สุขศึกษา ม. 3 หน่วยที่ 1

ช่วงวยั ชีวิต

การเจริญเติบโตและพฒั นาการของวยั ต่างๆ จากวยั ทารกสู่วยั ก่อนเรียน วยั เรียน
วยั ร่นุ ซ่ึงเป็ นช่วงต่อของวยั เดก็ กบั วยั ผ้ใู หญ่ต่อเนื่องไปจนถึงวยั ผ้สู ูงอายุ ในแต่ละวยั
จะมีการเปล่ียนแปลงทางด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์ สงั คม และสติปัญญาท่ีแตกต่างกนั
ก า ร เ รี ย น รู้เ ก่ี ย ว กับ ก า ร เ ป ล่ี ย น แ ป ล ง ใ น แ ต่ ล ะ ช่ ว ง ชี วิ ต จ ะ ท า ใ ห้ นั ก เ รี ย น มี ค ว า ม รู้
และความเข้าใจถึงความเปลี่ยนแปลงและพฒั นาการในแต่ละวยั

วยั ทารก (เริ่มต้งั แต่ ๑ - ๑๒ เดือน)

การเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายของวยั ทารก
วยั ทารกเป็ นวยั ทมี่ ีการเจริญเติบโตทางร่างกาย
อย่างรวดเร็วมากกว่าวัยอ่ืนๆ ของชีวิต อวัยวะท่ี
สาคัญที่สุดคือ สมอง วัยทารกเป็ นวัยที่มีการติด
เชื้อโรคง่าย เพราะระบบภูมิคุ้มกันโรคยังไม่
สมบูรณ์

วยั ทารกเป็นวยั ที่มีการเจริญเติบโตทางร่างกายอยา่ งรวดเรว็ มากกว่าวยั อ่ืน

วยั ทารก (เร่ิมต้งั แต่ ๑ - ๑๒ เดือน)

การเปล่ียนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ของวยั ทารก

ทารกท่ีได้รับการเล้ียงดูโอบอุ้ม เอาใจใส่ ได้รับการตอบสนองท่ีเหมาะสมจะทาให้เป็ นเด็ก
ท่ีมีอารมณ์ดี เป็ นมิ ตร ในทางตรงกันข้าม ถ้าทารกถูกทอดทิ้งจะมีลักษณะที่ เงียบเหงา เฉยเมย
ไม่สนใจใคร

การเปล่ียนแปลงทางด้านสงั คมของวยั ร่นุ

เด็กในวัยน้ีถ้าได้รับความรัก ความอบอุ่น การเล้ียงดูเอาใจใส่ท่ีดี จะทาให้เด็กรู้สึกไว้วางใจ
ต่อคนรอบขา้ ง มีทศั นคติที่ดี ทาใหเ้ ดก็ อยรู่ ่วมกบั ผอู้ ่ืนในสงั คมไดด้ ี

วยั ทารก (เริ่มต้ังแต่ ๑ - ๑๒ เดือน)

วยั ทารกเป็นวยั เร่ิมต้นของพฒั นาการทางสงั คมของมนุษย์

วยั ทารก (เร่ิมต้งั แต่ ๑ - ๑๒ เดือน)

การเปล่ียนแปลงทางสติปัญญาของวยั ทารก

เด็กวัยทารกเริ่ มเรี ยนรู้และสร้างความสัมพันธ์จากสิ่งแวดล้อมรอบตัวได้จากการใช้อวัยวะ
สัมผัสต่างๆท้ังน้ี พัฒนาการทางด้านสติ ปั ญญาของวัย ทารกจะ มี พ้ืนฐานเป็ นอย่างไรน้ัน
ข้ึนอยกู่ บั พอ่ แม่ ผใู้ กลช้ ิด

การเลีย้ งดอู ย่างใกล้ชิดจะทาให้ทารกมีพฒั นาการทางสติปัญญาท่ีดี

วยั ก่อนเรียน (อายุ ๑ - ๖ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านร่างกายของเดก็ วยั ก่อนเรียน

เด็กวัยก่อนเรี ยนจะมีพัฒนาการทางด้านร่ างกายเป็ นไปอย่างรวดเร็ ว โดยเฉพาะเร่ื องส่ วนสู ง
และน้าหนกั

วยั ก่อนเรียนเป็นวยั อยากร้อู ยากเหน็ ช่างคิดช่างสงสยั

วยั ก่อนเรียน (อายุ ๑ - ๖ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ของเดก็ วยั ก่อนเรียน

เดก็ วยั นีม้ ักแสดงอารมณ์อย่างเปิ ดเผย ไม่ปิ ดบงั แปรปรวนง่าย หงุดหงิด โกรธง่ายหายเร็ว กลวั ในสิ่งท่ี
ไม่มเี หตุผล อจิ ฉาเมื่อรู้สึกว่าถูกแย่งความรักไป มคี วามสงสัย อยากรู้อยากเห็น

เดก็ วยั นี้มกั จะแสดงอารมณ์อย่างเปิ ดเผย

วยั ก่อนเรียน (อายุ ๑ - ๖ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านสงั คมของเดก็ วยั ก่อนเรียน

เป็นวยั ที่เริ่มออกจากสงั คมบา้ นเขา้ สู่สงั คมโรงเรียนอนุบาลหรือสถานรับเล้ียงเดก็ เริ่มรู้จกั เล่นและคบ
เพอ่ื น เรียนรู้ที่จะปรับตวั เดก็ วยั น้ีใหค้ วามสาคญั ที่จะปฏิบตั ิตามระเบียบ
และกติกาของโรงเรียน ในการวางพ้ืนฐานพฒั นาการทางสงั คมข้นั ต่อไป

เพื่อนวยั เดียวกนั จะมีบทบาทในการวางพนื้ ฐานพฒั นาการทางสงั คม

วยั ก่อนเรียน (อายุ ๑ - ๖ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านสติปัญญาของเดก็ วยั ก่อนเรียน

เดก็ วยั ก่อนเรียนเป็นวยั ท่ีมีความตอ้ งการอะไรหลายๆ อยา่ ง มีท้งั ความอยากรู้อยากเห็น ช่างสงสยั จึงทา
ใหเ้ ดก็ แสดงออกโดยการซกั ถาม ผใู้ หญค่ วรใหค้ วามสนใจและตอบคาถาม โดยอธิบายดว้ ยภาษาง่ายๆ ให้
เดก็ เขา้ ใจไม่ควรแสดงอาการราคาญดุด่าวา่ กล่าวหรือไม่พอใจเพราะอาจจะส่งผลต่อพฒั นาการดา้ นความคิดและ
การกลา้ แสดงออกของเดก็ ในวยั ต่อไป

ผ้ใู หญ่ควรอธิบายและตอบคาถามด้วยภาษางา่ ยๆ ท่ีเดก็ เข้าใจ

วยั เรียน (อายุ ๗ - ๑๒ ปี )

การเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายของเดก็ วยั เรียน

ร่ างกายจะขยายทางส่ วนสู งมากกว่าส่ วนกว้าง รู ปร่ างเปลี่ยนเข้าสู่ ลักษณะผู้ใหญ่ เริ่ มมี
ฟันแทข้ ้ึน วยั น้ีมีพลงั งานมากจึงไม่ชอบอยนู่ ิ่ง ชอบทากิจกรรมต่างๆ อยา่ งรวดเร็ว

วยั เรียนเป็นวยั ท่ีมีพลงั งานมากไม่ชอบอย่นู ่ิง

วยั เรียน (อายุ ๗ - ๑๒ ปี )

การเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ของเดก็ วยั เรียน

เดก็ มีการเปล่ียนแปลงทางอารมณ์ไปในทางที่ดีข้ึน รู้จกั หาวธิ ีระงบั ความโกรธ เลิกกลวั สิ่งท่ีไม่มีตวั ตน
กลวั ส่ิงที่จะเกิดข้ึนจริง เช่น กลวั จะไม่มีเพอ่ื น กลวั เรียนไม่ดี อารมณ์ไม่แน่นอน หงุดหงิด ไม่เชื่อฟังผใู้ หญ่
เร่ิมรู้จกั ป้องกนั ตนเอง มีความอยากรู้อยากเห็น รู้สึกวา่ ตนเป็นผใู้ หญ่ รักพอ่ แม่และสมาชิกในครอบครัว

วยั เรียน (อายุ ๗ - ๑๒ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านสงั คมของเดก็ วยั เรียน

เด็กสนใจท่ีจะเรี ยน เล่น และทากิจกรรมกับเพื่อนมากข้ึน จะรู้ความแตกต่างระหว่างเพศ
มีพฒั นาการทางบุคลิกภาพ

กล่มุ เพื่อนจะมีอิทธิพลต่อเดก็ วยั เรียน

วยั เรียน (อายุ ๗ - ๑๒ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านสติปัญญาของเดก็ วยั เรียน

เดก็ วยั น้ีมีการรับรู้ มองเห็นความแตกต่างของส่ิงของมีความคิดสร้างสรรค์ชอบแกป้ ัญหาเองสนใจธรรมชาติ
รอบตวั มีความสนใจระยะส้นั ใชภ้ าษาแสดงความรู้สึกไดด้ ีข้ึนมีความรับผดิ ชอบช่างสงั เกตพยายามทาส่ิงท่ีต้งั ใจ
ใหส้ าเร็จ มีความคิดสร้างสรรค์ สนใจสิ่งแปลกๆ ใหม่ๆ มีจินตนาการที่สูงข้ึน

วยั รุ่น (อายุ ๑๓ - ๒๑ ปี )

วยั รุ่น (อายุ ๑๓ - ๒๑ ปี )

วยั ร่นุ เป็นวยั ท่ีต้องการความเป็นอิสระ

วยั รุ่น (อายุ ๑๓ - ๒๑ ปี )

การเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายของวยั ร่นุ

๑. ขนาดและความสูงเม่ือเขา้ สู่วยั รุ่นผชู้ ายจะมีอตั ราเร็วในการเจริญเติบโตของไหล่มากท่ีสุดในขณะ
ท่ีวยั รุ่นหญิงจะมีอตั ราการเจริญเติบโตของสะโพกมากกวา่

๒. ไขมันและกล้ามเนื้อ วยั รุ่นชายจะมีไขมนั ใตผ้ ิวหนงั บางลง พร้อมกบั มีกลา้ มเน้ือเพ่ิมมากข้ึน
วยั รุ่นหญิงจะมีการสะสมไขมนั ใตผ้ วิ หนงั เพิม่ ข้ึน โดยที่น้าหนกั จะเพิม่

วยั รุ่น (อายุ ๑๓ - ๒๑ ปี )

การเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายของวยั ร่นุ

๓. โครงสร้ างใบหน้า ด้ังจมูกเป็ นสันขึ้น กระดูกอ่อนไทรอยด์* (Thyroid Cartilage) มีขนาดใหญ่ขึ้น
วยั รุ่นชายเสียงแตก

๔. การเปลย่ี นแปลงของระดบั ฮอร์โมน

๕. การเปล่ียนแปลงของอวัยวะเพศ วัยรุ่นหญิงเต้านมเริ่มมีการขยาย มีประจาเดือน วัยรุ่นชายมีการ
เจริญเติบโตของลูกอณั ฑะ

วยั รุ่น (อายุ ๑๓ - ๒๑ ปี )

การเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ของวยั ร่นุ

ผลจากการเปล่ียนแปลงทางร่างกายจะทาให้เกิดผลกระทบต่ออารมณ์และจิตใจ วิตกกงั วล
เกี่ยวกบั การเปล่ียนแปลงของร่างกายเก่ียวกบั อารมณ์เพศที่สูงข้ึน

การเปล่ียนแปลงทางด้านสงั คมของวยั รนุ่

วยั รุ่นเห็นความสาคญั ของเพื่อน เชื่อเพื่อนมาก และเช่ือพ่อแม่น้อยลง วยั รุ่นไม่ตอ้ งการ
ใหพ้ อ่ แม่บงั คบั แต่ตอ้ งการผชู้ ่วยคิดช่วยแนะนาและอยากใหพ้ อ่ แม่เป็นเพ่ือนที่ดีของตน ตอ้ งการ
ความเป็ นอิสระ

วยั รุ่น (อายุ ๑๓ - ๒๑ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านสติปัญญาของวยั ร่นุ

มีความคิดกว้างไกล พยายามแสวงหาความรู้ ใหม่ๆ มีจินตนาการมาก มีความเชื่ อม่ัน
ในความคิดของตนอยา่ งมาก เป็นผชู้ อบคิด ช่างซกั ถาม ใชเ้ หตุผล แสดงความคิดเห็นวิพากษว์ ิจารณ์ต่างๆ
ชอบแกป้ ัญหา ตดั สินใจทาส่ิงต่างๆ ดว้ ยตนเอง

วยั ร่นุ เป็นวยั อยากรอู้ ยากเหน็ แต่ควรเลือกในส่ิงท่ีเป็นประโยชน์

วยั ผู้ใหญ่ (อายุ ๒๒ - ๖๐ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านร่างกายของวยั ผใู้ หญ่

วัยผู้ใหญ่ตอนต้นมีการพัฒนาทางร่ างกายอย่างเต็มท่ีท้ังเพศหญิงและเพศชาย ร่ างกายสมบูรณ์
มีการพฒั นาความสูงมาจากวยั รุ่น กลา้ มเน้ือมีความแขง็ แรง มีความคล่องแคล่ววอ่ งไว

วยั ผใู้ หญ่ตอนต้นคือช่วงอายุ ๒๑-๔๐ ปี

วยั ผู้ใหญ่ (อายุ ๒๒ - ๖๐ ปี )

การเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ของวยั ผใู้ หญ่

วยั ผใู้ หญ่จะมีการควบคุมอารมณ์ไดด้ ีข้ึนมีความมนั่ คงทางจิตใจดีกวา่ วยั รุ่นคานึงถึงความรู้สึกของผอู้ ่ืนรู้จกั
ยอมรับผอู้ ื่นไดด้ ีข้ึน มีความรู้สึกที่ปรารถนาจะใชช้ ีวติ คู่ มีอารมณ์มน่ั คง รู้จกั การใหอ้ ภยั ไม่เห็นแก่
ประโยชน์ส่วนตน มีความพึงพอใจในชีวติ ที่ผา่ นมา ลกั ษณะบุคลิกภาพค่อนขา้ งคงท่ี

วยั ผใู้ หญ่จะมีการควบคมุ อารมณ์ได้ดีขึน้ กว่าวยั ร่นุ

วยั ผู้ใหญ่ (อายุ ๒๒ - ๖๐ ปี )

การเปลี่ยนแปลงทางด้านสงั คมของวยั ผใู้ หญ่

สงั คมของบุคคลวยั น้ีคือ เพอ่ื นร่วมงาน คู่ครอง บุคคลจะพฒั นาความรัก ความผกู พนั จะเป็นผใู้ หญท่ ี่มี
ความสมั พนั ธก์ นั อยา่ งไวเ้ น้ือเชื่อใจและนบั ถือซ่ึงกนั และกนั วยั น้ีจะใหค้ วามสาคญั กบั กลุ่มเพ่ือนร่วมวยั
ลดลง การสมั พนั ธ์กบั บุคคลในครอบครัวจะเพมิ่ ข้ึน

วยั ผใู้ หญ่จะมีความสมั พนั ธก์ บั บคุ คลในครอบครวั เพ่ิมขึน้

วยั ผู้ใหญ่ (อายุ ๒๒ - ๖๐ ปี )

การเปล่ียนแปลงทางด้านสติปัญญาของวยั ผใู้ หญ่

วัยผู้ใหญ่ตอนต้นมี พัฒนาการทางความคิ ดสติ ปั ญญาอยู่ในข้ันสู งท่ี สุ ดของพัฒนาการ
มี ความคิ ดเป็ นระ บบ มี คว ามคิ ดเปิ ดกว้าง ยืดหยุ่นม ากข้ึ น และรู้ จักจดจาประ สบการณ์
ท่ีไดเ้ รียนรู้ มีความอดทนความสามารถในการจดั การกบั ขอ้ ขดั แยง้ ได้

วยั ผใู้ หญ่ตอนต้นเป็นวยั ท่ีมีพฒั นาการทางสติปัญญาที่สมบรู ณ์ท่ีสดุ

วยั สูงอายุ (อายุ ๖๑ ปี ขนึ้ ไป)

การเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายของวยั สงู อายุ

๑.๑ ระบบทางเดนิ อาหาร มกั มอี าการผดิ ปกติเกย่ี วกบั ระบบทางเดนิ อาหาร
๑.๒ สายตา สายตาจะเริ่มยาวขนึ้
๑.๓ ผวิ หนัง ผวิ หนังจะเหี่ยวย่นและแห้ง
๑.๔ เส้นผม ผมเริ่มหงอก คือ มผี มสีขาว
๑.๕ ฟัน มอี าการฟันโยกคลอน
๑.๖ ระบบไหลเวยี นเลือด หลอดเลือดจะแขง็ ตวั
๑.๗ ระบบหายใจ เสื่อมสภาพลง

วยั สูงอายุ (อายุ ๖๑ ปี ขนึ้ ไป)

การเปล่ียนแปลงทางด้านร่างกายของวยั สงู อายุ

๑.๘ การได้ยนิ การได้ยนิ เสียงไม่ชัดเจน บางคนมอี าการหูตึง หูแว่ว
๑.๙ มกี ารเปลยี่ นแปลงของฮอร์โมนและขาดแคลเซียม
๑.๑๐ ระบบทางเดนิ ปัสสาวะ ทาให้ปัสสาวะลาบาก ปัสสาวะบ่อย
๑.๑๑ ระบบสืบพนั ธ์ุ สมรรถภาพทางเพศลดลง
๑.๑๒ การรับกลน่ิ และรับรสน้อยลง
๑.๑๓ เสียงแหบและสั่น พูดช้าลง
๑.๑๔ ระบบการผลติ ฮอร์โมนเส่ือมลง
๑.๑๕ ระบบภูมคิ ุ้มกนั เส่ือมลง

วยั สูงอายุ (อายุ ๖๑ ปี ขนึ้ ไป)

การเปล่ียนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ของวยั สงู อายุ

อารมณ์ของผู้สูงอายุยงั คงมอี ารมณ์รักในบุคคลอนั เป็ นทรี่ ัก โดยเฉพาะสมาชิกในครอบครัว เมื่อเกดิ การ
สูญเสีย ผู้สูงอายุจะมคี วามเศร้าโศกอย่างมาก รู้สึกว่าตนเองเป็ นภาระของคนอ่ืน มักแสดงอาการหงุดหงิด
น้อยใจต่อบุตรหลาน

ผ้สู งู อายเุ ป็นวยั ท่ีต้องการความรกั ความเอาใจใส่จากคนในครอบครวั เป็นอย่างมาก

วยั สูงอายุ (อายุ ๖๑ ปี ขนึ้ ไป)

การเปลี่ยนแปลงทางด้านสงั คมของวยั สงู อายุ

เป็ นวยั ทส่ี ุขุมรอบคอบฉลาดยอมรับความจริงภูมใิ จในการถ่ายทอดประสบการณ์ให้บุตรหลานและคนรุ่นหลงั
กจิ กรรมของผู้สูงอายุจงึ มกั เป็ นกจิ กรรมการเลยี้ งดูหลาน บางรายมกี จิ กรรมทวี่ ดั ทาบุญ ฟังธรรม

ครอบครวั ควรมีกิจกรรมรว่ มกนั

วยั สูงอายุ (อายุ ๖๑ ปี ขนึ้ ไป)

การเปลี่ยนแปลงทางด้านสติปัญญาของวยั สงู อายุ

บุคคลวัยนี้มีประสบการณ์ และวุฒิภาวะสู งจึงมีความคิดและตัดสิ นใจในการแก้ ปัญหา
ได้อย่างรอบคอบและมีประสิทธิภาพ แต่มกี ารเส่ือมถอยทางสมอง ความจาลดลง เกดิ จากเซลล์ สมองเริ่ม
เสื่อม อาจแสดงออกด้วยการคดิ ช้าและหลงลืม

ผสู้ งู อายอุ าจมีปัญหาเกี่ยวกบั เซลลส์ มองท่ีเริ่มเสื่อมจึงแสดงออกด้วยการคิดช้าและหลงลืม

แนวทางในการปฏิบตั ติ นเพ่ือให้มกี ารเจริญเตบิ โต
และพฒั นาการตามวยั

๑. รับประทานอาหารทมี่ ปี ระโยชน์ต่อร่างกาย
๒. ออกกาลงั กายอย่างสมา่ เสมอ
๓. หาวธิ ีผ่อนคลายความเครียดอย่างเหมาะสม
๔. ศึกษาหาความรู้เกยี่ วกบั การเจริญเตบิ โตและพฒั นาการในวยั ต่างๆ
๕. มพี ฤตกิ รรมทป่ี ลอดภัยต่อความเส่ียงด้านสุขภาพทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ ในแต่ละวยั

ควรเลือกหาวิธีผอ่ นคลายความเครียด เช่น การท่องเท่ียว การออกกาลงั กาย

สรุป

ในแต่ละช่วงชีวิตย่อมมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านร่ างกาย จิตใจ อารมณ์ สังคม และสติปั ญญา
ที่แตกต่างกันไปตามวัย หากการเจริ ญเติบโตและพัฒนาการเป็ นไปอย่างเหมาะสมตามวัย
จ ะ ทาให้บุ ค ค ล สา มารถพัฒ นา จ า กวัย หน่ึ งไ ปสู่ อี กวัย หน่ึ งไ ด้ด้ว ย ดี กา รเ รี ย น รู้ เ กี่ ย ว กับ
การเปล่ียนแปลงทางด้านร่ างกาย จิตใจ อารมณ์ สังคม และสติปั ญญา ในวัยต่างๆ ได้แก่
วัยทารก วัยก่อนเรี ยน วัยเรี ยน วัยรุ่ น วัยผู้ใหญ่ และวัยสู งอายุ รวมท้ังแนวทางในการปฏิบัติตน
ให้เหมาะสมกับวัยในแต่ละช่วงชีวิตจะทาให้นักเรี ยนเข้าใจถึงการเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึน
ในแต่ละวยั ทาใหป้ ฏิบตั ิตนไดอ้ ยา่ งเหมาะสม สามารถเตรียมตวั ป้องกนั ปัญหาที่จะเกิดข้ึนในช่วงวยั ต่อไป
ของชีวติ และสามารถอยรู่ ่วมกบั คนต่างวยั ไดอ้ ยา่ งมีความเขา้ ใจ

สารบญั หน่วยต่อไป