เทพปกรณัมอินเดีย และเรื่องเล่าที่มาของ 50 ท่าโยคะ ARROW Stories Behind the Poses The ดร.ราจ บัลคารัน : เขียน ภาพประกอบโดย เทวิกา เมนอน ณัฐยา สินตระการผล : แปล
เทพปกรณัมอินเดีย และเรื่องเล่าที่มาของ 50 ท่าโยคะ The Stories Behind the Poses ดร.ราจ บัลคารัน : เขียน ภาพประกอบโดย เทวิกา เมนอน ณัฐยา สินตระการผล : แปล จัดท�ำโดย สำ นักพิมพ์แอร์โรว์ ในเครือบริษัท แอร์โรว์ มัลติมีเดีย จำกัด เลขที่ 1 ถนนก�ำแพงเพชร 6 ซอย 5 แยก 6 (โกสุมนิเวศน์ ซ.2) แขวงทุ่งสองห้อง เขตหลักสี่ กรุงเทพฯ 10210 โทรศัพท์ 0-2573-6584 Email : [email protected] Line ID : @arrow11 Hompage : www.arrowmultimedia.co.th Text © 2022 Raj Balkaran. Copyright © 2022 Quarto Publishing Plc. Thai Language Translation Copyright © 2024 by Arrow Multimedia Co.,Ltd. All rights reserved. © สงวนลิขสิทธิ์โดย บริษัท แอร์โรว์ มัลติมีเดีย จ�ำกัด ห้ามน�ำส่วนหนึ่งส่วนใดของหนังสือเล่มนี้ไปลอกเลียน ท�ำส�ำเนา ถ่ายเอกสาร หรือน�ำไปเผยแพร่ในอินเทอร์เน็ต หรือสื่อต่างๆ ไม่ว่าในรูปแบบใด นอกจากได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรเท่านั้น บัลคารัน, -ราจ. เทพปกรณัมอินเดีย และเรื่องเล่าที่มาของ 50 ท่าโยคะ—กรุงเทพฯ : แอร์โรว์, 2567. 224 หน้า. 1. ประวัติศาสตร์ I. ณัฐยา สินตระการผล, แปล II. ชื่อเรื่อง. ISBN 978-616-434-377-1 ข้อมูลทางบรรณานุกรม บรรณาธิการ : นิคม ชาวเรือ ผู้จัดการทั่วไป : เดือนนภา สุรามิตร ฝ่ายขาย : ณลินพรรณ เผ่าพันธุ์ขาว กองบรรณาธิการ : สุภาภรณ์ สว่างจันทร์, วลัยกร เต็มขันท์, ปวันรัตน์ เกียรติธีรชัย พิสูจน์อักษร : วราภรณ์ เพียรพร้อม, วันทนีย์ ศรีสุข ศิลปกรรม : ชมพูนุช ขอดค�ำ จัดจ�ำหน่ายทั่วประเทศโดย บริษัท อมรินทร์ บุ๊ค เซ็นเตอร์ จำกัด 108 หมู่ที่ 2 ถ.บางกรวย-จงถนอม ต.มหาสวัสดิ์ อ.บางกรวย จ.นนทบุรี 11130 โทรศัพท์ 0-2423-9999 โทรสาร 0-2449-9222, 0-2449-9500-6 hompage : www.naiin.com พิมพ์ที่ : บริษัท ไอดี ออล ดิจิตอลพริ้นท์ จำกัด 52 ซอยเอกชัย 69 ถนนเอกชัย แขวงบางบอน เขตบางบอน กทม. 10150 โทรศัพท์ 0-2899-5429-35 โทรสาร 0-2416-4097 ราคา 520 บาท
ชีวประวัติผู้แต่ง ดร.ราจ บัลคารัน เป็นนักวิชาการผู้เชี่ยวชาญด้านต�ำนานเทพเจ้าอินเดีย เขาเป็นผู้แตกฉานในทางจิตวิญญาณ โดยได้รับการปลูกฝังภูมิปัญญาตั้งแต่ ยุคอินเดียโบราณจากปรมาจารย์หลายท่าน เขาเป็นนักเล่าเรื่องและนักการ ศึกษาหลักสูตรออนไลน์ผู้มากประสบการณ์ โดยท�ำการสอนบนแพลตฟอร์ม ออนไลน์ที่มีชื่อเสียง เช่น Yogic Studies, Embodied Philosophy และ Oxford Centre for Hindu Studies ซึ่งเขาด�ำรงต�ำแหน่งในคณะกรรมการ พัฒนาหลักสูตรด้วย นอกจากนี้ เขาเป็นผู้ก่อตั้งโรงเรียนออนไลน์ชื่อ School of Indian Wisdom ซึ่งเปิดสอนหลักสูตรที่น�ำความรู้ทางวิชาการ การเล่าเรื่อง และ ความเชื่อทางจิตวิญญาณมาผสมผสานกัน เพื่อน�ำค�ำสอนเกี่ยวกับภูมิปัญญา อินเดียไปประยุกต์ใช้กับชีวิตยุคใหม่ นอกจากการสอนและการท�ำวิจัยแล้ว ดร.บัลคารัน ยังเป็นวิทยากรบรรยายให้สาธารณชน ให้ค�ำแนะน�ำในการใช้ ชีวิตที่รุ่งเรือง และเป็นพิธีกรรายการพอดแคสต์ชื่อ Indian Religions อ่าน ข้อมูลเพิ่มเติมได้จากเว็บไซต์ https://rajbalkaran.com ชีวประวัตินักวาดภาพประกอบ เทวิกา เมนอน เป็นศิลปินและนักวาดภาพประกอบในดูไบ ซึ่งศึกษาเรียนรู้ ด้วยตนเอง เธอสร้างสรรค์ผลงานศิลปะที่บอกเล่าเรื่องราว และผลงานของ เธอแสดงออกถึงชุมชน ความเชื่อทางจิตวิญญาณ และความรู้สึกรักเรือนร่าง ของคุณเอง ในฐานะที่เป็นผู้หญิงผิวสี เธอมีพื้นเพมาจากอินเดีย เติบโตใน บาห์เรนและดูไบ ซึ่งอยู่ในตะวันออกกลาง ผลงานของเธอได้รับอิทธิพลจาก การสืบเชื้อสายอินเดียใต้ การถูกเลี้ยงดูในตะวันออกกลาง และธรรมชาติ
สารบัญ บทน�ำ บทที่ 1 พระศิวะ เจ้าแห่งโยคะ ท่าแห่งความสมบูรณ์แบบ ท่าสิทธาสนะ พลังแห่งการท�ำสมาธิแบบโยคะ ท่างวงช้าง ท่าเอกะ-หัสถะ-ภุชาสนะ พระคเณศ โอรสแห่งพระศิวะ ท่าเทพเจ้าสงคราม ท่าสกันทาสนะ พระสกันทะ โอรสแห่งพระศิวะ ท่าภูเขา ท่าทัสสนะ ที่ประทับในขุนเขาแห่งพระศิวะ ท่านักรบ ท่าวีรภัทราสนะ ความพิโรธอย่างทรงสติของพระศิวะ ท่าเสียขวัญ ท่าไภรวาสนะ พระไภรวะ ความพิโรธของพระศิวะ ท่าสุนัข ท่าสวานาสนะ สุนัขอันเป็นพาหนะของพระไภรวะ ท่างูเห่า ท่าภุชงคาสนะ การกวนเกษียรสมุทร (ตอนที่ 2) ท่าเทพเจ้าแห่งการร่ายรำ ท่าตาณฑวาสนะ การร่ายร�ำแห่งสวรรค์ของพระศิวะ ท่าศพ ท่าศวาสนะ พระศิวะและพลังแห่งความนิ่ง 9 14 18 23 26 31 35 38 43 46 51
บทที่ 2 พระวิษณุ เทพแห่งความเมตตา ท่าเอนกาย ท่าอนันตาสนะ พระแท่นบรรทมพญานาคของพระวิษณุเหนือเกษียรสมุทร ท่าอินทรี ท่าครุฑาสนะ พญาครุฑ พาหนะแห่งพระวิษณุ ท่าปลา ท่ามัตสยาสนะ ร่างอวตารปลาของพระวิษณุ ท่าเต่า ท่ากูรมาสนะ การกวนเกษียรสมุทร (ตอนที่ 1) ท่าสิงโต ท่าสิงหาสนะ นรสิงห์ ร่างอวตารสิงโตของพระวิษณุ ท่าย่างสามก้าว ท่าตรีวิกรมาสนะ วามนะ ร่างอวตารคนแคระของพระวิษณุ ท่าวานร ท่าหนุมานาสนะ ก้าวกระโดดด้วยพลังแห่งศรัทธา ท่าเด็กหมอบ ท่าบาลาสนะ การละเล่นแห่งสวรรค์ของพระกฤษณะ ท่านกสองหัว ท่าคัณฑ-เภรุณฑาสนะ นกอินทรีสองหัว ท่าโยคีนอนหลับ ท่าโยคะนิทราสนะ ห้วงนิทราของพระวิษณุ บทที่ 3 เหล่าพระเทวีและการส�ำแดงเดช ท่าหงส์ ท่าหังสาสนะ เสียงศักดิ์สิทธิ์แห่งพระแม่สรัสวตี ท่าดอกบัว ท่าปัทมาสนะ การกวนเกษียรสมุทร (ตอนที่ 3) ท่าคันไถ ท่าหลาสนะ นางสีดา ผู้ถือก�ำเนิดจากพื้นดิน 57 60 65 68 72 76 81 85 89 92 98 103 107
ท่านกกระเรียน ท่าคฤอังคาสนะ การพลัดพรากจากกันของนางสีดา ท่าพระจันทร์เสี้ยว ท่าอัญชเนยาสนะ พลังแห่งอิสตรีของหนุมาน ท่าบัลลังก์ ท่าภัทราสนะ พระแม่ทุรคามหาเทวี ท่าแกนกลาง ท่ากันฑาสนะ พระเทวีผู้น�ำพาสรรพสิ่งให้รอดพ้นภัย ท่าวีรบุรุษ ท่าวีราสนะ ทุรคา พระแม่และนักรบผู้ศักดิ์สิทธิ์ ท่าแมงป่อง ท่าวฤศจิกาสนะ เจ้าแม่กาลีและการต่อยของแมงป่อง ท่าขาพาดคอ ท่าเอกะ-ปาฑะ-ศรีษาสนะ การตัดศีรษะศักดิ์สิทธิ์ บทที่ 4 พลังแห่งทวยเทพ ท่านมัสการ ท่าปราณามาสนะ การถวายความเคารพต่อพระอาทิตย์ ท่าอาชา ท่าวาตายนาสนะ เทพแห่งการรักษาเยียวยา ท่าดวงจันทร์ครึ่งเสี้ยว ท่าอรรธะจันทราสนะ การรักษาสมดุลของสวรรค์และโลก ท่าหน้าวัว ท่าโคมุขาสนะ เทพแห่งการบ�ำรุงเลี้ยงดู ท่าวงล้อ ท่าจักราสนะ การแสดงจักรแห่งพระวิษณุให้เป็นที่ปรากฎ ท่านักยิงธนู ท่าธนุราสนะ การเล็งศรของอรชุน ท่าต้นไม้ ท่าวฤกษาสนะ การยืดเหยียดจากสวรรค์สู่โลก 110 114 119 123 127 130 134 141 145 148 153 157 160 164
ท่าบ่วงบาศ ท่าปาศาสนะ การนั่งสมาธิของมารกัณเฑยะ ท่าสายฟ้า ท่าวัชราสนะ การใช้พลังแห่งไฟเร้นลับ ท่าไม้เท้าโยคี ท่าโยคะ-ทันตาสนะ ไม้เท้าแห่งโยคี บทที่ 5 ภูมิปัญญาแห่งเหล่าฤษี ท่าฤษีมรีจิ ท่ามรีจาสนะ มรดกแห่งแสงสว่าง ท่าฤษีกัศยปะ ท่ากัศยปาสนะ กัศยปะ บิดาแห่งสิ่งมีชีวิตทั้งปวง ท่าฤษีฤจิก ท่าฤจิกาสนะ การสลับของฤษีและราชา ท่าฤษีวสิษฐะ ท่าวสิษฐาสนะ ฤษีวสิษฐะ สุดยอดแห่งปราชญ์ ท่าฤษีวิศวามิตร ท่าวิศวามิตราสนะ ฤษีหลวงวิศวามิตร ท่าฤษีคาลวะ ท่าคาลวาสนะ ฝูงม้าสีขาวที่ใบหูมีสีด�ำ ท่าฤษีอัษฏาวกระ ท่าอัษฏาวกราสนะ เรื่องเล่าของความทะนงตนและอคติ ท่าฤษีทุรวาส ท่าทุรวาสาสนะ ฤษีทุรวาสผู้ชอบสาปแช่ง ท่าฤษีมัสเยนทรา ท่ามัสเยนทราสนะ โชคชะตาที่พลิกผันของฤษีมัสเยนทรา ท่าฤษีภารทวาชะ ท่าภารทวาชาสนะ การแสวงหาความรู้ที่สมบูรณ์ บทสรุป กิตติกรรมประกำศ 169 172 177 183 186 190 194 199 203 206 211 215 218 222 223
8 The Stories Behind the Poses
บทน�ำ พลังแห่งเรื่องราว การเล่าเรื่องไม่ใช่สิ่งธรรมดาสามัญ แต่เป็นวิธีที่เราใช้ท�ำความเข้าใจโลกใบนี้ ถึงแม้ วิทยาศาสตร์เป็นตัวตัดสินโลกที่ประจักษ์ต่อสายตา ก็มั่นใจได้ว่าการเล่าเรื่องเป็นสื่อกลาง ในการท�ำความเข้าใจโลกใบนั้น จากนิทานปรัมปราสู่เรื่องราวชีวิต ข่าวสาร การเล่าเรื่องเป็น กิจวัตรของมนุษย์ที่ด�ำเนินไปไม่จบสิ้น เรื่องราวใช้สื่อสาร ชี้แจง และโน้มน้าวใจได้ทุกครั้ง ไป และอาจไม่มีเครื่องมือใด ที่จะมีประสิทธิภาพในการสอนมากไปกว่าการเล่าเรื่อง ต�ำนานของโลกและสวรรค์อันได้รับการเล่าขานเป็นการเล่าเรื่องในแบบที่ทรงพลัง ลึกซึ้งและแพร่หลายที่สุด บางคนมองว่าต�ำนานเป็นประวัติศาสตร์ ส่วนบางคนเห็นว่าเป็น เรื่องในจินตนาการ ไม่ว่าจะมองอย่างไร ต�ำนานก็เป็นเครื่องมือที่ใช้สร้างความหมาย และที่ ส�ำคัญที่สุดคือ ความหมายของการเป็นมนุษย์ ต�ำนานนั้นสะท้อนถึงความซับซ้อนของชีวิต เป็นแผนที่ส�ำหรับการเดินทางของมนุษย์ ต�ำนานสะท้อนความรู้สึกนึกคิดภายใน สะกิดให้ ตั้งค�ำถามส�ำคัญที่จะไขปริศนาของชีวิต ต�ำนานท�ำงานส�ำคัญให้ส�ำเร็จลุล่วงอย่างเงียบเชียบ โดยที่เราไม่รู้ตัว ด้วยการสรรเสริญความเป็นมนุษย์ และการเป็นรากฐานที่ก่อเกิดวัฒนธรรม และจิตวิญญาณของมนุษย์ เรื่องราวอันเป็นที่มาของท่า ไม่มีต�ำนานใดที่จะแสดงให้เห็นอิทธิพลชัดเจนเท่ากับต�ำนานอินเดีย ทั้งแนวคิด ศิลปะ เพลง การเต้นร�ำ และพิธีกรรมของอินเดีย ล้วนแต่ไม่อาจแยกออกจากต�ำนานอินเดียได้ แม้มีเพียง ไม่กี่คนที่รู้เนื้อหาของพิธีกรรม และหลักปรัชญาอินเดียโบราณ ทุกคนในประเทศกลุ่ม วัฒนธรรมอินเดียต่างรู้เรื่องราวเหล่านี้ จากวรรณคดีภาษาสันสกฤตและคัมภีร์ปุราณะ ที่ถูก น�ำมาอ้างอิงในหนังสือเล่มนี้ วรรณคดีดังกล่าวเป็น “นิทานโบราณ” ของอินเดียที่น�ำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับ เทพเจ้า กษัตริย์และสิ่งมหัศจรรย์ทั้งหลาย เรื่องราวเหล่านี้ดึงดูดใจ แหลมคม และมีคติสอน เทพปกรณัมอินเดีย และเรื่องเล่าที่มาของ 50 ท่าโยคะ 9
ใจ ต�ำนานอินเดียเต็มไปด้วยเหล่าทวยเทพ ฤษี เทวดา นางไม้และราชา เล่าขานถึงสถาน ที่ศักดิ์สิทธิ์ อาณาจักร และวัฏจักรแห่งการสร้างขึ้น การด�ำรงอยู่ การสูญสลาย และการสร้าง จักรวาลขึ้นใหม่โดยไม่มีที่สิ้นสุด เป็นที่ที่การควบคุมพลังแห่งสวรรค์สามารถท�ำได้ด้วยการ อุทิศตน และการบ�ำเพ็ญทุกรกิริยา และใช้พลังนั้นเพื่อท�ำดีหรือท�ำชั่วก็ได้ เรื่องราวเหล่านี้เปิดประตูสู่ระบบค่านิยมและความเชื่อ ที่แผ่ขยายไปทั่วทุกประเทศ กลุ่มวัฒนธรรมอินเดีย และโยคะถือก�ำเนิดขึ้นมาจากเรื่องราวดังกล่าวนั่นเอง โยคะเป็นดั่ง ต้นไทรโบราณที่ถูกหล่อเลี้ยงด้วยดินแห่งอินเดีย และต�ำนานอินเดียนี่เองที่เป็นรากฐานของ ประเพณีอินเดีย หนังสือเล่มนี้เหมาะกับใคร หนังสือเล่มนี้เขียนขึ้นส�ำหรับผู้ที่แสวงหา และชื่นชอบเรื่องราวต่างๆ อีกทั้งยังเหมาะส�ำหรับ ผู้ที่ต้องการรู้ลึกถึงแก่นของการฝึกโยคะ หนังสือเล่มนี้เป็นแหล่งข้อมูลส�ำหรับนักเรียน ผู้ที่ ใฝ่การเรียนรู้ชั่วชีวิต และผู้รักการเล่นโยคะ โดยจะเจาะลึกต�ำนานอันเป็นที่มาของท่าโยคะ 50 ท่า เพื่ออธิบายความจริงเชิงปรัชญาของท่าเหล่านี้ ผู้เขียนหวังว่าหนังสือเล่มนี้ ไม่เพียงท�ำให้คุณเข้าถึงความรู้สึกนึกคิดภายในใจตัว เองมากขึ้น แต่ยังแนะน�ำและสร้างแรงบันดาลใจให้คุณอยากเรียนรู้เพิ่มเติม เกี่ยวกับต�ำนาน อินเดียโบราณ ซึ่งเป็นต้นก�ำเนิดของโยคะ และภูมิปัญญาแห่งชีวิตอันลึกซึ้ง แม้ว่าหนังสือเล่มนี้จะช่วยยกระดับการฝึกโยคะในทางจิตวิญญาณของคุณได้อย่าง แน่นอน โปรดทราบว่าคุณไม่ควรใช้หนังสือเล่มนี้ เพื่อฝึกฝนร่างกาย การฝึกท่าโยคะจะดี ที่สุดเมื่ออยู่ภายใต้การดูแลของครูสอนโยคะที่เชื่อถือได้ โดยต้องท�ำควบคู่ไปกับการปรึกษา แพทย์ผู้เชี่ยวชาญเกี่ยวกับการฝึกโยคะ ในแบบที่จะตอบสนองความต้องการทางร่างกาย อารมณ์ และจิตใจของคุณได้ วิธีการใช้หนังสือเล่มนี้ หนังสือเล่มนี้บอกเล่าเรื่องราวของ 50 ท่าโยคะที่พบในต�ำนานอินเดีย โดยผู้เขียนจะเล่าเรื่อง ราวในแบบของตัวเอง ส�ำหรับแต่ละท่าประกอบ และสรุปบทเรียนจากแต่ละท่าไว้ในย่อหน้า สุดท้าย ซึ่งจะช่วยให้คุณน�ำค�ำสอนเหล่านี้ ไปใช้ในชีวิตและในการฝึกโยคะของคุณ 10 The Stories Behind the Poses
นอกจากนี้ ผู้เขียนได้เน้นให้เห็นแก่น 3 ประการจากนิทานแต่ละเรื่อง เพื่อช่วยให้ คุณเข้าใจค�ำสอนในเรื่องมากขึ้น รวมทั้งช่วยคุณในการวางแผนการสอนโยคะ ที่ยึดโยงกับ ท่าโยคะ ค�ำสอน และเรื่องราวของท่าโยคะนั้น หากคุณเป็นครูสอนโยคะ ให้พิจารณาการยกระดับประสบการณ์ของนักเรียนในชั้น ด้วยการอ่านเรื่องที่คุณเลือกให้นักเรียนฟัง และย�้ำแก่นของเรื่องในขณะที่สอนท่าโยคะที่ เกี่ยวข้อง หากคุณฝึกโยคะด้วยตัวเอง ให้เลือกอ่านหนึ่งเรื่องก่อนหรือหลังเล่นโยคะ เพื่อ เตรียมความพร้อมก่อนการฝึกโยคะ หรือจบการฝึกโยคะ ด้วยการท�ำความเข้าใจแก่นของ เรื่อง เพื่อการพัฒนาตัวเองในฐานะผู้ฝึกฝนโยคะ นอกจากจะช่วยปรับท่าของร่างกายให้ถูกต้องแล้ว เรื่องราวที่บอกเล่าในหนังสือ เล่มนี้ยังมีเป้าหมาย เพื่อปรับจิตใจให้มุ่งไปสู่การพัฒนาตนเอง และการบรรลุเป้าหมายใน การฝึกโยคะ ต�ำนานเหล่านี้จะฝังอยู่ในความรู้สึกนึกคิด แทนที่จะเป็นแค่ท่าบนเสื่อโยคะ เรื่องราวทั้งหมดมุ่งหมายให้เป็นที่จดจ�ำตราตรึงในใจของคุณ เพื่อที่คุณจะได้น้อมน�ำค�ำสอน จากเรื่องราวเหล่านี้มาใช้ เทพปกรณัมอินเดีย และเรื่องเล่าที่มาของ 50 ท่าโยคะ 11
CHAPTER 1 Śiva, Lord of Yoga พระศิวะ เจ้าแห่งโยคะ
ท่าแห่งความสมบูรณ์แบบ ท่าสิทธาสนะ SIDDHĀSANA ในสมัยโบราณกาล เหล่านักบวชพราหมณ์กำลัง ประกอบพิธีกรรม เพื่อมวลมนุษยชาติ พวกเขาเป็นผู้ มีปัญญา และเข้าใจถึงความสำคัญของการเริ่มต้นตาม ฤกษ์งามยามดี โดยเข้าใจว่าจุดเริ่มต้นของสิ่งหนึ่งเป็น เช่นไร ผลลัพธ์ที่ได้มักสัมพันธ์กับจุดเริ่มต้นนั้น การที่ พวกเขาเน้นความสำคัญของการเริ่มต้นความสัมพันธ์ ด้วยความตั้งใจดี หรือเริ่มวันใหม่ในทางที่ดีนั้นเป็นเรื่อง ถูกต้อง กระทั่งท�ำให้เกิดค�ำถามที่ส�ำคัญอย่างยิ่ง นั่น คือพวกเขาควรบูชาเทพเจ้าองค์ใดก่อน ในบรรดาทวย เทพทั้งปวง พวกเขาจึงท�ำการบวงสรวงไฟแด่ “พระศิวะ” ผู้ยิ่งใหญ่ ด้วยสมุนไพรพิเศษ และเนยใสเพื่อขอค�ำตอบ เมื่อค�ำอธิษฐานนั้นส่งไปถึงพระศิวะ พระองค์ทรงหยุดท�ำสมาธิ และขอค�ำปรึกษาจากพระชายานามว่า “นางปารวตี” เทพีแห่งปัญญา นางปลาบปลื้มใจที่ ได้พบพระศิวะ และยิ่งยินดีเมื่อได้รู้ว่าค�ำถามคืออะไร ดวงตาของพระนางปารวตีเป็นประกาย แย้มยิ้มเป็นปริศนา และกล่าวว่า “นั่นย่อม ต้องเป็นโอรสหนึ่งในสองคนของเรา การติเกยะ หรือ คเณศ พวกเขาได้ส่วนที่ดีที่สุดของ เราไป” พระศิวะทรงเห็นด้วยว่าความคิดนี้ดีเยี่ยม ทั้งคู่ตกลงกันว่าโอรสองค์ใด ที่พิสูจน์ได้ ว่าตนเองคู่ควร จะได้รับเกียรตินั้นไปโดยชอบธรรม พระศิวะตรัสถามด้วยความสงสัยว่า “แต่เราจะตัดสินอย่างไรว่าใครคู่ควรกว่ากัน” พระนางปารวตีตอบทันทีว่า “ให้วิ่งแข่งดีหรือไม่เพคะ” นางแนะพร้อมยิ้มกว้าง พระศิวะทรงโปรดความคิดนั้นในทันที ความตื่นเต้นฉายออกมาชัดเจน และตรัส ถามว่า “แต่จะวิ่งแข่งจากที่ใดไปยังที่ใดหรือ” พลังแห่งการท�าสมาธิ แบบโยคะ แก่นของท่า ปัญญา ความเข้าใจลึกซึ้ง ความตระหนักรู้ 14 The Stories Behind the Poses
นางปารวตีตอบอย่างมั่นใจว่า “ในเมื่อรางวัลส�ำคัญเช่นนี้ ข้าเห็นว่ามีเพียงการวิ่ง แข่งรอบโลกเท่านั้นที่เหมาะสม” เมื่อนางเสนอความคิดนั้น พระศิวะทรงระลึกได้ทันทีว่า เหตุใดพระองค์จึงพึงใจในตัวนาง “ยอดรัก เจ้ามีทั้งปัญญาและความงามพร้อม” โอรสทั้งสองของพระศิวะและนางปารวตีได้รับค�ำสั่งให้เข้าเฝ้า และได้รับทราบว่า ต้องวิ่งแข่งรอบโลก เพื่อตัดสินว่าโอรสพระองค์ใดจะถูกยกให้มีความส�ำคัญสูงสุดในบรรดา เทพทั้งหลาย ทันทีที่พระศิวะทรงส่งสัญญาณเริ่มการแข่งขัน พระการติเกยะ ผู้บัญชาการ ทัพสวรรค์ที่ทะนงตนทรงพุ่งไปอย่างรวดเร็ว ราวสายฟ้าฟาดบนหลังนกยูงคู่ใจ จนไปไกล สุดสายตาในชั่วพริบตาเดียว นางปารวตีและพระศิวะทรงทึ่งกับความเร็วของพระการติเกยะ ซึ่งไม่ต่างกันกับ พระคเณศ เจ้าแห่งปัญญาผู้พ่วงพีผู้นี้ ที่ทรงมั่นใจว่าพระนางปารวตีเลือกกติกาเข้าข้างพระ เชษฐา (พี่ชาย) เพราะจะหวังให้พระองค์ทรงขี่หนูแข่งหรือไร ถึงแม้พระองค์ไม่ปรารถนาจะ แข่งขัน แต่ย่อมรู้ว่าอย่างไรก็ต้องท�ำหน้าที่ให้เต็มก�ำลัง พระองค์จึงรวบรวมสติ หายใจเข้า ลึกๆ แล้วคิดใคร่ครวญอยู่พักหนึ่ง แรงบันดาลใจก็บังเกิด พระองค์ทรงมองไปที่พระศิวะและ นางปารวตีผู้เปล่งประกายสว่างไสวดุจแสงตะวัน และพระจันทร์ที่หมุนรอบตัวทั้งคู่ พระองค์ ทรงหยุดนิ่งให้ดวงตะวัน และดวงจันทร์หมุนครบรอบครั้งที่หนึ่ง สอง และสาม แล้ว กลับไปสู่ท่านั่งท�ำสมาธิ รับพลังจากขุนเขา และดื่มด�่ำไปกับความสุขสงบในใจ ไม่นานนัก พระการติเกยะทรงกลับมาถึงจุดเริ่มต้น ด้วยความรู้สึกอย่างผู้ชนะ เบิก บานส�ำราญใจ และพร้อมที่จะรับรางวัล ด้วยเห็นว่าพระคเณศไม่ได้ออกจากจุดเดิมด้วยซ�้ำ! พระศิวะและนางปารวตีทรงภูมิใจกับความส�ำเร็จของพระการติเกยะ ขณะที่พระศิวะก�ำลัง จะประกาศผู้ได้ชัยชนะ นางปารวตีผู้มีท่าทีอ่อนช้อย หากแต่ไม่อาจอ่านความคิดได้ กลับ แนะให้ถามไถ่พระคเณศเสียก่อน พระศิวะจึงตรัสถามว่า “คเณศ เจ้าเชื่อฟังค�ำสั่ง มั่นคง พึ่งพาได้ยิ่งเสมอมา เหตุใดเจ้าไม่ท�ำหน้าที่ของตน และแข่งกับพี่ของเจ้า” “ท่านพ่อ ข้าเห็นชัดเจนว่าพระแม่ผู้ศักดิ์สิทธิ์อยู่ข้างท่านพี่ในวันนี้ เพราะข้าจะแข่ง วิ่งรอบโลกกับเขาได้อย่างไรกัน แต่ข้ารู้ว่าจะอย่างไรก็ต้องท�ำหน้าที่ของตัวเองให้ส�ำเร็จ หลัง จากที่ได้คิดหาแรงบันดาลใจ ข้าจึงตัดสินใจเดินเวียนรอบท่านทั้งสองแทน ในรอบที่หนึ่ง ข้า ถูกดึงดูดด้วยพลังแห่งการสถิตของพระแม่ศักดิ์สิทธิ์ผู้สร้างโลกของเรา พระองค์ทรงเป็นพลัง ที่ก่อเกิดประสบการณ์ทุกรูปแบบของเรา “จากนั้นมีแรงบันดาลให้ข้าเดินเวียนอีกรอบหนึ่ง ซึ่งข้าได้เห็นท่านพ่อ ผู้เป็นจิต ศักดิ์สิทธิ์เบื้องหลังทุกสิ่ง ในการเวียนรอบที่สาม ซึ่งเป็นครั้งสุดท้าย ข้าพยายามไขปริศนา แห่งการรวมเป็นหนึ่งอันศักดิ์สิทธิ์ของพวกท่าน ที่ซึ่งจิตและพลังงานคือสองด้านตรงข้าม ของจักรวาลเดียวกัน ที่ซึ่งไม่มีความแตกต่างระหว่างท่านทั้งสอง หรือระหว่างท่านทั้งสอง 16 The Stories Behind the Poses
กับข้า หรือกับสิ่งมีชีวิตทั้งมวลบนโลกใบนี้ ข้ายินดีให้ชัยชนะเป็นของท่านพี่การติเกยะผู้ ว่องไวยิ่ง” พระศิวะและนางปารวตีพอใจอย่างยิ่ง ที่พระคเณศทรงปฏิบัติหน้าที่ส�ำเร็จลุล่วง และพระศิวะตรัสกับโอรสองค์โตว่า “จงลุกขึ้น การติเกยะ รับต�ำแหน่งของเจ้าเสีย” “ท่านพ่อ ข้ามิอาจท�ำเช่นนั้น เป็นจริงที่พระเทวีเลือกข้างเราผู้หนึ่งในวันนี้ แต่ ชัยชนะของข้าเป็นเพียงภาพมายาเท่านั้น คเณศต่างหากที่ชนะการแข่งขันครั้งนี้ เพราะใน ขณะที่ข้าเดินทางรอบโลกที่ผุพังและไม่เที่ยง เขากลับโอบรับความจริงที่จะไม่เสื่อมสลายไป ซึ่งอยู่ในใจเราทุกคน ข้าขอแลกชัยชนะหนึ่งพันครั้งกับเศษเสี้ยวหนึ่งของปัญญาที่น้องมี” พระศิวะทรงมองพระเทวีด้วยแววตาภาคภูมิใจ กระทั่งตอนนี้ พระองค์ยังทรงไม่ แน่ใจว่า พระนางมีส่วนวางแผนให้เหตุการณ์ด�ำเนินไปเช่นนี้แค่ไหน แต่พระองค์ทรงมีเวลา ชั่วนิรันดร์ ที่จะไขปริศนานี้ เมื่อภารกิจเบื้องหน้าเสร็จสิ้นลง พระองค์จึงตรัสกับโอรสองค์ที่ สองว่า “จงผงาดขึ้นเถิด คเณศ ผู้ขจัดอุปสรรค ผู้เป็นบ่อเกิดแห่งปัญญา ข้าขอประกาศว่า ตั้งแต่วันนี้จนถึงวันที่ข้าจะท�ำลายล้างโลกใบนี้ เจ้าจะเป็นหนึ่งของหมู่ทวยเทพ นับแต่บัดนี้ จนสิ้นกาลนาน ในทุกวัด ทุกบ้าน ทุกเทศกาล ทุกพิธีกรรม และทุกพิธีการ จงห้ามรับเครื่อง บูชาใด อย่าให้พรใด เว้นแต่จะมีการอัญเชิญเจ้าก่อน เพราะจะมีใครท�ำการส�ำเร็จได้อย่างไร หากไม่เริ่มด้วยปัญญา จงผงาดขึ้นเถิด คเณศ บุตรแห่งศิวะและปารวตี เทพผู้อยู่เหนือเหล่า ทวยเทพ” ปัญญาอันเฉียบแหลมของพระคเณศคือ การให้เวลากับการคิดพิจารณาด้วยใจที่สงบ แล้ว จึงด�ำเนินการใดๆ แม้อาจดูเป็นเรื่องยาก ที่จะหาเวลาจากชีวิตอันวุ่นวายของเรา เพื่อการ ท�ำสมาธิและการฝึกโยคะ แต่เรื่องเล่านี้แสดงให้เราเห็นความจ�ำเป็นที่ต้องท�ำเช่นนั้นให้ได้ การฝึกโยคะจึงเป็นหนทางในการเปิดรับ และเข้าถึงอ�ำนาจอันศักดิ์สิทธิ์ แห่งพระศิวะและ พระนางปารวตี เป็นหนทางที่เราจะใช้กายท�ำความเข้าใจต่อหลักการแห่งจักรวาลทั้งหลาย ที่มีความสัมพันธ์กันเหล่านี้ เมื่อคุณนั่งในท่าสิทธาสนะ ให้คิดใคร่ครวญถึง “ปัญญาแห่ง พระคเณศ” และจ�ำไว้ว่านี่คือ “แก่นแท้แห่งตัวตนของคุณ” เทพปกรณัมอินเดีย และเรื่องเล่าที่มาของ 50 ท่าโยคะ 17
ท่างวงช้าง ท่าเอกะ-หัสถะ-ภุชาสนะ EKA -HASTA -BHUJĀSANA แม้ชีวิตสมรสของพระนางปารวตีและพระศิวะจะเปี่ยม สุข หากแต่ไม่ได้ด�ำเนินไปอย่างเรียบง่าย แม้พระศิวะ ทรงรักใคร่ในตัวพระนางปารวตีเพียงใด รักแรกของ พระองค์คือ “โยคะ” พระองค์ทรงปลีกวิเวกไปท�ำสมาธิ เพื่อการบรรลุในระดับที่สูงขึ้นเรื่อยๆ และถึงแม้จะรักสุด หัวใจ การเฝ้ารอพระศิวะเป็นเวลานานแสนนาน เพื่อให้ พระองค์ส�ำเร็จการท�ำสมาธินั้น เป็นเรื่องยากส�ำหรับพระ นางปารวตี ซึ่งทรงรู้ดีพอที่จะไม่ท�ำให้พระศิวะออกจาก ห้วงภวังค์ แต่ครั้งหนึ่ง หลังจากที่พระศิวะทรงท�ำสมาธินานราวหนึ่งหรือสองพันปี ความ โดดเดี่ยวเข้าครอบง�ำ จนท�ำให้พระนางปารวตีทรงปรารถนาจะมีพระโอรสหรือพระธิดา พระนางทรงจิกผิวหนังเสี้ยวหนึ่งจากพระกร (แขน) และเสกขึ้นมาเป็นพระโอรสนามว่า “พระคเณศ” นั่นคือพลังของสตรีผู้ศักดิ์สิทธิ์ ผู้ให้ก�ำเนิดแก่ชีวิตทั้งมวล ผู้สร้างสรรพสิ่ง พลังของพระนางคือพลังแห่งมายา เวทมนตร์ การส�ำแดงให้ปรากฏ พระนางทรงให้ก�ำเนิด พระโอรสจากร่างของพระนางอย่างน่าอัศจรรย์ใจ นี่เองที่ท�ำให้สตรีเป็นผู้มาก่อนกาล พระนางปารวตีทรงสบายใจและสุขล้นกับความเป็นแม่ ไม่เพียงเป็นมารดาของทุก สรรพสิ่งบนโลก ในตอนนี้พระนางทรงมีโอรสของตนเอง ซึ่งพระนางทรงทุ่มเทความรักอัน กว้างใหญ่ดุจมหาสมุทรให้ทั้งหมด เพียงชั่วพริบตา พระคเณศทรงเติบโตจากวัยเด็กเข้าสู่ วัยหนุ่ม พระองค์ทรงอุทิศตนต่อพระมารดา ดังนั้น พระคเณศจึงทรงรู้สึกภูมิใจเมื่อในวันหนึ่ง พระนางทรงขอให้พระองค์รักษา การณ์ที่ประทับระหว่างที่พระนางทรงสรงน�้ำ (อาบน�้ำ) ในล�ำธารระหว่างหุบเขาด้านหลังที่ ประทับ พระนางตรัสกับพระโอรสว่า “จงเฝ้าระวังให้มั่นใจว่าจะไม่มีผู้ใดรุกล�้ำเข้ามาในขณะที่ พระคเณศ โอรสแห่งพระศิวะ แก่นของท่า การยอมสละ ความสมดุล การตั้งสติ 18 The Stories Behind the Poses
แม่ไม่อยู่” พระคเณศทรงรับค�ำด้วยความยินดีว่า “จะไม่มีผู้ใดได้ผ่านแน่” พระเทวีทรงยิ้ม อย่างเอ็นดูและเดินจากไป ดั่งพรหมลิขิต ในขณะเดียวกันนั้น ขุนเขาสั่นสะเทือนเลื่อนลั่น เมื่อพระศิวะโยคี ผู้ยิ่งใหญ่ทรงออกจากห้วงภวังค์ เมื่อจิตกลับคืนสู่กาย พระศิวะทรงตื่นขึ้น และหวนคิดถึง พระชายาผู้งดงาม พระองค์เร่งร้อนลงมายังที่ประทับ ด้วยใจหวังจะพบนางที่นั่น แต่เมื่อ เข้าไปใกล้ พระองค์ทรงสังเกตเห็นเด็กหนุ่มท่าทางดูโอหังยืนเฝ้าตรงทางเข้า พระศิวะออก ค�ำสั่งให้เขาหลีกทาง แต่พระคเณศตอบว่า “ท่านผ่านไปไม่ได้!” พระศิวะพยายามเป็นครั้ง ที่สอง และตะโกนว่า “หลีกทาง!” แต่พระคเณศตั้งมั่นที่เดิม ด้วยตั้งใจจะปกป้องที่ประทับ ของผู้เป็นมารดา และตอบว่า “ท่านผ่านไปไม่ได้!” ในชั่วพริบตา พระศิวะทรงดึงดาบออก มาตัดเศียร (ศีรษะ/หัว) เด็กหนุ่มผู้หยิ่งผยอง แล้วถอนหายใจด้วยความโล่งอก ที่จบเรื่อง ไร้สาระนี้ไปได้ และเข้าไปในที่ประทับ พระนางปารวตีทรงอาบน�้ำเสร็จพอดีกับที่พระศิวะมาถึง ด้วยความดีใจที่ได้พบหน้า ทั้งคู่เข้าสวมกอดกันอย่างเปี่ยมสุข แล้วพระนางปารวตีทรงประกาศอย่างตื่นเต้นว่า “พระ ศิวะยอดรัก ข้าดีใจเหลือเกินที่ท่านกลับถึงบ้าน และท่านได้พบลูกชายของเราแล้ว เขาเฝ้า ยามอยู่ที่ประตูหน้าตอนที่ท่านมาถึง” พระศิวะทรงรู้ว่าไม่มีทางเลือกอื่น นอกจากต้องเล่าเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นให้พระชายา รับรู้ พระนางปารวตีทรงรู้สึกทั้งเสียใจและโกรธแค้น และเรียกร้องให้พระศิวะเสด็จออกไป หาศีรษะมาแทนพระโอรสของทั้งคู่ในทันที พระศิวะทรงจากไปด้วยอารมณ์หม่นหมอง และ คิดทบทวนเกี่ยวกับนิสัยชอบใช้ความรุนแรงของตนเอง ระหว่างเสด็จไปตามทางในชนบท ใจครุ่นคิดถึงความผิดพลาดที่ผ่านมา พระศิวะ ทรงพบกับช้างตัวหนึ่ง สัญชาตญาณแรกของพระองค์คือการตัดหัวสัตว์ตัวนี้ แต่เมื่อเข้าไป ใกล้ช้าง พระศิวะทรงตั้งสติได้ทันที แล้วยับยั้งชั่งใจ ด้วยรู้ว่าตนต้องใช้ความระมัดระวังมาก ขึ้น และเลิกนิสัยตัดหัวก่อนแล้วจึงพูดจากัน จากนั้นพระศิวะทรงอธิบายสถานการณ์ที่ยาก หาทางออกให้ช้างฟัง ช้างตอบกลับด้วยท่าทีสงบอย่างน่าอัศจรรย์ใจ: “เรื่องราวมีอยู่เท่านั้นหรือพระศิวะ เช่นนั้นแล้วโปรดตัดศีรษะของข้า และน�ำไปต่อ กับร่างของโอรสท่านเถิด” “เจ้าเต็มใจสละชีวิตของเจ้าอย่างนั้นหรือ” พระศิวะถาม “ข้าพเจ้ามีชีวิตอยู่มานานแล้ว พระเจ้าข้า และได้เรียนรู้อะไรมากมายตลอดช่วง เวลานั้น ความตายเป็นสิ่งที่แน่นอนส�ำหรับสิ่งมีชีวิตทั้งมวล ที่พระเทวีสร้างขึ้น ท่านให้โอกาส ข้าพเจ้าได้ใช้ชีวิตในฐานะโอรสของท่าน นี่ช่างเป็นโอกาสที่หายากยิ่ง และไกลเกินฝันของ บรรดาช้างทั้งปวง โปรดรับการถวายศีรษะของข้าพเจ้า เพื่อแสดงความส�ำนึกในพระคุณ ของท่านเถิด” 20 The Stories Behind the Poses
พระศิวะทรงรับข้อเสนอ และประทานพรให้ช้างตัวนี้หลุดบ่วง ไม่ต้องกลับมาเกิด ใหม่ แล้วกลับที่ประทับ พระองค์ทรงต่อหัวช้างเข้ากับร่างของพระโอรส และชุบชีวิตให้ พระองค์ พระคเณศทรงลืมตา ภาพเบื้องหน้าที่เห็นนั้นแจ่มชัด และจิตใจสุขสงบ ด้วยปัญญา ของช้างผู้ยิ่งใหญ่ ในตอนนี้พระองค์ทรงเห็นสิ่งที่ไม่เคยเห็นมาก่อน รับรู้ว่าพระศิวะเป็น มหาราช และทรงขอขมาที่ได้แสดงกริยาโอหังเช่นนั้น พระศิวะจึงทรงขอพระคเณศให้ยกโทษกับความผิดพลาดของพระองค์เช่นกัน พระ เทวียิ้มกว้างด้วยความปลาบปลื้มใจ ทั้งหมดล้วนชื่นชมยินดีในความเป็นไปแห่งจักรวาลอัน ลึกลับและยิ่งใหญ่ ซึ่งพระเทวีมีส่วนส�ำคัญที่ท�ำให้ทั้งพระสวามีและพระโอรสของนาง ได้ เรียนรู้ความนอบน้อมจากช้างผู้มีปัญญาตัวนั้น เมื่อเรายอมละทิ้งความคิดยึดติดเช่นเดิม เพื่อรับเอาความคิดที่จะเปิดโลกให้กว้าง เหมือน อย่างที่ช้างในเรื่องนี้ยอมสละหัวตน เราจะมองทะลุผ่านภาพมายาของโลกวัตถุ และเข้าถึง จิตวิญญาณแห่งพระศิวะได้ทุกที่ แท้จริงแล้วพระศิวะและพระเทวีนั้นรวมเป็นหนึ่งเดียว เพียง อยู่คนละด้านของจักรวาลเดียวกัน หากแต่แยกออกจากกัน เพื่อให้เกิดความปลื้มใจ เมื่อ ทั้งสองมาบรรจบกันเป็นหนึ่งเดียว เมื่อเรามองโลกแต่ในทางวัตถุ สิ่งที่จะเห็นคือคนอื่นกับ เราที่แยกจากกัน ดังเช่นศีรษะที่แยกจากกาย แต่เมื่อมุมมองของเราเป็นดั่งผู้มีปัญญา เรา จะเห็นว่าการแยกเช่นนั้น เป็นเพียง “ภาพลวงตา” ที่ปิดกั้นไม่ให้ “กายเป็นหนึ่งเดียว กับจิต” ของเรา เทพปกรณัมอินเดีย และเรื่องเล่าที่มาของ 50 ท่าโยคะ 21