabangsa.
(iv) Di Sabah, perkhidmatan telegraf dan radio (c) • Meningkatkan pengeluaran makanan.

diperkenalkan di bandar-bandar besar • Dapat memenuhi permintaan daripada
masyarakat.
untuk membolehkan Sabah berhubung
• Membekalkan barangan dengan harga yang
dengan negara lain. [Mak. 3m] lebih rendah.

(c) (i) Memudahkan / mempercepatkan • Penggunaan teknologi moden meningkatkan
hasil pengeluaran.
perhubungan.
• Kegiatan ekonomi lebih menguntungkan.
(ii) Memajukan ekonomi / perdagangan. • Infrastruktur turut dimodenkan.
• Mendapat pasaran yang lebih luas.
(iii) Membolehkan hubungan dengan negara • Meningkatkan taraf hidup penduduk setempat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
luar.
2. (a) (i) Buruh dibawa masuk untuk mengerjakan
(iv) Mendedahkan perkembangan luar negara. lombong bijih timah. Mereka dibawa
masuk dari negara China oleh majikan.
(v) Menyalurkan maklumat. Majikan menyediakan tambang perjalanan /
makanan / pakaian / tempat tinggal.
(vi) Menambahkan ilmu pengetahuan.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) (ii) Buruh dibawa masuk untuk bekerja di ladang
getah. Urusan kemasukan dikendalikan
C oleh Kangani. Kangani bermaksud ketua /
tandil / mandur / penyelia di ladang getah.
1. (a) • Lada hitam / buah pala / cengkih ditanam di Pemilik ladang menghantar Kangani ke
Pulau Pinang / Singapura untuk tujuan eksport. India untuk mendapatkan tenaga buruh.
Kangani menguruskan tambang perjalanan
• Tebu ditanam di Seberang Perai / Perak oleh yang berupa hutang buruh yang dibawanya.
pengusaha-pengusaha dari Negeri-negeri Buruh yang tiba dari India terikat dengan
Selat. majikan di ladang getah sehingga hutang
tambang mereka selesai dibayar.
• Ladang kopi telah dibuka di Perak / Selangor /
Negeri Sembilan / Johor. (b) • Kuasa Barat telah memperkenalkan
penggunaan mata wang asing dalam
• Pada tahun 1917, pemodal dari Perancis perdagangan di negara kita.
menanam kelapa sawit secara komersial di
Kuala Selangor. • Pada tahun 1580, mata wang perak Sepanyol
diperkenalkan.
• Ubi kayu ditanam di Melaka / Negeri Sembilan
/ Selangor. • Mata wang ini digunakan di Negeri-negeri Selat
dan negeri-negeri Melayu.
• Teh bermutu tinggi / Tea Ceylon ditanam di
Cameron Highlands. • Pada tahun 1897, British menubuhkan
Lembaga Pesuruhjaya Wang.
• Lada hitam ditanam di sekitar Kuching-Serian /
Sarikei-Maredong. • Lembaga mengeluarkan wang kertas di bawah
Ordinan VIII.
• Sagu diusahakan di sepanjang Sungai Igan /
Oya / Mukah / Bintulu.

• SBUB melabur dalam penanaman tembakau
di Sabah kerana tembakau mendapat pasaran
yang baik di Eropah.

• Tanaman tembakau diusahakan di Pulau
Banggi / Teluk Marudu / Sungai Labuk / Sugut /
Segama / Kinabatangan / Lahad Datu / Tawau
/ Sandakan.

(b) • Ekonomi tradisional menggunakan modal yang
kecil.

• Ekonomi moden memerlukan modal yang
besar

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J14

• Mata wang kerajaan Melayu terhapus. Sejarah  Ting. 3  Jawapan 
• Pada tahun 1939, Dolar Selat digantikan
(b) • Proses perbandaran berlaku akibat
dengan Dolar Malaya. perkembangan ekonomi yang pesat di kawasan
• Sistem kewangan moden diperkenalkan untuk perlombongan bijih timah.

melicinkan urusan kewangan. • Kawasan petempatan ini kemudian berkembang
• British menubuhkan sistem perbankan supaya menjadi bandar / pusat perniagaan / pusat
kewangan / pusat pentadbiran.
modal dari luar negara dapat disalurkan ke
negeri-negeri Melayu dengan mudah. • Perkembangan sistem pengangkutan seperti
• Antara bank awal di negara kita ialah landasan kereta api dan jalan raya telah
Merchantile Bank Pulau Pinang 1859 / Hong menghubungkan bandar-bandar dan kawasan
Kong and Shanghai Bank, Pulau Pinang 1884 / lain di negara kita.
The Chartered Bank, Jalan Raja Kuala Lumpur
1888 / Ban Hin Lee Bank, Pulau Pinang 1935. • Di Negeri-negeri Melayu, bandar-bandar yang
• Pada abad ke-19 dan awal abad ke-20, muncul ialah Kuala Lumpur / Seremban / Ipoh
perkhidmatan insurans menjadi penting. / Taiping.
• Kapal laut merupakan pengangkutan penting
dalam perdagangan antarabangsa. • Kewujudan bandar-bandar ini turut mengubah
• Syarikat perkapalan memerlukan perkhidmatan demografi masyarakat negara kita.
insurans maritim untuk melindungi kapal
dagang serta muatan yang dibawa. • Di Sarawak, perkembangan bandar bertumpu
• Permintaan terhadap perkhidmatan insurans di kawasan yang mempunyai kegiatan ekonomi
nyawa / insurans kemalangan / insurans yang pesat seperti Kuching / Sibu / Miri.
kebakaran / insurans perniagaan / insurans
harta turut meningkat. • Bandar Kuching yang dijadikan ibu negeri
• Antara syarikat insurans yang terkenal ialah Sarawak oleh James Brooke pada tahun 1841
Syarikat Royal Insurance Company 1860 / mempunyai rangkaian jalan raya dan bangunan
Khean Guan Insurance Limited , Pulau Pinang kerajaan.
1885 / Commercial Union, Ipoh 1919.
(c) • Menjadikan negara kita negara perindustrian. • Bandar Sibu yang muncul pada tahun 1862
• Meningkatkan hasil pengeluaran. memperlihatkan banyak orang Cina berpindah
• Mewujudkan daya saing di dalam dan luar ke sana untuk menjalankan perdagangan pada
negara. tahun 1900.
• Menghapuskan amalan rasuah.
• Mengukuhkan kedudukan mata wang negara. • Bandar Miri yang muncul pada abad ke-20
• Menggalakkan rakyat bergiat dalam berkembang pesat setelah minyak petroleum
perniagaan. dijumpai pada tahun 1910.
• Menggalakkan pelaburan dari negara luar.
• Mengadakan promosi barangan tempatan di • Di Sabah, bandar-bandar mula muncul
persada dunia. menjelang akhir abad ke-19.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
• Jesselton (kini Kota Kinabalu) merupakan pusat
3. (a) • Sekolah Melayu Gelugor Pulau Pinang (1819) perdagangan dan pelabuhan yang penting.
merupakan sekolah Melayu yang pertama di
negara kita. • Perladangan getah dan pembinaan landasan
kereta api telah menyumbang kepada
• British tidak berminat untuk memajukan orang kemajuan Jesselton.
Melayu dalam bidang pendidikan.
(c) • Tidak mengotori bandar / tidak membuang
• Pendidikan sekolah vernakular Melayu hanya sampah di merata tempat.
bertujuan menjadikan orang Melayu memiliki
pengetahuan asas, iaitu membaca, menulis • Mewujudkan kesedaran dalam kalangan
dan mengira. penghuni bandar.

• Penang Free School yang dibuka pada tahun • Mengenakan tindakan undang-undang ke atas
1816 merupakan sekolah Inggeris yang mereka yang mencemari bandar.
pertama di negara kita.
• Menjalankan kempen kesedaran.
• Ini diikuti oleh Malacca Free School pada tahun • Mengindahkan bandar.
1826. • Melengkapkan bandar dengan pelbagai

• Kebanyakan sekolah Inggeris dibina di prasarana.
kawasan bandar. • Mengurangkan penggunaan kenderaan

• Lulusan sekolah Inggeris berpeluang bermotor di kawasan bandar.
melanjutkan pelajaran ke luar negara. • Mengelakkan hakisan tanah / banjir kilat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
• Mereka juga berpeluang melanjutkan pelajaran
dalam bidang pentadbiran dan kejuruteraan. KBAT

• Lulusan sekolah Inggeris juga diberi (a) (i) Pertanian berasaskan eksport.
keutamaan menjawat jawatan yang baik dalam (ii) Pada abad ke-19, penanaman ubi kayu, tebu, lada
perkhidmatan kerajaan.
hitam, gambir, tembakau dan kopi.
(iii) Pada abad ke-20, perusahaan getah.
(iv) Penanaman lada hitam dan gambir di Johor melalui

Sistem Kangcu di Johor.
(v) Memerlukan modal besar.
(b) (i) Melibatkan pemodal Eropah.
(ii) Lebih menguntungkan.
(iii) Konsesi tanah yang luas.

J15 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan

(iv) Membawa masuk buruh asing (dengan upah yang (iii) Pembaharuan yang diperkenalkan oleh
murah). British bercanggahan dengan nilai tempatan.

(v) Penyumbang utama kepada sumber pendapatan (iv) Masyarakat tempatan diberi layanan yang
kerajaan British. tidak adil.

(c) (i) Menggalakkan pertanian secara moden. (c) (i) Memastikan rakyat memahami dasar
(ii) Menggalakkan R&D dalam bidang pertanian. baharu.
(iii) Menjalankan kempen perdagangan pertanian di
(ii) Menjadi perantaraan / orang tengah di
peringkat antarabangsa. antara penduduk dan pentadbir British.
(iv) Memberi insentif kepada petani yang berjaya
(iii) Memastikan kedudukan pemerintah dan
memajukan bidang pertanian. pembesar tidak terhakis.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(iv) Memastikan dasar baharu tidak
Prak tis PT3 Matlamat dan Bentuk Penentangan membebankan penduduk setempat.
Masyarakat Tempatan
7 (v) Menyatupadukan penduduk tempatan.
(vi) Mengukuhkan jati diri penduduk tempatan.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

3. (a) (i) Terdapat permuafakatan di antara pembesar

tempatan untuk mengalahkan kuasa

A penjajah.

1. D 2. A 3. C 4. C 5. B (ii) Pembesar membina kubu pertahanan yang
6. A 7. A 8. D 9. B 10. C
11. D 12. D 13. D 14. A 15. A kukuh.
16. C 17. D
(iii) Pembesar memperoleh bantuan angkatan

bersenjata dari wilayah berhampiran.

(iv) Haji Abdul Rahman Limbong menggunakan

B sistem perundangan yang sedia ada.
[Mak. 3m]

1. (a) (i) Tok Janggut menentang kekerasan (b) (i) Kuasa penjajah memiliki alat senjata yang

pentadbiran Ketua Jajahan Pasir Puteh, lebih canggih.

Encik Abdul Latiff. (ii) Pemimpin tempatan menghadapi ancaman

(ii) Menentang peraturan cukai 1915 yang perundangan Barat.

mewajibkan petani membayar cukai tanah. (iii) Usaha mencabar perjanjian tidak berjaya

(iii) Beliau bersemangat jihad menentang kerana gagal mentafsir perjanjian tersebut.

penjajah British. (iv) Pembesar tempatan gagal menangkis tipu

(b) (i) Mengadakan mesyuarat di Kampung Tok muslihat kuasa penjajah. [Mak. 3m]

Akib pada 29 April 1915 untuk memboikot (c) (i) Memahami sepenuhnya kesan setiap syarat

pengenalan cukai baharu. perjanjian.

(ii) Beliau merancang untuk menyerang Pasir (ii) Mengetahui kesan pelaksanaan sistem

Puteh. perundangan baharu.

(iii) Mendapat sokongan Haji Said, Penghulu (iii) Memastikan masyarakat tidak bertindak

Adam dan Che Ishak Merbol. secara terburu-buru.

(c) (i) Membina tugu peringatan. (iv) Memastikan segala usaha mendapat

(ii) Menghasilkan karya tentang sejarah / sokongan padu daripada pemerintah.

riwayat hidup beliau. (v) Mendapatkan pandangan daripada pelbagai

(iii) Menganjurkan sayembara tentang pejuang- pihak semasa mengatur strategi.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
pejuang tanah air.

(iv) Mengadakan pameran sejarah.

(v) Memastikan generasi muda mempelajari

sejarah penentangan. C
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
1. (a) (i) Dol Said bermuafakat dengan pemimpin
2. (a) (i) Pentadbiran tempatan dipengaruhi oleh Rembau dan mengadakan pakatan dengan
orang Melayu dari wilayah lain. Berjaya
birokrasi Barat. mengalahkan British dalam Perang Naning
Pertama pada tahun 1831. Permuafakatan
(ii) Penempatan pegawai Barat menjejaskan dengan pembesar Melayu tidak kekal
kerana British berjaya memecahbelahkan
kedudukan dan kuasa pembesar tempatan. mereka. Tidak mendapat sokongan daripada
Yamtuan Rembau dan pembesar lain dalam
(iii) Sistem perundangan Barat dilaksanakan / Perang Naning Kedua pada 1832. British
berjaya menakluki pusat pentadbiran Naning
menjadi rujukan. di Taboh dan kemudian menyatukan Naning
dengan Melaka.
(iv) Kewangan tempatan dikuasai oleh pegawai

Barat / Pegawai Majistret dan Pemungut

Hasil. [Mak. 2m]

(b) (i) Petani / penduduk dikehendaki membayar

cukai tanah / mendaftarkan tanah.

(ii) Penduduk menghadapi masalah membayar

cukai / sukar membayar cukai.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J16

(ii) Melancarkan penentangan dengan bantuan Sejarah  Ting. 3  Jawapan 
Tok Gajah (Imam Perang Rasul) dan Mat
Kilau pada tahun 1891. Menawan Kuala Kubu pertahanan
Tembeling dan Jeram Ampai pada tahun • Membina kubu yang kuat di Paroi dan kubu
1894. British menghantar Kolonel Walker Bukit Putus.
dan berjaya menawan semula Jeram Ampai. • Berjaya mematahkan serangan British pada
Berundur ke Kelantan dan Terengganu peringkat awal.
bersama-sama Tok Gajah dan Mat Kilau. • Kubunya sukar ditembusi oleh British kerana
lokasinya yang tinggi di atas bukit.
(b) Rentap • Terdapat halangan ranjau dan pokok tumbang
• Rentap menentang dengan menggunakan di bahagian hadapan.
senjata. • Kawasan kubu tersebut berbukit bukau dan
• James Brooke menuduh Rentap sebagai lanun. dikelilingi oleh hutan tebal.
• James Brooke juga cuba menghapuskan
petempatan orang Iban. (b) • Penentangan bersifat setempat.
• Berjaya membunuh Alan Lee, seorang pegawai • Perjuangan tidak meluas ke seluruh negeri.
James Brooke pada tahun 1853. • Sokongan tidak menyeluruh
• Pada tahun 1854, berundur ke Bukit Sadok. • Tidak mendapat sokongan daripada pihak
• Pada tahun 1857, berjaya mengundurkan istana.
pasukan Charles Brooke di Bukit Sadok. • British menggunakan pengaruh istana untuk
• Rentap berundur ke Entabai dan meninggal memadamkan kebangkitan masyarakat
dunia beberapa tahun selepas itu. tempatan.

Haji Abdul Rahman Limbong • Kelemahan teknologi
• Haji Abdul Rahman melancarkan penentangan • Senjata kuasa Barat lebih canggih berbanding
dengan menggunakan sistem perundangan. dengan senjata yang digunakan oleh
• Menentang pengenalan pentadbiran Barat di masyarakat tempatan.
Terengganu. • Kelemahan strategi
• Menolak undang-undang tanah yang • British menggunakan pelbagai strategi untuk
berlawanan dengan hukum syarak. mengatasi kebangkitan masyarakat tempatan.
• Memohon Lesen Wakil (pleader) untuk menjadi • British menggunakan kekuatan tentera /
wakil kepada tertuduh. senjata moden / memecahbelahkan pakatan /
• Bertindak sebagai peguam untuk mewakili menggunakan pengaruh istana / menggunakan
penduduk Ulu Telemong menentang pihak tipu muslihat.
kerajaan yang diwakili oleh renjer hutan. • British berpakat dengan Belanda
• Peguam cara (pendakwa) dan hakim gagal • British dan Belanda berpakat untuk
menjelaskan pertanyaan Haji Abdul Rahman. memadamkan kebangkitan masyarakat
• Perbicaraan ditangguhkan. tempatan.
• Perbicaraan diakhiri dengan keputusan
berpihak kepada Haji Abdul Rahman Limbong. (c) • Menjadi sumber inspirasi.
• Generasi hari ini memahami pengorbanan
(c) • Mengeratkan perpaduan. tokoh-tokoh perjuangan.
• Menyokong kuasa pemerintah. • Menanamkan semangat patriotisme.
• Sentiasa menuntut ilmu. • Menghayati sejarah tanah air.
• Berwaspada terhadap kuasa luar. • Memelihara keharmonian yang sedia ada.
• Mengukuhkan kedudukan ekonomi negara. • Menguatkan jati diri.
• Mengamalkan prinsip Rukun Negara. • Tidak mudah terpengaruh dengan budaya luar.
• Menjalinkan hubungan diplomatik dengan • Bersemangat mempertahankan kedaulatan
negara jiran / luar. negara.
• Mengambil berat terhadap perkembangan
dunia semasa. (Mana-mana jawapan yang munasabah)

(Mana-mana jawapan yang munasabah) 3. (a) (i) British menggunakan meriam yang besar
untuk menghancurkan kubu pertahanan
2. (a) Muafakat Yamtuan Antah. Yamtuan Antah juga
• Mengadakan pakatan sulit pada 16 Oktober kehabisan peluru dan kekurangan ubat bedil.
1874 dengan Sultan Abdullah, Ngah Ibrahim, Angkatan Brooke berjaya menewaskan
Dato’ Sagor dan pembesar Melayu lain untuk Rentap dengan menggunakan angkatan
membunuh J.W.W. Birch. yang lebih besar. Menggunakan meriam
• Mengangkat sumpah tidak akan memungkiri tembaga “Bukit Sadok”.
keputusan yang dicapai dalam satu mesyuarat
di Durian Sebatang. (ii) British mendesak Sultan Muhammad IV
• Merahsiakan pakatan sulit dalam satu untuk mengisytiharkan Tok Janggut dan
mesyuarat di rumah Dato’ Sagor pada 5 pengikutnya sebagai penderhaka terhadap
September 1875 . baginda sultan. British berjaya menimbulkan
• Sebanyak tujuh mesyuarat diadakan sebelum ketakutan dalam kalangan rakyat supaya
Birch berjaya dibunuh. tidak menyokong atau menyertai perjuangan
Tok Janggut. SBUB menggunakan tipu
muslihat untuk melemahkan perjuangan Mat

J17 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan (iv) Tindakan mereka mempertahankan hak dan

Salleh. Dalam Rundingan antara Mat Salleh kepentingan penduduk setempat.
dan William Cowie pada tahun 1898, SBUB
membenarkan Mat Salleh untuk mentadbir (b) (i) Kehidupan semakin tersepit.
Tambunan. Pada tahun berikutnya, SBUB
mengambil alih pentadbiran Tambunan. (ii) Penduduk tempatan terus ditindas.
(b) Kesan terhadap pentadbiran British
• British mengalami kerugian akibat peperangan. (iii) Kuasa pemimpin tempatan semakin terhakis.
• Mengalami kerugian sebanyak 100,000 Pound
Sterling dalam Perang Naning. (iv) Penduduk tempatan dikenakan pelbagai jenis
• Membelanjakan 400,000 Pound Sterling dalam
Perang Perak. cukai.
• Mengalami kerugian sebanyak 7000 Pound (Mana-mana jawapan yang munasabah)
Sterling dalam Perang Naning.
• British lebih berhati-hati dalam sistem (c) (i) Mengadakan rundingan.
pentadbiran.
• Melantik Residen yang berpengalaman, (ii) Mengeratkan perpaduan penduduk untuk mencapai
bijaksana, fasih berbahasa Melayu, pandai
mengambil hati dan menguasai adat resam kata sepakat.
tempatan.
• Menubuhkan Majlis Mesyuarat Negeri (MMN) (iii) Mendukung semangat tidak bekerjasama dengan
yang ahlinya dilantik oleh sultan setelah
dicadangkan oleh Residen. pihak berkuasa yang menindas.
• British merombak semula skim penempatan
pegawai (iv) Mengadakan tunjuk perasaan secara aman.
• Mensyaratkan pegawai yang ditempatkan di (Mana-mana jawapan yang munasabah)
negeri-negeri Melayu mestilah mengetahui
adat istiadat Melayu. Prak tis PT3 Kebijaksanaan Raja dan Pembesar
• British memantapkan kuasa di negeri Melayu. Melayu Menangani Cabaran Barat
• Dinasti Brooke berjaya meluaskan pengaruh 8
dan wilayahnya di Sarawak.
• SBUB menguasai Sabah (Borneo Utara). 1. A A 3. B 4. D 5. C
Kesan terhadap masyarakat tempatan 6. C 8. B 9. A 10. B
• Pembesar tempatan seperti Dol Said, Dato’ 11. C 2. A 13. B 14. A 15. D
Bahaman dan Sharif Masahor kehilangan 16. A 7. C 18. C 19. D
jawatan dan kedudukan. 14. D
• Pembesar seperti Dato’ Maharaja Lela, Rentap, 17. D
Mat Salleh dan Tok Janggut kehilangan jiwa.
• Sultan Abdullah, Raja Ismail serta pembesar- B
pembesar seperti Ngah Ibrahim dan Haji Abdul
Rahman Limbong dibuang negeri. 1. (a) (i) Sempadan Negeri-negeri Melayu Utara
• Kedudukan raja dan pembesar Melayu diberi
perhatian oleh Britis dengan Siam ditentukan berasaskan legeh
• British memperkenalkan Durbar.
• Menjadi inspirasi kepada perjuangan dan lembah sungai.
kemerdekaan tanah air
(c) • Menguatkan jati diri. (ii) Sempadan Negeri-negeri Melayu Utara
• Menghayati kemerdekaan negara.
• Menghapuskan amalan rasuah. dengan Siam bermula dari utara muara
• Meningkatkan taraf hidup rakyat.
• Memperkasakan infrastruktur. Sungai Perlis di sebelah barat.
• Memantapkan sistem pendidikan.
• Mengukuhkan ekonomi negara. (iii) Sempadan berakhir di muasa Kuala Tabal di
• Mengutamakan rakyat dalam bidang ekonomi.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) sebelah timur.

KBAT (iv) Pulau Langkawi dan pulau-pulau di bahagian

(a) (i) Kebangkitan disebabkan kezaliman penjajah selatan menjadi milik British.
British.
(v) Pulau Terutau dan pulau-pulau di bahagian
(ii) Dasar penjajah British membebankan penduduk
setempat. utara menjadi milik Siam. [Mak. 3m]

(iii) Tindakan penjajah British mengancam sistem (b) (i) Sultan Abdul Hamid Halim Shah berasa
politik tradisional.
tersinggung kerana tidak dibawa berunding.

(ii) Kedah kehilangan wilayah Sadao, Setul,

Pulau Terutau, Butang dan pulau-pulau

sekitarnya kepada Siam.

(iii) Sultan Kedah menegaskan sempadan

baharu di antara Kedah dan Siam harus

ditentukan mengikut kriteria sempadan yang

sedia ada.

(iv) Baginda menyatakan tidak akan memaafkan

pihak yang menjual negeri Kedah seperti

menjual seekor lembu. [Mak. 3m]

(c) (i) Sultan Kedah wajar diajak berunding kerana

protokol melibatkan negeri baginda.

(ii) Terdapat rakyat baginda di wilayah-wilayah

yang diserahkan kepada Siam.

(iii) Masa depan dan kepentingan penduduk di

wilayah yang diserah kepada Siam adalah

tanggungjawab baginda sultan Kedah.

(iv) Penentuan sempadan baharu hendaklah

dilakukan secara adil.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J18

Sejarah  Ting. 3  Jawapan 

(v) Pihak yang menggadaikan kedaulatan (iii) Dato’ Muhammad Ibrahim Munsyi
negeri mesti dihukum. menggalakkan perkembangan pendidikan
moden melalui penubuhan Jabatan
(Mana-mana jawapan yang munasabah) Pelajaran.

2. (a) (i) Kuasa pemerintahan dikembalikan kepada (iv) Saiyid Abdur Rahman bin Saiyid Muhammad
institusi raja. bin Saiyid Zainal Abidin al-Aidrus / Tok Ku
Paloh terlibat dalam penggubalan Undang-
(ii) Bilangan pegawai Melayu dalam Undang Bagi Diri Kerajaan Terengganu.
[Mak. 3m]
perkhidmatan kerajaan persekutuan
(c) (i) Pendidikan memenuhi keperluan semasa.
ditambah dan dilantik ke jawatan yang lebih (ii) Menggunakan ICT dalam pelajaran.
(iii) Utamakan bahasa antarabangsa / bahasa
tinggi. Inggeris.
(iv) Memberi tumpuan kepada perkembangan
(iii) Bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa jasmani, rohani serta emosi.
(v) Mewujudkan daya saing.
rasmi Persekutuan. (vi) Membaharui kurikulum dari semasa ke
semasa.
(iv) Mendesak agar kuasa pemerintahan
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
dikembalikan keapda Raja-raja Melayu dan
C
Majlis Negeri.
1. (a) (i) Sultan, ulama dan pembesar Terengganu
(v) Peluang perkhidmatan diberi kepada buruh menolak Perjanjian Bangkok. Sultan
Zainal Abidin III mengecam tindakan Siam
dari rumpun Alam Melayu. menyerahkan Terengganu kepada British
tanpa pengetahuan baginda. Baginda
(vi) British memberikan perhatian kepada menegaskan bahawa Siam tidak mempunyai
sebarang hak ke atas Terengganu.
masalah orang Melayu yang tidak Baginda mengulangi kenyataan bahawa
penghantaran bunga emas kepada
mempunyai pekerjaan atau tanah. Siam bukan menandakan Terengganu
sebagai jajahan Siam tetapi sebagai tanda
(vii) Malay Girls College yang setaraf dengan persahabatan. Baginda mengemukakan
bantahan kepada Gabenor Negeri-negeri
Malay College Kuala Kangsar ditubuhkan Selat pada 14 Mei 1909.

untuk meningkatkan pendidikan kaum (ii) Sultan Muhammad IV menolak perjanjian
tersebut semasa J.S. Mason dan wakil
wanita. [Mak. 3m] Siam berkunjung ke Kota Bharu untuk
memaklumkan persetujuan antara British
(b) (i) Majlis Mesyuarat Negeri Kedah yang dan Siam dalam Perjanjian Bangkok 1909.
Baginda melahirkan rasa kecewa dengan
diterajui oleh Tunku Mahmud enggan tindakan British menyerahkan wilayah Tabal
kepada Siam.
menerima kehadiran Penasihat Maxwell.
(b) • Menjamin keselamatan perairan.
(ii) Membantah tindakan Maxwell kerana • Memastikan perairan Johor dan Singapura
selamat untuk perdagangan.
mencampuri urusan pentadbiran negeri. • Mengasaskan Bandar Iskandar Puteri.
• Memindahkan pusat pentadbiran Johor dari
(iii) Membantah langkah Maxwell mengibarkan Teluk Belanga di Singapura ke Tanjung Puteri
untuk mengelakkan tekanan British.
bendera Union jack di kediamannya kerana • Mengisytiharkan Tanjung Puteri sebagai ibu
negeri Johor dan dinamakan Bandar Iskandar
dianggap mencabar identiti Kedah. Puteri.
• Memodenkan pentadbiran negeri
(iv) Menandatangani Perjanjian Kedah-British • Beliau mempelopori birokrasi moden.
• Sistem tradisional dalam pentadbiran
pada 1 November 1923 bagi mengekalkan diperkukuhkan dengan unsur baharu dari
Barat.
identiti Kedah sebagai negeri Melayu. • Beliau juga memperkenalkan pendidikan
[Mak. 3m] moden.
• Memperkenalkan Sistem Kangcu.
(c) (i) Generasi muda sedar tentang warisan • Menggalakkan kemasukan orang Cina untuk
mengusahakan tanaman gambir dan lada
sejarah sendiri. hitam.

(ii) Rakyat tidak terpengaruh dengan unsur

budaya luar / Barat.

(iii) Mengukuhkan jati diri belia / rakyat.

(iv) Mengeratkan perpaduan.

(v) Menangani gejala sosial.

(vi) Memelihara kedaulatan negeri / negara.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

3. (a) (i) Memajukan / membangunkan bidang

sosioekonomi.

(ii) Melaksanakan pembangunan pertanian.

(iii) Merancang / melaksanakan pembangunan

bandar.

(iv) Memajukan / memodenkan pentadbiran dan

pendidikan.

(v) Memainkan peranan proaktif dalam Majlis

Mesyuarat Persekutuan.

(vi) Memartabatkan kepimpinan tempatan (di

Sarawak dan Sabah). [Mak. 3m]

(b) (i) Dato’ Jaafar bin Muhammad memartabatkan

penggunaan bahasa Melayu / identiti Melayu

dalam pentadbiran.

(ii) Dato’ Abdul Rahman bin Andak

mengawal hubungan Johor dengan

British / berpandangan jauh dalam usaha

mengekalkan kedaulatan negeri.

J19 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan

• Mengeksploitasi hasil hutan. • Menubuhkan Lembaga Penasihat Johor di
• Johor mengeluarkan hasil hutan terutamanya London.

getah perca untuk dijual kepada pedagang • Melantik ahli yang terdiri daripada kalangan
British. pegawai British yang berpengalaman.
• Perdagangan getah perca begitu
menguntungkan sehingga Temenggung • Fungsi lembaga untuk menasihati baginda
mengisytiharkannya sebagai monopoli Johor. dalam hal pentadbiran.
(c) • Rakyat memberi sokongan kepada pemerintah.
• Mempertahankan sistem pemerintahan Diplomasi Sultan Zainal Abidin III Terengganu
tradisional. • Kebijaksanaan dalam rundingan.
• Mengeratkan perpaduan untuk memelihara • Baginda berangkat ke Singapura untuk
keharmonian dalam negara. berunding dengan Gabenor Negeri-negeri
• Kuasa luar mengambil kesempatan jika negara Selat selepas Perjanjian Bangkok 1909.
dalam keadaan huru-hara. • Menandatangani Perjanjian British-Terengganu
• Hak dan kepentingan rakyat dipelihara. 1910.
• Memelihara keamanan / keharmonian. • Hasil perjanjian 1910 membawa kepada
• Menjamian masa depan yang lebih cerah. pindaan terhadap Perjanjian Bangkok 1909.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) • Baginda hanya bersetuju menandatangai
Perjanjian 1910 setelah British mengakui
2. (a) • Sultan Muhammad IV tidak menerima Terengganu sebagai negeri yang merdeka.
Perjanjian Bangkok 1909. • Menurut Perjanjian 1910, Terengganu hanya
menerima wakil British yang tidak mempunyai
• Menandatangan Perjanjian British-Kelantan kuasa dalam pentadbiran negeri.
ditandatangani pada tahun 1910.
(c) • Permuafakatan membawa kejayaan.
• J.S. Mason dihantar ke Kelantan sebagai • Mempertahankan hak dan kepentingan rakyat
Penasihat British. diutamakan.
• Mempertahankan kedaulatan negeri usaha
• Sultan Kelantan perlu mengikut dan yang murni.
melaksanakan nasihat Penasihat British dalam • Perpaduan yang erat menjamin keutuhan
semua perkara kecuali yang berkaitan dengan negeri.
agama Islam dan adat Melayu. • Sentiasa berwaspada terhadap muslihat kuasa
luar.
• Sultan Kelantan tidak dibenarkan membuat • Perlu mengambil tahu tentang perkembangan
hubungan dengan kuasa luar tanpa melalui dunia semasa.
Penasihat British. • Rakyat perlu menguatkan jati diri.
• Mempertahankan kedaulatan negeri / negara
• Sultan Terengganu enggan menerima tanggungjawab kita semua.
Penasihat British.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
• Hanya menerima wakil British yang tidak
mempunyai kuasa dalam pentadbiran negeri 3. (a) (i) Kemakmuran negeri
pada tahun 1910. Di Johor, pemodenan dalam pentadbiran
dan ekonomi berjaya menarik lebih ramai
• Pada 24 Mei 1919, Sultan Muhammad pelabur asing untuk datang melabur. Sektor
II dipaksa menandatangani Perjanjian pertanian komersial seperti gambir dan lada
Terengganu-British. hitam mendapat perhatian pelabur asing.
Tengku Menteri Ngah Ibrahim memajukan
• Status wakil British ditukar kepada Penasihat perusahaan bijih timah di Larut dan Sultan
British yang membolehkan British campur Ismail di Lembah Kinta. Perak terkenal
tangan dalam semua hal pentadbiran negeri sebagai pengeluar bijih timah utama
kecuali yang berkaitan dengan agama Islam dunia. Wan Muhammad Saman berjaya
dan adat Melayu. menjadikan Kedah sebagai negeri jelapang
padi semasa pemerintahan Sultan Abdul
• British menghantar J. L. Humphreys sebagai Hamid Halim Shah. Kewujudan pelabuhan
Penasihat British yang pertama di Terengganu. seperti Kota Batu, Sandakan, Kuching,
Santubong, Banjarmasin, Kutei dan
• Sultan Muhammad II lebih banyak berunding Sambas membuktikan penduduk Sarawak
dengan pembesar negeri berbanding dengan dan Sabah sudah terlibat dalam kegiatan
merujuk kepada Penasihat British. perdagangan. Pada awal tahun 1820-an,
Sarawak merupakan pengeksport utama
• Pada tahun 1920, baginda diturunkan takhta emas, antimoni dan sagu. Sabah terkenal
berikutan British tidak berpuas hati. sebagai pengeluar hasil hutan seperti kapur
barus dan sarang burung serta hasil laut
(b) Diplomasi Sultan Abu Bakar Johor seperti mutiara dan sirip ikan yu.
• Sultan Abu Bakar Johor menjalinkan hubungan (ii) Melambatkan peluasan kuasa British
baik dengan kerajaan Negeri-negeri Selat. Di Johor, Undang-Undang Tubuh
• British mengekalkan kawasan Teluk Belanga di Kerajaan Johor berjaya membantutkan
Singapura sebagai milik Kesultanan Johor.
• Berkunjung ke England untuk bertemu dengan
Ratu Victoria.
• Dikurniakan gelaran Maharaja Johor pada
tahun 1868.
• Berjaya meredakan tekanan Gabenor Negeri-
Negeri Selat.
• Diberi kepercayaan menyelesaikan pertikaian
di negeri-negeri Melayu.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J20

cita-cita British untuk meluaskan kuasa Sejarah  Ting. 3  Jawapan 
ke negeri Johor. British hanya berjaya
menempatkan Penasihat Am British di (iv) Sultan Terengganu yang menyerahkan negeri
Johor selepas kemangkatan Sultan Abu Terengganu kepada kuasa asing hendaklah turun
Bakar. Di Terengganu, pelaksanaan dari takhta.
Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan
Terengganu membolehkan Terengganu (v) Menteri Besar mestilah terdiri daripada seorang
menjadi negeri Melayu yang paling akhir yang beragama Islam dan rakyat Terengganu.
menerima Penasihat British. British hanya
berjaya menempatkan Penasihat British (vi) Ahli Majlis Negeri boleh terdiri daripada orang
di Terengganu setelah mendesak Sultan bukan beragama Islam tetapi mestilah rakyat
Muhammad II menandatangani perjanjian Terengganu.
British-Terengganu 1919.
(b) • Selepas peluasan kuasa British, Raja-Raja (b) (i) Penggubalan Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan
Melayu membuat desakan melalui Durbar Terengganu merupakan langkah Sultan Zainal
dan Majlis Perundangan Persekutuan supaya Abidin III untuk memantapkan pentadbiran.
ditubuhkan Rejimen Askar Melayu.
• Antara mereka yang memulakan inisiatif untuk (ii) Undang-undang Bagi Diri Kerajaan Terengganu
menubuhkan Rejimen Askar Melayu ialah juga bertujuan memelihara kedaulatan negeri.
Yamtuan Besar Negeri Sembilan, Tuanku
Muhammad ibni Yamtuan Antah / Sultan Perak, (iii) Penggubalan undang-undang ini berhubung rapat
Sultan Alang Iskandar / Undang Luak Rembau, dengan usaha baginda sultan mengukuhkan
Dato’ Abdullah Dahan / Raja Di Hilir Perak, perpaduan dalam kalangan raja, pembesar dan
Raja Chulan ibni Sultan Abdullah. rakyat jelata.
• Tujuan menubuhkan rejimen tersebut ialah
untuk mewujudkan sebuah pasukan bersenjata (iv) Kekuatan hubungan antara raja dan rakyat penting
yang dianggotai oleh anak watan. kerana menjadi benteng untuk menghalang campur
• Memelihara kedaulatan dan keselamatan tangan British dalam pemerintahan Terengganu.
negara.
• Pada tahun 1933, Kompeni Percubaan (c) (i) Menjamin keamanan.
diwujudkan di Port Dickson, Negeri Sembilan. (ii) Menjamin keadilan.
• Pada tahun 1935, kompeni tersebut menjadi (iii) Pentadbiran dilakukan dengan lancar.
Rejimen Askar Melayu. (iv) Hak dan kepentingan rakyat terpelihara.
• Menjadi asas penubuhan pasukan tentera (v) Rakyat patuh kepada undang-undang.
yang kemudian dianugerahkan gelaran Diraja, (Mana-mana jawapan yang munasabah)
menjadikannya Rejimen Askar Melayu Diraja.
(c) • Raja-raja Melayu dan pembesar negeri berjaya KKeerrttaass MMooddeell PPTT33
menangani cabaran kuasa Barat dengan
menggunakan kebijaksanaan. Bahagian A
• Mempertahankan kesinambungan warisan
bangsa. 1. B 2. C 3. D 4. A 5. B
• Memelihara keharmonian dalam negeri. 6. C 7. D 8. B 9. C 10. C
• Rakyat hidup sejahtera di bawah pemerintahan 11. A 12. B 13. A 14. D 15. D
sultan / raja. 16. B 17. C 18. C 19. C 20. B
• Raja-Raja Melayu mendapat sokongan padu
setiap rakyat. Bahagian B
• Rakyat menzahirkan sokongan terhadap
institusi raja. 1. (a) Sistem pendidikan diperkukuh melalui penubuhan
• Perpaduan rakyat menjamin penerusan sistem
pemerintahan beraja. sekolah tinggi di Chang’an. Penekanan diberikan
• Memelihara kedaulatan raja / negeri
tanggungjawab setiap rakyat. kepada pembelajaran ajaran Konfusianisme
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
yang diikuti dengan penubuhan sekolah yang
KBAT
sama pada peringkat daerah dan wilayah. Sistem
(a) Undang-undang mengandungi 53 fasal yang antara lain
menyebut: pendidikan bertambah baik dengan adanya

(i) Kerajaan Terengganu adalah kerajaan Melayu teknologi pembuatan kertas daripada campuran
Islam.
kulit pokok, serpihan rami kain dan jaring oleh Cai
(ii) Islam merupakan asas perundangan negeri.
(iii) Undang-undang melarang Sultan Terengganu Lun.

menyerahkan negeri Terengganu kepada mana- (b) (i) Peperiksaan sangat kompetitif.
mana kuasa asing.
(ii) Hanya membenarkan kaum lelaki

menduduki peperiksaan.

(iii) Tradisi dan budaya ajaran Konfusius di

China dipelihara.

(iv) Sebarang bentuk perubahan dilarang bagi

mengekalkan keaslian tradisi China.

(c) (i) Memastikan matlamat pendidikan memenuhi

keperluan negara.

(ii) Mengutamakan bahasa kebangsaan.

(iii) Menguasai penggunaan bahasa Inggeris.

(iv) Menggalakkan pertukaran murid dengan

negara luar.

(v) Meluaskan penggunaan ICT dalam

pendidikan. [Mak. 4m]

J21 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan 4. (a) (i) Mempertahankan hak dan kedudukan

2. (a) (i) Lokasi pelabuhan di kawasan selatan pemerintah tempatan.
Selat Melaka strategik / membolehkan
pengawalan kapal dagang dari Timur dan (ii) Mengembalikan / mengekalkan sistem
Barat.
pentadbiran tradisional seperti yang sedia
(ii) Pelabuhan menjadi tumpuan pedagang dari
China, Gujerat, Belanda dan Inggeris. ada.

(iii) Pelabuhan menjadi pusat pertukaran (iii) Menentang pentadbiran / peraturan baharu
barangan keluaran Alam Melayu dengan
barangan dari luar. yang menyusahkan hidup rakyat tempatan.

(iv) Terdapat 500 hingga 600 buah kapal dagang (b) (i) Dol Said melancarkan penentangan di
pelbagai bangsa berlabuh di pelabuhan
Johor terutamanya di pelabuhan Riau. Naning.

(b) (i) Menyediakan pelbagai kemudahan seperti (ii) Yamtuan Antah melancarkan serangan di
gudang bawah tanah / pegawai terlatih di
pelabuhan. Paroi / Bukit Putus.

(ii) Perdagangan dijalankan secara tukar (iii) Dato’ Bahaman menentang British di Kuala
barang dan menggunakan mata wang.
Tembeling / Jeram Ampai.
(iii) Sistem naungan memudahkan pedagang
mendapatkan surat kebenaran daripada (iv) Rentap menentang Brooke di Nanga Skrang
Belanda untuk belayar di Selat Melaka tanpa
gangguan. / Bukit Sadok.

(iv) Orang Laut ditugaskan sebagai pengawal (v) Sharif Masahor menentang Dinasti Brooke
pelabuhan / penunda kapal dagang /
penunjuk arah kepada pedagang / pengawal di Kuching.
keselamatan di perairan.
(vi) Tok Janggut menentang British di Pasir
(v) Menyediakan kemudahan membaiki kapal /
membina kapal bersaiz kecil di pelabuhan. Puteh.
[Mak. 3m]
(vii) Mat Salleh menentang SBUB di Pulau Gaya.
(c) (i) Menganjurkan kursus supaya masyarakat
memahami kaedah berdagang dengan (viii) Mat Sator menentang SBUB di Tambunan /
berjaya.
Kudat. [Mak. 3m]
(ii) Menyediakan khidmat nasihat daripada
pakar tentang cara perdagang. (c) (i) Mempelajarinya dalam mata pelajaran

(iii) Memberi ganjaran kepada mereka yang sejarah.
berjaya.
(ii) Menghasilkan karya tentang tokoh-tokoh.
(iv) Mewujudkan lebih banyak peluang
perdagangan. (iii) Memuatnaik maklumat / sejarah tentang

(v) Mewujudkan daya saing dalam kalangan tokoh-tokoh tersebut di laman sesawang.
pedagang.
(iv) Menghasilkan video / tayangan berkaitan
(vi) Menghasilkan barangan bermutu tinggi.
[Mak. 4m] dengan tokoh-tokoh.

3. (a) (i) Menjadikannya pusat pengumpulan barang (v) Membina tugu peringatan untuk tokoh-
dagangan / bahan mentah.
tokoh.
(ii) Menjadi pelabuhan persinggahan untuk
pedagang British. (vi) Mengadakan hari peringatan untuk tokoh-

(iii) Menjadikan pangkalan tentera untuk tokoh. [Mak. 4m]
mempertahankan petempatan British di
India. Bahagian C

(b) (i) Termeterainya Perjanjian London 1824. 1. (a) (i) Islam mementingkan kehidupan bernegara.
(ii) Pertikaian berhubung pendudukan British di
Singapura berakhir. Nabi Muhammad SAW merupakan ketua
(iii) Ketegangan antara Britain dan Belanda
dapat diatasi. negara yang bertanggungjawab menjaga
(iv) British berjaya menguasai Melaka.
Madinah. Islam mementingkan pemerintahan
(c) (i) Sentiasa berwaspada terhadap tindakan
kuasa luar. dan cara hidup berteraskan keadilan. Islam

(ii) Mengukuhkan jati diri bagi menghadapi menekankan cara pemerintahan yang adil
kemaraan kuasa luar.
kepada semua penduduk meskipun berbeza
(iii) Perpaduan rakyat mengatasi masalah
peluasan kuasa asing. agama dan keturunan. Islam menekankan

(iv) Pemimpin yang bijaksana bagi menghadapi konsep ummah. Setiap anggota masyarakat
perluasan kuasa luar.
mempunyai tanggungjawab yang sama

untuk memajukan negara. Sistem syura

diadakan untuk mencapai keputusan

berdasarkan suara terbanyak.

(ii) Islam mendidik jiwa manusia supaya

berdisiplin, amanah dan berjiwa bersih.

Sistem zakat dan sistem wakaf membawakan

pembangunan umat Islam. Sistem mata

wang dirham dan perak diadakan untuk

menjalankan aktiviti ekonomi. Sistem

cukai bertujuan untuk membiayai segala

keperluan negara. Melarang amalan riba

/ menegah penindasan dan penipuan

semasa berniaga. Menggalakkan

manusia menghasilkan produk yang

bermutu. Baitulmal berfungsi sebagai

perbendaharaan negara yang menggunakan

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J22

Sejarah  Ting. 3  Jawapan 

kewangan untuk pembangunan negara. sama taraf. Melalui perkahwinan Sultan Melaka
Memesatkan gedung-gedung perniagaan
dan menyediakan kemudahan asas. dengan puteri Pasai / Puteri Ratna Kaumala.
(b) Pembinaan menara, mihrab dan mimbar. Menara
dibina dalam bentuk tirus dan memuncak tinggi Dasar berkongsi pendapat dan perbincangan
bertujuan memastikan laungan azan didengari
dari jarak yang jauh. Menggalakkan perhiasan berkaitan hal agama Islam. Hubungan dengan
yang indah. Tamadun Islam menghasilkan bentuk
bangunan yang indah, kubah yang menarik, Demak berlaku atas dasar kepentingan bersama
arca yang mempersonakan dan seni khat serta
ukiran yang menakjubkan. Ukiran dihiasi kaca dalam perdagangan dan penyebaran Islam.
bertatah batu permata. Reka bentuk pintu masjid
berbentuk melengkung melambangkan perasaan Kerajaan Demak membekalkan beras / bahan
hormat dan tunduk menjemput masuk ke dalam
masjid. Penampilan ruang melalui penggunaan makanan / rempah-ratus / tentera kepada
air dan cahaya. Menggalakkan penghayatan
nilai estetika. Bangunan diperindah dengan Melaka. Hubungan dengan Majapahit terjalin
pelbagai ukiran arabes / motif kaligrafi / geometri
/cakerawala. Bertujuan memberikan keselesaan / disebabkan oleh perkahwinan Sultan Melaka
ketenangan. Menyesuaikan reka bentuk dengan
iklim setempat. Menerima budaya setempat / dengan puteri Majapahit. Melaka menghantar
disesuaikan dengan faktor geografi. Seni bina
di Nusantara mempunyai tingkap yang tersusun utusan persahabatan ke Makasar. Hubungan
banyak untuk penyejukan / pengudaraan.
Menyesuaikan seni bina dengan budaya berlaku dalam aspek perdagangan / perkapalan
tempatan.
(c) Kepentingan seni bina bercirikan Islam ialah / Islam / kebudayaan / kesenian. Hubungan
menjadi simbol kegemilangan masyarakat,
dapat dihayati oleh generasi akan datang, semakin rapat dengan Makasar menghadiahi
melambangkan identiti negara, mencerminkan
latar belakang budaya bangsa, menonjolkan nilai- “Budak Raja ”kepada Sultan Melaka. Kerajaan
nilai estetika, mempunyai nilai kesenian yang
tinggi, memenuhi keperluan dari aspek fungsi dan luar Alam Melayu yang menjalinkan hubungan
sesuai dengan iklim tempatan.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) dengan Kesultanan Melayu Melaka ialah China

2. (a) Pengislaman pemerintah menyebabkan / Ryukyu / Siam / Mesir / Parsi / Turki / Pegu.
Kesultanan Melayu Melaka muncul sebagai
pusat penyebaran Islam yang unggul di Alam Hubungan dengan China terjalin berikutan
Melayu. Pengislaman Sultan Iskandar Shah
pada tahun 1414 diikuti oleh para pembesar dan kunjungan Laksamana Yin Ching (1403) ke
rakyat. Perkahwinan puteri Sultan Mansur Shah
dengan putera Raja Siak. Pemerintah Melaka Melaka, diikuti oleh Laksamana Zheng He (1403).
menghantar ulama dan mubaligh ke seluruh
kawasan pengaruhnya untuk mengembangkan Hubungan bersifat diplomatik / perdagangan dan
ajaran Islam. Islam tersebar melalui pedagang
Arab, India dan China yang datang berdagang persahabatan. China mengurniakan payung
di Melaka. Peluasan kuasa membolehkan
Kesultanan Melayu Melaka menyebarkan kuning / cap mohor / sepersalinan pakaian sebagai
agama Islam. Negeri naungan dan jajahan
memeluk agama Islam sebagai tanda taat setia tanda pengiktirafan kepada Sultan Melaka.
kepada pemerintah Melaka. Pelabuhan Melaka
menjadi pusat perdagangan yang penting dalam Melaka mendapat naungan dan perlindungan
mengendalikan perdagangan antarabangsa.
Pelabuhan Melaka berada di kedudukan yang daripada China. Membolehkan Melaka
strategik. Berperanan sebagai pelabuhan
entrepot. Mengumpulkan barangan dari Alam mengelakkan ancaman Siam. Hubungan dengan
Melayu. Menjadi pusat pengedaran barangan
dari Timut dan Barat ke Alam Melayu. Dikunjungi kerajaan Ryukyu bersifat hubungan diplomatik
pedagang dari dalam dan luar Alam Melayu.
Melaka sebagai pusat perkapalan. dan perdagangan. Sultan Mansur Shah berutus

(b) Kerajaan Alam Melayu yang menjalinkan surat dengan kerajaan Ryukyu berkaitan tingkah
hubungan dengan Kesultanan Melayu Melaka
ialah Pasai / Demak / Majapahit / Makasar. laku pedagangnya yang melanggar undang-
Hubungan terjalin dengan Pasai atas dasar
undang di Melaka. Hubungan dengan Siam

atas dasar diplomatik dan perdagangan. Melaka

menghantar utusan yang diketuai oleh Tun

Telanai dan Menteri Jana Putera ke Siam. Melaka

memperoleh bekalan kayu jati / beras / bahan

makanan daripada Siam. Melaka juga mendapat

jaminan terhadap keselamatannya. Hubungan

berbentuk perdagangan terjalin dengan Pegu /

Luzon / Gujerat / Koromandel / Bengal. Melaka

juga menjalinkan hubungan dengan Mesir / Parsi

/ Turki / Arab. Kesannya Melaka muncul sebagai

pusat perdagangan dan pusat penyebaran

Islam yang penting di Alam Melayu.

(c) Langkah-langkah untuk menzahirkan

penghargaan terhadap sistem pemerintahan

beraja di negara kita pada hari ini ialah menyambut

hari keputeraan raja dengan penuh kemeriahan,

mengamalkan prinsip Rukun Negara, tidak

menimbulkan kekacauan, membaca / mengetahui

tentang raja-raja Melayu, tidak memperlekehkan

raja / institusi raja dalam media sosial, mengambil

bahagian / menganjurkan sayembara yang

bertemakan institusi raja / sistem pemerintahan

beraja, menghasilkan potret raja-raja Melayu dan

menyanyikan lagu Negaraku dengan usara yang

lantang.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

3. (a) (i) Industri kereta berkembang pesat pada
abad ke-19. Ciptaan tayar meningkatkan

permintaan terhadap getah asli. Kuasa

Barat berusaha mendapatkan getah asli.

J23 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 3  Jawapan menyelesaikan pertikaian di negeri-
negeri Melayu dan menubuhkan Lembaga
Getah asli diperlukan dalam perusahaan Penasihat Johor di London untuk menasihati
penebat barangan elektrik. baginda dalam hal pentadbiran.
(ii) Industri mengetin makanan diperkenalkan (ii) Diplomasi Sultan Zainal Abidin III
pada abad ke-19 oleh Amerika Syarikat. Terengganu mengadakan rundingan
Meningkatkan permintaan terhadap bijih dengan bijaksana. Berangkat ke Singapura
timah untuk industri membuat bumbung untuk berunding dengan Gabenor Negeri-
rumah dan tong minyak. Harga bijih timah negeri Selat selepas Perjanjian Bangkok
melambung tinggi di pasaran dunia. 1909. Menandatangani Perjanjian British-
Permintaan terhadap bijih timah di negeri- Terengganu 1910. British mengakui
negeri Melayu bertambah dengan pesat. Terengganu sebagai negeri yang merdeka.
Kuasa Barat berusaha mendapatkan Menurut Perjanjian 1910, Terengganu
bekalan bijih timah dari negeri-negeri hanya menerima wakil British yang tidak
Melayu. mempunyai kuasa dalam pentadbiran
(b) Pada abad ke-16, kuasa Barat berusaha negeri.
mendapatkan barangan mewah dari negara kita (b) Undang-Undang Tubuh Kerajaan Johor
untuk meneruskan perdagangan dengan China. digubal oleh Sultan Abu Bakar pada tahun
Barang dagangan yang diperlukan oleh kuasa 1895. Menyediakan asas yang kukuh bagi
Barat adalah seperti rempah-ratus / minyak wangi negeri Johor untuk mengimbangi kuasa British,
/ emas / perak / batu permata / gading / hasil hutan. mampu mempertahankan identiti negeri
Mereka juga mendapatkan barangan mewah Johor. Membentuk kerajaan yang berteraskan
dari China seperti teh / sutera / tembikar. Kuasa demokrasi. Johor sebagai negeri Melayu
Barat memerlukan pusat pengumpulan barang. pertama yang mengamalkan sistem raja
Syarikat perdagangan Eropah memerlukan berperlembagaan. Pelaksanaan undang-undang
pusat pengumpulan bahan mentah tempatan. memberi kesan kepada rancangan British
Terletak di tengah-tengah laluan perdagangan di untuk menguasai Johor. Kandungan Undang-
antara India dan China. Mendapatkan pelabuhan Undang Tubuh Kerajaan Johor ialah Sultan
persinggahan. Sebagai tempat perlindungan tidak boleh menyerahkan negeri dan kerajaan
sementara menunggu peralihan angin monsun. Johor kepada mana-mana kuasa asing. Menteri-
Memudahkan kapal berlabuh / mengisi bekalan menteri dan Jemaah Pengakuan Kerajaan
air / makanan / kemudahan membaiki kapal juga tidak boleh menyerahkan negeri kepada
sebelum meneruskan pelayaran ke Canton, kuasa asing. Jemaah Menteri hendaklah terdiri
China. Menyebarkan agama Kristian. Revolusi daripada bangsa Melayu, rakyat Johor dan
Perindustrian telah berlaku di Britain sejak beragama Islam. Ahli Majlis Mesyuarat Kerajaan
abad ke-17. Menjelang tahun 1870-an, banyak mestilah terdiri daripada rakyat Johor. Undang-
negara Eropah menjadi negara perindustrian. Undang Bagi Diri Kerajaan Terengganu digubal
Barangan kilang dikeluarkan secara besar- oleh Sultan Zainal Abidin III pada tahun 1911.
besaran. Memerlukan pasaran yang lebih luas Maksud undang-undang ini ialah “keyakinan
untuk memasarkan barangan kilang mereka. kepada pemerintah yang berdasarkan keadilan“.
Keuntungan daripada industri dimaksimumkan. Penggubalan undang-undang memantapkan
Memerlukan pusat perdagangan / pusat pemerintahan dan pentadbiran. Memelihara
pembekalan bahan mentah bagi keperluan kilang kedaulatan negeri. Penggubalan undang-undang
perusahaan mereka secara berterusan. Perlu berhubung rapat dengan usaha mengukuhkan
menguasai tanah jajahan di luar Eropah. perpaduan dalam kalangan raja, pembesar dan
(c) Langkah-langkah yang dapat dilakukan bagi rakyat jelata. Menjadi benteng untuk menghalang
mengelakkan negara kita daripada dijajah campur tangan British terhadap pemerintahan
oleh kuasa luar pada hari ini ialah kestabilan Terengganu. Kandungan menyebut Kerajaan
pemerintahan / kerajaan, mengeratkan perpaduan Terengganu sebagai kerajaan Melayu Islam
rakyat, menjalinkan hubungan diplomatik dengan (Melayuwiyyah Islamiyyah). Sultan Terengganu
semua negara, memainkan peranan aktif dalam tidak boleh menyerahkan negeri Terengganu
pertubuhan dunia / PBB / Komanwel, rakyat kepada mana-mana kuasa asing.
menguatkan jati diri, mengukuhkan kedudukan (c) Kepentingan rakyat mempertahankan undang-
ekonomi negara, mempertahankan sistem undang ialah memelihara kestabilan negara
pemerintahan demokrasi berparlimen / raja / negeri, menyokong institusi pemerintah,
berperlembagaan dan mengambil berat terhadap mewujudkan keamanan / keharmonian,
perkembangan dunia semasa. tidak berlaku kacau bilau yang membuka
(Mana-mana jawapan yang munasabah) peluang kepada campur tangan kuasa
asing, mengukuhkan kedudukan ekonomi,
4. (a) (i) Diplomasi Sultan Abu Bakar Johor memanfaatkan kekayaan hasil bumi, memajukan
mengadakan hubungan baik dengan / memesatkan prasarana dan mempertahankan
kerajaan Negeri-negeri Selat. British kedaulatan / kemerdekaan negara.
mengekalkan kawasan Teluk Belanga di (Mana-mana jawapan yang munasabah)
Singapura sebagai milik Kesultanan Johor.
Berkunjung ke England untuk bertemu
dengan Ratu Victoria. Diberi kepercayaan

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J24