Praktis Hebat! TG2 (SEJ) Penerbitan Pelangi Sdn Bhd

1 Kerajaan Alam Melayu 1

2 Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi Masyarakat Kerajaan 7
Alam Melayu

3 Sosiobudaya Masyarakat Kerajaan Alam Melayu 13

4 Agama, Kepercayaan dan Keunikan Warisan Masyarakat Kerajaan 20
Alam Melayu

5 Kesultanan Melayu Melaka 27

6 Kesultanan Johor Riau 33

7 Kesultanan Melayu Pahang, Perak, Terengganu dan Selangor 39

8 Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan dan Perlis 45

9 Warisan Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan dan Perlis 51

10 Sarawak dan Sabah 58

Panduan Tugasan 64
Pentaksiran Akhir Tahun 65
Jawapan J1– J24

00 IFC.indd 1 20/04/2020 8:18 AM

Prak 2tis PT3 Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi
Masyarakat Kerajaan Alam Melayu

A

Pilih jawapan yang paling tepat.

1. Apakah bukti sistem pemerintahan beraja dalam 6. Apakah faktor kemajuan perdagangan di Alam

BUKU kerajaan Champa? Melayu?BUKU TP2
TEKS
TEKS
m.s.26 A Raja mempunyai unsur kesaktian m.s. 30 A Bahasa yang serumpun

B Raja Champa diiktiraf sebagai pemerintah B Kemudahan pelabuhan

yang suci serta dikaitkan dengan Dewa C Kekayaan hasil hutan

Siva D Kedudukan berhampiran sungai

C Menggunakan gelaran Dewaraja 7. Antara berikut, padanan yang manakah

D Menggunakan gelaran Maharaja BUKU berkaitan pelabuhan kerajaan Alam Melayu?
TEKS

2. Antara berikut, yang manakah gelaran yang m.s. 30 I Srivijaya ➝ Palembang

BUKU digunakan oleh raja-raja Funan? TP1 II Majapahit ➝ Surabaya
TEKS

m.s. 26 I Rajadhiraja III Angkor ➝ Oc Eo

II Sri Maharaja IV Funan ➝ Sungai Mas

III Raja di Gunung A I dan II C II dan III

IV Kurung Bnam B I dan IV D III dan IV

A I dan II C II dan III

B I dan IV D III dan IV 8. Masyarakat kerajaan Alam Melayu mahir

3. Pentadbiran wilayah kerajaan Srivijaya BUKU membuat kapal dan menguasai ilmu pelayaran
TEKS

BUKU terbahagi kepada dua, iaitu Kedatuan dan m.s.31 sehingga mampu belayar ke Afrika.
TEKS
Apakah nilai yang boleh kita contohi?
m.s. 26 Pradatuan.
Menilai
Siapakah pentadbir wilayah Kedatuan? TP1
A Berani C Tabah
A Datu yang merupakan orang luar B Kreatif D Kegigihan

B Datu yang berketurunan raja

C Datu yang merupakan rakyat biasa 9. Gamat digunakan dalam bidang perubatan dan

D Datu yang bukan berketurunan raja BUKU . TP1
TEKS
4. Apakah peranan raja dalam kerajaan Gangga m.s. 32 A kesihatan

Nagara?BUKU TP2 B makanan

TEKS
m.s. 27 A Sebagai Buddha di Bumi
C minyak wangi

B Memungut cukai D barang perhiasan

C Menyebarkan agama 10. Antara berikut, yang manakah kegiatan

D Bertanggungjawab dalam hal ehwal BUKU perlombongan dalam masyarakat kerajaan
TEKS
keselamatan
m.s. 33 Alam Melayu?

5. Mengapakah baray sangat penting terhadap I Bijih timah

BUKU kerajaan Angkor? TP4 II Bijih besi
TEKS

m.s.28 A Mempercepat pengangkutan III Emas
KLON
2019 B Meningkatkan hasil pertanian IV Arang batu

C Memperkukuh pertahanan A I dan II C II dan III

D Memajukan aktiviti perdagangan B I dan IV D III dan IV

7 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 2  Praktis 2  Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi Masyarakat Kerajaan Alam Melayu

B

1. Rajah berikut berkaitan dengan sistem beraja yang diamalkan oleh kerajaan Alam Melayu.

BUKU Subtopik 2.1
TEKS

m.s.

26 – 27

Sistem Beraja

Pemerintahan pusat Pemerintahan wilayah

(a) Apakah gelaran yang digunakan oleh raja Funan? TP1

[2 markah]

(b) Jelaskan sistem pemerintahan beraja dalam kerajaan Angkor. TP2

[4 markah]

(c) Institusi beraja di negara kita perlu dikekalkan.

Jelaskan pernyataan tersebut. Menganalisis

[4 markah]

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 8

Sejarah  Ting. 2  Praktis 2  Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi Masyarakat Kerajaan Alam Melayu 

2. Gambar berikut menunjukkan hasil pertanian masyarakat kerajaan Alam Melayu. Subtopik 2.2

BUKU
TEKS

m.s.

28

(a) Jelaskan kegiatan pertanian kerajaan Alam Melayu. TP2

[3 markah]

(b) Mengapakah kegiatan pertanian kerajaan Angkor berkembang maju? TP4

[3 markah]

(c) Pada pendapat anda, apakah kepentingan pertanian kepada negara kita pada masa kini?

Menganalisis

[4 markah]
9 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 2  Praktis 2  Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi Masyarakat Kerajaan Alam Melayu

3. Maklumat berikut berkaitan dengan kegiatan ekonomi masyarakat kerajaan Alam Melayu.

BUKU Subtopik 2.2
TEKS

m.s.

32

Masyarakat kerajaan Alam Melayu bukan sahaja menjalankan aktiviti

pertanian, perdagangan dan perlombongan, bahkan mereka turut

menjalankan aktiviti mengutip hasil hutan dan laut

(a) Nyatakan hasil hutan dan hasil laut masyarakat kerajaan Alam Melayu yang mendapat
permintaan tinggi daripada pedagang asing. TP1

[3 markah]

(b) Apakah kegunaan hasil hutan dan hasil laut tersebut? TP2

(c) Hasil hutan dan hasil laut di negara kita perlu dikomersialkan. [3 markah]
Apakah langkah-langkah untuk mengkomersialkan hasil tersebut? Menilai

[4 markah]

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 10

Sejarah  Ting. 2  Praktis 2  Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi Masyarakat Kerajaan Alam Melayu 

C

1. Sistem pemerintahan yang teratur dan tersusun merupakan tonggak kemajuan sesebuah kerajaan.

BUKU Subtopik 2.1
TEKS

m.s.

26 (a) Jelaskan sistem pemerintahan dalam kerajaan Alam Melayu berikut: TP2

(i) Kerajaan Srivijaya [3 markah]

(ii) Kerajaan Champa [3 markah]

(b) Raja-raja dalam kerajaan Alam Melayu menggunakan pelbagai gelaran. [6 markah]
Bincangkan pernyataan tersebut. TP3

(c) Sistem pemerintahan beraja di negara kita semakin dicabar oleh sesetengah pihak.

Jelaskan pernyataan tersebut. Menganalisis [8 markah]

2. Senarai berikut merupakan barang dagangan kerajaan Alam Melayu. Subtopik 2.2

BUKU • Damar
TEKS

m.s.

30 – 31

• Rempah

• Kayu cendana

• Bijih timah

(a) Jelaskan faktor-faktor kemajuan aktiviti perdagangan kerajaan Alam Melayu. TP2
[6 markah]

(b) Kerajaan Alam Melayu menjadi tumpuan para pedagang luar. [6 markah]
Buktikan pernyataan tersebut. TP4

(c) Pada pendapat anda, apakah iktibar yang diperoleh daripada kegiatan perdagangan kerajaan

Alam Melayu kepada negara kita pada masa ini? TP5 Menilai [8 markah]

3. Kerajaan Alam Melayu turut menjalankan kegiatan perlombongan dan pembuatan. Subtopik 2.2

BUKU
TEKS

m.s. (a) Jelaskan kegiatan perlombongan dan pembuatan masyarakat kerajaan Alam Melayu. TP2

33

[6 markah]

(b) Masyarakat kerajaan Alam Melayu merupakan masyarakat yang kreatif dan inovatif.

Buktikan pernyataan tersebut. TP4 [6 markah]

(c) Jelaskan kesan peningkatan teknologi kepada kegiatan pembuatan di negara kita.
Menilai [8 markah]

11 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

  Sejarah  Ting. 2  Praktis 2  Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi Masyarakat Kerajaan Alam Melayu

KBAT

Gambar berikut menunjukkan garam hasil pembuatan masyarakat kerajaan Alam Melayu.

(a) Namakan kerajaan Alam Melayu yang mengusahakan pembuatan garam.



(b) Apakah nilai yang boleh dicontohi daripada penciptaan garam kepada masyarakat pada hari

ini? Menilai


(c) Nyatakan kegiatan pembuatan kerajaan Alam Melayu yang masih digunakan sehingga hari ini?

12

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

Prak tis PT3 Kerajaan Alam Melayu 3. (a) F1 Empayar Byzantine
F2 Kerajaan Chola
1 F3 Dinasti Tang
F4 Kerajaan Abbasiyah
1. C A 3. A 4. A 5. A
6. C 8. B 9. A 10. A [Mak. 3m]
2. C (b) F1 Hubungan perdagangan
7. D F2 Hubungan keagamaan
F3 Hubungan diplomatik
B (c) F1 Memajukan ekonomi.
F2 Mengeratkan hubungan.
1. (a) F1 Vyadhapura F3 Jaminan keselamatan.
F4 Menjaga keamanan kerajaan.
F2 Kota Trowulan (Mana-mana jawapan yang munasabah)

F3 Palembang C

(b) F1 Lembah Sungai Mekong 1. (a) (i) F1 Profesor Emeritus Dato’ Dr. Asmah Haji
Omar
F2 Lembah Sungai Brantas, Jawa Timur
H1a Bahasa serumpun di Alam Melayu
F3 Lembah Sungai Musi, Sumatera mempunyai perkaitan dengan bahasa
etnik peribumi.
(c) F1 Mempunyai tanah yang subur.
H1b Dikenal pasti melalui kata-kata tertentu.
F2 Sumber bekalan air. H1c Terdapat pertalian kekeluargaan

F3 Sumber makanan. bahasa-bahasa serumpun dengan
bahasa Melayu.
F4 Sesuai untuk aktiviti ekonomi seperti F2 Sutan Takdir Alisjahbana
H2a Bahasa Melayu telah digunakan secara
pertanian. meluas di Alam Melayu sejak awal
Masihi lagi.
F5 Kemudahan pengangkutan dan H2b Sikap orang Melayu yang gemar belayar
mengembangkan bahasa Melayu ke
perhubungan. Alam Melayu.
H2c Bahasa Melayu mudah diterima di Alam
(Mana-mana jawapan yang munasabah) Melayu kerana sifatnya yang sederhana
dan mudah dipelajari.
[Mak. 4m]
[Mak. 3m]
2. (a) F1 Pemerintahan
F2 Ekonomi/ perdagangan (ii) F1 Menurut Dato’ A. Aziz Deraman, budaya
F3 Agama di Alam Melayu telah berkembang
F4 Kemunculan pelabuhan maju dengan munculnya beberapa
kepandaian tertentu dalam bidang
[Mak. 3m] kesenian.

(b) F1 Menakluk Sumatera/ selatan Myanmar/ F2 Antaranya termasuklah pembuatan
Tanah Melayu/ Segenting Kra. gangsa dan seni mempertahankan diri.

F2 Menguasai jalan laut antarabangsa/ Selat F3 Nilai-nilai serumpum wujud dalam
Melaka/ Selat Sunda. masyarakat Alam Melayu terutama
gotong-royong.
F3 Menjadi kuasa perdagangan utama di Alam
Melayu. F4 Dalam seni persembahan, muncul
wayang kulit di Kelantan dan Pulau
F4 Menjadi pusat pengajian agama Buddha. Jawa.
[Mak. 3m] [Mak. 3m]

(c) F1 Bijaksana

F2 Cinta akan negara

F3 Bertanggungjawab

F4 Adil

F5 Berpandangan jauh

F6 Berwawasan

F7 Bersikap terbuka

(Mana-mana jawapan yang munasabah)

[Mak. 4m]

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 1 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan F6 Raja terakhir Funan ialah Rudravarman.

(b) F1 Profesor Emeritus Dato’ Dr. Nik Hassan F7 Serangan Raja Chenla yang terletak di utara
Shuhaimi Nik Abdul Rahman
Funan telah menyebabkan kemerosotan
H1a Ahli akeologi.
H1b Alam Melayu meliputi kawasan dari kerajaan Funan.

Madagaskar ke Tanah Melayu, Papua New [Mak. 6m]
Guinea, Australia, New Zealand, Kepulauan
Pasifik dan sampai ke Taiwan. (b) F1 Raden Vijaya mengasaskan kerajaan
F2 Abdul Hadi Haji Hassan
H2a Ahli akademik. Majapahit pada tahun 1294.
H2b Alam Melayu merupakan suatu lingkungan
geografi yang luas. H1a Dengan bantuan tentera Mongol dalam
H2c Meliputi Kepulauan Melayu hingga selatan
Thailand. perebutan kuasa di Jawa.
F3 Profesor Emeritus Tan Sri Dato’ Pendeta
(Dr.) Ismail Hussein H1b Pusat kerajaan ini adalah di Kota Trowulan.
H3a Merupakan ahli bahasa dan budayawan.
H3b Dunia Melayu meliputi selatan Vietnam, F2 Kemasyhuran Majapahit bermula dengan
selatan Myanmar, Kemboja, Segenting Kra,
Malaysia, Indonesia, Brunei dan Filipina. pelantikan Patih Gajah Mada.
F4 Alfred Russel Wallace
H4a Sarjana Barat. H2a Sebagai Perdana Menteri oleh Tribuana
H4b Kepulauan Melayu meliputi Tanah Melayu
hingga Tenasserim dan Kepulauan Nicobar, Tunggadewi.
Filipina dan Kepulauan Solomon hingga
Papua New Guinea. H2b Beliau berjaya mengembalikan keamanan
F5 Profesor Dr. Ding Choo Ming
H5a Pengkaji manuskrip Melayu. dan keselamatan kerajaan Majapahit.
H5b Dunia Melayu merupakan sebuah kawasan
yang luas meliputi Malaysia, Indonesia, H2c Beliau mula meluaskan tanah
Brunei, Singapura, selatan Thailand dan
Filipina. jajahannya ke Timur Pulau Jawa/

[Mak. 6m] pesisir pantai timur Sumatera/ pesisir
(c) F1 Melahirkan rasa bangga akan kegemilangan
selatan dan barat Pulau Borneo.
negara.
F2 Melahirkan rasa cinta akan negara. H2d Menjadikan Majapahit sebagai pusat
F3 Memupuk semangat ingin memajukan
perdagangan pada abad ke-14.
negara.
F4 Mengekalkan kegemilangan negara. H2e Kematian Patih Gajah Mada dan serangan
F5 Menyemai sikap keterbukaan dalam
kerajaan Demak telah menyebabkan
kalangan masyarakat.
F6 Menjalinkan hubungan baik dengan negara kerajaan Majapahit menjadi lemah.

luar. [Mak. 6m]
F7 Berusaha mempertahankan budaya dan
(c) F1 Melicinkan pentadbiran negara.
bahasa.
F8 Memupuk kesedaran bahawa kita serumpun F2 Memajukan negara dalam pelbagai bidang.

di Alam Melayu. F3 Menjaga keamanan dan keharmonian
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
2. (a) F1 Masyhur semasa pemerintahan Fan Shih- negara.

man. F4 Mengekalkan kestabilan politik negara.
F2 Beliau telah meluaskan empayar Funan ke
F5 Meningkatkan imej negara.
Sungai Mekong hingga Teluk Camranh di
sebelah timur. F6 Menjalinkan hubungan baik dengan negara
F3 Beliau menguasai Selatan Myanmar dan
Segenting Kra. luar.
F4 Membolehkan Funan menguasai jalan
perdagangan utama antara timur dengan F7 Meningkatkan kemahiran/ ilmu pengetahuan
barat.
F5 Pada abad ketiga, Funan menjadi pusat dalam pelbagai bidang.
perdagangan utama di Alam Melayu.
F8 Mengukuhkan pertahanan negara.

F9 Meningkatkan ekonomi negara.

F10 Membawa kemakmuran kepada negara.

(Mana-mana jawapan yang munasabah)

[Mak. 8m]

3. (a) Agama Hindu
F1 Peranan pedagang.
F2 Peranan tentera.
F3 Peranan golongan Brahmin.
Agama Buddha
F4 Peranan Asoka.
F5 Menghantar sami-sami Buddha ke Alam

Melayu.
Agama Islam
F6 Peranan pedagang.
F7 Peranan pemerintah.
F8 Peranan pendakwah.

[Mak. 6m]
(b) F1 Memohon bantuan ketenteraan.
H1a Funan menghantar utusan untuk melawan

Dai Viet pada abad ketiga.
F2 Memulihkan hubungan.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

00 Jawapan.indd 2 20/04/2020 8:19 AM

Sejarah  Ting. 2  Jawapan 

H2a Champa menghantar utusan pada abad F3 Raja-raja Angkor dibantu oleh pembesar-
pembesar.
ketiga.
F4 Para pembesar bertanggungjawab dalam
H2b Setelah berperang dengan sekutu China, bidang keagamaan, kehakiman dan
keselamatan serta perbendaharaan.
iaitu Dai Viet
F5 Angkor dibahagikan kepada wilayah, daerah,
F3 Mendapatkan pengiktirafan dan daerah kecil dan kampung.
[Mak. 4m]
memperkukuh hubungan perdagangan dan
(c) F1 Raja lambang kedaulatan negara.
persahabatan. F2 Raja lambang perpaduan negara.
F3 Raja menjadi tonggak keamanan negara.
H3a Srivijaya menghantar utusan pada abad F4 Raja menjadi lambang kesetiaan rakyat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
ketujuh.

F4 Memperkukuh hubungan perdagangan.

H4a Kedah Tua menghantar utusan pada abad

ketujuh.

F5 Memperkukuh hubungan persahabatan dan

perdagangan.

H5a Angkor menghantar utusan pada abad ke- 2. (a) F1 Alam Melayu mempunyai tanah yang subur.

12. F2 Tahap awal, bertujuan untuk menyara diri

F6 Menjalinkan hubungan persahabatan. sahaja.

H6a Majapahit menghantar utusan pada abad ke- F3 Apabila terdapat lebihan hasil pertanian,

14. lebihan tersebut akan dipasarkan.

[Mak. 6m] F4 Sebahagian besar kawasan Alam Melayu

(c) F1 Sikap keterbukaan ditanam dengan padi.

F2 Saling menghormati [Mak. 3m]

F3 Toleransi (b) F1 Berdekatan dengan Sungai Mekong.

F4 Bekerjasama F2 Tanah yang subur.

F5 Bertanggungjawab F3 Hujan membekalkan air ke tasik-tasik besar

F6 Sanggup berkorban seperti Tonle Sap yang digunakan untuk

F7 Berdisiplin mengairi sawah padi.

F8 Saling membantu F4 Pemerintah membina baray untuk

(Mana-mana jawapan yang munasabah) menyimpan air bagi kawasan pertanian.

[Mak. 3m]

KBAT (c) F1 Meningkatkan pendapatan negara.

(a) Jayavarman II F2 Membuka peluang pekerjaan kepada rakyat.
(b) Berjaya menyatukan wilayah di Lembah Sungai Mekong.
(c) (i) Kebijaksanaan pemerintah. F3 Membekalkan bekalan makanan kepada
(ii) Pemimpin berpandangan jauh.
(iii) Pemimpin berilmu pengetahuan. rakyat.

F4 Meningkatkan pendapatan rakyat.

F5 Memajukan ekonomi negara.

(Mana-mana jawapan yang munasabah)

[Mak. 4m]

tis PT3 3. (a) F1 Gaharu

Prak 2 Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi F2 Sarang burung
Masyarakat Kerajaan Alam Melayu
F3 Rotan

F4 Kapur barus

F5 Gamat

A F6 Mutiara

2. B F7 Rumpai laut
7. A
1. B 3. B 4. D 5. B [Mak. 3m]
6. B 8. D 9. B 10. C
(b) F1 Sebagai bahan pewangi.

F2 Digunakan untuk perubatan dan kesihatan.

B F3 Sebagai bahan binaan dan kraf tangan.

F4 Dijadikan bahan makanan.

1. (a) F1 Kurung Bnam F5 Sebagai barang perhiasan.
F2 Rajadhiraja
F3 Cakravatin [Mak. 3m]

[Mak. 2m] (c) F1 Dijadikan bahan eksport.
(b) F1 Raja Angkor menggunakan gelaran Dewaraja
F2 Jabatan perhutanan menguruskan
yang mengaitkan raja sebagai dewa.
F2 Permaisuri dan Raja Muda merupakan kuasa pengeluaran dengan lebih sistematik.

kedua dan ketiga penting. F3 Menggunakan teknologi moden.

F4 Mempelbagaikan penghasilan produk.

(Mana-mana jawapan yang munasabah)

J3 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 3 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan F3 Kemudahan pelabuhan.
H3a Pelabuhan dilengkapi dengan pelbagai
C
kemudahan.
1. (a) (i) F1 Raja dibantu oleh Yuvaraja, iaitu Putera C3a Contohnya, bekalan air, tempat tinggal dan
Mahkota, Pratiyuvaraja sebagai Raja
Muda dan Rajakumara. tempat menyimpan barang.
[Mak. 6m]
F2 Raja turut dibantu oleh golongan
agama, tentera, pemungut cukai, hakim (b) F1 Pedagang luar dari China, Arab, India
dan penjaga harta kerajaan. dan Parsi sering berdagang dengan Alam
Melayu.
F3 Pentadbiran wilayah terbahagi kepada
dua, iaitu Kedatuan dan Pradatuan. H1a Mereka membawa pelbagai barang untuk
dijual.
F4 Kedatuan ditadbir oleh Datu
berketurunan raja. H1b Barang dagangan tersebut ditukar dengan
barangan daripada kerajaan Alam Melayu.
F5 Pradatuan ditadbir oleh Datu bukan
berketurunan raja. F2 Kedatangan pedagang China.
[Mak. 3m] H2a Membawa pelbagai barangan dari China

(ii) F1 Raja dibantu oleh para pembesar. seperti pinggan mangkuk, tembikar dan
F2 Yang bertanggungjawab mengutip cukai, sutera.
H2b Mendapatkan barangan dari Alam Melayu
menjaga keamanan dan mengukuhkan terutama yang mempunyai nilai perubatan.
pertahanan. F3 Kedatangan pedagang India.
F3 Pada peringkat wilayah, dibahagikan H3a Membawa barangan untuk dijual kepada
kepada lima wilayah. penduduk Alam Melayu
F4 Wilayah Indrapura, Amaravati, Vijaya, C3a Seperti kain kapas, tembikar, dan pelbagai
Kauthara dan Panduranga. jenis batu berharga.
H3b Mereka juga ingin mendapatkan kain sutera
[Mak. 3m] dari China.
(b) F1 Raja-raja Funan menggunakan gelaran H3c Mendapatkan barangan dari Alam Melayu
seperti rempah, gaharu, dan kapur barus.
Kurung Bnam yang bermaksud raja gunung. F4 Kedatangan pedagang Arab dan Parsi.
H1a Menggunakan gelaran Rajadhiraja yang H4a Membawa pelbagai barangan untuk
didagangkan ke Alam Melayu.
melambangkan raja Funan sebagai raja H4b Mereka membeli rempah dan kayu wangi
segala raja. untuk didagangkan semula ke Tanah Arab
H1b Menggunakan gelaran Cakravatin yang dan Rom.
bermaksud pemerintah alam sejagat.
F2 Raja-raja Champa menggunakan gelaran [Mak. 6m]
Rajadhiraja. (c) F1 Memajukan pembuatan kapal.
F3 Raja-raja Srivijaya dianggap sebagai F2 Membangunkan pelabuhan.
Bodhisattva. F3 Menguasai kemahiran membuat kapal.
H3a Merujuk peranan raja sebagai Buddha di F4 Menguasai ilmu pelayaran.
bumi. F5 Mencontohi kegigihan masyarakat kerajaan
H3b Digelar sebagai Raja di Gunung dan
Maharaja di Pulau. Alam Melayu.
F4 Raja Angkor menggunakan gelaran F6 Menjalinkan hubungan baik dengan negara
Dewaraja.
H4a Mengaitkan raja sebagai dewa. luar.
F5 Raja-raja Majapahit menggunakan gelaran F7 Menyediakan kemudahan/ infrastruktur yang
Maharaja, Sri Maharaja dan Sri Bathara.
lengkap.
[Mak. 6m] F8 Kecekapan pemerintah dalam menguruskan
(c) F1 Menghina institusi beraja.
F2 Tidak mematuhi undang-undang negara. perdagangan.
F3 Mempertikaikan keputusan institusi beraja. F9 Mempelbagaikan produk/ barangan
F4 Mencabar kedaulatan negara.
F5 Mencalar imej negara. dagangan.
F6 Tidak setia kepada negara. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
F7 Mengganggu keamanan negara.
F8 Mengadakan demonstrasi. [Mak. 8m]
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
3. (a) F1 Melombong emas, perak dan bijih besi.
2. (a) F1 Barangan dari Alam Melayu menjadi tarikan H1a Pada peringkat awal, menjalankan kegiatan
pedagang luar.
melombong dengan cara mendulang.
C1a Contohnya, damar, kapur barus, rempah H1b Dilakukan secara kecil-kecilan.
ratus, mutiara dan bijih timah. F2 Membuat barang harian.
H2a Dan barangan mewah.
F2 Kedudukan Alam Melayu yang strategik. C2a Seperti perhiasan emas, cuka kelapa,
H1a Di tengah-tengah laluan perdagangan timur
pembuatan garam dan pembuatan tembikar.
dan barat.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J4

00 Jawapan.indd 4 20/04/2020 8:19 AM

(b) F1 Masyarakat kerajaan Funan dan Angkor Sejarah  Ting. 2  Jawapan 

menghasilkan pelbagai barangan daripada (c) F1 Alat komunikasi utama.
F2 Menyimpan rekod-rekod pemerintahan.
bijih besi dan emas. F3 Penulisan undang-undang.
F4 Sumber rujukan dan dokumentasi.
H1a Dijadikan sebagai barang perhiasan. F5 Menyampaikan ilmu pengetahuan.
F6 Mencatat idea dan pemikiran.
F2 Masyarakat kerajaan Champa (Mana-mana jawapan yang munasabah)

mengusahakan pembuatan cuka kelapa. [Mak. 4m]
2. (a) F1 Rumah ibadat.
H2a Mereka juga mahir dalam pembuatan F2 Pusat pendidikan.
F3 Tempat pertemuan masyarakat.
barangan tembikar. (b) F1 Candi bagi agama Hindu dan Buddha di

F3 Masyarakat kerajaan Majapahit Lembah Bujang.
F2 Candi Buddha di Bukit Choras, Bukit Pendiat
mengusahakan pembuatan garam.
dan Bukit Meriam.
H3a Mereka juga menghasilkan gula dan minyak. F3 Candi Hindu di Bukit Batu Pahat dan

H3b Mereka mengusahakan pembungkusan Bendang Dalam.
(c) F1 Menarik kedatangan pelancong.
daging kerbau. F2 Meningkatkan ekonomi negara.
F3 Memajukan sektor pelancongan negara.
F3c Mereka turut membuat mi daripada beras. F4 Sumber rujukan para pengkaji.
F5 Menjadi warisan generasi akan datang.
[Mak. 6m] (Mana-mana jawapan yang munasabah)

(c) F1 Meningkatkan hasil pembuatan. [Mak. 4m]

F2 Menjimatkan masa pengeluaran. 3. (a) F1 Golongan diraja.
F2 Terdiri daripada raja dan kerabat diraja.
F3 Mengurangkan kos pengeluaran. F3 Golongan bangsawan.
F4 Terdiri daripada pembesar, ilmuan, golongan
F4 Meningkatkan kualiti hasil pembuatan.
agama, pujangga dan pendeta istana.
F5 Mengurangkan penggunaan tenaga buruh. [Mak. 2m]

F6 Membantu mencari pasaran. (b) F1 Mengukuhkan sistem beraja melalui konsep
taat setia.
F7 Pertambahan industri pembuatan.
F2 Menjana ekonomi kerajaan.
F8 Meningkatkan ekonomi negara. F3 Berkhidmat dalam sektor sosioekonomi.
F4 Meningkatkan status pemiliknya.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(c) F1 Golongan pemerintah menjaga dan
KBAT melindungi rakyat.

(a) Kerajaan Majapahit F2 Golongan pemerintah menjaga kebajikan
(b) (i) Kreatif rakyat.
(ii) Inovatif
(iii) Kegigihan F3 Golongan pemerintah bersikap adil terhadap
(iv) Kerajinan rakyat.
(c) (i) Cuka kelapa
(ii) Barang perhiasan emas F4 Golongan diperintah memberikan taat setia
(iii) Tembikar kepada pemerintah.
(iv) Mi daripada beras
F5 Golongan diperintah menjaga keamanan
Prak tis PT3 Sosiobudaya Masyarakat Kerajaan negara.
Alam Melayu
3 F6 Golongan diperintah menyokong usaha
pemerintah dalam usaha memajukan negara.
1. D A 3. A 4. B 5. C
6. A 8. C 9. A 10. B F7 Golongan diperintah memberikan kerjasama
2. C kepada pemerintahan dalam usaha
7. B memajukan negara.

B [Mak. 3m] (Mana-mana jawapan yang munasabah)
[Mak. 3m] [Mak. 4m]
1. (a) F1 Palava
F2 Jawi C
F3 Khmer
F4 Kawi 1. (a) F1 Masyarakat kerajaan Champa menuturkan
F5 Pegon bahasa Melayu Champa.
F6 Champa Kuno
H1a Dan bahasa Sanskrit.
(b) F1 Batu bersurat Kedukan Bukit
F2 Batu bersurat Kota Kapur
F3 Batu bersurat Telaga Batu
F4 Batu bersurat Talang Tuwo

J5 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 5 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan (b) F1 Sastera berbentuk Islam.
C1a Seperti syair, gurindam, cerita hikayat dan
H1b Dibuktikan dengan penemuan batu bersurat
nazam.
dalam kedua-dua bahasa. F2 Kisah kehidupan nabi-nabi.
F2 Masyarakat kerajaan Champa menggunakan H2a Seperti Nabi Sulaiman dan Nabi Muhammad

tulisan Palava. SAW.
H2a Dan tulisan Champa Kuno. H2b Ditulis ke dalam bahasa Melayu.
H2b Dibuktikan dengan penemuan inskripsi C2a Karya kisah nabi yang terkenal ialah Hikayat

bertarikh abad keenam yang ditulis oleh Raja Nabi Bercukur, Hikayat Nabi Wafat dan
Sambhuvarman. Hikayat Bulan Berbelah.
F3 Penyebaran agama Islam di Champa sejak F3 Karya epik pula banyak mengisahkan
abad kelapan menyebabkan bahasa Melayu perjuangan pahlawan Islam.
Champa menjadi bahasa utama. H3a Diterjemahkan ke bahasa Melayu.
H3a Seiring dengan perkembangan tulisan Jawi. C3a Seperti Hikayat Amir Hamzah, Hikayat
Iskandar Zulkarnain dan Hikayat Muhammad
[Mak. 6m] Ali Hanafiah.
(b) F1 Pendidikan berlaku kepada semua golongan F4 Tokoh Islam seperti nabi dan pahlawan
menjadi elemen yang mempengaruhi
masyarakat. persuratan Melayu.
F2 Golongan pemerintah mendapat pendidikan
[Mak. 8m]
formal. (c) F1 Sikap malas membaca.
H2a Berlangsung di istana. F2 Pengaruh media sosial.
H2b Melahirkan golongan bijak pandai dan F3 Pengaruh budaya luar.
F4 Matlamat pendidikan berasaskan sains dan
pujangga istana.
H2c Boleh menghasilkan karya dalam bentuk teknologi.
F5 Keciciran dalam pendidikan.
batu bersurat atau manuskrip. F6 Kemiskinan.
F3 Golongan diperintah menerima pendidikan F7 Kurang pendedahan/ Pendedahan tidak

tidak formal. meluas.
H3a Lebih mengkhusus kepada kehidupan (Mana-mana jawapan yang munasabah)

seharian. [Mak. 6m]
C3a Seperti ilmu ubat-ubatan, petua bercucuk 3. (a) F1 Candi
H1a Sebagai rumah ibadat, pusat pendidikan dan
tanam, ilmu pertukangan dan persenjataan
serta adat resam. pusat pertemuan masyarakat.
F2 Kapal
[Mak. 6m] H2a Untuk kegunaan perdagangan dan
(c) F1 Dapat bersaing dengan negara luar.
F2 Mengukuhkan ilmu pengetahuan. peperangan.
F3 Memudahkan urusan seharian. F3 Sistem pengairan
F4 Mudah untuk mendapat pekerjaan. H3a Untuk menyalurkan air ke sawah padi.
F5 Meningkatkan produktiviti negara. F4 Pintu gerbang
F6 Menjadi rakyat yang serba boleh. H4a Laluan raja serta pintu masuk ke dalam
F7 Meningkatkan keyakinan diri.
F8 Meningkatkan imej negara. bangunan suci.
F9 Menguasai pelbagai ilmu dan kemahiran. [Mak. 6m]
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(b) F1 Seni bina baray.
[Mak. 8m] H1a Berukuran 2 × 8 kilometer.
H1b Dapat menampung 30 juta meter padu air.
2. (a) (i) F1 Dibuktikan melalui penemuan batu H1c Untuk disalurkan ke sawah-sawah padi di
bersurat Sdok Kok Thom.
kawasan sekitarnya.
H1a Yang mengisahkan pemerintahan F2 Seni bina Angkor Wat.
Jayavarman II. H2a Angkor Wat dibina dengan keluasan 208

F2 Inskripsi yang terpahat pada dinding- hektar.
dinding candi. H2b Dibina oleh Raja Suryavarman II.
H2c Menara utama di tengah-tengah candi ialah
H2a Menggambarkan aspek keagamaan dan
pemerintahan. setinggi 65 meter.
[Mak. 3m] F3 Seni bina Angkor Thom.
H3a Dibina oleh Raja Jayavarman VII.
(ii) F1 Dibuktikan dengan penemuan batu H3b Merupakan ibu kota kerajaan Angkor.
bersurat Trowulan bertarikh 1358. F4 Pembinaan kapal.
H4a Untuk kegunaan perdagangan dan
H1a Ditulis dalam bahasa Jawa Kuno
bertulisan Kawi. peperangan.
[Mak. 6m]
F2 Persuratan dalam bentuk manuskrip.
C2a Karya sejarah yang terkenal ialah

Nagarakertagama.
C2b Karya lain ialah Pararaton dan Tantu

Panggelaran.
[Mak. 3m]

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J6

00 Jawapan.indd 6 20/04/2020 8:19 AM

(c) F1 Pemerintah yang berwibawa. Sejarah  Ting. 2  Jawapan 
H1a Mampu memajukan sesebuah negara.
F2 Pemerintah yang berwawasan. H2b Setiap benda dan makhluk dianggap
H2a Mempunyai matlamat untuk mencapai tahap mempunyai mana yang boleh mempengaruhi
kehidupan seseorang.
ketamadunan yang tinggi.
F3 Rakyat yang setia kepada pemerintah. C2a Contohnya, upacara pemujaan semangat
H3a Mereka sanggup berkorban demi negara. tanaman dilakukan agar mendapat hasil
F4 Rakyat yang bersatu padu. yang subur dan banyak.
F5 Rakyat yang bekerjasama. [Mak. 4m]
F6 Rakyat berkemahiran dalam seni bina.
F7 Rakyat yang berilmu. (c) F1 Sebagai panduan hidup.
F8 Kemahiran dalam ilmu matematik, sains, F2 Dijadikan pegangan dalam melakukan

geometri dan kesenian. sesuatu.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) F3 Membentuk tingkah laku yang mulia.
F4 Mewujudkan keamanan dan keharmonian
[Mak. 8m]
dalam kalangan masyarakat.
KBAT F5 Benteng daripada melakukan kejahatan.
F6 Alat kawalan sosial.
(a) Candi Lembah Bujang (Mana-mana jawapan yang munasabah)
(b) (i) Kegigihan.
(ii) Ketaatan kepada pemerintah. [Mak. 4m]
(iii) Kebijaksanaan pemerintah. 2. (a) F1 Pemerintah mengasimilasikan pengaruh
(iv) Kerjasama antara pemerintah dengan golongan yang
agama dalam pentadbiran.
diperintah. F2 Raja menjadi tonggak utama kerajaan.
(c) (i) Menghargai khazanah sejarah tanah air. F3 Kedudukan raja diperkukuh dengan sistem
(ii) Memelihara dan memulihara warisan negara.
(iiI) Membuat dokumentasi warisan negara. pemerintahan yang dibantu oleh para
pembesar.
Prak tis PT3 Agama, Kepercayaan dan Keunikan F4 Raja memperoleh ketaatan daripada
Warisan Masyarakat Kerajaan Alam Melayu rakyatnya.
4
[Mak. 2m]
A (b) F1 Berasaskan keturunan.
F2 Pembesar mengesahkannya.
1. D 2. B 3. D 4. C 5. B F3 Keturunan diraja dianggap suci dan
6. D 7. C 8. D 9. C 10. A
berdaulat.
B F4 Dipilih daripada golongan tentera seperti

1. (a) F1 Agama merupakan suatu sistem berkaitan dalam kerajaan Funan dan Champa.
anutan, keimanan dan penyembahan F5 Wanita keturunan diraja boleh dilantik
terhadap tuhan.
sebagai pemerintah seperti dalam kerajaan
F2 Kepercayaan merupakan pegangan yang Majapahit.
diyakini dapat menjadi panduan dalam
kehidupan. [Mak. 4m]
[Mak. 2m] (c) F1 Kurang ilmu pengetahuan.
F2 Menganggap institusi beraja tidak penting.
(b) F1 Mengamalkan animisme. F3 Pengaruh daripada luar.
H1a Percaya bahawa setiap makhluk, hidupan F4 Kurang kesedaran.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
dan tumbuhan mempunyai roh atau
semangat. 3. (a) F1 Palava
H1b Berkait dengan kepercayaan terhadap F2 Kawi
makhluk halus. F3 Jawi
H1c Penyembahan nenek moyang yang telah
meninggal dunia yang dipanggil hyang. [Mak. 2m]
H1d Penyembahan nenek moyang penting untuk (b) F1 Memudahkan kehidupan.
memastikan keluarga mendapat kebaikan F2 Perkembangan kegiatan pertanian.
atau menghindar kesusahan di dunia. F3 Perkembangan kegiatan pelayaran.
F2 Mengamalkan dinamisme. F4 Perkembangan kegiatan perdagangan.
H2a Berkait rapat dengan kepercayaan terhadap F5 Perkembangan kegiatan keagamaan.
kekuatan yang dikenali sebagai mana atau
semangat. [Mak. 4m]
(c) F1 Kreatif dan inovatif.
F2 Berilmu pengetahuan tinggi.
F3 Kerjasama yang tinggi antara pemerintah

dengan rakyat.
F4 Kegigihan dan kerajinan.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

J7 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 7 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan 2. (a) F1 Memperkembangkan kegiatan pertanian di

C kawasan subur seperti lembah sungai.

1. (a) (i) Kerajaan Champa H1a Contohnya, di Angkor dan Majapahit.
F1 Penyebaran agama Hindu sejak abad
H1b Sungai berfungsi sebagai laluan
keempat.
H1a Ketika pemerintahan Bhadravarman. pengangkutan utama.
H1b Beliau mendirikan candi Hindu di
F2 Memilih tempat yang menjadi laluan
Lembah Mi Son yang dikenali sebagai
Siva-Bhadresvara. antarabangsa, timur dan barat.
H1c Candi Hindu turut dibina di Po Nagar.
F2 Candi Dong Duong membuktikan H2a Seperti pelabuhan Oc Eo di Funan dan
penyebaran agama Buddha.
F3 Penemuan batu bersurat bertarikh Palembang di Srivijaya.
1035 dan batu nisan bertarikh 1039 di
Panduranga membuktikan penyebaran F3 Mengambil kira petunjuk arah yang
agama Islam.
F4 Agama Islam tersebar luas semasa memudahkan pedagang singgah di
pemerintahan Sultan Zainal Abidin pada
abad ke-14. pelabuhan seperti bukit, gunung atau teluk.

[Mak. 3m] H3a Contohnya, Gunung Jerai yang menjadi
(ii) Kerajaan Srivijaya
F1 Merupakan pusat kegiatan agama mercu tanda kejayaan Kedah.

Buddha sejak abad ketujuh. H3b Bukit dan teluk juga membantu dalam aspek
F2 Pendeta Buddha bernama I-Tsing dari
pertahanan.
China pernah datang ke Srivijaya untuk
mempelajari bahasa Sanskrit. [Mak. 6m]
H2a Turut menterjemahkan kitab-kitab
agama Buddha. (b) F1 Hubungan persahabatan
F3 Candi Buddha tinggalan kerajaan
Srivijaya yang masyhur termasuklah C1a Kerajaan Srivijaya mengirimkan utusan
Candi Muara Jambi, Candi Bahal dan
Candi Muara Takus. persahabatan ke China pada abad ketujuh.

[Mak. 3m] C1b Kerajaan Majapahit menjalinkan
(b) Kerajaan Majapahit
F1 Hayam Wuruk persahabatan dengan China pada abad ke-14.
H1a Menyatukan aliran agama Hindu dan Buddha
F2 Bantuan ketenteraan atau senjata
yang dipanggil Tripaksa pada abad ke-14.
F2 Wu Ping C2a Maharaja Chola dari India menghantar
H2a Pegawai kerajaan Ming yang beragama Islam
bantuan tentera ke Srivijaya untuk membantu
dilantik sebagai wakil tetap di Majapahit.
H2b Telah menyebarkan agama Islam kepada menyelesaikan pemberontakan pada abad

masyarakat Majapahit. ke-11.
F3 Gan Eng Chou
H3a Pegawai yang beragama Islam pernah F3 Perkahwinan

dilantik sebagai ketua kaum Cina di Tuban. C3a Perkahwinan pemerintah Majapahit, Raden
H3b Menyebarkan agama Islam kepada
Wijaya dengan puteri kerajaan Singhasari
masyarakat Majapahit.
Kerajaan Kedah Tua pada abad ke-13.
F4 Maharaja Derbar Raja II
H4a Telah memeluk Islam pada tahun 1136. [Mak. 6m]
H4b Agama Islam tersebar di kerajaan Kedah
(c) F1 Menjamin keselamatan negara.
Tua.
[Mak. 8m] F2 Menjalinkan hubungan baik dengan negara

(c) F1 Mewujudkan keamanan. luar.
F2 Mengelakkan pergaduhan.
F3 Menghindari sikap syak wasangka. F3 Mendapat pengiktirafan negara luar.
F4 Mewujudkan sikap saling menghormati.
F5 Mewujudkan persefahaman. F4 Mempertahankan kedaulatan negara.
F6 Meningkatkan kerjasama dalam kalangan
F5 Memajukan ekonomi negara.
masyarakat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) F6 Menjalinkan hubungan perdagangan dengan

negara luar.

F7 Menggalakkan perkongsian teknologi.

F8 Menjamin kestabilan politik negara.

F9 Meningkatkan taraf pendidikan.

F10 Mudah mendapat bantuan.

F11 Memajukan sektor pelancongan.

F12 Menarik pelabur asing.

(Mana-mana jawapan yang munasabah)

[Mak. 8m]

3. (a) F1 Memanfaatkan kesuburan tanah.

H1a Untuk menjalankan kegiatan pertanian.

C1a Kawasan lembah Sungai Mekong, Sungai

Musi, Sungai Bengawan Solo dan Sungai

Brantas menjadi tapak pertanian yang

penting.

F2 Mencipta sistem pengairan.

H2a Memiliki kemahiran mencipta sistem

pengairan.

C2a Seperti baray dan sistem saliran.

H2b Untuk memastikan bekalan air mencukupi di

kawasan pertanian.

F3 Membina pelabuhan.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J8

00 Jawapan.indd 8 20/04/2020 8:19 AM

H3a Mendirikan pelabuhan di lokasi yang Sejarah  Ting. 2  Jawapan 

strategik. B

H3b Mudah dikunjungi oleh pedagang dari timur 1. (a) F1 Bentuk muka bumi yang berbukit bukau.
F2 Pokok bakau.
dan barat. F3 Pokok api-api.

[Mak. 6m] [Mak. 2m]
(b) F1 Laluan perdagangan antara timur dengan
(b) F1 Pemerintah dan masyarakat kerajaan Alam
barat.
Melayu telah mendirikan pelabuhan di lokasi F2 Bentuk muka bumi yang berbukit bukau

yang strategik. sesuai dijadikan benteng pertahanan dan
panduan kapal pedagang.
H1a Dan mudah dikunjungi oleh para pedagang F3 Pokok bakau dan api-api menjadi benteng
pertahanan dan pelindung semula jadi
dari timur dan barat. daripada musuh.
F4 Terlindung daripada tiupan angin monsun.
H1b Pelabuhan berkembang dalam tiga bentuk.
[Mak. 4m]
F2 Pelabuhan pembekal. (c) F1 Kebijaksanaan seseorang pemimpin.
F2 Menghargai alam sekitar.
H2a Pelabuhan persinggahan untuk F3 Pemimpin yang berwibawa.
F4 Kegigihan seseorang pemimpin.
membekalkan bahan dagangan dan bekalan (Mana-mana jawapan yang munasabah)

makanan kepada pedagang. 2. (a) F1 Cap mohor
F2 Nobat
F3 Pelabuhan kerajaan. F3 Keris
F4 Lembing
H3a Pelabuhan pembekal yang berkembang F5 Mahkota

apabila wujudnya pusat pentadbiran atau [Mak. 2m]
(b) F1 Menjadi simbol perpaduan dan kemakmuran.
kerajaan di pelabuhan tersebut. F2 Merupakan ketua angkatan tentera.
F3 Mengetuai hubungan diplomatik.
F4 Pelabuhan entrepot. F4 Menyelaraskan kegiatan ekonomi.
F5 Menjadi ketua agama Islam.
H4a Pelabuhan ini menjadi tumpuan pedagang. F6 Menegakkan keadilan.

H4b Berperanan sebagai pengumpul, pengendali [Mak. 4m]
(c) F1 Mengekalkan perpaduan.
dan pengedar barang dagangan daripada F2 Mematuhi undang-undang negara.
F3 Mempertahankan kedaulatan negara.
para pedagang serantau dan antarabangsa. F4 Sanggup berkorban untuk negara.
F5 Menghormati raja-raja.
[Mak. 6m] F6 Tidak memburukkan/ menghina raja.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(c) F1 Menyediakan kemudahan infrastruktur yang
[Mak. 4m]
lengkap.
3. (a) F1 Kelemahan Sultan Mahmud Shah dan
F2 Meningkatkan hasil pengeluaran. pembesar dalam pemerintahan dan
pentadbiran.
F3 Meningkatkan produktiviti negara.
F2 Amalan pilih kasih, rasuah dan
F4 Menyediakan tenaga kerja yang mahir. penyelewengan dalam pentadbiran.

F5 Menyediakan kursus kepada tenaga buruh. F3 Perbalahan sesama sendiri dalam kalangan
pembesar.
F6 Meluaskan pasaran. [Mak. 3m]

F7 Memperkasakan bidang perindustrian (b) F1 Mencapai matlamat kekayaan, keagamaan
dan kemasyhuran.
negara.
F2 Mengawal perdagangan rempah.
F8 Mengadakan promosi secara besar-besaran. F3 Menyebarkan agama Kristian.
F4 Menghapuskan penguasaan pedagang
F9 Mencari pasaran baharu.
Islam.
F10 Menambahkan pusat pengajian tinggi yang [Mak. 3m]

berkaitan kemahiran. (c) F1 Kedaulatan negara terancam.
F2 Berlaku perpecahan dalam kalangan
F11 Pendidikan sepanjang hayat.
masyarakat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

[Mak. 8m]

KBAT

(a) Agama Hindu
(b) (i) Mendisiplinkan diri.
(ii) Kehidupan yang lebih teratur.
(iii) Kehidupan yang lebih tenteram dan aman damai.
(c) (i) Tidak mengganggu upacara keagamaan kaum lain.
(ii) Menghadiri rumah terbuka perayaan kaum lain.
(iii) Bertoleransi dengan upacara keagamaan kaum

lain.

Prak tis PT3 Kesultanan Melayu Melaka

5

1. B A 3. D 4. B 5. C
6. A 8. A 9. A 10. B
2. C
7. A

J9 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 9 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan 2. (a) F1 Pengislaman pemerintah

F3 Berlaku peperangan/ pergaduhan. H1a Pengislaman Sultan Iskandar Shah pada
F4 Keselamatan negara terjejas.
F5 Berlaku ketidakstabilan politik. tahun 1414 diikuti oleh para pembesar dan
F6 Merencatkan pertumbuhan ekonomi.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) rakyat.

[Mak. 4m] F2 Perkahwinan

C H2a Perkahwinan puteri Sultan Mansur Shah

1. (a) F1 Hukum Kanun Melaka dengan putera Raja Siak.
H1a Ditulis semasa pemerintahan Sultan Muzaffar
F3 Peranan ulama dan mubaligh
Shah (1446-1456).
H1b Disusun semula secara teratur semasa H3a Pemerintah Melaka menghantar ulama dan

pemerintahan Sultan Mahmud Shah (1489- mubaligh ke seluruh kawasan pengaruhnya.
1511).
H1c Mengandungi 44 fasal yang berkaitan H3b Ajaran tasawuf dan sufi dikembangkan
dengan hak keistimewaan, tanggungjawab
raja dan pembesar. melalui ulama dari Timur Tengah dan India.
H1d Terdapat hukum Islam yang berkaitan dengan
jenayah, urusan jual beli dan kekeluargaan. H3c Antaranya, Maulana Abu Bakar dan Maulana
H1e Jenayah di dalam negeri Melaka dapat
diatasi dengan baik dan terurus. Yusuf.
F2 Undang-Undang Laut Melaka
H2a Ditulis semasa pemerintahan Sultan Mahmud H3d Sultan Alauddin Riayat Syah menghantar
Shah.
H2b Bertujuan menentukan peraturan pelayaran ulama untuk mengajar Raja Pahang, Kampar
dan perdagangan.
H2c Mengandungi 25 fasal yang menerangkan dan Inderagiri tentang hal ehwal agama.
peraturan di laut, tertib berniaga dan tatacara
berjual beli. F4 Perdagangan
H2d Kandungan juga berkaitan tanggungjawab
nakhoda, anak kapal, kiwi dan syahbandar. H4a Islam tersebar melalui pedagang Arab, India
H2e Undang-undang ini menyebabkan aktiviti
perdagangan berjalan dengan lancar. dan China.

[Mak. 6m] H4b Mereka mempunyai sifat mubaligh yang
(b) F1 Dikenali sebagai Adat Temenggung.
F2 Berkaitan dengan sistem pemerintahan, mendorong penyebaran Islam.

perwarisan takhta, perkahwinan, perwarisan F5 Perluasan kuasa
harta dan perundangan.
F3 Berkaitan dengan sistem penggantian sultan, H5a Negeri naungan dan jajahan memeluk Islam
iaitu takhta kerajaan diwarisi oleh anak lelaki
yang sulung. sebagai tanda taat setia kepada pemerintah
F4 Mengamalkan sistem pemerintahan beraja.
F5 Kuasa tertinggi terletak di tangan sultan atau Melaka.
raja.
F6 Membolehkan sistem perwarisan takhta [Mak. 6m]
berlaku secara teratur.
(b) F1 Melaka menjadi tumpuan ulama dan
[Mak. 6m]
(c) F1 Mewujudkan perpaduan. pendakwah.
F2 Menjaga keamanan.
F3 Mewujudkan kestabilan politik. H1a Sultan Melaka menjadi penaung kepada
F4 Menjamin kemakmuran negara.
F5 Menjamin kesejahteraan hidup rakyat. aktiviti dakwah dan perbincangan kitab
F6 Menjadi panduan kepada pemerintah.
F7 Mengelakkan berlakunya jenayah. agama seperti Darul Manzum.
F8 Mengawal tingkah laku masyarakat.
F9 Menegakkan keadilan. F2 Menjadi tempat pembelajaran.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
H2a Semasa pemerintahan Sultan Muzaffar
[Mak. 8m]
Shah, madrasah, masjid dan surau menjadi

tempat mempelajari al-Quran dan ilmu

tasawuf.

F3 Pengaruh Islam terdapat dalam saduran

karya sastera dari Arab dan Parsi.

H3a Seperti Hikayat Ali Hanafiah dan Hikayat

Amir Hamzah.

H3b Berlaku perkembangan dalam tulisan Jawi

dan bahasa Melayu.

H3c Bahasa Melayu menjadi bahasa persuratan

dan bahasa penulisan.

F4 Pemerintahan dan pentadbiran.

H4a Undang-undang Islam terkandung dalam

Hukum Kanun Melaka dan Undang-Undang

Laut Melaka.

H4b Ulama memainkan peranan penting dalam

hal pentadbiran.

H4c Jawatan mufti dan kadi diwujudkan untuk

melicinkan pengurusan agama Islam.

[Mak. 6m]

(c) F1 Menunjukkan teladan yang baik.

F2 Jujur dalam aktiviti perdagangan.

F3 Mengamalkan sikap saling menghormati.

F4 Berhikmah/ berdiplomasi dalam

menyampaikan ajaran Islam.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J10

00 Jawapan.indd 10 20/04/2020 8:19 AM

Sejarah  Ting. 2  Jawapan 

F5 Berakhlak mulia. Prak tis PT3 Kesultanan Johor Riau
F6 Sabar dalam menyebarkan Islam.
F7 Berilmu pengetahuan yang tinggi. 6
F8 Berhemah tinggi.
F9 Tidak menggunakan paksaan. A
F10 Bersikap terbuka.
F11 Sanggup berkorban. 1. C 2. A 3. D 4. A 5. B
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
6. B 7. D 8. B 9. A 10. B
[Mak. 8m]
3. (a) F1 Mengendalikan urusan perdagangan. B
F2 Mengurus pasar dan gudang.
F3 Menjaga kebajikan dan keselamatan 1. (a) F1 Kota Kara, Pekan Tua
F2 Kota Sayong, Sayong Pinang
pedagang. F3 Kota Batu, Johor Lama
F4 Bertanggungjawab memeriksa alat timbang,
(b) F1 Kedudukan berhampiran sungai yang lebar.
sukat dan mata wang.
F5 Menjadi hakim di pelabuhan. F2 Sungai yang dalam memudahkan kapal
F6 Mengurus cukai.
F7 Menguatkuasakan peraturan keluar masuk keluar masuk.

kapal. F3 Kawasan berbukit bukau menjadi benteng
[Mak. 6m]
pertahanan daripada ancaman luar.
(b) F1 Pengurusan cukai pelabuhan yang rendah
menarik minat pedagang ke Melaka. (c) F1 Dapat mengelakkan serangan musuh.

F2 Terdapat dua jenis cukai yang dikenakan, F2 Mewujudkan keamanan.
iaitu cukai rasmi dan cukai tidak rasmi.
F3 Keselamatan terjamin.
F3 Cukai rasmi, iaitu cukai import dikenali
sebagai panduan. F4 Mencari kawasan yang strategik.

H3a Kadarnya berbeza-beza mengikut tempat F5 Kemakmuran ekonomi.
asal pedagang.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
H3b Pedagang dari Arab, India, Ceylon, Siam dan
Pegu dikenakan cukai sebanyak 6 peratus. [Mak. 4m]

H3c Pedagang dari Alam Melayu dikenakan cukai 2. (a) F1 Kedudukan pelabuhan yang strategik.
sebanyak 3 peratus.
F2 Menjadi tumpuan para pedagang.
F4 Cukai tidak rasmi, iaitu dalam bentuk hadiah.
H4a Pedagang dari China dan Jepun hanya F3 Pusat pengumpulan dan pengedaran

dikehendaki memberikan hadiah yang pelbagai barang dagangan.
nilainya sama dengan cukai lima peratus.
F5 Bahan makanan seperti beras tidak F4 Kesibukan pelabuhan Johor Riau.
dikenakan cukai.
[Mak. 3m]
[Mak. 6m]
(c) F1 Memajukan ekonomi. (b) F1 Menjadi pusat pertukaran barangan keluaran
F2 Menarik pedagang asing.
F3 Memakmurkan Melaka. Alam Melayu dengan barangan dari China,
F4 Menjamin kesejahteraan rakyat.
F5 Kebajikan rakyat terjamin. India dan Arab.
F6 Menjamin keharmonian rakyat.
F7 Menyediakan kemudahan prasarana. F2 Menjadi pusat perdagangan untuk barangan
F8 Sumber pendapatan Melaka.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) yang dibawa dari China.

KBAT F3 Pedagang Jawa menjadikan Johor sebagai

(a) (i) Masalah kepimpinan. pelabuhan pilihan kerana tidak berminat
(ii) Masalah perpaduan.
(b) (i) Membakar bendera. berdagang dengan Portugis di Melaka.
(ii) Menukar lirik lagu kebangsaan.
(iii) Sifat perkauman. F4 Kecekapan mengendalikan barang
(c) (i) Cinta akan negara.
(ii) Bertanggungjawab mempertahankan negara. dagangan.
(iii) Berkorban mempertahankan bangsa dan negara.
(iv) Setia kepada negara. F5 Kemampuan membekalkan semula kapal

dengan cepat dan murah.

F6 Menyediakan kemudahan menyimpan

barangan.

[Mak. 3m]

(c) F1 Meningkatkan hasil pengeluaran negara.

F2 Menyediakan pelbagai kemudahan di

pelabuhan.

F3 Memajukan bidang maritim negara.

F4 Mengenakan kadar cukai yang rendah

kepada para pedagang.

F5 Mempelbagaikan produk/ barang dagangan.

(Mana-mana jawapan yang munasabah)

[Mak. 4m]

3. (a) F1 Sulalatus Salatin

F2 Hikayat Hang Tuah

J11 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 11 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan (c) F1 Menyebabkan kematian.

F3 Tajul Salatin F2 Menyebabkan kecederaan/ kecacatan.
F4 Tuhfat al-Nafis
F5 Salasilah Melayu dan Bugis F3 Ketidakstabilan politik.
F6 Hikayat Anak Panah Sedasa
F7 Gurindam Dua Belas F4 Kegiatan harian terjejas.
F8 Syair Ungku Puteri
F5 Kehilangan harta benda.
[Mak. 3m]
(b) F1 Penghasilan karya agung. F6 Ekonomi negara terjejas.
F2 Contohnya, Sulalatus Salatin dan Hikayat
F7 Pembangunan negara terjejas.
Hang Tuah.
F3 Tokoh persuratan yang berkaliber. F8 Kemusnahan infrustruktur/ kemudahan
F4 Tun Seri Lanang telah menyusun dan
awam.
menulis semula Sulalatus Salatin atas titah
Raja Abdullah. F9 Keharmonian dan keamanan tergugat.
F5 Penghasilan pelbagai karya.
H6 Contohnya, Tajul Salatin, Tuhfat al-Nafis dan F10 Rakyat hidup sengsara.
Salasilah Melayu dan Bugis.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
[Mak. 3m]
(c) F1 Melengkapkan diri dengan ilmu pengetahuan. [Mak. 8m]
F2 Mengikuti kursus dalam penulisan kreatif.
F3 Menyertai bengkel penulisan. 2. (a) F1 Tanah jajahan dan naungan Johor
F4 Memperbanyak amalan membaca.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) membekalkan lada hitam, bijih timah dan

C emas.

1. (a) F1 Pemindahan pusat pemerintahan. H1a Bijih timah dibawa masuk dari Klang, Sungai
H1a Sebahagian besar pusat pemerintahan
Ujong dan Bernam serta Pulau Bangka,
terletak di sepanjang pesisir Sungai Johor.
H1b Semasa pemerintahan Sultan Ibrahim, Sumatera.

kegemilangan Kesultanan Johor Riau H1b Lada Hitam dibawa dari Jambi dan Emas
diteruskan di Kepulauan Riau Lingga.
H1c Pusat pemerintahan sering berpindah dibawa dari Inderagiri.
disebabkan keperluan strategi ketenteraan
dan pertahanan. F2 Barangan tempatan lain ialah kelapa kering,
H1d Serta muslihat mempertahankan diri
daripada ancaman Portugis dan Acheh. kayu gaharu, damar, kelembak, sagu,
F2 Membina kota pertahanan.
H2a Kota pertahanan yang dibina sering berubah pinang, ikan masin, periuk belanga dan
mengikut lokasi pusat pemerintahan.
H2b Mempunyai bentuk serta ciri yang tersendiri. garam.
F3 Menjalinkan hubungan dengan Belanda.
H3a Mengadakan perjanjian persahabatan H2a Dibawa dari Pahang, timur Sumatera,
dengan pihak Belanda.
H3b Dasar berbaik-baik dengan Belanda Kepulauan Riau, Sungai Ujong, Klang,
dilakukan sebagai strategi untuk menghadapi
ancaman daripada Portugis di Melaka dan Baning dan Rembau.
Acheh.
F3 Pelabuhan Batu Sawar menjadi pusat
[Mak. 6m]
(b) F1 Johor mengambil bahagian dalam perang perdagangan untuk barangan yang dibawa

Belanda-Portugis dengan memberikan dari China.
bantuan kepada Belanda.
F2 Membantu mengangkut peralatan perang. C1a Contohnya, benang emas, kain sutera putih,
F3 Membuat tapak meriam.
F4 Menggali parit kubu. barang tembikar, seramik, kuali besi, teh dan
F5 Menyekat musuh lari ke dalam hutan.
F6 Menaikkan semangat tentera Belanda. tembaga.
F7 Membantu mengepung dan menyerang
Portugis. F4 Pedagang Jawa membawa beras.

[Mak. 6m] F5 Pedagang Gujerat membawa kain, wangian

dan manik.

F6 Pedagang Siam memperdagangkan beras

untuk Johor.

[Mak. 6m]

(b) F1 Perdagangan dijalankan secara tukar

barang.

F2 Dan menggunakan mata wang.

F3 Sultan Alauddin Riayat Shah I

memperkenalkan mata wang.

H3a Mata Wang emas dikenali sebagai mas,

wang perak sebagai kupang dan wang timah

sebagai katun.

F4 Pada akhir abad ke-18, mata wang asing

seperti Dolar Sepanyol, Dolar Mexico dan

duit Belanda turut digunakan.

F5 Syahbandar bertanggungjawab mengurus

sistem jual beli dan kutipan cukai.

F6 Cukai pelabuhan yang dikenakan adalah

berpatutan.

F7 Syahbandar menetapkan ukuran dan berat

timbangan barangan.

(c) F1 Memudahkan urusan jual beli.
F2 Alat pertukaran dalam perdagangan.
F3 Melancarkan urusan perdagangan.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J12

00 Jawapan.indd 12 20/04/2020 8:19 AM

F4 Membayar gaji. Sejarah  Ting. 2  Jawapan 
F5 Menentukan nilai barang.
F6 Meningkatkan ekonomi negara. F3 Bertanggungjawab
(Mana-mana jawapan yang munasabah) F4 Setia kepada negara
F5 Sanggup berkorban
3. (a) F1 Kemudahan pelabuhan. F6 Jujur
H1a Menyediakan gudang bawah tanah untuk F7 Kerajinan
F8 Ketaatan
menyimpan barangan bagi mengelakkan F9 Kreatif
daripada kebakaran. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
H1b Menyediakan pegawai terlatih untuk
mengendalikan urusan perdagangan. [Mak. 8m]
H1c Membekalkan barang yang diperlukan oleh
pedagang seperti lada hitam dan rempah- KBAT
ratus.
F2 Urusan jual beli. (a) (i) Sulalatus Salatin
H2a Perdagangan dijalankan secara tukar barang (ii) Hikayat Hang Tuah
dan menggunakan mata wang. (b) (i) Memperkaya bidang ilmu.
H2b Sultan Alauddin Riayat Shah I (ii) Meningkatkan imej negara.
memperkenalkan mata wang. (iii) Menjadi pusat perkembangan bidang persuratan
H2c Mata Wang emas dikenali sebagai mas,
wang perak sebagai kupang dan wang timah dunia.
sebagai katun. (iv) Menjadi sumber rujukan negara luar.
H2d Mata wang asing seperti Dolar Sepanyol, (c) (i) Menyertai pertandingan mencipta karya pada
Dolar Mexico dan duit Belanda turut
digunakan pada akhir abad ke-18. peringkat antarabangsa.
H2e Syahbandar bertanggungjawab mengurus (ii) Menyertai bengkel penulisan.
sistem jual beli dan kutipan cukai pelabuhan. (iii) Menghadiri seminar karya persuratan peringkat
H2f Syahbandar juga menetapkan ukuran dan
berat timbangan barangan. antarabangsa.
F3 Sistem naungan. (iv) Menyertai persatuan persuratan di sekolah.
H3a Pedagang luar dan pedagang tempatan
mendapat naungan daripada Bendahara, Prak tis PT3 Kesultanan Melayu Pahang, Perak,
Temenggung, Laksamana dan Raja Indera Terengganu dan Selangor
Bongsu. 7
H3b Pedagang mudah mendapat surat kebenaran
daripada Belanda dan dapat belayar tanpa A
gangguan di Selat Melaka.
F4 Peranan Orang Laut. 1. D 2. A 3. D 4. C 5. D
H4a Ditugaskan sebagai pengawal pelabuhan, 6. A 7. C 8. D 9. C 10. B
penunda kapal dagang dan petunjuk arah
kepada para pedagang. B
H4b Mengawal perairan Johor dan Selat Melaka.
F5 Kemudahan membaiki dan membina kapal. 1. (a) F1 Pada abad ke-18, masyarakat Bugis semakin
H5a Membaiki dan membina kapal bersaiz kecil. ramai menetap di Selangor.
H5b Membuat kapal pesisir pantai seperti kolek,
banteng, penjajap dan balok. F2 Daeng Chelak yang berketurunan Bugis
menjadi Yang Dipertuan Muda Kesultanan
[Mak. 6m] Johor Riau.
(b) F1 Ditugaskan sebagai pengawal pelabuhan.
F2 Penunda kapal dagang. F3 Putera Daeng Chelak, iaitu Raja Lumu
F3 Penunjuk arah kepada pedagang. menghadap Sultan Perak, iaitu Sultan
F4 Pengawal di perairan Johor dan Selat Mahmud Shah untuk mendapatkan
pengiktirafan.
Melaka.
F5 Terlibat dalam mengawal keselamatan F4 Sultan Mahmud Shah menabalkan Raja
Lumu sebagai Sultan Selangor.
Kesultanan Johor Riau.
H5a Dengan menjadi tentera angkatan laut. F5 Baginda dianugerahkan nobat dan cap
F6 Mahir dalam pembinaan kapal. mohor.
H6a Mereka membuat kapal pesisir pantai.
C6a Seperti kolek, banteng, penjajap, balok dan F6 Raja Lumu mengasaskan Kesultanan
Selangor pada tahun 1766 dengan gelaran
pencalang. Sultan Salehuddin Shah.
[Mak. 6m] [Mak. 3m]

(c) F1 Amanah (b) F1 Membina jalan raya.
F2 Berani F2 Membina landasan kereta api.
F3 Mempertingkat pembinaan rumah.
F4 Pembinaan kedai semakin meningkat.

[Mak. 3m]

J13 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 13 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan

(c) F1 Mempelbagaikan peluang ekonomi. C

F2 Menarik pelabur asing. 1. (a) F1 Diasaskan oleh susur galur Bendahara Johor
Riau pada abad ke-18.
F3 Memajukan bidang sains dan teknologi.
F2 Sultan Abdul Jalil menganugerahkan
F4 Memajukan bidang pendidikan negara. Terengganu kepada Tun Zainal Abidin,
putera Tun Habib Abdul Majid, Bendahara
F5 Memajukan sektor perindustrian. Johor Riau yang ke-11 serta putera angkat
Raja Patani, Nang Chayam.
F6 Melakukan penyelidikan dan pembangunan
F3 Tun Zainal Abidin berangkat ke Terengganu
(R& D) diiringi oleh 80 orang keluarga Patani
termasuk beberapa orang tokoh agama.
F7 Mempelbagaikan hasil keluaran.
F4 Membawa alat kebesaran, iaitu keris diraja,
F8 Menarik kedatangan pelancong. keris panjang Nang Chayam.

(Mana-mana jawapan yang munasabah) F5 Tun Zainal Abidin mengasaskan Kesultanan
Terengganu pada tahun 1708 dengan
[Mak. 4m] gelaran Sultan Zainal Abidin I.

2. (a) F1 Karya sejarah F6 Sultan Zainal Abidin I mendirikan pusat
pemerintahan yang pertama di Tanjung Baru,
F2 Karya perubatan Kuala Berang.

F3 Sastera rakyat F7 Keturunan Sultan Zainal Abidin I mewarisi
tahkta Terengganu hingga hari ini.
[Mak. 2m] [Mak. 6m]

(b) F1 Hikayat Pahang dikarang oleh Haji (b) F1 Membawa pemodenan kepada Terengganu.
F2 Menggubal Undang-undang tubuh.
Muhammad Nor mengisahkan sejarah H2a Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan

Kesultanan Pahang abad ke-19. Terengganu.
F3 Memperkemas sistem sukat dan timbang.
F2 Misa Melayu dikarang oleh Raja Chulan F4 Menubuhkan mahkamah syariah.
F5 Menubuhkan pasukan polis.
mengisahkan Kesultanan Perak abad ke- F6 Membina Istana Maziah.
H2a Istana Kesultanan Terengganu hingga hari
18.
ini.
F3 Syair Tawarikh Zainal Abidin [Mak. 6m]

Ketiga karangan Tengku Dalam (c) F1 Mempertahankan kedaulatan Terengganu.
F2 Memakmurkan ekonomi kerajaan.
Kalthum mengisahkan Kesultanan F3 Mengelakkan campur tangan kuasa asing.
F4 Mewujudkan keamanan negeri.
Terengganu abad ke-19 dan ke-20. F5 Mewujudkan pentadbiran yang sistematik.
F6 Mengekalkan kestabilan politik di
F4 Kenang-kenangan Selangor dikarang
Terengganu.
oleh Wan Muhammad Amin mengisahkan F7 Mengukuhkan sistem pentadbiran.
F8 Melicinkan urusan negara.
Kesultanan Selangor abad ke-19 dan ke-20. (Mana-mana jawapan yang munasabah)

(c) F1 Sebagai alat pendidikan. 2. (a) F1 Mengamalkan sistem perwarisan takhta.
F2 Waris ganti digelar Tengku Mahkota.
F2 Menyelitkan unsur-unsur pengajaran. F3 Sultan dilantik atas persetujuan Jumaah

F3 Menjadi teladan dan iktibar. Pangkuan Diraja Negeri.
F4 Sistem pentadbiran masih berasaskan
F4 Sebagai alat hiburan.
pembesar empat, lapan dan enam belas.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) F5 Empat pembesar utama Pahang ialah Orang

3. (a) F1 Negeri Perak terkenal dengan mata wang Kaya Indera Shahbandar, Orang Kaya
bongkah timah yang dinamakan bidor sejak Indera Segara, Orang Kaya Pahlawan dan
abad ke-17. Orang Kaya Indera Perba Jelai.
F6 Pemerintahan kerajaan negeri dijalankan
F2 Mata wang pitis daripada timah digunakan bersama-sama Majlis Mesyuarat Kerajaan.
di Pahang mulai pemerintahan Sultan (b) F1 Sultan merupakan ketua agama bagi setiap
Muhammad Shah. negerinya.

F3 Mata Wang tampang digunakan di Pahang
pada abad ke-19.

F4 Di Terengganu, Sultan Zainal Abidin I
memperkenalkan kupang emas.

F5 Terdapat juga penggunaan mata wang pitis
di Terengganu.

F6 Di Selangor, ditemukan mata wang syiling
yang digunakan semasa pemerintahan
Sultan Ibrahim Shah.
[Mak. 3m]

(b) F1 Dijalankan dalam kegiatan pertanian,
penternakan, perlombongan, mengutip hasil
hutan dan perikanan.

F2 Dijalankan bagi menampung keperluan
harian.

F3 Lebihannya untuk dijual.

(c) F1 Lebihan pengeluaran.
F2 Kecanggihan teknologi.
F3 Pasaran yang luas.
F4 Permintaan yang tinggi.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J14

00 Jawapan.indd 14 20/04/2020 8:19 AM

F2 Kedudukan ini diperihalkan dengan jelas Sejarah  Ting. 2  Jawapan 
dalam perlembagaan Persekutuan dan
Undang-Undang Tubuh Kerajaan Negeri. (c) F1 Imej sesebuah masyarakat.
F2 Menjadi alat kawalan sosial.
F3 Institusi Kesultanan mempunyai ikatan yang F3 Menjadi tarikan pelancong.
rapat dengan institusi agama. F4 Memajukan negara.
F5 Memupuk nilai-nilai murni dalam kalangan
F4 Tokoh-tokoh agama berperanan dalam
pentadbiran istana dan negeri. masyarakat.
F6 Memupuk disiplin diri.
F5 Sultan juga bertanggungjawab dalam (Mana-mana jawapan yang munasabah)
mendaulatkan syiar Islam.
KBAT
F6 Tauliah penceramah agama dikeluarkan oleh
pejabat istana setelah ditandatangani oleh (a) Hikayat Pahang
sultan. (b) (i) Memperkukuh bahasa Melayu.
(ii) Memperkukuh penggunaan tulisan Jawi.
(c) F1 Pemerintahan yang sistematik. (c) (i) Identiti negara.
F2 Melicinkan urusan negara. (ii) Mewujudkan keamanan negara.
F3 Mewujudkan keamanan. (iii) Meningkatkan ekonomi negara.
F4 Mewujudkan perpaduan. (iv) Menaikkan imej negara.
F5 Menarik pelabur asing.
F6 Mewujudkan kestabilan politik. Prak tis PT3 Pengasasan Kerajaan Kedah, Kelantan,
F7 Merancang masa depan negara. Negeri Sembilan dan Perlis
F8 Asas pembentukan negara. 8
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
1. B A 3. D 4. D 5. A
3. (a) F1 Melenggang perut 6. B 8. D 9. B 10. A
H1a Dilakukan ketika kandungan berusia tujuh 2. A
7. C
bulan.
H1b Untuk membetulkan kedudukan bayi di B

dalam perut ibu bagi memudahkan proses 1. (a) F1 Kemangkatan pemerintah terakhir Negara
kelahiran. Patani Besar, iaitu Raja Bahar menyebabkan
F2 Bayi diperdengarkan azan sebaik-baik Kelantan berpecah kepada dua wilayah
sahaja dilahirkan. pemerintahan.
F3 Bercukur apabila putera atau puteri berusia
tujuh hari. F2 Kelantan Barat berpusat di Kota Kubang
F4 Berendoi, iaitu meletakkan bayi di dalam Labu, manakala Kelantan Timur berpusat di
buaian dan diperdengarkan alunan Kota Pangkalan Datu.
marhaban.
F3 Long Yunus, putera pemerintah di Kota
(b) Adat perkahwinan Kubang Labu telah berjaya menyatukan
F1 Majlis perkahwinan diraja melalui proses kedua-dua wilayah ini dan mengasaskan
kerajaan Kelantan pada tahun 1762.
adat istiadat yang tersusun.
F2 Meliputi proses merisik, meminang, F4 Baginda menaiki takhta dengan gelaran
Yang di-Pertuan Kelantan dan mendapat
bertunang dan berinai besar. pengiktirafan daripada Sultan Terengganu.
F3 Terdapat juga khatam al-Quran dan [Mak. 3m]

pernikahan. (b) F1 Mengasaskan Kota Bharu sebagai pusat
F4 Istiadat persandingan dilakukan di atas pemerintahan pada tahun 1844.

pelamin. F2 Membina Istana Balai Besar sebagai tempat
F5 Semasa persandingan, diadakan istiadat bersemayam dan pentadbiran kerajaan.

bertepung tawar. F3 Menguatkuasakan undang-undang syarak.
F6 Pasangan pengantin turut melakukan santap (c) F1 Bersatu padu membawa keamanan.
F2 Kemakmuran ekonomi.
beradap. F3 Kewibawaan pemimpin.
F7 Pasangan pengantin juga bersiram di atas F4 Kebijaksanaan pemimpin.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
pasca persada. 2. (a) F1 Keserumpunan
Istiadat pemakaman F2 Geografi
F8 Tempoh berkabung bergantung pada pihak F3 Agama

istana.
F9 Pihak istana memberikan sedekah kepada

rakyat dalam tempoh berkabung.
F10 Usungan disediakan untuk mengangkat

jenazah ke tempat pemakaman/ perkaman.
F11 Setelah jenazah dimakamkan, nobat tidak

akan dimainkan dalam tempoh tertentu.
[Mak. 8m]

J15 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 15 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan F3 Kota Siputih telah dibuka oleh Tunku
Ahmad pada tahun 1282 bertujuan untuk
(b) F1 Penerimaan Islam oleh pemerintah. menghadapi ancaman daripada Siam dan
F2 Peranan ulama. Acheh di utara.
F3 Berkongsi institusi pendidikan agama
F4 Sultan Muhammad Jiwa telah mengasaskan
menerusi kehadiran penuntut. Kota Setar yang kemudiannya diisytiharkan
F4 Kegiatan perdagangan. sebagai ibu negeri Kedah.
(c) F1 Memperkukuh kedaulatan.
F2 Mendapatkan pengiktirafan. F5 Kedudukan Kedah yang strategik menjadikan
F3 Menjamin kestabilan. Kedah masyhur.
F4 Kemakmuran negeri.
F5 Memastikan keselamatan dan kelangsungan. F6 Kuala Sungai Merbok yang menghala
F6 Perkembangan kerajaan. ke Selat Melaka dan Gunung Jerai telah
(Mana-mana jawapan yang munasabah) menarik kehadiran pedagang.

[Mak. 4m] F7 Kawasan tumpuan ini membolehkan Kedah
3. (a) F1 Pangkalan Lembah Bujang, kerajaan Kedah menjadi pusat perdagangan.
F2 Pangkalan Galoh, kerajaan Kelantan
F3 Pelabuhan Kuala Perlis, kerajaan Perlis F8 Muncul sebagai sebuah negeri yang makmur.
F4 Pangkalan di Sungai Linggi, kerajaan Negeri [Mak. 6m]

Sembilan (c) F1 Memajukan sektor ekonomi negara.
[Mak. 3m] F2 Mempelbagaikan hasil keluaran negara.
F3 Mempelbagaikan ekonomi negara.
(b) F1 Kedah memperdagangkan beras, garam, F4 Mengutamakan sains dan teknologi.
damar, kapur barus dan emas urai. F5 Mewujudkan sistem pendidikan bertaraf

F2 Pedagang dari Perak dan Melaka membawa dunia.
arang kayu, papan dan ikan kering. F6 Menyediakan kemudahan dan prasarana

F3 Kedah menjadi pembekal gading gajah dan yang lengkap dalam pelbagai bidang.
gajah bagi perdagangan entrepotnya. F7 Menarik kedatangan pelancong.
F8 Menguasai ICT.
(c) F1 Pelabuhan yang maju. F9 Menjamin kestabilan politik negara.
F2 Banyak pelabur asing. F10 Menjalinkan hubungan diplomatik dengan
F3 Peningkatan ekonomi dalam bidang
negara luar.
perdagangan. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
F4 Peningkatan hasil pengeluaran negara.
F5 Pasaran yang luas. [Mak. 8m]
(Mana-mana jawapan yang munasabah) 2. (a) F1 Pengiktirafan bertujuan mengabsahkan

[Mak. 4m] sultan sebagai pemerintah.
H1a Hal ini mewujudkan hubungan antara
C
kerajaan berdaulat yang mempunyai taraf
1. (a) F1 Diasaskan oleh keturunan raja yang datang yang sama.
dari Parsi. H1b Pada abad ke-15, Sultan Mahmud shah,
pemerintah Kesultanan Melayu Melaka telah
F2 Maharaja Derbar Raja dari Parsi datang ke mengiktiraf kerajaan Kedah sebagai kerajaan
Kuala Sungai Merbok pada sekitar tahun yang berdaulat.
630M.. H1c Pada tahun 1775, Sultan Terengganu telah
mengiktiraf kerajaan Kelantan yang telah
F3 Tan Dermadewa dan Tun Perkasa, iaitu ketua disatukan di bawah pemerintahan Long
orang Melayu di Kedah telah menghadap Yunus.
Maharaja Derbar Raja. F2 Pertahanan merupakan aspek penting
dalam memastikan kelangsungan sesebuah
F4 Mereka melantik Maharaja Derbar Raja kerajaan.
menjadi Raja Kedah. H2a Hubungan pertahanan yang diwujudkan
dapat mengekalkan kedaulatan kerajaan
F5 Pemasyhuran Maharaja Derbar Raja daripada campur tangan kuasa lain.
sebagai Raja Kedah telah disusuli dengan H2b Long Yunus mendapat bantuan ketenteraan
pengiktirafan alat kebesaran yang dibawa daripada kerajaan Terengganu dan kerajaan
dari Parsi, iaitu nobat. Reman di Hulu Perak dalam usaha
menyatukan Kelantan.
F6 Nobat menjadi alat kebesaran kerajaan H2c Pelantikan Long Gaffar dari kerajaan
Kedah. Reman sebagai Perdana Menteri Kelantan
merangkap Panglima Perang telah
F7 Baginda telah membina pusat kerajaan di membantu mengekalkan keamanan di
Sungai Mas. Kelantan.
[Mak. 6m]
[Mak. 6m]
(b) F1 Kawasan pemerintahaan kerajaan Kedah
berkembang menerusi pembukaan kota atau
pusat pentadbiran baharu setelah seseorang
pemerintah menaiki takhta.

F2 Tindakan ini merupakan strategi dalam
menghadapi ancaman dari dalam dan luar.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J16

00 Jawapan.indd 16 20/04/2020 8:19 AM

(b) F1 Perkahwinan diraja antara sesebuah Sejarah  Ting. 2  Jawapan 
kerajaan merupakan amalan tradisi kerajaan
negeri-negeri Melayu. F2 Kedah memperdagangkan beras, garam,
damar, kapur barus dan emas urai.
F2 Perkahwinan diraja akan mengukuhkan
hubungan antara kerajaan. H2a Kedah juga merupakan pembekal gading
gajah dan gajah bagi perdagangan
F3 Perkahwinan diraja juga menjamin entrepotnya.
kedaulatan sesebuah kerajaan.
F3 Kelantan memperdagangkan emas.
F4 Orang Kening, iaitu puteri Kelantan H3a Dikunjungi oleh pdagang dari dalam dan luar
dikahwinkan dengan Sultan Mahmud Shah
dari Melaka. Kepulauan Melayu.
F4 Perlis memperdagangkan beras dan bijih
F5 Hasil perkahwinan ini melahirkan Raja
Muzaffar yang kemudiannya menjadi sultan timah dengan negeri jiran dan Siam.
Perak yang pertama. F5 Negeri Sembilan memperdagangkan bijih

F6 Che Ku Wan, iaitu puteri Long Yunus timah, sirih, kayu gaharu dan kapur barus
dikahwinkan dengan Tengku Muhammad, dengan Johor dan Melaka.
iaitu putera Terengganu.
[Mak. 6m]
F7 Raja Perlis, iaitu Raja Syed Hussin (c) F1 Masalah sosial dalam kalangan remaja.
berkahwin dengan Tengku Nor Asiah, iaitu F2 Masalah pengangguran
cucunda kepada Sultan Abdullah Mukarram F3 Masalah pendatang tanpa izin.
Shah, iaitu Sultan Kedah ke-20. F4 Penyalahgunaan dadah dalam kalangan
[Mak. 6m]
masyarakat.
(c) F1 Mengeratkan persahabatan. F5 Amalan rasuah.
F2 Mengukuhkan ekonomi. F6 Ketidakstabilan politik.
F3 Menggalakkan kerjasama dalam R&D. F7 Keciciran dalam pendidikan.
F4 Pertukaran teknologi dan kepakaran. F8 Pengetahuan ICT yang rendah.
F5 Menjamin kesejahteraan masyarakat. F9 Kerapuhan perpaduan dalam kalangan
F6 Saling membantu apabila ditimpa bencana.
F7 Memupuk kerjasama ekonomi. rakyat.
F8 Memajukan pelbagai sektor. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
F9 Menjamin keamanan sejagat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) [Mak. 8m]

[Mak. 8m] KBAT
3. (a) F1 Hubungan antara kerajaan berlaku melalui
(a) (i) Dapat bekerjasama dengan negara luar.
aktiviti perdagangan di pelabuhan. (ii) Hubungan baik dengan negara luar.
H1a Pelabuhan-pelabuhan ini menjadi asas (iii) Keselamatan negara terjamin.
(iv) Pertukaran teknologi.
kepada pembentukan hubungan dengan (b) (i) Berfikiran terbuka.
pedagang tempatan dan pedagang luar. (ii) Bertoleransi.
C1a Contohnya Melaka, Perak dan Johor serta (iii) Berilmu pengetahuan.
Siam, China, Arab dan Kemboja. (c) Menghantar bunga emas.
F2 Menggunakan mata wang dalam urusan
perdagangan di pelabuhan. Prak tis PT3 Warisan Kerajaan Kedah, Kelantan,
H2a Sultan Muhammad Jiwa telah memperkemas Negeri Sembilan dan Perlis
penggunaan mata wang Kedah di pelabuhan. 9
H2b Urusan perdagangan di Pangkalan Galoh di
Sungai Kelantan menggunakan mata wang A
logam dinar.
F3 Pelabuhan menjadi tempat pertemuan 1. C 2. A 3. B 4. D 5. C
pedagang. 6. D 7. B 8. B 9. C 10. C
C3a Contohnya, Pekan Kangar yang terletak di
pertemuan cabang anak sungai Perlis telah B
menjadi tempat pertemuan pedagang.
F4 Pangkalan di Sungai Linggi, Negeri Sembilan 1. (a) F1 Pengiktirafan kepada Sultan atau Raja.
membolehkan pedagang menguasai aktiviti F2 Pengiktirafan kepada kerabat diraja.
perdagangan dengan pedagang luar. F3 Pengiktirafan kepada rakyat yang berjasa.
F4 Lambang hubungan antara pemerintah
[Mak. 6m]
(b) F1 Kekayaan hasil bumi dan kepelbagaian jenis dengan rakyat.
[Mak. 3m]
barang dagangan menjadi tarikan pedagang
tempatan dan dari luar Alam Melayu. (b) F1 Dimulakan dengan mempersembahkan
H1a Keperluan terhadap barang dagangan naskhah al-Quran dan alat kebesaran diraja.
ini mendorong berlakunya hubungan
perdagangan antara kerajaan. F2 Sultan atau Raja yang dimasyhurkan
membaca watikah pertabalan.

J17 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 17 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan H1c Lambang perpaduan rakyat.
F2 Pembesar dilantik sebagai wakil pentadbir
F3 Sultan atau Raja yang dimasyhurkan
mengucup keris kuasa. bagi pihak kerajaan.
H2a Bertanggungjawab terhadap jajahan atau
F4 Menteri Besar mengetuai seruan “Daulat
Tuanku”. daerah.
[Mak. 3m] F3 Penghulu merupakan penguasa pada

(c) F1 Membentuk kestabilan politik. peringkat mukim.
F2 Mengekalkan kedaulatan negara. H3a Berperanan sebagai orang perantaraan
F3 Memberikan keyakinan kepada pelabur
antara rakyat dengan pemerintah.
asing. [Mak. 6m]
F4 Melahirkan pentadbiran yang sistematik.
F5 Menjamin keamanan dan keharmonian (c) F1 Memupuk perasaan patriotisme dalam diri
anak-anak sejak kecil.
negara.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) F2 Menghayati prinsip Rukun Negara.
F3 Bersama-sama meraikan Hari Keputeraan
[Mak. 4m]
2. (a) F1 Penggantian pemerintah. Sultan.
F2 Tanggungjawab Sultan atau Raja. F4 Menghormati Raja Berpelembagaan.
F3 Hak rakyat dalam pentadbiran. F5 Membawa anak-anak melawati istana-istana
F4 Badan penasihat Sultan atau Raja.
F5 Peranan Sultan atau Raja. negara.
F6 Memupuk disiplin dalam kalangan anak-
[Mak. 3m]
(b) F1 Menjamin keadilan rakyat. anak.
F2 Melancarkan pentadbiran kerajaan. F7 Tidak mempertikaikan insitusi beraja.
F3 Memakmurkan negeri. F8 Berusaha mempertahankan institusi beraja.
(c) F1 Tidak melakukan jenayah. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
F2 Setia kepada raja dan negara.
F3 Bersikap patriotisme. 2. (a) (i) Warisan seni ukir
F4 Menyokong dasar-dasar kerajaan. F1 Banyak diwarisi di Kelantan dan Kedah.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) F2 Motif haiwan dalam karya telah

3. (a) F1 Al-Tarikh Salasilah Negeri Kedah digantikan dengan motif alam yang
F2 Hikayat Merong Mahawangsa bersesuaian dengan amalan Islam.
F3 Hikayat Seri Kelantan F3 Kekal sebagai hiasan pada istana,
F4 Detik2 Sejarah Kelantan rumah dan bangunan seperti masjid.
F5 Salasilah Atau Tarikh Kerajaan Kedah (ii) Warisan seni bina
F6 Syair Sultan Maulana F1 Berupa binaan istana serta hiasan
ukiran daripada kayu berkualiti.
[Mak. 3m] F2 Keunikan binaan rumah tradisional
(b) F1 Mengisahkan pengasasan Kerajaan Kedah. Melayu ialah tebar kayu berbentuk “V”
F2 Pembukaan kota pentadbiran. terbalik.
F3 Pengislaman pemerintah. F3 Dihiasi ukiran bermotif alam.
(c) F1 Memelihara karya persuratan. F4 Banyak tiang yang menggunakan hasil
F2 Melakukan kajian dan penyelidikan. hutan tempatan.
F3 Mewartakan sebagai warisan negara. F5 Berdaya tahan dengan perubahan
F4 Memberikan pendedahan kepada generasi cuaca.

muda. [Mak. 3m]
(Mana-mana jawapan yang munasabah) (b) F1 Seni kraf tangan berkaitan dengan kesenian

C hasil kraf tangan masyarakat.
H1a Seperti anyaman tikar dan bakul rotan.
1. (a) F1 Penggunaan gelaran pemerintah. H1b Kelantan terkenal dengan warisan
H1a Kerajaan Kedah dan Kelantan menggunakan
pembuatan wau dan batik.
gelaran Sultan. F2 Seni persembahan merupakan keunikan
H1b Kerajaan Perlis menggunakan gelaran Raja.
F2 Cara Pelantikan pengganti pemerintah. pada setiap kerajaan.
H2a Pelantikan putera Sultan atau Raja sebagai H2a Awang Batil merupakan penglipurlara di

pengganti. Perlis.
H2b Daripada jurai keturunan pemerintah H2b Wayang Kulit telah diangkat sebagai warisan

pengasas. kebangsaan di bawah kategori warisan tidak
(b) F1 Sultan atau raja merupakan hierarki tertinggi ketara.
H2c Mek Mulung merupakan teater tradisional
dalam pemerintahan beraja. negeri Kedah yang kekal hingga kini.
H1a Sebagai ketua bagi negeri.
H1b Bertanggungjawab sebagai ketua agama [Mak. 6m]
(c) F1 Membuka peluang pekerjaan.
Islam. F2 Meningkatkan taraf hidup rakyat.
F3 Menjana pendapatan rakyat.
F4 Menarik kedatangan pelancong.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J18

00 Jawapan.indd 18 20/04/2020 8:19 AM

F5 Pengaliran mata wang asing. Sejarah  Ting. 2  Jawapan 
F6 Membuka pasaran baharu.
F7 Meningkatkan ekonomi negara. H5a Unit kedua dalam sosiopolitik Adat Perpatih.
F8 Meningkatkan imej negara. H5b Dibentuk oleh beberapa Perut yang menjadikan
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
keluarga berkenaan semakin besar.
3. (a) F1 Jurai keturunan sebelah ibu. F6 Perut
H1a Kaum perempuan dianggap Ibu Soko, iaitu H6 Unit terkecil yang ahlinya daripada keturunan

ibu yang melahirkan anggota masyarakat. sebelah ibu.
H1b Setiap anak merupakan anggota suku [Mak. 6m]

ibunya. (c) F1 Semangat bekerjasama
H1c Anggota suku dianggap sedarah kerana F2 Bermuafakat
F3 Pemimpin yang berwibawa
berasal daripada moyang perempuan yang F4 Mematuhi adat
sama sebelah ibu. F5 Menghormati pemimpin
F2 Pelaksanaan hukuman. F6 Keamanan
H2a Bersifat pemulihan dengan memberikan F7 Saling bermaafan
pertimbangan terhadap pesalah ke arah F8 Ketaatan
kebaikan. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
H2b Mengutamakan perasaan dan kepentingan
pesalah. KBAT
H2c Kesalahan kecil boleh diselesaikan dengan
saling bermaafan atau denda yang ringan. (a) (i) Raja ketua negara.
F3 Perkahwinan. (ii) Raja lambang perpaduan negara.
H3a Perkahwinan sesama suku tidak digalakkan (iii) Raja lambang keamanan negara.
kerana dianggap sebagai sebuah keluarga (b) (i) Taat kepada undang-undang negara.
besar dan bersaudara. (ii) Menghormati institusi beraja negara.
H3b Menggalakkan perkahwinan di luar suku bagi (iii) Menjaga keamanan negara.
mewujudkan hubungan persaudaraan antara (c) (i) Kurang ilmu pengetahuan.
suku. (ii) Terpengaruh oleh anasir luar.
H3c Seseorang lelaki yang berkahwin akan (iii) Kurangnya perasaan patriotisme.
menjadi anggota keluarga suku isterinya dan
digelar orang semenda. Prak tis PT3 Sarawak dan Sabah
H3d Wanita yang berkahwin sesama suku akan
hilang hak mewarisi pusaka. 10
F4 Upacara Kedim.
H4a Menerima orang dari suku lain atau orang A
luar menjadi ahli suku.
H4b Seseorang itu akan bersumpah taat setia 1. C 2. B 3. D 4. B 5. D
dan bersaudara dengan ahli suku yang 6. A 7. A 8. C 9. D 10. A
disertai serta dibuat penghebahan.
F5 Wanita mewarisi harta pusaka. B
H5a Termasuklah tanah dan rumah bertujuan
supaya wanita tidak terabai. 1. (a) F1 Kepimpinan kesukuan
H5b Diwarisi secara turun-temurun daripada ibu F2 Kepimpinan lembah sungai
kepada anak perempuan. F3 Kerajaan
F4 Wakil raja
[Mak. 6m]
(b) F1 Terdapat tiga kumpulan utama dalam [Mak. 3m]
(b) F1 Mentadbir wilayah di muara sungai.
masyarakat di negeri Sembilan, iaitu Perut, F2 Menegakkan kekuasaan.
Suku dan Luak. F3 Menjalankan undang-undang sendiri.
H1a Berkuasa melantik penyandang pesaka adat (c) F1 Adil
atau pemimpin. F2 Tegas
F2 Pelantikan pemimpin. F3 Amanah
H2a Pemimpin dalam Adat Perpatih ialah ketua adat. F4 Bertanggungjawab
C2a Seperti Ibu Soko, Buapak, Lembaga, Undang F5 Berani
dan Yamtuan Besar atau Yang di-Pertuan Besar. F6 Bijak
F3 Penyandang pesaka adat pada semua (Mana-mana jawapan yang munasabah)
peringkat dipilih hasil permuafakatan.
F4 Luak [Mak. 4m]
H4a Daerah atau jajahan merupakan kumpulan 2. (a) F1 Perdagangan
ketiga dan terbesar dalam susunan F2 Menangkap ikan
masyarakat Minangkabau. F3 Membuat perahu
F5 Suku F4 Perusahaan sagu

[Mak. 3m]

J19 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 19 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan H4a Terdapat penemuan barangan tembikar
zaman Dinasti T’ang dan Sung di Santubung.
(b) F1 Mengutip hasil hutan
F2 Mengutip sarang burung H4b Membekalkan kapur barus, kayu laka, lilin
F3 Menanam padi lebah dan kulit penyu.
(c) F1 Bijak memanfaatkan sumber alam sekitar.
F2 Bagi mengembangkan kegiatan ekonomi. H4c Muncul industri peleburan bijih besi di
F3 Mempelbagaikan sumber keluaran harian. Santubong.
F4 Mempelbagaikan sumber ekonomi.
F5 Demi kelangsungan hidup. F5 Kemunculan pusat perdagangan di Sarawak.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) H5a Di Gedong, Bukit Sandong dan Kalka.
F6 Kerajaan Sabah mengadakan hubungan
[Mak. 4m]
3. (a) F1 Inavol perdagangan dengan Sabah.
F2 Dastar H6a, Buktinya, jumpaan gendang gangsa jenis
F3 Tayen
F4 Wakid Moko di Pulau Banggi, Sabah.
F5 Buan [Mak. 6m]
F6 Duang
F7 Guuk (b) F1 Kemajuan bidang perdagangan.
F8 Badi’ F2 Menjadi tarikan kepada kerajaan di Alam
F9 Pida’
Melayu untuk meluaskan pengaruhnya.
[Mak. 3m] H2a Menyebabkan beberapa kawasan di pesisir
(b) F1 Digunakan dalam pelbagai majlis seperti
pantai barat laut yang merupakan zon
kelahiran, perkahwinan dan kematian. tamadun Melayu menerima pengaruh
F2 Untuk membawa hasil padi dan benih padi. kerajaan di Alam Melayu.
F3 Digunakan untuk kerja-kerja harian dan adat C2a Kerajaan Srivijaya pernah meluaskan
pengaruhnya di Selatan Sarawak bagi
tertentu. mengawal perdagangan di Laut China
F4 Digunakan untuk memburu. Selatan.
F5 Melambangkan status masyarakat. C2b Kerajaan Majapahit turut mempunyai
F6 Sebagai pemberi semangat kepada pengaruh di Sarawak dan utara Sabah.
F3 Berlaku penyebaran kuasa oleh Kesultanan
pahlawan Iban. Melayu Brunei.
F7 Sebagai penjaga rumah panjang daripada H3a Kerajaan Sambas telah menyerahkan
wilayahnya di Sarawak kepada kerajaan
semangat jahat dan penyakit. Melayu Brunei atas dasar persahabatan.
[Mak. 3m] F4 Kemunculan Kesultanan Sulu di utara Borneo
membawa kepada tersebarnya pengaruh
(c) F1 Memberikan bantuan modal. mereka di pantai timur laut Borneo.
F2 Menyediakan khidmat nasihat. F5 Sarawak dan Sabah dipengaruhi oleh
F3 Menggalakkan penggunaan teknologi kedatangan agama Hindu, Buddha dan
Islam.
moden. H5a Pengaruh agama ini dibawa secara tidak
F4 Membantu memasarkan barangan keluaran langsung oleh kerajaan di Alam Melayu.
C5a Terdapat tinggalan objek-objek agama
penduduk. Buddha di santubong.
F5 Menaik taraf kemudahan pengangkutan dan C5b Terdapat penemuan Patung Ganesha di
Limbang.
perhubungan. C5c Penerimaan agama Islam oleh kebanyakan
(Mana-mana jawapan yang munasabah) penduduk kaum Melayu dan Melanau di
pesisir pantai Sarawak dan Sabah.
[Mak. 4m]
[Mak. 8m]
C (c) F1 Sifat keterbukaan.
F2 Menerima pengaruh dari luar.
1. (a) F1 Kemunculan pusat pembuatan tembikar. F3 Sikap toleransi.
F4 Menerima pengaruh agama luar.
H1a Di Gua Niah, Sarawak dan Bukit Tengkorak, F5 Semangat ingin memajukan kerajaan.
F6 Berusaha memajukan perdagangan.
Semporna, Sabah. F7 Meningkatkan pendapatan dan ekonomi.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
F2 Masyarakat menjalankan kegiatan
[Mak. 6m]
perdagangan dengan kawasan luar. 2. (a) Sarawak
F1 Di pesisir pantai, kegiatan ekonomi
H2a Penduduk di Bukit Tengkorak telah
dijalankan oleh kaum Melayu, Kedayan dan
menjalankan kegiatan perdagangan dengan Melanau.

kawasan luar Sabah.

F3 Kemunculan Chu-Po, iaitu pelabuhan di

utara Sabah.

H3a Menjadi tempat mengeksport besi ke Funan

dan Champa.

F4 Kemunculan kerajaan awal, iaitu Santubung

mempunyai pelabuhan di lembah sungai

Sarawak.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J20

00 Jawapan.indd 20 20/04/2020 8:19 AM

H1a Menjalankan kegiatan perdagangan. Sejarah  Ting. 2  Jawapan 

H1b Menangkap ikan. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
[Mak. 8m]
H1c Membuat perahu.
3. (a) F1 Kaum Iban, Bidayuh dan Orang Ulu
H1d Menjalankan perusahaan sagu. merayakan Pesta Menuai atau Gawai Dayak.

F2 Di lembah sungai, kegiatan ekonomi F2 Bagi masyarakat Iban pula upacara Miring
diadakan semasa Gawai Dayak.
dijalankan oleh kaum Melayu, Iban, Bisaya,
H2a Upacara ini dilakukan untuk menyatakan
Melanau dan Bidayuh. rasa terima kasih kepada petara atau tuhan.

H2a Menanam padi. F3 Salah satu keunikan Gawai Dayak ialah
pemilihan ratu cantik dan jejaka tampan.
H2b Menanam sayur-sayuran.
F4 Kaum Bisaya dan Kadayan pula mengadakan
Sabah Pesta Babalung dan Makan Tahun.

F3 Di pesisir pantai, kegiatan ekonomi H4a Pesta Babalung merupakan pesta menuai.
H4b Makan Tahun diadakan sebagai tanda
dijalankan oleh kaum Berunai, Bajau/ Sama,
kesyukuran atas hasil yang diperoleh oleh
Iranun dan Suluk. petani.
F5 Kaum Melanau mengadakan Pesta Kaul.
H3a Menangkap ikan. H5a Bertujuan untuk mengelakkan malapetaka
buruk oleh roh jahat yang dipanggil sebagai
H3b Membuat perahu. Ipok.

H3c Mengutip hasil laut. [Mak. 6m]

H3d Menjalankan kegiatan perdagangan. (b) F1 Perayaan ini diraikan oleh penduduk
Kadazandusun dan Murut.
F4 Di pesisir pantai, kegiatan ekonomi dijalankan
F2 Merupakan simbol kesyukuran untuk
oleh kaum Kadazandusun, Rungus dan meraikan semangat padi atau Bambaazon
atau Bambarayon.
Orang Sungai.
F3 Upacara kesyukuran kepada semangat padi
H4a Menanam padi. dijalankan oleh Bobohizan atau Bobolian.

H4b Menanam sayur-sayuran. F4 Penduduk berharap agar tahun hadapan
mereka akan mendapat lebih banyak hasil
[Mak. 6m] tuaian padi.

(b) F1 Kegunaan harian F5 Antara acara yang dijalankan ialah
pertandingan ratu cantik atau Unduk Ngadau.
H1a Sungai menjadi sumber bekalan air untuk
F6 Acara ini berkaitan dengan asal usul
minum, mandi dan membasuh pakaian serta pengorbanan Huminodun.

pinggan mangkuk. (c) F1 Menarik kedatangan pelancong asing.
F2 Identiti budaya negara kita.
F2 Pengangkutan F3 Pengekalan budaya tempatan.
F4 Menjadi kebanggaan masyarakat.
H2a Sampan dan bot menjadi pengangkutan F5 Sumber ekonomi masyarakat.
F6 Mempertahankan warisan bangsa.
utama. F7 Meningkatkan pendapatan negara.
F8 Mengeratkan hubungan antara anggota
H2b Untuk membawa penumpang dan barang
masyarakat.
melalui sungai. F9 Memupuk semangat kerjasama.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
F3 Petempatan
[Mak. 8m]
H3a Sungai menjadi kawasan petempatan yang
KBAT
dikenali sebagai kampung air.
(a) (i) Kegiatan ekonomi di tepi sungai.
F4 Perdagangan (ii) Memungut hasil hutan.
(iii) Menggunakan sumber alam sebagai tempat tinggal.
H4a Masyarakat menjalankan kegiatan (b) (i) Menjaga kebersihan alam sekitar.
(ii) Mengamalkan kitar semula.
perdagangan dan jual beli di sungai sejak (iii) Mengelakkan pembakaran secara terbuka.
(c) (i) Alam sekitar mengalami kemusnahan.
zaman-berzaman. (ii) Spesies terancam.
(iii) Menyebabkan wabak/ penyakit berbahaya.
F5 Kegiatan rekreasi

H5a Sungai menjadi tempat kegiatan rekreasi

seperti pesta regata dan acara perahu

berhias.

[Mak. 6m]

(c) F1 Mengadakan gotong-royong membersihkan

sungai.

F2 Tidak membuang sampah ke dalam sungai.

F3 Memupuk budaya cinta akan sungai.

F4 Melaporkan kes pencemaran sungai kepada

pihak berkuasa.

F5 Menjayakan kempen alam sekitar yang

dilaksanakan oleh kerajaan.

F6 Mendidik anak-anak menjaga kebersihan

sungai.

F7 Menguatkuasakan undang-undang.

F8 Mengenakan hukuman yang tegas dan

berat kepada mereka yang melakukan

pencemaran.

F9 Memberikan kesedaran tentang kepentingan

sungai melalui media cetak, media sosial

dan media elektronik.

J21 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 21 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan

PPeennttaakkssiirraann AAkkhhiirr TTaahhuunn MARKAH (b) F1 Mengukuhkan sistem beraja.
F2 Taat setia kepada pemerintah.
Bahagian A F3 Menjana ekonomi kerajaan.
F4 Berkhidmat dalam sektor sosioekonomi.
1. A 2. A 3. B 4. A 5. B F5 Meningkatkan status pemiliknya.
8. A 9. A 10. C [Mak. 4m]
6. D 7. A 13. D 14. C 15. C (c) F1 Kesetiaan kepada pemerintah.
18. B 19. B 20. C F2 Pemimpin yang berwibawa.
11. D 12. D F3 Saling bertanggungjawab.
F4 Saling menghormati.
16. D 17. B F5 Mengamalkan semangat kerjasama/
permuafakatan.
Bahagian B F6 Bersikap adil.
1. (a) F1 Hubungan perdagangan F7 Kestabilan politik.
F2 Hubungan keagamaan (Mana-mana jawapan yang munasabah)
F3 Hubungan diplomatik [Mak. 4m]
(b) F1 Meningkatkan ekonomi kerajaan Alam 4. (a) F1 Pembesar berempat
F2 Pembesar berlapan
Melayu. F3 Pembesar enam belas
F2 Mengukuhkan kedudukan kerajaan Alam F4 Pembesar tiga puluh dua
[Mak. 3m]
Melayu. (b) F1 Menjaga keamanan kawasan.
F3 Meningkatkan imej kerajaan Alam Melayu. F2 Mengutip cukai dan hasil lain melalui sistem
F4 Menarik kedatangan pedagang luar ke Alam serah.
F3 Membekalkan tenaga tentera ketika perang.
Melayu. F4 Menyediakan tenaga buruh melalui sistem
F5 Memajukan kerajaan Alam Melayu. serah.
[Mak. 3m]
[Mak. 3m] (c) F1 Mewujudkan pentadbiran yang mantap.
(c) F1 Kebijaksanaan pemerintah. F2 Memacu pertumbuhan ekonomi negara.
F2 Sifat keterbukaan pemerintah. F3 Menjamin keselamatan rakyat.
F3 Dasar sesebuah negara. F4 Mempertahankan kedaulatan negara.
F4 Menjaga keamanan negara. F5 Mewujudkan kestabilan politik.
F5 Meningkatkan kemajuan negara. F6 Menjamin kesejahteraan rakyat.
(Mana-mana jawapan yang munasabah) F7 Meningkatkan imej negara.
F8 Menjamin keamanan dan kemakmuran
[Mak. 4m] negara.
2. (a) F1 Perdagangan (Mana-mana jawapan yang munasabah)
F2 Mengutip hasil hutan dan laut [Mak. 4m]
F3 Perlombongan
F4 Pembuatan Bahagian C

[Mak. 2m] 5. (a) F1 Hukum Kanun Melaka
(b) F1 Kesuburan tanah. H1a Mengandungi 44 fasal yang berkaitan hak
F2 Bekalan air dari tasik seperti Tasik Tonle Sap.
F3 Pembinaan baray untuk menyimpan air oleh keistimewaan, tanggungjawab raja dengan
pembesar.
pemerintah Angkor. H1b Terdapat hukum Islam berkaitan dengan
F4 Peranan Ketua Air menyelenggarakan jenayah, urusan jual beli dan kekeluargaan.
F2 Undang-Undang Laut Melaka
terusan dan daik. H2a Bertujuan menentukan peraturan pelayaran
F5 Bekalan air dari sungai seperti Sungai dan perdagangan.
H2b Mengandungi 25 fasal yang menerangkan
Bengawan Solo dan Sungai Brantas. peraturan di laut, tertib berniaga dan tatacara
F6 Pembinaan sistem pengairan oleh jual beli.
H2c Kandungannya juga berkaitan dengan
pemerintah Majapahit. tanggungjawab nakhoda, anak kapal, kiwi
[Mak. 4m] dan syahbandar.
F3 Adat Temenggung
(c) F1 Meningkatkan ekonomi negara. H3a Berkaitan dengan pemerintahan, perwarisan
F2 Memenuhi keperluan masyarakat. takhta, perkahwinan, perwarisan harta dan
F3 Menambahkan hasil keluaran negara. perundangan.
F4 Memanfaatkan sumber alam.
F5 Faktor persekitaran.
F6 Mewujudkan kepelbagaian kemahiran.
F7 Mempelbagaikan hasil ekonomi.
F8 Mengembangkan kegiatan ekonomi.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

[Mak. 4m]
3. (a) F1 Golongan pemerintah yang terdiri daripada

golongan diraja dan bangsawan.
F2 Golongan diperintah yang terdiri daripada

rakyat merdeka dan hamba.
[Mak. 2m]

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J22

00 Jawapan.indd 22 20/04/2020 8:19 AM

H3b Berkaitan dengan sistem penggantian sultan, Sejarah  Ting. 2  Jawapan 
iaitu takhta kerajaan diwarisi oleh anak lelaki
yang sulung. F2 Membina kota pertahanan.
[Mak. 6m] H2a Kota pertahanan yang dibina sering berubah

(b) F1 Mewujudkan keamanan. mengikut lokasi pusat pemerintahan.
F2 Menjamin keselamatan masyarakat. H2b Mempunyai bentuk serta ciri yang tersendiri.
F3 Mengurangkan kadar jenayah. F3 Menjalinkan hubungan dengan Belanda.
F4 Melancarkan urusan perdagangan. H3a Mengadakan perjanjian persahabatan
F5 Aktiviti perdagangan berjalan dengan adil.
F6 Memberikan keyakinan kepada para dengan pihak Belanda.
H3b Dasar berbaik-baik dilakukan sebagai
pedagang.
F7 Mewujudkan kestabilan politik. strategi menghadapi ancaman Portugis dan
F8 Memakmurkan ekonomi. Acheh.
F9 Rakyat hidup sejahtera.
[Mak. 6m]
[Mak. 6m] (c) F1 Pemimpin yang bijaksana.
(c) F1 Memerintah secara adil. F2 Berfikiran terbuka.
F2 Bijaksana. F3 Berani mengambil risiko.
F3 Penguatkuasaan undang-undang yang F4 Bertanggungjawab mentadbir negara.
F5 Menjaga keamanan rakyat.
tegas. F6 Mempertahankan kedaulatan negara.
F4 Berilmu pengetahuan. F7 Bijak mengatur strategi.
F5 Menunjukkan teladan yang baik. F8 Cekal menghadapi cabaran.
F6 Bertanggungjawab terhadap tugas. F9 Semangat juang yang tinggi.
F7 Mendidik masyarakat untuk menghormati F10 Gigih berusaha menghadapi cabaran.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
undang-undang.
F8 Melahirkan masyarakat yang berdisiplin. [Mak. 8m]
(Mana-mana jawapan yang munasabah) 7. (a) F1 Merisik
F2 Meminang
6. (a) F1 Persaingan Johor-Acheh-Portugis. F3 Bertunang
H1a Johor menyerang Portugis di Melaka kerana F4 Berinai besar pada malam sebelum majlis

hendak merampas semula Melaka daripada kahwin
Portugis. F5 Khatam al-Quran
H1b Acheh menyerang Portugis di Melaka kerana F6 Pernikahan
Portugis hendak menguasai perdagangan F7 Persandingan
Acheh. F8 Santap beradab
H1c Acheh menyerang Johor kerana F9 Bersiram di atas panca persada
perdagangan Acheh tergugat.
H1d Portugis menyerang Johor kerana adanya [Mak. 6m]
pakatan Johor dan Acheh. (b) F1 Melenggang perut ketika kandungan berusia
F2 Perang Johor Jambi.
H2a Johor menuntut wilayah Tungkal daripada tujuh bulan.
kerajaan Jambi. Krisis dan peperangan H1a Untuk membetulkan kedudukan bayi di
berlaku dari tahun 1659 hingga 1679.
H2b Johor menyerang Jambi pada bulan Jun dalam perut ibu.
1679. H1b Bagi memudahkan proses kelahiran bayi.
F3 Konflik pembesar. F2 Bayi diperdengarkan azan sebaik-baik
H3a Berlaku antara Bendahara Tun Habib Abdul
Majid dengan Laksamana Tun Abdul Jamil sahaja dilahirkan.
untuk menguasai pemerintahan kerajaan F3 Bercukur apabila putera atau puteri berusia
Johor Riau.
F4 Ancaman Raja Kechil. tujuh hari.
H4a Raja Kechil menyerang Johor pada tahun F4 Berendoi, iaitu meletakkan bayi di dalam
1718 kerana menuntut takhta kerajaan
Johor. buaian dan diperdengarkan alunan
H4b Raja Sulaiman meminta bantuan Opu Bugis marhaban.
Lima Bersaudara bagi mengusir Raja Kechil. (c) F1 Menyemai jati diri dalam diri generasi muda.
F2 Ibu bapa memupuk minat anak-anak
[Mak. 6m] terhadap adat istiadat.
(b) F1 Pemindahan pusat pemerintahan. F3 Ibu bapa dan masyarakat menjadi suri
H1a Pusat pemerintahan sentiasa berpindah teladan.
F4 Mendedahkan adat istiadat kepada generasi
disebabkan keperluan strategi ketenteraan muda.
dan pertahanan. F5 Mengekang budaya luar kepada generasi
H1b Muslihat mempertahankan diri daripada muda.
Portugis dan Acheh. F6 Membantu anak-anak menerima adat istiadat
keluarga.
F7 Memaparkan adat istiadat melalui media
massa.
F8 Memupuk sikap cinta akan warisan bangsa.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)

J23 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

00 Jawapan.indd 23 20/04/2020 8:19 AM

  Sejarah  Ting. 2  Jawapan F4 Lambang kepahlawanan.
C4a Patung Burung Kenyalang merupakan
8. (a) F1 Tenunan kain
H1a Kaum Iban menenun kain pua kumbu. lambang kepahlawanan kaum Iban.
H1b Kaum Melayu menghasilkan keringkam yang F5 Melambangkan status masyarakat.
C5a Tiang Totem yang dihasilkan oleh Orang Ulu.
dibuat daripada pelbagai jenis kain. F6 Sumber pendapatan masyarakat.
F2 Kraf tangan H6a Dijual dan didagangkan apabila terdapat
H2a Kaum Melanau menghasilkan penutup
lebihan dan permintaan.
kepala, iaitu terendak. [Mak. 6m]
H2b Kaum Iban menghasilkan Sintung Duduk,
(c) F1 Memberikan bantuan modal.
lanji dan basong. F2 Menyediakan pusat latihan dan kemahiran.
H2c Orang Ulu menghiasi bakul mereka dengan F3 Memasarkan hasil kesenian ke seluruh

manik. negara dan luar negeri.
F3 Pertukangan F4 Mempromosikan hasil kesenian melalui
H3a Kaum Iban menghasilkan Patung Burung
media massa.
Kenyalang. F5 Melakukan penyelidikan.
H3b Orang Ulu menghasilkan Tiang Totem. F6 Pertukaran budaya dengan negara luar.
F7 Memperkenalkan hasil kesenian kepada
[Mak. 6m]
(b) F1 Kegunaan harian seperti membawa hasil pelancong asing/ masyarakat luar negara.
F8 Mengadakan pameran di persada dunia.
padi dan benih padi serta memburu. F9 Menggalakan rakyat menggunakan hasil
C1a Contohnya, Sintung Duduk, lanji, dan
kesenian.
basong. (Mana-mana jawapan yang munasabah)
F2 Digunakan dalam pelbagai majlis.
C2a Contohnya, pua kumbu digunakan dalam [Mak. 8m]

majlis kelahiran, perkahwinan dan kematian.
F3 Digunakan dalam adat tertentu.
C3a Terendak digunakan dalam Pesta Kaul.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J24
00 Jawapan.indd 24
20/04/2020 8:19 AM